Yapı Makinaları Genel Tanıtım

YAPI MAKİNELERİ VE KULLANIMLARI
HAKKINDA GENEL BİLGİLER

a) İNŞAAT VE MAKİNE:
Makine, elektrik, tekstil gibi seri ve sürekli üretim yapan endüstriler şu sebeplerden dolayı makineleşme
yoluna gitmişlerdir:
. İşçilik ücretlerinin giderek artması
. Rekabet ve satış fiyatları dolayısıyla maliyetleri ucuzlatma zorunluluğu
. Rekabet, yurtiçi ve yurtdışı üretimlerle yarış dolayısıyla kaliteli mal üretme
zorunluluğu
Üretim şekli süreklilik ve serilik göstermemekle birlikte iş hacimlerinin büyük oluşu nedeniyle inşaatta ve bağlı
yan sanayilerinde oldukça yoğun makineleşmeye gidilmektedir.
Yapının cinsi Toprak Baraj Yol Bina
Kullanılan makine değeri 75 30 10
İnşaat bedeli (%)
b) İNŞAATTA MAKİNE KULLANILMASINI;
Gerektiren Sebepler Önleyen Sebepler

1-İşçi bulma zorluğu 1-İstihdam açısından bir ölçüde işsizliğe sebep
2-Büyük hacimli işlerin ancak makineyle kısa olması.
zamanda yapılabilmesi. 2-Daha büyük sermaye gerektirmesi.
3-Makineli imalatta teknik kontrolün kolay olması 3-İş hacminin küçük olduğu zamanlarda elle
4-Makineli imalatta maliyetin önceden büyük bir inşaatın daha ucuz olması.
yaklaşıklıkla hesaplanabilmesi. 4-Makinelerin amortismanı için gerekli olan
5-İşlerin daha üniform ve kaliteli yapılabilmesi. işlerin her zaman bulunamaması.
5-Makine kullanımı için gerekli kaliteli
personelin her zaman bulunamaması.
c) ŞANTİYELERDE KARŞILAŞILAN MAKİNEYLE İLGİLİ PROBLEMLER:
Şantiyelerde genel olarak karşılaşılan ve inşaat mühendisleri tarafından çözümlenmesi gereken
problemler şunlardır:
. Zemin kazma, sıkıştırma, taşıma v.b. işler (toprak işleri)
. Taş malzeme elde etme, taş kırma, eleme, derecelendirme, yıkama v.b. problemleri
. Beton hazırlama, taşıma-serme, sıkıştırma; bitümlü malzeme hazırlığı v.b. işler
. Her türlü taşıma, istif, yükleme-boşaltma v.b. işleri.
Yukarıda sözü edilen makine kullanımıyla ilgili problemler başlıca şu üç ana esasa göre incelenir:
MAKİNE SEÇİMİYLE MAKİNE YERLEŞİMİYLE MAKİNE İŞLETİMİYLE

İLGİLİ PROBLEMLER İLGİLİ PROBLEMLER İLGİLİ PROBLEMLER
. Belirli bir inşaat işinin yapıla- . Makine şantiyenin neresine . İş verimini artırmak için,
bilmesi için gerekli olan maki- yerleştirilmelidir? makinenin işletilmesi sıra-
ne tipleri hangileridir? . Montaj sırasında nelere sında dikkat edilecek husus-
. Şantiyede belirli şartlar altında dikkat edilmelidir? lar nelerdir?
bu makine tipleri içinde amaca . İşletme arızalarını azaltmak
en uygun olanlar hangileridir? için makine nasıl bir bakıma
tabi tutulmalıdır?
d) YAPI MAKİNELERİNDE ARANAN ÖZELLİKLER
Herbir yapı makinesinde aranan özellikler birbirinden farklı olmakla birlikte genel
olarak tüm yapı makinelerinde şu önemli özellikler aranmaktadır:
1-Aşırı yüke dayanıklılık

2-Dış etkenlere dayanıklılık
3-Taşıma (transport), kurma (montaj) ve sökme (demontaj) kolaylığı
4-İşletme, tamir ve bakım kolaylığı
YAPI MAKİNELERİ VE İNŞAATTA MAKİNE KULLANIMININ TARİHSEL
GELİŞİMİ
M.Ö. III. Yüzyılda, Archimedes Vidası olarak adlandırılan makinenin en eski pompalardan biri
olduğu sanılmaktadır. Yaklaşık 37 0 eğimle yerleştirilmiş silindir bir gövde içerisinde elle
döndürülen helisel bir vidayla silindirde bulunan su bir miktar yükseltilebilmekteydi. “Tambur”
veya “Bölmeli Çark” adı verilen bir pompada, ortadan geçen bir mil etrafında döndürülen,
paralel bir çift diskin oluşturduğu tambur, sekiz ana bölümden meydana geliyordu. Her
bölmeye su, 15 cm.lik bir aralıktan giriyor, disklerden birinin mile yakın tarafında bulunan bir
delikten savağa boşaltılıyordu. Rito Tinto Maden Ocaklarında bulunan sekiz çift çarktan oluşan
bir boşaltma sisteminde, saatte 11000 litre suyun yerden 30 m. yükseğe çıkartılması
planlanmıştı. Ancak, bu sistemin çalışması için kuvvetli 16 kişinin tam gün boyunca çalışması
gerekiyordu. M.Ö. III. Yüzyılda mucidinin adıyla “Ktesibios Makinesi” olarak anılan pompa,
pistonları ve supapları olan iki dikey silindirli bir emme-basma pompasıyla yaklaşık 14 lt/dak
su, 4.9 m yüksekliğe güçlü bir insan tarafından basılabiliyordu. 1889’da İspanya’daki Sotiel
Coronado maden ocağında bulunan “Valverde Huelva Pompası” olarak adlandırılan makine,
M.S. I. Yüzyıla ait bir ticaret gemisi Dramont D’nin batığında bulunan dörtlü pompada da
silindir, piston ve supaplar bulunmaktaydı (Dramont D batığındaki pompanın debisinin 630
lt/saat olduğu tahmin edilmektedir).
Çin’de kullanılan “Noria” adlı makinede ise ne insan ne de hayvan gücü esas
alınmıştı. Daldırıldığı akarsu tarafından döndürülen bir çarkın ortasındaki deliğe
emilen suyun yükselmesinden yararlanılmaktaydı. Çinli’ler daha sonra, akarsuya
daldırılmış bir su çarkının etrafında serbestçe salınım yapabilen kovalarla suyun
yükseltilmesinden yararlanmışlardır. Eski Mısır’da ise, geri kalmış yörelerde halen
kullanılan bir mildeki çark etrafında dönen kovaların, milin bir kayış-kasnak
sistemiyle döndürülmesiyle kuyudan su çıkartmaktaydılar. Mısır İskenderiye’deki
Yunan-Roma müzesinde sergilenen, M.S. II. Yüzyıldan kalan bir mezar freskinde,
İskenderiyeli bilginlerin icat ettiği bir su dolabını çeken bir çift öküz görülmektedir.
Santrifüj pompasının ilk bilimsel tanımı Leonardo Da Vinci (1452 –

1519) tarafından yapılmıştır. Pompa, Denis Papin (1647 – 1714) tarafından
uygulamaya konulmuş; ilk fabrikasyon üretim ise Massachusetts’de 1818 yılında
gerçekleştirilmiştir. 1850 de J. Thomson, pompa verimini artırmak için dağıtıcı
kanat (difüzör) kullanır. XX. Yüzyıl başlarında 40 bar olan pompa basıncı
günümüzde 400 bar’a kadar yükselmiştir.
Yaklaşık 9 ton ağırlığındaki Parthenon’un kemer anahtar taşının 10.50 m.
yüksekliğe kaldırılması ve dikkatli bir biçimde yerleştirilmesi gerekiyordu. Bu
sorunun nasıl çözüldüğü, dönemin yapımcılarından birinin mezarındaki
kabartmalarda vinç ayrıntılarıyla görülebilmektedir. M.Ö. I. Yüzyılda yaşadığı
sanılan Vitrivius’un kitabında iki vinç çeşidinden söz edilmektedir. M.S. II. Yüzyıla
ait bir mezar kabartmasında da bu vinç ayrıntısıyla gösterilmektedir. Vitrivius’un
anlattığı vinçte, ahşaptan yapılmış Λ biçiminde bir ulaşım kolunun ucuna bağlı bir
kaldırma halatı bulunmakta, aynı yere bağlı bir palanga sistemiyle ağırlıklar
kaldırılmaktadır. Kaldırma halatı bir çıkrık ya da ayak değirmeni (aralarında
basamaklar bulunan, birbirine paralel bir çift düşey çark) ile çekilmektedir. M.Ö.
VI. Yüzyılda inşa edilen Artemis Tapınağı’nın mimarı Khersiphron, silindir
sütunları, sütun uçlarına açılan demir çubuklara takılan ahşap bir çerçevenin
çekilmesiyle yuvarlayarak (bugünün keçiayağı silindirlerinin çekilmesi gibi)
taşıyabilmekteydi.
Oğlu Metegenes ise prizma şeklindeki sütun başlığı ve taban taşlarını, taşların karşı
iki yüzüne taktığı demir çubukları yaklaşık 3.50 m çapında, eni oldukça geniş
tekerleklere yataklandırıp taşımaktaydı. Teknoloji konusundaki bu bilgiler,
İskenderiyeli Heron (M.Ö. II.Y.Y. – M.S. II. Y.Y. arası) ve Vitrivius kitaplarında
bugüne kadar ulaşmıştır.
Yapı makinelerinin, özellikle kazı makinelerinin geçmişi oldukça yenidir.

Birçok işin elle yapıldığı eski zamanlarda bile, nehir ve kanalların derinleştirilmesi
gibi, su içerisinden malzeme çıkarılmasını gerektiren işler için yardımcı aletlere
ihtiyaç duyulmuş ve bu amaçla XV. Yüzyılda Gode Zincirli Ekskavatörlerin elle
çalıştırılan ilk tipleri ortaya çıkmıştır. XVIII. Yüzyılda geniş kazı gerektiren kanallar
elle kazılmış ve at arabalarıyla taşınmıştır. İnsanın saatte yaklaşık 1 m3 kazabildiği
düşünülürse, ilerleme oldukça yavaş gerçekleşmiştir. 1800’lerin ortalarında
demiryolu yapımcıları buharla çalışan, saatte 15 – 20 m3 kazı yapabilen
ekskavatörlerle tanışmışlar; buharla çalışan ilk godeli ekskavatörü ise 1859 yılında
Süveyş Kanalının inşaatında (1859 – 1868) kullanmışlardır.
İlk mafsallı çeneli taş kırma makinesi, 1850’lerde İngiltere’de Blake
tarafından geliştirilmiştir. Elle kumandalı mekanik yükleyici ve ray üzerinde hareket
eden buharlı ekskavatör 1839’larda; atla çekilen mekanik kürek 1880, atla çekilen
fresno tipi skreyper 1885 ve buharlı traktör ise 1888’lerde kullanılmıştır.
XIX. Yüzyılda toprak dolgu barajlar atla çekilen ağır silindirlerle

sıkıştırılmakta idi ve bu sıkıştırma işinde çekide kullanılan atların ayaklarının çektikleri
silindir drumlarından daha etkili olduğu fark edilmişti. Bunun üzerine sıkıştırılacak
zemin tabakaları üzerinde hayvan sürüleri dolaştırılmaya başlanılmış ve ilk kez
“keçiayağı silindir” ana fikri bu şekilde ortaya çıkmıştır.
Karayolları Genel Müdürlüğü, Amerika’da yapılan bir araştırmayı örnek

alarak ilk kez 1951 yılında Ankara-İstanbul karayolu için yaptığı iş-zaman etüdünü
yayınlamıştır. 1960’lardan sonra akaryakıt ve havagazı endüstrisindeki hızlı gelişme,
dağıtımın yer altından boru hatlarıyla yapılması konusunu ortaya çıkartmış; bu sıralarda
kanal açmak ve çok büyük maden tabakalarında çalışmak büyük makineleri gerektirdiği
için gode çarklı ve gode zincirli ekskavatör mekanizasyonu yaratılmıştır; her iki makine
de diğer kazı makinelerine göre pahalı ve karmaşıktır.
Türkiye’de yapı makinelerinin yoğun olarak kullanıldığı ilk yer Karayolları Genel
Müdürlüğü’dür. Karayolları, yol yapım ve bakımında kullanılan yedek parça ve
makinelerden bazılarını 1954 yılından başlayarak yapma ve yaptırma çabasına
girmiş; 1959 yılında yedek parça gereksiniminin % 2 si yurt içinde üretilebilmiş ve
bu oran 1968 yılında % 56’ya ve 1959-1968 arasında yerli parça üretiminin değeri
12 milyon dolara ulaşmıştır. Bu değer Karayolları, makine parkının % 8.4’üne karşı
gelmekte, Genel Müdürlüğün kendi ürettiği makine sayısı ise 3870 adeti
bulmaktaydı. Karayolları, bu yayının 1985 yılındaki ikinci baskısında 50 milyon
dolar döviz tasarrufu yaptığını belirtmiştir.
Karayolları Genel Müdürlüğü, 1961 yılında bütün karayolu konularını

kapsayan tek teknik sözlüğü hazırlamış; hazırlama komitesi ilk etapta birimlerden
3000 dolayında terim ve tanım derlemiş olmakla birlikte Türkçe karşılıklarını bir
türlü bulamamış; bu çalışma 1967’de kurulan Daire Başkanları Kurulunca yeniden
ele alınıp 23500 sözcük ve terimden oluşan bir sözlük hazırlanmıştır.
İMO, bir komisyon aracılığıyla yedek parça, bakım ve
onarımları daha iyi gerçekleştirmek amacıyla, ülkemizde bulunan yapı
makinelerinin cins, model, marka, yaş ve sayılarını belirlemeyi amaçlamış
ve tüm kamu ve özel sektör kuruluşlarıyla belediyelere bir anket formu
göndererek bilgi toplamaya çalışmıştır; fakat 1367 belediye ve 7-8 bin özel
sektör kuruluşundan istenilen bilgiler yeterli olmamıştır. 1995 yılında
yapılan bilimsel bir araştırmada motorgreyder, traktör-skreyper ve lastik
tekerlekli motorskreyperlerde fiyat analizi, iş makinelerinde sahiplik,
maliyet hesabı ve yeni tünel açma teknikleri ile makinelerinin tanıtımı ve
tarihsel gelişimi incelenerek açıklanmaya çalışılmıştır (Yüksel, Orhan,
2005). 1973 yılında yapılmış “Türkiye’nin yapı makineleri yaklaşık
envanteri” aşağıdaki gibidir:
Makine Türü Sektörü ve Adeti
Kamu Özel
Betoniyer 421 401
Ekskavatör 368 192
Greyder 1437 89
Kamyon 2210 549
Damperli Kamyon 3203 691
Kompaktör 387 ?
Kompresör 1716 296
Konkasör 511 ?
Jeneratör 808 137
Elektrojen Grubu 496 ?
Silindir 556 52
Skreyper 250 77
Paletli Traktör 1575 386
Trakskavatör ? 144
Vibratör 326 337
Vinç 217 ?
Yükleyici 1033 119
TOPLAM 16826 3470
TAŞ KIRMA, ELEME, YIKAMA VE BESLEME MAKİNELERİ
Şantiyelerde yeterli ölçüde taş ve granülometrik malzeme elde etmek amacıyla
sözkonusu dört ayrı gurup makinenin kullanımı gerekmektedir. İşi hızlandırmak, verimi
artırmak, maliyeti düşürmek üzere bu gurup makinelerden bir veya birkaçı ya da tamamından
ayrı ayrı ya da birarada yararlanılabilir.
TAŞ KIRMA MAKİNELERİ (Konkasörler - Crushers)
MAKİNELERİN YAPILIŞ TARZLARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI:
ÇENELİ KONİK ÇEKİÇLİ SİLİNDİRLİ TAMBURLU

T.K.M. T.K.M. T.K.M. T.K.M. T.K.M.
.Mafsallı .Mafsallı .Mafsallı (Hammer Mills (Roll Crushers) (Rod and Ball Mills)
Çeneli Akslı Çekiçli
.Eksantrik .Sabit Akslı .Sabit Çekiçli
Çeneli .Serbest Akslı
(Jaw Crushers) (Gyratory/Cone
Crushers)
TAŞ KIRMA MAKİNELERİNİN KÜÇÜLTME ORANLARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI
Kaba Taş Kırma İnce Taş Kırma Kum Yapma
Makineleri Makineleri Makineleri
50 cm.≤d1≤120 cm. 5 cm.≤d1≤20 cm. 1 cm.≤d1≤3 cm.
5 cm.≤d2≤20 cm. 1 cm.≤d2≤3 cm. 0.1 cm.≤d2≤0.3 cm.
. Küçültme Oranı (I), i=d1/d2
TAŞLARIN KIRILMASINDA ROL OYNAYAN FAKTÖRLER

1- Taşın basınç (basma) mukavemeti
2- Taşın eğilme mukavemeti
3- Taşın sertlik derecesi
4- Taşın gevreklik (kırılganlık) derecesi
5- Taşın homojenliği (izotropisi)
6- Taşın çatlaklık yapısı
7- Taşın yoğunluğu (birim hacim ağırlığı)
8- Taşın sürtünme katsayısı (pürüzlülük)
TAŞ KIRMA MAKİNELERİNİN SEÇİLİŞİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
1- Kırılacak malzeme içerisindeki en iri daneleri

kırabilmelidir.
2- İstenilen küçültme oranını sağlayabilmelidir.
3- İstenilen iş verimini sağlayabilmelidir.
4- Kırılacak taşın cinsine uygun olmalıdır.
TAŞ KIRMA MAKİNELERİYLE İLGİLİ UYGULAMAYA YÖNELİK PROBLEM ÇÖZÜMLERİ
I.) Problemlerin veri oluşumu, değerlendirme, yöntem seçimi ve çözüm sırası şu adımlarla
gerçekleştirilir:
- İstenilen, saatlik olarak elde edilmesi gerekli kırmataş (mıcır), balast, kum v.s. mi yoksa
taş kırma makinesinin tip, boyut ya da kapasitesinin seçimi midir?
- Bu arada taş ocağından (quarry) şantiyeye gönderilen enbüyük boyutlu taşın inch. ya da
cm. olarak boyutu önemlidir. İş yöneticisi primer ya da sekonder makine kullanıp
kullanılmayacağına, tip ve adetlerine kendi deneyimiyle karar verecektir.
- Kimi problemlerin çözümünde, depoda toplanan belirli boyutlardaki agrega
yüzdeleriyle ilgilenmek gerekmektedir.
- Kırıcı makine seçimleri sırasında bir yandan da uygun makine alt açıklık ayarı (c)’ de
seçilmiş olmaktadır.
II.) Problem çözümlerinde;
- Önce “Primer Kırıcı Hesabı” yapılır. Genellikle mafsallı çeneli ilk kırıcı olarak seçilen
kaba kırma makinelerinin alt açıklığından çıkan malzemenin %15’ i istenilen açıklık ayarı ve uygun
elek boyutunun üzerindedir ve tekrar kırılmak üzere primere geri gönderilir
Bu nedenle;
Q0 [ton/h.]: Ocaktan gelen taş
Q1 [ton/h.]: Primerde kırılan taş
olmak üzere Q1=Q0 / 0.85 [ton/h.] olarak düşünülür.
- Bu arada, yukarıda sözü edilen primer kırıcılarda küçültme oranı i=1/5 ~1/7 arasında
bulunduğu için; inch cinsinden en büyük taş boyutu (A)’nın bu oranlara uyan alt açıklık
ayarına sahip olabilen primer kırıcı tipinin tablolardan seçilmesi gerekmektedir.
Amax /(5~7) = Cp (Cp: kullanıcının tercihine bağlıdır)
- Daima makinenin maksimum kırma kapasitesi istenilen kırmataş saatlik
maksimum üretimine eşit ya da büyük olmalıdır.
- Seçilen enbüyük elek delik çapı mümkünse en az makine alt açıklık ayarı kadar
olmalıdır. Mümkün olmazsa, verilen ya da elde mevcut olan elek delik çaplarına göre
malzeme yüzdeleri (delikten geçen ya da elek üzerinde kalan cinsinden) K3 YÜZDE
CETVELİ’nden alınır.
- Daima maksimum makine verimi, elekler arasında kalan % cinsinden malzeme
miktarlarıyla çarpılarak “Ölçü İçi Verim” ler bulunur. Bunlardan primere geri dönen,
sekondere ve depoya geri gidecek olanlar ayrılır. Verimler toplamı, başlangıçta bulduğumuz
saatlik maksimum verim miktarı kadar olmalıdır.
- İkinci olarak “Sekonder Kırıcı Hesabı” yapılır. Bu ikincil kırıcılarda, primerden
(ilgili elekten) gönderilen malzemenin miktarı (saatlik debisi) ve yine enbüyük malzeme
boyutu önemlidir. Genellikle silindirli kırıcı olarak tercih edilen sekonderlerin 2R çapındaki
silindirleri (drums);
2(A-Cs) / 0.085 ’ den büyük çapta olmalıdır.
Yani; 2R = 2(A - Cs) / 0.085 koşulu sağlanmalıdır. Burada;
Amax: Primerden gelen enbüyük dane boyutu (inch),
Cs : Sekonderin silindirlerarası açıklık ayarı (inch).
- Uygun sekonder kırıcı seçimi ilgili tablodan ve yukarıda belirtilen parametrelere göre
yapıldıktan sonra, bu makinenin maksimum prospektüs kapasitesinin bize gerkli olan
maksimum saatlik verimden yüksek ya da eşit olup olmadığına dikkat etmek gerekir.
- Bundan sonra yapılacak olan makine verim hesabı, aynen primer kırıcılardakine benzer
biçimde sürdürülür.
- Üçüncü aşamada “Depoda Toplanan Agrega” nın primer ve sekonderden ya da
doğrudan doğruya ızgaralı besleyiciden gelen miktar ve yüzdelere göre toplamları
alınarak meydana gelen saatlik kırmataş ve kum miktarları belirlenir. Bu aşamada elde
edilen yüzdelerin istenilen yüzde sınırlarını (alt ve üst değerler olarak) geçip geçmediği
de kontrol edilir. Çözümler tamamen iteratif’dir (değer atamalı tekrarlı çözüm).
- Elde edilen malzeme yüzdeleri sınır değerler içinde kalıyorsa problem çözümü
tamamlanmıştır.
Sonuç sağlanmıyorsa çözüme devam edebilmek için;
a)Ya belli yüzdelerde malzeme depoya gönderilmek yerine genellikle
sekondere (nadiren primere) gönderilmek suretiyle benzer şekilde
çözümlerle sonuç sağlanmaya çalışılır. Bu bir yerde işgücü, zaman ve verim
kaybı demektir!
b)Ya da makine cinsleri, tipleri, kapasite ya da alt açıklık ayarları ile sayıları
değiştirilerek yine benzer çözüm yöntemleriyle sonuç sağlanmaya çalışılır.
Elde yeteri kadar tip makine varsa bu çözüm arayışına gidilebilinir!
TAŞ KIRMA MAKİNELERİNDE ÖRNEK VERİM HESABI (1)
VERİLEN:Saatte 135 ton “Kalker Mıcırı” elde edilmek istenmektedir. Primer olarak çeneli taş
kırma, sekonder olarak da silindirli taş kırma makinesi kullanılacaktır. Ocaktan gelen max. taş
boyutu 16” = 40.64 cm. olduğuna ve kırmataş elek analizi aşağıdaki tabloda verildiğina göre;
İSTENEN: Uygun taş kırma makinelerini seçiniz.
ELEK BOYUTU Geçen 11/2 11/2 3/4 1/4

(inch) Kalan -- 3/4 1/4 0
% 100 42-48 30-36 20-26
ÇÖZÜM:*Primer Kırıcı Hesabı: Q0=135 t/h , 0.85 Q1=135 t/h , Q1=158.8 ≈158 t/h.
*16”/(5∼7)=(3.2∼2.3)” , Cp=3”, Seçilen Primer (36 x 48)” (Tablo 2.5’den)
*Primerden çıkan malzemenin dağılımı (Yüzde Cetveli’nden):
Malzeme Boyutu Eleklerarası % Makine Ölçü içi Verim
(inch) Miktarı Verimi (t/h) (t/h)
3”den büyük (1.00-0.85)=0.15 x 158.8 = 23.8 → Primere
3” - 11/2 arası (0.85-0.46)=0.39 x 158.8 = 61.9 → Sekondere

11/2 -3/4” arası (0.46-0.26)=0.20 x 158.8 = 31.8 → Depoya
3/4-1/4” arası (0.26-0.11)=0.15 x 158.8 = 23.8 → Depoya
1/4” den küçük (0.11-0.00)=0.11 x 158.8 = 17.5 → Depoya
158.8
*Sekonder Kırıcı Hesabı: 0.85 Q2=61.9 t/h , Q2=72.8 t/h, A=3”, C2=11/2
2R=2(3-1.5)/0.085 → 2R=35.3”, Seçilen Sekonder (40 x 20)” (Tablo 2.6’dan seçildi).
Q=95.0 t/h > 72.8 t/h → uygun.
*Sekonderden çıkan malzemenin dağılımı (Yüzde Cetveli’nden):
3”-11/2 arası (1.00-0.85)=0.15 x 72.8 = 10.9 → Sekondere
11/2 -3/4” arası (0.85-0.46)=0.39 x 72.8 = 28.4 → Depoya
3/4-1/4” arası (0.46-0.18)=0.28 x 72.8 = 20.4 → Depoya
1/4” den küçük (0.18-0.00)=0.18 x 72.8 = 13.1 → Depoya
72.8
*Depoda toplanan agreganın dağılımı;
Malzeme Boyutu Primerden Sekonderden Toplam İstenilen
(inch) (t/h) (t/h) (t/h) % % Sınırı
11/2 -3/4” arası 31.8 28.4 60.2 44.6 42-48
3/4-1/4” arası 23.8 20.4 44.2 32.7 30-36
1/4” den küçük 17.5 13.1 30.6 23.7 20-26
73.1 61.9 135.0 100.0
*.Agrega dağılım yüzdeleri istenilen sınırlar içerisinde kalmıştır ve sonuç sağlanmıştır.
* Şantiyede yapılacak malzeme sirkülasyonu şematik olarak şöyle gösterilebilir:
Taş Ocağı (135 t/h)
23.8 t/h
Besleyici (plaka bantlı)

Primer Kırıcı 158.8 t/h
Mafsallı Çeneli(36 x 42”) Elekler
Cp=3”, Qp= 158.8 t/h 3”
1½”
30.6 t/h
(61.9+10.9)t/h ¾”
Sekonder Kırıcı ¼” 44.2 t/h
Silindirli
(40 x 20)” 60.2 t/h
Cs=1½”, Qs=72.8 t/h
¾”- ¼”
1½”-¾” ¼”-0
72.8 t/h Malzeme Silolar
TAŞ KIRMA TESİSİNDE YERLEŞİM VE MALZEME HAREKETİ

PROBLEM-2: Primer olarak alt açıklık ayarı C1=3” olan (36 x 48)” lik bir çeneli,
sekonder olarak da silindirlerarası C2=11/2” olan (40 x 20)” lik silindirli bir taş kırma
makinesinin kullanıldığı tesiste saatte 125 ton kalker mıcırı elde edilmek istenilmektedir.
Dane dağılımının aşağıdaki yüzde sınırları içerisinde kalabilmesi için malzeme
sirkülasyonunda en uygun çözümü bulunuz.
Elek aralıkları (inch) % sınırları
3”-11/2 arası 100
11/2 -3/4” arası 36-40
3/4-1/4” arası 30-36
1/4” - 0 arası 25
ÇÖZÜM: *Primer Hesabı; 0.85 Qp=125 t/h , Qp=125/0.85=147 t/h.<158 t/h
* Cp=3”, Seçilen Primer (36 x 48)” (Tablo 2.5’den)
*Primerden çıkan malzemenin dağılımı (Yüzde Cetveli’nden):
3”den büyük (1.00-0.85)=0.15 x 147.0 = 22.05 →Primere
3” - 11/2 arası (0.85-0.46)=0.39 x 147.0 = 57.33 →Sekondere
11/2 -3/4” arası (0.46-0.26)=0.20 x 147.0 = 29.40 →Depoya
3/4-1/4” arası (0.26-0.11)=0.15 x 147.0 = 22.05 →Depoya
1/4” den küçük (0.11-0.00)=0.11 x 147.0 = 16.17 →Depoya
TOPLAM: 147.00
*Sekonder Hesabı: 0.85 QS=57.33 t/h , QS=57.33/0.85=67.45< 95 t/h, A=3”, C2=11/2”
2R=2(3-1.5)/0.085 → 2R=35.3”, Seçilen Sekonder:(40 x 20)”(Tablo 2.6’dan seçildi).

3”-11/2 arası (1.00-0.85)=0.15 x 67.45 = 10.12 →Sekondere
11/2 -3/4” arası (0.85-0.46)=0.39 x 67.45 = 26.30 →Depoya

3/4-1/4” arası (0.46-0.18)=0.28 x 67.45 = 18.89 →Depoya
1/4” den küçük (0.18-0.00)=0.18 x 67.45 = 12.14 →Depoya
TOPLAM: 67.45
Malzeme Boyutu Primer Sekonder Toplam İstenilen
11/2 -3/4” arası 29.40 26.30 55.70 45 36-40
3/4-1/4” arası 22.05 18.89 40.94 33 30-36
1/4”-0” arası 16.17 12.14 28.31 23 25
67.62 57.33 125.00
Sonuç: 11/2 - 3/4” arası malzeme sınırın üzerinde, 1/4 - 0” arası malzeme ise altındadır. Depoda
toplanan agrega guruplarını istenen dane yüzdeleri arasına getirmek için fazla olan 11/2 - 3/4” dane
gurubundan bir miktar alıp depo yerine sekondere göndermek 1/4” den küçük dane gurubunun
yüzdesini artıracaktır.
.Depolanması istenen 1/4”den küçük malzeme miktarı (125 x 0.25=31.25 t/h)
.Sekonderden depoya gönderilmesi gerekli 1/4” den küçük malzeme miktarı:
(31.25 - 16.17) / 0.18 = 83.78 t/h
.Sekonderde kırılması gereken miktar: (57.33 + X) /0.85 (makine verimi)
(57.33+X) / 0.85 = 83.78 , 67.45 + 1.18X = 83.78 , X=13.84 t/h.
.Primerden depoya gönderilen 11/2 - 3/4” arası malzeme:
29.40 - 13.84 = 15.56 t/h. olacaktır.
* Yeni Sekonder Hesabı: (57.33+13.84) /0.85 = QS , QS=83.73 t/h , C2=11/2”

11/2 -3/4” arası (0.85-0.46)=0.39 x 83.73 = 32.65 →Depoya

3/4-1/4” arası (0.46-0.18)=0.28 x 83.73 = 23.44 →Depoya
1/4” -0” arası (0.18-0.00)=0.18 x 83.73 = 15.07 →Depoya
TOPLAM: 83.73
11/2 -3/4” arası 15.56 32.65 48.21 39 36-40
3/4-1/4” arası 22.05 23.44 45.49 36 30-36
1/4”-0” arası 16.17 15.07 31.24 25 25
53.78 71.16 ~125.00 100
*Dane dağılımı istenen yüzdeler arasındadır.
**Aynı problemi başka bir bakış açısıyla şöyle çözmek mümkündür:
.Depolanması istenilen 1/4” den küçük dane gurubu;
125 x 0.25 =31.25 t/h olmalıdır.
.Bu dane gurubunda primerden depoya 16.17 t/h malzeme gitmektedir.
.Sekondere (57.33+X).(0.18-0.00)/0.85 kadar malzeme gönderilmek zorundadır. Bu da;
16.17 + (57.33+X).(0.18-0.00)/0.85=31.25 t/h olacaktır.
16.17 + 12.14 + 0.21X=31.25 , X=2.94/0.21 , X=14.00 t/h.
.Primerden depoya gönderilen 11/2 - 3/4” arası dane gurubu;
29.44 - 14.00 = 15.40 t/h
.Sekondere gönderilen malzeme miktarı ise;
57.33 + 14.00 = 71.33 t/h dir.
* Yeni Sekonder Hesabı: 0.85 QS =71.33 t/h , QS=83.92 t/h , C2=11/2”

11/2 -3/4” arası (0.85-0.46)=0.39 x 83.92 = 32.73 →Depoya
3/4-1/4” arası (0.46-0.18)=0.28 x 83.92 = 23.50 →Depoya
1/4” -0” arası (0.18-0.00)=0.18 x 83.92 = 15.11 →Depoya
TOPLAM: 83.92
11/2 -3/4” arası 15.40 32.73 48.13 39 36-40
3/4-1/4” arası 22.05 23.50 45.55 36 30-36
1/4”-0” arası 16.17 15.11 31.28 25 25
53.62 71.34 ~125.00 100
*Dane dağılımı istenen yüzdeler arasındadır.
PROBLEM-3: Portatif bir taş kırma tesisinde;
.(15 x 30)” lik çeneli bir kırıcı
.(30 x 22)” lik silindirli kırıcı
.11/2” ve 1/2” lik iki katlı bir sarsıntılı elek
.11/2” lik küçük danelerin elendiği ızgaralı bir besleyici vardır.
Ocaktan gelen malzemenin % 17’si < 11/2” olduğundan çeneli kırıcıya gönderilmiyor.
Tesisten elde edilecek malzemenin dağılımının;
11/2 - 1/2” arası 0.40 - 0.50
1/2 - 0 arası 0.50 - 0.60 olması isteniyor.
Makinelerin çıkış açıklıklarını ve en büyük saatlik verimlerini bulunuz.
ÇÖZÜM:
*Primer (çeneli) kırıcının çene açıklığı 21/2” alındığında, elek analizi tablosundan
en büyük dane boyutunun yaklaşık 3” olacağı görülür. Buna göre sekonder (silindirli)
kırıcının silindirleri arasındaki açıklığın;
A≤0.085R+C , 3≤0.085.(30/2)+C , C≥1.73”, C=2” alınabileceği bulunur.
*Tablo 2.5’e göre, primerin çene aralığı C1=21/2” olduğunda kırılabilecek en fazla
taş miktarının Q1=48 t/h olacağı görülür. Bu durumda % 17 si 11/2” den küçük olan ve
ocaktan gelen toplam malzeme miktarı;
(1.00-0.17)Q1=48 , Q1=57.8 t/h
Primer Hesabı:
11/2 den büyük mlz. (1.00-0.54) x 48.0 = 22.10 →Sekondere
11/2-1/2” arası (0.54-0.22) x 48.0 = 15.30 →Depoya
1/2” den küçük mlz. (0.22-0.00) x 48.0 = 10.60 →Depoya
TOPLAM: 48.00
Sekonder Hesabı:
*11/2” den büyük malzeme (22.1 t/h) ve ocaktan gelen malzemenin % 17’si
(0.17 x 57.8=9.8 t/h) besleyiciden doğrudan doğruya sekondere kırılmaya gittiğine ve
silindirlerarası açıklık (C2=2”) olduğuna göre sekonderde kırılabilecek malzeme miktarı
Tablo 2.7’den:
0.66Q2=22.1+9.8 , Q2=48.3 t/h
11/2 den büyük mlz. (1.00-0.66) x 48.3 = 16.40 →Sekondere

11/2-1/2” arası (0.66-0.26) x 48.3 = 19.30 →Depoya
1/2” den küçük mlz. (0.26-0.00) x 48.3 = 12.60 →Depoya
TOPLAM: 48.30 t/h
Dane Gurubu P S Toplam %
11/2-1/2” arası 15.3 t/h 19.3 t/h 34.6 t/h 60
1/2” den küçük mlz. 10.6 t/h 12.6 t/h 23.2 t/h 40
25.9 t/h 31.9 t/h 57.8 t/h
*İnce daneli malzeme % 50’den az olduğu için primer çıktılarından 11/2” - 1/2” arası
malzemeden bir bölümünü de sekondere göndermek gerekir. Bu miktara “X” diyelim. Bu dane
gurubunun kırıcılara göre çıktıları;
.Primerden 15.3-X
.Sekonderden (22.1+9.8+X).(0.66-0.26)/0.66
toplam saatlik üretimin %50’si kadar olması isteniyor.
(57.8 x 0.50=28.9 t/h)
(15.3-X)+(22.1+9.8+X).(0.66-0.26) / 0.66 ≤ 28.9 t/h , X=14.6 t/h
*Sekondere gelen malzeme miktarı:
. Ocaktan 9.8 t/h
. Primerden 22.1 + 14.6 = 36.7 t/h
46.5 t/h
0.66Q2 = 46.5 , Q2 = 70.5 t/h < 140 t/h (Tablo 2.6)
11/2 den büyük mlz. (1.00-0.66) x 70.5 = 24.0 t/h →Sekondere
11/2-1/2” arası (0.66-0.26) x 70.5 = 28.2 t/h →Depoya
1/2” den küçük mlz. (0.26-0.00) x 70.5 = 18.3 t/h →Depoya
TOPLAM: 70.5 t/h
Dane Gurubu P S Toplam %
11/2-1/2” arası (15.3 -14.6)t/h 28.2 t/h 28.9 t/h 50
1/2” den küçük mlz. 10.6 t/h 18.3 t/h 28.9 t/h 50
11.3 t/h 46.5 t/h 57.8 t/h
Taş Ocağı (57.8 t/h)
48 t/h
Izgaralı Besleyici 48 t/h
Primer Kırıcı
Mafsallı Çeneli(15 x 30”)
Elekler
Cp=2 ½” 1 1/2”
1/2”
9.8 t/h
(22.1+16.4)t/h
(10.6 + 18.3) t/h
Sekonder Kırıcı
Silindirli (28.2 + 0.7) t/h
(30 x 22)”
Cs=1½” 1/2”-0
1 ½”-1/2”
48.3 t/h
Malzeme Silolar
TAŞ KIRMA TESİSİNDE YERLEŞİM VE MALZEME HAREKETİ

ELEME MAKİNELERİ (Screens)
Çalışma tarzlarına göre eleme makineleri iki ana gurupta toplanmaktadır:
TAMBURLU ELEKLER SARSINTILI ELEKLER

(Revolving Screens) (Vibrating Screens)
Milli Tip Makaralı Tip Eksantrik Milli Eksantrik Kütleli
Tamburlu Eleklerin Elemanları Sarsıntılı Eleklerin Elemanları

1-Silindirik elek tamburu 1-Alt alta tertiplenmiş dikdörtgen şeklin-
(profil demirden yapılmış ve üzerine deki elek rafları.
elekler bağlanmıştır). 2-Çift taraflı ve yaylı olarak ]-profilleri
2-Yatayla bir miktar eğimli ve bir mil üzerine oturtulmuş, rafları taşıyan elek
çevresine ya da 4 taşıma makarası kutusu.
üzerine yerleştirilmiş taşıma tertibatı. 3-Elek kutusunu sarsmaya yarayan tahrik
3-Mili veya taşıma makaralarını döndüren tertibatı (Bu tertibat, eleğin cinsine göre
tahrik tertibatı. ya eksantrik kütleli ya da eksantrik
millidir.
Tamburlu Eleklerin Özellikleri Sarsıntılı Eleklerin Özellikleri
Olumlu Yanları Olumsuz Yanları Olumlu Yanları Olumsuz Yanları
a)İşletimi ve a)Eleme sadece alt a)Tüm yüzeyde a)İşletimi ve bakımı
bakımı kolay. yüzeyde, bu nedenle eleme var, kapladığı vasıflı personel
b)Dinamik kuvvet kapladığı yer büyük. yer küçük. gerektirir.
olmadığı için temel b)Dönme hızı ve iş b)Sarsma hızı ve iş b)Dinamik kuvvetler
problemi yok. verimi küçük. verimi büyük. nedeniyle özel
temel
c)Küçük delikli kısım c)En küçük delikli gerektiriyor.
en çok malzemeyle kısım en altta, az
karşılaşıyor, fazla malzeme görür ve
aşınıyor. az aşınır.
ELEK YÜZEYLERİNİN TİPLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Yüzey tiplerine göre elekler iki kısma ayrılmaktadır:
Delikli Saç Elekler Tel Örgü Elekler
. Daire, kare veya dikdörtgen şeklinde . Kare veya dikdörtgen şeklinde olurlar.
olabilir. . Tel kalınlığı delik boyutuyla orantılı olarak
. Delikler arasındaki mesafe delik boyutunun artırılır.
yarısı kadar yapılır.
. Saç kalınlığı delik boyutu ile doğru orantılıdır.
*ELEK KARAKTERİSTİĞİ: Delik alanları toplamının tüm elek yüzey alanına oranına denir.
*DELİKLER ARASINDAKİ MESAFESİ VEYA TEL KALINLIĞI;
BÜYÜK OLAN ELEK YÜZEYİNDE KÜÇÜK OLAN ELEK YÜZEYİNDE
1-Elek karakteristiği küçük 1-Elek karakteristiği büyük
2-Ömrü uzun 2-Ömrü kısa
3-Eleme kabiliyeti az 3-Eleme kabiliyeti çok olur.
d = 1.25 d’*DELİK BOYUTU (d): Bir elek yüzeyinin delik boyutu (d), o elek yüzeyinden geçmesi istenen
dane boyutuna (d’) göre seçilir. Genel olarak şu oranlarda yapılır:
*ELEME KALİTESİ: Deliklerden geçebilecek büyüklükteki bütün danelerin alta düşmesi ve yan tarafa
giden malzeme içerisinde deliklerden geçebilecek büyüklükte malzeme kalmamasıdır. Eleme kalitesi zaman
zaman deneylerle kontrol edilir.
*ZOR ELENEN DANE GURUBU (dz): Elek yüzeyinde elenen malzeme içerisinde bulunan ve boyutu (d)
delik boyutuna yakın olan danelere denir. Ortalama olarak;
dz = 0.75d ∼1.5d arasındadır.
ELEME KALİTESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1.) Dönme veya sarsılma hızı küçüldükçe eleme kalitesi artar, fakat iş verimi düşer.
2.) Elek yüzeyi yataya göre 30 ∼ 80 arasında eğimli yapılır. Eğim azaldıkça eleme kalitesi düzelir, fakat iş
verimi düşer.
3.) Elek yüzeyi üzerindeki malzeme tabaka kalınlığı malzeme içerisindeki en iri dane boyutundan fazla
olmamalıdır. Tabaka kalınlığı küçüldükçe eleme kalitesi düzelir, fakat iş verimi düşer.
4.) Elek karakteristiği büyüdükçe eleme kalitesi düzelir, fakat elek yüzeyinin ömrü azalır.
5.) Elenecek malzeme içerisinde bulunan zor elenen dane gurubu oranı arttıkça eleme kalitesinin düşmemesi
için iş verimini azaltmak gerekir.
ELEME MAKİNELERİNİN UYGULAMAYA YÖNELİK PROBLEM ÇÖZÜMLERİ:
* Genellikle ilgili kırıcı makine, saatlik kapasite ve istenilen verim bilinir; bu malzemeyi
eleyebilecek belli katta sarsıntılı elek alanlarının m2 olarak ya da boyutlar olarak bulunması
istenir. Çoğu problemde elenecek dane boyutları ve bunların sınırlarına karar verilmiştir.
* Eğer saatte belirli miktarda malzeme mutlaka elensin isteniyorsa, seçilecek eleğin
kapasitesinin hesap sonucu bulunan saatlik verimden % 10∼15 oranında fazla alınması
uygundur. Bu seçime, deneyime bağlı olmak üzere yönetici veya plancı karar verir.
* Elenen taşın yoğunluğu standart olarak 1600 kg/m3 kabul edilmiş olup bunun dışında
verilen yoğunluklar bu değere bölünerek probleme “Teorik Elek Kapasitesi” adı altında bir
katsayı çarpımıyla katılır.
* Q = A.C.E.D.G formülünden (A)’lar hesaplanarak elek alanları bulunur.
Formülde; Q [t/h]:Elek kapasitesi (normal ve artırılmış olarak her kat için ayrı
ayrı hesaplanır. Elekten geçen %’leri ise elek analizi tablosundan alınır).
A [m2]:Elek yüzölçümü (en son bulunacak parametredir A=Q/(CEDG);
bir boyut sabit alınarak değişken diğer boyutlar bulunabilir).
C[t/h/m2]:Eleğin teorik kapasitesi (kırmataş veya kum-çakıl için kendi
özel tablosundan ilgili elek delik çapına göre alınır).
E :Verim faktörü (elek verim yüzdesine bağlı olarak kendi
tablosundan seçilir, ara değerler interpole edilir).
D :Kat faktörü (kat sayı ve no’suna göre kendi tablosundan seçilir)
G :Agrega boyut faktörü (elek delik boyutunun yarısından küçük
boyutlu agreganın % miktarıdır; kendi tablosundan seçilir, ara
değerler interpole edilir).
ÖRNEK ELEK PROBLEMİ-1)
Taş kırma makineleriyle ilgili olarak verilen ilk örnek problemin verilerini
değerlendirerek saatte 135 ton kalker mıcırı elde edilmek istenilen bir tesiste, aşağıda verilen
elek analizi değerlerine ve diğer gerekli bilgilere göre uygun eleme makinesi (elek) yüzey
alanlarını ve boyutlarını seçiniz.
*11/2” den büyük malzeme %’si 100 
11/2 - 3/4” arası malzeme %’si 42-48  arasında
3/4 - 1/4” arası malzeme %’si 30-36  bulunmalıdır.
1/4” den küçük malzeme %’si 20-26 
*Elek verimi % 90, Agrega yoğunluğu: 1760 kg/m3 dür.
*Tesiste 4 katlı sarsıntılı elek kullanılacaktır.
*Primer olarak çeneli, sekonder olarak silindirli T.K.M. kullanılacak ve ocaktan
gelecek en büyük taş boyutu 16 inch olacaktır.
ÇÖZÜM:
. Taş kırma makineleri bir önceki bölümde seçilmişti. Burada elekle ilgili hesaplamalar
yapılacaktır.
. Elek kapasiteleri hesaplanırken; saatte belirli miktarda malzeme elenmesi
gerektiğinden elek verimi örneğin %10 artırılacaktır.
Elek Primerden Sekonderden Toplam Qartırılmış
1 (3”) 158.8x1.00 ---- 158.8 t/h Q1=174.7 t/h
2 (11/2”) 158.8x0.85 72.8x1.00 207.8 t/h Q2=228.6 t/h
3 (3/4”) 158.8x0.46 72.8x0.85 134.9 t/h Q3=148.6 t/h
4 (1/4”) 158.8x0.26 72.8x0.46 74.8 t/h Q4= 82.3 t/h
. Eleklerin Teorik Kapasiteleri:
Agreganın yoğunluğu 1760 kg/m3 olduğundan tablodan alınan değerler
1600/1760 = 0.909 katsayısıyla çarpılacaktır.
C1=48.4 x 0.909 = 44.0 t/h/m2

C2=35.5 x 0.909 = 32.3 t/h/m2
C3=24.8 x 0.909 = 22.5 t/h/m2
C4=11.8 x 0.909 = 10.7 t/h/m2
. Elek verimi 0.90 olduğundan verim faktörü E=1.25 (Tablodan)
. Agrega Boyut Faktörleri:
1/2 Elek boyutu Primerden Sekonderden Σ Artırılmış % G Faktörü
11/2 (3”) 158.8x0.46 --- 73.0 80.3 46 G1=1.12
3/4 (11/2) 158.8x0.26 72.8x0.46 74.8 82.3 36 G2=0.92
3/8 (3/4”)158.8x0.16 72.8x0.26 44.3 48.7 33 G3=0.86
1/8 (1/4”)158.8x0.08 72.8x0.12 21.4 23.5 29 G4=0.79
. Kat faktörleri: D1=1.00, D2=0.90, D3=0.75, D4=0.60 (4 katlı elek)
. Elek Alanları:
A1=174.7 / (44.0 x 1.25 x 1.00 x 1.12) = 2.84 m2 [2.50 x 1.50 m.]

A2=228.6 / (32.3 x 1.25 x 0.90 x 0.92) = 6.84 m2 [2.50 x 3.00 m.]
A3=148.6 / (22.5 x 1.25 x 0.75 x 0.86) = 8.18 m2 [2.50 x 3.50 m.]
A4=82.3 / (10.7 x 1.25 x 0.60 x 0.79) = 12.98 m2 [2.50 x 5.50 m.]
Kapalı çene ayarı 3” olan (36 x 42)” lik çeneli bir kırıcı makineden
elde edilen kırmataş 23/4”, 13/4” ve 3/4” boyutlarında elenecektir. Eleme işinde 3
katlı sarsıntılı bir eleme makinesi kullanılmaktadır. Elek verimi % 90 ve taşın
birim hacim ağırlığı 1760 kg/m3 olduğuna göre eleğin her katının alanlarını m2
olarak hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
Primer : (36 x 42 )” , Cp=3” için Tablo’dan Q=145 t/h
(Q)Elek kapasiteleri:
Elek Primerden Q(El.kap)
1) 23/4” 145 x 1.00 = 145.0 t/h
2) 13/4” 145 x 0.79 = 114.6 t/h
3) 3/4” 145 x 0.51 = 74.0 t/h
(C) Teorik elek kapasiteleri : 1600/1760 = 0.909
C1 = 47.4 x 0.909 = 43.1 t/h/m2

C2 = 38.8 x 0.909 = 35.3 t/h/m2
C3 = 24.8 x 0.909 = 22.5 t/h/m2
.(E) Verim faktörü : Elek verimi % 90 için →E = 1.25
.(D) Kat faktörleri : D1 = 1.00 , D2 = 0.90 , D3 = 0.75 (3 katlı)
.(G) Agrega boyut faktörleri :
1/2 El.Boy. Normal Boyut Toplam Q (t/h) % G Faktörü

13/8” (23/4”) 145x0.43 = 62.4 43 G1=1.06
7/8” (13/4”) 145x0.29 = 42.1 37 G2=0.94
3/8” (3/4”) 145x0.17 = 24.7 33 G3=0.86
.(A) Elek Alanları: A=Q / (CEDG)

Elek Boy. A Q C E D G A(m2)
23/4” A1=145.0 / (43.1 x 1.25 x 1.00 x 1.06) = 2.54 m2 [2.50 x 1.25 m.]
13/4” A2=114.6 / (35.3 x 1.25 x 0.90 x 0.94) = 3.07 m2 [2.50 x 3.00 m.]
3/4” A3=74.0 / (22.5 x 1.25 x 0.75 x 0.86) = 4.08 m2 [2.50 x 2.00 m.]
Kapalı çene ayarı 4” olan (36 x 42)” lik çeneli bir taş kırma makinesinden
çıkan ve 4” lik elekten elenen kırmataş, silindirlerarası 2” olan (40 x 24)” lik
silindirli bir kırıcının girdisini teşkil etmekte ve daha sonra 2, 11/2 ve 1 inch’lik
eleklerde elenmektedir.
. Elek verimi............................................................% 85
. Taşın birim hacim ağırlığı.....................................1680 kg/m3
. Elek kat adedi........................................................4 kat
Elenen malzeme miktarında artış yapmaksızın eleğin her katının alanlarını m2 olarak
hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
Primer (36 x 42)”, Cp=4” için (Tablo 2.5’den) → Qp=181 t/h.
Sekondere gönderilen malzemenin belirlenmesi:
4” den↑malzeme 181x(1.00 - 0.85) = 27.2 t/h ---- Primere
4” - 2” arası “ 181x(0.85 - 0.46) = 70.6 t/h ---- Sekondere
Sekonder (40 x 24)” lik , Cs=2”, Qs=70.6/0.85 = 83.1 t/h
. (Q) Elek Kapasiteleri:
Elek Primerden Sekonderden Toplam (Q)
1 (4”) 181 x 1.00 ---- 181.0 t/h
2 (2”) 181 x 0.85 83.1 x 1.00 237.0 t/h
3 (11/2”) 181 x 0.46 83.1 x 0.85 153.9 t/h
4 (1”) 181 x 0.26 83.1 x 0.66 120.0 t/h
. (C) Teorik Elek Kapasiteleri: 1600/1680 = 0.952
C1=52.2 x 0.952 = 49.7 t/h/m2
C2=41.4 x 0.952= 39.4 t/h/m2
C3=35.5 x 0.952 = 33.8 t/h/m2
C4=29.1 x 0.952 = 27.7 t/h/m2
. (E) Verim Faktörü (0.85 elek verimi için tablodan) E=1.50
. (D) Kat Faktöleri, D1=1.00, D2=0.90, D3=0.75, D4=0.60 (4 katlı)
. (G) Agrega Boyut Faktörleri:
1/2 Elek boyutu Primerden Sekonderden Toplam % G Faktörü

2 (4”) 181.0 x0.46 --- 83.3 46 G1=1.12
1 (2”) 181.0 x0.26 83.1 x0.46 85.3 36 G2=0.92
3/4 (11/2”) 181.0 x0.20 83.1 x0.37 66.9 43 G3=1.06
1/2 (1”) 181.0 x0.15 83.1 x0.26 48.8 41 G4=1.02
. (A) Elek Alanları: A=Q/(C.D.E.G)
Elek Boy. A Q C E D G A(m2)
4” A1=181.0 / (49.7 x 1.50 x 1.00 x 1.12) = 2.17 m2 [1.50 x 1.50 m.]
2” A2=237.0/ (39.4 x 1.50 x 0.90 x 0.92) = 4.84 m2 [1.50 x 3.50 m.]
11/2” A3=153.9 / (33.8 x 1.50 x 0.75 x 1.06) = 3.82 m2 [1.50 x 3.00 m.]
1/2” A4=120.0 / (27.7 x 1.50 x 0.60 x 1.02) = 4.72 m2 [1.50 x 3.50 m.]
YIKAMA MAKİNELERİ (Log Washers)
MAKİNELERİN YAPILIŞ TARZLARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI
TAMBURLU TEKNELİ
YIKAMA MAKİNELERİ YIKAMA MAKİNELERİ
(Revolving Washers) (Tank Washers)
*Helezonlu Tekneli Y.M.
*Kademeli Tekneli Y.M.
*Kılıçlı Tekneli Y.M.
Beton yapma işinde kullanılan taş malzeme içerisindeki kil ve lem oranı %3’den az
olmalıdır. Bu nedenle kum ve çakıl ocak ve yataklarından elde edilen taş malzemenin yıkanması gerekir.
TAMBURLU YIKAMA MAKİNELERİNİN;
ELEMANLARI ÖZELLİKLERİ
. Tambur (ucu kesik koni, gövde silindirik) . İş verimi yüksektir.
. Helezon (tambur içinde, yüzeyde) . Gerekli temizlik için bol su olmalıdır.
. Taşıma makaraları . Çok kirli malzeme için elverişsiz.
. Tahrik tertibatı . Tambur çapı 50∼250 cm.
. Su verme tertibatı (tambur çıkış ucunda duş- . Tambur boyu 400∼900 cm
fıskiye şeklinde) . İş verimi 2 ∼100 m3/h.
. Besleme silosu . Dönme hızı 5∼10 1/ dak.
HELEZONLU TEKNELİ YIKAMA MAKİNELERİNİN ;
ELEMANLARI: ÖZELLİKLERİ:
. Tekne . Malzemeyi ince ve iri olarak
. Elek tamburu iki kısımda yıkar.
. İç helezon (tambur iç yüzeyinde) . Yıkama daha etkilidir.
. Dış helezon (tambur dış yüzeyinde) . Malzeme kirli su içinden çıktığı
. İç cepli çark için tam yıkanmamış olabilir.
. Dış cepli çark . Tambur uzunluğu 150∼600 cm.,
. Tahrik tertibatı . Tambur çapı 100∼250 cm.
. Su verme tertibatı . İş verimi 5∼50 m3/h.
. Besleme silosu . Ağırlığı 2∼22 ton.
KADEMELİ TEKNELİ YIKAMA MAKİNELERİNİN ;
. Tekne (kademeli, yükseklikleri gittikçe artan, . İnce daneli malzemenin daha
birkaç bölümlü) etkili yıkanmasını sağlar.
. Tahrik mili . Malzeme son kısımdan tam yıkanmış olarak
. Elek tamburları (her bölüm için ayrı monte çıkar.
edilmiştir) . Tekne uzunluğu 280 ∼ 600 cm.
. Cepli çarklar (yine her bölüm için ayrı olarak . Tekne genişliği 120 ∼ 300 cm.
takılmış) . İş verimi 2 ∼50 m3/h
. Su verme tertibatı . Ağırlığı 1∼9 ton.
. Besleme silosu
KILIÇLI TİP TEKNELİ YIKAMA MAKİNELERİNİN ;
. Tekne . Sert ve kalın kil tabakasıyla kaplanmış, çok
. Tahrik mili kirli malzemeyi etkili bir biçimde yıkar.
. Kılıçlar (bir mil üzerine şaşırtmalı . Teknedeki kirli su içerisinden çıkan ve tam
olarak monte edilmiştir) yıkanamamış malzeme ayrıca tamburlu bir
. Cepli çark yıkama makinesinden geçirilmelidir.
. Su verme tertibatı . Tekne boyu 250∼1300 cm.
. Besleme silosu . Tekne genişliği 120∼500 cm.
. İş verimi 1∼100 m3/h
. Ağırlığı 2 - 40 ton.
YIKAMA MAKİNELERİ VE MALZEME YIKAMAYLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER:

a)SU İHTİYACI: 1 m3 taş malzemenin yıkanması için, kirlilik derecesine göre 1 - 3 m3 su gereklidir.
Yıkama tesis ve makineleri akarsu, göl, v.s. yerlerin kenarlarında kurulmalı ya da iki gözlü havuz
yapılmalıdır. Zamanla dolan havuzlar sırayla temizlenir.
b) KUM AYIRMA MAKİNELERİ (Screw Classifiers): Gerekli durumlarda yıkama

makinelerinden çıkan kirli taş malzemenin yıkama suyu, özel yapılmış kum ayırma makinelerinden
geçirilerek çok ince daneli malzeme elde edilmesi mümkündür.
BESLEME MAKİNELERİ (Feeders):
MAKİNELERİN YAPILIŞ TARZLARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI:
BANDLI ÇEKMECELİ ZİNCİRLİ IZGARALI SÜRGÜLÜ

BESLEYİCİ BESLEYİCİ BESLEYİCİ BESLEYİCİ BESLEYİCİ
(Apron-type (Surge Piles) (Chain Feeders) (Vibrating feeders)
grizzly feeder)
Taş kırma makinelerinin tam bir iş verimiyle çalışabilmesi için sürekli olarak ve
üniform şekilde beslenmesi gerekir.
TAŞ KIRMA MAKİNELERİ İÇİN BESLEYİCİ KULLANMANIN FAYDALARI:

a)Kırma makinesinin işletme emniyeti artar
b)Kırılan malzemenin uzaklaştırılmasına yarayan sürekli iletici kapasite yönünden
daha küçük seçilebilir.
c)Kırma makinesi, maksimum iş verimine karşı gelen üniform bir debiyle çalışır.
d)İletimdeki arızalar kırma makinesine yansımaz.
ZEMİN KAZMA TAŞIMA SERME VE SIKIŞTIRMA MAKİNELERİ
ZEMİN KAZMA MAKİNELERİ
Çalışma şekilleri ve özellikleri yönünden zemin kazma makineleri 6 temel kategoride guruplandırılır:
ÜNİVERSAL KABLOLU GODELİ YÜRÜYEREK YÜZEN DİĞER

EKS. EKS. EKS. KAZAN EKS. EKS. EKS.
*KAŞIKLI E. *SARKIK * GODE *DOZER *EMİCİ * TRAKTÖR
(Power Shovels) Kablolu E. ZİNCİRLİ E. (Bulldozers) Yüzen E. E. (Tractors)
(Hoist (Ladder-type
*DRAGLİN KOVA Cableways) Trenching *GREYDER *GODELİ *HENDEK
LI E. (Draglines) *ASMA Machines) (Graiders) YÜZEN E. AÇMA MAK
KABLOLU E. *GODE ÇARKLI (Trenching)
*ÇENELİ EKS. (Luffing (Whell-type *SKREYPER *DİĞER Machines)
(Clamshells) Cableways) Trenching (Scrapers) YÜZEN E. * YÜKLEME
Machines) MAKİNELERİ
*TERS KAŞIKLI (Loaders)
E. (Backhoes) *ZEMİN GEVŞETME
MAK. (Rippers)
*DÜZ KAŞIKLI
E. (Hoes)
ÜNİVERSAL EKSKAVATÖRLERİN ELEMANLARI
ALT KISIM ÜST KISIM ÖN KISIM

Paletli Alt Kısım (Alt kısım üzerine ve (Üst kısmın önüne genel olarak
(Mafsallı plakalardan oluşan 360o dönebilecek şe- mafsallı biçimde takılmıştır. Esas
palet şeritleri σ=0.5∼2 kg/cm2 kilde yerleştirilmiştir. kazı ve yükleme işini yapan eleman
lik zeminlerde çalışmayı kolay- Bu kısımda kuvvet budur. Ön kısım genel olarak
laştırır. makinası, mekanizma- ataşmanlar biçimindedir ve kazının
Yürüme hızı v=0.8 - 1.5 km/h) lar, aktarma organları cinsi, miktarı ve şekline göre
Lastik Tekerlekli Alt Kısım dişliler, miller ve değiştirilir.)
(2 veya 3 akslı olabilir. Taşıma kumanda yeri bulunur.
gücü bir miktar fazla olan ze- Motor genellikle
minlerde kullanılır. dizel’dir.)
Yürüme hızı v=10 -30 km/h)
Kamyon Şasisi Şeklinde
Alt Kısım
(2 - 3 akslı, v= 10 -40 km/h)
ÜNİVERSAL EKSKAVATÖRLERDE İŞ VERİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
YAPILIŞLA İLGİLİ FAKTÖRLER İŞYERİ ŞARTLARI İLE İDARİ ŞARTLAR İLE
İLGİLİ FAKTÖRLER İLGİLİ FAKTÖRLER
Ön kısmın tipi Zeminin cinsi *Ekskavatörün amaca uygun
(hafif, normal, ağır) seçilip seçilmediği.
Kazıcı elemanın kapasitesi *Kazı yerinin iyi tertiplenip
(0.3 ∼ 3.0 m3) Kazı cephesi yüksekliği, tertiplenmediği
(hopt <=> h ?) *İş programının yapılış ve
Tahrik şekli (dizel, elektrik, v.s.) uygulanışının iyi olup
olmadığı.
Alt kısmın tipi (paletli, lastik İşyerinin serbestlik *Bakım ve tamir servisinin
tekerlekli, kamyon şasili,v.s.) derecesi. iyi olup olmadığı.
*Operatörün iyi yetişmiş
İklim şartları. olup olmadığı.
KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERİN;
ELEMANLARI ÖZELLİKLERİ VE KULLANILDIĞI YERLER
1-)Alt Kısım 1-)Kazı kuvveti büyüktür.
2-)Üst Kısım 2-)Kaşığa gerekli hareketler zorunlu olarak yaptırılabilir
3-)Ön Kısım 3-)Sert zeminlerde yarma ve kanal açma işlerinde;
a)Ulaşım kolu taş ocağı işletmelerinde kullanılır.
b)Kaşık sapı ve Kaşık
KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE İŞ VERİMİ:
*.Kazı alanı boyutları a, b, h: sayısal olarak; a=400 m., b=200 m., h=3.00 m. olsun
*.Çalışma süre ve saatleri saat, gün, ay; (6 ay, ayda 25 işgünü ve günde 8 saat çalışma)
*.İş verimi (Q : m3/saat)
Q=V/t, V=a x b x h=400 x 200 x 3=240000 m3
t=8 x 25 x 6=1200 saat
Q=240000/1200=200 m3/saat (1 kazıcıyla); 2 x 100 = 4 x 50 m3/saat
(2 kazıcı) (4 kazıcı)
ÜNİVERSAL EKSKAVATÖRLERDE ÜST KISMIN DEVRİLMESİNİ ÖNLEMEK

İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER:
1- Üst kısmın dönme ekseni ön tarafa yakın düzenlenir.
2- Üst kısmın elemanlarının ağır olanları yapımda arka tarafa yerleştirilir.
3- Üst kısmın arka tarafına gerekli büyüklükte denge ağırlığı konur.
4- Alt kısımda, üst kısmın oturduğu dairesel çemberin çapı büyük imal edilir.
5- Dairesel çemberin ortasından geçen ve hareketi üst kısımdan alt kısma ileten
düşey mil sağlam yapılır.
6- Üst kısımdan sarkıtılan kolların ucundaki emniyet makaraları alt kısımdaki
dairesel çemberi alttan ve yandan kavrayacak şekilde imal edilir.
KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERİN SEÇİLMESİ, OLUMLU & OLUMSUZ TARAFLARI
Bir işyerinde belirli bir iş verimini sağlamak üzere, belli bir iş verimine sahip büyük
bir kaşıklı ekskavatör veya iş verimleri toplamı istenilen değerde olan birkaç küçük ekskavatör
seçilebilir. Birkaç küçük ekskavatör yerine bir büyük ekskavatör seçmenin şu olumlu ve olumsuz
yönleri olabilir:
OLUMLU TARAFLARI OLUMSUZ TARAFLARI
*.Kaşık kapasitesi büyük olduğu için *.Ekskavatör arıza yaptığında, arıza
iri taşları yükleyebilir. giderilinceye kadar kazı durur, diğer
*.Tahrik gücü büyük tek bir kaşıkta makineler boş kalır.
toplandığı için daha sert zeminleri kazabilir *.Ağırlığı fazla olduğu için işyerine
*.Optimum kazı cephesi büyük olduğu getirilmesi, montaj ve demontajı daha
için daha yüksek kazı cephesi önünde zordur.
çalışabilir. *.Yedek parçaları pahalı olduğu için
*.Tek operatör kullanılacağı için daha fazla yedek parça yatırımı gerektirir
operatör gideri daha azdır. *.Kullanılmış makine satımında, değer
yüksekliği nedeniyle müşteri bulmak zordur.
KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ:
. Kaşık kapasitesi...........................................................0.3 - 2.5 m3
. Max. kazı cephesi yüksekliği........................................ 5 - 10 m.
. Max. ulaşım mesafesi................................................... 6 - 12 m.
. Ağırlığı........................................................................ 7 - 70 ton.
DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRLERİN;
1-)Alt Kısım 1-)Taban seviyesi altında çalışabilir ve ulaşım mesafesi
2-)Üst Kısım büyüktür.
3-)Ön Kısım 2-)Halatlarla kumanda edilen kova nedeniyle kazı
a)Ulaşım kolu kuvveti küçüktür.
Kafes kiriş şeklinde, 3-)Sert olmayan zemin kazısı ve kum-çakıl çıkartma
uzatılıp kısaltılabilir. işlemlerinde kullanılmaktadır.
b)Draglin kovası: 4-)Uzun ulaşım kolu sayesinde çoğu kez taşıt gerektir-
Halat bağlantılı, çekme tirmez, figürasyon yapar.
ve kaldırma vinçli.
İŞ VERİMİ VE KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ:
*. İş verimi kaşıklı ekskavatörlerdeki gibidir.
*.Karakteristik değerleri:
.. Kova kapasitesi.................................................................. 0.25 - 2.5 m3
.. Max. kazı cephesi derinliği................................................ 5 - 13 m.
.. Max. ulaşım kolu mesafesi................................................. 8 - 16 m.
.. Ağırlığı............................................................................... 7 - 70 ton
.. Çok büyük kova kapasiteli (∼ 20 m3) “Özel Tip Draglin Kovalı Ekskavatörler” de vardır
ÇENELİ EKSKAVATÖRLERİN;
1-)Alt Kısım 1-)Çeneyi düşey yönde hareket ettirerek her seviyede
2-)Üst Kısım kazı yaptırılabilir
3-)Ön Kısım 2-)Çenenin dolma derecesi ve oranı küçük ve bu yüzden de
a)Ulaşım kolu iş verimi küçüktür.
b)Çene “alt ve üst 3-)Kazı kuvveti düşük olduğundan sert zeminlerde çalışamaz;
başlık vinçleriyle, kuyu ve iksalı hendek açılması işlerinde çalışabilir;
kablolu olarak yükleme ve boşaltma yapabilir.
bağlanmıştır”. 4-)Diğer ekskavatörlerle yapılamayan kazı işlerinde
kullanılabilir.
TERS VE DÜZ KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERİN;
1-)Alt Kısım 1-)Kazı kuvveti büyüktür.
2-)Üst Kısım 2-)Taban seviyesi altında çalışabilir.
3-)Ön Kısım 3-)Ulaşım mesafesi kısadır.
a)Ulaşım kolu 4-)Sert zeminlerde temel ve hendek çukurları açma işinde
(alt ucu mafsallı olarak kullanılır.
bağlanmış, kutu kesitli) 5-)Düz kaşıklı ekskavatörler, en az kullanılan tipler
b)Kaşık sapı ve Kaşık olmakla birlikte, yol satıh kazıları, kaplama sökülmesi v.s.
(ulaşım kolunun üst ucuna işlerde ve şev teşkilinde yararlıdır.
mafsallı olarak bağlanmış
halatlı ve hidrolik tip)
KABLOLU EKSKAVATÖRLER
SARKIK KABLOLU EKSKAVATÖRLERİN;

ELEMANLARI VE ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ VE KULLANILDIĞI YERLER
1-)Baş Kule Ya her ikisi KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ.
2-)Karşı Kulesabit ya da 1-)Yapımı ve montajı kolay.
3-)Kova  herikisi de 2-)Hareket olanağı az.
4-)Çekme ve hareketlidir. 3-)Enerji kullanımı fazla
Geri çekme 4-)Nehir ve göllerden kum-çakıl, malzeme çıkartma
vinçleri. işlerinde ya da akarsu ve bataklık taban ıslahı işle-
*.Geri çekme vinciyle kazı rinde kullanılır.
yeri sonuna kadar çekilen 5-)Kova kapasitesi 0.5 ∼ 3 m3,
arkası ve yanları kapalı, Kulelerarası açıklıklar 25 ∼ 300 m. arasında değişir.
altı, üstü ve önü açık özel
kova, çekme vinci ve kab-
losuyla çekilerek dolduru-
lur; sürüklenerek taşınır.
ASMA KABLOLU EKSKAVATÖRLERİN;
ELEMANLARI VE ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ VE KULLANILDIĞI YERLER

1-)Baş Kule Her iki kule KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ.
2-)Karşı Kulede zaman 1-)Teknik özellikleri aynı sarkık kablolu ekskavatörler-
3-)Kova ve  zaman yer- deki gibidir.
şaryo değiştirebilir. 2-)Dolu kovanın zemine sürtünmeden, yüksek vitesle
4-)Çekme ve kaldırma ilerleyişi, üstünlüğü olarak tanımlanabilir.
vinçleri. 3-)Kova kapasitesi 0.5 - 8 m3
*.Geri çekme vinciyle kazı Kulelerarası açıklıklar 50 - 450 m. arasında değişir.
yeri sonuna kadar çekilen 4-)Saatlik verim:
arkası ve yanları kapalı, 3600.V.F Q[m3/h]:Verim
altı, üstü ve önü açık özel Q= L1 [m]: Kazı mesafesi
kova, çekme vinci ve kab- L1 L2 L1+L2 L2 [m]:İletim mesafesi
losuyla çekilerek dolduru- ++   + t v3[m/sn]:Geri gidiş hızı
lur; sürüklenerek taşınır. v1 v2 v3 V[m3]:Kova hacmi
GODELİ EKSKAVATÖRLER
GODE ZİNCİRLİ EKSKAVATÖRLERİN;
ELEMANLARI VE ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ, KULLANILDIĞI YERLER, İŞ VERİMLERİ
TİPLERİ OLUMLU VE OLUMSUZ TARAFLARI.
1-)Alt Kısım (paletli ya da 1-)Aynı iş verimini sağlayan bir kaşıklı ekskavatöre
raylı) göre kullandığı enerjinin azlığı ve düzgün bir kazı
2-)Üst Kısım (sabit veya yüzeyi vermesi olumlu taraflarıdır.
dönebilir) 2-)Kazı kuvvetinin birçok godeye bölünmesi nedeniyle
3-)Gode Kolu (kafes kiriş sert zeminlerde çalışamaması; iri daneli, taşlı ve
şeklinde; üst uçta tahrik kaya zeminlerde kazı yapamaması olumsuz tarafları-
kasnağı, alt uçta germe dır. Ancak kazı hacmi büyük olan sürekli işlerde
kasnağı, kol üzerinde de verimli çalışırlar.
gode zinciri ve üzerinde 3-)Q = 60.V.n.E / 1000 Q [m3/h) : İş verimi
godeler mevcuttur. V[Lt]: Gode Kapasitesi, n [1/dak] : Dakikada boşalan gode sayısı,
E [-]:İşyeri ve idari şartlar faktörü
TABAN TABAN 4-)Gode kapasitesi 25∼100 Lt.
SEVİYESİ SEVİYESİ Kazı cephesi derinliği 6 ∼18 m.
ALTINDA ÜSTÜNDE Dakikada boşalan gode sayısı 15∼30 1/dak.
ÇALIŞAN ÇALIŞAN
olmak üzere iki tip mevcuttur.
*. Genellikle şev yüzeyleri üzerinde, kazı eğimi gode kolu ile verilerek; kasnaklar çalıştırılarak harekete geçirilir. Her
seferinde kazı ile dolan godeler dönüşlerde bantlı ileticilere dökülür. Kazı boyunca ray üzerinde hareket ettirilmek
suretiyle ilerleme sağlanır.
Devasa bir zemin kazma makinesi “TONKA”
Son Model Bir Dev Gode Çarklı
Ekskavatör
Alman Krupp firması ile Otoban Yol
Yapım İşletmesi tarafından geliştirilerek
yapılmıştır
Otoban altyapı işlerinde kullanılmıştır.

Büyük oranda işçilikten tasarruf ve
zaman kazancı için tasarlanmıştır.
Sökülerek başka yerlere taşınması ve

montajı mümkündür.
Teknik Özellikler:
* Hareketli bu makine 100 mt. Yüksekliğinde ve 223 mt. Uzunluktadır

* Tam olarak 45.500 Ton ağırlığındadır.
* 100.000.000.- Amerikan dolarına mal olmuştur.
* Tasarım ve imalatı 5 yılda tamamlanmıştır.
* İşletim için 5 Operatör gerektirmektedir.
* 22 metre çapında döner kova tanburu üzerinde toplam 20 kovası
bulunmakta ve her kova 196 ton hafriyat kapasiteli olup bir
turda 3.920 ton toprak veya kaya hafriyata yer değiştirebilmektedir.
* 12 paletli yürüyüş takımının her biri 3.80 mt genişlikte ve 15 mt
uzunluktadır.
* 12 paletli yürüyüş takımının 8 tanesi önde 4 tanesi de arkadadır.
* Saatte En fazla 1.650 mt hız yapabilmektedir.
* Günde 76.500 m3 den fazla hafriyat kaldırabilmektedir. Bu da
(100,000 dev damperli kamyona eşittir. )
GODE ÇARKLI EKSKAVATÖRLERİN;
ELEMANLARI VE ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ, KULLANILDIĞI YERLER

KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
1-)Paletli Alt Kısım 1-)Yapı itibariyle gode zincirli ekskavatörlere
benzer.
2-)3600 dönebilir Üst Kısım 2-)Aynı anda kazı yapan gode sayısı az olduğu
3-)Gode Kolu için kazı kuvveti ve gode kapasitesi daha büyüktür.
“Kafes kiriş şeklindeki 3-)İş verimi de gode zincirli ekskavatörlere benzer.
gode koluna bir bantlı 4-)Gode kapasitesi 25 ∼ 250 Lt.
iletici tertiplenmiştir. Gode kolu uzunluğu 10 ∼30 m.
Gode kolunun bir ucu üst Dakikada boşalan gode sayısı 30 ∼ 70 1/dak.
kısma mafsallı bağlı, diğer
ucunda ise gode çarkı
tertiplenmiştir.
*. Gode zincirli ekskavatörün çalışmasına benzer şekilde; çark üzerinde bulunan godelere
dolan zemin doğrudan bantlı ileticiye aktarılır.
YÜRÜYEREK KAZAN EKSKAVATÖRLER
DOZERLERİN;
ELEMANLARI, OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLERİ:
1-)Traktörler → Paletli (İtme kuvveti büyük, zemine batma az)
→ Lastik tekerlekli (çalışma mesafesi uzun, hız fazla, yol
kaplamasını bozmaz)
2-)Levha → Halatlı (yukarı ve aşağı hareket hızı ve marjı fazla)
→ Hidrolik (zemine ilave hidrolik kuvvetiyle basınç yapar,
kazı gücü fazla; kalkış-iniş hareket marjı sınırlı)
LEVHA (çeşitleri)
BULDOZER ANGLDOZER TİLT DOZER
LEVHASI LEVHASI LEVHASI
(Kazılan zemin, levhanın (Kazılan zemin sağa ya da (Kazı gücü sivri olan uçta
önünde biriktirilerek sola kaydırılarak dizi toplandığı için güç daha fazla
itilir) halinde bırakılır: Figüre) hendek açılması, şev verilmesi)
DOZERLERİN;
KULLANILDIĞI YERLER, İŞ VERİMİ, KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ, ÇALIŞMA PERİYOTLARI:
(I) Kazı durumu (taban seviyesinin biraz altında, küçük vitesle →t1)
(II)İtme durumu (levhanın alt kenarı taban seviyesinde,mümkünse en büyük vitesle, t2)
(III)Geri gitme durumu (mümkün olan en büyük geri vitesle, boş olarak, tekrar kazı yerine→t3)
a) Arazi temizleme, düzeltme, reglaj ve ripaj işlerinde
b)Yüzeysel kazı, tesviye, figüre yayma ve toplama işlerinde
c) Yamaçta tek taraflı küçük yarma açma işlerinde
d) Dolgu yapma ve şev verme ve malzeme ötelenmesi işlerinde kullanılır.
Q = 60.V.E.f / T Q [m3/h] : İş verimi f [-]:Zemin dönüşüm faktörü
V[m3]: Levha Kapasitesi T [dak]:Periyot Süresi
E [-] : İşyeri ve idari şartlar faktörü (t1+t2+t3)
*. Traktör gücü 50 - 300 PS arasında değişir.
*.Levha kapasitesi 1 - 10 m3 arasındadır.
*.Max çalışma mesafesi → Paletlide : 80 - 100 m.
→ Lâstik Tekerleklide :120 - 150 m.
*.Levhanın alt ucunda civata somunlarla bağlanmış, sert manganez çeliğinden yapılmış ve kazıcı dişleri
bulunabilen bir BIÇAK mevcuttur.
GREYDERLERİN;
ELEMANLARI, ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ, KULLANILDIĞI YERLER
1-)Arka Kısım (kuvvet makinesi, kumanda 1-)Buldozerlere nazaran tesviye yeteneği
kabini, iki aks burada) fazladır.
2-)Ön Kısım (bir aks iki tekerlek) 2-)Yüzeysel kazı yapabilir.
3-)Şasi (kutu kesitli kiriş şeklinde) 3-)Kenar, kafa, şev ve V-kesitli hendekler
4-)Levha tertibatı (levha, dişli çember, açabilir.
çerçeve, kaldırma-indirme, yana hareket 4-)Malzeme dizi ve figürelerini öteleye-
ve döndürme tertibatları burada yer alır) bilir, yayabilir.
5.)Şev tesviye edebilir.
BAŞLICA HAREKET ŞEKİLLERİ:
a) İleri - geri yürütme; ön tekerleklerin *. Yol profillerinin teşkilinde
sağa sola yatması, dönüş. *. Yol kaplama malzemelerini
yaymada
b) 3600 lik levha hareketleri (kaldırma, *. Stabilize yol bakımı işlerinde
kullanılır.
indirme, yana eğme) *. Karakteristik değerleri:
c) Levhayı yana alma ..Motor gücü 10 ∼ 100 PS
d) Levhayı kendi doğrultusunda kaydırma ..Levha uzunluğu 2.7 ∼ 3.7 m.
e) Levhayı öne-arkaya eğme ..İleri hız 5 ∼ 50 km.
..Geri hız 7∼10 km.
..Ağırlığı 2.6 ∼ 10 Ton.
3.4.3.) SKREYPERLERİN;
ELEMANLARI, BAŞLICA HAREKET ŞEKİLLERİ, TİPLERİ
1-) Traktör . Yürütme hareketi
2-) Arka Kısım *Sandık . Sandık ön kısmını kaldırıp indirme hareketi
*Ön kapak . Ön kapağı kaldırıp indirme
*Arka levha . Arka levhayı ileri-geri hareket ettirme
. Elevatörlü skreyperlerde zeminin kolay
dolması için elevatör hareketi.
SKREYPERLER
Yürütme Tertibatı Kumanda Şekli Tahrik Şekli
Bakımından Bakımından Bakımından
Paletli Halatlı Traktörle Çekilen
Lastik Tekerlekli Hidrolik Motorskreyper
SKREYPERLERDE;
ÇALIŞMA PERİYOTLARI İŞ VERİMLERİ
..Kazarak dolma/doldurma (t1) Q=60.V.E.f / T
..Yüklü gidiş/taşıma (t2) T=t1+t2+t3+t4+t0
..Yayarak boşaltma (t3) Q [m3/h] : İş verimi
..Boş dönüş (t4) V[m3]: Sandık hacmi/kapasitesi
İŞLETİMİ E [-] : İşyeri ve idari şartlar faktörü
..Kazarak dolma sırasında sandık önü, f [-]:Zemin dönüşüm/kabarma faktörü

kapak, yürüme hızı iyi ayarlanmalı t0 [dak]: Sabit süre
..Kolay kazılan zeminlerde tepeleme, T [dak]:Periyot Süresi/Devre süresi
zor kazılan zeminlerde silme kapasite
ile çalışılmalıdır. ÖZELLİKLERİ
F=10.α.G F [Kg]:Yardımcı kuvvet (1).Yüzeysel kazı yapabilir.
α[%] : Eğim (2).Tek başına kazma, taşıma ve yayma
G [Ton]: Ağırlık işlerini gerçekleştirebilir.
..Gerekirse itici traktör kullanılarak kazı KARAKTERİSTİK DEĞERLER
yapılmalı ..Sandık (silme) kapasitesi:5 ∼ 20 m3
..Yüklü gidiş-boş dönüş periyotlarında ..Tepeleme 6.5 ∼ 27 m3
yol düzgün ve bakımlı olmalı, en büyük ..Traktör gücü 75 ∼ 500 PS
ilerleme hızı seçilmeli ..Çalışma mesafesi 250 ∼ 4000 m.
..Yayarak boşaltma sırasında tabaka kalın-
lığı sıkıştırma tekniğine uygun olmalı
KULLANILDIĞI YERLER
1-)Örtü tabakası kaldırma işleri 3-)Kazı işleri (yarma, kanal)
2-)Tesviye işleri (havaalanı, yol) 4-)Dolgu işleri (baraj, yol)
YÜZEN EKSKAVATÖRLER
EMİCİ YÜZEN EKSKAVATÖRLERİN;
ELEMANLARI ÇALIŞMASI KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
1-)Tekne ..İlerleme şekli ..Tekne uzunluğu 10 ∼ 160 m.
2-)Santrifüj - 6 vinç ile ..Tekne genişliği 5 ∼ 22 m.
tulumba - 2 kazık+2 vinçle ..Emme borusu çapı 0.3 ∼ 0.9 m.
3-)Emme borusu ve - Pervane ile ..Kazı derinliği 10 ∼ 25 m.
kesici başlık ..Malzeme uzaklaş- ..Tahrik gücü 100 ∼ 8000 PS
4-)Basma borusu tırma şekli ..Emme hızı 2.5 ∼ 5 m/sn.
- Basma borusuyla ..Konsantrasyon %15 ∼ %40
- Yüzer ileticilerle
- Kendi hazneleriyle
GODELİ YÜZEN EKSKAVATÖRLERİN;
ELEMANLARI KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
1-)Tekne .. Tekne uzunluğu 17 ∼ 57 m.
2-)Gode kolu .. Tekne genişliği 3.5 ∼ 12 m.
*. Godeli Yüzen Ekskavatörlerin .. Gode kapasitesi 25 ∼ 1000 Lt.
çalışma şekli Emici Yüzen .. Kazı derinliği 4 ∼ 20 m.
Ekskavatörlerin Çalışma şekil- ..Tahrik gücü 20 ∼ 420 PS
lerinin benzeridir. ..Dakikada boşalan gode sayısı 10 - 25 1/dak.
DİĞER YÜZEN EKSKAVATÖRLER
ÇENELİ YÜZEN EKSKAVATÖRLER KAŞIKLI YÜZEN EKSKAVATÖRLER
*. Karada çalışan çeneli ekskavatörlerdeki *. Karada çalışan kaşıklı
ekskavatörlerdeki
ana eleman ve kısımların bir tekne ana eleman ve kısımların bir tekneye
üzerine yerleştirilmesiyle ortaya çıkmış yerleştirilmesiyle ortaya çıkmış bir cins
bir yüzen ekskavatör türüdür. yüzen ekskavatör türüdür.
DİĞER EKSKAVATÖRLER
KÜÇÜK TRAKTÖR EKSKAVATÖRLERİN;
*. Kazıcı eleman bakımından Kaşıklı
Ters Kaşıklı
*. Kumanda şekli bakımından Halatlı
Hidrolik tipleri vardır.
Bunların çalışma prensipleri, ana elemanları, özellikleri, çalışma
periyotları ve diğer parametreleri Üniversal Ekskavatörler’e benzer; genellikle
hidrolik elemanlara sahiptirler.
HENDEK AÇMA MAKİNELERİNİN;
TİPLERİ, KULLANIM YERLERİ KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
a)Gode çarklı ve ..Hendek genişliği 25 ∼ 75 cm.
b)Gode kollu tipleri vardır. ..Hendek derinliği 100 ∼ 170
cm.
*. Kolay kazılan üniform zeminlerde; ..Motor gücü 35 ∼ 60 PS
boru ve kablo döşeme, hendek açma ..İlerleme hızı 0.1 ∼ 9 m/dak.
drenaj hendeği açma v.b. işler için
kullanılırlar.
YÜKLEME MAKİNELERİNİN;
TİPLERİ, KULLANIM YERLERİ, ALT ÇEŞİTLERİ
*.KAZMA VE BOŞALTMA BAKIMINDAN Önden kazıp öne boşaltan
Önden kazıp arkaya boşaltan
*.KUMANDA ŞEKLİ BAKIMINDAN Halatlı tip (nadir olarak)
Hidrolik tip (genellikle)
*.ÇALIŞMA BAKIMINDAN Kesintili çalışan
Sürekli çalışan
tipleri mevcuttur.
*. Bu makineler de ön kısımlarında “backhoe” adı verilen yükleyici kovaları ile, çoğunlukla
paletli alt kısma (yürüyüş takımlarına) sahip, motor bölmesi ve operatör kabininden oluşan üst
kısmı bulunan küçük birer traktör ekskavatör türünü oluştururlar.
ZEMİN GEVŞETME MAKİNELERİNİN;
TİPLERİ, ELEMANLARI KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ VE İŞLETİMİ
*. Kumanda şekli bakımından ..Traktörün gücü 40 ∼ 130 PS
..Diş sayısı 3 ∼ 5 adet
Halatlı Hidrolik ..Kazı genişliği 1.5 ∼ 3.3 m.
*. Yapılışları bakımından ..Kazı derinliği 0.3 ∼ 0.7 m.
..Ağırlığı 1∼ 6 Ton.
Traktörle Traktöre *. Çalışma sırasında dişler zemine tam
Çekilen Ataşman batmalıdır.
Römork Şekline Bu mümkün olamıyorsa ek ağırlıklar konulabi-
bağlı tipleri vardır. lir, daha güçlü traktör seçilebilir, diş sayısı
azaltılabilir.
1-)Traktör ve dan *. Kurbada dişler zeminden çıkartılmalıdır.
2-)Kazıcı kısım oluşur.
ZEMİN KAZMA MAKİNELERİYLE İLGİLİ UYGULAMA PROBLEMLERİ
GENEL PROBLEM ÇÖZÜM TEKNİĞİ VE KURALLAR:

Bu yapı makinesi gurubu;
a) Ekskavatörler (Kazıcılar - Yükleyiciler)
b) Dozerler (Kazıcı - Öteleyiciler)
c) Skreyperler (Kazıcı - Yükleyici - Taşıyıcı - Sericiler)
d) Loaderler (Yükleyiciler)
e) Ripperler (Zemin gevşetici - Yumuşatıcılar)
olmak üzere 5 temel iş makinesi gurubu olarak ele alınacak ve bu guruplar da kendi içinde
fonksiyonel alt guruplar şeklinde incelenecektir.
. Her makine türü ve alt gurup için elde bulunan prospektif bilgiler ve tablo
değerlerine dayalı olarak ayrı formülasyon, çözüm tekniği, parametrik bilgiler ve örnekler
verilecektir.
. Bazı makinelerde yalnızca verim hesabı, bazılarında makine seçimi, bir
bölümünde süre veya hacim hesabı, bir bölümünde ise kazı planlaması yapılmakla
yetinilecektir. Bir gurup makinede tüm bu hesaplar birarada yapılabilecektir.
EKSKAVATÖRLERDE PROBLEM ÇÖZÜMLERİ
Ekskavatörlerde;
a) Kaşıklı Ekskavatörler (-Ters Kaşıklı-)
b) Draglin Kovalı Ekskavatörler
c) Çeneli Ekskavatörler olmak üzere 3 ayrı alt gurupta problem çözümleri
ele alınacak, örnekler verilecektir.
a) KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE VERİM:

Q = Qi.F1.K.E.f formülüyle hesaplanır. Formülde;
Q [m3/h] : Saatlik gerçek verim (Tablo 1.19’dan)
Qi [m3/h] : Saatlik ideal verim 
Fi [ - ] : Kazı cephesi yüksekliği ve dönüş açısına bağlı faktör )Tablo 1.20’den)
H [m] : Kazı cephesi yüksekliği
Hop [m]: Optimum kazı cephesi yüksekliği
α1 : Kazı sırasında üst kısmın dönüş açısı
Fi, H/Hop ve α1 den bulunur.
K [ -] :Kaşık faktörü (≤1.00 alınır→Tablo 1.21’den)
E [- ] :İş ve yönetim durumu faktörü yada Saatte çalışılan yararlı süre (Tablo 1.16)
f [-] :Zemin dönüşüm faktörü (Tablo:1.32 veya Tablo 1.1’den)
TABLO 1.18 DEĞİŞİK DÖNME AÇILARINDA YAKLAŞIK DEVRE ZAMANLARI (SANİYE)**
KOLAY KAZI ORTA KAZI ZOR KAZI

KARIŞIK
KAPASİTE YAŞ LEM, HAFİF KUMLU
İYİ NORMAL ZEMİN SERT KİL
yd3 KİL
45° 90° 135° 180° 45° 90° 135° 180° 45° 90° 135° 180°
3/8 12 16 19 22 15 19 23 26 19 24 29 33
1/2 12 16 19 22 15 19 23 26 19 24 29 33
3/4 13 17 20 23 16 20 24 27 20 25 30 34
1 14 18 21 25 17 21 25 29 21 26 31 36
11/4 14 18 21 25 17 21 25 29 21 26 31 36
11/2 15 19 23 27 18 23 27 31 22 28 33 38
13/4 16 20 24 28 19 24 28 32 23 29 34 39
2 17 21 25 30 30 25 29 34 24 30 35 41
21/2 18 22 27 32 21 26 31 36 25 31 37 43
** Optimum kazı cephesi yüksekliğinde ve devre zamanında gecikme yoksa

TABLO 1.19 KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE YERİNDE CİNSİNDEN SAATLİK VERİM (M3)
α =90°
Hop (m) / KAŞIK KAPASİTESİ (m3)
ZEMİN 3/8 1/2 3/4 1 11/4 11/2 13/4 2 21/2

CİNSİ
1.91
0.29 0.38 0.57 0.76 0.95 1.14 1.33 1.53
*
2.56
yaş lem yada 1.16 1.40 1.62 1.83 1.98 2.13 2.26 2.38
+
hafif kumlu kil
65 88 126 157 190 218 244 272 309□
1.16 1.40 1.62 1.83 1.98 2.13 2.26 2.38 2.56
kum ve çakıl
61 84 118 153 176 206 229 252 298
1.37 1.74 2,07 2.38 2.59 2.80 2.96 3.11 3.41
normal zemin
54 73 103 134 160 183 206 229 268
1.82 2.13 2.44 2.74 2.99 3.26 3.51 3.72 4.05
sert kil
38 57 84 111 137 156 180 202 236
1.82 2.13 2.44 2.74 2.99 3.26 3.51 3.72 4.05
yaş, yapışkan kil
19 30 53 72 91 110 125 141 175
İyi patlamamış kaya 30 46 72 95 118 137 156 175 210
fena patlamamış kaya 11 19 38 57 73 88 107 122 149
( * m3 kaşık kapasitesi + m Hop □ m3 saatlik verim )
TABLO 1.20 KAZI CEPHESİ YÛKSEKLİĞİ VE DÖNÜŞ AÇISINA GÖRE DÖNÜŞÜM KATSAYILARI (F1)
H/ DÖNME AÇISI
Hop 450 60 0 75 0 90 0 120 0 150 0 180 0
0.40 0.93 0.89 0,85 0.80 0.72 0.65 0.59

0.60 1.10 1.03 0.96 0.91 0.81 0.73 0.66
0.80 1.22 1.12 1.04 0.98 0.86 0.77 0.69
1.00 1.26 1.16 1.07 1.00 0.88 0.79 0.71
1.20 1.20 1.11 1.03 0.97 0.86 0.77 0.70
1.40 1.12 1.04 0.97 0.91 0.81 0.73 0.66
1.60 1.03 0.96 0.90 0.85 0.75 0.67 0.62
TABLO 1.21 KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE KAŞIK FAKTÖRÜ (*)
ZEMİN CİNSİ KAŞIK FAKTÖRÜ
Kolay kazı (Çok yumuşak,yumuşak zemin) 0.95-1.00

Orta kazı (Normal zemin) 0.80-0.90
Orta sert kazı (Sert,çok sert zemin) 0.70-0.80
Zor kazı 0.50-0.70
(*) Bu faktör zemin cinsine bağlı olarak kaşığın tam dolmaması nedeni ile kullanılır.
TABLO 1.16 İŞİN DURUMU VE YÖNETİM FAKTÖRÜ
YÖNETİM DURUMU
Çok iyi İyi Orta Fena
Çok iyi 0.84 0.81 0.76 0.70
İŞİN İyi 0.78 0.75 0.71 0.65

DURUMU
Orta 0.72 0.69 0.65 0.60
Fena 0.63 0.61 0.57 0.53
TABLO 1.32 ZEMİN DÖNÜŞÜM KATSAYILARI
DÖNÜŞÜMÜ
YERİNDE KABARMIŞ SIKIŞMIŞ
YERİNDE KUM 1.00 1.11 0.95
TOPRAK 1.00 1.25 0.90

Z KİL 1.00 1.43 0.90
E
M KAYA 1.00 1.60 ---
İ
N KABARMIŞ KUM 0.90 1.00 0.86
TOPRAK 0.80 1.00 0.73

D
U KİL 0.70 1.00 0.63
R
U KAYA 0.63 1.00 ---
M
U SIKIŞMIŞ KUM 1.05 1.16 1.00
TOPRAK 1.11 1.39 1.00
KİL 1.11 1.59 1.00

TABLO 1.1 ZEMİNLERİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ
YERİNDE KABARMIŞ
KABARMA KABARMA İSTİF
ZEMİN CİNSİ BİRİM H.A. BİRİM H.A.
YÜZDESİ FAKTÖRÜ EĞİMİ
(Kg/m3) (Kg/m3)
Alçı 2550 1460 75 0.57 --
Çakıl (Kuru) 1660 1480 12 0.89 2.0/1
Çakıl (Nemli) 2020 1770 14 0.88 2.0/1
Çamur(Kuru) 1280-1760 1049-1440 22 0.83 1.0/1
Granit 2730 1832-1530 49-79 0.67-O.56 1.0/1
Kalker 2610 1630 60 0.63 2.0/1
Kaya (İyi Patlatılmış) 2490 1560 60 0.63 --
Kırmataş 1920-2325 1420-1720 35 0.74 2.0/1
Kil(Kuru) 1965 1160 18 0.85 2.0/1
Kil (Nemli) 1780 1320 35 0.74 1.0/1
Killi şist 1780 1060 68 0.60 1.0/1
Kum (Kuru) 1810 1620 12 0.89 3.0/1
Kum (Islak) 2075 1800 15 0.87 2.0/1
Lem 1600 1310 22 0.83 2.0/1
Toprak (Kuru) 1660 1330 25 0.80 2.0/1
Toprak (Nemli) 1780 1420 25 0.80 1.0/1
Toprak (Islak) 1895 1520 25 0.80 2.0/1
Toprak (Çakıllı) 1895 1580 20 0.83 --
Toprak (Kum ve çakıllı) 1840 1660 11 0.90 2.0/1
*.EKSKAVATÖRLE BİRLİKTE ÇALIŞACAK “GEREKLİ KAMYON SAYISI”
N = 1+60.(td + L/vg + tb + L/vd) / (n . Cm) formülüyle bulunur.
Formülde;
N [ -] :Gerekli kamyon sayısı
td [dak] :Ekskavatörü bekleme süresi
tb [dak] :Yükü boşaltma süresi
L [ m] :Boşaltma yerinin uzaklığı (L>300 m. için ekonomiktir)
vg [m/dak]:Dolu gidiş hızı
vd [m/dak]:Boş dönüş hızı
n [ -] :Kamyonun kapasitesi/Kaşık kapasitesi (n = 4 -5 olmalıdır).
Cm [sn] :Ekskavatörün devre zamanı’dır.
b) DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRLERDE VERİM:
Q = Qi.Fi.E.f formülüyle bulunur.
Burada parametreler Kaşıklı Ekskavatörlerdekine benzer şekilde hesaplanır.
*. Dikkat edilirse formülde “K” kaşık faktörü bulunmamaktadır. Burada kaşığın yerini “Draglin Kovası”
almıştır. Kova kapasiteleri, ağırlık ve boyutları Tablo 1.25’den alınarak bulunacaktır.
*. Draglin ekskavatörlerde saatlik verim ulaşım kolunun uzunluğuyla değişir.
Ulaşım Kolu Faktörü = Uygun ulaşım kolu uzunluğu
Fiili ulaşım kolu uzunluğu
*. Bu ekskavatörlerde makine dengesini sağlamak ve devrilmeleri önlemek bakımından ulaşım kolunun
yatayla yaptığı açı, kova büyüklüğü ve ağırlığı, silme ve tepeleme zemin ağırlığı gibi unsurlar önem
taşımaktadır. Çeşitli alternatif çözümler arasında en uygunu ve verim artışı için tercih yapılır.
*. Pratik olarak kovanın kendi ağırlığıyla yük ağırlığının toplamı, makineyi devirmeye çalışan kuvvetin
% 75’inden daha büyük olmamalıdır.
*. Kova kapasitesi (kova + malzeme ağırlığı), ulaşım kolunun yatayla yaptığı α2 açısı, en büyük kazı
uzaklığı (D), boşaltma yarıçapı (A), ve yüksekliği (B), en büyük kazı derinliği (C) gibi parametreler
Tablo 1.24’den alınarak değerlendirilebilir yada karşılaştırılır.
*. Ekskavatörün değişik dönüş açıları için devre zamanları belirli kova kapasiteleri ve zemin cinsleri için
Tablo 1.26’dan alınabilir.
*. Yerinde cinsinden saatlik verimler ve Hop.’lar Tablo 1.22; H/Hop.lara ve Dönme açılarına (α1) karşı
gelen Fi Dönüşüm Katsayıları da Tablo 1.23’den alınabilir.
c) ÇENELİ EKSKAVATÖRLERDE VERİM:
Q = 3600.V.E1/Cm formülüyle hesaplanır.
Burada;
Q [m3/h] :Saatlik verim
V [m3] :Kova kapasitesi
E1 [-] :İşyeri, yönetim durumu faktörü yada saatte çalışılan yararlı süre
Cm [sn] :Devre zamanı
*. Çeneli ekskavatörlerin çene boyutlarına bağlı olarak kapasite, ağırlık ve boyutları Tablo 1.27de
verilmiştir.
*. KAŞIKLI EKSKAVATÖRLER İÇİN ÖRNEK VERİM HESABI:
VERİLENLER: ÇÖZÜM:
. Kaşık kapasitesi 2 yd3 . İdeal saatlik verim: Qi=202 m3/h (Tablo 1.19’dan)
. Zemin cinsi Sert Kil . Optimum kazı cephesi yüksekliği:Hop=3.72m (T:1.19)
. Dönme açısı 750 . H/Hop=3.35/3.72=0.90 için Fi=1.06
. İşin durumu İyi Dönme açısı α1=750 (Tablo 1.20’den)
. Yönetim durumu Orta . E = 0.71 (Tablo 1.16’dan)
. Kazı Cephesi Yük. 3.35 m . K = 0.90 (Tablo 1.21’den seçilen kaşık faktörü için
sağdaki büyük değer alınmıştır).
İSTENİLEN: . f = 1.43 (Tablo 1.32’den Toprak Kabarma Faktörü)
. Kabarmış cinsinden saatlik verim.
SONUÇ: Qk = Qi.Fi.K.E.f = 202 x 1.06 x 0.90 x 0.71 x 1.43 = 195.66 m3/h. bulunur.
TABLO 1.27 ORTA AĞIRLIKLI GENEL AMAÇLI ÇENELERİN KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ
ÇENE BOYUTU (yd3)

3/8 1/2 3/4 1 11/4 11/2 13/4 2 21/2
Su seviyesinde 0.227 0.334 0.442 0.657 0,782 0.934 1.076 1331 1.472
KAPASİTE
(m) Silme 0.311 0.442 0.620 0,912 1.065 1.237 1.458 1.699 2.135
Tepeleme 0.368 0.532 0.784 1.059 1.297 1.557 1.835 2.095 2.554
Kova (Boş) 754 961 1324 1755 1995 2408 2466 2720 3525
AĞIRLIKLAR Denge Ağırlığı 104 136 181 181 181 227 227 272 272
(Kg) Dişler 82 82 82 83 82 86 121 136 177
Toplam 940 1179 1587 2018 2258 2721 2814 3128 3974
Kavrama Alanı m2 1.27 1.49 103 2.23 2.69 3.10 3.40 3.72 4.14
Genişlik m 0.76 0.76 0.91 0.91 1.04 1.14 1.22 1.30 1.37
Açık uzunluk m 1.65 1.96 2.21 2.39 2.57 2.74 2.79 2.84 3.02
BOYUTLAR
Kapalı uzunluk m 1.45 1.70 1.91 2.06 2.16 2.29 2.41 2.44 2.82
Açık yükseklik m 2.16 2.39 2.77 2.97 3.12 3.28 3.12 3.51 3.96
Kapalı yükseklik m 1.75 1.93 2.24 2.39 2.51 2.67 2.67 2.82 3.15
*. KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERLE BİR KAZI İŞİNİN PLANLANMASI (Örnek):
VERİLENLER:
. Kazılacak zemin miktarı 2500 m3 . Bir saatteki yararlı süre 50 dak.
. Zemin cinsi Normal . Boşaltma yerinin uzaklığı 4000 m.
. Kazı Süresi 3 Gün . Kamyonun:
. Günlük mesai (kötü hava koşullarında ..Dolu gidiş hızı 30 km/h
(%20 Kayıp düşünüldüğünde) 8 saat ..Boş dönüş hızı 50 km/h
. Kazı cephesi yüksekliği 3.26 m. ..Yükleme süresi 1 dak.
. Dönme açısı 750 ..Boşaltma süresi 2 dak.
. Kaşık Faktörü 0.90 . Kira bedeli (ekskavatör) 750000 TL/h.
. Kira bedeli (kamyon) 250000 TL/h
İSTENENLER:
a) Gerekli büyüklükte kaşığa sahip ekskavatörün seçilmesi
b) Gerekli kamyon sayısının bulunması
c) Toplam kazı bedelinin bulunması
ÇÖZÜM:
a) Toplam net çalışma süresi 3 x 8 x (1 - 0.20) = 19.2 saat
. Saatlik ortalama verim: 2500 /19.2 = 130.2 m3/h
. 11/2 yd3 lük ekskavatör (Tablo 1.19’dan) seçilirse;
..İdeal saatlik verim Qi = 183 m3/h
..Opt. Kazı Cephesi Yük. Hop = 2.80 m.
..H/Hop = 3.26/2.80 =1.15 için F1 = 1.04 (Tablo 1.20’den)
α1 = 750
. Yerinde cinsinden verim için f=1.00 zemin dönüşüm faktörüdür.
(Tablo değerleri de yerinde cinsinden olduğu için)
. Saatlik verim Qy = Qi x F1 x E x K x f = 183 x 1.04 x (50/60) x 0.90 x 1.00 ;
Qy = 142.74 m3/h > 130.2 m3/h (Qi) olduğu için seçilen 11/2 yd3 kaşıklı ekskavatör
yeterli ve uygundur.
b) Gerekli kamyon sayısının bulunması:
. Gidiş ve dönüş hızlarının m/dak. ya çevrilmesi vg=30 km/h = 500 m/dak,
vd =50 km/h = 833.3 m/dak.
. Ekskavatörün devre zamanı (Tablo 1.18’den) Cm=21 sn.
. Kamyon kasa hacmi: 1.5 x 0.90 x 5 x 0.7646 ≅ 5.16 m3 (v=1.5 yd3, n=5, K=0.90)
.Gerekli kamyon sayısı: N=1+(60(1+4000/500+2+4000/833.3)/(5x21)), N≅10 adet
c) Ekibin saatlik kira bedeli: 1 x 750000 + 10 x 250000 = 3250000 TL/h.
saatlik verim 142.74 m3/h olduğuna göre;
. m3 birim kazı bedeli 3250000/142.74 ≅ 22770 TL/m3
. Toplam Kazı Bedeli: 2500 x 22770 = 56.925.000 TL (1995 yılı için).
*. DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRLERDE VERİM HESABI ÖRNEKLERİ:
ÖRNEK-1)
VERİLENLER ÇÖZÜM:
. Kova kapasitesi 2 yd3 . İdeal saatlik verim Qi = 195 m3/h.(Tablo 1.22)
. Zemin cinsi kum-çakıl . F1 faktörünün bulunması (Tablo 1.23)
.Dönme açısı 1500 .. Hop = 2.44 m., H/Hop = 1.71/2.44 =0.70
. İşin durumu İyi .. α1 = 1500 için (F1 = 0.81)
.Yönetim durumu Çokiyi . İş ve yönetim durumu faktörü E=0.78
. Kazı cephesi derinliği 1.71 m. (Tablo 1.16’dan iyi →çokiyi)
. Ulaşım kolu uzunluğu 15 m. . Kabarma faktörü f = 1.11 (Tablo 1.32’den)
(yerinde → kabarmış: Kum)
İSTENİLEN : Kabarmış cinsinden . Saatlik verim: Qk = Qi x F1 x E x f
saatlik verim ? Qk=195 x 0.81 x 0.78 x 1.11 = 136.75 m3/h.
TABLO 1.22 KISA ULAŞIM KOLLU DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRLERDE YERİNDE CİNSİNDEN SAATLİK VERİM (m3)
Hop (m) / KAŞIK FAKTÖRÜ (m3)

ZEMİN yd3 3/8 1/2 3/4 1 11/4 11/2 13/4 2 21/2
CİNSİ
m3 0.29 0.38 0.57 0.76 0.95 1.14 1.33 1.53 1.91*
Ho
yaş lem yada 1.52 1.68 1.83 2.01 2.13 2.26 2.35 2.44 2.59
p
hafif kumlu kil
Q 53 72 99 122 149 168 187 202 233
Ho
1.52 1.68 1.83 2.01 2.13 2.26 2.35 2.44 2.59
kum ve çakıl p
Q 49 69 95 118 141 160 180 195 225
Ho
1.83 2.04 2.26 2.44 2.59 2.74 2.90 3.02 3.20
normal zemin p
Q 42 57 81 104 127 147 162 177 204
Ho
2.23 2.44 2.65 2.83 3.05 3.26 3.44 3.60 3.75
sert kil p
Q 27 42 69 85 104 123 139 150 177
Ho
yaş, yapışkan 2.23 2.44 2.65 2.83 3.05 3.26 3.44 3.60 3.75
p
kil
Q 15 23 42 28 73 85 100 112 135
TABLO 1.23 H/Hop VE DÖNÜŞ AÇISINA GÖRE DÖNÜŞÜM KATSAYILARI (F1)
DÖNME AÇISI
H/Hop
30 45 60 75 90 120 150 180
0.20 1.06 0.99 0.94 0.90 0.87 0.81 0.75 0.70
0.40 1.17 1.08 1.02 0.97 0.93 0.85 0.78 0.72
0.60 1.24 1.13 1.06 1.01 0.97 0.88 0.80 0.74
0.80 1.29 1.17 1.09 1.04 0.99 0.90 0.82 0.76
1.00 1.32 1.19 1.11 1.05 1.00 0.91 0.83 0.77
1.20 1.29 1.17 1.09 1.03 0.98 0.90 0.82 0.76
1.40 1.25 1.14 1.06 1.00 0.96 0.88 0.81 0.75
1.60 1.20 1.10 1.02 0.97 0.93 0.85 0.79 0.73
1.80 1.15 1.05 0.98 0.94 0.90 0.82 0.76 0.71
2.00 1.10 1.00 0.94 0.90 0.87 0.79 0.73 0.69
ÖRNEK-2) DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRLERDE
ULAŞIM KOLU UZUNLUĞUNUN VERİME ETKİSİ
VE DEVRİLMEYE KARŞI EMNİYET
VERİLENLER:
. Zeminin kabarmış birim hacim ağırlığı............................. γk = 1440 kg/m3
. Ulaşım kolu uzunluğu........................................................ lu = 21 m.
. Ulaşım kolunun yatayla yaptığı açı................................... α2 = 350
. Denge ağırlığı.................................................................... Qm = 4534 kg.
. Normal tip bir kova kullanılacaktır.
İSTENİLENLER:
a) Uygun boyutlu draglin kovasının bulunması
b) Ulaşım kolu uzunluğu azaltıldığına verimdeki artışın ne olacağı?
ÇÖZÜM:
. Enbüyük güvenli yük 4534 x 0.75 = 3401 kg. (bu yük aşılmayacaktır)
. Tablo 1.25’den rastgele seçilen kova (11/2 yd3 lük olsun).
.. Kova ağırlığı 11/2 yd3 kova = 1700 kg
.. Toprak ağırlığı 1.331 x 1440 = 1917 kg
Toplam: 3617 kg.> 3401 kg.
. Aynı tablodan seçilen bir küçük kapasitedeki yeni kova 11/4 yd3 dür.
Toplam: 3086 kg.< 3401 kg.
seçilen kova lu = 21 m.lik ulaşım kolu için uygundur.
. Ulaşım kolu uzunluğu 18 m. alınırsa Qm = 5441 kg. (Tablo 1.24)
. Enbüyük güvenli yük : 5441 x 0.75 = 4081 kg.
Bu durumda 11/2 yd3.lük kova bu ulaşım kolu uzunluğu için uygun olacaktır.
. Verim artış yüzdesi : [(1.331/1.104)-1] x 100 = % 21 bulunur.
TABLO 1.24 MAX. DENGE AĞIRLIĞI OLAN BİR DRAGLİN KOVALI EKSKAVATÖRDE TİPİK ÇALIŞMA UZAKLIKLARI
Q 5441 5441 5441 5441 5441 5441
α 20 25 30 35 40 45
15 m A 16.8 15.2 15.2 13.7 13.7 12.2
B 3.0 4.3 5.5 6.7 7.3 8.2

U C 12.2 11.0 9.8 8.5 7.3 6.1
L
A Q 4761 4987 5350 5441 5441 5441
Ş
I α 20 25 30 35 40 45
M
18 m A 19.8 18.3 16.8 16.8 15.8 15.2
B 4.0 5.5 6.7 7.9 9.4 10.7

K
O C 12.2 11.0 9.8 8.5 7.3 6.1
L (E)
U Q 3627 3854 4171 4534 4987 5350
U
α 20 25 30 35 40 45
21 m A 22.9 22.3 21.3 19.8 18.3 16.8

Z
U B 5.5 7.0 8.5 9.8 11.3 12.8
N
L C 12.2 11.0 9.8 8.5 7.3 6.1
U
Ğ Q 2720 3038 3264 3582 3899 4443
U α 20 25 30 35 40 45
24 m A 26.2 24.7 24.1 22.9 21.3 19.8
B 6.7 8.2 10.1 11.9 12.8 14.3
C 12.2 11.0 9.8 8.5 7.3 6.1
α = ulaşım kolunun yatayla yaptığı açıdır Q = kg kapasite (kova ve malzeme ağırlığıdır, aşılmamalıdır)
A = m boşaltma yarıçapı
B = m boşaltma yüksekliği
C = m max kazı derinliği
D = Kazma uzaklığı
TABLO 1.25 DRAGLÎN KOVALARININ KARAKTERİSTİK KAPASİTELERİ, AĞIRLIKLARI VE BOYUTLARI
KOVA AĞIRLIĞI (kg) BOYUTLAR (cm)

SİLME
KOVA
KAPASİTESİ* Hafif iş Normal iş Ağır iş Uzunluk Genişlik Yükseklik
KAPASİTESİ*
3/8 0.311 345 399 --- 89 71 51
1/2 0.481 578 662 952 102 91 58
3/4 0.680 744 839 1304 114 104 64

1 0.906 1007 1335 1678 122 114 69
11/4 1.104 1093 1496 1932 124 114 79
11/2 1.331 1365 1700 2052 135 122 81
13/4 1.501 1530 1827 2176 137 122 91
2 1.699 1780 2188 2448 137 130 97
21/4 1.897 1859 2426 2834 142 135 99
21/2 2.095 1954 2573 2965 155 135 102
23/4 2.322 2244 2822 3351 160 140 104
3 2.549 2521 3020 3591 165 140 109
* Silme kapasitesi m3 , kaşık kapasitesi yd3 tür

ÇÖZÜM:
. Ulaşılması gereken gerçek saatlik verim: 160000/1760 = 90.9 m3/h.
. Kanal dışından sedde dışına uzaklık 39.03 m. olup bu iş için en az lu = 21 m. lik ulaşım kollu draglin
ekskavatör kullanılmalıdır.
. Şekilde geometrisi verilen kazı ve boşaltma uzaklık ve yüksekliklerine ancak α2=350 lik bir yatay açıyla
ulaşılabilmektedir (Tablo 1.24’den).
. H/Hop ve α1 dönüş açılarına bağlı F1 faktörünün rastgele ilk seçimini (bir yaklaşımda ve yakın tahminde
bulunarak) F1= 0.81 olarak yapalım (Tablo 1.23).
. Saatlik verim : Q = 90.9 / (0.80 x 0.81) = 140.3 m3/h olmalıdır.
. Tablo 1.22’ye göre11/2yd3 lük orta tip bir kova kullanılmalıdır.
Toplam: 3404 kg
. Enbüyük güvenli yük : 4534 x 0.75 = 3401 kg. (Tablo 1.24)
. Seçilen kovanın istenilen verimi sağlayıp sağlamadığı kontrol edilirse;
.. İdeal saatlik verim: Qi = 147 m3/h, Hop = 2.74 m . (Tablo 1.22)
.. H/Hop = 3.66/2.74 = 1.34 için Fi = 0.81 (Tablo 1.23)
α1 = 1500 
. İş ve yönetim durumu faktörü E = 0.80 (veriliyor)
. Saatlik verim : Q = Qi x F1 x E x f = 147 x 0.81 x 0.80 x 1.00 = 95.3 m3 /h.
(Burada verilen ve istenen zemin dönüşüm şartları hep yerinde cinsinden ele alındığı için faktör f = 1.00
olarak gözönünde tutulmuştur)
Q = 95.3 m3/h > 90.9 m3/h olduğundan seçilen kova uygun ve istenilen iş verimi sağlanmış olmaktadır.
TABLO 1.25 DRAGLÎN KOVALARININ KARAKTERİSTİK KAPASİTELERİ, AĞIRLIKLARI VE BOYUTLARI
KOVA AĞIRLIĞI (kg) BOYUTLAR (cm)

SİLME
KOVA
KAPASİTESİ*
KAPASİTESİ* Hafif iş Normal iş Ağır iş Uzunluk Genişlik Yükseklik
3/8 0.311 345 399 --- 89 71 51
1/2 0.481 578 662 952 102 91 58
3/4 0.680 744 839 1304 114 104 64
1 0.906 1007 1335 1678 122 114 69
1 1/4 1.104 1093 1496 1932 124 114 79
11/2 1.331 1365 1700 2052 135 122 81
13/4 1.501 1530 1827 2176 137 122 91
2 1.699 1780 2188 2448 137 130 97
2 1/4 1.897 1859 2426 2834 142 135 99
21/2 2.095 1954 2573 2965 155 135 102
23/4 2.322 2244 2822 3351 160 140 104
3 2.549 2521 3020 3591 165 140 109
* Silme kapasitesi m3 , kaşık kapasitesi yd3 tür

TABLO 1.5 LODER VE KAŞIKLl EKSKAVATÖRLERDE YÜKLEME SÜRESİ (dak.) (Yaklaşık)
YÜKLEME LASTİK TEKERLEKLİ LASTİK TEKERLEKLİ PALETLİ
KOŞULLARI
0 – 5 yd3 ARASI 5 yd3 VE YUKARISI TAMAMINDA
Uygun 0.30 0.42 0.42
Orta 0.33 0.50 0.50
Uygun değil 0.42 0.66 0.58
TABLO 1.3 SKREYPERLERDE YÜKLEME ZAMANLARI (dak.)
YÜKLEME ELAVATÖRSÜZ ELAVATÖRSÜZ ELAVATÖRSÜZ ELAVATÖRLÜ ELAVATÖRLÜ

KOŞULLARI TEK MOTORLU İKİ MOTORLU İKİ SANDIKLI TEK MOTORLU İKİ MOTORLU
Uygun 0.40 0.35 0.90 0.70 0.45
Orta 0.60 0.50 1.20 1.00 0.60
Uygun Değil 0.80 0.70 1.50 1.30 0.75
TABLO 1.2 LODER KOVA KAPASİTESİ FAKTÖRLERİ
MALZEME FAKTÖR
İnce,uniform 0.95-1.00
Orta,kaba 0,90
İyi patlatılmış 0.85
Orta patlatılmış 0.80
Kötü patlatılmış 0.65
TABLO 1.7 % EĞİME BAĞLI EĞİM DİRENCİ (Kg/Ton)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
0 --- 10.0 20.0 30.0 40.0 49.9 59.9 69.8 79.7 89.6
10 99.5 109 119 129 139 143 158 168 177 187
20 196 206 215 224 233 243 252 261 270 279
30 287 296 305 313 322 330 339 347 355 363
40 371 379 387 395 403 410 418 425 433 440
TABLO 1.8 YÜZEY CİNSİNE GÖRE YUVARLANMA DİRENÇLERİ (Kg/Ton)
Adi Yataklı Paletli Rulmanlı Lastik Rulmanlı Lastik

YÜZEY TİPİ Çelik Bandajlı Alt Kısım Tekerlek Tekerlek
Yüksek Basınç Alçak Basınç
Düzgün Beton 18 25 16 20
İyi Asfalt 23-32 27-32 18-29 23-27
Bakımlı, Sıkıştırılmış Toprak 27-45 27-36 18-32 23-32
Bakımsız, İz Oluşmuş Toprak 45-68 36-50 45-64 32-45
Bakımsız, İz Oluşmuş 91-113 34-82 82-100 68-91
Çamurlu Toprak
Gevşek Kum ve Çakıl 127-145 79-91 118-132 100-118
Çok Çamurlu, İz Oluşmuş, 159-181 91-109 136-181 127-154
Gevşek Toprak
TABLO 1.9 LASTİK TEKERLEKLİ MAKİNELERDE YUVARLANMA DİRENCİ
0 25 50 75 100 125 150

Batma Miktarı (mm)
Yuvarlanma Direnci kg/ton 20 40 49.9 59.9 79.7 99.5 119

TABLO 1.6 DEĞİŞİK YÜZEYLERDE ÇEKME SÜRTÜNMESİ KATSAYILARI
YÜZEY CİNSİ TEKERLEKLİ TEKERLEKLİ PALETLİ PALETLİ

ALT KISIM ALT KISIM ALT KISIM ALT KISIM
Kuru yüzey Nemli yüzey Kuru yüzey Nemli yüzey
Düzgün Asfalt 0.80-1.00 0.60-0.90 ------ ------
Pürüzlü Beton 0.90-1.00 0.80-1.00 0.30-0.60 0.30-0.60
Sert ve Düzgün Kil 0.60-1.00 0.10-0.30 0.40-0.70 0.20-0.40
Sert Killi Lem 0.50-0.80 0.15-0.40 0.60-0.90 0.40-0.90
Sağlam Kumlu Lem 0.40-0.80 0.25-0.80 0.60-1.00 0.60-1.00
Gözenekli Killi Lem 0.40-0.60 0.15-0.30 0.70-1.00 0.60-0.90
Tekerlek İzli Killi Lem 0.30-0.50 0.15-0.30 0.70-1.00 0.60-0.90
Tekerlek İzli Kumlu Lem 0.30-0.40 0.20-0.50 0.70-1.00 0.70-1.00
Sağlam Çakıllı Yol 0.50-0.80 0.30-0.90 0.70-0.90 0.70-0.90
Sıkıştırılmamış Çakıl 0.30-0.50 0.40-0.60 0.50-0.90 0.60-1.00
Kabarmış Çakıl 0.20-0.40 0.30-0.50 0.40-0.70 0.50-0.80
Kabarmış Kum 0.10-0.20 0.10-0.40 0.30-0.50 0.40-0.70
Sıkışmış Kar 0.10-0.40 0.00-0.30 0.20-0.60 0.20-0.60
Pürüzlenmiş Buz 0.10-0.30 0.00-0.20 0.10-0.40 0.00-0.30
Düzgün Buz 0.00-0.10 0.00-0.10 0.00-0.10 0.00-0.10
TABLO 1.10 SÜRTÜNME KATSAYILARI
0.4-0.7
Kuru kum,kil,karışık,toprak
Nemli kil 1.0
Islak kil 0.31
Çakıl 0.8-1.1
TABLO 1.11 YÜKSEKLİK VE SICAKLIĞIN GÜCE ETKİSİ
β Sayıları
Po h (m) -15° C -10° -5° 0° 5° 10° 15° 20° 30° 40°

76.0 0 1.058 1.048 1.038 1.028 1.019 1.010 1.001 0.992 0.976 0.960
74.3 2O0 1.034 1.024 1.015 1.005 0.996 0.987 0.979 0.970 0.955 0.939
72.5 400 1.009 0.999 0.990 0.981 0.972 0.963 0.955 0.947 0.931 0.916
70.8 600 0.985 0.976 0.967 0.958 0.949 0.941 0.933 0.925 0.909 0.895
69.1 800 0.962 0.952 0.944 0.935 0.926 0.918 0.910 0.902 0.887 0.873
67.4 1000 0.938 0.929 0.920 0.912 0.904 0.896 0.888 0.880 0.866 0.852
65.8 1200 0.916 0.907 0.898 0.890 0.882 0.874 0.867 0.859 0.845 0.831
64.2 1400 0.898 0.885 0.877 0.869 0.861 0.853 0.846 0.838 0.822 0.811
62.6 1600 0.871 0.863 0.855 0.847 0.839 0.832 0.825 0.817 0.804 0.791
61.0 1800 0.849 0.841 0.833 0.825 0.818 0.811 0.803 0.797 0.783 0.771
58.5 2000 0.828 0.820 0.812 0.805 0.798 0.791 0.784 0.777 0.764 0.752
56.0 2500 0.780 0.772 0.765 0.758 0.754 0.745 0.738 0.731 0.719 0.708
52.5 3000 0.731 0.724 0.717 0.710 0.704 0.698 0.692 0.686 0.674 0.663
YÜKLEYİCİLER VE SKREYPERLERDE
ÇEKİM GÜCÜ, VERİM VE DEVRE SÜRESİ
*.Lastik tekerlekli traktörle çekilen skreyperlerde;

ΣP = [(WT + WS + T).RL ± (WT + WS + T) .α.10] / β
*.Paletli traktörle çekilen skreyperlerde;
ΣP = [WT (RP -50) + (WS + T).RL ± (WT + WS + T) .α.10] / β
çekim gücünü veren ifadelerdir.
Verim ise; Q = 60.V. E. f / Cm ile, buradaki Devre Süresi (Cm);

Cm = t0 + tg + td = t0 +L/vg + L/vd
formülleriyle hesaplanmaktadır.
Formüllerde;
WT [ton] : Traktör ağırlığı
WS [ton] : Skreyper sandık ağırlığı
T [ton] : Zemin / toprak ağırlığı
RL [Kg/ton] : Lastik tekerlekli traktör yuvarlanma direnci
RP [Kg/ton] : Paletli traktör yuvarlanma direnci
α [%] : Taşıma yolu eğimi
β [ - ] : Motor çekim gücü düzeltme faktörü (yükseklik ve sıcaklığa bağlı)
V [m3] : Skreyper sandık kapasitesi / hacmi
P [Kg] : Çekime karşı olan dirençler toplamı
Q [m3/h] : Saatlik verim
Cm [dak] : Bir periyotluk süre / devre süresi
E [ - ] : İş ve yönetim durumu / yararlı süre faktörü
f [ - ] : Zemin dönüşüm /toprak kabarma katsayısı (faktörü)
t0 [dak] : Sabit süre (doldurma, boşaltma, hızlanma, yavaşlama, v.s.)
tg [dak] : Gidiş süresi
td [dak] : Dönüş süresi
vg [dak] : Gidiş hızı
vd [dak] : Dönüş hızı
*. DOZERLERDE VERİM HESABIYLA İLGİLİ ÖRNEK PROBLEM ÇÖZÜMÜ
Aşağıda verilen bilgilerden yararlanarak angldozerin saatlik çalışma verimini yerinde cinsinden bulunuz.
VERİLENLER:
*.Zemin cinsi............................................................................ Çakıl (kuru)
*.Öteleme (taşıma) uzaklığı....................................................... 60 m.
*.Zeminin kabarmış birim hacim ağırlığı (Tablo 1.1 den)........... 1480 kg/m3
*.187 HP gücünde paletli angldozer traktörü için (Tablo 1.28 den); bıçak boyutları H / W = 1.27 / 3.66 m.
*.Yararlı süre.............................................................................. 55 dak.
ÇÖZÜM:
. Zemin sürtünme katsayısı (Tablo 1.10 dan) orta kazı-normal zemin µ=0.90
. Bıçak kapasitesi V=H2.W/0.962 (Angldozer için tablodan) V≅6.14 m3
. Bıçağın önündeki malzeme ağırlığı 6.14 x 1480 = 9087 kg. (P=V.γk)
. Gerekli çakim gücü 9087 x 0.9 ≅ 8187 kg. (P.µ)
. Gidiş hızı (Tablo 1.28 den) 10930 kg > 8187 kg.→3.vites→ vg=72.33 m/dak
. Devre zamanı
..Yükleme süresi................................ 0.20 dak.
..Yüklü gidiş süresi (60-7.6)/ 72.33 = 0.72 dak.
.. Boşaltma süresi.............................. 0.10 dak.
.. Boş dönüş süresi 60 / 133 =........... 0.45 dak.
Toplam süre: 1.47 dak. (Cm) (t0 sabit süre gözönüne alınmadı)
. Saatlik sefer sayısı: 60 . E / Cm = 60 x (55/60) / 1.47 = 37.4
. Kabarmış cinsinden saatlik verim: Qk=37.4 x 6.14 x 1.00 ≅ 230 m3/h (f=1.0)
. Yerinde cinsinden saatlik verim: Qy=Qk x f =230 x 0.9 ≅ 207 m3/h (f=0.9)
TABLO 1.28 PALETLİ TRAKTÖRLERDE VERİLER
Ağırlık (Kg) 8300 14500 21300
Çekme Gücü (HP) 75 128 187
Kuvvet(Kg)
Vites Hız(Km/H)
1
Hız(Km/H) Kuvvet(Kg) Hız(Km/H) Kuvvet(Kg)
1 2.74 7820 2.41 14740 2.41 20130
İ 2 4.34 4750 3.54 10290 3.06 15640

L 3 5.95 3210 4.99 6800 4.34 10930
E
R 4 8.37 2120 7.40 4260 5.63 8050
İ
5 10.94 1450 9.49 3070 7.40 5890
6 --- --- --- --- 10.14 3830
1 3.38 6200 2.90 12910 2.41 19810
2 5.31 3710 4.02 8590 3.22 15370
G
E 3 7.40 2470 5.95 5620 4.34 10750
R 4 10.30 1580 8.69 3460 5.79 7890
İ
5 --- --- --- --- 7.40 5760
6 --- --- --- --- 10.30 3740
(1) Kancadaki çekme kuvvet
TABLO 1.10 SÜRTÜNME KATSAYILARI
0.4-0.7
Kuru kum,kil,karışık,toprak
Nemli kil 1.0
Islak kil 0.31
Çakıl 0.8-1.1
*. SKREYPERLERLE İLGİLİ ÖRNEK PROBLEM ÇÖZÜMLERİ
ÖRNEK-1) VERİM HESABI, GEREKLİ MAKİNE SAYISI VE KAZI BEDELİ
Aşağıda verilen bilgilerden yararlanarak;
a) 8 adet skreyperin (I). Zincirleme itme ve,
(II). Geri gelip itme durumuna göre yerinde cinsinden saatlik
verimlerini hesaplayınız.
b) Gerekli itici traktör sayısını bulunuz.
c) m3 kazı bedelini tesbit ediniz.
VERİLENLER:
*.Çekici traktör ve skreyper sandığının boş ağırlıkları: WS + WT=36 Ton
*.Kabarmış cinsinden sandık kapasitesi / hacmi....................... V=18.4 m3
*.Zeminin kabarmış birim hacim ağırlığı......................... γk = 1600 kg/m3
*.Skreyper, traktör tarafından “uygun” yükleme koşulunda itilmektedir.
*.Zemin dönüşüm katsayısı........................................................ f = 1.23
*.Saatte çalışılan yararlı süre.................................................... 50 dak / h
*.Çekici lâstik tekerlekli traktörün viteslere göre hız ve çekim güçleri:
Vites 1 2 3 4 5 6
Hız (Km/h) 6.4 11.3 14.5 22.5 30.6 43.4
P (Kg.) 9070 6300 4700 3100 2200 1300
*.Taşıma yolunun özellikleri (yalnızca gidiş yönü için):
Bölüm Uzaklık Eğim RL
(m) (%) (Kg/Ton)
1 370 0 36
2 550 -8 34
3 220 5 41
*.Skreyperin sabit süre koşulu.................................................. Uygun
*.İtici traktör yükleme koşulu................................................... Orta
*.Traktör - Skreyper saatlik kira bedeli......................... 2.250.000 TL/ saat
*.İtici traktör saatlik kira bedeli.....................................1.275.000 TL/ saat
ÇÖZÜM:
a) Toprak ağırlığı T =18.4 x 1.600 = 29.440 Ton
. Toplam ağırlık WS + WT + T = 36.0 + 29.44 = 65.440 Ton
. Yüklü gidiş ve boş dönüş süreleri hesabı:
Bölüm L Eğim RL 10α+RL ΣP Vites HIZ SÜRE
(m) (%) (Kg/Ton) (Kg) Km/h m/dak. (dak.)
1 370 0 36 36 2356 4 22.5 375 0.99
2 550 -8 34 -- ----- 6 43.4 723 0.76
3 220 5 41 91 5955 2 11.3 188 1.17
3 220 -5 41 -- ----- 6 43.4 723 0.30
2 550 8 34 114 4104 3 14.5 242 2.27
1 370 0 36 36 1296 6 43.4 723 0.51
Toplam Süre: 5.99
.Sabit süre (Tablo 1.3 ve 1.14 den) 0.4 + 0.3........................... t0 = 0.70 dak.
.Toplam süre Cm = t0 + tg + td....................... Cm = 5.99 + 0.70 = 6.70 dak.
.İşletme verimliliği faktörü........................................... E = 50/60 = 0.833
.Saatlik verim Qy=60.V.E.f/Cm=60x18.4x(50/60)x(1/1.23)/6.7= 111.64 m3/h
b) Gerekli itici sayısı (zincirleme itmede) devre zamanı 0.9 dak.
(Tablo 1.4 den orta itme koşulu için) 6.7 / 0.9 = 7.44 → 1 itici – (8 sandık itebilir)
Gerekli itici sayısı (geri gelip itmede) devre zamanı 1.3 dak.
(Tablo 1.4 den orta itme koşulu için) 6.7 / 1.3 = 5.15 → 2 itici – (10 sandık)
c) m3 kazı bedeli:
Zincirleme itmede (8x2250000 + 1x1275000) / 111.64 = 172653,- TL/m3
Geri gelip itmede (8x2250000 + 2x1275000) / 111.64 = 184074,- TL/m3
TABLO 1.3 SKREYPERLERDE YÜKLEME ZAMANLARI (dak.)
ELAVATÖRSÜ ELAVATÖRSÜ ELAVATÖRLÜ

YÜKLEME ELAVATÖRSÜZ İKİ ELAVATÖRLÜ İKİ
Z TEK Z İKİ TEK
KOŞULLARI SANDIKLI MOTORLU
MOTORLU MOTORLU MOTORLU
Uygun 0.40 0.35 0.90 0.70 0.45
Orta 0.60 0.50 1.20 1.00 0.60
Uygun Değil 0.80 0.70 1.50 1.30 0.75
TABLO 1.14 DÖNME VE BOŞALTMA SÜRELERİ
TAŞIYICILAR TAŞIYICILAR SKREYPERLER SKREYPERLER
KOŞULLAR Arkadan
Alttan Boşaltmalı Elavatörsüz Elavatörlü
Boşaltmalı
Uygun 0.3 0.7 0.3 0.4
Orta 0.6 1.0 0.4 0.5
Uygun Değil 1.5 1.5 0.6 0.7
ÖRNEK-2) MAKSİMUM ÇALIŞMA EĞİMİNİN BULUNMASI
Bir paletli traktör-skreyper gurubunda;
*. Traktör ağırlığı.....................................................WT=18 t.
*. Skreyper ağırlığı...................................................WS=12 t.
*. Yuvarlanma direnci (Traktör)............................... RP=115 kg/ton
*. Yuvarlanma direnci (Skreyper)............................. RL=158 kg/ton
*. Çekme gücü (1.ci viteste çalıştığında)................... 13862 kg.
*. Her %1 eğim için ton başına direnç....................... 10 kg/ton
olduğuna göre, gurup 1.viteste çalıştığında en çok yüzde kaç eğimde hareket edebilir?
ÇÖZÜM:
. Traktör için direnç PT = WT x (RP-50) = 18 x (115-50) = 1170 kg.
. Skreyper için direnç PS = WS x RL = 12 x 158 = 1896 kg.
Toplam Direnç: ΣP = PT + PS 3066 kg.
. Dirençten sonra kalan çekim Pt - ΣP =13862 - 3066 = 10796 kg.
. Toplam ağırlık WT +WS = 30 ton
. Ton başına çekim (Pt - ΣP) / (WT + WS) = 10796 / 30 = 359.87 kg/ton.
. Tırmanabileceği max. eğim % si 359.87 / 10 = 35.99 ≅ % 36
ÖRNEK-3) ÇEŞİTLİ VERİM DEĞERLERİNİN BULUNMASI
Bir kazı işinde 1200 ve 1600 m. taşıma uzaklıklarında kabarmış cinsinden enbüyük
saatlik verimlerin bulunması istenilmektedir.
VERİLENLER:
*. İşletme verimliliği.......................................................................45 dak/h.
*. Skreyperin dolu gidiş hızı..................................................vg = 340 m/dak
*. Skreyperin boş dönüş hızı..................................................vd = 600 m/dak
*. Hızlanma,yavaşlama,dönme, boşaltma, vites değiştirme süresi t0=2.2 dak
*. Süreye bağlı olarak yükleme değerleri:
Faydalı yük (m3): 14.00  14.50  14.70  14.90  15.00  15.10  15.20
Yükleme süresi (dak)  0.6  0.7  0.8  0.9  1.0  1.1  1.2
ÇÖZÜM:
. L1 = 1200 m., L2 = 1600 m., E = 45/60 = 0.75, f = 1.0, Q = 60.V.E.f / Cm
. Cm = t0 + tyük + (L/vg) + (L/vd) , L1 = 1200 m. için Cm,1200 = 7.73 + tyükleme
Faydalı yük (m3) V 14.00  14.50  14.70  14.90  15.00  15.10  15.20
Devre süresi (dak)Cm  8.33  8.43  8.53  8.63  8.73  8.83  8.93
Saatlik verim Q (m3/h)75.6  77.4  77.5  77.7*  77.3  77.0  76.6
L1 = 1200 m. de max. faydalı yük 14.90 m3 dür ; Qmax = 77.7 m3/h.
. L2 = 1600 m. için Cm,1600 = 9.57 + tyükleme
Faydalı yük (m3) V 14.00  14.50  14.70  14.90  15.00  15.10  15.20
Devre süresi (dak)Cm 10.17  10.27  10.37  10.47  10.57  10.67  10.77
Saatlik verim Q (m3/h) 61.9  63.5  63.8  64.0*  63.9  63.7  63.5
L2 = 1600 m. de max. faydalı yük 14.90 m3 dür ; Qmax = 64.0 m3/h.
PALETLİ YÜKLEYİCİLERDE SAATLİK VERİMİN BULUNMASI
VERİLENLER:
. Yüklenen zeminin kabarma faktörü................................................. 1.25
. Makine için sabit süre....................................................................... 0.40 dak.
. Saatte çalışılan yararlı süre............................................................... 45 dak/h.
. Kaşık faktörü..................................................................................... 0.90
. Viteslere göre makine hızları:
 İLERİ  GERİ
VİTES  1 2 3  1 2 3
HIZ (Km/h) 3.1 4.7 6.4  3.7 5.8 8.0
(m/dak)  51 78 107  62 97 134
(ileri 2. ve geri 3. viteslerde hızın % 80 i ile gidilebiliyor)
İSTENEN: Yükleyicinin değişik taşıma uzaklıklarında yerinde cinsinden (K.K.: 2, 21/2,

3 ve 4 yd3 lük kaşık kapasitelerindeki) verimlerinin bulunması
ÇÖZÜM:
. f = 1.25, t0 = 0.40, E = 45/60, K = 0.90
. İleri hız 78 x 0.80 = 62.4 m/dak. Cm = t0 + (L/vg) + (L/vd),
Saatlik sefer sayısı (S.S.S.) = 60 x E / Cm
. Geri hız 134 x 0.80 = 107.2 m/dak. Q = S.S.S. x K.K.
10 20 30 40 50
DEV-  Sabit süre (dak) 0.40 0.40 0.40 0.40 0.40
RE Doldurma süresi (dak) 0.16 0.32 0.48 0.64 0.80
SÜRE-Geri gitme süresi (dak) 0.09 0.19 0.28 0.37 0.47
LERİ Devresüresi (dak) 0.65 0.91 1.16 1.41 1.67
Saatlik sefer sayısı (S.S.S.)
60.(45/60)/Devre süresi 69.2 49.5 38.8 31.9 26.9
KAŞIK  2 yd3 (1.101m3) 76.2 54.5 42.7 35.1 29.6
SAAT-KAPA- 21/2” (1.376 m3) 95.2 68.1 53.4 43.9 37.0
LİK SİTE-  3” (1.652 m3) 114.3 81.8 64.1 52.7 44.0
VE-  LERİ  4” (2.202 m3) 152.4 109.0 85.4 70.2 59.2
RİM   (K.K.x 0.7646 x K / f’den yd3 olarak)
LÂSTİK TEKERLEKLİ YÜKLEYİCİLERDE SAATLİK VERİMİN BULUNMASI
VERİLENLER:
. Zeminin kabarma faktörü................................................................... f = 1.25
. Makine için sabit süre........................................................................ t0 = 0.35 dak.
. Saatte çalışılan yararlı süre................................................................ 45 dak/h.
. Kaşık faktörü...................................................................................... K = 0.90
. Değişik koşullarda yükleyici hızları:
KISA YOLDA: 0 - 6.3 Km/h., ORTA YOLDA: 0 -17.9 Km/h,
UZUN YOLDA: 0 - 47.5 Km/h.
DOLU GİDİŞ HIZI Vd = 6.3 Km/h x 0.80 x (1000/60) = 84.0 m/dak.
BOŞ DÖNÜŞ HIZLARI l ≤ 30 m. ise Vd1=17.9 Km/h x 0.60 x (1000/60) =179.0 m/dak.
l>30 m. ise Vd2=17.9 Km/h x 0.80 x (1000/60) = 238.7 m/dak.
olduğu veriliyor.
İSTENEN: Değişik taşıma uzaklıklarında saatlik verimlerin bulunması.

ÇÖZÜM:
10 20 30 40 50
DEV-  Sabit süre (dak) 0.35 0.35 0.35 0.35 0.35
RE Doldurma süresi (dak) 0.12 0.24 0.36 0.48 0.60
SÜRE-Geri gitme süresi (dak) 0.06 0.11 0.17 0.17 0.21
LERİ Devresüresi (dak) 0.53 0.70 0.88 1.00 1.16
Saatlik sefer sayısı (S.S.S.)
60.(45/60)/Cm 84.9 64.3 51.1 45.0 38.8
KAŞIK  2 yd3 (1.101m3) 93.5 70.8 56.3 49.5 42.7
SAAT-KAPA- 3” (1.652 m 3) 140.3 106.2 84.4 74.3 64.1
LİK SİTE-  4” (2.202 m3) 187.0 141.6 112.5 99.1 85.4
VE-  LERİ  5” (2.753 m3) 233.7 177.0 140.7 123.9 106.8
RİM   6” (3.303 m3) 280.4 212.4 168.8 148.6 128.2
  (K.K.x 0.7646 x K / f’den yd3 olarak)
GREYDERLERDE İŞ SÜRESİ HESABI İLE İLGİLİ ÖRNEK
. Greyderlerde genel iş tamamlama süresi;
T = Σ (n x l) / (V x E) formülüyle hesaplanır. Burada;
T (saat) : İş için gerekli toplam süre
n (--) : Gidiş sayısı (tek gidiş yönü için)
l (Km) : Her geçişte alınan yol
V (Km/h): Hız
E (--) : Verim faktörü
VERİLENLER:
Bir karayolunun belli bir bölümünde stabilize malzeme serme işinde
greyder kullanılacaktır.
. Yolun uzunluğu................................................... 10 Km.
. Gerekli geçiş sayısı............................................... 5
. Yayma işinde greyder geçiş hızları:
.. 1 ve 2.ci geçişlerde v1,2 = 2.06 Km/h
.. 3 ve 4.cü geçişlerde v3,4 = 4.00 Km/h
.. 5.ci geçişte v5 = 4.82 Km/h
. İş ve yönetim durumu faktörü............................... 0.80
. Saatlik kira bedeli......................................... 1.480.000 TL/h
İSTENEN:
a) Tesviye işi ne kadar zamanda tamamlanır?
b) İşin toplam bedeli nedir?
ÇÖZÜM:
a) İş toplam 5 geçişte tamamlanabildiğine göre toplam süre:
T = t1,2 + t3,4 + t5 , n = 5, l = 10 Km., E = 0.80, v = 2.06; 4.00; 4.82 Km/h
T = (2x10)/(2.06x0.80) + (2x10)/(4.00x0.80) + (1x10)/(4.82x0.80)
T = 20.98 saat
b) Toplam gider: C = 1.480.000 x 20.98 = 31.050.400,- TL
ZEMİN GEVŞETME MAKİNELERİNDE (Ripperlerde)
GENEL PROBLEM ÇÖZÜMÜ VE UYGULAMALAR
*. Ripperler, çok sert zeminlerin ekskavatör, skreyper ve dozerlerce kazılmaya
başlanmadan önce, belirli derinlikte kazıcı tırmık dişleri tarafından belli sayıda geçişle
yumuşatılması, sıkılık ve bütünlüğünün bozulması için kullanılan; genellikle dozer traktörleri
arka kısmına hidrolik bağlantılarla monte edilmiş ataşmanlardır.
*. Bu tür makinelerde saatlik verimin hesaplanabilmesi için;
.. Toplam gevşetme uzunluğu (boyu):
L = 2 . l . N . n . n1 , N = D / d , n=W/w
.. Çalışma Devre Süresi yada Bir Periyotluk Süre:
Cm = t0 + (L/vg) + (L/vd)
.. Tüm iş için gerekli süre:
T = 1/E [ (L/2) / vg + (L/2) / vd + t0 . N . n . n1]
.. Saatlik Verim:
Q = 60 . l . w . d . f . E / (n1 . Cm)
formülleri kullanılır.
. Bu formüllerde;
L [m] : Toplam gevşetme uzunluğu
W [m] : Gevşetilecek alanın toplam genişliği
w [m] : Gevşetme şeridi genişliği
D [m] : Toplam gevşetme derinliği
d [m] : Ripper etki derinliği (0.3 - 0.7 m.)
n1 [-] : Bir gevşetme derinliğine erişmek için gerekli geçiş sayısı
f [-] : Zemin Dönüşüm Faktörü / Kabarma Katsayısı
E [-] : İş ve yönetim durumu / Yararlı süre faktörü
l [m] : Bir gidişte / dönüşte alınan yol
t0[dak] :Sabit süre
vg [m/dak]: Gidiş hızı
vd [m/dak]: Dönüş hızı
ZEMİN GEVŞETME MAKİNELERİ İÇİN ÖRNEK VERİM HESABI
VERİLENLER:
*. Bir gidişte (dönüşte) alınan yol............................................. 120 m.
*. Gevşetilecek alanın toplam genişliği...................................... 8 m.
*. Gevşetme şeridi genişliği....................................................... 2 m.
*. Toplam gevşetme derinliği.....................................................1.20 m.
*. Ripperin etki derinliği............................................................ 0.50 m.
*. Bir gevşetme derinliğine erişebilmek için gerekli geçiş sayısı.. 2
*. Zemin dönüşüm faktörü........................................................ 1.00
*. İş ve yönetim durumu faktörü................................................ 0.80
*. Sabit süre............................................................................... 1.00 dak.
*. Gidiş hızı................................................................................ 33.3 m/dak.
*. Dönüş hızı.............................................................................. 50 m/dak.
İSTENENLER:
a) Toplam gevşetme uzunluğunun bulunması.
b) Toplam süre ve gevşetilecek toprak hacminin bulunması.
c) Saatlik verimin hesaplanması.
ÇÖZÜM:
. Parametrelerin bulunması: D=1.20 m., d=0.50 m., W=8.00 m., w=2.00 m.
N = D/d = 1.20/0.50 = 2.4 tabaka gevşetilecektir.
n = W/w = 8.00/ 2.00 = 4 gevşetme şeridinde çalışma yapılacaktır.
a) Toplam gevşetme uzunluğu (L): l=120 m., N=2.4, n=4, n1=2
L = 2 . l . N . n . n1 = 2 x 120 x 2.4 x 4 x 2 = 4608 m.
b) Tüm iş için gerekli süre (T): E=0.80, L=4608, vg=33.3 m/dak, vd=50.0 m/dak, t0=1.00 dak.
T = 1/E [ (L/2) / vg + (L/2) / vd + t0 . N . n . n1]
T= 1/0.80 [4608/2x33.3 + 4608/2x50 + 1.00x2.4x4x2] ≅168 dak. (=2.8 h.)
. Toplam gevşetilecek toprak hacmi: l= 120 m., W= 8.00 m., D= 1.20 m.
l . W . D = 120x8.00x1.20= 1152 m3
. Devre süresi (Cm):
Cm = t0 + (L/vg) + (L/vd) = 1.00 + 120/33.3 + 120/50 = 7.00 dak.
c) Saatlik verim (Q):
Q = 60 . l . w . d . f . E / (n1 . Cm)
Q = 60x120x2.00x0.50x1.00x0.80 / (2x7.00) = 411.4 m3/h. bulunur.
ZEMİN SIKIŞTIRMA MAKİNELERİ (Compacting Equipment)
SİLİNDİRLER TOKMAKLAR VİBRATÖRLER
(Rollers) (Rammers-Compactors) (Vibrators)
*DÜZ SİLİNDİRLER*SIÇRAYAN TOKMAKLAR *SİLİNDİRLİ VİBRATÖRLER
(Wheel Rollers, (Rammer Compactors, (Vibrating Drum Rollers)
Tandem Rollers) Impact Stampers)
*KEÇİAYAĞI SİLİNDİRLER *KREN TOKMAKLAR *PLAKALI VİBRATÖRLER
(Sheep’s-Foot Roller) (Freefall Hammers, (Vibrating Plate Compactors)
Crane Hammers)
*LASTİK TEKERLEKLİ *DAHİLİ VİBRATÖRLER
SİLİNDİRLER (Terra-Probe Vibrators)
(Rubber-tyre Rollers)
ZEMİN SIKIŞTIRILMASININ AMAÇLARI

Küçük danelerin Yük altında Zeminin su alma Zeminin taşıma
büyüklerin aralarında deformasyonları eğilimini azaltmak kabiliyetini artırmak
yerleştirilmesi; su ve
hava boşluklarını
azaltmak
ZEMİN SIKIŞTIRILMASINDA ROL OYNAYAN FAKTÖRLER
SIKIŞTIRMA MAKİNESİYLE ZEMİNLE İLGİLİ SIKIŞTIRMA YÖNTEMİYLE
İLGİLİ FAKTÖRLER FAKTÖRLER İLGİLİ FAKTÖRLER
*Makinenin Cinsi *Zemin cinsi * Tabaka kalınlığı
(Dane,kohezyon,v.b.)
*Makinenin Tipi * Geçiş sayısı
*Rutubet
*Makinenin Karakteristik derecesi (Nem oranı)
değerleri
BİR ZEMİNİ SIKIŞTIRMAK İÇİN GEREKLİ KURALLAR

1-) Zeminin rutubet (nem) derecesi optimum değerde olmalıdır.
2-) Seçilen zemin sıkıştırma makinesi türü zeminin cinsine uygun olmalıdır.
3-) Başlangıçta sıkıştırma etkisi küçük olmalıdır.
4-) İki geçiş arasında elastik deformasyon için yeterli süre bırakılmalıdır.
5-) Plastik deformasyon sağlandıkça, istenilen sıkıştırma derecesi elde edilinceye kadar geçişler
tekrarlanmalıdır.
6-) İstenilen sıkıştırma derecesi elde edilemeden plastik deformasyon sona ererse, geçişlere daha
büyük sıkıştırma etkisiyle devam edilmelidir.
ZEMİNLERİN SIKIŞMA DERECELERİNİN BELİRLENMESİ, PROKTOR ORANI (P.O.):
γ1 γ1:Sıkıştırma sonunda işyerinde alınan numunenin kuru birim
P.O. = x 100 hacim ağırlığı
γ2 γ2:Laboratuarda, proktor aletiyle sıkıştırılan numunenin
kuru birim hacim ağırlığı
DÜZ (Çelik Bandajlı - Tandem) SİLİNDİRLERİN;
TEKERLEK SAYISINA GÖRE TİPLERİ ÖZELLİKLERİ
1, 2, 3, 4, 5, ... Tekerlekli olabilir. OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
.Düzgün bir sıkıştırma .Sıkıştırabileceği
yüzeyi verir tabaka
ELEMANLARI kalınlıkları azdır
a)Gövde .Rölatif kayma hızı .Yokuş çıkma
b)Tekerlekler küçük kırmataşları kabiliyeti azdır.
c)Donatım (sıyırıcı, ıslatıcı,balast) sıkıştırabilir.
İŞLETİLMESİ
a) Sıkıştırmaya kenar şeritlerden başlanmalı,
en son olarak orta şerit sıkıştırılmalıdır. KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
b) Yanyana olan şeritler birbirlerine 30 cm. a)Ağırlığı...................... 3 ∼ 15 Ton
bindirilmelidir. b)Motor gücü............... 10 ∼50 PS
c) İleri ve geri gidiş yön değiştirmelerde bu c)Tekerlek çapı............ 75 ∼ 120 cm.
geçişler ani olmamalı ve hep aynı noktalara d)Şerit genişliği............100 ∼ 210 cm.
rastlamamalıdır. e)İleri vites sayısı............. 2∼4 vites
KULLANILDIĞI YERLER :Asfalt ve kırmataş f)Geri vites sayısı............. 2∼4 vites
yol kaplamalarını sıkıştırmak g)Yürüme hızı.................. 1 ∼ 5 km/h
KEÇİAYAĞI SİLİNDİRLERİN;
a) Traktör OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
b) Arka kısım Silindir . Sıkıştırabileceği . Yuvarlanma direnci
Çerçeve tabaka kalınlığı fazla. fazladır.
Donatım . Gerekli geçiş sayısı fazla
(Sıyırıcı,Balast) . Üst üste serilen . Manevra kabiliyeti az.
tabakaları birbirine . Su muhtevası bakımından
KULLANILDIĞI YERLER iyi birleştirir, kaynaştırır hassastır.
VE İŞLETİLMESİ . En üstteki tabaka mutlaka
. Kohezyonlu zeminlerin sıkıştırılmasında pürüzlü kalır.
kullanılır.
. Tabaka kalınlığı ayak uzunluğundan fazla
olmamalıdır.
. Su muhtevası optimum olmalıdır.
. Kurba dönüşleri sıkıştırılan sahanın
dışında yapılmalıdır.
KEÇİAYAĞI SİLİNDİRLERİN KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
. Balastsız ağırlığı.......................................1.5 ∼ 11 Ton
. Balastlı ağırlığı......................................... 3 ∼ 22 Ton
. Silindir uzunluğu...................................... 1.2 ∼ 1.8 m.
. Silindir çapı.............................................. 1 ∼ 1.5 m.
. Ayak uzunluğu......................................... 18 ∼ 21 cm.
. Ayak sayısı............................................... 56 ∼ 144 adet
. Boş olarak ayak basıncı............................ 11 ∼ 55 kg/cm2
. Dolu iken ayak basıncı............................. 20 ∼ 120 kg/cm2
. Çekme hızı.............................................. 3 ∼ 4 km/h.
. Gerekli geçiş sayısı.................................. 8 ∼ 12 geçiş.
LASTİK TEKERLEKLİ SİLİNDİRLERİN;
TİPLERİ ÖZELLİKLERİ
a) İki dizi tekerlekli (çift akslı) OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
b) Tek dizi tekerlekli (tek akslı) . Sıkıştırabileceği tabaka . Yalnızca manevra yeteneği
kalınlığı fazladır. azdır. Dönüş yarıçapı fazladır
ELEMANLARI . Gerekli geçiş sayısı azdır
a) Traktör . Yuvarlanma direnci azdır.
b) Arka kısım Tekerlekler . İri daneli zeminleri
Şasi sıkıştırabilir.
Balast Sandığı . Zeminlerin nem dereceleri
bakımından hassas değildir.
KULLANILDIĞI YERLER
a) Kohezyonlu zeminlerin sıkıştırılmasında
b) İri daneli kohezyonlu zeminlerin sıkıştırılmasında
. Ağırlığı......................................................... 5 ∼ 50 Ton
. Ön dizideki tekerlek sayısı......................... 3 ∼ 6 adet
. Arka dizideki tekerlek sayısı...................... 4 ∼ 7 adet
. Şerit genişliği............................................... 1 ∼ 2.5 m.
. Çekme hızı................................................ 5 ∼ 15 km/h.
. Sıkıştırılabilecek tabaka kalınlığı............. 40 ∼ 60 cm.
. Gerekli geçiş sayısı.................................... 4 ∼ 5 geçiş
SIÇRAYAN TOKMAKLARIN;
a)Piston, piston kolu, ağırlık OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
b)Silindir . Sıkıştırabileceği tabaka . İş verimi düşüktür, bu yüzden
c)Yay kalınlığı fazladır. sıkıştırma gideri fazladır.
d)Yakıt donanımı (depo+karbüratör) . Su muhtevası bakımın- . Kohezyonlu zeminler için
e)Ateşleme donatımı dan çok hassas değildir. elverişsizdir.
. Manevra ve köşelere . Bakımı zordur.
TİPLERİ yanaşma kabiliyeti
a)Düşey eksenli fazladır.
b)Eğik eksenli
KULLANILDIĞI YERLER KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
. Az kohezyonlu, daneli zeminlerin . Ağırlıkları..................................... 100 ∼ 2500 kg.
sıkıştırılmasında. . Sıkıştırabileceği tabaka kalınlığı.... 40 ∼ 120 cm.
. İri daneli zeminlerin . Sıçrama yüksekliği........................ 25 ∼ 40 cm.
sıkıştırılmasında. . Dakikadaki sıçrama sayısı............. 60 ∼ 80 1/dak.
. Taban alanı................................... 0.4 ∼ 0.8 m2
KREN TOKMAKLARIN;
a) Yürür Kren . Tokmak ağırlığı.......................... 1500 ∼ 4000 kg.
b) Tokmak . Dakikadaki düşüş sayısı............... 6 ∼ 20 1/dak.
. Düşüş yüksekliği......................... 1 ∼ 2 m.
. Tokmağın taban alanı.................. 0.5 ∼ 2 m2
. Sıkıştırabileceği tabaka kalınlığı... 50 ∼ 250 cm.
SİLİNDİRLİ VİBRATÖRLERİN;
a) Traktör . Ağırlığı....................................... 1 ∼ 12 Ton.
b) Arka Kısım . Silindir çapı................................ 60 ∼ 160 cm.
*Silindir . Silindir uzunluğu........................ 70 ∼ 210 cm.
*Şasi . Titreşim sayısı............................1500 ∼ 4500 1/dak.
*Motor . Sıkıştırabileceği tabaka kalınlığı 20 ∼ 70 cm.
*Eksantrik kütle
TİPLERİ
a) Römork şeklinde çekilen  Tek başına kohezyonlu ya da daneli zeminler için
elverişsizdir.
b) Kendi kendine hareket edebilen Kısmen kohezyonlu kısmen daneli zeminlerde daha etkilidir.
PLAKALI VİBRATÖRLERİN;
a) Plaka . Ağırlığı....................................... 500 ∼ 1500 Kg.
b) Motor . Plaka Genişliği............................ 70 ∼ 90 cm.
c) Eksantrik kütle . Plaka uzunluğu........................... 70 ∼ 100 cm.
. Titreşim sayısı............................1500 ∼ 3000 1/dak.
. Titreşim kuvveti......................... 2000 ∼ 5000 Kg.
. Sıkıştırabileceği tabaka kalınlığı 60 ∼ 80 cm.
TİPLERİ
a) Tek eksantrik kütleli *. Daneli zeminlerin sıkıştırılmasında kullanılır.
b) Çift eksantrik kütleli 
DAHİLİ VİBRATÖRLERİN;
a) Yürür Kren . Ağırlığı....................................... 1000 ∼1500 Kg.
b) Vibratör Ünitesi . Uzunluğu.................................... 2.5 ∼ 5 m.
*Vibratör kovanı . Çapı............................................ 30 ∼ 35 cm.
*Elektrik Motoru . Dalma derinliği........................... 10 ∼ 35 m.
*Eksantrik Kütle
İŞLETİLMESİ, ÖZELLİKLERİ, KULLANILDIĞI YERLER
. Zemine belli aralıklarla ve belli derinliğe kadar, sabit bir hızla daldırmak suretiyle kullanılır.
. Çok kalın tabakaları titreşim yoluyla sıkıştırabilmesine karşılık iş verimi düşük, pahalı bir
yöntemdir; ancak yüksek toprak dolguların sıkıştırılmasında kullanılır.
ZEMİN SIKIŞTIRMA MAKİNELERİNDE (Silindirlerde)
GENEL PROBLEM ÇÖZÜMÜ VE UYGULAMALAR
*. Silindirler, çeşitli amaçlar için belirli ölçü ve boyutlarda üretilmiş ve işletilmekte olan; serilmiş,
kabarmaya maruz kalmış yumuşak ve dolgu niteliği taşıyan malzeme, kaplama, zemin, yüzey v.b. aksamı
sıkıştırarak hacmini azaltmaya, boşluklarını azaltarak stabilizasyonunu sağlamaya yarayan iş makineleridir.
*. Burada keçiayağı, vibrasyonlu ve çelik bandajlı (tandem) düz silindirlerin verim ve sayılarını
bulmaya yönelik problemler ile hesaplamalardan örnekler verilecektir.
*. Zemin Sıkıştırma Makinelerinde;
.. Devre Süresi yada Bir Periyotluk Süre: Cm = t0 + L/v,
.. Sıkışmış cinsinden Saatlik Verim: Q = 60 . w . D . L . f . E / (n . Cm)
formülleriyle hesaplanmaktadır.
Formüllerde;
Q [m3/h] : Saatlik Verim
w [m] : Sıkıştırma makinesinin genişliği
D [m] : Sıkıştırılacak tabaka kalınlığı
L [m] : Sıkıştırılacak tabaka uzunluğu
n [-] : Enbüyük sıkılığa (kompaksiyon) erişmek için gerekli geçiş sayısı
f [-] :Zemin Dönüşüm Faktörü / Kabarma Katsayısı (kabarmış → sıkışmış)
E [-] :İş ve yönetim durumu / Saatteki yararlı süre faktörü
t0[dak] :Sabit süre (dönüş, vites değiştirme, hızlanma, yavaşlama, v.s.)
v [m/dak] :Sıkıştırma makinesinin hızı
ZEMİN SIKIŞTIRMA MAKİNELERİ İÇİN ÖRNEK VERİM HESABI
VERİLENLER:
*. Yan yana iki adet silindirli keçiayağı kullanılmaktadır.
*. Heriki silindirin toplam genişliği....................................... 3.70 m.
*. Sıkıştırılacak tabaka kalınlığı............................................ 0.20 m.
*. Sıkıştırılacak tabakanın uzunluğu..................................... 300 m.
*. Killi zemin için dönüşüm faktörü..................................... 0.63
*. Yararlı süre (iş ve yönetim durumu faktörü)..................... 0.80
*. Enbüyük sıkılığa erişmek için gerekli geçiş sayısı.............. 12
*. Sabit süre......................................................................... 1.80 dak.
*. Sıkıştırma makinesinin (çekici traktörün) hızı................... 4 Km/h.
İSTENENLER:
a) Sıkışmış cinsinden saatlik verimin bulunması.
b) Saatte 600 m3 sıkıştırma elde edebilmek için kaç çift keçiayağının gerekli olduğunun bulunması.
ÇÖZÜM:
a) Traktörün hızı v= 4 Km/h = 66.7 m/dak., w= 3.70 m., D= 0.20 m., L= 300 m.
f= 0.63, E= 0.80, n= 12, t0= 1.8 dak.
Devre süresi (Cm): Cm = t0 + L/v = 1.80 + 300/66.7 = 6.30 dak. (bir periyotluk sıkıştırma süresi)
Q = 60xwxDxLxfxE / (nxCm) = 60x3.70x0.20x300x0.63x0.80 / (12x6.30)
Q = 88.8 m3/h
b) Gerekli keçiayağı silindir çifti: 600 / 88.8 = 6.8 ≈ 7 Adet
(Not: Sıkıştırılacak zeminlere uygun sıkıştırma makineleri, özellikleri ve diğer bilgiler Tablo 1.31 de verilmiştir.)
VİBRASYONLU SİLİNDİRLER İÇİN ÖRNEK VERİM HESABI
3500 m. uzunluğunda, 6 m. genişliğinde ve 25 cm. kalınlığında bir yol üst temel
tabakasının sıkıştırılmasında aşağıda özellikleri verilen bir vibrasyonlu silindir
çalıştırılmaktadır.
VERİLENLER:
*. Silindirin genişliği.................................................... 2130 mm.
*. Silindirin hızı........................................................... 4.5 Km/h.
*. Sabit süre................................................................. 3.25 dak.
*. Zemin cinsi.............................................................. Stabilize kum-çakıl
*. Enbüyük sıkılık için gerekli geçiş sayısı................. 4
*. Saatte çalışılan yararlı süre...................................... 50 dak/h.
İSTENENLER:
a) Vibrasyonlu silindirin sıkışmış cinsinden saatlik veriminin bulunması.
b) Sözkonusu tabakanın 5 saatte sıkıştırılabilmesi için gerekli silindir sayısının bulunması.
ÇÖZÜM:
a) Silindirin genişliği (w = 2.13 m.) yol genişliğinin (W = 6.00 m.) 1/3’ ü kadardır.
. Silindir hızı v = 4.5 Km/h = 75 m/dak.
. Sıkıştırılan tabakanın kalınlığı: D = 0.25 m.
. Sıkıştırılan tabakanın uzunluğu: L = 3500 x 3 = 10500 m.
. Sıkıştırılan tabakanın genişliği: W = 6.00 m.
. Gerekli geçiş sayısı: n = 4, Sabit süre: t0 = 3.25 dak.,
Verim faktörü:E=50/60=0.83, Zemin dönüşüm faktörü:f =0.86 (Tab:1.32)
. Devre süresi: Cm = t0 + L/v = 3.25 + 10500/75 = 143.25 dak.
. Verim: Q = 60xwxDxLxfxE / (nxCm)
QS = 60x2.13x0.25x10500x0.86x0.83 / (4x143.25) = 420 m3/h
b) Tabakanın hacmi: V = 3500 x 6 x 0.25 = 5250 m3

. Bir silindir saatte 420 m3 zemin sıkıştırabildiği için;
gerekli silindir sayısı: 5250 / (5 x 420) = 2.5 ≈ 3 Adet silindir sözkonusu zemini 5 saatte
sıkıştırabilecektir.
DELME VE ÇAKMA MAKİNELERİ (DRILLS AND HAMMERS)
DELEÇLER SONDAJ MAKİNELERİ ŞAHMERDANLAR

(Jackhammers, (Drills) (Pile Hammers)
Sinkers)
“Tabancalar yada . ÇARPMA HAREKETLİ .EL ŞAHMERDANI
Perferatörler” (Shot Drills,Diamond Drills)
“Drifters” .MEKANİK ŞAHMERDAN
“Wagon Drills” .DÖNME HAREKETLİ (Drop Hammers)
(Rotary-Percussion Drills)
.DİREKT ETKİLİ ŞAHMERDANLAR
(Direct-acting Hammers)
*Yarı Otomatik Tokmaklar

(Single-acting Steam Hammers)
*Otomatik Tokmaklar
(Double-acting Steam Hammers,
*Differantial-acting Steam Hammers)
*Dizel Tokmağı
(Diesel Hammer)
*Vibratörlü Tokmak
(Vibratory Hammer)
DELEÇLERİN;
TİPLERİ
a) Basınçlı havayla çalışan  olmak üzere 3 temel tip deleç vardır.
b) Elektrik motoruyla çalışan  En çok kullanılanı, basınçlı havayla çalışan ve
c) Benzin motoruyla çalışan  dinamit yerleştirmek üzere, lağım
atmak amacıyla
çalıştırılan tiplerdir.
ELEMANLARI
. Gövde (silindirik) . Mandal çarkı . Sehpa (Drifter)
. Piston ve piston kolu. Döndürme kovanı . Kırıntı uzaklaştırma tertibatı
. Kalem (Bit)
Tek Haç Özel

Ağızlı Ağızlı Ağızlı
DELEÇLERİN İŞLETME VE BAKIMI
*. Sert zeminler için vurucu kütlesi büyük, vuruş sayısı küçük deleçler kullanılmalıdır.
*. Yumuşak zeminler için ise tersine, kütlesi küçük ve darbe sayısı çok olan deleçler
kullanılmalıdır.
*. Düzenli olarak parçaları yağlanmalı ve zaman zaman benzin ya da tinerle temizlenmelidir.
*. Zamanla körleşen kalem uçları;
.. 850 ∼ 10000C’ ye kadar ısıtılıp dövülerek şekil verilmeli, havada soğutulmalı,
.. 750 ∼ 8000C’ ye kadar ısıtılıp suda sertleştirilmeli,
.. 240 ∼ 2800C’ ye kadar ısıtılıp havada soğutularak sertleştirilmeli, tavlanmalıdır.
*. Kalem ucundaki aşınma nedeniyle delik çapı gittikçe küçülür. Bu yüzden boy uzadıkça
kalem her kademede 3 mm. kadar küçültülmelidir.
. Delecin ağırlığı........................................... 15 ∼ 25 Kg.
. Dakikadaki vuruş sayısı.............................. 1500 ∼ 2500 1/dak.
. Dakikadaki dönüş sayısı.............................. 120 ∼ 300 1/dak.
. Az sert zeminde verim................................. 25 ∼ 90 cm/dak.
. Orta sert zeminde verim.............................. 15 ∼ 50 cm/dak.
. Çok sert zeminde verim............................... 5 ∼ 20 cm/dak.
SONDAJ MAKİNESİ KULLANMANIN GENEL AMAÇLARI
1- Ağır yapıların inşa edileceği şüpheli zeminleri tanımak.
2- Yerinde temel beton kazığı teşkil etmek.
3- Temel inşaatlarında zemin suyu seviyesini düşürmek.
4- Taş ocağı aramak ve işletmek.
5- Su, petrol ve maden aramak.
6- Jeolojik araştırmalar yapmak.
ÇARPMA HAREKETLİ SONDAJ MAKİNELERİNİN;

a) Alt kısım (şasi) . Açabileceği max. delik derinliği........... 30 ∼300 m.
b) İskele . Delik çapı............................................. 10 ∼ 35 cm.
c) Vinç . Trepan ağırlığı...................................... 200 ∼ 2000 Kg.
d) Krank-Biyel mekanizması . Düşüş yüksekliği................................... 60 ∼ 80 cm.
ve tahrik kasnağı . Dakikadaki vuruş sayısı......................... 30 ∼ 150 1/dak.
e) Trepan (kesici uç)
f) Klapeli kova
DÖNME HAREKETLİ SONDAJ MAKİNELERİNİN;

a) Kule (genellikle kafes kiriş şeklinde) . Açabileceği max. delik derinliği........... 100 ∼5000 m.
b) Vinç . Delik çapı............................................. 5 ∼50 cm.
c) Döndürme tertibatı . Çubuk uzunluğu.................................... 5 ∼ 10 m.
d) Çubuklar (Tijler) ve Trepan . Dakikadaki devir sayısı..........................50 ∼150 1/dak.
e) Kırıntı uzaklaştırma tertibatı
EL ŞAHMERDANLARININ;

a) Üç ayaklı sehpa VİNÇSİZ KÜÇÜK EL VİNCİ OLAN
b) Tokmak TİPLERDE TİPLERDE
c) El vinci . Tokmak ağırlığı :50 ∼ 120 Kg. :100 ∼ 700 Kg.
d) El vinci (ya da makara-halat bağlantısı) . Düşme yüksekliği: 40 ∼ 50 cm. : 1 ∼ 6 m.
e) Klavuz (kazık ya da palplanşı düşey
tutabilmek için)
MEKANİK VİNÇLİ ŞAHMERDANLARIN;
ELEMANLARI ÖZELLİKLERİ VE KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
a) Alt kısım (raylı, şasili, 4 tekerlekli) . Daha ağır kazık ve palplanşların daha kısa zamanda
b) İskele (hareketli ve kafes kiriş çakılmalarını sağlar.
c) Tokmak . İyi bir çakma için tokmak ağırlığının ve düşüş yüks. nin
d) Mekanik vinç büyük seçilmesi gerekir.
e) Klavuz . Direkt etkili şahmerdanlara göre enerji harcaması ve
çakma süresi fazladır.
. Tokmak ağırlığı................................. 300 ∼ 3000 Kg.
. Düşme yüksekliği............................... 100 ∼ 300 cm.
. Dakikadaki vuruş sayısı...................... 6 ∼ 15 1/dak.
YARI OTOMATİK (Direkt Etkili) TOKMAKLARIN;
a) Silindir (Tokmak) . Mekanik vinçli şahmerdanlara göre enerji kullanımı
b) Piston ve Piston kolu ve çakma süresi azdır.
c) Üç yollu musluk . Tokmak silindirin ağırlığı.....................1 ∼ 8 Ton
d) Klavuz . Düşme yüksekliği..................................50 ∼ 150 cm.
. Dakikadaki vuruş sayısı........................20 ∼ 45 1/dak.
TABLO 3.1 ŞAHMERDANLARIN KULLANILDIĞI YERLER VE ÖZELLİKLERİ
KULLANILDIĞI YER OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
1. MEKANİK VİNÇLİ (SERBEST DÜŞMELİ) ŞAHMERDANLAR

Büyük yük taşıyacak El şahmerdanına göre daha Kazığın kırılmasına ve zararlı
kazıkların çakılmasında ağır kazık ve palplanşları daha sarsıntıya neden olur
çabuk çakabilirler Gürültülü çalışır
Direkt etkilerden fazla enerji
harcar, çakma süresi uzundur.
2. DİREKT ETKİLİ ŞAHMERDANLAR

2.1. YARI OTOMATİK (TEK ETKİLİ ŞAHMERDANLAR)
Büyük yük taşıyacak Enerji sarfiyatı mekanik Buhar kazanı veya kompresör yer
kazıkların çakılmasında şahmerdanlardan az ve çakma tutar
süresi kısadır Gürültülü çalışır
2.2 OTOMATİK (ÇİFT ETKİLİ ŞAHMERDANLAR)

Granüler zeminlerde Zararlı sarsıntı doğurmaz Sert zeminlerde kazık çakmak
Kazık sökmede (Kinetik enerji küçük)
Buhar kazanı-kompresör yer
tutar
Gürültülü çalışır
3. DİZEL ŞAHMERDANLAR
Koheziv zeminlerde Buhar kazanı kompresör Ekzost gazı (Kapalı yer)
olmadığından az yer kaplar Çakmada kullanılan enerji belli
değildir
4. VİBRASYONLU ŞAHMERDANLAR
Koheziv olmayan daneli Gürültüsüz çalışır ----------------

zeminlerde
OTOMATİK (Direkt Etkili) TOKMAKLARIN;
a) Silindir OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
b) Piston (Tokmak) . Dakikadaki vuruş sayısı . Vuruşlarda kinetik
c) Çekmece yüksek enerji az olduğu için
KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ . Tokmak düşüş yüksekliği sert zeminlerde çakma
. Tokmak ağırlığı...... 100 ∼ 2000 Kg. küçük işinde kullanılamaz.
. Düşme yüksekliği.... 20 ∼ 50 cm. . Vuruşlarda kinetik enerji
. Vurma sayısı........... 100 ∼ 300 1/dak. civarda srsıntı doğurmaz.
. Kazık sökme işlerinde kullanılabilir.
(Direkt Etkili) DİZEL TOKMAĞININ;
a) Başlık ve piston (yakıt deposu . Çakılma direnci az olan zeminlerde bu şahmerdanlar
başlığın içindedir; piston başlığın kullanılmaz; orta ve yüksek sürtünme dirençli
içinde ve sabittir) zeminler için uygundur.
b) Klavuzlama çubukları . Buhar kazanı ve kompresör gerektirmez.
c) Silindir (Tokmak) . Tokmak ağırlığı............................. 500 ∼ 5000 Kg.
. Max. düşme yüksekliği................... 200 ∼ 300 cm.
. Dakikadaki vuruş sayısı.................. 40 ∼ 60 1/dak.
(Direkt Etkili) VİBRATÖRLÜ TOKMAĞIN;

a) Vibrasyon kutusu . Sessiz çalışması bir avantajıdır.
(bağlama tertibatı ile kazığa bağlanır) . Bakımı kolay ve ucuzdur.
b) Eksantrik kütleler (kutu içinde) . Kohezyonsuz zeminlerde kullanılır, kohezyonlu
c) Yaylı plaka zeminler için elverişsizdir.
d) Motor (yaylı plakaya oturur; . Toplam ağırlık.............................. 1 ∼ 5 Ton
elektrik motoru kullanılır) . Titreşim kuvveti............................ 10 ∼ 20 Ton
e) Ek ağırlıklar (gerekiyorsa, yaylı . Dakikadaki titreşim sayısı............ 500 ∼ 2500 1/dak.
plaka üzerine konur) . Motor gücü.................................... 30 ∼ 60 Kw.
ŞAHMERDANLARLA İLGİLİ PROBLEM ÇÖZÜM PRENSİPLERİ
*. Bu makine gurubu ahşap, çelik, beton ya da betonarme kazık veya palplanş

çakma işinde kullanılmakta ve problem çözümleri de bu uygulamaya yönelik olmaktadır.
*. Problemlerin çözümünde;
.. Serbest düşmeli,
.. Tek veya çift etkili,
.. Diferansiyel etkili havalı ya da buharlı,
.. Dizel tokmağı şeklindeki şahmerdanların kullanılması halinde kazık taşıma
gücünün bulunması biçiminde bir çalışma prensibi izlenecektir.
*. Problemler ve çözümleri, Tablo 3.4’de verilen çarpma tipi tokmağa sahip
şahmerdan tür ve özellikleriyle sınırlıdır.
*. Çözüm yöntemi ve problemlerde izlenecek yol olarak;
.. Uygun şahmerdan, eldeki mevcut kazık türü, zemin özellikleri ve diğer şartlara
göre tablodan seçilir.
.. Kazık ağırlığı, güvenli yük, gerilmeler, geçici kısalmalar, çakma merkezi,
zeminle ilgili sınırlamalar v.s. hesaplanır.
.. Şahmerdanın çakmada verdiği net enerji; kazık, başlık ve zemindeki deformasyon ve
elastik şekil değiştirmelerden ortaya çıkacak enerji kayıpları bulunur.
.. Kayıplar toplamı ile şahmerdanın verdiği net enerji karşılaştırılarak “REFÜ” ye bakılır.
Refünün istenilen sınırlar içerisinde olması veya aşılmaması gerekmektedir.
(REFÜ: Son 5 veya 10 vuruşta kazıkta darbe başına düşen ortalama batmadır; çoğu kez
mm. olarak ifade edilir)
.. Sonuç bakımından şartlar sağlanmıyorsa tablodan yeniden bir şahmerdan ve tokmak
seçimi yapılarak yukarıda verilen işlemler tekrarlanır.
*. Yapı makineleri problemlerinin çözümlerinde çözüm yöntem ve metodolojisi genel olarak
rölatif ve iteratif çözümleri içermektedir.
*. KAZIK TAŞIMA GÜCÜNÜN BULUNMASI

(I). SERBEST DÜŞMELİ, TEK ETKİLİ HAVALI / BUHARLI VE DİZEL ŞAHMERDANLARDA
TAŞIMA GÜCÜ:
e.W.h W + k2P
U =    x 
S + 1/2(C1+C2+C3) W+P
(II). ÇİFT ETKİLİ VE DİFERANSİYEL ETKİLİ ŞAHMERDANLARDA TAŞIMA GÜCÜ:
12 . e . E W + k2P
U =    x 
S + 1/2(C1+C2+C3) W+P
(III). ÇARPMADAN DOLAYI ENERJİ KAYIPLARI:
a) Serbest Düşmeli, Tek Etkili ve Dizel Şahmerdanlarda;
I = e . W . h . P . (1 - k2) / (W + P)
b) Çift ve Diferansiyel Etkili H/B Şahmerdanlarda;
I = e . E . P . (1 - k2) / (W + P)
c) Kazık başı ve başlığın geçici deformasyonundan dolayı;
0.5 . U . C1
d) Kazığın geçici deformasyonundan dolayı;
0.5 . U . C2
e) Zeminin geçici sıkışmasından dolayı;
0.5 . U . C3
Formüllerde;
U [Kg] : Bir kazığın enbüyük taşıma gücü
W [Kg] : Düşen kütlenin ağırlığı
P [Kg] : Kazığın toplam ağırlığı (başlıklar, örs ve kazığa diğer monte edilenler dahil)
E [Kg.cm.] :Tokmağın düşüşü sonundaki toplam teorik enerji miktarı
e [--] :Şahmerdanın verimi (Tablo: 3.5)
h [cm.] :Serbest düşme yüksekliği veya strok
k [--] :Eski haline gelme katsayısı (Tablo: 3.6)
S [cm.] :Refü; son 5 ya da 10 darbede darbe başına düşen ortalama batma
C1 [cm.] :Kazık başının ve başlığın geçici kısalması
C2 [cm.] :Kazığın geçici kısalması
C3 [cm.] :Geçici kısalma veya zemindeki çökme miktarı
ŞAHMERDAN SEÇİMİYLE İLGİLİ PROBLEM ÇÖZÜMLERİ
ÖRNEK-1)
35 x 35 cm. kare kesitli, 15.00 m. uzunluğunda ve 350 Kg. ağırlığa sahip ahşap başlıklı
(adi + takviyeli başlık) bir betonarme kazık, normal sürtünme dirençli zemine tüm uzunluğunca
çakılacaktır. Deneyler bu kazığın 36 tonluk bir yükü 3 kat güvenle taşıyabileceğini göstermektedir.
Kazık, VULCAN tek etkili (H/B) şahmerdanla çakılacaktır.
İSTENEN: Kazığı çakmak için gerekli olan darbe başına enerji ile tam batma durumunda
darbe başına refünün bulunması.
ÇÖZÜM:
. Tamamen rastgele (tecrübelere dayalı olarak) Tablo 3.4’den VULCAN 1 (106) tek etkili buharlı
şahmerdan seçilirse;
.. Düşen kütlenin ağırlığı................................ W = 2267 Kg.
.. Serbest düşme yüksekliği............................ h = 91 cm. (strok)
. Şahmerdanın verimi (Tablo 3.5 den) e = 0.90 (büyük olan değer)
. Eski haline gelme katsayısı (Tablo 3.6 dan) k = 0.25
. Kazık ve başlık ağırlığı:0.35 x 0.35 x 2400 x 15.00 + 350 ⇒ P = 4760 Kg.
. Kazığın güvenle taşıyabileceği yük:3 x 36000, U = 108000 Kg.
. Kazığın başlığındaki, ortalama enkesitindeki ve zemine basan alandaki gerilme (sabit kesitli
olduğundan): p1 = p2 = p3 = 108000 / (35 x 35) = 88 kg/cm2
. Kazık başlığının geçici kısalması (Tablo 3.7 den);
[(0.254 + 0.381) + (0.381 + 0.559)] / 2 ⇒ C1 = 0.79 cm.
. Kazık başından çakma direnci merkezine uzaklığın 2/3 x (Kazık uzunluğu) olduğu kabul edilmiştir.
Buna göre;
15.00 x 2/3 ⇒ L = 10.00 m.
. Kazığın geçici kısalması (Tablo 3.7 den);
(0.033 + 0.050) x 10.00 / 2 ⇒ C2 = 0.42 cm.
. Zemindeki geçici kısalma (Tablo 3.7 den);
[(0.254 + 0.508) + (0.254 + 0.762)] / (2 x 2) ⇒ C3 = 0.79 cm.
. Şahmerdanın verdiği net enerji:e . W . h = 0.90 x 2267 x 91 = 185667 Kg.cm.
TABLO 3.4 ÇARPMA TİPİ ŞAHMERDANLARIN KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
Hava-
Enerji Darbe Tokmak Max. Kazan Net
Yapım ve Tipi Buhar
Miktarı Sayısı Ağırlığı Strok Gücü Ağırlık
Modeli Basıncı
kgm 1/dak kg cm HP kg/cm2 kg
1 2 3 4 5 6 7 8 9
BOLD Hava yataklı 4146 55 6438 91 --- 17.6 13602
Tek Etkili 85 60 8.4
BSP B15 Çift Etkili Dizel 3651 80-100 1496 254d 4081
B25 Çift Etkili Dizel 6316 80-100 2494 254d 6892
500N Çift Etkili H. 166 330 91 23 6.3 907
600N Çift Etkili H. 415 250 217 30 6.3 1723
70ON Çift Etkili H. 650 225 385 33 6.3 2947
900 Çift Etkili H/B 1209 145 725 43 85 6.3 3219
1000 Çift Etkili H/B 1810 105 1360 48 104 6.3 4919
1100 Çift Etkili H/B 2646 95 2267 48 126 6.3 6348
CONMACO
Tek Etkili H/B 12433 55 13602 91 247 10.5 25114
300
200 Tek Etkili H/B 8292 60 9068 91 217 8.4 20204
160 Tek Etkili H/B 6737 60 7368 91 198 8.4 15053
140 Tek Etkili H/B 5804 60 6348 91 179 7.7 13942
160 D Difarensiyel H/B 5705 103 7254 39 237 11.2 16050
125 Tek Etkili H/B 5614 50 5668 99 120 8.8 9948
115 Tek Etkili H/B 5165 50 5214 99 99 8.4 9422
140 D Difarensiyel H/B 4975 103 6348 39 211 9.8 14146
100 Tek Etkili H/B 4491 50 4534 99 85 7.0 8742

TABLO 3.4 DEVAMI
Hava-
Modeli Basıncı
1 2 3 4 5 6 7 8 9
80 Tek Etkili H/B 3593 50 3627 99 75 6.0 7835
65 Tek Etkili H/B 2695 60 2947 91 67 7.0 5078
50 Tek Etkili H/B 2073 60 2267 91 56 5.6 4398
FOSTER-KOBE Tek Etkili Dizel 41183 42-60 15008 274 39946

K150
K60 Tek Etkili Dizel 14594 42-60 5985 284 17003
LİNK-BELT Çift Etkili Dizel 6219 80-84 3430 180d 10655

660
520 Çift Etkili Dizel 3635 80-84 2299 160d 5688
MENK MR83
Tek Etkili H/B 119949 32 79964 150 1500 10.9 149937
8000
MR83 4600 Tek Etkili H/B 68970 36 45979 150 850 10.9 79967
MR83 3000 Tek Etkili H/B 44980 40 29986 150 520 10.9 48979
TABLO 3.4 DEVAMI
Hava-
Modeli Basıncı
1 2 3 4 5 6 7 8 9
MENK MR83
Tek Etkili H/B 26237 40 17492 150 320 10.9 29288
1800
MR83 850 Tek Etkili H/B 12899 40 8596 150 160 10.9 12605
MITSUBISHI
MB70 Tek Etkili Dizel 19486 38-60 7182 259 20856
MH-45 Tek Etkili Dizel 11650 42-60 4489 259 11108
M-43 Tek Etkili Dizel 11608 40-60 4289 259 10274
M145 Tek Etkili Dizel 3593 42-60 1347 259 3292
MKT DE 708 Tek Etkili Dizel 9706 40-50 3174 320 6982
320 U Tek Etkili H/B 8292 60 9068 91 190 10.5 17524

MR83-50 Tek Etkili H/B 6405 40 5123 8.1 7050
DE-508 Tek Etkili Dizel 6219 40-50 2267 320 5554
DA558 Tek Etkili Dizel 6219 40-50 2267 320 7708
DA558 Çift Etkili Dizel 5279 78-82 2267 7708
S14-B U Tek Etkili H/B 5182 60 6348 81 155 7.0 14373
S10 U Tek Etkili H/B 4491 55 4534 99 130 5.6 10147

DA35(c) Tek Etkili Dizel 3483 40-50 1270 381 4534
DE308 Tek Etkili Dizel 3483 45-50 1270 328 3421

TABLO 3.4 DEVAMI
Tipi Enerji Darbe Tokmak Max. Kazan Hava- Net
Yapım ve Miktarı Sayısı Ağırlığı Strok Gücü Buhar Ağırlık
Modeli Basıncı
1 2 3 4 5 6 7 8 9
MKT
DA35(c) Çift Etkili Dizel 2902 78-82 1270 4534
1183 U Çift Etkili H/B 2646 95 2267 48 128 7.0 6348
DE20 Tek Etkili Dizel 2211 40-50 907 282 2437
1083 U Tek Etkili H/B 1810 105 1360 48 104 7.0 4919
983 U Çift Etkili H/B 1209 145 725 43 85 7.0 3174
7 E Çift Etkili H/B 574 225 363 24 65 7.0 2267
6 E Çift Etkili H/B 345 275 181 21 45 7.0 1319
5 E Çift Etkili H/B 138 300 91 18 35 7.0 680
VULCAN
Tek Etkili H/B 41459 58 45340 91 1021 9.1 79118
3100
560 Tek Etkili H/B 41459 45 28338 152 875 10.5 60783
060 Tek Etkili H/B 24875 62 27204 91 750 9.1 56675
540 Tek Etkili H/B 27639 48 18544 152 635 9.1 46691
040 Tek Etkili H/B 16584 60 18136 91 600 8.4 44433
400 C Tek Etkili H/B 15684 100 18136 42 700 10.5 41341
030 Tek Etkili H/B 12438 55 13602 91 247 10.5 25123
020 Tek Etkili H/B 8292 60 9068 91 217 8.4 19852
200 C Çift Etkili H/B 6937 98 9068 39 260 10.0 17683
016 Tek Etkili H/B 6737 60 7368 91 210 8.4 15116
014 Tek Etkili H/B 5804 60 6348 91 200 7.7 13416
140 C Çift Etkili H/B 4975 103 6348 39 311 9.8 12688
010 Tek Etkili H/B 4491 50 4534 99 157 7.4 8841
0R Tek Etkili H/B 4177 80 4217 99 140 7.0 8184

TABLO 3.4 DEVAMI
Hava-
Modeli Basıncı
1 2 3 4 5 6 7 8 9
VULCAN
08 Tek Etkili H/B 3593 50 3627 99 127 5.8 7594
80 C Çift Etkili H/B 3379 111 3627 42 180 8.4 8109
0 Tek Etkili H/B 3369 50 3401 99 128 5.6 7368
06(106) Tek Etkili H/B 2695 60 2947 91 94 7.0 5078
65 C Çift Etkili H/B 2653 117 2947 39 152 10 6749
50 C Çift Etkili H/B 2087 120 2267 39 125 8.4 5342
I (106) Tek Etkili H/B 2073 60 2267 91 81 5.6 4398
30 C Çift Etkili H/B 1003 133 1360 27 40 8.4 3190
2 Tek Etkili H/B 1003 70 1360 74 49 5.6 3038
DGH-900 Çift Etkili H/B 795 360 408 25 115 12.5 2267
18 C Çift Etkili H/B 498 150 816 27 45 8.4 1877
DGH-100 D Çift Etkili H/B 89 505 45 15 7.0 356
5100 Tek Etkili H/B 69098 48 45340 152 1400 10.5 89320
4250 Tek Etkili H/B 138196 54 113350 122 3000 10.5 181360
a)U Tipi şahmerdanın su altında kazık çakılmasına uygun olduğunu gösterir. E tipi şahmerdanın kazık sökmek için değiştirilebileceğini gösterir.
b)MKT H/B şahmerdanlar cetvelde düz başlıklarla gösterilmiştir. Vulcan şahmerdanların standart uçlarla gösterilmişlerdir. Kılavuz uçlar alınmamıştır. Bütün dizeller kılavuz uçlar alınmadan gösterilmişlerdir.
c)MKT DD35 Dizel şahmerdanın tek etkiliden çift etkili hale çevrilebilir. İtibari enerji çift etkilide 2900 kg.cm tek etkilide 4840 kg.cm dir.
d)Eşdeğer şahmerdan stroku. H= Havalı B=Buharlı
TABLO 3.5 ŞAHMERDAN VERİMİ (c) *
1.0
Bir tetik yardımı ile serbest olarak düşürülen şahmerdanlar
Bir vinç ve halat yardımı ile düşürülen şahmerdanlar için 0.5-0.75
Tek etkili buharlı şahmerdanların 0.75-0.90
Çift etkili buharlı şahmerdanlarda 0.65-0.90
Diferansiyel buharlı şahmerdanlarda 0.75-0.85
Dizel şahmerdanlarda 0.90-1.00
* Gerçek enerji darbe başına rastlayan enerjiye bölünmesiyle elde edilir.

TABLO 3.6 ESKİ HALİNE GELME KATSAYSI (k)
0.55
Yastıksız çelik kazıklar için
Yastıklı boru kazıklar için 0.50
Hazır betonarme veya çelik kazıklarla – Çelik başlıklı ve çift etkili

0.50
şahmerdanlarda
Ahşap kazıkların çakılışında çelik bir başlığa vuran çift etkili buharlı
0.40
şahmerdanlarda
Ahşap yastıklı (Çift etkili veya boru tipi) kazıklarda 0.40
Hazır betonarme kazığın serbest düşmeli veya tek etkili bir

0.48
şahmerdanla çakılmasında
Ahşap kazık veya ahşap başlıklı hazır betonarme kazıkların serbest

0.25
düşmesi veya tek etkili şahmerdanla çakılmasında
Kötü nitelikleri olan ahşap kazıkları için 0.00

TABLO 3.7. GEÇİCİ KISALMALAR (cm)
ÇAKMA DİRENCİ (kg/cm2)
(1) Çakma Alçak Orta Yüksek Çok Yüksek

yastığında veya
yastık yoksa
kazığın başında Kazık başı ve başlık tipi 35 (1) 70 105 140
oluşan gerilme
P1=U/Kazığın Ahşap kazık başında 0.127 0.254 0.381 0.508
başlığı alanı
(2) Başlığın içi
ahşapla kaplı Hazır betonarme kazıklarda (2)
ise bu değer
toplanmalıdır
(3) Ahşap veya Adi Başlık 0.127 0.254 0.381 0.508
beton için
(4) Çelik için 7.5-10 cm takviyeli başlık 0.178 0.381 0.559 0.762
kazığın
C1
ortalama en Hazır betonarme kazık başında 1.27-
kesitindeki 2.54 cm
gerilme
P2=U/Kazık
alanı (Varsa hazır yastık varsa 0.0.64 0.127 0.191 0.254
göbek mili
kesiti de dahil
edilir.) Çelik veya boru kazıklarda çelik
(5) Kazığın
başından çakma
direnci Muhafazalı ahşap başlık 0.102 0.203 0.305 0.406
merkezine Başlıksız çelik veya boru tipi kazıklarda 0.000 0.000 0.000 0.000
kadar olan
uzaklık (m) KAZIK TİPİ 35 (3) 70 105 140
(6) Sabit kesitli
incelen
sürtünmeli 527 (4) 1054 1581 2108
kazıkta zemine
basan alan göre C2
gerilme 0.033L
P3=U/Zeminde Ahşap 0.067L 0.100L 0.133L
(5)
ki toplam alan
Hazır betonarme 0.017L 0.033L 0.050L 0.067L
Çelik perde, boru ve hazır kazık 0.025L 0.050L 0.075L 0.100L
KAZIK TİPİ 35 (6) 70 105 140

C3 0.00- 0.254-
Sabit kesitli kazıklarda 0.254-0.762 0.127-0.508
0.254 0.508
. Enerji Kayıpları:
.. Çarpmadan dolayı:
0.90x 2267x 91x 4760x(1 - 0.252) / (2267+4760), I = 117908 Kg.cm.
.. Kazık başı ve başlığın geçici deformasyonundan dolayı:
0.5xUxC1 = 0.5 x 108000 x 0.79 ...........................= 42660 Kg.cm.
.. Kazığın kendi geçici deformasyonundan dolayı:
0.5xUxC2 = 0.5 x 108000 x 0.42 ...........................= 22680 Kg.cm.
.. Zeminin geçici deformasyonundan dolayı:
0.5xUxC3 = 0.5 x 108000 x 0.44 ...........................= 23760 Kg.cm.
TOPLAM ENERJİ KAYBI: ΣI = 207008 Kg.cm.
. Kayıplar, şahmerdanın verdiği net enerjiden büyük olduğu için;
(207008 > 185667 Kg.cm.) refü sıfırdır.
. Yeniden ve tokmak ağırlığı daha fazla olan VULCAN 0 şahmerdanı seçilecek olursa;
.. Düşen kütlenin ağırlığı................................ W = 3401 Kg.
.. Serbest düşme yüksekliği............................ h = 99 cm. (strok)
. Şahmerdanın verdiği net enerji:
e . W . h = 0.90 x 3401 x 99 = 303029 Kg.cm.
. Çarpmadan dolayı enerji kayıpları:
I = 0.90x 3401x 99x 4760x(1 - 0.252) / (3401+4760), I = 165698 Kg.cm.
. Toplam Enerji Kaybı: ΣI =165698+42660+22680+23760=254798Kg.cm.
. Kazığı çakacak enerji: ⇒ 303029 - 254798 = 48231 Kg.cm.
. Darbe başına refü: U . S = 48231, S = 48231 / 108000 ⇒ S = 4.5 mm.
ÖRNEK-2)
40 x 40 cm. kesitli, 18.00 m. uzunluğundaki hazır betonarme kazıklar, yüksek sürtünme dirençli
bir zemine bütün uzunluğunca çakılacaktır. DIN normu bu kazığın 56 tonluk yükü 3 kat güvenle taşımasını
istemektedir. Sözleşme gereği, kazık ağırlığını geçmeyen tokmak ağırlığına sahip bir VULCAN tek etkili
şahmerdanla çakma yapılması halinde refünün 6 mm. den küçük olması istenmektedir.
*. 10 cm. takviyeli ahşap başlık ağırlığı 400 Kg.
*. Kazık sabit kesitlidir.
*. Kazık başının çakma direnci merkezine olan uzaklığı (2/3).L dir.
Uygun şahmerdanı seçiniz.
ÇÖZÜM:
. Kazık + başlık ağırlığı: 0.40x0.40x18.00x2400 + 400 = 7312 Kg.
. Tablo 3.4 den VULCAN 014 şahmerdan seçilirse;
W = 6348 Kg., h = 91 cm., e = 0.90, k = 0.25
. Kazığın taşıyabileceği enbüyük yük:
3 x 56000 ⇒ U = 168000 Kg.
. Kazığın başlığındaki, ortalama enkesitindeki ve zemine basan alandaki gerilme (sabit kesitli
olduğundan): p1 = p2 = p3 = 168000 / (40 x 40) = 105 kg/cm2
. Kazık başlığının geçici kısalması (Tablo 3.7 den);
(0.381 + 0.559)⇒ C1 = 0.94 cm.
. Kazık başından çakma direnci merkezine uzaklığın 2/3 x (Kazık uzunluğu) olduğu kabul
edilmiştir. Buna göre;
18.00 x 2/3 ⇒ L = 12.00 m.
. Kazığın geçici kısalması (Tablo 3.7 den);
0.050 x 12.00 ⇒ C2 = 0.60 cm.
. Zemindeki geçici kısalma (Tablo 3.7 den);
1/2 x (0.254 + 0.762) ⇒ C3 = 0.51 cm.
e . W . h = 0.90 x 6348 x 91 ⇒ 519901 Kg.cm.
. Enerji Kayıpları:
.. Çarpmadan dolayı:
0.90x 6348x 91x 7312x(1 - 0.252) / (6348+7312), I =260902 Kg.cm.
.. Kazık başı ve başlığın geçici deformasyonundan dolayı:
0.5xUxC1 = 0.5 x 168000 x 0.94 ...........................= 78960 Kg.cm.
.. Kazığın kendi geçici deformasyonundan dolayı:
0.5xUxC2 = 0.5 x 168000 x 0.60 ...........................= 50400 Kg.cm.
.. Zeminin geçici deformasyonundan dolayı:
0.5xUxC3 = 0.5 x 168000 x 0.51 ...........................= 42840 Kg.cm.
TOPLAM ENERJİ KAYBI : ΣI = 433102 Kg.cm.
. Kazığı çakacak enerji: ⇒ 519901 - 433102 = 86799 Kg.cm.
. Darbe başına refü: U . S = 86799, S = 86799/168000 ⇒ S=5 mm.< 6 mm.
*. Seçilen şahmerdan uygundur.
ÖRNEK-3) OPTİMUM KAZIK BOYU VE TAŞINABİLECEK ENBÜYÜK NORMAL KUVVETİN
HESABI:
Bir CONMACO-100 tek etkili (H/B) şahmerdanla yüksek sürtünme dirençli zemine, birim hacim
ağırlığı 2450 kg/m3 olan, 0.40 m. çapında betonarme kazıklar çakılmaktadır. Aşağıda verilen ve çözüm için
gerekli olan bilgilerden yararlanarak;
a) Uygulanabilecek enbüyük kazık boyunu hesaplayınız.
b) Kazıkların taşıyabileceği enbüyük normal kuvveti bulunuz.
VERİLENLER:
*. Çakma içinde hiçbir başlık ve yardımcı parça kullanılmayacak, darbe doğrudan kazık başına
yapılacaktır.
*. Kazıkların, üzerlerindeki yükü 2 kat güvenle taşıması istenilmektedir.
*. Çarpmadan dolayı toplam enerji kaybı.....................185000 Kg.cm.
*. Kazık başı, ortalama enkesit ve zemindeki toplam enerji kaybı;
198000 Kg.cm.
*. Ölçülen refü.............................................................. 2.00 mm.
*. Seçmeli tablo değeri okumalarında büyük olan değer seçilecektir.
ÇÖZÜM:
. CONMACO-100 H/B Tek Etkili şahmerdan için Tablo 3.4 den;
W = 4534 Kg., h = 99 cm., e = 0.90 (Tab:3.5), k = 0.40 (Tab:3.6)
e . W . h = 0.90 x 4534 x 99 ⇒ 403979 Kg.cm.
. Çarpmadan dolayı enerji kayıpları:
I = e . W . h . P . (1 - k2) / (W + P) = 185000 Kg.cm. (veriliyor)
I = 403979 x Px(1 - 0.402) / (4534+P), I = 185000 Kg.cm.
339342xP / 4534 + P = 185000; 154342 x P = 838790000; P = 5435 Kg.
a) Kazık enkesit alanı: A = π . r2 = π x 0.202 = A = 0.1257 m2
P = A . L . γ, γbeton = 2450 kg/m3 (veriliyor)
L = P / A . γ, L = 5435 / (0.1257 x 2450) = 17.65,
Kazık Boyu: L = 17.65 m.
b) Toplam enerji kaybı: 185000 + 198000 = 383000 Kg.cm.
. Kazığı çakacak enerji: 403979 - 383000 = 20979 Kg.cm.
. Güvenle taşınan yük: U . S = 20979, S = 0.200 cm.
U = 10979 / 0.200 = 104895 Kg., U = 2 . T olması istendiğinden
T = U / 2 = 104895 / 2 = 52448 → T = 52 Ton bulunur.
HALATLARIN ÖZELLİKLERİ VE TİPLERİ
*. Genellikle çelik halat, basit maksatlar ve hafif yükler için kendir halat kullanılır.
*. Herbir çelik halatta 6 tel gurubu vardır. Her tel gurubu birçok çelik telden meydana
gelmektedir.
*. A, B ve C gibi harflerle tel sayılarına göre tanımlanan tel halatlar, malzemenin σk kopma
mukavemetine göre;
130, 160 ve 180 Kg/mm2 olarak da sınıflandırılır.
*. Tel sarımı ya da dolanım yönlerine göre;
(sağa sarımlı) , (sola sarımlı)
*. Tel dolanım yönlerinin birbirleriyle durumuna göre;
(çapraz sargılı halat) , (paralel sargılı halat)
şeklinde tiplere ayrılmaktadır.
*. Halat çapının, (δ) tel çapının 500 katından büyük olması (D > 500δ) ve halatta eğilme
gerilmesi doğmaması gerekmektedir.
*. Yük, bağlantı yerinde tellere üniform dağılmalıdır. Halat belli sayıda bükülmeye dayanabilir.
*. Eğer zeminle halat arasında sürtünme zorunluluğu varsa halat yerine zincir kullanılır.
MAKARALAR VE TAMBURLARIN ÖZELLİKLERİ VE KULLANIMLARI:
MAKARALAR TAMBURLAR
. Halat doğrultusunu değiştirmek için kullanılır . Halatların sarılarak toplanmasına yarar
. Makara çevresindeki oluk profili halat çapına . Tambur oluk profili, halatın çapına uygun
uygun olmalıdır. olmalıdır.
. Makara çapı, halat tel çapının 500 katından . Tambur çapı, halat tel çapının 500 katından
büyük olmalıdır (D > 500δ). fazla olmalıdır (D > 500δ).
MANDALLAR VE FRENLERİN;
Görevleri, yükün iniş hızını ayarlamak ve belli seviyede hareketi durdurup yükü o
seviyede tutmaktır.
FRENLERİN YAPILIŞLARI BAKIMINDAN FRENLERİN KUMANDA BAKIMINDAN
TİPLERİ TİPLERİ
a) Tek takozlu fren a) El freni
b) Çift takozlu fren b) Elektromagnetik fren
c) Bandlı fren c) Hidrolik fren
d) Pnömatik fren
*.Mandallar, millerin bir yöndeki dönüşlerine izin verip diğer yöndeki dönüşlerini önleyen makine
elemanlarıdır.
*. Vinçlerde, kaldırılmakta olan yükün aniden ve kendiliğinden inmeye başlamasını önlemek için
mandal tertibatı kullanılır.
ŞARYOLARIN;
Görevleri, kaldırılan yükleri yatay yönde taşımak ve hareket ettirmektir.
TEKERLEK SAYISI I-PROFİLİNE TAKILIŞLARI YÜRÜTME ŞEKLİ
BAKIMINDAN TİPLERİ BAKIMINDAN TİPLERİ BAKIMINDAN TİPLERİ
a) İki tekerlekli şaryo a) Üst başlık şaryosu a) İtilerek yürütülen şaryo
b) Dört tekerlekli şaryo b) Alt başlık şaryosu b) El zinciriyle yürütülen
c) Motorlu şaryo
KRİKOLARIN ÖZELLİK, TİP VE KULLANIMLARI:
*. Elle çalıştırılan, ağır yükleri küçük kuvvetlerle kısa yüksekliklere kaldırmaya yarayan
makinelerdir.
*. a) Dişli çubuk krikosu 
b) Hidrolik kriko  şeklinde tipleri vardır.
c) Vida dişli kriko 
PALANGALARIN;
TİPLERİ TAKILMA ŞEKİLLERİ ÇEKME KUVVETİ

a) Makaralı el palangası . Sabit noktaya takılırsa . Z = (Q/n).εn formülü ile
b) Sonsuz vidalı el palangası yalnızca yükü kaldırmaya palangada gerekli olan
c) Motorlu palanga yarar. çekim kuvveti bulunur.
. Bir şaryoya takılırsa yükün Q [Kg] : Yük
hem kaldırılması hem de n [--] : Makara sayısı
ötelenmesini sağlar. ε : 1.02 - 1.05 (katsayı)
VİNÇLERİN;
ÖZELLİK VE TİPLERİ TAHRİK MOMENTİ
. Ağır yüklerin çok yükseğe M1 = P . l M1 [Kg.cm.]: Tahrik mili momenti
kaldırılmasına yararlar. P [Kg]: Kuvvet, l [m.] :Kuvvet kolu
a) El vinci  Tipleri M3 = Q . R M3 [Kg.cm.]: Tahrik mili momenti
b) Motorlu vinç  vardır. Q [Kg]:Yük, R [m.] :Tambur yarıçapı
SABİT KRENLERİN ELEMANLARI, ÇALIŞMASI;
Üç ayrı tip sabit kren mevcuttur.
SABİT DÖNER KREN 1200 DÖNEBİLİR DERİK 3600 DÖNEBİLİR DERİK
*.Başlıca elemanları *.Başlıca elemanları *.Başlıca elemanları
a) Kaldırma vinci a) Kaldırma vinci 1200 Dönebilen Derik’in aynısıdır.
b) Ulaşım kolu b) Ulaşım kolu Hareketleri de aynı olmakla birlik-
c) Denge kolu c) Ulaşım kolu vinci te ulaşım kolu daha kısa olduğu
d) Denge ağırlığı d) Direk için ankraj halatları altından geçe-
e) Direk e) Ankraj halatı bileceğinden 3600 dönebilir
f) Beton temel *.Hareketleri
*. Hareketleri I) Kancayı kaldırma-indirme
I) Kancayı kaldırma-indirme II) İki ankraj halatı arasında
II) Ulaşım kolunu direk ulaşım kolunu 120o döndürme
etrafında döndürme III) Ulaşım kolunu yatırma-kaldırma
YÜRÜR KRENLERİN;
ELEMANLARI HAREKETLERİ
a) Alt Kısım Paletli (I)- Yürütme hareketi
Lastik tekerlekli (II)- Üst kısmı döndürme hareketi
b) Üst Kısım (Alt kısım üzerinde 3600 (III)- Ulaşım kolunu yatırma-kaldırma
dönebilen ve kumanda (IV)- Kancayı indirme ve kaldırma
kabininin bulunduğu bölüm) hareketleri.
c) Ulaşım kolu (Genel olarak kafes kiriş
şeklinde ve kendi özel vinciyle
hareket ettirilen esas fonksi-
yonel elemandır)
KULELİ KRENLERİN ELEMANLARI, HAREKETLERİ;

a) Alt Kısım (Genel olarak ray üzerine kurulur ve rayda yürür)
b) Üst Kısım ve Kule (Alt kısım üzerinde 3600 döndürülebilir. Kumanda kabini kulenin
uygun bir yerindedir)
c) Ulaşım Kolu (Yatar-kalkar ya da sabit-yatay denge ağırlıklı tipleri vardır)
*. Kuleli krenlerin hareketleri, aynı yürür krenlerin hareketlerinin benzeridir.
KÖPRÜ KRENLERİN ELEMANLARI;
AÇIK İŞYERLERİ İÇİN KAPALI İŞYERLERİ İÇİN

AYAKLI KÖPRÜ KRENLER AYAKSIZ KÖPRÜ KRENLER
a) Ayaklar a) Köprü kirişi ve I-Profili çeliği
b) Köprü kirişi ve I-Profili çeliği b) Şaryo ve palanga veya Vinç
c) Şaryo ve palanga ya da Vinç
*. HAREKETLERİ *. HAREKETLERİ
(I)-Köprü kreni yürütme hareketi Aynen Ayaklı Köprü Kren’lerin
(II)-Şaryoyu yürütme hareketi hareketlerinin benzeridir.
(III)-Kancayı kaldırma ve indirme hareketi.
KABLOLU KRENLERİN;
ELEMANLARI HAREKETLERİ
a) Kuleler Baş kule (I)-Kule/kuleler’i yürütme hareketi
Karşı kule (II)-Şaryo’yu yürütme hareketi
. Her ikisi de sabit olabilir (III)-Kancayı kaldırıp indirme hareketi
. Biri sabit diğeri hareketli olabilir gibi 3 temel hareketi gerçekleştir-
. Her ikisi de hareketli olabilir mesi sözkonusudur. Kulelerin
b) Şaryo (kulelerarasında taşıma halatı sabit ya da hareketli olması
veya kablosu üzerinde yürür) hareketleri değiştirmez.
c) Halat Donatımı Taşıma Halatı
Yürütme Halatı
Kaldırma Halatı
KABLOLU KRENLERİN ÖZELLİKLERİ:
OLUMLU YANLARI OLUMSUZ YANLARI KULLANIM YERLERİ
. Büyük açıklıklar için çalışabilir. . Satınalma bedeli yüksektir. . Uzun süreli, yüksek ve
l ≅ 100 ∼ 800 m. Bu nedenle, . Montaj ve demontajın süresi çok üniteli yapılarda,
tüm şantiye çalışma sahası uzun, gideri fazladır. . Beton baraj inşaatlarında,
içinde kalır. . Eklüz şantiyelerinde,
. Kuleler şantiye sahası dışında . Dökme ve kütle eşya yük-
kurulabilir, bu nedenle diğer leme, istif, v.s. işlerinde.
işlere engel olmaz.
. Açıklık....................................................100 ∼ 800 m.
. Kaldırma kabiliyeti.................................. 1 ∼ 20 Ton
. Kaldırma hızı.......................................... 25 ∼ 75 m/dak.
. Şaryo yürütme hızı.................................. 70 ∼ 225 m/dak.
. Kule yürütme hızı................................... 5 ∼ 15 m/dak.
. Saatteki sefer sayısı................................. 15 ∼ 30 1/saat
BANTLI İLETİCİLERİN;
a) Bant (lâstikten ve içi dokuma şeritten . Bant genişliği................. B = 30 ∼ 250 cm.
imal edilmiştir) . İletim uzaklığı................ L = 10 ∼ 500 m.
b) Tahrik ve germe tamburları . İletim hızı....................... V = 1 ∼ 5 m/sn.
c) Taşıma makaraları (üst taşıyıcı makaralar . Gerekli tahrik gücü......... N = 3 ∼ 200 PS
alttakilere nazaran daha sık ve V kesitlidir) . İş verimi......................... Q = 10 ∼ 4000 m3/h.
d) Şasi (kafes kiriş şeklinde; taşınabilir olanlar
tekerlekler üzerinde, sabit olanlar ise
ayaklar üzerindedir).
ÖZELLİKLERİ
OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
. İletim sürekli, enerji sarfiyatı üniformdur. . Ancak yapışkan olmayan, ince daneli malze-
. Yararlı yükün ölü yüke oranı büyük, dolayısiyle meler için kullanılabilirler (kum, çakıl,
enerji sarfiyatı azdır. toprak, v.s.)
. İşletilmesi ve bakımı kolaydır. . Bant pahalıdır. Aşındıkça mutlaka değişmesi
. 200 açılı eğime kadar iletim yapabilir gerekir.
. Yükleme ve boşaltma yerlerini doğrusal
olarak birleştirir.
HELEZONLU İLETİCİLERİN;

a) Helezon (çelik veya saç kanatlı . İletim uzaklığı............... 5 ∼ 40 m.
spiral mil) . Helezon çapı................. 15 ∼ 100 cm.
b) Tekne (çelik boru) . Helezon adımı............... 10 ∼ 50 cm.
. Helezonun dönme hızı... 30 ∼ 70 1/dak.
. İş verimi........................ 5 ∼ 200 m3/h.
ÖZELLİKLERİ
OLUMLU YÖNLERİ OLUMSUZ YÖNLERİ
. Yatay veya 300 eğime kadar iletebilir. . Sürtünme veya aşınma nedeniyle
. Satınalma bedeli ucuzdur. enerji harcaması fazladır.
. İnce daneli malzeme (toz, çimento) ve
yapışkan olmayan malzeme için uygundur.
Daneli malzeme iletimi zordur.
ELEVATÖRLERİN;
ELEMANLARI ÖZELLİKLERİ & KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
. Bant veya zincir üzerine tertip- . Malzeme iletme eğimi............. Düşey ve 600
lenmiş godeler. . Enerji kullanımı...................... Fazla
. Tahrik ve germe kasnakları. . Gode hacmi............................ 10 - 400 Lt.
. Şasi . Gode hızı................................ 0.3 - 1 m/sn.
. Gode aralığı............................ 50 - 100 cm.
. İş verimi.................................. 10 - 500 m3/h.
PNÖMATİK İLETİCİLERİN;
TİPLERİ ELEMANLARI, ÖZELLİKLERİ VE KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
a) Emici sistem a) Emme ucu
b) Basma sistemi b) İletme borusu
c) Kombine emme-basma c) Ayırıcı (dane çökeltme siklonu)
sistemi d) Eklüz (havayı tutan-daneyi geçiren sistem)
*.Bu sistem, inşaatta kum e) Silo
ve çimento iletiminde f) Filtre (çok ince daneleri ayırmak için)
kullanılır. g) Vakum pompası (emme sistemine hava sağlar)
*. Enerji kullanımı fazla h) Kompresör (basma sistemine hava sağlar)
olan bir sistemdir.
ARAZİDE GİDEN İLETİCİLERİN;
ÖZELLİKLERİ, TİPLERİNE GÖRE OLUMLU - OLUMSUZ YANLARI
DAMPERLER RÖMORK ŞEKLİNDE ÇEKİLENLER

OLUMLULAR OLUMSUZLAR Kısımları;
. İletime hemen başlaya- . İşletme ve bakım . Çekici (Traktör)
bilmesi. giderlerinin fazlalığı . Sandık (römork şeklinde)
. Büyük eğimlerde . Hava şartlarından . Manevra yapabilme yeteneği daha azdır.
gidebilmesi. etkilenmesi . Traktörün diğer zamanlarda bağımsız
. Yükleme ve boşaltma kullanılabilmesi olumlu yönüdür.
yerlerinin sınırlanmaması
İŞ VERİMİ
Q = 60 . V / T , T = t1 + t2 + t3 + t4 + t5
Q [m3/h] : Verim t1 : yükleme süresi , t2 : yüklü gidiş süresi
V [m3] : Kapasite t3 : boşaltma süresi , t4 : boş dönüş süresi
T [dak.] : Bir periyot süresi t5 : sabit süre (bekleme, vites değiştirme, duraklama,
hızlanma, yavaşlama, v.b. diğer süreler toplamı)
HAVAİ HATLARIN (Teleferik);
ELEMANLARI ÖZELLİKLERİ & KULLANILDIĞI YERLER

a) Taşıma halatı (kablo) . Taş ocağı işletmelerinde,
b) Yürütme halatı . Çimento ve tuğla-kiremit fabrikalarının
c) Mesnet kuleleri hammadde ve malzeme iletimlerinde
d) Devrilir kova kullanılmaktadır.
e) Yüksek ray
KARAKTERİSTİKLERİ OLUMLU YANLARI OLUMSUZ YANLARI
. İletim uzaklığı........: 4 ∼ 5 Km. . Arızalı arazide ile- . İşyerine göre özel olarak
. Kulelerarası mesafe:80 ∼ 120 m. timi kolay yapar. yapılması gerekir.
. Kova aralığı...........:40 ∼ 100 m. . Hava şartlarından . Farklı amaçlar için
. Kova kapasitesi......: 1 ∼ 2 Ton. fazla etkilenmez. kullanılamaz.
. Kova hızı...............: 2 ∼ 3 m/sn. . Zeminde fazla yer . Yük taşıma kapasitesi
tutmaz. sınırlıdır.
YÜZEN İLETİCİLERİN ELEMANLARI, ÖZELLİKLERİ
. Bir deniz motoru tarafından çekilen;
.. Alttan klapeli tekne
.. Yana devrilir tekne tipleri mevcuttur.
*. Dalgakıran ve mendirek inşaatlarında,
*. Sahillerde; kum, çakıl ve tuvenan malzeme taşıma işlerinde,
*. Taş ocaklarından (quarry) elde edilen taş malzemenin taşınmasında,
*. Liman inşaatlarında; dip tarama ve derinleştirme, kazı, düzenleme,
taşıma, v.s işlerde yoğun olarak kullanılırlar.
PİSTONLU TULUMBALARIN;
ELEMANLARI KULLANILDIĞI YERLER

1- Piston ve Silindir 1- İş verimi küçük olan yerlerde
2- Giriş - çıkış supapları 2- Manometrik iletim yükseklikleri
3- Emme ve basma boruları büyük olan yerlerde
4- Salmastra tertibatı 3- İçerisinde yabancı cisim
5- Hava haznesi bulunmayan sıvılarda
6- Tahrik tertibatı

1- Hidrolik randımanı yüksektir. 1- Kesintili çalıştığı için iş verimi
2- Kendi kendine emmeye küçüktür.
başlayabilir. 2- Kesintili çalışmadan dolayı meydana
3- Çeşitli manometrik iletim, gelen dinamik kuvvetler temel
emme yükseklikleri için problemi doğurur.
kullanılabilir. 3- Yabancı cisimlerin supaplara takılma
tehlikesi vardır.
SANTRİFÜJ TULUMBALARIN;
ELEMANLARI KULLANILDIĞI YERLER
1- Tulumba gövdesi ve kanatlı çark 1- Büyük iş verimi gerektiren yerlerde
2- Emme ve basma borusu 2- Küçük manometrik iletim yükseklik-
3- Vana leri gerektiren yerlerde
4- Salmastra tertibatı 3- İçerisinde yabancı cisim
5- Tahrik tertibatı bulunan sıvılarda
1- İş verimi büyüktür 1- Hidrolik kayıplardan dolayı randımanı
2- Devir sayısı yüksek olduğundan düşüktür (% 40 - 90).
tahvil tertibatı gerektirmiyor, 2- Çalışmaya başlamadan önce emme
kuvvet makinesine doğrudan borusu ve tulumba gövdesinin doldu-
doğruya bağlanabiliyor. rulması gerekiyor.
3- Dinamik kuvvet oluşturmuyor, 3- Belirli bir iletim yüksekliği için
temel problemi yok. kullanılabiliyor.
4- İçinde yabancı cisim bulunan
sıvıları iletebiliyor.
5- Ağırlığı ve kapladığı yer azdır.
GENEL OLARAK KOMPRESÖRLERİN ÖZELLİKLERİ;
1.) Şantiyede basınçlı hava elde etmeye yarayan araçlardır.
2.) Küçük ve basit amaçlar için tek kademeli ve 7 atmosfer basınç üretenler, büyük
amaçlar içinse 7 atmosferden fazla basınç üreten kompresörler kullanılır.
3.) Kompresörlerin iş verimi, atmosfer basıncı olarak bir dakikada emilen hava
hacmi cinsinden (m3/dak) belirtilir.
4.) Seçilecek kompresörün iş verimi, şantiyede basınçlı havayla çalıştırılacak
aletlerin basınçlı hava harcamaları toplamlarından % 25 daha fazla olmalıdır.
5.) Basınçlı hava iletim borularındaki sürtünme kayıplarından dolayı meydana
gelecek basınç düşmesi 0.2 atmosferden fazla olmamalıdır.
6.) Şantiyelerde basınçlı havayla çalıştırılan başlıca makineler:
. DELEÇLER (Perferatörler)
. GEVŞETME, KAZMA VE YIKMA TABANCALARI
. PERÇİN TABANCALARI
. VİBRATÖRLER
. VİNÇLER
7.) Büyük şantiyelerde basınçlı hava elde etmek için;
. Ya merkezi, büyük bir kompresör,
. Ya da her işyerinde ayrı ayrı olmak üzere çok sayıda küçük kompresörler
kullanılır.
PİSTONLU KOMPRESÖR ELEMANLARI ROTATİF KOMPRESÖR ELEMANLARI
1- Piston ve silindir 1- Kompresör gövdesi
2- Giriş-çıkış supapları 2- Rotor (silindirik rotor gövdesi
3- Basınçlı hava deposu (üzerinde üzerine oluklar içinde lameller
manometresi ve emniyet supabıyla) yerleştirilmiştir)
4- Soğutucu
5- Rölanti tertibatı
BASINÇLI HAVAYLA ÇALIŞMA VE KOMPRESÖR KULLANMANIN;

1- Darbeli çalışan makineler için en uygun 1- Kuvvet makinesi ile iş makinesi
tahrik şeklidir. arasına basınçlı hava motoru girdiği
2- Enerji, tehlikesiz ve en kolay şekilde için randıman düşer.
iletilir. 2- Borularda basınçlı hava iletilirken
3- Çalışan makineler aşırı yükten zarar sürtünme kayıpları ve ek yerlerinde
görmez ve kapalı hacimlerin havası sızma kayıpları olur.
bozulmaz.
4- Tamir ve bakımları kolaydır.
MERKEZİ BİR BÜYÜK KOMPRESÖR YERİNE
BİRKAÇ KÜÇÜK KOMPRESÖR KULLANMANIN;
1- Borularda ve ek yerlerinde sızma kayıpları *. Satınalma bedelleri ve işletme
olmaz. giderleri daha fazladır.
2- Kompresörlerden birisinin arıza yapması
halinde diğerleri çalışmaya devam eder.
3- Şantiyede çalışan makinelerden bir iki
tanesinin kullanıldığı zamanlarda yalnız
o makinelerin yanındaki küçük kompre-
sörler işletilir.
ROTATİF KOMPRESÖRLERİN;
OLUMLU YANLARI OLUMSUZ YANLARI
1- Sessiz çalışırlar. 1- Randımanları düşüktür.
2- Az yer kaplarlar. 2- Yüksek basınçlar için kullanılamazlar.
ÖRNEK PROBLEM:
Şantiyede temel kazısı sırasında çıkan ve tüm geniş derin temel çukurunu
dolduran yeraltı suyunun bu sahadan uzaklaştırılması; temel zemininin kuruda tutularak
bir an önce temel inşaatının tamamlanması istenilmektedir. Aşağıda verilen ve çözüm
için gerekli olan bilgilerden yararlanarak;
a) Şantiye için gerekli olan tulumbanın tahrik gücü ve su boşaltma debisini
hesaplayınız,
b) Yüklenicinin alması gereken “Su Boşaltma Zammı” bedelini hesaplayınız.
VERİLENLER:
. İnşaat işinin toplam taban (temel çukuru) alanı............................................ 875 m2
. Temelde yapılan imalatın türü: Demirli-demirsiz betonarme kalıbı’dır ve herbir
m2 için m = 0.25 alınır.
. Her 100 m2 alan için “1” olmak üzere bir (n) katsayısı belirlenerek formülde
kullanılacaktır.
. 100 < Alan < 2000 m2 arasında alana sahip çalışma ve debi miktarına göre uygun Su
Boşaltma Zammı Formülü kullanılacaktır.
. A katsayısı.................................................................................................... A = 1.00
. Tulumbada kullanılacak (emme ve basma için) boru çapları....................... 0.05 m.
. Tulumba için kullanılacak (5, 20 ve 45 PS gücündeki motopompların 1 saatlik kârlı
ücretleri 1995 yılı için sırasıyla ( 66956,147803 ve 320232 TL/h.) dir.
. Tulumbadaki;
.. Emme / basma hızları.......................................................... 1.0 m/sn.
.. Sıvı (su) katsayıları............................................................. 0.02
.. Emme borusunun max. uzunluğu......................................... 2.50 m.
.. Geodezik emme yüksekliği................................................. 2.15 m.
.. Basma borusunun max. uzunluğu........................................ 1.50 m.
.. Geodezik basma yüksekliği................................................. 1.30 m.
.. Mekanik randıman...............................................................0.90
.. Hidrolik randıman...............................................................0.85
ÇÖZÜM:
. Saatlik su debisinin belirlenmesi: Belli çapta PVC boruya sahip savaklama sistemi
kurularak ve basit ventürimetreyle yapılan ölçümler sonucunda φ 5 cm. boru çapında
ve = 1.0 m/sn hızla suyun sabit seviyede tutulabildiği tesbit edilmiştir. Buna göre;
Q = (π . de2 / 4) . ve = (π . db2 / 4) . vb = [π x (0.05)2 x 1.0] / 4 = 0.002 m3/sn (2 Lt/sn)
(2 dm3/sn = 2 Lt/sn saniyedeki debi)
Qsaat = 0.002 x 3600 = 7.2 m3/h = 7200 Lt/h.
a) Manometrik toplam iletim yüksekliğinin bulunması:
He = 2.15 m., Hb = 1.30 m., le = 2.50 m., lb = 1.50 m., λ = 0.02
ve2 ve2 . le (1.0)2 (1.0)2 x 2.50
Heman = He +  + λ.  = 2.15 +  x 0.02  = 2.252 m.
2.g 2.g.de 2 x 9.81 2 x 9.81 x 0.05
vb2 vb2 . lb (1.0)2 (1.0)2 x 1.50
Hbman = Hb +  + λ.  = 1.30 +  x 0.02  = 1.382 m.
2.g 2.g.db 2 x 9.81 2 x 9.81 x 0.05
Hman = Heman + Hbman = 2.252 + 1.382 ⇒ Hman = 3.634 m.
. Gerekli tulumba tahrik gücünün (N) bulunması:

γ = 1000 kg/m3 (su için) , Q = 0.002 m3/sn., ηh = 0.85, ηm = 0.90
γ . Q . Hman 1000 x 0.002 x 3.634
N =  =  ≅ 0.127 Kgm/sn.
75 . ηh . ηm 75 x 0.85 x 0.90
N = 0.13 PS < 5 PS olduğu için bize 5 PS’lik motopomp yeterli olmaktadır.
Bu motopompun saatlik kârlı ücreti (66956 TL/h. “1995 yılı”) olarak verilmiştir.
Saatlik kârsız ücreti: 66956 / 1.25 = 53656,- TL/h. dir.
b) Yüklenicinin alması gereken Su Boşaltma Zammı:

Saatlik su debisi Q = 7.2 m3/h < 10 m3/h olduğu için 14.044 poz nolu su boşaltma birim
fiyatı formülü kullanılacaktır (yüklenici kârı dahil).
n = 875 / 100 = 8.75, K = 53656,- TL/h., m = 0.25, A = 1.00
F = 1.25x0.02xAxm(41 - n).(3H + 1). (0.011xQxK + 0.10)
F = 1.25x0.02x1.00x0.25x(41 - 8.75).(3x3.634 + 1). (0.011x7.2x53656 + 0.10)
F ≅ 10178,- TL/m3 Su Boşaltma Zammı Birim Fiyatı uygulanacaktır.
BETON HAZIRLAMA TESİSLERİNİN;
ÖZELLİKLERİ 1 m3 BETON İÇİN OPT. MALZEME ORANLARI
. Beton, gerekli malzemelerin belirli
oranlarda bir araya getirilip üniform Dane Gurubu Granülometri Malzeme
şekilde karıştırılmasıyla hazırlanır. Boyutu (mm) Oranı (%) Miktarı (kg)
. Ana malzemeler: 0- 1 16 320
.. Granülometrik taş, 1- 3 17 340
.. Çimento TAŞ 3- 7 17 340
.. Su MALZEME 7- 15 23 460
. Betonda en az boşluğun kalması için 15-30 27 540
ince daneli malzemenin iri danelerin Toplam Taş Malzeme 2000
ara boşluklarını doldurmaya yetecek ÇİMENTO 300
kadar olması gerekir. SU 150
TOPLAM 2450
. Beton hazırlama tesisleri;
.. Kesintili çalışanlar *. Yukarıdaki ölçü, oran ve miktarlardaki
.. Sürekli çalışanlar malzemeyi biraraya getirmek için ölçme
olarak ikiye ayrılır. tertibatı kullanılır
KESİNTİLİ ÇALIŞAN TESİSLERİN;
ÖLÇME TERTİBATLARI KARIŞTIRMA TERTİBATLARI
. Bir karışım için tertibatın içine kapasiteye . Beton hazırlama tesislerinde kesintili
göre belirli miktarlarda taş malzeme, karıştırma tertibatları, her karışımda
çimento ve su verir. hazne içine ölçülerek, tartılarak konulan
. Tek basküllü tiplerde silonun alt ortasında kum, çakıl/kırmataş, çimento ve suyu
bir adet; çok basküllü tiplerde de her silo belli bir süre (∼ 90 sn.) karıştırıp boşaltırlar.
altında birer adet baskül tertiplenmiştir.
. Çimento, torba olarak kullanılıyorsa . Karıştırma amacıyla;
karışıma karşı gelen (n) sayıda 50 kg.lık .. Serbest düşmeli ( ∼ 90 sn.)
kağıt torbalardan; dökme çimento (açık) .. Cebri karıştırmalı ( ∼ 60 sn.)
kullanılıyorsa bir baskül - helezon tertiba- betoniyer tipleri kullanılır.
tıyla verilir.
. Su, ağırlık (hazne,baskül) veya hacim
(hazne, sayaç) esasına göre ölçülür.
İŞLETİMİ, BAKIMI, SEÇİM ŞARTLARI
1- Betoniyerlerin yer seçimleri uygun olmalıdır. Yanyana düzenlenmiş radyal bölmeli tip seçilebileceği gibi üstüste
düzenlenmiş kuleli tip de tercih edilebilir.
2- Ölçme tertibatında basküllerin tartım hatası % 1.5 dan fazla olmamalıdır.
3- Karıştırma tertibatında betoniyer tipine uygun karışım sürelerine uyulmalıdır (serbest düşmelilerde 90 sn., cebri
karıştırmalılarda 60 sn.)
4- Doldurma ve boşaltma süreleri olabildiğince kısa olmalıdır.
5- Betoniyerlerin dönme ve mil hızları, devir sayıları fabrikanın verdiği sınır değerleri aşmamalıdır.
6- Betoniyerlere kapasitelerinden fazla malzeme konulmamalıdır.
7- Hergün, çalışma bitiminde karıştırma tertibatı iyice temizlenmelidir.
8- Ölçme tertibatının hata payları, hassasiyeti zaman zaman kontroldan geçirilmelidir.
(KESİNTİLİ ÇALIŞAN) CEBRİ KARIŞTIRMALI BETONİYERLER
YATAY MİLLİ TİP BETONİYERLER DÜŞEY MİLLİ TİP BETONİYERLER

Elemanları: Elemanları:
a) Yatay Eksenli Sabit Tekne a) Düşey eksen etrafında dönebilecek
b) Üzerine kanatlar (paletler) tertiplenmiş, şekilde, taşıma makaraları üzerine
tekneye paralel iki milli Karıştırma Tertibatı. oturtulmuş TEKNE.
c)Boşaltma Tertibatı b) Tekne içinde ekseni farklı ve düşey,
(boysal tekne taban kapağı) eksantrik, üzerinde kanatlar bulunan
d) Asansör Teknesi düşey milli KARIŞTIRMA TERTİBATI
e) Tahrik Tertibatı c) Taban ortasında, yana kayabilen dairesel
f) Dört Tekerli Şasi kapak BOŞALTMA TERTİBATI
g) Su Ölçme Tertibatı d) Asansör Teknesi
e) Tahrik Tertibatı
f) Dört Tekerli Şasi
g) Su Ölçme Tertibatı
CEBRİ KARIŞTIRMALI BETONİYERLERİN SERBEST DÜŞMELİLERE GÖRE;
. Karıştırma süresi daha kısa (60 saniye) . Enerji harcaması daha büyüktür.
. Temizlenmesi daha kolaydır. . Aşınma fazla, bakımı daha zordur.
. Satınalma bedeli daha yüksektir.
KESİNTİLİ ÇALIŞAN BETONİYERLERDE İŞ VERİMİNİN HESAPLANMASI
*. Genel iş verimi: Q = n . V , n = 60 / T , T = [t1 + t2 + t3 + t4] / 60
Q’ = δ . Q formülleriyle hesaplanır.
Burada;
Q [m3/h] :Taze karışmış beton hacmi cinsinden iş verimi
Q’ [m3/h] :Yerine konulup sıkıştırılmış beton hacmi cinsinden iş verimi
n [1/h] :Saatteki karışım hazırlama sayısı
V [m3] :Kapasite
T [dak] :Periyot süresi
t1 [sn.] : Doldurma süresi (20 ∼ 30 sn.)
t2 [sn.] : Karıştırma süresi Serbest düşmelilerde : 90 sn.
Cebri karıştırmalılarda: 60 sn.
t3 [sn.] : Boşaltma süresi (15 ∼ 20 sn.)
t4 [sn.] : Ortalama boşta çalışma süresi (15 ∼ 20 sn.)
δ [---] : Katsayı (beton kalitesine bağlıdır) (0.65 ∼ 0.85)
Harman tesisleri ve beton yapılması:
Yer harmanı yapılması: Bunun için genellikle saçtan veya ahşaptan 2 x 4 m. boyutlarında
yapılmış düz bir platform kullanılır.
Betoniyerler: Bu tesisler;
1. Serbest düşmeli betoniyerler
2. Kesintili çalışan tesisler
3. Sürekli çalışan tesisler olmak üzere üç çeşittir.
Betoniyerler hacimlerine göre;
1.) 75, 150, 250 veya 500 lt lik küçük betoniyerler
2.) 1000, 1500, 3000 lt lik büyük betoniyerler olarak ikiye ayrılırlar. Saatte yapılan harman
sayısına göre betoniyerin gücü tespit edilir.
B = V . S . K . R ....................... [m3 / saat]
Burada;
B: Betoniyerin gücü
V: Betoniyerin bir defada yaptığı beton hacmi. . . . . . . : (m3)
R :Randıman katsayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:(0.96-0.98),
S :Saatte yapılan harman sayısı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .: [Adet / saat]
-Sürekli çalışan tesislerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :S=30 adet/saat
-Büyük betoniyerlerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:S=20 adet/saat
-Küçük betoniyerlerde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:S=25 adet/saat
-Uzun sürede hesaplarda alınacak ortalama değer olarak . . . . . . . . . . .:S=20 adet/saat
*. Betoniyerlerde ortaya çıkan problemler, genellikle elde mevcut olan betoniyer ya da santralın
kapasitesine ve istenilen birim beton üretim miktarına göre süreyi ve verimi belirlemek
şeklindedir.
*. Bunun dışında, belirli kapasiteye göre üretilecek beton için ne büyüklükte ve kaç adet
betoniyerin kullanılacağının bulunması da diğer bir problem çözüm yaklaşımıdır.
*. İş verimiyle ilgili 2 örnek hesap şekli, kesintili çalışan beton hazırlama tesisleri için aşağıda
gösterilmiştir.
BETON HAZIRLAMA TESİS VE MAKİNELERİNDE VERİM VE SÜRE HESAPLANMASI
ÖRNEK-1)
VERİLENLER: V = 0.25 m3 (250 dm3 lük betoniyer)
t1 = 20 sn., t2 = 60 sn. (cebri karıştırmalı),
t3 = 20 sn., t4 = 20 sn., δ = 0.8
ÇÖZÜM:
T = [t1 + t2 + t3 + t4] / 60 = [20+60+20+20] / 60 = 2 dak.
n = 60 / 2 = 30 1/h
Q = n . V = 30 x 0.25 = 7.5 m3/h., Q’ = δ . Q = 0.8 x 7.5 ⇒ Q’= 6.0 m3/h.
yerine dökülmüş ve sıkıştırılmış beton hacmi cinsinden saatlik verim değeridir.
ÖRNEK-2)
500 Lt. kapasiteli, kesintili çalışan, serbest düşmeli bir betoniyerde çalışma
periyot süresinin kısımları şöyle belirlenmiştir:
. Normal yükleme süresi................................................................... 0.35 dak.
. Karıştırma süresi............................................................................. Normal süre
. Boşaltma süresi............................................................................... 0.30 dak
. Boşta çalışma süresi........................................................................ 0.40 dak.
. Randıman katsayısı (tahvil faktörü) olarak plastik kıvamlı beton için öngörülen değer
kullanılacaktır.
a) Betoniyerin taze karışmış beton hacmi cinsinden iş verimini hesaplanması,
b) Yerine konulup sıkıştırılmış beton hacmi cinsinden iş veriminin hesaplan-
ması istenilmektedir.
ÇÖZÜM:
V = 500 Lt = 0.500 m3, δ = 0.85 (plastik kıvam için)
t1 = 21 sn. , (0.35 x 60 dan yükleme süresi)
t2 = 90 sn. , (Serbest düşmeli betoniyerlerde normal bir karışım süresi)
t3 = 18 sn. , (0.30 x 60 dan boşaltma süresi)
t4 = 24 sn. , (0.40 x 60 dan boşta çalışma - bekleme süresi)
T = 153 sn.
a) Taze karışmış beton hacmi cinsinden verim: Q = 3600 . V / T
Q = 3600 x 0.500 / 153 = Q = 11.76 m3/h
b) Yerine konulup sıkıştırılmış beton hacmi cinsinden verim:
Q’ = δ . Q = 11.76 x 0.85 ⇒ Q’ = 10 m3/h
ÖRNEK-3: Sürekli olarak günlük 140 m3 beton gereksinimi olan bir şantiyede küçük tip (500
Lt.lk) bir adet cebri karıştırmalı betoniyer mevcuttur. Aşağıda verilen bilgilerden yararlanarak
günlük 8 saatlik normal çalışma süresi içerisinde sözkonusu beton gereksiniminin karşılanıp
karşılanamayacağını, karşılanamıyorsa ne kadar süreyle günlük fazla çalışma yapılması
gerektiğini hesaplayınız.
VERİLENLER:
*.Cebri karıştırmalı betoniyerde bir karışım 60 sn. sürmektedir.
*.Doldurma süresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : 25 sn.
*.Boşaltma süresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .: 10 sn.
*.Boşta çalışma süresi . . . . . . . . . . . . . . . . .: 25 sn.
*.Randıman faktörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:0.85
*.Malzeme kabarma oranı. . . . . . . . . . . . . . :1/1.098
ÇÖZÜM:
*.Bir karışım 500 Lt.= 0.5 m3 betonun hazırlanma süresi:
T = t1+t2+t3+t4 = 25+60+10+25 = 120 sn. = 2 dak./karışım
*.Bir saatte hazırlanabilen karışım sayısı 60 / 2 = 30 adet / saat; 30 x 0.5 = 15 m3 /saat
*.Bir günde (8 saatte) hazırlanabilecek en fazla beton miktarı:
V = 15 x 8 = 120 m3 /gün, B = V.S.K.R = 120 x 0.85 x 1.098 = 112 m3 /gün
112 m3 /gün < 140 m3 /gün olduğundan beton üretimi 8 saatte karşılanamamaktadır.
*.140 m3 günlük beton gereksiniminin karşılanabilmesi için gerekli süre;
(140 / 112) x 8 = 10 saat, 10 - 8 = 2 saatlik günlük fazla çalışma yapılması gerekmektedir.
ÖRNEK-4: Bir bina şantiyesinde, elde mevcut 500 Lt. lik küçük tip bir betonyerle bina
metrajlarında belirtilen 400 m3 betonun aşağıda verilen bilgilerden de yararlanarak ne kadar
zamanda hazırlanabileceğini hesaplayınız.
VERİLENLER:
*.Kullanılan betoniyer serbest düşmelidir.
*.Betoniyer bir günde en fazla 7,5 saat çalışabilmektedir.
*.Doldurma süresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :40 sn.,
*.Boşaltma süresi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :11 sn.
*.Boşta çalışma süresi . . . . . . . . . . . . . . . . .:15 sn.
*.Randıman faktörü . . . . . . . . . . . . . . . . . . .:0.85
*.Malzeme kabarma oranı. . . . . . . . . . . . . . .: 1 / 1.10
ÇÖZÜM:
*.Serbest düşmeli 500 dm3 lük bir betoniyerin bir periyotluk (T) süresi:
T = t1+t2+t3+t4 = 40+90+11+15 = 156 sn. = 2.6 dak./karışım
*.Bir saatte hazırlanabilen karışım sayısı 60 / 2.6=23 karışım
*.Bir günde üretilebilecek en fazla beton miktarı:
23 x 0.500 x 7,5 = 86.25, V = 86.25 m3 /gün, S = 0.85, K = 1/1.10 verildiğine göre,
B = V.S.K.R = 86.25 x 0.85 x 1.10 = 80.64 m3 /gün
*.Gerekli gün sayısı; 400 / 80.64 = 4.96 ≈ 5 günde hazırlanabilir.,
ÖRNEK-5: Bir binanın beton dökümü işinde eldeki 500 Lt.lik betoniyer ve 15 işçiyle saatte 20
karışım yapılabilmektedir. Betoniyerin randımanı 0.95, malzeme kabarma katsayısı 1/1.10 olduğuna
ve normal söz konusu iş {çalışma +3 saat fazla çalışma / gün} sistemiyle yönetildiğine göre gün
sonuna kadar üretilebilecek beton miktarını m3 olarak hesaplayınız.
ÇÖZÜM:
*. V: Betoniyerin hacmi = 500 Lt. = 500 dm3 = 0.5 m3
*. S: Karışım miktarı / saat = 20
*. K: Malzeme kabarma katsayısı = 1.10
*. R: Randıman katsayısı = 0.95
*. B: Betoniyerin verimi (saatlik, m3 /h),
*. B': Betoniyerin verimi (günlük, m3 /d),
*. B=V.S.K.R = 0.500 x 20 x 1.10 x 0.95 = 10.45 m3 /saat,
*. B'= B.(8+3) = 10.45 x 11 = 115 m3 /gün bulunur.
ÖRNEK-6: 25 adet / saat beton yapan 250 dm3 lük küçük bir betoniyer, 0.98 randımanla ve 1/1.099
kabarma oranına göre çalışıyor. Bu betoniyerin bir günlük normal çalışma saatindeki üretimini m3
olarak bulunuz.
ÇÖZÜM: V=0.250 m3 , S = 0.98, K=1/1.099, R=25 Ad./Sa., B = ?
B=V.S.K.R, B = 0.25 x 0.98 x 25 x 1.099 ≈ 6.73 m3 /saat,
B'= 6.73 x 8 = 53.85 9 ≈ 54 m3 /gün bulunur.,
SÜREKLİ ÇALIŞAN TESİSLERİN;
Ölçme ve karıştırma tertibatları birarada ve bir bütün teşkil edecek şekildedir.
Çalışma şekli, bantlı ileticilerle malzemenin bir yandan betoniyere konulması ve devamlı
karıştırılmasıyla, diğer yandan da hazırlanmış betonun alınması biçimindedir. İyi ayarlanmış
ölçme tertibatlarıyla çimento, agrega ve su betoniyere birim zamanda, belli debide malzeme
olarak gönderilmeli, agreganın su muhtevası ve siloların hiçbir zaman boş kalmaması gibi
hususlara önem verilip olanca dikkat gösterilmelidir.
ÖZELLİKLERİ
. Bir kez ayarlandıktan sonra her karışım . Ayarlanması fazla zaman alır, malzeme
için tekrar tartı gerektirmez. ziyan olabilir.
. Sürekli çalışma nedeniyle enerji . Hacim esasına göre çalışan ölçme terti-
kullanımı azdır. batı nedeniyle malzeme nem oranı değiş-
tikçe yeniden granülometrik ayar yapmak
gerekir.
ELEMANLARI
a) Taş malzeme siloları ve esas helezonlu iletici
b) Çimento silosu ve iletim helezonu
c) Su verme tertibatı
d) Karıştırma tamburu
e) Tahrik tertibatı (helezon ve tamburları çevirmek için)
BETON İLETME TESİSLERİNİN;

ÖZELLİKLERİ
a) Sıcak ve kuru havalarda max. 1 saat, Serin ve nemli havalarda max. 2 saat
içerisinde beton yerine iletilmeli ve kalıba yerleştirilmiş olmalıdır.
b) Beton iletilirken ayrışma (segregasyon) olmamalıdır.
c) Daima; İletim Tesisi İş Verimi > Beton Hazırlama Tesisi İş Verimi olmalıdır.
TAMBURLU TAŞITLARIN (Transmixers);
ÖZELLİKLERİ KULLANILDIĞI YERLER

*. Damperli taşıtlar kısa, döner tamburlu taşıtlar *. Çoğunlukla hazır beton santral-
uzun mesafeli iletimlerde kullanılır. larında hazırlanan betonun şanti-
*. Tambur bir yönde dönerken, karıştırma kanat- yelere iletiminde,
ları sayesinde beton karıştırılır. Dönüş yönü *. Bir merkezden 25 Km. yarıçap-
değiştirildiğinde beton tamburun lı daire içerisinde bulunan şanti-
ağız kısmından dışarı alınabilir. yelere beton iletiminde,
*. Tambur ağzından çıkan beton, kalıba ya kendi *. Taşıt içinde kuru karışım,
özel (çelik) oluklarıyla ya da seyyar, ahşap normal karışım ve benzer beton
oluklarla iletilebilir. hazırlama ve iletme
hizmetlerinde kullanılır.
BETON TULUMBALARININ;
ÖZELLİKLERİ, İŞLETİMİ, ELEMANLARI VE KARAKTERİSTİKLERİ
a) TULUMBA ve BORU HATTI olmak üzere iki ana elemandan oluşur. Boru hatlarında
çaplar 20 - 25 cm., dirsek açıları 450 ve 900 , boru uzunlukları ise 60, 90 ve 120 cm.
arasında değişmektedir. Borular birbirlerine sızdırmaz ve özel kilitleme tertibatlarıyla
bağlanır. Tulumba ise besleme silosu, giriş-çıkış vanaları, piston ve silindir’den
oluşmaktadır.
b) Çalışma sırasına göre; önce tesis kurulur (monte edilir), betonlama işi bitinceye kadar
pompaj yoluyla kalıba beton dökümü devam eder. İş sonunda silindirik bir takoz konulup
basınçlı havayla boru hattı temizlenir, yıkanır ve tesis sökülür.
c) Yatay ve doğrusal iletim mesafesi 300 m. ye kadar olabilir.
d) Eşdeğer yatay ve doğrusal boru uzunluğu olarak boru hattı elemanlarının seçimi (itibari
olmak üzere);
1 metrelik düşey kısım için 8 metrelik yatay boru

900 lik bir dirsek için 12 metrelik yatay boru
450 lik bir dirsek için 6 metrelik yatay boru
. İletici kullanmadan betonu aktarmasız . Belirli kalitede beton için kullanılabilir.
olarak, kalıba kadar iletir. . Aralıksız çalışma gerektirir; duraklama
. Yatay, düşey, eğimli iletim yapabilir. ve tıkanmalar aksaklıklara yol açar.
*. İş verimi...................................................................................... 20 m3/h
*. Strok (pistonun dakikadaki hareketi)........................................... 40 1/dak.
*. İletim uzaklığı (yatayda doğrusal olarak).................................... 300 m.
BASINÇLI HAVAYLA BETON İLETİMİ TESİSLERİNİN;

ELEMANLARI ÇALIŞMA ŞEKLİ
a) Kompresör 1) Beton, iletim haznesine doldurulur,
b) Basınçlı hava deposu 2) Kapak kapatılır,
c) İletim haznesi 3) Basınçlı hava gönderilerek kalıba
d) Boru hattı iletim sağlanır,
4) İletim haznesi yeniden doldurulur.
Benzer şekilde işleme devam edilir.
DİĞER BETON İLETME TESİSLERİ
YAPI KULELİ KABLOLU DEKOVİL BANTLI

ASANSÖRÜ KREN KREN İLETİCİ
VİBRATÖRLERİN (En Genel Beton Yerleştirme Makinelerinin) ÇEŞİTLERİ

a) DALDIRMA VİBRATÖRÜN; b) YÜZEY VİBRATÖRÜNÜN;
*. Başlıca Elemanları: *. Başlıca Elemanları:
.. Kuvvet Makinesi .. Taban Levhası (dikdörtgen plaka
.. Bükülebilir Mil ya da ince uzun kiriş)
.. Çelik Tüp .. Vibratör Ünitesi
.. Eksantrik Kütle (iki eksantrik kütleli motor)
*.Özellik ve Karakteristikleri *.Özellik ve Karakteristikleri
.. Min. 12 cm., Max. 60 cm.ye kadarki .. 15 - 25 cm. kalınlıktaki beton taba-
beton tabakalarını sıkıştırır. kaların sıkıştırılmasında kullanılır.
.. Çelik tüp 25 ∼ 50 cm. aralıklarla .. Döşeme ve saha betonları için
beton tabakalara daldırılır. plakalı, şerit şeklindeki tabakalar
.. Uygulama süresi ortalama 30 sn. yi için kirişli tip kullanılır.
geçmemelidir. .. Plaka uzunluğu............... 15 ∼ 70 cm.
.. Çelik tüp uzunluğu............. 30 ∼ 50 cm. .. Plaka genişliği.............. 15 ∼ 70 cm.
.. Tüp çapı............................ 3 ∼ 7 cm. .. Gerekli güç.................... 0.5 ∼ 5 Kw.
.. Titreşim hızı....... 9000 ∼ 18000 1/dak. .. Titreşim hızı.... 3000 ∼ 4500 1/dak.
c) MASA VİBRATÖRÜNÜN;
*. Başlıca Elemanları *. Özellik ve Karakteristikleri
.. Taban Levhası .. Prefabrik beton yapı elemanı imalatında kullanılır.
.. 4 adet Yay (Kauçuk Takoz) .. Vibratör ünitesi çalışırken kalıba beton doldurul-
.. Vibratör Ünitesi malıdır. Kalıp dolunca vibratör durdurulur.
.. Beton Kalıbı .. Masa levhası boyutları (100 ∼ 600 x 60 ∼ 200 cm.)
.. Masa Levhası (200 ∼ 2000 .. Tahrik gücü................................... 1 ∼ 10 Kw.
Kg. beton ağırlığı için .. Titreşim hızı........................... 3000 ∼ 6000 1/dak.
yerleştirme yapabilir)
d) KALIP VİBRATÖRÜNÜN;
*. Başlıca Elemanları *. Kullanımları
.. İç Kalıp .. Kalıplar hazırlanır, donatı yerleştirilir.
.. Dış Kalıp .. Vibratör üniteleri çalışırken kalıba beton konulur.
.. Vibratör Üniteleri .. Kalıp dolunca vibrasyon durdurulur.
.. Bir süre sonra kalıplar açılır, çıkartılır.
VAKUM TESİSLERİ:
Beton içindeki hava boşluklarının ve fazla suyın emilerek vakum
yardımıyla yok edilmesi suretiyle betonun yerleştirilmesini sağlarlar.
SANTRİFÜJ TESİSLERİ:
Silindir şeklindeki çelik kalıplar içerisine yerleştirilen beton direk, boru
ya da boşluklu dairesel elemanların “Savurma Beton” olarak tanımlanan çevirme ve
merkezkaç kuvvet yardımıyla hava boşluğu ve fazla sularının deşarjı yoluyla
yerleştirilmesi ve sıkıştırılmasında kullanılır.
BİTÜMLÜ KARIŞIM HAZIRLAMA TESİSLERİNİN (BKHT) ELEMANLARI VE
ÖZELLİKLERİ
a) Taş Malzeme Siloları (Bunker adı da verilen silolar aynen beton hazırlama tesislerindekine benzer)
b) Bantlı İletici
c) Açık Elevatör (konveyör banttan gelen malzemeyi ısıtma-kurutma tamburuna vermek için kullanılır)
d)Isıtma-Kurutma Tamburu (Taşıma makaraları üzerine oturmuş, boysal ekseni etrafında dönen, yatayla
1 - 50 eğim yapan, bir ucundan brülörle ısıtılan ve daneleri 200 0C ye kadar ısıtarak kurutan silindirik bir
tambur olup çıkan yanma gazları seperatör “ayırıcı” ve filitrelerden geçirerek çökmelerini sağlar. Daha
sonra bu gazları serbest atmosfere verir)
e) Kapalı Elevatör (çıkan taş malzemeyi soğutmadan eleklere göndermek için kullanılır)
f) Eleme Makinesi ve Silolar ( boyutlarına göre sınıflandırılmış malzemeyi belli oranlarda bulundurmak,
saklamak içindir)
g) Baskül (karışım için uygun granülometrideki, gerekli taş malzemeyi tartarak biraraya getirmek için
kullanılır)
h) Bitüm Deposu ve Ölçme Tertibatı (serpantin adı verilen kıvrık ısıtma borularıyla donatılmış ve 200
oC ye kadar ısıtılmış sıcak bitümü bu akıcı halde tutmak, belli ölçekte tartarak karıştırıcıya vermek için
kullanılır)
i) Karıştırıcı (genellikle kesintili çalışan cebri karıştırmalı, yatay milli tip betoniyerdir.)
j) Asansör Teknesi (betoniyerden alınan bitümlü karışımı silolara vermeye yarar)
k) Bitümlü Karışım Siloları (hazır karışımı soğutmadan korumak ve taşıtlara vermek için kullanılır)
BKHT’NİN KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
*. Tamburun uzunluğu............................................... 3 ∼ 10 m.
*. Tamburun çapı...................................................... 60 ∼ 270 cm.
*. Tamburun dönme hızı............................................ 5 ∼ 15 1/dak.
*. Tamburun gücü...................................................... 6 ∼ 150 PS
*. Tamburun iş verimi............................................... 5 ∼ 150 ton/h.
*. Tamburun ağırlığı.................................................. 2 ∼ 30 ton
*. Karıştırıcının kapasitesi........................................ 75 ∼ 1500 kg.
*. Karıştırıcının gücü................................................. 5 ∼ 150 PS
*. Karıştırıcının iş verimi.......................................... 5 ∼ 150 ton/h.
*. Karıştırıcının ağırlığı............................................. 2 ∼ 30 ton
BİTÜMLÜ KARIŞIM İLETME (BKİT) TESİSLERİ:

Genel olarak üstü örtülü, lastik tekerlekli, çift arka dingile sahip,
damperli (arkadan boşaltmalı) kamyonlardır. Bazı tiplerinde ısı kayıplarını önlemek
üzere özel ısıtma boru ve tertibatları bulunmaktadır.
BİTÜMLÜ KARIŞIM YERLEŞTİRME (BKYT) TESİSLERİNİN (Finishers);
ELEMANLARI VE ÖZELLİKLERİ
a) Palet Şeritli Alt Kısım
b) Besleme Silosu (haznesi)
c) Plakalı Bant (makine yürüdükçe istenilen miktarda bitümlü karışımı arka tarafa, iki şerit arasında
ve belli hızda vermek için kullanılır)
d) Yayma Helezonu , Tesviye Kirişi ve Sıkıştırma Kirişi ( bitümlü karışımı şerit boyunca ve enine
yaymak, yüksekliğini ayarlamak, sabit tutmak ve tabakanın ilk sıkıştırmasını sağlamakta
kullanılır)
ÇALIŞMA ŞEKLİ KARAKTERİSTİK DEĞERLERİ
a) Finisher’in ilerleme hızı, plakalı bant *. Min. şerit genişliği............ 0.5 ∼ 2.5 m.
hızı ve besleme silosu ayar kapağı tam *. Max. şerit genişliği............ 2 ∼ 3.75 m.
ayarlanmış olmalıdır. *. Gerekli güç........................ 10 ∼ 70 PS
b) Taşıyıcı damperli araç, finisher besleme *. İş verimi............................. 50 ∼ 400 ton/h.
silosu önünde geri manevra ile tampon *. Ağırlığı............................... 2 ∼ 10 ton.
tampona getirilir.
c) Damper, karışımı boşaltırken finisher hem
kendini hem de taşıyıcıyı ilerletir, karışımı
haznesine alır ve yayar.
d) Serilen üstyapı kaplama tabakasının
sıkıştırma işini 8 - 10 tonluk düz ve
çelik bandajlı 2 -3 akslı silindirler üstlenir.

Yapı Makinaları Genel Tanıtım

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yapı Makinaları Genel Tanıtım

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YAPI MAKİNELERİ VE KULLANIMLARI

HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Gerektiren Sebepler Önleyen Sebepler

MAKİNE SEÇİMİYLE MAKİNE YERLEŞİMİYLE MAKİNE İŞLETİMİYLE

1-Aşırı yüke dayanıklılık

Santrifüj pompasının ilk bilimsel tanımı Leonardo Da Vinci (1452 –

Yapı makinelerinin, özellikle kazı makinelerinin geçmişi oldukça yenidir.

XIX. Yüzyılda toprak dolgu barajlar atla çekilen ağır silindirlerle

Karayolları Genel Müdürlüğü, Amerika’da yapılan bir araştırmayı örnek

Karayolları Genel Müdürlüğü, 1961 yılında bütün karayolu konularını

ÇENELİ KONİK ÇEKİÇLİ SİLİNDİRLİ TAMBURLU

. Küçültme Oranı (I), i=d1/d2

TAŞLARIN KIRILMASINDA ROL OYNAYAN FAKTÖRLER

1- Kırılacak malzeme içerisindeki en iri daneleri

ELEK BOYUTU Geçen 11/2 11/2 3/4 1/4

3” - 11/2 arası (0.85-0.46)=0.39 x 158.8 = 61.9 → Sekondere

Besleyici (plaka bantlı)

72.8 t/h Malzeme Silolar

TAŞ KIRMA TESİSİNDE YERLEŞİM VE MALZEME HAREKETİ

Malzeme Boyutu Eleklerarası % Makine Ölçü içi Verim

11/2 -3/4” arası (0.85-0.46)=0.39 x 67.45 = 26.30 →Depoya

Malzeme Boyutu Eleklerarası % Makine Ölçü içi Verim

11/2 -3/4” arası (0.85-0.46)=0.39 x 83.73 = 32.65 →Depoya

Malzeme Boyutu Eleklerarası % Makine Ölçü içi Verim

11/2 den büyük mlz. (1.00-0.66) x 48.3 = 16.40 →Sekondere

(10.6 + 18.3) t/h

TAŞ KIRMA TESİSİNDE YERLEŞİM VE MALZEME HAREKETİ

Çalışma tarzlarına göre eleme makineleri iki ana gurupta toplanmaktadır:

TAMBURLU ELEKLER SARSINTILI ELEKLER

Milli Tip Makaralı Tip Eksantrik Milli Eksantrik Kütleli

Tamburlu Eleklerin Elemanları Sarsıntılı Eleklerin Elemanları

ELEME KALİTESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

C1=48.4 x 0.909 = 44.0 t/h/m2

A1=174.7 / (44.0 x 1.25 x 1.00 x 1.12) = 2.84 m2 [2.50 x 1.50 m.]

C1 = 47.4 x 0.909 = 43.1 t/h/m2

1/2 El.Boy. Normal Boyut Toplam Q (t/h) % G Faktörü

.(A) Elek Alanları: A=Q / (CEDG)

1/2 Elek boyutu Primerden Sekonderden Toplam % G Faktörü

YIKAMA MAKİNELERİ VE MALZEME YIKAMAYLA İLGİLİ GENEL BİLGİLER:

b) KUM AYIRMA MAKİNELERİ (Screw Classifiers): Gerekli durumlarda yıkama

BANDLI ÇEKMECELİ ZİNCİRLİ IZGARALI SÜRGÜLÜ

TAŞ KIRMA MAKİNELERİ İÇİN BESLEYİCİ KULLANMANIN FAYDALARI:

ÜNİVERSAL KABLOLU GODELİ YÜRÜYEREK YÜZEN DİĞER

ALT KISIM ÜST KISIM ÖN KISIM

ÜNİVERSAL EKSKAVATÖRLERDE ÜST KISMIN DEVRİLMESİNİ ÖNLEMEK

SARKIK KABLOLU EKSKAVATÖRLERİN;

ELEMANLARI VE ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ VE KULLANILDIĞI YERLER

Otoban altyapı işlerinde kullanılmıştır.

Sökülerek başka yerlere taşınması ve

* Hareketli bu makine 100 mt. Yüksekliğinde ve 223 mt. Uzunluktadır

ELEMANLARI VE ÇALIŞMASI ÖZELLİKLERİ, KULLANILDIĞI YERLER

..Kazarak dolma sırasında sandık önü, f [-]:Zemin dönüşüm/kabarma faktörü

GENEL PROBLEM ÇÖZÜM TEKNİĞİ VE KURALLAR:

a) KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE VERİM:

KOLAY KAZI ORTA KAZI ZOR KAZI

** Optimum kazı cephesi yüksekliğinde ve devre zamanında gecikme yoksa

Hop (m) / KAŞIK KAPASİTESİ (m3)

ZEMİN 3/8 1/2 3/4 1 11/4 11/2 13/4 2 21/2

0.40 0.93 0.89 0,85 0.80 0.72 0.65 0.59

TABLO 1.21 KAŞIKLI EKSKAVATÖRLERDE KAŞIK FAKTÖRÜ (*)

ZEMİN CİNSİ KAŞIK FAKTÖRÜ

Kolay kazı (Çok yumuşak,yumuşak zemin) 0.95-1.00

Çok iyi İyi Orta Fena

Çok iyi 0.84 0.81 0.76 0.70