636540293.

doc

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΘE)

Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η : Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ι Κ Έ Σ Δ Ι Α Φ Ο Ρ Έ Σ
Κ Α Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Έ Σ Α Ν Ι Σ Ό Τ Η Τ Ε Σ

(EKΠ 60).

3 η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α

ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ: 21/3/2004

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Κ. ΚΟΥΦΑΚΗ ΕΥΗ

ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΑΝΔΡΕΑΣ ΦΙΛΙΑΣ
Α.Μ.: 19069

Σελ. 1
636540293.doc

περιχόμενα

ΕΘΝΙΚΉ ΟΜΟΙΟΓΈΝΕΙΑ.....................................................................................................................3

ΕΘΝΙΚΉ ΟΜΟΙΟΓΈΝΕΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΊΑ...............................................................................................4

ΕΘΝΙΚΉ ΟΜΟΙΟΓΈΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΟΕΘΝΕΊΣ ΜΕΤΑΝΆΣΤΕΣ...............................................................5

ΕΘΝΙΚΉ ΟΜΟΙΟΓΈΝΕΙΑ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΉΣ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑΣ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΦΟΡΕΊΣ ΤΗΣ.

............................................................................................................................................................6

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ..............................................................................................................................8

Σελ. 2
636540293.doc

Εθνική ομοιογένεια

Τα τελευταία χρόνια, με δεδομένη την αύξηση των αλλοδαπών αλλά και

επαναπατρισθέντων μαθητών που φοιτούν στο ελληνικό σχολείο, άρχισε να απασχολεί την
κοινωνία ο τρόπος αντιμετώπισης των ιδιαιτεροτήτων των μαθητών αυτών, με απώτερο σκοπό την
εξάλειψη του φαινομένου της σχολικής αποτυχίας. Μετά από προσεκτική μελέτη αναλόγων
περιπτώσεων σε παγκόσμιο επίπεδο εντοπίστηκαν τρόποι αντιμετώπισης, βασισμένες σε διάφορα
μοντέλα όπως το μοντέλο της αφομοίωσης αρχικά και της ενσωμάτωσης στη συνέχεια. Η
αδυναμία των παραπάνω μοντέλων οδήγησε στην αναζήτηση λύσεων που βασίζονται στην
διαφορετικότητα των πολιτισμών που ο καθένας φέρει και εκφράζει μέσω της ατομικής του
ταυτότητας, του λόγου και των πράξεων του. Σε μια πρώτη προσέγγιση η πολυπολιτισμική
εκπαίδευση προσπάθησε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα, προσκρούοντας όμως στην λαθεμένη
προσέγγιση της αντιπαράθεσης των πολιτισμών ως κλειστών, οριοθετημένων και ενιαίων
συνόλων. Η ανάγκη της επικοινωνίας των πολιτισμών και η έμφαση που πρέπει να δοθεί στις
δυναμικές σχέσεις αλληλεπίδρασης που τους συνδέουν οδήγησε στη διαπολιτισμική εκπαίδευση
κυρίως στα όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Προσπαθώντας να δούμε τι ακριβώς συμβαίνει στη χώρα μας βρισκόμαστε μπροστά σ’
αυτό που ονομάζουμε εθνική ομοιογένεια. Βλέπουμε δηλαδή ένα έθνος, μια θρησκεία, μια
γλώσσα, μια μονοπολιτισμική κοινωνία. Η έννοια βέβαια της εθνικής ομοιογένειας αποτελεί μια
φανταστική παρά πραγματική έννοια, μιας και ποτέ σε επίπεδο χώρας δεν είναι δυνατό να
συναντήσουμε απόλυτη ταύτιση σε όλα τα στοιχεία που την απαρτίζουν. Λόγοι εθνικοί,
πατριωτικοί, ταξικοί και άλλοι οδηγούν τις κοινωνίες στην μη επίσημη αναγνώριση
θρησκευτικών, γλωσσικών και εθνοτικών ομάδων, στην περιχαράκωση και συρρίκνωση
πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων με σκοπό τη μεγαλύτερη πολιτισμική και εθνική ομογενοποίηση.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χώρα μας στην οποία μόνο η μουσουλμανική μειονότητα
εμπίπτει σε ειδικό πολιτικό και νομοθετικό πλαίσιο.
Παράλληλα μπορούμε να πούμε πως ακόμα και ανάμεσα σε πληθυσμό που αποδέχεται σε
μεγάλο ποσοστό κοινή εθνική υπόσταση, σε επίπεδο πολιτισμικών και κοινωνικών αξιών, μπορεί
εύκολα να διακρίνει κανείς διαφορές μικρότερες ή μεγαλύτερες που εξαρτώνται από γεωγραφικά
ή ταξικά στοιχεία ή το φύλο αλλά ακόμα και διαφοροποιήσεις στη γλώσσα και τη θρησκεία.
Εκείνο που ίσως διαφέρει από χώρα σε χώρα είναι το ποσοστό της διαφοροποίησης σε επίπεδο
πληθυσμού αλλά και σε επίπεδο των επιμέρους στοιχείων που διαμορφώνουν την εθνική
ομοιογένεια.
Σελ. 3
636540293.doc

Η ύπαρξη της εθνικής ομοιογένειας φαίνεται πως ευνοούσε, αν δεν ευνοεί ακόμα και
σήμερα, τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες γι’ αυτό και με συγκεκριμένους φορείς όπως το σχολείο, η
γλώσσα, η θρησκεία και η ιστορία διαμορφώνει στο βαθμό που μπορεί την κοινή εθνική
ομοιογένεια, αδιαφορώντας για την ύπαρξη του διαφορετικού και προσπαθώντας παράλληλα να
το συρρικνώσει μέσα από μηχανισμούς κοινωνικής ανισότητας και αποκλεισμού.
Η παρουσίαση του έθνους ως ομάδα ομογενής και αμετάβλητη είναι απαραίτητη
για να γίνει η προσέγγιση και η σύγκριση με τα άλλα έθνη. Είναι απαραίτητη η ύπαρξη μιας και
μοναδικής εθνικής ταυτότητας η οποία αποτελεί συστατικό στοιχείο του «εμείς» προκειμένου να
υφίσταται η διαφοροποίηση με τους «άλλους». Μέσα απ’ αυτή τη διαφοροποίηση θα λειτουργήσει
η κοινωνική σύγκριση1 και η ενδυνάμωση της εθνικής ταυτότητας, ειδικές στρατηγικές που
οδηγούν σε επαναξιολόγηση2 όπως η αναζήτηση νέων διαστάσεων με βάση της οποίες γίνεται η
σύγκριση ή επαναπροσδιορισμός των αξιών και πολλές φορές επιλογή καινούριων έξω – ομάδων
για σύγκριση3.
Συγχρόνως όμως η αποδοχή της εθνικής ομοιογένειας περιθωριοποιεί τις άλλες κοινωνικές
ταυτότητες4 και έτσι αποσιωπώνται κοινωνικές σχέσεις εξουσίας και κυριαρχίας ανάμεσα στον
πληθυσμό, οδηγεί στον αυταρχισμό και την ανισοκατανομή της εξουσίας και των αγαθών στη
δημιουργία δηλαδή αποκλεισμών και κοινωνικής ανισότητας.

Εθνική ομοιογένεια και ιστορία

Όπως έχει προαναφερθεί ένας από τους φορείς διατήρησης της εθνικής ομοιογένειας είναι
το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα. Το μάθημα της ιστορίας και γενικότερα η ιστορική
γνώση απ’ όπου και αν αυτή προκύπτει και γίνεται γνωστή, πρέπει να υπηρετεί την αποδοχή και
διατήρηση της εθνικής ομοιογένειας. Μια από τις αξίες που προκύπτουν μέσα από τα βιβλία της
ιστορίας είναι και η αξία της ομοιογένειας του ελληνισμού. Αυτό επιτυγχάνεται με διάφορες
τακτικές που συνίστανται στην υπερτόνιση της εθνικής ενότητας με ταυτόχρονη αποσιώπηση
περιπτώσεων κοινωνικής διάστασης. Ο πατριωτισμός παρουσιάζεται ως χαρακτηριστικό των
Ελλήνων και η εθνική ομοψυχία εξαίρεται συχνά.
Η Ελλάδα είναι μια από τα κλασικά χρόνια έως σήμερα. Μεγάλα χρονικά άλματα με
ταυτόχρονη εστίαση σε χρονικές στιγμές που συντελούν στην αποδοχή της ολότητας. Οτιδήποτε
έχει να κάνει με την εμφάνιση των «άλλων» αποκρύπτεται ή τουλάχιστον περνά στο ημίφως με τις
δυνατές λιγότερες συνέπειες για «εμάς». Η ιστορία των άλλων λαών έχει μικρότερη σημασία και
1
Η κοινωνική σύγκριση προάγει την προσωπική αξία.
2
Στρατηγικές κοινωνικής δημιουργικότητας.
3
Προς τα κάτω
4
πχ. Τάξης, φύλου
Σελ. 4
636540293.doc

η εικόνα τους διαμορφώνεται ανάλογα με τις ανάγκες. Η ιστορική συνείδηση και η κριτική
ικανότητα παραμερίζεται με αποτέλεσμα να μη γίνονται αντιληπτά τα χρονικά χάσματα,
ικανοποιώντας ταυτόχρονα το επιθυμητό, δηλαδή την αδιάσπαστη εθνική πορεία και την
ανάπτυξη πατριωτικού φρονήματος.
Ο σκοπός επιτυγχάνεται, αλλά δεν συνυπολογίζονται άλλες συνδιαμορφούμενες
καταστάσεις οι οποίες κατά γενική ομολογία επιφέρουν προβλήματα τα οποία εμφανίζονται όταν
οι συνθήκες είναι κατάλληλες. Παράδειγμα η σημερινή συγκυρία όπου στα πλαίσια της
Ευρωπαϊκής Ενοποίησης και της Παγκοσμιοποίησης οι μετακινήσεις πληθυσμών δημιούργησαν
νέα προβλήματα όπως η εκπαίδευση των αλλοδαπών, η ξενοφοβία και ο κίνδυνος της
αλλοτρίωσης.
Σε περιπτώσεις υψηλής εθνικής ομοιογένειας, η οποία είναι περισσότερο δημιούργημα,
παρά εγγενής κατάσταση, μέσα από τους προαναφερόμενους μηχανισμούς, οι διαφορές των
πολιτισμών αντιλαμβάνονται ως ποιοτικές διαφορές, η έμφαση στην ομοιογένεια καλλιεργεί την
ξενοφοβία και το άγχος για τη διατήρηση της μοναδικότητας από αλλότριες επιδράσεις.
Παράλληλα εμφανίζονται αρνητικά στερεότυπα τα οποία οδηγούν στη εσωστρέφεια και την
ξενοφοβία.

Εθνική ομοιογένεια και αλλοεθνείς μετανάστες

Στην προσπάθειά μας να μελετήσουμε τη σχέση της εθνικής ομοιογένειας η οποία είναι
δεδομένο ότι καλλιεργείται στη χώρα μας διαμέσου κυρίως του εκπαιδευτικού συστήματος και
την αντιμετώπιση των αλλοεθνών μεταναστών είναι πολύ χρήσιμο να σχολιάσουμε τις απόψεις
των εκπαιδευτικών, όπως αυτές προκύπτουν μέσα από την έρευνα της Ν. Ασκούνη σε στοιχεία
του λόγου των εκπαιδευτικών. Με δεδομένο ότι οι εκπαιδευτικοί αποτελούν μέσω του ρόλου τους,
ως παράγοντες του εκπαιδευτικού συστήματος, φορείς διαμόρφωσης της εθνικής ομοιογένειας και
της αποδεδειγμένης καθοδηγητικής λειτουργίας τους, είναι πολύ πιθανό οι απόψεις τους να
αποτελούν σημαντικό δείγμα των απόψεων της κοινωνίας γενικότερα. Δεν θα σταθούμε
ιδιαίτερα σε αριθμούς και ποσοστά αλλά σε ανάλυση των απόψεων και σε αντιπαραβολή αυτών
με τους παράγοντες και τις συνθήκες διαμόρφωσης της εθνικής ομοιογένειας.
Μια πρώτη άποψη θέλει τους μετανάστες κατώτερους, φορείς αθέμιτου ανταγωνισμού και
ταυτόχρονα απειλή της κοινωνικής ισορροπίας. Είναι φανερή η ύπαρξη στερεοτύπων τα οποία με
επιλεκτική χρήση στοιχείων της πραγματικότητας οδηγούν στην ανάπτυξη της ξενοφοβίας και
ταυτόχρονα στη υποτίμηση των άλλων. Η διαφορετικότητα δεν αναγνωρίζεται αλλά υποτιμάται.
Ταυτόχρονα οι «άλλοι» δε βρίσκονται όλοι στην ίδια μοίρα. Εξαιρούνται όσοι είναι ομογενείς και
όσοι έρχονται από ευρωπαϊκά πολιτισμένα κράτη. Παρουσιάζονται δηλαδή χαρακτηριστικά των

Σελ. 5
636540293.doc

στερεοτύπων τα οποία αναφέρονται σε περιπτώσεις ταύτισης με τους ισχυρούς και αντίθετα

επιδίωξη σύγκρισης με τους κατώτερους. Παράλληλα αποτινάσσεται η ευθύνη και εμφανίζεται
ως αναπόφευκτη κατάσταση και εξωτερικούς παράγοντες.
Σε μια δεύτερη ομάδα κυρίαρχο σημείο είναι η αναζήτηση υπευθύνων χωρίς να
εμφανίζεται ακραία ξενοφοβική συμπεριφορά. Ο αποκλειστικά υπεύθυνος λοιπόν είναι το κράτος
και η απουσία προγραμματισμού και μέτρων για την υποδοχή των μεταναστών. Έτσι η
εγκληματική συμπεριφορά των μεταναστών ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα της οικονομικής
στέρησης και περιθωριοποίησης τους. Το άτομο δηλαδή δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το
πρόβλημα και οι ευθύνες μετατοπίζονται στον απρόσωπο μηχανισμό, το κράτος. Πάντως και σε
αυτήν την ομάδα εμφανίζεται αρνητική στάση αφού αναζητούνται τρόποι εξάλειψης του
φαινομένου.
Σε μια τρίτη ομάδα κυρίαρχο ρόλο έχει η αποδοχή και η ενσωμάτωση. Το ανθρωπιστικό
πνεύμα υπερισχύει είτε στηριζόμενο στο αναφαίρετο δικαίωμα της εργασίας και του σεβασμού
είτε σε ένα πλαίσιο αλληλεγγύης που χαρακτηρίζει τον αντιρατσιστή Έλληνα. Και στις δυο
περιπτώσεις το προσδοκώμενο τεκμηριώνεται με αναγωγές στο παρελθόν. Ένα ακόμα στερεότυπο
αυτό της φιλοξενίας κάνει την εμφάνισή του και σ’ αυτή την περίπτωση αποδιδόμενο ως
προαιώνια αρετή των Ελλήνων.
Στην τελευταία ομάδα οι «απειλητικοί ξένοι» δεν είναι παρά ένας μύθος μια απλή
μετάθεση της ευθύνης. Η ευθύνη είναι συλλογική και όχι μόνο κρατική. Η εχθρική στάση από
άλλους ερμηνεύεται ως πολιτική εξυπηρέτησης ταξικών συμφερόντων και τοποθετεί την
ξενοφοβία σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διεθνούς ανταγωνισμού και συσχετισμού δυνάμεων.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως οι πολίτες δρώντας σε ένα περιβάλλον εθνικής
ομοιογένειας αντιμετωπίζουν καταστάσεις, όπως αυτή με τους μετανάστες, ανάλογα με την εθνική
ταυτότητά τους. Από τη στιγμή που έχουν μάθει να λειτουργούν με βάση στερεότυπα και
δεδομένα που αποδέχονται χωρίς ιδιαίτερη αμφισβήτηση και διερεύνηση, αντιμετωπίζουν
καταστάσεις που έχουν σχέση με την εθνική ομοιογένεια ως κατά κανόνα προβληματικές που
έχουν ως απώτερο σκοπό την ανατροπή της υπάρχουσας κατάστασης. Τα στερεότυπα όπως η
υποτίμηση των άλλων, η ανάγκη ταύτισης με τους ισχυρούς, η επιδίωξη σύγκρισης με τους
κατώτερους, η αποτίναξη της ευθύνη και η αναζήτηση υπευθύνων, οι αναγωγές στο παρελθόν
όπως το ανθρωπιστικό πνεύμα και οι προαιώνιες αρετές των Ελλήνων, αποτελούν σημάδια της
έντονης επίδρασης του κλίματος εθνικής ομοιογένεια μέσα στο οποίο γαλουχήθηκαν και την
άμεση σχέση με τις απόψεις τους σε σχέση με τους μετανάστες. Δεν πρέπει όμως να
παραγνωρίζεται και ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού που καταφέρνει να ξεφύγει από
ακραίες εθνικιστικές τάσεις και να εξετάζει την κατάσταση περισσότερο ψύχραιμα και σε
ορθολογικότερη βάση.

Σελ. 6
636540293.doc

Εθνική ομοιογένεια και αξιολόγηση της εθνικής ταυτότητας από τους φορείς της.

Με βάση το σκεπτικό στο οποίο στηριχτήκαμε στην προηγούμενη ενότητα θα

προσπαθήσουμε να μελετήσουμε τις απόψεις των εκπαιδευτικών, ως φορέων της εκπαίδευσης, σε
σχέση με την εθνική ταυτότητα και την εθνική ομοιογένεια. Θα προσεγγίσουμε το θέμα μας
χρησιμοποιώντας την ίδια έρευνα της Ν. Ασκούνη και μελετώντας τις απαντήσεις των
εκπαιδευτικών στο ερώτημα που τους τέθηκε για τον κίνδυνο αλλοίωσης της εθνικής μας
ταυτότητας.
Μεγάλη μερίδα εκπαιδευτικών αποδέχεται τον κίνδυνο της πολιτισμικής αλλοίωσης και
την αντιμετωπίζει ως προβληματική κατάσταση που επιφέρει αλλοτρίωση. Παραγνωρίζεται
δηλαδή η πιθανότητα θετικών αλληλεπιδράσεων. Στηριζόμενη σε στερεότυπα που πηγάζουν από
την αποδοχή της οικονομικής και τεχνολογικής ισχύος της Ευρώπης, προβάλλει τις αρνητικές
επιδράσεις στην εθνική και πολιτισμική αλλοίωση. Με διαφορετικούς και αντιφατικούς τρόπους
προσπαθεί να τεκμηριώσει την άποψή της, εντοπίζοντας τον κίνδυνο πότε στην στείρα
προγονοπληξία, η οποία οδηγεί σε αδιέξοδο και εφησυχασμό και πότε αποδεχόμενη τον μοιραίο
ξεπεσμό ως αποτέλεσμα της σύγκρισης. Στις περισσότερες δε των περιπτώσεων η ανάγκη για
αντίσταση είναι επιβεβλημένη πολλές φορές και χρέος απέναντι στον μακραίωνο πολιτισμό μας.
Μια μικρότερη ομάδα εκπαιδευτικών αρνείται τον ευρωπαϊκό κίνδυνο ή ακόμα καλύτερα
πιστεύει πως αρκεί η εθνική ιδιαιτερότητα η οποία μέσω της εθνικής υπεροχής μπορεί από μόνη
της να αντιμετωπίσει τον διαφαινόμενο κίνδυνο. Μέσα από την αντίφαση της ανασφαλούς εθνικής
ταυτότητας απ’ τη μια και του ισχυρού εθνικού εαυτού απ’ την άλλη, ο οποίος όμως
ετεροπροσδιορίζεται με αναγωγή στο παρελθόν, εξασφαλίζεται η διατήρηση της εθνικής
ομοιογένειας. Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε την ύπαρξη ιεραρχικής κατάταξης των
πολιτισμών βάση της οποίας υποτιμούνται οι πολιτισμικά υποδεέστεροι εταίροι και αναδεικνύεται
η μοναδικότητα του ελληνικού πολιτισμού.
Μια ακόμα ομάδα εκπαιδευτικών υποστηρίζει την ανάγκη της ευρωπαϊκής ενοποίησης,
παραμερίζοντας κινδύνους και ακραίες τάσεις. Θεωρεί πως έχουμε να κάνουμε με περιπτώσεις
επιδράσεων και επιρροών εκατέρωθεν και όχι με αλλοίωση ή εξαφάνιση. Προβάλλεται
περισσότερο η ατομική ταυτότητα και η συλλογική δράση μέσω της οποίας αντιμετωπίζονται τα
όποια προβλήματα. Η επιτελική προσαρμογή θα προσκομίσει οφέλη στον εθνικό εαυτό και
ταυτόχρονα θα τον διασφαλίσει. Η προσδοκία αυτή όμως δεν παύει να προβάλει μια συγκριτικά
ανεπαρκή αυτοεικόνα καθώς επίσης και έναν αδιόρατο κίνδυνο.
Τέλος μια τελευταία ομάδα αρνείται εντελώς τον κίνδυνο αντιμετωπίζοντάς τον ως
μύθευμα. Η ευρωπαϊκή απειλή γι’ αυτούς θεωρείται ως προσπάθεια κάλυψης μιας μειονεκτικής
εικόνας του εθνικού εαυτού. Αρνούνται την εθνική ανασφάλεια που κρύβει η προβολή της
Σελ. 7
636540293.doc

υπεροχής του ελληνικού πολιτισμού, τον απομονωτισμό και την εσωστρέφεια. Ενδιαφέρουσα
υποομάδα που αποκηρύσσει τον διαφαινόμενο κίνδυνο έτσι όπως προβάλλεται είναι και η ομάδα
που εντοπίζει το πρόβλημα στις κοινωνικές και οικονομικές του διαστάσεις. Το πρόβλημα
δηλαδή εντοπίζεται στην απειλή της άρχουσα τάξης στα μονοπώλια και όσους καταπιέζουν τους
λαούς. Η αριστερής τοποθέτησης αυτή ομάδα ξεφεύγει από την άμυνα και τον φόβο δεν
παραμένει εγκλωβισμένη σε στο παρελθόν και αναζητά λύσεις μέσα από αγώνες και οράματα.
Η εθνική ταυτότητα, συμπερασματικά, φαίνεται στην πλειοψηφία των περιπτώσεων
ευάλωτη και υπό απειλή σε αντίθεση με την περίπτωση των μεταναστών όπου η απειλή
συνίσταται κυρίως σε οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά ενώ η πολιτισμική ανωτερότητα
του εθνικού εαυτού μοιάζει δεδομένη. Πάντως και σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε δείγματα
υποτίμησης και αρνητικής αυτοεικόνας που οδηγούν σε ξενοφοβικές τάσεις και εσωστρέφεια. Η
έννοια της διάκρισης και της ιεραρχίας κάνει αισθητή την παρουσία της καθώς επίσης και τα
στερεότυπα που οδηγούν σε ακραίες αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση υπάρχει και η ομάδα των
εκπαιδευτικών που ξεφεύγει από στερεότυπα και εσωστρεφείς διαδικασίες. Μπορεί λοιπόν κανείς
χωρίς ιδιαίτερο ρίσκο να συσχετίσει την εθνική ταυτότητα η οποία είναι δημιούργημα της εθνικής
ομοιογένειας με τις ασάφειες τις αντιθέσεις και την αμφιθυμία που παρουσιάζεται στο λόγο των
εκπαιδευτικών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Θ. Δραγώνα, Ε. Σκούρτου, Α. Φραγκουδάκη. (τόμος Α) Εκπαίδευση: Πολιτισμικές

Διαφορές και Κοινωνικές Ανισότητες. ΕΑΠ. Πάτρα 2001
 Θ. Δραγώνα, Ε. Σκούρτου, Α. Φραγκουδάκη. (τόμος Β) Εκπαίδευση: Πολιτισμικές
Διαφορές και Κοινωνικές Ανισότητες. ΕΑΠ. Πάτρα 2001
 Θ. Δραγώνα, Α. Φραγκουδάκη. Τι είναι η πατρίδα μας; Αθήνα 1997.

Σελ. 8
636540293.doc

Σελ. 9