Psychologia społeczna to nauka, która zajmuje się badaniem procesów psychicznych i zachowań

osób znajdujących się w sytuacjach społecznych. Sytuacje społeczne to takie sytuacje, w których
bezpośrednio lub pośrednio występują inni ludzie. Tak więc psychologia społeczna bada nie tylko
zachowanie ale również procesy psychiczne, ponieważ bez znajomości procesów poznawczych
nie jesteśmy w stanie zrozumieć ani tego, jak sytuacja społeczna oddziałuje na człowieka, ani
tego, dlaczego człowiek zachowuje się w nich tak, a nie inaczej.

Jakimi problemami zajmuje się psychologia społeczna? Ich treść koncentruje się wokół trzech
głównych obszarów:

- wpływ społeczny – oddziaływanie innych na zachowanie jednostki, a więc w jaki sposób to, co
robią, czują, myślą jedni ludzie wpływa na to, co robią, czują, myślą inni. Wzajemne wywieranie
wpływów przez jednych ludzi na drugich jest istotą życia społecznego. Np. ekspedientka
namawia klientkę na zakup nowego przedmiotu, rodzice próbują wpływać na córkę, by zmieniła
towarzystwo, córka na rodziców by zaakceptowali jej partnera, telewizja na mężczyzn, by
zażywali dane leki

- poznanie społeczne – dotyczy tego, w jaki sposób ludzie myślą o innych. Np. dotyczy to
stereotypów, uprzedzeń, błędów atrybucji, stereotypów płci, przyczyny różnic płci, wiary w
sprawiedliwość świata, kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych

- interakcje społeczne – pozytywnych i negatywnych aspektów relacji międzyludzkich: miłości,

konformizmu, sympatii, posłuszeństwa, altruizmu, zachowania człowieka w tłumie itp.

Psychologia wychowania/wychowawcza – przedmiotem psychologii wychowania jest

rozpatrywanie od strony psychologicznej. Według Włodzimierza Szewczuka wychowanie to
świadoma działalność ukierunkowana na kształtowanie osobowości człowieka według
założonego określonego wzoru, obejmującego wartości poznawcze, moralne, estetyczne i
organizacyjno społeczne. Działalność ta jest realizowana przez rodziców, środki masowego
przekazu. Wychowanie pełni dwie podstawowe funkcje: socjalizacyjną (adaptacyjną) i funkcję
emancypacyjną (wyzwalającą):

Socjalizacyjna – przygotowywanie ludzi do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie i na

rzecz społeczeństwa, w sposób nie naruszający porządku społecznego. Można tu mówić o funkcji
adaptacyjnej – działania wychowawcze mają kształtować systemy wartości i postawy, wyposażać
w wiedzę i kształtować społecznie pożądane umiejętności, tak aby osoba gotowa była do
podejmowania zadań, jakich społeczeństwo od niej oczekuje (rodzinnych, zawodowych,
obywatelskich)

Emancypacyjna - wiąże się z organizowaniem takich warunków w środowisku osoby, aby jej
potencjał i możliwości mogły się wyzwalać i realizować. Wychowanie ma sprzyjać rozwojowi
osoby, pielęgnować jej indywidualność, odrębność od innych osób.

Oznacza to, że pierwsza funkcja wychowania (socjalizacyjna) wiąże się z uznawaniem interesu
społecznego, wiąże się z respektowaniem interesu indywidualnego.

W środowiskach wychowawczych zinstytucjonalizowanych (szkoła, przedszkole) dominuje

funkcja socjalizacyjna. Zostały powołane do realizacji określonych celów przez społeczeństwo.
W środowiskach naturalnych np. rodzina, grupy rówieśnicze, towarzyskie, przyjacielskie,
zwykle dominuje funkcja emancypacyjna. Prawidłowe środowisko wychowawcze to takie, w
którym istnieje dynamiczna równowaga między funkcją socjalizacyjną i emancypacyjną.
Różnice psychiczne między kobietami a mężczyznami. Różnice dotyczą statystycznej większości
kobiet i mężczyzn.

W wielu kulturach występują stereotypy związane z płcią:

mężczyzna jest niezależny, agresywny, nastawiony na rywalizację, nie poddaje się emocją, ma
zdolności matematyczno-fizyczne, spragniony przygód

kobieta jest zależna, sympatyczna, wrażliwa, współpracująca, pasywna, ma niewiele talentów, ale
jak je ma, to są związane z literaturą i sztuką, a nie naukami ścisłymi

Lista cech właściwych z płcią sygnalizuje 3 podstawowe grupy cech wrodzonych w stereotypy:

- agresywności

- zależności

- intelektualno-poznawczych zdolności

Rzeczywiste różnice psychiczne między kobietami a mężczyznami: dotyczą agresji,

motoryki i seksu.

Agresja – duże różnice płci. Mężczyźni wykazują wyższy poziom agresji fizycznej jak i
werbalnej oraz fantazji na temat agresji. Przewaga agresywności mężczyzn rośnie, gdy szkoda
ma charakter fizyczny a nie psychiczny, gdy agresja wyrządza dużą szkodę ofierze, gdy agresja
jest w danej sytuacji dopuszczalna i godna pochwały. Kobieta jest przekonana o nieagresywności
własnej płci, więc ulega autostereotypowi. Agresję kobiet hamują silniejsze reakcje emocjonalne
na własną agresję i większą skłonność do przeżywania poczucia winy, lęku i obawy przed
rewanżem ofiary. Podczas gdy kobiety są agresywne w stosunku do obu płci, a nawet bardziej
agresywne wobec kobiet, to mężczyźni są z reguły bardziej agresywni w stosunku do mężczyzn
niż do kobiet. Jeśli chodzi o rolę prowokacji, to mężczyźni są bardziej agresywni od kobiet, w
warunkach prowokacji kobiety są bardziej agresywne, szczególnie gdy prowokacja ma charakter
zniewagi. Prowokacja wówczas zwalnia z kobiety z wymagań normy, nakazującej łagodność. Na
pewne rodzaje prowokacji mężczyźni reagują silniej niż kobiety, przede wszystkim na negatywne
prowokacje o własnej niekompetencji.

W przypadku agresji silnej (bójki, rozboje, morderstwa) dominują mężczyźni, są oni sprawcami
90% wszystkich zabójstw. Również wojny są dziełem mężczyzn.

Formy agresji np. plotkowanie, knucie intryg – kobiety dominują nad mężczyznami.

Różnice płci – motoryka.

Mężczyźni są wszędzie na świecie fizycznie więksi o kobiet, o 10 albo 20%. Mężczyźni są

bardziej aktywni motorycznie już w życiu płodowym. Potem ta różnica rośnie. Szybciej biegają,
skaczą dalej, wyżej. Większa sprawność motoryczna mężczyzn od kobiet jest także znana w
sporcie. Kobiety i mężczyźni są klasyfikowani oddzielnie.

Koordynacja wzrokowo-ruchowa – ruchy wymagające precyzji jest zaletą kobiet, natomiast

aktywność motoryczna – mężczyzn. Pamięć drobnych momentów – kobiety mają lepszą pamięć,
dlatego łatwiej i szybciej lokalizują drobne przedmioty.

Zdolności przestrzenne – rotacja brył w wyobraźni – jest lepsza u mężczyzn.

Orientacja w terenie jest lepsza u mężczyzn.

Różnica płci – relacje i zachowania seksualne.

Kobiety bardziej cenią sobie status i zasoby materialne oraz cechy, które wspomagają ich
zdobyciu (ambicja itp.).

Mężczyźni bardziej niż kobiety pożądają urody i młodości. A w odniesieniu do wieku, różnice te
są bardzo duże.

Zazwyczaj kobiety są młodsze od swoich partnerów.

Największe różnice dotyczą doboru partnera krótkotrwałego – w tym wypadku naznacza się
asymetria nakładów rodzicielskich, natomiast w związków długoterminowych asymetria maleje.

Niskie nakłady w związkach przelotnych – sukces reprodukcyjny gwarantują kontakty z dużą

ilością kobiet o łatwym dostępie seksualnym.

Duża liczba danych świadczy o tym, że w związkach krótkoterminowych w porównaniu z

kobietami mężczyźni silniej pragną przelotnych kontaktów seksualnych, pragną większej liczby
partnerek, częściej pragną seksu, chcą kontaktu seksualnego po krótszym okresie znajomości, co
więcej, bardziej natarczywie się go domagają, skłonni są płacić za seks i często to robią,
dostrzegają zachętę i podtekst seksualny w przyjacielskich kontaktach z płcią przeciwną,
uważanych za kobiety za erotyczne neutralne, bardziej obniżają stawiane partnerce wymagania,
preferują u kobiet cechy znamionujące dostępność seksualną, a unikają cech znamionujących
niedostępność, unikają zaangażowania emocjonalnego, żądają partnerek młodych i atrakcyjnych
fizycznie, które są cechą płodności kobiety.

Pożądanie aktywności seksualnej przez mężczyzn jest bardziej popularne na całym świecie. Są
bardziej skłonni do kontaktów seksualnych nie oznaczonych klauzulą miłości. Mężczyźni są
zwolennikami często podwójnego standardu – pozamałżeński seks jest ok :D. W przypadku
związku długoterminowego preferencje mężczyzn są bardziej zbliżone do kobiecych, gdyż w
takim związku również mężczyźni ponoszą wysokie pokłady rodzicielskie.

Jeśli chodzi o reakcję na zdradę, kobiet bardziej boli zdrada emocjonalna, a mężczyzn seksualna.

Jeśli chodzi o różnice płci o charakterze umiarkowanym to dotyczy to komunikacji i zachowań

społecznych.

Gotowość do pomagania jest podobna u przedstawicieli obu płci. Mężczyźni angażują się raczej
w sytuacje fizycznie niebezpieczne. Pomagają przy świadkach, aby mogli zostać pochwaleni.
Natomiast kobiety udzielają pomocy w bardziej subtelnych formach, najczęściej w sytuacjach
bez świadków, niewymagających heroizmu.

Większa opiekuńczość i pomocność jest w stosunku do bliskich (u kobiet).

Skłonność do zwierzania się jest większa u kobiet, szczególnie do osób własnej płci, w relacjach
z przyjaciółmi, rodzicami, małżonkiem.

Kobiety są sprawniejsze w komunikacji niewerbalnej. Kobiety częściej patrzą na partnerów w

interakcji i częściej się do nich uśmiechają. Potrafią lepiej nadawać komunikaty niewerbalne za
pomocą mimiki, tonu głosu, mową ciała, należy zwrócić uwagę na uśmiech. Uśmiech kobiet w
sytuacjach społecznych bywa często traktowany niesłusznie na 3 sposoby:
- jako kokieteria – zaproszenie do pieszczot

- sygnał uległości, bierności

- oznaka niekompetencji (głupia)

Bezpieczny społecznie uśmiech kobiet w sytuacjach społecznych to miły rodzaj twarzy z

pozytywnym nastawieniem w oczach.

Zdolności werbalne (językowe) – stereotyp, że kobiety są gadatliwe. Nie znajduje to uzasadnienia

w danych.

Kobiety udzielają więcej aktów mowy afiliacyjnej (wspólnotowej) – rozmowy o uczuciach,

stosunkach społecznych, natomiast mężczyźni ujawniają więcej aktów mowy asertywnej, czyli
sprawczej, takich jak udzielanie wskazówek i informacji, rozmowa na temat zadań. Wypowiedzi
kobiet są liczniejsze, natomiast wypowiedzi mężczyzn są dłuższe. Wypowiedzi silnie zależą od
kontekstu społecznego – od tego z kim się rozmawia. Kobiety są bardziej gadatliwe gdy
rozmawiają z kimś, kogo znają. Mężczyźni natomiast są bardziej gadatliwi w kontaktach z
nieznajomymi.

Małe różnice dotyczą osobowości. Jednak osobowość rozumiana jako zbiór cech. Przede
wszystkim wielka piątka. Wyniki badań wskazują, że neurotyzm jest jedyną cechą, która
występuje pewna przewaga kobiet. One są bardziej skłonne do lęku i depresji, są wrażliwsze
emocjonalnie – te same bodźce wywołują u nich silniejszą reakcję niż u mężczyzn.

Mężczyźni są bardziej asertywni i poszukujący doznań. Kobiety są natomiast cieplejsze, bardziej

towarzyskie, ujawniają więcej pozytywnych emocji. Wszystkie te różnice płci są niewielkie, ale
jednak występują. Kobiety są bardziej otwarte na uczucia, są bardziej ugodowe i sumiennie.

Kiedy różnic płci nie ma? W szczęściu i w satysfakcji z życia, a także  w zakresie inteligencji
ogólnej. Średnia inteligencji kobiet jest zazwyczaj taka sama. Różnice rozrzutu – występują
różnice płci, polegające na tym, że kobiety są nad reprezentowane w zakresie wartości
umiarkowanych. Mężczyźni są nad reprezentowani na krańcach.

Sandra Bem; 4 wyróżnione płcie psychiczne/psychologiczne, społeczno kulturowe:

Osoby określone płciowo – kobiece kobiety i męscy mężczyźni

Osoby androgeniczne – pół na pół, niezależnie od płci biologicznej

Osoby o nieokreślonej płci, niezróżnicowane – brak/deficyt  cech, niezależnie od płci

biologicznej

Osoby o skrzyżowanym układzie cech psychicznych, kobiecy mężczyźni i męskie kobiet

Psychologia zachowań zbiorowych.

Co to jest tłum? Tłum to wielkie, tymczasowe zgromadzenie ludzi, których łączy wspólny interes
lub wspólna sprawa. Do zachowań zbiorowych należą zamieszki na tle rasowym, demonstracje
polityczne, panikujecie tłumy gromadzące się podczas strzelanin. Tłum budzi lęk, spodziewając
się impulsywnych, nietypowych i krzywdzących zachowań. Oprócz tłumów agresywnych są
tłumy też spokojne, które spełniają użyteczne funkcje społeczne. Przyczyniają się do tworzenia i
umacniania tożsamości społecznej. Do nich należą uczestnicy różnego rodzaju zgromadzeń
religijnych. Tłumy mogą być jednomyślne w działaniu i pozytywne. Do uznania praw człowieka i
ochrony środowiska doszło dzięki tłumom, które miały zbiorowy cel. 
Jednym z pierwszych przedstawicieli kierunku psychologii zachowań zbiorowych był Gustave Le
Bon.
W tłumach częste cechy to:
 zanik świadomości swojego ja, poczucie anonimowości 
 poczucie bezkarności i niezwyciężoność
 kierowanie się w zachowaniu sugestią a nie zachowaniami racjonalnymi 
 nietolerancyjność - tłum nie potrafi tolerować poglądów innych niż własne, a głosicieli
takich poglądów jest w stanie zniszczyć
 pragnienie zrealizowania idei za wszelką cenę, która owładnęła tłumem, zachowując się
w ten sposób jednostka staje się okrutna
Głównym mechanizmem psychologicznym występującym w tłumie jest zaraźliwość - zjawisko
polegające na szybkim rozchodzeniu się w tłumie wszelkich poglądów czy idei. 

Teoria tłumów została rozwinięta przez Gabriela de Tarde.. Uważał, że tłum nie jest tylko
negatywny, ale może mieć pozytywne cechy. 
Dzięki naśladownictwu liderzy są w stanie wywierać wpływ na myślenie grupowe tłumów.
Człowiek, który ma dar przekonywania, może pociągnąć grupę do wielkich czynów, albo do
katastrofy. 
Zdarza się, że pod wpływem nagłego pojawienia się sytuacji stresującej może powstać w tłumie
panika, jeżeli uczestnicy tłumu spostrzegają określona sytuacje jako zagrażającą każdemu z nich. 
Uczestnicy tłumu często nie zwracają uwagi na innych. Stąd często tego rodzaju zachowania
prowadzą do tragicznych skutków. Tak to ma miejsce w przypadku pożarów, obszarów
zamkniętych, gdzie uciekający tłum tratuje innych i blokuje wyjście. 
Czasem spokojna demonstracja nagle zmienia się w rzucający kamieniami tłum. Istotny jest fakt,
że izolowane działania jednostek mogą katalizować działania grupy, jeśli osoba rzucająca
pierwszy kamień jest rozpoznawalna jako członek danej zbiorowości, np ze względu na ubiór i
okrzyki, to jej zachowanie rozwiewa wszelkie wątpliwości co do tego, jaką rolę powinni odegrać.
Szybko więc przyjmują zachowanie wzorowe. 

Do wyjaśniania zachowań zbiorowych służy koncepcja deindywiduacji, koncepcja

dehumanizacji, teoria tożsamości społecznej. 
deindywiduacja - ograniczona samoświadomość, co może spowodować utratę normalnej kontroli
nad własnym zachowaniem a w rezultacie zwiększać impulsywność i gwałtowność czynów. Stąd
rodzi się pytanie - kiedy takie zjawisko występuje? Występuje w sytuacjach, które
charakteryzują się wysokim stopniem anonimowości, co zdarza się w tłumie, w którym jednostka
jest jednym z wielu uczestników. Tłum powoduje, że ludzie stają się podmiotami bez nazwiska,
imienia, statusu czy stanowiska, działającymi impulsywnie, bez angażowania racjonalnego
myślenia i nieprzestrzegających prawa. Do deindywiduacji może dojść przez zachowania takie
jak używanie w grupie tych samych słów lub zwrotów. Efekt taki sprawia głośne wyśpiewywania
krótkich rytmicznych faz z klaskaniem i wykonywaniem rytmicznych ruchów w zgodnym rytmie
z innymi ludźmi. Grupa taka tworzy atmosferę, która aktywizuje członków a czasem i zachęca do
przejawiania zachowań agresywnych. Do zbiorowych ceremonii nastawionych na spowodowanie
utraty przez uczestników świadomości należy grupowe palenie substancji odurzających,
przyjmowanie chemicznych produkowanych narkotyków, taniec w dyskotekowym tłumie,
śpiewy w barach - w tych sytuacjach bardziej lub mniej akceptowanych społecznie dochodzi do
utraty poczucia indywidualności przez zatracenie się w tłumie. Np. jest zachowanie policjantów
w grupie w jednakowych mundurach zwiększa ich poczucie anonimowości, wyzwala to poczucie
mocy i sprzyja aktom brutalności, nawet gdy użycie siły nie jest konieczne. 
Deindywiduacja ogranicza odpowiedzialność i samoświadomość. Rezultatem deindywiduacji
jest zmniejszona odpowiedzialność za własne czyny wywołana obecnością innych, lub będąca
wynikiem przebrania. Zmniejsza się również szansa, że jednostka zostanie rozpoznana w tłumie i
odpowie za swoje czyny. Im większy jest tłum, tym bardziej prawdopodobna jest gotowość do
angażowania się jednostki w brutalne czyny. Ponadto jeśli potencjalna ofiara takich czynów jest
także anonimowa i znajduje się od tłumu w dużej odległości i ciemności, przez co jej
anonimowość się jeszcze zwiększa, wówczas wrogość tłumu wzrasta. Im większy jest tłum
obserwujący osobę, która chce popełnić samobójstwo skacząc z piętra budynku i im wyższe jest
to piętro, tym bardziej osoby z tłumu prowokują ofiarę do popełnienia samobójstwa. 

Samoocena
Co to jest samoocena?
Samoocena to zespół sądów i opinii, które jednostka odnosi do własnej osoby. Opinie i sądy
mogą dotyczyć zarówno aktualnych jak i potencjalnych cech psychicznych oraz fizycznych.
Samoocena jest to stopień w jakim ktoś akceptuje siebie i określa się jako zasługujący na
pochwałę bądź to bezwzględnie w porównaniu z innymi. Samoocena może mieć różne stopnie
generalizacji. Począwszy od ocen dotyczących poszczególnych aspektów własnej osoby np.
inteligencji, atrakcyjności fizycznej, poczucia humoru czy też umiejętności grania na gitarze, aż
do samooceny ogólnej, czyli globalnej, która polega na całościowej ocenie siebie. 
Poziom samooceny nie jest czymś stałym. Może ulegać wahaniom w zależności od wieku
jednostki, zdobytych doświadczeń życiowych, odniesionych sukcesów i niepowodzeń, zdrowia,
urody, posiadanych środków materialnych.
Rodzi się problem - jak ludzie oceniają ogólną wartość swojej osoby.
Na podstawie dotychczasowych badań można wyróżnić dwie metody oceny ogólnej swojej
osoby:
Metoda poznawcza - człowiek sumuje wiedzę o swoich silnych i słabych stronach, o
osiągnięciach i niepowodzeniach, w wyniku takiego świadomego rozumowania samodzielnie
formułuje ogólną ocenę siebie. Ocena ta, zwana poczuciem własnej wartości, może być wysoka
albo niska, pozytywna albo negatywna
Metoda afektywna - koncentruje się na analizie emocji skierowanych głównie na siebie. W
ciągu życia człowiek przeżywa zarówno uczucia pozytywne (dumę z własnych dokonań, radość
życia, narcyzm) jak też przeżywa uczucia negatywne (wstyd, poczucie winy, cierpienie, lęk) i w
zależności od tego, które z tych aspektów dominują, taki koloryt ma poczucie własnej wartości.
Jest ono jasne albo ciemne, pozytywne albo negatywne.

Rodzi się pytanie - dlaczego ludzie pragną dobrze o sobie myśleć? Jakie są funkcje
samooceny?
Pozytywna samoocena chroni człowieka przed lękiem. Przede wszystkim lękiem przed śmiercią.
Zakłada to teoria opanowywania trwogi, jej twórcami są Wyszczyński, Solomon i Grinberg.
Dręczącym problemem człowieka jest świadomość, że własna śmierć jest nieuchronna i może to
wywołać trwogę, lęk, smutek. Aby poradzić sobie z tym lękiem przed śmiercią, ludzie
wytworzyli dwie powszechnie występujące formy adaptacji:
1. Światopogląd - Wszystkie kultury wytwarzają jakieś światopoglądy - zbiory przekonań i
wierzeń objaśniających porządek świata i dostarczający wzorca życia godziwego.
Spełnienie tego wzorca zapewnia nieśmiertelność albo w sensie symbolicznego
utożsamienia się z kulturą, której trwanie wykracza poza zakres krótkiego życia
jednostki, albo nieśmiertelność w sensie dosłownym, jako nagroda życia wiecznego jak w
chrześcijaństwie lub islamie (życie po życiu). 
2. Dążenie do wysokiej samooceny - przyjmuje w różnych kulturach różne postacie.
Rozmaite kultury przyjmują odmienne wzorce życia godziwego, jednak samo dążenie jest
powszechne. Wysoka samoocena pozwala człowiekowi czuć się wartościowym
 elementem kultury lub jej części, takiej jak rodzina, gdzie ważne jest wychowanie dzieci,
albo naród czy też środowisko kibiców klubu sportowego, przynależność do organizacji
religijnych, politycznych, wojskowych itd. Wysoka samoocena chroni także przed innymi
lękami, ponieważ trwoga przed śmiercią jest najbardziej pierwotnym rodzajem lęku. 
Teoria opanowywania trwogi wskazuje, że wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany
myślami o śmierci. Po drugie, wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany innymi
zagrożeniami. Po trzecie, myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu własnego i
pozytywne reakcje na innych jego współwyznawców. Po czwarte, myśli o śmierci nasilają
odrzucanie alternatywnych światopoglądów i negatywne reakcje na ich współwyznawców.
Pozytywna samoocena jest pożyteczna dla jednostki, ponieważ pozwala formułować ambitne cele
i podejmować trudne zadania, ponieważ wysoko oceniając własne możliwości, rzadko widzi się
najróżniejsze przeszkody, które przeszkadzają lub uniemożliwiają naszą aktywność. Wysoka
samoocena podnosi oczekiwanie sukcesu, to zaś przyczynia się do wzmożonych wysiłków i
lepszych wyników. Stawiamy sobie ambitne cele, trudne zadania i wierzymy, że sprosta się
wysokim wymaganiom. Ludzie o pozytywnej samoocenie mogą doświadczać lepszych
kontaktów społecznych, bo osoby samoocenie przekonane są, że inni lepiej ich oceniają niż sądzą
to osoby o samoocenie niskiej. Ponadto wysoka samoocena może prowadzić do
nierealistycznego optymizmu, czyli przeceniania własnych szans i możliwości, wskutek
czego osoby o wysokiej samoocenie mogą podejmować się zbyt ambitnych zadań i
nadmiernie długo trwać przy próbach realizacji niewykonalnych zadań. Po trzecie,
pozytywna samoocena wiąże się z przyjemnością, jaką można czerpać z faktu widzenia siebie w
pozytywnym świetle. Uczymy się, że aby takich stanów doznawać, trzeba podtrzymywać
pozytywny autowizerunek. Warto zauważyć, że dostarczający przyjemnych emocji pozytywne
myślenie o sobie nie musi przynosić praktycznych korzyści, ale czasem szkodzi. Stwierdzono, że
na przykład ludzie przejawiający wysoce pozytywną samoocenę, są często nielubiany i uważani
za egocentrycznych. Po czwarte - wysoka samoocena jest ochroną przed groźbą wykluczenia
społecznego. Wysoka ogólna samoocena wiąże się z przede wszystkim poczuciem, że jest się
osobą kompetentną, moralnie nienaganną, co więcej, lubianą przez innych, a więc taką, która jest
akceptowana przez własną grupę. Tak więc wizja osamotnienia i wykluczenia ze społeczności
może być głównym źródłem lęku, z którym ludzie radzą sobie przez uporczywe podtrzymywanie
poczucia własnej wartości, przy czym sama wysoka samoocena nie jest celem samym w sobie.
Jest ona na tyle pożądana, na ile sygnalizuje możliwość przynależności do wspólnoty. 

Jakie są sposoby obrony i podwyższania samooceny.

Jednym z nich jest autoafirmacja - polega na tym, że jeśli ludzie dowiadują się o swoich niskich
kompetencjach w jakiejś dziedzinie życia, to wykazują silną motywację do uzyskania poczucia,
że są kompetentni w innej dziedzinie, żeby uzyskać szybko i skutecznie poczucie własnej
wartości.
Istotne dla globalnego samo wartościowania. Jeśli np podczas balu charytatywnego niektórzy
okazują się kiepskimi tancerzami, to mogą podczas licytacji z której dochód jest przeznaczony
dla osób poszkodowanych przez los, płacić znaczną sumę i tym samym zapewnić przekonanie, że
są altruistami. Inny przykład: jeśli ktoś jest kiepskim kierowcą, to bardzo chętnie angażuje się w
działania altruistyczne, tak więc gdy samoocena jest zagrożona, to będziemy przenosić uwagę z
zagrażającego aspektu własnej osoby na jakiś inny, pozytywny aspekt własnej osoby. Odzyskanie
zgeneralizowanej pozytywnej samooceny jest zwykle łatwiejsze w taki sposób niż poprzez
uporczywe usiłowanie uzyskania sukcesów w sferę w której właśnie poniosło się porażkę.
Proces autoafirmacji jest o wiele mniej pracochłonny i czasochłonny, ponieważ idzie tu o ogólną
samoocenę. Może być ona potwierdzona na wiele sposobów, jak odnoszenie sukcesów,
angażowanie się w moralne postępowanie, czy wyrażanie wartości, w które człowiek wierzy.
Następny sposób obrony i podwyższenia samooceny to porównania społeczne. Porównania
społeczne to porównania siebie z innymi. Są one dokonywane w taki sposób, aby porównujący
dobrze wypadł na tle innych, szczególnie w sytuacji zagrożenia samooceny. Spadek samooceny
w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest sukces innej osoby oraz im bliższa
jednostce jest ta osoba. Aby podtrzymać samoocenę i osłabić czyhające na nią zagrożenia,
człowiek może wykonywać trojakiego rodzaju czynności:
1. możemy rozluźnić nasze kontakty, czyli osłabić bliskość z osobą, która góruje nad
nami dochodząc do przekonania, że ostatecznie nie jest ona tak bliska. Bliskość jest
zagrażająca, jeśli drugi człowiek odnosi sukcesy w dziedzinie, w której osoba sama
aspiruje do wysokich wyników. Wykazano np, że rodzeństwo jest sobie szczególnie
bliskie, gdy każde z rodzeństwa angażuje się i odnosi sukcesy w odmiennych dziedzinach
- jedno jest sportowcem a drugie muzykiem. Jeżeli oboje z rodzeństwa angażują się w tej
samej dziedzinie, odczuwana bliskość emocjonalna spada. Podobne zależności występują
między rodzicami a dziećmi.
2. aby obronić samoocenę należy podwyższyć swój poziom wykonania zadania,
porównywany z wykonaniem drugiej osoby, zaniżając poziom wykonania tej drugiej
osoby. Zdrowy rozsądek podpowiada, że przyjaciołom zawsze pomagamy bardziej, niż
nieznajomym, ale dzieje się tak tylko wtedy, gdy sukces przyjaciela nie zagrozi naszej
samoocenie. Dzięki temu, że dotyczy dziedziny dla nas nieistotnej, jednak gdy dotyczy
dziedziny, w której sami mamy aspiracje do wysokich wyników, to sukces bliskiego
przyjaciela jest dla nas bardziej zagrażający, niż sukces odległego nieznajomego. W
takiej sytuacji ludzie chętniej pomagają nieznajomemu niż przyjacielowi, choć
przyjacielowi chętniej pomagają w dziedzinie nieistotnej dla samooceny. Jeśli nasz nowy
przyjaciel jest znakomitym kucharzem jak i my, to możemy obronić samoocenę próbując
stać się jeszcze lepszym, jednakże może to nie być możliwe, gdy już osiągnęliśmy szczyt
naszych możliwości. Możemy uciec się wtedy do diabolicznego sposobu, który polega na
obniżeniu sposobu wykonania u naszego przyjaciela. Jeśli przyjaciel poprosi o pomoc, to
możemy pominąć najważniejszy składnik, a wtedy jego łosoś w sosie serowo
cytrynowym nie będzie tak dobry jak nasz. 
3. Ludzie mogą uporać się z zagrożeniami samooceny obniżając znaczenie danego
zadania. Jeśli bliska osoba uzyskuje wyniki lepsze od naszych, to lepiej aby ta dziedzina
stała się dla nas mniej istotna, wówczas sukcesy tej osoby nie tylko nie zagrażają naszej
samoocenie, ale ją podwyższają dzięki zapożyczeniu cudzej chwały i odwrotnie - gdy
nasze wyniki są wyższe, to lepiej myśleć o danej dziedzinie jako bardzo ważnej, dzięki
czemu podtrzymana zostanie i nasza samoocena i bliskość z ową osobą. Jeśli nasz
przyjaciel gotuje dużo lepiej niż my, to możemy stracić zainteresowanie tym zajęciem,
przekonując siebie, że mechanika samochodowa jest właśnie tym, co chcielibyśmy robić.
4. Pochlebne sądy o sobie. Ludzie przejawiają bardzo konsekwentną skłonność do
formułowania pochlebnych sądów na temat własnej osoby. Większość ludzi zwykle
przecenia swoje cechy i osiągnięcia, niezależnie od kryterium z jakim porównywać ich
samooceny, czy to będzie obiektywny poziom wykonania czy oceny innych.
Nierealistycznego przeceniania siebie dowodzi też efekt bycia lepszym niż przeciętnie.
Polega na tym, że przeciętny człowiek uważa siebie za lepszego niż przeciętnie pod
niemal każdym względem. Przeciętny człowiek uważa, że ma ponadprzeciętne poczucie
humoru. Jest ponadprzeciętnym kierowcą itd. Pochlebne sądy na własny temat przyjmują
niemal niezliczone postacie, własne wady są widziane jako rozpowszechnione, a własne
zalety jako bardziej wyjątkowe - a więc jako cenniejsze. Na podobnej zasadzie posiadane
przez siebie cechy ludzie uważają za bardziej pozytywne i ogólnie ważniejsze od tych,
których są pozbawieni. Ludzie, których samoocena jest zagrożona, szczególnie chętnie
porównują się z gorszymi od siebie. Konstatacja, że jesteśmy lepsi od innych, jest w
takich przypadkach źródłem pocieszenia i przychylnego myślenia o sobie. Człowiek
może myśleć “Zdzich wygląda jak 13 dziecko baby jagi, zarabia mniej ode mnie, jego
żona mogłaby zagrać w roli chłopa, a jego dowcipy są żenujące”.
5. Dokonywanie obronnych interpretacji uzyskanych wyników. Źródeł sukcesu ludzie
upatrują we własnych zdolnościach, natomiast porażek w braku szczęścia, działaniach
 innych osób, wysokiej trudności zadania. Czasem mogą też przyznać, że źródła porażki
tkwią w nich samych, ale poszukiwać ich należy nie w braku zdolności, a w braku
wystarczającego wysiłku włożonego w przygotowanie się do zadania.
Bezpieczne dla samooceny jest nie próbowanie, tyle, że im dłużej będzie trwać stan nie
próbowania tym bardziej prawdopodobne, że roztrwonimy swój potencjał. Przecież
sukcesu nie odnosi się wyłącznie dzięki zdolnościom.
6. Poczucie własnej wartości można potwierdzić poprzez rywalizację z innymi.
Człowiek preferujący się formę rywalizacyjną dokonuje czynów i wyczynów, które
wyróżniają go z otoczenia, wskazują na jego wybitność, niepowtarzalność, uznanie
społeczne. Wybierając rywalizacyjną formę dowartościowania siebie, człowiek
konstruuje skalę porównań społecznych i umieszcza na niej siebie i osoby z własnego
otoczenia. Im wyżej znajduje się na tej skali w zestawieniu z innymi, tym bardziej
dowartościowuje siebie, tworzy bardziej pozytywny obraz własnej osoby. Ambitne
działania ekonomiczne, edukacyjne, naukowe czy artystyczne, które kończą się sukcesem
i zyskują uznanie otoczenia, pozwalają poprawić swoją pozycję na tej skali. W formie tej
istotne znaczenie odgrywa rozgłos i sława, bądź na skalę lokalną, bądź międzynarodową.

Od czego zależy samoocena, wyznaczniki samooceny.

1 - SAMOOCENA JEST DOŚĆ SILNIE UWARUNKOWANA GENETYCZNIE.
Badania wskazują, że czynniki genetyczne wyjaśniają średnio 50% zmienności samooceny, co
jest typowe dla cech osobowości (waha się od 30 do 70 procent).
2 - SAMOOCENA W DUŻYM STOPNIU ZALEŻY OD TEGO, KIM SIĘ JEST, A NIE
TYLKO OD TEGO, CO SIĘ OSIĄGA I W JAKICH WARUNKACH ŻYJE. Na samoocenę
wpływają cechy osobowości takie jak neurotyzm, ekstrawersja, sumienność. Im wyższa
ekstrawersja i sumienność, tym wyższa samoocena. Im mniej neurotyzmu (niezrównoważenie
emocjonalne), tym lepiej o sobie myślimy. Ponadto skłonność do przedstawienia siebie w
dobrym świetle wiąże się z wewnętrznym poczuciem kontroli i ogólnym przekonaniem o własnej
skuteczności. 
3 - OSIĄGANE PRZEZ JEDNOSTKĘ REZULTATY DZIAŁAŃ, IM WYŻSZE, TYM
WYŻSZA SAMOOCENA. Ludzie selektywnie opierają samoocenę tylko na wybranych
dziedzinach aktywności życiowej. I tylko w nich starają się rozwijać swoje właściwości.
Informacje o sukcesach lub porażkach istotnie oddziałują na samoocenę jednostki. 
4 - TO, CO MYŚLĄ O NAS INNI, A SZCZEGÓLNIE OSOBY ZNACZĄCE, Z KTÓRYCH
ZDANIEM SIĘ LICZYMY. To co człowiek myśli o sobie silnie wiąże się z postrzeganymi
przezeń opiniami innych na swój temat. Np. matka kształtuje to, co jej córka o sobie myśli, ale za
pośrednictwem tego, jak córka spostrzega jej opinię. Samoocena zależy też od stylu wychowania
przyjętego przez naszych opiekunów. Dzieci z najwyższą samooceną są zazwyczaj
wychowywani przez rodziców autorytatywnych, rodzice tego typu w stosunku do swojego
dziecka wysuwają wiele wymagań, dyscyplinują je za nieposłuszeństwo, ale jednocześnie żywo
reagują na jego potrzeby, są oddani i ciepli. Dzieci z niższą samooceną i wiarą we własne
zdolności są zwykle wychowywane w jednym z dwóch mniej skutecznych stylów
wychowawczych (apodyktyczni rodzice - zbyt surowi i wymagający, nie potrafią reagować na
potrzeby swojego dziecka,
rodzice pobłażliwi - wrażliwi na potrzeby dziecka, ale nie dość surowi, spełniający wszystkie
jego zachcianki)

Rodzaje samooceny:
 samoocena zawyżona - przypisywanie sobie cech w wyższym stopniu, niż się je posiada,
przecenianie siebie i swoich możliwości
 zaniżona - polega na przypisywaniu sobie cech w stopniu niższym, niż się je posiada w
rzeczywistości, polega na niedocenianiu siebie
 adekwatna 
  ambiwalentna

Ciemne strony wysokiej samoocenie: upór, który zazwyczaj jest pożyteczny, ale czasem trzyma
przy działaniach skazujących na klęskę. Wysoka samoocena może sprzyjać dokonywaniu zadań
przerastających nas i trwaniu przy nich, nawet wtedy, gdy nie dają efektów - gdy nie osiągamy
tego, co zamierzamy. Osoby o wysokiej samoocenie są często odbierani przez innych jako
zadufani w sobie aroganci, którzy ignorują innych, osoby próżne, niepopularne w grupie. W
sytuacji zagrożenia osoby o wysokiej samoocenie starają się odbudować poczucie własnej
wartości poprzez własne osiągnięcia. Koncentrują się na działaniach, z tym często łączy się
ignorowanie uczuć innych ludzi.
Ciemną stroną wysokiej samooceny jest związany z nią narcyzm, czyli nierealistycznie wysokie
mniemanie o sobie połączone z domaganiem się niezasłużonego podziwu od innych i agresywną
nadwrażliwością na wszelką krytykę. Osoby narcystyczne przechwalają się swoimi osiągnięciami
nawet wtedy, gdy wszystko wskazuje na ich złudny charakter. Wyolbrzymiają własną rolę i
wkład w sukcesy, a innych obarczają odpowiedzialnością za porażki. Inni nie lubią narcyzów,
gdyż ci są niewrażliwi na ich potrzeby i punkt widzenia. A w pogoni za dowodami własnej
wielkości obrażają innych. Ich postępowanie nie jest skutkiem przemyślanej strategii, a
konsekwencją ich impulsywności. Nie potrafią oni powstrzymać się przed pokazaniem swoich
pozytywnych stron i wyższości nad innymi. Właściwością, która może zniechęcać do osób
narcystycznych, jest ich skłonność do silnego reagowania agresją na prowokację i odmowę.
Wprawdzie prowokacja ogólnie nasila skłonność do agresji, nie mniej taki sposób reagowania
jest szczególnie charakterystyczny dla osób narcystycznych.
Ludzie z wysoką samooceną mogą też deprecjonować osiągnięcia innych osób, aby udowodnić
sobie, że są lepsi. To najłatwiejszy sposób podbudowania swojej samooceny. Takie myślenie u
osób o wysokiej samoocenie pojawia się często automatycznie, bezwysiłkowo i bezwiednie,
ponieważ mają taki nawyk.
Zaniżona samoocena - na czym polega, jak się objawia w zachowaniu 
Polega na przypisywaniu sobie cech w stopniu niższym niż się je posiada, czyli na niedocenianiu
siebie. Ogólnie można powiedzieć, że osoby z niska samoocena funkcjonują źle, przede
wszystkim nie wykorzystują szans na osiągniecie sukcesów tam, gdzie mają ku temu
odpowiednie predyspozycje. Niska samoocena podpowiada, że lepiej nawet nie podejmować
prób. 
po drugie - Osoby z niska samoocena generalizują porażki
po trzecie - jednostki o niskiej samoocenie charakteryzuje duza rozbieżność na oceny innych,
wywołuje ona tendencje do ciągłego porównywania się, co sprzyja pojawieniu się postawy
współzawodniczące. W takich sytuacjach osoba o niskiej samoocenie przejawia skłonności do
zachowań nieuczciwych, wprowadzania w błąd. Stosują także inne destruktywne techniki
radzenia sobie z zagrożeniem. Aby obronić juz tak niska samoocenę usiłują niezłe wypaść w
porównaniu do innych osób. Żeby to osiągnąć uciekają się do oczerniania innych i przypisywania
im różnych negatywnych atrybutów. Starają się też tłumaczyć swoje porażki wrogością
otoczenia, demonstrując negatywne postawy wobec innych ludzi i zamykając się przed nimi.
Niska samoocena wiąże się z lękiem i zahamowaniem społecznym. Lęk wyzwala dużą
wrażliwość na krytykę otoczenia, obawę przed niepowodzeniem i prowadzi do zachowań
unikających i wycofujących, albo utrzymywaniem relacji tylko z niektórymi osobami. Niska
samoocena łączy się często ze skłonnością do negatywnej oceny innych ludzi, krytykowania ich
pracy, zachowań, osiągnięć. Najczęstszą formą reakcji na niska samoocenę są oceny, uczucia i
postawy wrogie wobec otoczenia, łączące się bardzo często z zachowaniami agresywnymi.
Osoby o niskiej samoocenie bardziej negatywnie reagują w stosunku do osoby dwuznacznie ich
oceniającej, niż osoby o wysokiej samoocenie. 
Osoby o niskiej samoocenie mają zablokowane potrzeby: między innymi potrzeby
bezpieczeństwa, potrzebują więcej uznania, a z drugiej strony ujemne oceny są dla nich bardziej
zagrażające niż dla osób o wysokiej samoocenie.
Samoocena ambiwalentna: 
Osób o jednolitej, wysokiej lub niskiej samoocenie jest na ogół mniej, częściej mamy dotyczenia
z przypadkami mieszanymi. W niektórych osoba może mieć samoocenę wyższa, a w innych
niższa. 
Osoba pozbawiona jednej ręki, gdy znajdzie się w środowisku bardziej poszkodowanych
fizycznie, będzie miała dobrą samoocenę. 
Ambiwalentna samoocena może wyzwalać oceny wyzwalające poziom cech partnera w tych
wymiarach, w których jednostka ocenia się niżej, a szczególnie gdy są to wymiary ważne. 
Ambiwalentna samoocena podlega procesowi przesuwania się w kierunku pozytywnym bądź
negatywnym, w zależności od sytuacji, oceny innych ludzi itd. 
Jednostka o ambiwalentnej samoocenie poinformowana o dwuwartościowej ocenie jej osoby
przejawia często skłonność do odrzucenia informacji negatywnych, represjonowania ich,
przypisywania partnerowi negatywnych motywów albo zdyskredytowania jego osoby. Potrzeba
dodatniej samooceny u osoby ambiwalentnej jest samoocena zaburzenia, stąd też większa
wrażliwość na działania obronne. 

______________________
BLISKIE ZWIĄZKI INTERPERSONALNE 

Miłość - więź międzyludzka, która znajduje odzwierciedlenie w nasileniu namiętności,

intymności i zobowiązania.

Robert Sternberg przedstawił trojczynnikowa koncepcje miłości, na która składają się

namiętność, intymność i zobowiązanie. Każdy z tych elementów odzwierciedla inny aspekt
miłości. 
 Intymność - to łagodne, pozytywne uczucia i towarzyszące im zachowania, które
wywołują przywiązanie, bliskość, uczucie jedności, wzajemną zależność partnerów od
siebie. Składają się na to zachowania takie jak poczucie, że można na kogoś liczyć w
potrzebie, przeżywanie szczęścia w obecności partnera i z jego powodu. Przeżywanie
szczęścia, wzajemne zrozumienie, wymiana intymnych informacji, dawanie i
otrzymywanie emocjonalnego wsparcia. Wzajemne dzielenie się swoimi przeżyciami i
dobrami, zarówno duchowymi i materialnymi oraz uważanie partnera za ważny element
własnego życia. Nie wszystkie uczucia muszą być przezywane, a działania podejmowane
aby zaistniała intymność. Wystarczy dowolna konfiguracja dużej liczby, aby intymność
była odczuwana, żeby doświadczyć ciepła w związku, uczucia bliskości, jedności, więzi.
Uczucia te wynikają z umiejętności komunikowania się, wzajemnego zrozumienia i
udzielania sobie wsparcia i pomocy. Umiejętności te wykształcają się w trakcie trwania
związku i wzajemnego poznawania się partnerów. Stąd też intymność powoli rośnie w
miarę trwania związku i wykształcania się scenariuszy wzajemnych kontaktów.
Komunikacja w tej fazie jest zazwyczaj prosta - im więcej otwartości, szczerości,
uczciwości i asertywności, tym większa szansa na zbudowanie trwałych podstaw
zaangażowania. 
 Namiętność - zespół silnych emocji, zarówno pozytywnych jak zachwyt, tkliwości,
pożądanie, radość, jak i silnych emocji negatywnych: ból, niepokój, zazdrość, tęsknota.
Silne emocje często występują z silnymi reakcjami fizjologicznymi. Towarzyszy temu
silna motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem, przejawami namiętności
są: pragnienie i poszukiwanie fizycznej bliskości lub kontaktu seksualnego, całowanie,
dotykanie, pieszczenie, długotrwałe patrzenie w oczy, uczucia podniecenia, przypływ
energii, intensywne bicie serca, obsesyjne myśli o partnerze, marzenia na jawie, izolacja
(czasem fizyczna od otoczenia). Dominującym elementem namiętności są zwykle
pragnienia erotyczne, chociaż nie można utożsamiać erotyczności z potrzeba seksualna. .
 Trzeci element to stan silnego pobudzenia emocjonalnego, który można interpretować
jako miłosna namiętność. Dynamika namiętności jest dramatyczna, a więc szybko rośnie
osiągając swoje apogeum i równie szybko gaśnie po kilku latach (3-4). Namiętność ma
charakter lawinowy, im szybciej i mocniej się zaczyna, tym bardziej wzrasta. Namiętność
nie może wzrastać w nieskończoność, zahamowanie tego wzrostu jest nieuniknione,
zważywszy że namiętność jest intensywna mobilizacja psychiczna połączona z dużym
napięciem fizjologicznym, to czynnikiem załamania jest kres wydolności psychicznej czy
nawet fizjologicznej. Po drugie, namiętność poprzez swoją zaborczość, intensywność i
zachłanność odsuwa na dalszy plan (albo wyłącza) inne rodzaje aktywności życiowej
kochanków. Namiętność nie znosi konkurencji, nic nie może być ważniejsze od niej.
Czynnikiem będącym kresem namiętności boze być niemożliwy do zniesienia poziom
dezorganizacji pozostałych dziedzin życia. Po trzecie, namiętność wymaga absolutnego
uwielbienia partnera, a to jest możliwe jedynie za cenę braku realizmu spostrzegania czy
ocenie. Realizm musi namiętność zabić, a co najmniej przytłumić. Często namiętność
jest porównywana do uzależnienia (od narkotyków np.). Odstawienie jest okropne,
pojawia się rozdrażnienie, obsesyjna tęsknota, depresja. Podczas gdy intymność spada
powoli i często nie osiąga punktu kulminacyjnego, to namiętność szybko spada do zera,
ale jej ostateczny koniec jest w dodatku połączony z negatywnymi emocjami (depresji,
tęsknoty za namiętnością). Kobiety i mężczyźni różnią się pod względem namiętności.
Namiętność najsilniej odczuwana jest ok. 20 roku życia a potem stale maleje. Kiedy
kobieta przekroczy 40, namiętność praktycznie zanika.
STĄD RODZI SIĘ PYTANIE - DLACZEGO LUDZIE PRAGNĄ PRZEDE
WSZYSTKIM NAMIĘTNOŚCI? PONIEWAŻ NAMIĘTNOŚĆ JEST ŹRÓDŁEM
ODMIANY, A CZŁOWIEK MA ZAMIŁOWANIE DO NOWOŚCI, JEST
CIEKAWY I POSZUKUJE NOWYCH WRAŻEŃ.
 Zobowiązanie - decyzje, myśli, uczucia i działania ukierunkowane na przekształcenie
relacji miłosnej w trwały związek i utrzymanie go pomimo różnych przeszkód.
Zaangażowanie może objawiać się jako wierność seksualna, zaręczyny, małżeństwo i tak
dalej. Zobowiązanie jest najbardziej podatne na świadomą kontrolę. Stanowi to zarówno
o sile jak i o słabości tego składnika miłości. Z jednej strony silne zaangażowanie
partnerów a nawet tylko jednego z nich może być jedynym choć skutecznym czynnikiem
podtrzymującym związek, z drugiej strony zobowiązanie jest zwykle rezultatem
świadomej decyzji, a ta może zostać odwołana czy zmieniona, w związku z tym cały ten
składnik miłości może przestać istnieć z dnia na dzień. W udanym związku
zaangażowanie jest najbardziej stabilnym jego składnikiem. Czynnikami
podtrzymującymi zaangażowanie są: dodatni bilans (przewaga emocji pozytywnych nad
negatywnymi), mała czy nikła atrakcyjność atrakcyjnych związków gdzie indziej,
istnienie istnych barier nieformalnych i formalnych, przeszkadzających zerwaniu
związku. Dynamika zaangażowania początkowo rośnie wolno, a w miarę narastania
namiętności i intymności, jego wzrost jest coraz szybszy. Kiedy osiągnie największy
poziom, to trwa aż do końca związku. Przerwanie związku jest rozpoznawcze z
wycofaniem zobowiązania. 
Wszystkie te 3 elementy wchodzą ze sobą w interakcje: zwiększona intymność może prowadzić
do zwiększonej namiętności, podobnie jak większe zobowiązanie może prowadzić do większej
intymności. Wszystkie te 3 czynniki są odrębne ale współdziałają ze sobą. Ich ważność może się
wahać w różnych związkach, jak również zmieniać się w czasie w ramach jednego związku. 

Jak rozwija się związek miłosny? Wyróżnia się 6 typowych faz związku miłosnego. O
charakterze każdej fazy decyduje to, jakie składniki miłości są obecne w danym momencie. Etapy
związku nie składają się na kolejność obowiązujących. 
Pierwsza faza - zakochanie (dominuje namietnosc) - miłość od pierwszego wejrzenia wydaje
się najbardziej typowa w naszej kulturze, ale możliwa jest także miłość wyrastająca z przyjaźni a
nawet z narzuconego z zewnątrz zobowiązania (małżeństwa aranżowane). Przypływ namiętności
może zdarzyć sie nawet po długiej znajomości i być nieoczekiwanym rezultatem narastającej
powoli intymności. Nieodłączną cechą zakochania jest idealizacja drugiej osoby, podobnie
idealizowany jest obraz całego związku. Idealizacja jest korzystna dla bliskiego związku,
ponieważ pozwala utrzymać pozytywny obraz partnera czy partnerki, jako wartego miłości i
całego związku jako wartego wszelkich wysiłków by go podtrzymać i uchronić przed
przeciwnościami losu. Osoby idealizujące partnera są bardziej ze swojego związku zadowolone i
bardziej w niego zaangażowane, ujawniają więcej miłości i zaufania, mniej zaś wahań i
konfliktów. Partnerzy którzy sie wzajemnie idealizuja, maja większa szanse przetrwania jako
para, a idealizacja na wczesnym etapie związku pozwala przewidywać większe natężenie
satysfakcji, miłości i zaufania w późniejszych jego etapach, ale też idealizacja może być
szkodliwa. Intuicja potoczna wyraźnie odróżnia zakochanie od miłości. Zakochanie jest
krótkotrwałe, daje krótkie uczucie szczęścia, jest bardziej skoncentrowane na tym kto
kocha, a nie na tym, kto jest kochany. Miłość natomiast jest powolniejsza, trwalsza,
mądrzejsza i bardziej koncentruje się na osobie kochanej. 
Zakochanie koncentruje się na uczuciach osoby zakochanej. W miłości ważniejsza jest
druga osoba. 
Zakochać się - zakochać siebie w kimś drugim.

Faza 2 - romantyczne początki - jeśli zakochiwanie nie zostaje odrzucone i spotka się z
wzajemnością, to naturalna konsekwencja kontaktów jest wejdzie na ten etap. Polega na
intymności i namiętności. Buduje się tutaj zaufanie. Partner dba o nasze dobro, zaspokajając
nasze potrzeby - teraz i w przyszłości. Warunkiem koniecznym do zaufania jest nabranie
przekonania o przewidywalności zachowań partnera. Partner po którym nie wiadomo co się
spodziewać, budzi nieufność. Następny krok to ustalenie pewnych cech partnera, które ukrywają
się za jego zachowaniem i sprawiają, że jest on godny zaufania - stwierdzenie, że partner jest
człowiekiem odpowiedzialnym, nie egoistycznym, dobrym. Musimy nabrać przekonania, ze jest
on skłonny troszczyć się o związek i zastosować wszystkie swoje cnoty. Dopiero pojawienie sie
wiary w przywiązanie partnera jest zwieńczeniem procesu budowy zaufania. Jednak troskliwość
partnera budzi nasze do niego zaufanie tylko wtedy, gdy uważamy, ze chodzi mu głównie o
dobro nasze, nie o dobra które on zyskuje dzięki związkowi z nami. Zaufanie zależy od tego, czy
troska przejawiania jest bezwarunkowa i motywowana tylko jego uczuciem, niezależnie od
wszelkich zysków, jakich jesteśmy mu w stanie dostarczyć. Faza romantycznych początków
jest dla partnerów bardziej fascynująca od zakochania, ponieważ w fazie zakochania dręczy
niepewność co do uczuć partnera, a fazie romantycznej doświadczamy odwzajemnienia
uczuć. Ważne jest by partner był dojrzały emocjonalnie, oznacza to uważnośc na to, co ten drugi
czuje, gotowość i umiejetność wczucia sie w jego perspektywę, zdolność przezwyciężenia
egoizmu i odraczania przyjemności na rzecz jakiegoś sensu, który w danej chwili nie musi być
uchwytny. Faza romantycznych początków nie trwa zbyt długo.
Pojawia się pragnienie, żeby związek stał się trwały. Pojawia się decyzja o utrwalenie związku,
który wchodzi w fazę związku kompletnego. Jego właściwością jest współzależność partnerów -
to co czuje, myśli, robi i uzyskuje jedno z nich zalezy od tego co czuje drugie. W trakcie
długotrwałego, wspólnego życia, twarze partnerów upodabniają się do siebie i to tym bardziej, im
bardziej jest udane wspólne życie. Partnerzy, którzy wcześniej współbrzmią emocjonalnie,
zupełnie bardziej się upodabniają do siebie. Dlaczego? Ponieważ tak. Ludzie tacy mniej chorują.
Wsparcie partnera spełnia funkcję bufora chroniącego przed stresem. Związek kompletny jest
nietrwałą faza bliskiego związku, ponieważ kończy się wraz z zanikiem namiętności.
Występuje spadek relacjonowanych przez partnerów namiętności.
Akceptacja tej prawdy mogłaby uchronić wiele par przed rozczarowaniami. Namiętność
niekoniecznie musi wybuchnąć na nowo, w odniesieniu do innego partnera. Jest to możliwe w
stosunku do tego samego partnera, np. wtedy, gdy partnerom uda się utrzymać zadowalający
poziom intymności, dzięki czemu ich związek nie byłby dla nich odstręczający.
Następna faza to faza 4 - związek przyjacielski. Miłość przyjacielska pojawia się wtedy, gdy
pozostaną już tylko intymność i zaangażowanie. Jest to najdłuższa faza spośród zadowalających
faz związku 2 ludzi. Przedłużenie tej fazy pozostaje w mocy obojga zainteresowanych, jeśli tylko
wykażą odpowiednie chęci i umiejętności. Faza miłości przyjacielskiej może trwać w
nieskończoność, ale nie trwa. Wielu parom nie udaje się utrzymać intymności. Podstawowym
problemem jest powstrzymanie spadku intymności, a więc utrzymanie wzajemnego
przywiązania, lubienia się, zaufania, chęci pomagania, otrzymywania pomocy. Intymność
zamiera pod wpływem egoizmu, nietolerancji, agresji, braku wsparcia czy zdrady. Każdego z
tych niebezpieczeństw partnerzy mogą unikać, jeżeli łączący ich związek ma być nadal
zadawalajacy. Na partnerów w udanym związku czyha wiele pułapek. Pułapki te wynikają z
tego, ze związek jest udany, a partnerzy pełni są najlepszych chęci. Jakie są te pułapki?
Do pułapek należy:
  pułapka dobroczynności, polegająca na tym, ze stałe i wzajemne ofiarowywanie dobra
prowadzi w miarę trwania związku do tego, ze zdolność do sprawiania partnerowi
przyjemności maleje. Natomiast wzrasta zdolność do sprawiania mu bólu.
Niebezpieczeństwo jest z tego, ze zdolność do nagradzania jaka dysponuje partner może
okazać się w pewnym momencie mniejsza od dóbr dostarczanych przez innych ludzi, a
zdolność do wyrządzania przykrości jest relatywnie większa. Prowadzi to do wycofania
związku i podjęcia próby skonstruowania związku alternatywnego, wyglądającego na
bardziej obiecujący. 
 pułapka bezkonfliktowości, polegająca na tym, że stale unikanie konfliktów dla
utrzymania wspólnoty działań, interesów, uczuć, prowadzi do zaników wspólnoty. Święty
spokój zamienia się w śmiertelny sposób. Stanowi to zagrożenie dla związku, ponieważ
uniemożliwia ona zlikwidowanie źródeł konfliktu, po drugie powoduje brak orientacji
partnerów pod względem treści i wielkości zagrożenia. Po 3 pozbawia partnerów radości
i umiejętności pojednania się i prowadzi do zaniku wspólnoty. Po czwarte - uporczywe
unikanie konfliktowych tematów czy działań prowadzi do zubożenia zakresu spraw,
których partnerzy są lub usiłują być razem. Także w końcu jedno albo oboje, mogą
dokonać wewnętrznej emigracji, czyli pozornie pozostają w związku. Konflikty są
nieprzyjemne, dlatego ludzie starają się ich unikać, co przynosi silne, natychmiastowe
zyski w postaci uniknięcia tych wszystkich negatywnych emocji jakie nękają partnerów
podczas kłótni i z ich powodu. Na dłuższą metę unikanie konfliktów jest zabójcze dla
satysfakcji ze związku, tak jak i strategia otwartego tematu. 
 Pułapka obowiązku. Polega na tym, ze systematyczne podpieranie własnych uczuć do
partnera poczuciem obowiązku prowadzić może do ich zaniku. Własne działania mogą
być widziane jako rezultat jedynie własnej obowiązkowości, a nie uczuć żywionych do
partnera. 
 Pułapka sprawiedliwości. Polega na tym, ze domaganie się przede wszystkim
sprawiedliwości we wzajemnej wymianie świadczeń przez partnerów sprowadza się w
praktyce głównie do odwzajemniania zachowań negatywnych: oko za oko, ząb za ząb. W
parach harmonijnie funkcjonujących zgłoszenie jakiegoś problemu spotyka się ze zgoda
albo wysłuchaniem przez partnerów. W parach funkcjonujących złe odpowiedzią partnera
jest uskarżanie sie na ten sam lub inny problem, co prowadzi do licytowania gorszych
problemów z danym związku. Odwzajemnianie negatywnych zachowań prowadzi do ich
eskalacji na zasadzie błędnego koła, ponieważ każdy z partnerów uważa swoje
zachowanie za sprawiedliwe. Każdy jest zwykle przekonany, ze odpowiedzialność za to
spoczywa na partnerze. Jedynym wyjściem z błędnego koła jest poniesienie
niesprawiedliwego kosztu i dopowiedzenie dobrem za złe. Problem polega na tym, że
wysiłek taki ma sens jedynie pod warunkiem podobnej odpowiedzi partnera.
Pułapki te nie każdej parze nie muszą sie zdarzyć. Ludzie wpadają w nie w imię wysiłków,
których celem jest polepszenie bądź utrzymanie związku. Nie wszystkie nieszczęśliwe związku
ulegają rozpadowi. 

Są 4 strategie reagowania na niezadowolenie:

                               Aktywność 
               Wyjście             |.            Dialog 
                                        |
Destrukcyjność ————————— Konstruktywność 

            zaniedbanie         |.          lojalność 

                                        |
                             Bierność 

Wyjście (ze związku) oznacza jego aktywne niszczenie, wycofanie się, izolowanie się od
partnera, dezycję „pozostańmy tylko przyjaciółmi”, atak na partnera. 
Dialog - dyskusję nad problemem, proponowanie jego rozwiązań, poszukiwanie kompromisów,
poszukiwanie pomocy na zewnątrz, próby zmienienia siebie bądź partnera. Dyskusje o
problemach. Kiedy jesteśmy na siebie źli to stawiamy kompromisowe rozwiązanie. Staranie się
od budowania zgody. 
Lojalność - cierpliwe przeczekanie problemu w nadziei, że samo sie jakoś ułoży, albo że czas
leczy rany, trwanie przy partnerze, nie zwracanie uwagi na jego wady, modlenie się o zmianę na
lepsze np. lojalność to kiedy partner skrzywdzi, nic nie mówię, po prostu mu wybaczam. Albo
jeżeli jesteśmy na siebie rozgniewani to zaraz od razu jakoś działać, pozwalam danej sprawie,
aby sama nieco przycichła. Gdy odnajduje w partnerze coś, co mi sie nie podoba, akceptuje jego
słabość czy wadę, nie usiłując go zmienić. 
Zaniedbanie - ignorowanie partnera, ograniczanie czasu z nim spędzanego, odmowa decyzji,
chłodne bądź nieprzyjemne traktowanie, krytykowanie partnera za rzeczy nie związane z
aktualnym problemem, słowem spokojne przyglądanie się jak związek się wali. Zaniedbanie to,
gdy mi się coś u partnera nie podoba, bardziej się boczę niż przystępuje do rozmowy. Kiedy
partner mnie wzburzy, to zwykle krytykuje go za coś, co nie ma bezpośredniego związku z
danym problemem. Kiedy jestem na partnera zdenerwowana, to zachowuje sie tak, jakby go nie
było. 

Kobiety są na ogół bardziej zainteresowane emocjami, niż mężczyźni. Kobiety są bardziej

zainteresowane dialogiem. Jest także ważna płeć psychiczna. Ponieważ kobiecość wiąże sie z
przywiązywaniem dużej wagi do relacji, oczekiwać można, że osoby silnie kobiece psychicznie,
będą mieć duza skłonność do strategii konstruktywnych niż destruktywnych. Natomiast męskość
hamuje reakcje konstruktywne, a sprzyja destruktywnych.

Faza 5 - miłość pusta, związek pusty, jedyny znaczący element to zobowiązanie. Poziom
satysfakcji w tej fazie jest bardzo niski, choć liczbę związki tego typu trwają z różnych
względów; brak atrakcyjniejszych alternetow, przeszkody utrudniające opuszczenie związku,
poczucie odpowiedzialności za dzieci, bariery prawne. Coraz silniejsza staje sie norma kulturowa
nakazująca, aby zaangażowaniu w związek towarzyszyła intymność.
Związku zdrowe to takie, gdzie motywacji i działaniu towarzyszy przeżywanie intymności. Zanik
intymności pociąga za sobą zanik zaangażowania. Tego rodzaju norma może wpływać na wzrost
rozwodów. Zanik intymności w związku nie jest jedyna przyczyna rozwodu, ale często jest
uważany za wystarczająca przyczynę.

 Może dojść do fazy 6 - rozpad związku, jeżeli partnerzy wycofają zobowiązanie. Nie ma 3
składników związku.

Są różne rodzaje miłości. Amerykański John Lee. 

Eros - namiętna i romantyczna (miłość jako namiętna fascynacja kochana osoba i jej urodą,
kontakt z ciałem partnera bądź partnerki dostarcza rozkoszy, pociąg fizyczny). Eros jest przede
wszystkim namiętnością, im większy poziom erosa tym większa intymność. 
Ludus - miłość jako gra, zabawa. Osoby przeżywają miłość jako zabawę, szukanie
przyjemności, której silne i głębokie zaangażowanie w związek bardziej przeszkadza niż pomaga.
Miłość jest rodzajem sportu, stąd związanie się z kilkoma partnerami jednocześnie. Miłość jest
grą niepozbawioną manipulowania partnerem czy nawet manipulowania nim. Ważne jest
wspólne zabawianie się. Jeżeli ta forma miłości jedynie dominuje w danym związku, to nie ma
czego zazdrościć obdarzonemu nią partnerowi. 
Storge - łagodna miłość przyjacielska, uczucie spokojne, łagodne, kojące. Miłość postrzegana
jako pogłębianie się przywiązania, pozbawionego tajemniczości. 
Pragma - miłość z rozsądku, rozpoznaniem zalet i wad partnera, dominuje praktycyzm z
wyborze osoby i we wspólnym życiu. Przeżywa się miłość jaka racjonalną i uzasadnioną lokatę
swoich uczuć. Miłość jako mądra inwestycja. 
Mania - miłość budzącą obsesyjnym uzależnieniem od partnera i własnego uczucia.
Dominują tu silne uczucia zaborczości, zazdrości, osoby przeżywają miłość jako natrętne
pochłonięcie partnerem i własnym uczuciem do niego. Maniakalny kochanek jest całkowicie
pochłonięty myślami o ukochanej osobie. Najmniejszy brak entuzjazmu z jej strony niesie lęk i
ból, każda ulotna oznaka serdeczności niesie natychmiastowa ulgę lub satysfakcję.
Zapotrzebowanie na uczucia jest niemożliwe do nasycenia. Od upojenia i poczucia szczęścia
przechodzi się do głębokiej depresji i rozczarowania. 
Agape - pełna samopoświęcenia miłość altruistyczna, osoby przeżywają miłość jako całkowite
oddanie partnerowi, bezinteresowne, trwałe, pełne niewyczerpanej troski, życzliwości, zdolności
przebaczania. Ta miłość jest zapomnieniem o własnym dobru, a troską jedynie o dobro partnera i
jego uszczęśliwienie. Brak jakiegokolwiek liczenia na wzajemność. 

AUTOPREZENTACJA to kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych w taki

sposób, aby odebrano nas zgodnie z naszymi celami. Autoprezentacja jest manipulacją
wrażeniem wywieranym na innych. 

Cele autoprezentacji. Autoprezentacja jest użyteczna z 4 powodów:

1. autoprezentacja służy do osiągnięcia materialnych i społecznych korzyści, których
uzyskanie jest uzależnione od innych ludzi. Autoprezentacja stanowi metodę
postępowania kontroli nad własnym życiem, sposób na zwiększenie osobistych zysków i
obniżenie kosztów. Wpływa to na relacje, na finanse, na dużo rzeczy, osoby słabo się
prezentujące mają mało przyjaciół.
2. autoprezentacja służy autowaloryzacji, czyli utrzymywania bądź podwyższania
poczucia własnej wartości. Autoprezentacja zmierza do prezentacji siebie zbliżonej do
obrazu idealnego własnej osoby. Prezentowane cechy są zgodne z osobistym systemem
3. Autoprezentacja służy kształtowaniu pożądanej tożsamości osobistej. Aby przyswoić
sobie określona tożsamość, trzeba zachowywać się w sposób dla niej odpowiedni. Np. za
każdym razem, kiedy robimy dowcipna uwagę, utwierdzamy się w ocenie siebie, jako
 osoby z poczuciem humoru. W konsekwencji wzrasta nasza motywacja do częstszego
żartowania w towarzystwie innych.
4. autoprezentacja służy regulowaniu emocji. Autoprezentacja może regulować
przeżywanie emocji negatywnych oraz nasilać pozytywne. Ludzie zachowują się tak, aby
zneutralizować negatywne emocje i promować pozytywne.

Taktyki autoprezentacji
Dzieli się je na 2 grupy:
a. obronne - zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej
bądź zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby. Zachowania te motywowane są
pragnieniem uniknięcia autoprezentacyjnej porażki i są charakterystyczne raczej dla osób
o niskiej samoocenie. Należą do nich: samoutrudnianie, wymówki, suplikacja,
usprawiedliwienia i przeprosiny. 
b. asertywno-zdobywcze - zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie i
utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Zachowania te motywowane są
pragnieniem osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego i są charakterystyczne raczej dla
osób o wysokiej samoocenie. Należą do nich: ingracjacja, zastraszanie, autopromocja,
autopromocja przez skojarzenie, świecenie przykładem. 

Taktyki obronne:
 samoutrudnianie - angażowanie się w działania, które obniżają szanse sukcesu, ale
zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę
w wypadku powodzenia. Np. postępowanie studenta, który wieczór poprzedzający ważny
egzamin idzie na imprezę towarzyską z alkoholem - następnego dnia rano boli go głowa i
oświadcza, ze na pewno obleje. Wszyscy jednak łącznie z samym bohaterem mogą być
przekonani, powodem nie jest brak wiedzy czy inteligencji, a intensywne życie
towarzyskie. Samoutrudnianiem może być wiele zachowań społecznie uznawanych, ale i
autodestrukcyjnych. Samoutrudnianie może przyjmować różne postacie takie jak
zaniechanie wysiłku podczas przygotowywania sie lub wykonywania zadania, albo wybór
bardzo trudnego zadania, uniemożliwiającego odniesienie sukcesu. Wybór
nieodpowiedniego partnera do jego realizacji, a nawet pomaganie rywalowi w
zwycięstwie. Przejawem takiego społecznego samoutrudnianie jest uzależnianie się od
alkoholu lub narkotyków. Samoutrudnianie wyraża sie nie tylko zachowaniami, ale
odczuwaniem i demonstrowaniem własnych niedoskonałości - np. lęk
przedegzaminacyjny. Samoutrudnianie mozna tez wykryć w sposobie interpretowania
sytuacji - skłonności do spostrzegania zadań jako trudnych, a warunków ich
rozwiązywania jako niesprzyjających.
 suplikacja - prezentowanie własnej bezradności w celu uzyskania pomocy od innych
dzięki odwołaniu sie do normy odpowiedzialności społecznej nakazującej pomagać tym,
których losy od nas zależą. Np. Udawanie głupka - około połowa ludzi przyznaje sie do
okazjonalnego używania tej techniki. Współcześnie kobiety i mężczyźni twierdzą, ze
stosują ją jednakowo często. Mężczyźni w odniesieniu do szefów, a kobiety w
odniesieniu do mężów i w kontekście zdolności intelektualnych. 
 wymówki - zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody bądź przekonywanie, ze nie miało
sie kontroli nad przebiegiem szkodliwego zachowania, co ma na celu pomniejszenie
osobistej za niego odpowiedzialności. Są to zachowania typu „to nie moja wina”,
odwoływanie sie do okoliczności łagodzących, przekonywanie o własnej ignorancji -
nieznajomosci przepisów. Odmiana tej techniki jest odwoływanie sie do alkoholu jako
sprawcy nieporzadanego zachowania. Skuteczność wymówek jest niewielka albo żadna -
np. student złapany na ściąganiu jest uważany za bardziej winnego i obdarzonego wadami
wspólnotowymi, jak i sprawczymi, „test był taki trudny”. Osoby uciekające sie do
wymówek są ogólnie negatywnie spostrzegane przez innych, jako nieszczerzy krętacze
 skoncentrowani na sobie, pozbawieni poczucia odpowiedzialności i charakteru, na
dodatek nieskuteczni. Wymówki przynoszą ulgę osobie, która je stosuje, ale z reguły
szkodzą jej wizerunkowi w oczach innych. 
 usprawiedliwienia - akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych
próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś
innego niż szkoda. Można wykazać 4 odmiany: 
o zaprzeczanie szkodliwości czynu - przekonywanie, ze długoterminowe korzyści
działań przewyższają krótkoterminowe szkody np. przekonywanie, ze szkody są
pozorne np. kobieta prowokowała do gwałtu swoim ubiorem bądź zachowaniem
o odwoływanie sie do powszechności postępku i usprawiedliwień
porównawczych - wszyscy kradną, inni kradną więcej jak ja a po mnie przyjdą
jeszcze gorsi 
o redefinicja czynu 
 przeprosiny - akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę i okazanie żalu
osobie której sie ją wyrządziło. Przeprosiny są często wywołane normami
społecznymi - np. nauczyciel wymusza przeprosiny na osobie która drażni
innych. Ma to tez na celu naprawienie wizerunku. 

Taktyki asertywno-zdobywcze:
 ingracjacja - wkradanie się w cudze łaski. Schlebianie poprzez prawienie
komplementów i poprzez konformizm - prezentowanie opinii podobnych do opinii
partnera i poprzez wyswiadczanie przysług. Ingracjacja ma cele:
o uzyskanie czegoś od partnera 
o podniesienie własnego znaczenia, pozycji, wartości 
 autopromocja - przedstawianie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie, ze
nasze osiągnięcia są większe niż sie wydaje. Autopromocja bywa pożądana w
pewnych sytuacjach - kiedy ubiegamy sie o prace, a kompetencje są niemożliwe
do jej uzyskania.
 autopromocja przez skojarzenie - kąpanie sie w cudzej chwale, polega na
przyznawaniu sie do jakichkolwiek związków z ludźmi sławnymi i odnoszącymi
sukcesy, czerpiąc z tego tytułu dumę i satysfakcję, na tej zasadzie mówimy
„wygraliśmy” gdy kibicujemy naszej druzynie, która wygrała - i podkreślamy że
ONI przegrali gdy przegrają. Wolimy tez, żeby ktoś przekazał za nas złe wieści,
chcemy kojarzyć sie pozytywnie a nie negatywnie. 
 świecenie przykładem - przedstawianie siebie jako osoby moralnej. Skłonność ta
jest powszechna u ludzi, nie wyłączając złodziei i morderców. Ludzie przejawiają
tu sporo hipokryzji moralnej, pragną uchodzić za moralnych, ale nie chcą ponosić
nawet niewielkich kosztów moralnego postępowania. Przekonanie innych do
naszej moralności wymaga raczej czynów, w związku z czym taktyka ta może
być kosztowna, ponieważ wymaga daleko idącej konsekwencji.
 zastraszanie - przedstawianie siebie jako osoby agresywnej. Taktyka ta może być
stosowana zarówno przez osoby zajmujące wyższa pozycje hierarchii władzy, jak
i osoby ja pozycjach podporządkowanych. Szczególności w postaci „zrobienia
sceny” - dziecko może grozić matce w sklepie sceną, licząc na uległość. W ten
sposób pozyska jej zgodę na zakup zabawki albo słodyczy. Ludzie czasami
starają sie wywrzeć agresywne zachowanie, by nie być ofiara agresji. Policja
stosuje te taktykę, często przy osobach zatrzymanych albo demonstrantach. 

Skutki autoprezentacji.
Taktyki prowadzą do zamierzonych efektów w postaci silniejszego lubienia autoprezentera i
wykształcanie przez otoczenie takich jego wizerunków, na których mu zależy. 
• wzrost lubienia prowadzi do większej skuteczności prób, wpływu społecznego,
podejmowanego przez autoprezentera - prowadzi do uległości. 
 Zmiana koncepcji własnego ja przez osobę która jej dokonuje 
 większość aktów autoprezentacji podnosi samoocenę

Osobowość. Typ osobowości a funkcjonowanie ucznia.

Ekstrawersja 
Każdego człowieka można umiejscowić od ekstrawersji do introwersji. Najwięcej jest
ambiwertyków. Typowy ekstrawertyk lubi spotkania towarzyskie, ma wielu przyjaciół, jest
rozmowny, serdeczny, w kontaktach społecznych poszukuje stymulacji, lubi rozrywki, żarty,
często się śmieje, jest optymistą, nie przejmuje się niepowodzeniami. Jest ciągle w ruchu, lubi
zmiany.
Introwertyk wykazuje rezerwę w kontaktach społecznych. Można powiedzieć, że jest nieśmiały,
ale tak naprawdę nie jest nieśmiały, ponieważ jemu nie zależy na kontaktach społecznych.
Natomiast nieśmiałość u neurotyka objawia się tak, chciałby być w towarzystwie, ale się obawia,
ze towarzystwo go nie przyjmie albo nie będzie się mógł się odnaleźć. 
Opis typowego ekstrawertyka i introwertyka dostarcza cennych wskazówek odnośnie metod i
form nauczania. Ekstrawertycy lepiej funkcjonują w grupie, a więc warto ich zaangażować do
pracy zespołowej. Lubią działać, często występują z inicjatywą, preferują działalność praktyczną,
a zwłaszcza prace ręczne. Nie przepadają za uczeniem się u czytaniem w samotności. Natomiast
introwertycy lepiej sprawdzają się w pracy samodzielnej. Lubią rozmyślać w samotności, lubią
czytać książki, należy zachęcać ich do działania, ponieważ sami raczej nie wyjdą z inicjatywą. U
podłoża różnic indywidualnych ekstrawersji i introwersji znajduje się pobudzenie. Introwertycy
są bardziej pobudzeni, a ponadto pobudzenie pojawia się u nich szybciej i jest silniejsze niż u
ekstrawertyków. Oznacza to, że ten sam sposób stymulacji bardziej pobudza introwertyków niż
ekstrawertyków, którzy potrzebują mocniejszych bodźców. Poziom pobudzenia i introwertyków i
ekstrawertyków jest odmienny w zależności od pory dnia. Introwertycy są bardziej pobudzeni
rano, a ekstrawertycy wieczorem. Dlatego introwertycy efektywniej uczą się rano a ekstrawertycy
wieczorem. 
Różnice w zakresie pobudzenia wpływają na funkcjonowanie ekstrawertyków i
introwertyków w procesie uczenia się.
 Po pierwsze, introwertycy są bardziej czujni, a więc łatwiej dostrzegają i reagują na niewielkie
bodźce, albo sporadyczne zmiany bodźców, dlatego są dokładniejsi, a hałas bardziej przeszkadza
im w nauce niż ekstrawertykom.
 Po drugie, do osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia ekstrawertycy potrzebują więcej
stymulacji niż introwertycy, dlatego ekstrawertycy funkcjonują sprawniej w warunkach silnej
stymulacji, np. ograniczonego czasu, a introwertycy są efektywniejsi w słabej stymulacji.
Pobudzenie pomaga ekstrawertykom, a przeszkadza introwertykom. Ponadto introwertycy są
ostrożniejsi w działaniu, powolniejsi i szybciej się męczą niż ekstrawertycy.
 Po trzecie, słabe bodźce wywołują pozytywne emocje u introwertyków a negatywne u
ekstrawertyków, i odwrotnie, silne bodźce wzbudzają negatywne uczucia u introwertyków. Stąd
ekstrawertycy poszukują stymulacji a introwertycy jej unikają. Dlatego np. ekstrawertycy
chętniej sięgają po papierosy, alkohol, narkotyki.
 Po czwarte, introwertycy są bardziej podatni na warunkowanie. Łatwiej i szybciej wytwarzają
odruchy warunkowe, dlatego mają wyższe wyniki w nauce, zwłaszcza w trudniejszy
przedmiotach. Introwertycy są bardziej podatni na warunkowanie wtedy, gdy bodziec jest
negatywny, ekstrawertycy natomiast potrzebują bodźców pozytywnych. Inaczej mówiąc, na
introwertyków lepiej działają kary a na ekstrawertyków nagrody. 
Neurotyczność
Wymiar neurotyczności jest między dwoma skrajnymi biegunami: neurotyczność wysoka
(emocjonalne niezrównoważenie) i niska (stabilność).
Neurotyk jest lękliwy, nerwowy, często jest przygnębiony, skarży się na ciągłe kłopoty, swoje
myślenie koncentruje na sprawach, które mogą się nie powieść, a to z kolei wzbudza w nim lęk,
niepokojem reaguje na nowe sytuacje i zmiany. Charakteryzuje go nadmierna emocjonalność, a
wiec silnie reaguje emocjonalnie i z trudem wraca do równowagi. W związku z tym często
zachowuje się irracjonalnie. Cechuje go niskie poczucie własnej wartości i nieśmiałość. Zwykle
jest zmieszany w obecności innych osób, ma niską samokontrolę i trudności w kontrolowaniu
swoich pragnień i popędów. Jest wrażliwy, często doświadcza gniewu, irytacji, wrogości. Łatwo
go zranić, ponieważ krytykę bierze do serca i trudno przeżywa porażki. Jest nieodporny na stres,
jest niezadowolony ze swojej pracy. Ma tendencje do doświadczania poczucia winy, smutku,
bezradności, samotności. Czasem popada w depresje. Nadmierna emocjonalność pojawia się
także we wrażliwości na krzywdę i cierpienie, ale również na szczęście i radość innych ludzi.
Neurotyk często cierpi na bezsenność. Ma problemy z koncentracja uwagi, różne dolegliwości
zdrowotne, a zwłaszcza bóle głowy, bóle żołądka. Natomiast osoby o niskiej neurotyczności
cechuje stabilność emocjonalna. Słabo reaguje emocjonalnie i szybko wraca do równowagi, jest
spokojna, zrównoważona, opanowana, nie martwi się nadmiernie. Potrafi radzić sobie ze stresem
bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. Zachowanie typowego neurotyka wymaga
odpowiedniego podejścia. Osoby neurotyczne w sytuacji stresu a zwłaszcza niepowodzenia
należy wspierać. Chodzi o to, by zmniejszyć u takiego ucznia poziom odczuwanego lęku i
niepokoju, w przeciwnym razie będzie reagował sztywno i irracjonalnie. Zmniejszenie lęku jest
ważne zwłaszcza dla zwiększenia koncentracji uwagi neurotyka. Szczególnie istotne jest unikanie
nadmiernej krytyki. Podobnie jak ekstrawertycy neurotycy znacznie lepiej reagują na nagrody niż
kary. Należy więc stosować jak najwięcej pochwał, które zmniejszają poczucie niskiej wartości i
bezradności i starać się wskazywać na pozytywne strony pracy ucznia neurotycznego. Podobnie
jak w przypadku introwertyków trzeba ostrożnie podchodzić do angażowania neurotyka w pracę
zespołową. Choć wysoki poziom neurotyzmu na raczej negatywny wpływ na funkcjonowanie
człowieka, go uczniowie neurotycy mają zwykle wyższe osiągnięcia w nauce. Być może dlatego,
to w odróżnieniu od osób stabilnych, nie eksperymentują ze strategiami uczenia ale preferują
sprawdzone i bezpieczne metody nauki. 

Otwartość na doświadczenia 
Wyraża ona tendencje do poszukiwania i pozytywnego oceniania doświadczeń życiowych.
Tolerancja wobec nowości i ciekawość poznawczą. Ta ciekawość osób otwartych dotyczy przy
tym nie tylko zjawisk świata zewnętrznego ale i wewnętrznego. Ludzi otwartych charakteryzuje
zamiłowanie do oddawania się fantazjowaniu, żywai twórcza wyobraźnia, wrażliwość estetyczna,
zainteresowanie sztuka, silne doświadczanie własnych uczuć i otwartość na stany emocjonalne
innych ludzi, poszukiwanie innych wrażeń, ciekawość intelektualna, zainteresowania
filozoficzne. W sensie osobowościowym bycie osobą otwartą na doświadczenie nie oznacza
wbrew potocznemu znaczeniu tego słowa, łatwości do otwierania się i zwierzania sie innym
ludziom. Osoby otwarte na doświadczenie są nastawione na poszukiwanie i odkrywanie nowych
idei społecznych, politycznych, etycznych. Są niezależne w sądach i mają tendencje do
kwestionowania autorytetów. Lubią zmiany i łatwo się do nich adaptują. Ludzie zamknięci, czyli
mało otwarci na doświadczenie, są w konwencjonalnym działaniu i konformistycznym. Preferują
raczej tradycyjne wartości, mają pragmatyczne zainteresowania, cechuje ich tendencją do silnego
karania wszelkich odstępstw od ustalonych reguł. Boją się zmian. Pragną jasnego określenia
granic międzygrupowych. Uważają, że ich grupa jest lepsza od innych. Najlepszym sposobem
określenia poziomu otwartości na doświadczenie u poszczególnych uczniów jest rozpoczęcie
dyskusji na kontrowersyjny temat. Uczniów zamkniętych będzie można poznać po tym, że
właściwie nie wymieniają opinii, ale wyrażają swoją jedyną słuszną prawdę. Nie są w stanie
zrozumieć innych punktów widzenia, a tym bardziej uznać, ze na dyskutowany problem można
spojrzeć inaczej niż oni. Swoje przekonania uzasadniają głównie poprzez odwoływanie się do
opinii autorytetów. Natomiast uczniowie otwarci na doświadczenie będą chętni do wymiany
opinii i ciekawi innych punktów widzenia. Widać będzie, ze cenią różnorodność poglądów i chcą
poznać argumenty przeciwników. Dlatego nie będą mogli znieść dążenia swoich oponentów do
eliminowania różnorodności poprzeć odwoływania sie do autorytetów, a tym bardziej nie będą
tolerować prób nawiązania ich przez wyznawców jedynie słusznej prawy i to nie dlatego, ze
osoby otwarte sadza, ze przekonania ich przeciwników są gorsze, lecz dlatego, ze nie potrafią
wymieniać poglądów z kimś, kto ma przysłowiowe klapki na oczach. Różnice między uczniami
w poziomie otwartości na doświadczenie mogą być przyczyną konfliktów, dlatego pedagog
powinien tak prowadzić dyskusje, by unikać konfrontacji. Rozbieżności pod względem poziomu
otwartości przeszkadzają również we wspólnej pracy. Uczniom zamkniętym trudno jest
zrozumieć inny punkt widzenia, a otwarci dążą do różnorodności i wymiany poglądów. Trzeba
tez pamiętać, ze uczniowie otwarci będą chcieli poszukiwać nowych rozwiązań, a zamknięci
trzymać sie tego co sprawdzone i uznane. Na trudności we wzajemnym porozumieniu między
uczniami otwartymi i zamkniętymi istotny wpływ mają także wpływ różnice zainteresowań.
Uczniowie otwarci mają szerokie i różnorodne zainteresowania, podczas gdy zamknięci są
bardziej przewidywalni i mniej wymagający w odniesieniu do formy spędzania wolnego czasu.
Ich zainteresowania maja charakter pragmatyczny. Dlatego uczeń otwarty nudzi sie w
towarzystwie osób zamkniętych, które spostrzega jako mało wyrafinowane. Uczeń zamknięty
nudzi sie towarzystwem ludzi otwartych, których uważa za pretensjonalnych. Dla
funkcjonowania ucznia w szkole szczególnie istotne są dwie cechy osób otwartych na
doświadczenia. Są oni bardziej twórczy, łatwo asymilują nowe doświadczenia i sytuacje często
wychodząc poza dziedzinę której dotyczy problem. Dzięki temu mogą znajdować nowatorskie
twórcze rozwiązania. Po drugie, osoby otwarte są także bardziej inteligentne. 

Ugodowość
Na społeczne funkcjonowanie ucznia w szkole największy wpływ ma ugodowość. Ugodowość
wyraża różnice indywidualne w zakresie motywacji do utrzymania pozytywnych relacji z innymi
osobami. Ugodowość określa jakość relacji interpersonalnych. Od współczucia do wrogości,
zarówno w myślach, uczuciach jak i zachowaniu. Wymiar ten wyraża indywidualnie zachowanie
konfliktu, między altruizmem a egoizmem. Na poziomie poznawczym ugodowość przejawia sie
jako zaufanie lub brak zaufania do innych osób. Na poziomie emocjonalnym ugodowość odbiera
sie jako wrażliwość lub obojętność na sprawy innych ludzi. Na poziomie behawioralnym jako
tendencja do współpracy albo rywalizacji. 
Osoby o dużej ugodowości sądzą, ze inni ludzie maja uczciwe intencje. Są szczere i dobroduszne.
Koncentrują sie na potrzebach innych osób i są chętne do niesienia im pomocy. W przypadku
konfliktu osoby ugodowe powściągają agresje i są skłonne do wybaczenia i zapomnienia. Mają
realistyczny stosunek do siebie, charakteryzuje je uczuciowość i sympatia w stosunku do innych
ludzi. 
Ludzie o niskiej ugodowości są sceptyczni a nawet cyniczni w opiniach na temat innych osób.
Sądzą, ze ludzie mogą być nieuczciwi. Maja tendencje do manipulowania, są egocentryczni a
nawet narcystyczni. W sytuacji konfliktu ludzie o niskiej ugodowości są agresywni i nastawieni
rywalizacyjnie. Charakteryzuje ich przeświadczenie o właśnie wyższości. Są racjonalni i
rzeczowi w kontaktach z innymi ludźmi. Nie należą do osób wrażliwych na ludzkie problemy. Są
krytyczni. Poziom ugodowości jest widoczny u najmłodszych uczniów. Dzieci o niskiej
ugodowości maja problemy z koncentracja, są bardziej nieposłuszne i wykazują więcej
problemów z zachowaniem niż dzieci ugodowe. Pewnie dlatego dostają też gorsze stopnie w
szkole. Na podstawie poziomu ugodowości dziecka można przewidzieć jego umiejętność
nawiązywania przyjaźni, poziom akceptacji przez rówieśników, zagrożenie bycia ofiarą znęcania
ze strony kolegów, stopień współpracy w ramach klasy szkolnej, sprawowanie w szkole,
zachowania przestępcze. Dzięki temu ugodowość stanowi dobry wskaźnik umiejętności
społecznych dziecka. 
Ugodowość należy do cech osobowości, których wpływ ujawnia sie szczególnie w sytuacjach
konfliktowych. Dzieci o wysokim poziomie ugodowości skłonne są do ulegania, wycofywania
sie z sytuacji konfliktowych i angażowania osób trzecich w celu rozwiązania sporu. Natomiast
dzieci malo ugodowe wybierają destruktywne strategie radzenia sobie z konfliktami, np. groźby,
zniewagi, manipulowanie i rozwiązania siłowe. W czasie zabawy z innym dzieckiem, dzieci
wysoce ugodowe z porównaniu z mało ugodowymi angażują sie w mniej konfliktów, odczuwają
mniej gniewu i napięcia, nie narzucają swoich reguł, są bardziej zadowolone z zabawy i bardziej
lubią swoich towarzyszy. Zależności te są szczególnie silne, gdy partnerami dzieci ugodowych
także są ugodowe. Poziom ugodowości ma tez istotny wpływ na funkcjonowanie starszych
uczniów w sytuacjach konfliktowych. Przede wszystkim uczniowie ugodowi rzadko angażują sie
w kłótnie i generalnie doświadczają pozytywnych uczuć w relacjach międzyludzkich. Jeśli jednak
uczeń ugodowy bierze udział w sporze to jego uczucia są dużo bardziej negatywne niż ucznia
mało ugodowego. W przypadku zachowań pojednawczych uczniowie o wysokim poziomie
ugodowości przejawiają znacznie pozytywniejsze uczucia, starają sie unikać metod
rozwiązywania sporów, które mogłoby zagrozić ich relacjom z innymi ludźmi. Z tego powodu
preferują konstruktywne sposoby rozwiązywania konfliktów, takie jak negocjacje, unikanie
konfrontacji np. poprzez wycofanie sie, ustąpienie. Charakteryzuje ich tez mniejsza agresywność,
uczniowie o niskim poziomie ugodowości są bardziej sklonni do akceptowania metod siłowych,
choć również za najlepsze uważają negocjacje i wycofywanie się. W czasie kontaktów z innymi
uczniowie wysoce ugodowi rzadziej maja odczucie konfliktu. Pozytywniej oceniają swego
partnera i bardziej go lubią. Zależność ta jest jeszcze silniejsza, gdy kontakt obejmuje dwie lub
więcej osób o wysokim poziomie ugodowości. Uczniom ugodowym trudniej jest dostrzec czyjeś
złe intencje, a jeśli już je zauważają, to reagują w sposób bardziej pozytywny niż osoby mało
ugodowe. Dzięki temu uczniowie ugodowi minimalizują konflikty międzyludzkie, utrzymują
współpracę wewnątrzgrupową i kontrolują swoje negatywne emocje w towarzystwie innych
osób, dlatego są bardziej lubiani i wyżej oceniani i to nie tylko pod względem zachowania.
Umiejętność trafnego rozpoznania poziomu ugodowości uczniów pozwala pedagogowi
skuteczniej planować prace klasy. Uczeń ugodowy będzie dobrym mediatorem, podczas gdy
uczeń o niskiej ugodowości może skutecznie egzekwować przestrzeganie reguł gdy lub oceniać
prace innych osób. Szczególnie istotne jest uwzględnienie poziomu ugodowości przy doborze
zespołów w taki sposób, by w każdym znajdowała sie co najmniej jedna osoba wysoce ugodowa,
która będzie łagodzić ewentualne konflikty. 

Sumienność 
Sumienność opisuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji człowieka w działaniach
zorientowanych na celu. Jest to wiec wymiar osobowości o ogromnym znaczeniu dla procesu
uczenia sie. Ludzie sumienni są uosobieniem silnej woli. Są zmotywowani do działania i
wytrwali w dążeniu do celu, charakteryzuje ich samokontrola i samodyscyplina, wysoko
inspirują, są głodni sukcesu, wiedza, jak radzić sobie w życiu. Ścisłe kierują sie własnymi
zasadami, należą do osób uporządkowanych, punktualnych i rzetelnych w pracy. Starannie
rozważają problem przed podjęciem decyzji i rozpoczęciem działania. Są perfekcjonistami,
pracoholikami. Osoby o niskim poziomie sumienności nie mają wielkich ambicji ani dużej
motywacji do osiągnięć. Nie maja tez jasno sprecyzowanych celów życiowych. Nie sa tez
skrupulatne w wypełnianiu swoich obowiązków. Nie maja odpowiedniej samodyscypliny, przez
co często porzucają zadania przed ich zakończeniem. Dlatego bywają zawodne i nierzetelne.
Maja hedonistyczne nastawienie do życia. Bez wątpienia uczniowie sumienni pracują lepiej i
wydajniej niż uczniowie o niskiej sumienności. Jedynie w sytuacjach wymagających szybkiego
podjęcia decyzji osoby wysoce sumienne są mniej skuteczne, gdyż maja tendencje do starannego
rozważania problemu przed podjęciem decyzji i rozpoczęciem działania. Zaskakujące jest to, ze
osoby sumienne uczą się wolniej niż osoby o niskiej sumienności. Ten paradoks tłumaczy się na
dwa sposoby. Z jednej strony osoby o wysokiej sumienności mogą mieć tendencje do
samooszukiwania się odnośnie postępów w nauce, a z drugiej strony być może zbytnio
koncentrują się na kontroli swoich działań, co powoduje ze mniej uwagi poświęcają samemu
wykonywaniu działania. Niezależnie od przyczyny negatywny związek między sumiennością i
uczeniem oznacza, ze osoba sumienna potrzebuje więcej czasu na naukę. Stwierdzono, ze osoby
sumienne maja wyższe osiągnięcia szkolne i akademickie. 
Wiedza o wpływie sumienności uczniów na funkcjonowanie w szkole jest warunkiem konieczny
do organizowania nauczania, żeby wykorzystać potencjał uczniów.

uprzedzenia 
Czym się różni uprzedzenie od dyskryminacji?
Uprzedzenie to negatywna postawa wobec określonej grupy społecznej albo jednostki ze
względu na jej przynależność do określonej grupy jako kategorie.
Dyskryminacja - negatywne działanie podjęte przeciw danej jednostce z powodu jej
przynależności do określonej grupy społecznej. 
Popularne Uprzedzenia: ksenofobia (lęk, wrogość wobec cudzoziemcy), rasizm (przekonanie o
wyższości własnej rasy), antysemityzm (nienawiść do żydów, podsycana przez spiskowa teorie
dziejów, ze żydzi dążą do zapanowania nad światem).
Dyskryminacja to niesprawiedliwe traktowanie obiektu uprzedzenia tylko z racji przynależności
do obcej grupy, a nie ze względu na cechy indywidualne. Przedmiotem dyskryminacji bywają
(otyłe osoby-ostracyzm, dzieci z domu dziecka, osoby niepełnosprawne, kobiety, osoby innej
orientacji, osoby transpłciowe, 
Etnocentryzm - akceptacja osób podobnych kulturowo a odrzucanie odmiennych. Przyjęcie
własnej kultury za obowiązujący wzorzec i traktowanie członków grupy własnej jako lepszych
niż inni. 
Nacjonalizm - przekonanie o wyższości własnego narodu. 
Szowinizm - pogarda i ataki słowne wobec innych nacji.
Fanatyzm - całkowicie zaślepienie wyznawaną doktryną i nienawiść do inaczej myślących. 

Jakie są rodzaje uprzedzeń? Wyróżnia się 3 główne rodzaje uprzedzeń: 

 uprzedzenia awersyjne - są ukształtowane na bazie silnych emocji negatywnych, lęku,
wstrętu. Podobny mechanizm dotyczy zwierząt. Ten rodzaj emocji prowadzi do unikania
bezpośredniego kontaktu z przedstawicielami danej grupy. Kontakt z tak traktowanymi
osobami postrzegany jest jako potencjalne ale i nieuchronne zagrożenie. Uprzedzenie
tego rodzaju rzadko przekształca się w atak, ponieważ osoby lub grupy wobec których
istnieje uprzedzenie wzbudzają lęk i postrzegane są jako silne i podejmuje się wobec nich
inne działania. Przypisuje się im demoniczne właściwości, ukryte intencje, spiskowanie.
 uprzedzenia dominatywne - powstają na bazie pogardy, przekonań o własnej wyższości
albo o ważności własnej grupy. Przedstawiciele grupy dotkniętej uprzedzeniami nie są
zagrożeniem, ponieważ postrzegani są jako słabsi, stanowią źródło dyskomfortu lub
przykrości. Ten rodzaj uprzedzenia jest najczęściej przesłanką ataku, przesłanką
poszukiwania kozła ofiarnego. Atak jest źródłem przyjemności dla atakujących.
Pospolitym przykładem jest tzw. mobbing (dokuczania, szykanowanie, znęcanie się nad
innymi w szkole, grupa osób uznaje kogoś z trudno uchwytnych powodów za gorszego,
odmiennego, podejmuje jawne albo ukryte zachowania kończące się przymusową banicją
albo dobrowolnym odejściem z grupy)
 uprzedzenia wynikające z niejasności - uprzedzenia wewnętrznie sprzeczne. Opierają
się na ambiwalentnych emocjach, na podziwie z jednej strony a na zazdrości, niechęci,
zawiści, rywalizacji z drugiej strony. Ten typ uprzedzeń w polsce jest dość częsty (wobec
niemców, żydów). 
Przyczyny uprzedzeń.
1. poczucie zagrożenia (zagrożenie może być rzeczywiste albo symboliczne, może
dotyczyć jednostki albo grupy, w przypadku zagrożenia rzeczywistego faworyzowanie
własnej grupy wynika z rywalizacji o ograniczone zasoby - np. pieniądze, ziemia, władza
polityczna. Poczucie zagrożenia pojawia się gdy w społeczeństwie dominuje lęk przed
imigrantami którzy mogą z nami konkurować na rynku pracy. Indywidualne poczucie
zagrożenia rzeczywistego wiąże się z troską o własny dobrostan, lękiem przed
deprywacją ekonomiczną czy utratą zdrowia i życia. Na poziomie grupowym związane
jest z poglądami że to inni zagrażają władzy, zasobom materialnym, czy po prostu jakości
życia przedstawicieli naszej grupy. )
2. frustracja i szukanie kozłów ofiarnych - Określa się tak aktualnie niewinna osobę lub
grupę, która obarcza się odpowiedzialnością za coś, co nie było jej winą, spotyka ją za to
okrucieństwo a nawet śmierć. Jeśli ktoś jest bezrobotny lub nie ma pieniędzy to może
znaleźć sobie kozła ofiarnego. Np. Niemcy po I wojnie światowej i żydzi. Nazisci
tworzyli złudzenie, że gdy żydzi zostaną zlikwidowani to znikną wszelkie problemy które
męczą niemców. W stanie frustracji ludzie są skłonni przenosić agresję na grupy
nielubiane i wyraźnie się wyróżniające (kolor skory, cechy fizyczne), forma agresji
zależy od tego, co grupa własna uważa za dozwolone albo słuszne. Frustracja nie musi
być przemieszczana, może być skierowana bezpośrednio na jej sprawcę.
3. osobowościowe przyczyny uprzedzeń - istnieją różnice indywidualne pod względem
ogólnej skłonności do uprzedzeń, oznacza to że istnieją ludzie którzy są predysponowani
do tego żeby być uprzedzonymi nie tylko w skutek bezpośredni wpływów zewnętrznych,
ale też dlatego, że są takimi a nie innymi ludźmi. Określa się tych ludzi jako
posiadających osobowość autorytarną. Jest to osobowość, która posiada następujące
cechy: zazwyczaj ma sztywne poglądy, sztywny system przekonań, uznaje
konwencjonalne wartości, nie toleruje słabości ani u siebie ani u innych, przejawia silną
skłonność do karania, jest podejrzliwa, wykazuje bezkrytyczne posłuszeństwo wobec
władzy i autorytetów, a jednocześnie pogardę i poniżanie osób i grup o niższym statusie.
Okazuje się też, że osobowość o cechach autorytarnych tworzy się przez obserwowanie
autorytarnych zachowań rodziców czy innych osób znaczących. Uprzedzenia mogą być
dziedziczne - przekazywane z pokolenia na pokolenie. 
4. konformizm wobec norm społecznych - konformizm wobec norm jest to skłonność do
podporządkowywania się grupie aby spełnić jej oczekiwania i zyskać akceptację.
Najwięcej uprzedzonych zachowań jest funkcją konformizmu wobec norm społecznych.
Wielu ludzi przyjmuje takie zachowania podporządkowując się do norm. Konformizm
może mieć formę pasywną - gdy ktoś na przyjęciu mówi „te brudasy” na cyganów, a
osoba nie chce zniszczyć przyjaznej atmosfery, więc nie upomina nikogo. 
5. bycie ofiarą uprzedzeń - ludzie będący przedmiotem uprzedzeń sami stają się
uprzedzeni wobec innych, pragnąc dowiedz właśnie wyższości nad innymi grupami
społecznymi lub etnicznymi np. niektórzy imigranci z irlandii którzy stanowią przedmiot
uprzedzeń, sami byli bardziej uprzedzeni do imigrantów z polski lub z włoch.

charakter religijność, religijność 3 rodzaje: (zewnętrzna - religia jako środek do osiągnięcia

innych efektów zewnętrznych, nawiązanie kontaktów,  
wewnętrzna - wyraża się ona w zinternalizowaniu nauk kościoła, problem z brakiem uprzedzeń
w tej grupie osób polega na tym, że nauki w tej grupie są niekonsekwentne, np. wersety o
służeniu wiernie będąc niewolnikiem, albo wersety nasycone nienawiścią wobec wrogów boga,
jednocześnie znajdujemy tam stwierdzenia równości ludzi i rozwijania przyjaźni z wrogami, w
sumie nie wszystkim jednostkom które mają zinternalizowaną religijność obce są określenia, stąd
mogą się one angażować w krwawe konflikty np. rycerze z wojen krzyżowych mordowali
wyznawców islamu. 
Oszukująca - poszukiwanie ostatecznej prawdy jednostki o tym typie osobowości traktują całą
ludzkość jako braci i siostry, niezależnie od wyznania, pochodzenia, etnicznego czy
ekonomicznego statusu. 

Jak redukować uprzedzenia? Trzeba zapewnić kontakt, zbliżenie członków grupy własnej i
obcej. Sam kontakt nie wystarczy, a nawet może zaostrzyć istniejące negatywne postawy.
Sytuacja kontaktu musi spełnić 6 warunków:
1. Wzajemna zależność - sytuacja w której członkowie grup potrzebują się nawzajem i
muszą na sobie polegać aby osiągnąć ważny cel dla każdej grupy.
2. Wspólny cel
3. Równy status - kontakt i interakcja powinny prowadzić do zaprzeczenia negatywnym
stereotypowym poglądom 
4. Kontakt musi się odbywać w przyjacielskiej nieformalnej atmosferze, w której każdy
człowiek jednej grupy ma okazję do kontaktu z człowiek drugiej grupy. Samo
pomieszczenie, w którym grupy trzymają się osobno, nie sprawi że się ludzie wzajemnie
poznają i polubią.
5. Muszą to być kontakty nieformalne z wieloma członkami grupy obcej, wtedy można
się przekonać, że nasze wyobrażenia o danej grupie są błędne. Przede wszystkim trzeba
uwierzyć, że członkowie grupy obcej są typowymi przedstawicielami swojej grupy. W
przeciwnym razie nie pozbędziemy się stereotypów. 
6. Kontakt najbardziej przyczynia się do osłabienia uprzedzeń, gdy działają normy
społeczne, które wspierają i popierają i propagują równość grupy. Kiedy np. szef tworzy i
wzmacnia nastrój tolerancji i akceptacji w pracy, to pracownicy starają się tez dostosować
do normy.