LAZA KOSTIĆ, rođen 1841.

Kovilj (Bačka)-1910, umro u Beču, a sahranjen u

Somboru, venac poslao i kralj Petar I Karađorđević. Bio zaljubljen u 30
godina mlađu Lenku Dunđerski, najmlađu kćerku Bogdana Dunđerskog,
koja je umrla na svoj 25-ti rođendan, ta vijest je zatekla pjesnika u Veneci-
ji, pa je on otišao u crkvu Santa Marija dela Salute, tamo se molio i ispo-
vedao. Pjesmu Santa Marija dela Salute napisao je 14 godina kasnije. On
je pokušao da Lenku uda za Nikolu Teslu da ne bi ostala neudata, Lenkin
otac je bio pjesnikov mecena. Žena Julijana bogata. Npisao dramu Pero
Segedinac.

STEVAN SREMAC (1855-1906)-završio istorijsko-filološki odsjek na Velikoj

školi u Beogradu, rođen u Senti umro u Soko-Banji. Djela: Pop Ćira i pop
Spira, Ivkova slava (1895), Luminacija na selu, Zona Zamfirova (1907),
Kir Geras, Vukadin (1903), Putujeće društvo.

LAZA LAZAREVIĆ (1851-1890), doktor i pravnik, rođen u Šapcu, umro u

Beogradu. Pripovjetke: Prvi put s ocem na jutrenju (1879), Školska ikona,
U dobar čas hajduci, Na bunaru, Verter, Sve će to narod pozlatiti, Vetar,
On zna sve, Švabica.

BORISAV STANKOVIĆ (1876-1927), pravnik, rođen u Vranju umro u Beogra-

du. Djela: sabrane pripovjetke: Iz starog jevanđelja, Božiji ljudi i Stari dani
, drama o nesretnoj ljubavi vatrene ciganke Koštana (1907), drama Tašana
(1927), Nečista krv, novele: Uvela ruža, Pokojnikova žena, U noći, Nuša.

PETAR II PETROVIĆ NJEGOŠ (1813-1851), veliki epski pjesnik i crnogorski

vladika, filozof i državmik, rođen u planinskom selu Njeguši iznad Boke
Kotorske, u porodici Petrović, i kršten je imenom Rade. Bio je sinovac vlad-
ike Petra I, što je usmjerilo negov životni put. Školovanje je započeo u Topli
nedaleko Herceg-Novog ali najsnažnije ga je formirao pjesnik Sima Milutinović-
Sarajlija, od 1827.g. Budući da ga vladika Petar I oporučno imenovao svojim
naslednikom, poslije njegove smrti 1830. Rade uzima ime Petar i u 18.
godini života postaje „predvodnik“ cnogorskog naroda. Godine 1833. u Petr-
ogradu ga posvećuju kao vladiku. Uspio je steći naklonost i povjerenje
ruskih vladajućih krugova, koji upućuju pomoć Crnij Gori, da bi lakše izašla
iz unutrašnjih privrednih i društvenih poteškoća i što povoljnije učvrstila
svoje spoljnopolitičke odnose sa Austrijom i Turskom. U proljeće 1850. počeo
je bacati krv: tuberkoloza je već nagrizla njegov gorštački snažan organi-
zam izložen neprestanim naporima. Liječi se u Napulju, ali bez uspjeha: još
mlad umire u Cetinju i biva svečano pokopan na opjevanom brdu Lovćenu.
Od prvih stihova (1833) pa do drame Lažni car Šćepan Mali (1851) Njegoš je
znatan dio svog vremena i intelektualne snage trošio u književnom radu.
Skupljao je narodne pjesme, mnogo je čitao i bav-io se istorijom svog naro-
da. Godine 1845. objavljuje vjersko-filozoski ep Luča mikrokozma, teme-

1
ljen na biblijskom mitu o stvaranju svijeta u borbi između Boga i Satane.
Vrhunac izražajne zrelost dostiže u opsežnom dramsko-epskom spjevu
Gorski vijenac (1847).

MILUTINOVIĆ SIMA Sarajlija (1791-1847), pesnik, preteča srpskih romanti-

čara. Rpđen u Sarajevu; školovao se Beogradu, Zemunu, Segedinu, Sremskim
Karkovcima; bio pisar, baštovan, učitelj, sudija; učestvovao u ustancima i bo-
rbama Srbije za nezavisnost; jedno vreme živeo u Crnoj Gori kao učitelj
Njegošev, koji ga je visoko cenio kao književnika; umro u Beogradu. Napi-
sao veliki broj dela, a bavio se i skupljanjem narodnih pesama. Gl. dela: ep Serb-
ijanka, Trojebratstvo, Trojesestrinstvo, Istorija Crne Gore, Istorija Srbije i dr.

SAND ŽORŽ (pravo ime Dupin Aurore, baronica Dudevant, 1803-1876), francus-
ka književnica iz doba romantizma, prijateljica Alfreda de Misea i Šopena: pisala
sentimentalne, socijalne i seoske romane i priče. Dela: Indijana, Lelija, Konsuelo,
Đavolja bara, Nahoče Fransoa, Mala Fadeta, Ona i on, Povest moga života i dr.

ANTOAN MARI ROZE de SANT EGZIPERI, francuski pisac, rođen 29.06.1900.

godine, autor bestselera „Mali princ“, jednog od najljepših dječijih romana
u svetskoj književnosti. Nestao je u Drugom svjetskom ratu.

ŠARL PERO, francuski pisac, autor čuvene zbirke bajki „Vilinske priče“, u kojoj su
i „Mačak u čizmama“, „Crvenkapica“ i „Uspavana ljepotica“. Umro je 16.
05.1703.

PJER-OGIST KARON de BOMARŠE (1732-1799), francuski dramski pisac, vesnik

revolucije; smelo kritikovao podmitljivost sudija, pokvarenost društva i korupciju.
Komedija „Seviljski berberin“ i „Figarova ženidba“, bogate se oštrom i duh-
ovitom satirom, koje su inspirisale Đoakina Pučinija i Volfganga Amadeu-
sa Mocarta da komponuju istoimene opere. Napisao je i značajne Memoare.
Umro 18.05.1799. godine.

HOMER, Omir (Homeros), najstariji helenski pesnik, veliki epski pesnik

svetske književnosti; sačuvano je predanje da je bio slep, ali svi podaci su
mitološki; smatra se za tvorca klasičnih epova Ilijade i Odiseje. Ilijada koja
opisuje borbu oko Troje, završena je oko 700. pre n.e. Odiseja, koja
opevava lutanja Odisejeva, napisana je oko 50 godina kasnije. Klasični
filozofi nisu saglasni u pitanju autorstva tih dela; smatra se da su ova dva epa
delo više pesnika i da je Homer mitološka ličnost; međutim najnovije
mišljenje je da su oba epa ipak delo jednog istog pesnika. Homeru se
pripisuju i Himne (34 pesme), kao i Rat žaba i miševa, parodija Ilijade.

ILIJADA (pesma o Iliju, Troji), Homerov junači spev, ispevan u IX ili VIII v.
pre n.e., najstariji književni spomenik i najveličanstvenije delo helenskog

2
duha. Sadrži 15.696 stihova (u heksametrima), a podeljena je na 24 dela.
Događaji opevanu u Ilijadi padaju u desetu godinu ahejskih borbi koje su
vođene oko grada Ilije tj. Troje. Prema sadržaju razlikuju se sva 4 dela;
prvi opeva kako se Ahilej razgnevio, drugi govori o ahejskim borbama s
Trojancima dok se Ahil gnevi, u trećem se peva kajo se Ahil pomirio sa
Agamenonom (kralj Mikene) i ponovo ušao u borbu, u četvetom kako je
Prijam otkupio sina Hektora koga Ahil pogubio. (Ahaja je od 146. pre
n.e. rimnski naziv za provinciju Grčku).
Sadržaj Ilijade, a tako i Odiseje, predstavljaju deo velikog ciklusa bajki oko
Trojanskog rata. Sama Ilijada obrađuje razdoblje od 49 dana u desetoj
godini rata Ahejaca i Trojanaca. Dolazi do svađe između vrhovnog vođe
ahejske vojske Agamenona (kralj Mikene) i junaka Ahila, vođe plemena
Mirmidonaca. Ahilovom intervenciom vraća se svom ocu Agamenova robi-
nja Hriseida, na što Agamenon otima od Ahila robinju Brisaidu. Rasrđeni
Ahil prestaje učestvovati u ratu. Ahilova izolacija mnogo koristi Trojancima.
među kojima se ističe Hektor i brat mu Paris. Zbog toga što je Paris oteo
Jelenu, Menelajevu ženu, (Agamenovov brat) došlo je do samog rata. Paris
osjeća da je krivac ratu pa predlaže da se sukob riješi dvobojem s Menela-
jem. Menelaj ga zamalo nadjača, ali onda boginja Afrodita odnosi Parisa u
Jeleninu odaju. Bogovi, koji i sami učestvuju u ratu, intervenišu da se rat nast-
avi, dok je Zevs protiv miješanja bogova u rat. Zevsova zabrana pogodu-
je Trojancima i dolazi čak do toga da Trojanci počinju paliti ahejske brodove.
Ahil se ne da nagovoriti da se vrati u rat, ali posuđuje prijatelju Partoklu
svoje oružje i opremu. Partoklo pogine od Hektorove ruke i nastaje čitav
preokret: Ahil stupa u borbu s novim oružjem, ubija Hektora i mrcvari mu telo.
Paris je pogodio Ahila, otrovnom strelom baš u petu, jedino ranjivo mes-
to. Ep završava predajom Hektorog tijela Prijamu (kako su to bogovi zaključili).

AHAJA, u starom veku (od 146. pre n.e.) rimski naziv za provinciju Grčku;
danas severni brdovit kraj Peleponeza u južnoj Grčkoj; glavni grad Patras.

AHIL, Ahilej, u helenskoj mitologiji sin Peleja i morske nimfe Tetide, najveći
Ahejsji (grčki) junak u Trojanskom ratu (Ilijada). Majka ga je po rođenju
celog zagnjurila u reku Stiks, i tako je postao nepobediv, sem u petu za
koju ga je držala. Pod Trojom odneo niz pobeda; ubio i trojanskog junaka
Hektora, koji je predhodno savladao njegovog druga Partokla. Uskoro je po-
ginuo pošto ga je Paris pogodio otrovnom strelom baš u petu, jedino ra-
njivo mesto. Otud se i kaže Ahilova peta za najosetljivije mesto, ili nečiju
slabu stranu.

KASANDRA, u helenskoj mitologiji Prijamova kći u koju se zaljubio Apolon i

dao joj moć proricanja. Kad mu nije odgovorila na ljubav, kazno je da u
njena proricanja niko ne veruje; uzalud proricala propast Troje. Po njoj se
neprihvaćena opomena naziva Kasandrin krik.

3
HEKTOR, u Homerovoj Ilijadi sin trojanskog kralja Prijama i žene mu Hekabe,
jedan od glavnih trojanskih junaka. Ubio ga je Ahilej da bi osvetio smrt
svoga prijatelja Patrokla. (ostala djeca kralja Prijama i kraljice Hekabe su Paris
i Kasandra).

PARIS, u helenskoj mitokogiji sin trojanskog kralja Prijama i Hekabe, u

sporu između boginja Here, Atine i Afrodite oko toga koja je od njih
nalepša, on dosudi nagradu za lepotu (Eridinu zlatnu jabuku) Afroditi;
odveo je Jelenu ženu Menelaja (brat kralja Mikene agamenona), i time
izazvao trojanski rat, ubio Ahila, a njega je ubio Filoklet.

HEKABA (grč.) Hekuba (lat.), trojanska kraljica, Prijamova žena, majka Hek-
tora, Parisa i Kasandre; skočila u Helespont (Dardanele) posle propasti Tro-
je i smrti svoje dece. U klasičnoj književnosi predstavlja obrazac beznadežne
tuge i očaja.

HEBA, u helenskoj mitologiji boginja mladosti, kći Zevsa i Here. U Ilijadi služi
bogove nektarom; kad je Herakle uzdignut među bogove, dobio je Hebu za
ženu.

EGIST, u grčkoj mitologiji, Tijestov sin koji je ostao u Sparti i zaveo Klitemn-
estru, a zatim sa njom ubio njenog muža Agamenona (kralja Mikene) kad
se Agamenon vratio iz trojanskog rata. Smrt svoga oca osvetio Orest.Ovaj
mit najlepše je obradio Eshil u trilogiji Orestija.

ODISEJ, Ulis, u helenskoj mitologiji kralj ostreva Itaka; učestvovao u trojansk-

om ratu. Heleni su po njegovoj ideji načinili drvenog konja u koji su se sm-
estili vojnici, a Trojanci ga uvukli u opsednuti grad i tako bili pobeđeni. Pri
povratku u Itaku lutao 20 godina i posle mnogih neprilika stigao kući i pobio
sve prosce svoje žene Penelope. Njegova putovanja i stradanja opeva
Odiseja čuveni ep helenske književnosti koji se pripisuje Homeru.

KALIPSO mit. kći Atlasova, nimfa koja je držala kod sebe, na ostrvu Ogigiji
,Odiseja sedam godina, kad mu se, na povratku iz Troje, razbila lađa.

ANDERSEN HANS KRISTIJAN (1805-1875), danski pesnik i književnuk; smatra

se tvorcem realističke proze u Danskoj. Njegove bajke poznate su širom sve-
ta i prevođene na mnoge jezike i kod nas; pisao je i romane, kao i autobiogra-
fiju Bajka moga života. Dela: Pesme, Bajke (9 knj.), drama Ahasver, rom-
an De to Baronesser, Improvizator.

APOZITIV (grč.), u gramatici pridev upotrebljen u rečenici kao apozicija;njime

se kazuje privremena osobina imenice, npr. „Dete boso lako nazebe.“

4
APOZICIJA (lat.), reč ili izraz koji stoji iza imenice ili zamenice i iskazuje
ono što znači ta imenica, odn. zamenica, npr.: „Kopaonik najviša planina u
Srbiji, bogata je šumom“; „Takva i tolika će nam ona, naša Belka, biti.“ gram.
dodavanje, jedna atributivna imenica kao dodatak nekoj drugoj imenici; zamena
subjektova koja ga kazuje drugim imenom, može ga zameniti (npr. Dušan, tvoj
mlađi brat, čita knjigu).

APOSTROF (grč.), znak (“) koji označava da je neko slovo izostavljeno

npr. drž” ga! trč” te!

APOSTROFA (grč.), retorsko oslovljavanje; neposredno obraćanje rečima

neprisutnij osobi kao da je prisutna, ili nekoj stvari kao da je živo biće,
npr: O Vrbo, selo drago, puno čara... (France Prešern)

APOTEOZA (grč.), obožavanje; uzdizanje ljidi u red nadprirodnih bića,

bogova: uobičajeno kod starih naroda za istaknute umrle ličnosti: carevi su još
za života tražili apoteozu. U umetnosti: izražavanje divljenja i poštova-
nja prema izvesmim ljudima koji se predstavljaju kao božanska bića:
jedna od najstarijih je delo grčkog vajara Arhelaja koji je prikazao
trijumf Homera na Olimpu. U našem slikarstvu poznata je apoteoza
pesnika Mušickog, deko neoklasičata D. Avamrovića.

APOKRIFI (grč.), skriveni, tajni spisi, naziv prihvaćen za dela čiji su autori
nepoznati ili koji nisu zvanično (kanonski) priznati. Prvobitno su tako nazivani
tekstovi, većinom starojevrejske književnosti koji nisu ušli u zvanično štivo
Starog zaveta. Razne hrišćanske crkve su u svoje kanone uključivali različite
jevrejske apokrife, te su se tako oni sačuvali. Hebrejski izvornici mnogih apokrifa
su nađeni u pećinama kod Kumrana kraj Mrtvog mora 1947. god. Novozavetni
apokrifi prahrišćanski spisi nastali I i II v. koje hrišćanske crkve nisu uvrstile u
kanon Novog zaveta.

APOKALIPSA (grč. Apokalypsis) 1.Otkovrenje Jovana Bogoslova, poslednja

knjiga Novog zaveta, jedan od najdragocenijih dokumenata i izvora za isto-
riju prvih dana hrišćanstva; 2. religiozni pravac koji sve pojave tumači kao
neko predskazanje o svršetku sveta. (Jahači apokalipse: smrt, glad, rat i
kuga).

FLEKSIVNI JEZICI, jezici u kojima se sintaksički odnosi reči obeležavaju

njihovim različitim oblicima. Ovoj grupi pripadaju svi indoevropski jezi-
ci, kao i jezici hamitsko-semitske grupe koji imaju tkz. unutrašnju fleksi-
ju.

HAMITI, Hamićani, narodi sev. Afrike srodni semitskim narodima; Gl. preds-
tavnici: Berberi, Kabili, Tuarezi, Rifanci, Nubljani, Gala, Somali, Danakilci, Guanči

5
(na Kanarskim ostrvima); hamitsko-semitskog porekla su Egipćani i Kopti.

SEMITI, Semićani, grupa naroda veoma starog porekla, srodni po jeziku i

antropološkim osobinama; naseljavaju zemlje Bliskog i Srenjeg istoka, sev. i
severoistočne Afrike. Etnološki obuhvataju narode starog veka: Akađane
(Asirci i Vavilonci), Aramejce (Sirijci i dr.) i Kananite (Jevreji, Feničani s
Kartaginjanima, Moabuti, Amoriti i dr.); u modernom svetu tu su; Arapi,
Jevreji i deo Etiopljana (Amhari i dr.). Prapostojbina im je verovatno bila
Arabija odakle su se od 3000 pre n.e. raširili po Mesopotamiji, Siriji dolini
Nila i Sredozemlju; etnički su se izmešali sa Hamitima u Egiptu, Alžiru, Tunisu,
Maroku, Libiji. Dali su tri monoteističke religije: jevrejsku, hrišćansu i
islamsku

FLEKSIJA (lat.), u gramatici: promena reči, opšti naziv za deklinaciju, tj.

promenu imena-po padežima (imenica, zamenica, prideva i brojeva) i
konjugacije, promenu glagola (kroz vremena).
U geometriji: promena pravca tangente krive u posmatranoj tački; izražava
meru odstupanja krive u od njene tangent u toj tački.

PLUSKVANPERFEKT (lat.), u gramatici glagolski oblik koji znači radnju koja se

vršilala ili izvršila pre druge prošle radnje; zove se i davno prošlo vreme. Od
glagola napisati, pluskvamperfekt je: bejah (beh) napisao, bejaše (beše)
napisao, ili bio sam napisao, bio si napisao.

PALINDROMI su reči koje se čitaju isto spreda i odozad jednako glasi a

ima isto (ratar, potop, oro) ili različito značenje npr. dan = dan i nad, vez
= vez i zev. Od grčke riječi palindomos koja se vraća, povratan poet.
rakovski stih (lat. versus cancrinus) tj. stih koji i spreda i odozad jednako
glasi.

SLOVO O POLKU IGOREVE, junački ep ruske književnosti iz XII v. od epoz-

natog autora; opjevao pohod kneza Igora Svjatoslaviča (1151-1202) prot-
iv Polovaca 1185. U epu koji je nastao 1185-87, s poetsko-rodoljubivim od-
uševljenjem pozivaju se nesložni ruski knezovi na jedinstvo radi odbrane
zemlje; stoga je i važan istorijski dokument o buđenju patriotske svesti
kod Rusa. Prvi put je objavljen u Moskvi 1800; sa staroruskog preveo ga
na srpskohrvatski M. Panić-Surep.

ĐURO JAKŠIĆ ( -1878), veliki srpski pisac i slikar, koji je preminuo 28.11.
1878. god. bio je najizrazitiji predstavnik romantizma u srpskoj književ-
nosti i jedan od najdarovitijih srpskih slikara 19. vijeka. Pisao je rodolju-
bive, satirične, socijalne lirske i epske pjesme. Slikarstvo je učio u Segedi-
nu, Temišvaru, Pešto, Velikom Bečkereku (Zrenjaninu), Beču i Munhenu. Potom
je bio učitelj u mnogim mjestima u Srbiji i predavao crtanje u Kragujev-

6
cu, Požarevcu i Jagodini. Đuru Jakšića njegovi savremenici opisivali su
kao – strastvenog, maštovitog, sa plamenim emocijama, te buntovnog i
slobodoljubivog.

PATRIJARH PAVLE (Stojčević Gojko 1914-2009)

Padajući sve dublje i dublje, ljudi su biblijsku stvarnost postanja čovjeka po
slici i prilici Božijoj unizili dotle, da ateista Fojerbah donese zaključak:Nije Bog
stvorio čovjeka po slici i prilici svojoj, jer Bog ne postoji, nego je čovjek,
a on postoji, stvorio Boga po slici i prilici svojoj. (Bog će pomoći ako ima
kome, str. 284 Patrijarh Pavle).

*** FOJERBAH LUDVIG (1804-1872), nemački filozof, najpre pod uticajem Heg-
ela (Hegel Georg Vilhelm Fridrih 1770-1831), a zatim kritičar Hegelove filozofije.
Afirmiše se kao samostalan mislilac kritikujući hegelovsku spekulaciju i hri-
šćanstvo; “čovek je ono što jede”, a “apsolutno biće, bog nije ništa dru-
go do čovekovo vlastito biće”. Uticao na Marksa i Engelsa u procesu njigovog
oslobađanja od hegelovskog uticaja, ali Marks već u Tezama o Fojerbahu svrs-
tava Fojerbahov materijalizam u tradicionalni kontemplativni materijalizam koji
predmet, stvarnost i čulnost uzima samo u obliku objekta, a ne kao praksu.

U Šipovlju kod Kosovske Mitrovice dvadeset šiptarskih mladića je, pevajući, uništ-
eno dvadeset srpskih spomenika. Mramerna ploča na grobu Sime Andejevića
Igumanova, velikog srpskog dobrotvora, u manastiru Svetog Marka kod
Prizrena, (1974.) uništena je takođe. Zločin prema manastiru Svetog Marka
imao je svoj kontinuitet: u Prvom svetskom ratu, Šiptari iz sela Kabaša su u hra-
mu razorili ikonostas i stari živopis, a konake zapalili, oskrnavivši Igumanovu
nadgrobnu ploču. Na prevaru su namamili i pobili šezdeset izgladnelih srps-
kih vojnika 1915. godine. Manastir je obnovljen posle Prvog svetskog rata, da bi
u Drugom svetskom ratu opet bio devastiran-konaci, krov i unutrašnjost hrama. I
sedamde-setih godina 20. veka sve je bilo isto. (Bog će pomoći ako ima kome,
str.70, 71 Patrijarh Pavle).

ANDREJEVIĆ SIMA IGUMANOV (1804–1883), trgovac iz Prizrena; živeo u Carig-

radu, Odesi i Kijevu. U Prizrenu 1872. otvorio Bogoslovsko-učiteljsku ško-
lu, podigao za nju zgradu i stvorio zadužbinu za njeno izdržavanje, Iguma-
nova palata u Beogradu.

„Manastir Vujan nalazi se na predivnom proplanku u podnožju istoimene pla-

nine, na sredini puta između Gornjeg Milanovca i Čačka. Ime planine i manas-
tira potiče od stare srpske reči ujiti, vujiti ili hujiti, jer se ovde stalno čuje
vetar što se spušta niz planinu preko guste stoletne šume. Smatra se da je
ovde bilo monaha još u doba Svetog Save. Nedaleko odavde su izvori Sav-
inac i Savina voda koje je pohodio najveći srpski svetitelj. U blizini planins-
kog izvora otšelnici su u isposnicama ceo ovozemaljski život uznosili svoje

7
molitve Gospodu. Početkom četrnaestog veka, za vreme kralja Milutina,
monasi sa Svete gore Atoske, bežeći pred najezdom odmetnutih katoličkih
plaćenika Katalana, ustrojili su monaški život u obližnjoj srpskoj Svetoj Gori,
u Ovčarsko-kablarskoj klisuri. Nedaleko od današnje svetinje osnovali su
manastir Obrovin, kilometar i po udaljen. Obrovin je bilo mesto omiljeno za
narodne sabore i sastanke, a dobio je ime po sakupljanju ili obrevanju
narodnom. Posle strašnih zločina nad srpskim narodim od strane Turaka
predvođenih zloglasnim Sinan-pašom 1597. godine manastir je zapusteo.
Ostao je samo stub od časne trpeze kao spomen na srećne dane pod
Nemanjićima kad je narod uživao u slobodi i Pravoslavlju. Ali nepuna dva
kilometra uzvodno, na izvoru Vujanske rečice i dalje u tišini tekao duhovni život
srpskog naroda. Nad netljenim moštima bezimenog monaha narod je mol-
io Gospoda za sreću i zdravlje, a mnoga isceljenja svedočila su snagu
svetiteljeve molitve pred Svevišnjim. Jak kult „Vujanskog svetitelja“ uči-
nio je da pored njegovog groba nikne skromna bogomolja. Nikad od Tura-
ka otkrivena Vujanska svetinja vekovima prizivala blagodet Božiju i čud-
otvorna isceljenja. Na temeljima skromne kapele, pored groba svetitrlja
vožd Karađorđe, gazda Nikola Miličević-Lunjevica i knez Milan Obrenov-
ić odlučili su da već u drugoj godini ustanka, 1805. godine ovde podignu
hram. Graditelji su lako uklonili ostatke grobova iz srednjeg veka, a onda je do-
šao red da se pomeri i grob vujanskog svetitelja. Predanje kaže da su iz
oštrih klesarskih dleta sevali veliki plamenovi, a grob umesto da bude po-
meren radi izgradnje nove svetinje, bivao je sve čvršći. Graditelji su odlučili da
sveti grob ne diraju. Tako su svete mošti ostale unutar hrama, kraj južn-
og zida priprate. Deset godina kasnije, do ovih svetih moštiju biće položeno
telo čuvenog vojvode iz Prvog i Drugog srpskog ustanka, Lazara Mutape.
Godine 1842. umire i ktitor, gazda Nikola Lunjevica. U predsmrtnom
času ostavio je amanet da osam godina po upokojenju bude sahranjen
u svetinji. Punih šezdeset godina je prošlo od tada, a onda je gazda Nikolina
unuka ispunila amanet i na lepom nadgrobnom spomeniju kod južnog zida
naosa ispisala 1902. godine: „Svom milom dedi, vojvodi Nikoli Lunjevici,
Draga Obrenović, kraljica Srbije“. /.../ (Bog će pomoći ako ima kome str.14 i 15
Patrijarh Pavle).

Andre Amper, fizičar, čijim se imenom i danas naziva jedinica snage elek-
trične energije, uporedevši poredak pojavljivanja organskih bića: bilje, ribe,
ptice, sisari, čovek stavlja pitanje kako je to Mojsije mogao znati na
1.500 godina pre Hrista, kako nije stavio ptice pre riba? Pa zaključujte: ili je
on, Mojsije, bio naučno tako tačno obavešten kao u naše vreme, ili im je
Bog otkrio.

Luj Paster, slavni pronalazač leka protiv besnila, veli da onaj koji prizna-
je postojanje beskonačnosti, a od toga ne može niko uteći, taj u tom prizn-
anju potvrđuje više nadprirodnoga no u čudima svih religija. Zato što id-

8
eja beskonačnosti ima dvojni karakter. Ona se misli silom nameće i u
isto vreme joj je nepojmljiva.
Svakako da zakoni prirode i jesu zakoni po tome što su u njima nalazi raz-
umnost. Kad u njima ne bi biko razumnosti oni i ne bi bili zakoni. Bio bi nered,
haos. Kao što i vi kažete. Mi otkrivamo tu zakonitost svojim umom i korist-
imo: Kvadrat nad hipotenuzom jednak je zbiru kvadrata nad katetama
(Pitagora oko 580 - oko 500 pre n.e.). Nisu ljudi stvorili taj zakon. Oni su ga
samo otkrili i koriste ga.
Ili zakon da svako telo potopljeno u tečnost prividno je lakše koliko je
teška tečnost njime istisnuta (Arhimed 287-212 pre n.e. najveći matem-
atičar i fizičar starog veka), te pravimo lađe od gvožđa. Za mene onde gde
postoji viši um mora postojati ličnost čiji je to um. Ne može postojati
bezlični um, kao što ne može postojati ličnost bez uma. Hristos naređuje:
Budite mudri kao zmije i bezazleni kao golubovi. Um je hladan. Dobrota
topla ali slepa. Ako je čovek samo dobar, a slabe pameti, iskorišćava ga
svako kao budalu. Stoga nam je potreban um i dobrota, da jedno drugom
drži ravnotežu, da um ne pređe u zloću, a dobrota ne pređe u glupost.
Po rečima Bleza Paskala (1623-1662), matematičara, tvorca integralnog
računa i pronalazača prve mašine za računanje „Čovek je samo jedna
trska, ali trska koja misli... Prostorom vasiona me obuhvata i guta kao
tačku: mišlju obuhvatam nju“. (Bog će pomoći ako ima kome, str.9, 10 i 12
Patrijarh Pavle).

GALIMATIJAS (grč.), zbrka reči, zbrka u govoru; trpanje reči brz potrebe i
smisla.

GENUS (lat.), rod, vrsta. U gramatici: rod reči (muški, ženski, srednji).

GLAGOL, u gramatici, reč koja označava neku radnju, szanje ili bivanje;
kositi, seći, sedeti, gtmeti. 1. Prema predmetu radnje migu biti: prelazni ili
tranzitivni (pisati, zvati), neprelazni ili intanzitivni (ići, spavati), povratni ili
refeksivni (umiti se, onući se), uzajamno povratni ili recipročni (šaliti se,
svađati se). 2. Prema trajanju radnje su: nesvršeni ili imperfektivni (čitati,
pročitavazi), svršeni ili perfrktivni (sesti, pročitati).

ASIMILACIJA (lat.) u lingvistici: pojam koji označava jednačenje suglasni-

ka po zvučnosti ili po mestu (načinu) obrazovanja, npr. srpski > srbski,
isčistiti < izčistiti.

DISIMILACIJA (lat.), u gramatici: glasovna prpmjena suprotna asimilacini

tj. dva ista ili slična glasa mogu se razjenačiti tako što jedan od tih glasova
pređe u drugi srodan glas, ili se može jedan od njih i sasvim izgubiti, npr.
mlog=mnogo, blagosov=blagoslov.

9
ANTONIMI (grč.), reči suprotne po svom značenju: npr. jak = slab, dobar-
zao, ljubav-mrznja, dan-noć. V. i Sinonimi

NIOBA (grč. Niobe) mit. kći Tantalova i Dionina, žena tebanskog kralja Amfio-
na. U materinskoj gordosti što ima sedam sinova i sedam kćeri, drznula se
da se poredi sa boginjom Letom, koja je imala samo dvoje dece (Apolona i
Artemidu). Da bi je kaznili za ovu drskost, Apolon i Artemida poubijaju joj
pred očima svu decu strelama; bol i očajanje pretvore nesrećnu majku,
voljom Zevsovom, u jednu stenu. Ovaj motiv u književnosti i umetnosti
veoma mnogo obrađivan.

ANAGRAM (grč.), obrazovanje nove reči premeštanjem slova već postoje-

će reči, npr. star- rast. Zagonetka koja se rešava premeštanjem slova.

DIGRAM (grč. di-, gramma slovo) dva slova koja se čitaju kao jedan glas (u
našoj latunici: lj, nj, dž).

DIGRESIJA (lat. digressio) odstupanje, udaljavanje od predmeta (npr. u

govoru).

DIDAKTIKA (grč. didasko učim, proučavam didaktikos) veština obučavanja, tj.

nauka o uređenju i sprovođenja nastave kao srdstva duhovnog razvitka, nauka
o nastavnim metodama.

SRPSKOSLOVENSKI JEZIK, naziv za jezik koji je kod Srba bio jezik crkve i
književnosti od kraja XII do XVIII veka; u stvari, to je staroslovenski u
srpskoj redakciji.

ZERA (tur. zerre, arap. darra, fran. zero) neki veoma mali mrav; sićušni delić,
trunčica; kod nas: nešto vrlo malo i sitno; nema ni zere, nema ništa.

IBN (arap. ibn, tur. bin ibin) patronimički dodatak pred arapskim ličnim
imenom; označava obično oca (ređe deda ili nekog ranijeg pretka), npr. Ali
ibn Hasan = Alija sin Hasanov; bin.

ARISTARH (grč. Aristarchos), najveći aleksandrijski gramatičar, čuven kao

kritičar pesama Homerovih i Pindarovih; fig. strog i pravedan sudija u pitanjima
umetnosti; pridev: aristarhski.

BURLAK (rus. burlak), seljak koji traži posao van svog mesta, pečalbar, naroč-
ito kao lađarski radnik na Volgi.

Došao, rekao, mogao (nepravilno došo, reko, mogo).

10
NOVELA (ital. novrlla, lat.novellus, nov), „mala novina“ 1.lit. prvobitno: lako i prij-
atno ispričan događaj koji ima draž nečeg novog (veliki majstor u ovoj vrsti je
Đovani Bokačo sa svojom zbirkom novela Dekameron); danas: manja pri-
povetka u prozi koja se za razliku od romana koji prikazuje obimnu i slož-
enu sliku vremena i života, ograničava na samo jedan događaj iz života
glavnog junaka, ili na samo jednu crtu iz narodnog života i karaktera,
dok se ostala radna lica i sporedne radnje samo ovlaš nagoveštavaju.

NENADOVIĆ LJUBOMIR (1826-1895), književnik sin prote Mateje, unuk Alekse.

Rođen u Brankovini kraj Valjeva; srudirao na raznim evropskim univerzitetima; u
Beogradu bio prof. gimnazije, zatim na visokim položajima; izdavao list
Šumadinka. Pisao i pesme, ali se najviše proslavio putopisima, koji su daleko
prevazišli literaturu toga vremena; između ostalog dao lepa svedočanstva o
Njegoševom pesničkom i ljudskom liku. Gl. dela: putopisi Pisma iz Italije,
Pisma iz Nemačke, Pisma iz Švajcarske, O Crnogorcima i dr.

Knez Miloš je pozajmljivao pare Rotšildima, a Ljubomir Nenadović (sin

prote Mateja Nenadovića, unuk Alekse) koji je napisao čuvena Pisma iz Italije,
Pisma iz Nemačke i Pisma iz Švajcarske, otišao je u Italiju (u diplomatsku
službu) da utjeruje dugove kneza Miloš.

MEDEJA, po mitu čarobnica, kći kralja Ejeta iz Kolhide; čarolijama pomogla

argonautu Jasonu da se dočepa zlatnog runa, udala se za njega i sa njim
pobegla u Jolk; kad ju je Jason napustio, iz osvete pobila decu koju je sa
njim izrodila.Mit su dramski obradili Evripid i Seneka u istoimenim tragedijama

ZLATNO RUNO, po gečkoj mitologiji runo ovna na kojem su deca orhomenskog

cara Afamanta - Friks i Hela leteli preko Helesponra (Dardanela) bežeći od
maćehe. Argonauti su putovali da ga pronađu i vrate.

MAKIAVELI NIKOLO (1469-1527), florentinski političar, književnik, istoričar i voj-

ni pisac. Začetnik je ideje nacionalne države (prvi uveo koncept države u sa-
vrenenom smislu); posle progoma Medičija i stvaranja Florentinske Republ-
ike (Firenca) bio 14 godina sekretar Saveta desetorice. Gl.delo mu je Vladalac
(II pricipe) u kome je izneo mišljenje, da vladalac treba da upravlja u intere-
su jačanja države bez obzira da li će cilj postići zakonom ili silom, jer ako
činjenice optužuju vladara, izvinjava ga rezultat, a merila individualnog
morala nepodobna su za procenjivanje postupaka koji se čine u ime drža-
ve. Ostala dela: Razmatranja o prvih deset knjiga Tit Livija, Istorija Firence, O
ratnoj veštini, komedija Mandragola i dr. Katolička crkva je 1559. god. dela
Makijavelija stavila u „Indeks zabranjenih knjiga“.
Makjavelizam, gledište i učenje Nikole Makiavelija; termin za oznaku svake
politike koja ne bira sredstva za postizanje cilja. Makijaveli je učio da pra-
vo počiva na sili, da postoje dva načina borbe: zakon i sila; prvi je svojstv-

11
en čoveku, a drugi zveri, ali pošto je prvi često nedovoljan, mora se kori-
stiti i drugi, a vladalac mora biti spreman na oba. Bolje da vas se plaše
nego da vas vole. Ljubav je prolazna, strah je večan. (Makiaveli).

MILIJA, „Starac Milija“, guslar iz XIX v., rodom iz Statog Kolašina; pored
Filipa Višnjića i Tešan Podrugovića-Gavrilović smatra se za najboljeg srp-
skog guslara; u Srbiju došao za vreme Prvog srpskog ustanka i nastanio
se u požekoj nahiji. Na Vukov zahtev, knez Miloš ga doveo u Kragujevac
1822, gde je Vuk od njega zabeležio narodne pesme Banović Strahinja,
Ženidba Maksima Crnojevića i dr.

TEŠAN PODRUGOVIĆ-GAVRILOVIĆ (1783-1815). Umro u Sremskim Karlovci-

ma. Pjesme Podrugović: Marko Kraljević, Ženidba Janković Stojana, Car
Lazar i carica Milica, Senjan Tadija.

VIŠNJIĆ FILIP (1765-1835), najveći srpski narodni pjesnik, guslar, rodom

iz zvorničkog kraja u Bosni; sa srpskim ustanicima bio od 1809. Vuk ga naš-
ao 1915.u Sremu, i tu zapisao njegove pesme o prvom srpskom ustanku
; njegove pesme obiluju istorijskim podacima, a najbolja mu je pesma,
Početak bune na dahije.

KAMI ALBER (1913-1960), francuski filozofski pisac i književnik, angažovan

inelektualac. Učestvovao u pokretu otpora; poginuo u automobilskoj nesreći.
Naročito razvio ideju o apsirdu (Mit o Sizifu) i ideju revolta (simbolika prom-
etejskog mita). Filozofski ogled; Pobunjeni čovek, Mit o Sizifu; eseji u zbirka-
ma pod naslovom: Leto, Pisma nemačkom prijatelja. Filozofsko-književna de-
la: Stranac (novela), Kuga (roman). Drame: Kaliguka, Pravednici, Nesporazum,
Opsadno stanje i dr. Nobelovu nagradu za književnost dobio 1957. godine.

MEDEN AGAN (grč.), u Senekinom lat. prevodu nihil nimis), ništa previše; živo-
tno načelo, ispisano na jednom zidu hrama u Delfima.

MERIME PROSPER (1803-1870), francuski knjževnik i prevodilac, arheolog; pisao

romane, novele, pozorišne komade, istorijske rasprave; pisao uglađenim sažetim
stilom; Gl. dela: pozorišne scene Seljačka buna; istorijski roman Hronika vremena
Šarla IX; novela Kolomba, Karmen, Mateo Falkone; zbirka tobožnjih ilirskih, odn.
srpski pesama pod naslovom Gusle (1827). Novela Karmen ispirisala je fran-
cuskog kompozitora Žorža Bizea da napiše istoimenu operu.

PROLOG (grč.), predgovor, uvod, uvodna reč, predigra; u atičkoj drami

prvi deo koji se prikazuje pre pojave hora da bi se slušaoci uveli u razumev-
anje dramske radnje; obično je ukratko sadržavao celu dramu. Suprotno:
epilog

12
PSALM (grč.), pobožna pesma ispevana u slavu božiju; dele se obični na
psalme pohvale i zahvalnosti, nacionalne, cionističke i crkvene, mesija-
nske ili kraljevske i žalopojke. Čuveni su psalmi koji se pripisuju caru Da-
vidu, ukupno 150, koji su uvršteni u Stari zavet. Psalomodija, pevanje
psalma. Psaltir, zbirka psalma.

PSEUDONIM (grč.), lažno ime; izmišljeno ime koje iz raznih pobuda, privr-
emeno ili stalno, uzimaju i koriste u stvaralaštvu ili javnom životu pojed-
ini književnici, umetnici i politički radnici. Upotreba pseudonima starog je po-
rekla (sreće se već kod antičkih pisaca Ksenofona, Cicerona), a naročito se širio
od XVI v. s rast-ućim društveno-političkim religoznim pokretima i borbama. Pse-
udonimi pojedih ljudi su toliko poznati da im se pravo ime retko i spominje
sem u izuzetnim prilikama; naročito ih ima u književnosti: Volter (Fransoa Mari
Arue), Molijer (Žan Batist Poklen ), Stendal (Anri Bel), Žorž Sand (Oror Dipen),
Anatol Frans (Anatol Tibol), Žan Pol (Johan Paul Rihter), Maksim Gorki (Aleksej
Maksimovič Pješkov), N. Ščedrin (Mihail Jevgrafovič Salatkinov), Džordž Eliot
(Meri An Evans), Mark Tven (Samjuel Linghorn Klenens), Džek London (Džon Gr-
afit), B. Traven (pravo ime nepoznato); kod nas: Ksaver Šandor Đalski (Ljubomir
Babić), Prežihov Voranc (Lovro Kuhar).

SARDU VIKTORIJEN (Sardou Victorien, 1831-1908), francuski dramski pis-

ac; obrađivao društvene i istorijske drame koje su prikazivane na svim
evropskim pozornicama. Gl.dela: Rabagas, Fedora, Toska, Gospođa San-Žen,
Fernanda, Otadžbina i dr.

ENKLITIKA (grč.) reč (oblik) koji nema svoga sopstvenog akcenta, nego se
u izgovoru naslanja na predhodnu reč. U našem jeziku enklitike su
zamenički i glagolski oblici: me, ga ; sam, ću itd.

ELEKTRA, po helenskoj mitologiji kćer Agamenona (kralj Mikene) i Klitemestre,

sestra Ifigenije i Oresta. Kad je Klitemestra uz pomoć ljubavnika Egista
ubila muža Agamenona, Elektra je pomogla Orestu da se spase bekstv-
om u Fokidu, a do-cnije mu pomogla da osvete očevu smrt. Udala se za Oresto-
vog prijatelja Pilada. Motiv su u istoimenim tragedijama obradili Sofokle i Euri-
pid, zatim Eshil u drami Hosfore, a Štraus u operi. Sofoklovu tragediju kod nas
je preveo već Dominko Zlatunić.

IFIGENIJA, u helenskoj mitologiji kći kralja Agamenona i Klitemestre. Kad je

Agamenon po savetu proroka Kalhanta hteo da žrtvuje Ifigeniju boginji
Artemidi da bi sa lađama krenuo iz Aulide na Troju, što je Artemida dotle spr-
ečavala. Artemida na žrtvenik stavi srnu umesto Ifigenije, koju je zatim
odvela u daleku zemlju Tauridu i načinila je svojom sveštenicom. Motiv su
u književnosti i umetnosti obrađivali Eshil, Sofokle, Euripid, Rasin, Gete, Gluk
Kristof (1717-87), njemački komozitor i operski reformator.

13
OREST, po helenskoj mitologiji sin mikenskog kralja Agamenona i žene mu
Klitemestre. Da bi osvetio mučko ubistvo svog oca, ubija majku Klitemestru
i njenog lubavnika Egista; ali zbog ubistva majke počnu ga goniti
eumen-ide (boginje osvete), te siđe s uma. Jedan od glvnih junaka starogrčke
tragedi-je, čuven i po svom prisnom prijateljstvu sa vernim Piladom.

ĐUTURE (tur.), jedno na drugo, odsekom, paušalno; zajedno; skupa; ukupno.

ZORT, strah, prpa, plašljivost, zabrinutost.

CVONJAK, beznačajan, sitan novac.

ELEGIJA (grč.), setna pesma u kojoj pesnik u slutnji bliske smrti žali za
životom ili tuguje za nečim nepovratno isčezlim, izgubljenim npr. detinj-
stvom, mladošću, prijateljstvom, ljubavlju i sl. U našoj književnosti poznate
su elegije: Kad mlidijah umrijeti Branka Radičevića, Elegija na razvalinama
kule Severove, Ispovest Vojislava Ilića, Đulići uveoci Jovana Jovanovića
Zmaja, Na Liparu Đura Jakšića, Uskočke elegije Silvija Strahimira Kranjčevića

BALADA (franc. ital.), u književnosti: prvobitno pesma pevana uz igru;

danas lirsko-epska pesma tužnog, sumornog sadržaja, npr. naša nar-
odna pesma Hasanaginica i Omer i Merima: razvila se iz srednjevjeko-
vne romanske (pravoslavne) poezije. Dramu Hasanagicu su obradili: i
Alesa Šantić i Svetozar Ćorović.
U muzici: vokalna kompozicija, jednoglasna strofična pesma u srednjem veku,
višeglasna strofična u francuskoj renesansi, slična madrigalu u italijanskoj rene-
sansi, pesma uz pratnju klavira ili orkestra u romantizmu i kasnije, najčešće s
romantičnim sadržajem. Instrumentalna kompozicija: klavirska ili orkestarska,
pisana u duhu balade.

EDIP, po helenskoj mitologiji sin kralja Laja i kraljice Jokaste, docnije kralj
Tebe. Kad se rodio, bilo je prorečeno da će ubiti oca i oženiti se majkom, paje
kralj Laj naredio da ga odnesu u planinu. Tu su ga našli pastiri i odneli korin-
tskom kralju koji ga je odgojio i koga je Edip smatrao svojim ocem. Kada
je pošao u svet i stigao blizu Tebe, susreo je pravog oca Laja i u svađi ga
ubio; zatim je rešio Sfinginu zagonetku i oženio se svojom majkom, s koj-
om je imao četvoro djece. Kad su saznali istinu Jokasta se ubila, a Edip je
sebi iskopao oči i krenuo u svet praćen ćerkom Antigonom. Motiv su obra-
dili veliki helenski tragičari Sofokle i Eshil i francuski pisac Kornej i Volter.

EDIPOV KOMPLEKS (po grkom mitu o Edipu), u psihoanalitičkom tumačenju

potisnuta želja sina za rodoskrvnom vezom s majkom, kao i neprijateljs-
tvo prema ocu. Neosporna psihološka činjenica, edipovska situacija javlja

14
se naročito oko 4-5 godine života; analogan slučaj kod ženske djece zove
se Elektrin kompleks. Kasnije intervencijom super-ega, želje bivaju pot-
isnute, cenzurisane i prerušene; međutim dinamika Edipovog kompleksa osta-
je jezgro svih budućih neuroza.

SINGULAR (lat.), u gramatici jednina, tj. oblik imenice koja znači jedno biće
ili jedan predmet: Milan, lav, knjiga itd.
Singularija tantum, imenice koje imaju samo jedninu: Avala, Dunav, Nikola,
vazduh itd.

PLURAL (lat.), u gramatici, množina, npr. kuće, ljudi.

Pluralija tantum, imenice koje imaju samo množinu; gusle, grudi, kola,
klešta, Karlovci, Vlašići (sazvežđe).

PREFIKS (lat,praefixum) gram. slog koji se jednoj reči dodaje spreda, predmetak
npr. predgovor, saradnik, zaraditi. (supritno sufiks)

PREFIKSACIJA (lat, praefixio) tvorba reči pomoću prefiksa.

SUFIKS (lat. suffixum) gram. nastavak, dodatak (deo reči između korena ili
osnove i završetka npr. potpts-ivati, ruž-ičast, nos-ić). (suprotno prefiks).

NEUTRUM (lat.), u gramatici srednji rod imenica (dete, dugme, selo, pero),
zamenica (ovo, to), prideva (dobro) i brojeva (jedno).

POMOĆNI GLAGOLI, glagoli pompću kojih se grade složeni glagolski oblici; to

su; jesam, biti i hteti; ja sam radio ili radio sam, ja ću raditi ili radiću, ja bih
radio ili radio bih.

PANDORA (grč. pan, doron dar) „obdarena svim darovima“, mit. prva žena
na svetu koja je stvorena na propast ljudima po naređenju Zevsa, gnev-
mog što mu je Prometej ukrao vatru; stvorio ju je Hefest, a ostali bogovi
obdarili dražuma, darovima i lepotom. Ona je sva zla ovoga sveta nosila zatv-
orena u jednoj kutiji, koju je Epimetej otvorio, tako da su sva zla izletela i
raširila se po Zemlji; u kutiji je samo ostala Elpis (Nada); Pandorina kutija
izvor svakog zla. astr. asteroid otkriven 1858. god.

HEFEST (grč. Hphaiszos) mit. bog vatre i onih mehaničkih veština za koje je
potrebna vatra, nebeski kovač, sin Zrvsov i Herin, muž Haritin (u Ilijadi) ili
Afroditin (u Odiseji); stasom slab, hrom, ali jakih mišica, živi na Olimpu kao
Zevsov peharnik, a tu ima i svoju kovačnicu (kod Rimljana Vulkan).

PROMETEJ (grč. Promretheus) mit. sin titana Japeta (Medeja) i okeanide

Klimene, brat Epimetejev, otac Deukalinov, najvrći prijatelj i dobročinitelj

15
ljudi; ukrao je vatru od bogova i donio je ljudima, a njihove duše naselio
slepim nadama; za kaznu Zevs ga prikovao za jednu stenu na Kavkazu, a
orao mu kljuvao džigericu; oslobodio ga Herkul; fig. uman i vešt čovek;
junak u podnošenju bola. Motiv je često obrađivan u književnosti i umetnosti.

EPIMETEJ, po hekenskoj legendi brat Prometejev (ukrao vatru bogovima);

oženio se Pandorom, iako ga je Prometej savetovao da to ne čini. Pandora
je imala čarobnu kutiju u kojoj su bila zatvorena sva zla. Epimetej je otv-
orio kutija i sva zla su izašla u svet, a ostala je samo nada.

ORION (grč. Orion) mit. po Odiseji, odličan lovac , veliki junak, vanredno jak i
lep čovek, ljubimac boginje Eos (Zora), poslije smrti pretvoren u sazviježđe;
astr. sazvežđe od 136 zvezda koje se mogu videti golim okom.

TEZEJ (grč.), mitološki heroj, mitski osnivač atinske države; u korintskom

lavirintu ubio čudovište Minotaura, zatim Prokrusta i dr.

FEDRA, po helenskoj mitologiji Tezejeva žena, nesrećno zaljubljena u svog

pastorka Hipolita; pošto je zavadila oca i sina, izvršila samoubistvo. Mot-
iv su obradili Euripid u Hipolitu i Rasin u Fedri.

HIPOLIT, u helenskoj motologoji lep mladić, sin Tezeja i amazonske kraljice

Antiope, u kojega se zaljubila Tezejeva žena Fedra; on je odbio njenu
ljubav, a to ga je stalo život. Njegovu tragičnu sudbinu opevao je Euripid
u Hipolitu.

TORKVATO TASO, italijanski pesnik (rođen11.05.1544.), autor čuvenug epa

“Oslobođeni Jerusalim” u kojem je opjevao Prvi krstaški rat (1096-1099),
koji se smatra jednim od najreprezantativnijih dela italijanske književnpsti.
Bio je uzor romantičarima, a njegova poezija inspitisala je Getea i Bajrona.
Neki njegovi soneti bili su posvećeni Dubrovčanki Cvijeti Zuzorić. Umro
1595. godine.

VASKO POPA (1922-1991), jedan od najvećih srpskih pjesnika, član Srpske

akademije nauka i umjetnosti i najprevođeniji srpski poeta u drugoj polovini 20.
vijeka, umro je 05.01.19991. godine. Nazvan je jezičkim čudotvorcem i posl-
ednjim velikim orginalnim pjesnikom. Popa je napisao zbirke pjesama:“ Kora
“, „Neoičin polje“, „Sporedno nebo“, „Uspravna zemlja“, „Vučija so“, „Živo meso“,
“Kuća nasred druma“ i „Rez“. Čuvene su i njegove antologije narodnih umotvor-
ina „Od zlata jabuka“ i poetskog humora „Urnebesnik“.

ALEKA ŠANTIĆ (1868-1924), rođen je 27. maja u Mostaru, gdje je i umro

02.02.1924. godine i sahranjen na groblju Bjekušine. Najveća djela stvorio je

16
krajen 19. i početkom 20. vijeka. Autor je atologijskih pjesama „Ostajte ovdje“,
„Emina“, „Veče na šklolju“, „ Pretprazničko veče“, „Ne vjeruj“, a njegov opus čini
više od 700 pjesama.

Prijedlozi, prilozi, veznici, rječice i uzvici su nepromjenjljive vrste riječi.

Imenice, zamjenice, brojevi i pridjevi su promjenjive vrste riječi po pad-

ežima (deklinacije), a glagoli po vremenima (konjugacija).

Prilog često označava nešto se ponavlja u kratkim vremenskim periodi-

ma. Česti može značiti i mnogo puta, ali ne mora biti u kratkim period-
ima npr. mnogo puta je bila Nova godina, ali nije često već jednom god-
išnje.

17