ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Χαράλαμπος Κεβρεκίδης

Student ID 20205038

Χειμερινό εξάμηνο 2022-2023

CYP.ECD600X.F2022

Δημιουργική Μάθηση και Παιχνίδι

Πρώτη Εργασία

Διδάσκουσα

Δρ. Αικατερίνη Μιχαλοπούλου

Καθηγήτρια
Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης

Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Λευκωσία, 2022
Περιεχόμενα

1. Εισαγωγή……………………………………………………………………………………………………………………………..2
2. Θεωρητικό πλαίσιο……………………………………………………………………………………………………………… 2
3. Σενάριο παιχνιδιού 1…………………………………………………………………………………………………………… 3
4. Σενάριο παιχνιδιού 2…………………………………………………………………………………………………………… 3
5. Συμπεράσματα……………………………………………………………………………………………………………………. 4
6. Βιβλιογραφικές αναφορές………………………………………………………………………………………………….. 4
1. Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία εκπονείται στα πλαίσια του μαθήματος «Δημιουργική μάθηση και παιχνίδι».
Γίνεται μία εισαγωγή στη σημασία του παιχνιδιού και ιδιαίτερα του ελεύθερου παιχνιδιού, το οποίο
είναι κομβικής σημασίας για το γερμανικό σύστημα εκπαίδευσης. Το ελεύθερο παιχνίδι
καταλαμβάνει το μεγαλύτερο χρόνο του ωρολογίου προγράμματος, σε αντίθεση με το ελληνικό
σύστημα, όπου κυριαρχεί η οργανωμένη δραστηριότητα. Θα παρατεθούν τρία σενάρια παιχνιδιού
που παρατηρήθηκαν από τον υποφαινόμενο σε παιδικό σταθμό που πραγματοποιεί την πρακτική
του άσκηση. Σχετική άδεια έχει δοθεί από τη διεύθυνση. Στο τέλος της εργασίας παρατίθενται τα
συμπεράσματα.

2. Θεωρητικό πλαίσιο

Στο βιβλίο των Gründler και Schäfer (2011) διαβάζουμε: «Η ανθρώπινη νοημοσύνη ξεδιπλώνεται
μόνο στο ελεύθερο παιχνίδι». Ήδη ο γνωστός παιδαγωγός Johannes Friedrich Pestalozzi έλαβε
υπόψη του εκφάνσεις αυτού που λέμε σήμερα ελεύθερο παιχνίδι τον 18ο και τις αρχές του 19ου
αιώνα, όταν έστρεψε την παιδαγωγική του στην ολιστική ανάπτυξη των ανθρώπων. Παρόμοια με
την παιδαγωγική Montessori, η οποία είναι γνωστή με το σύνθημα «Βοήθησέ με να το κάνω μόνος
μου», ο Pestalozzi εστίασε επίσης στις δραστηριότητες των παιδιών. Πολλοί από τους μαθητές του
πήραν κομμάτια της σκέψης του και τα διέδωσαν στον κόσμο των εκπαιδευτικών μεταρρυθμιστών
(Brubacher & Chateau, 1983). Τα διδάγματά τους παραμένουν ακόμα και σήμερα επίκαιρα. Το
ελεύθερο παιχνίδι εξακολουθεί να είναι ένα σημαντικό πεδίο μάθησης στο επίκεντρο της
καθημερινής εργασίας στον παιδικό σταθμό και το νηπιαγωγείο.

Το ελεύθερο παιχνίδι είναι μια από τις πιο πολύτιμες ευκαιρίες μάθησης για τα παιδιά. Μόνο στο
ελεύθερο παιχνίδι μπορούν να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους σε ποικίλες καταστάσεις. Όταν
οι εκπαιδευτικοί κάνουν ένα βήμα πίσω και αναλαμβάνουν το ρόλο του παρατηρητή, δίνουν στα
παιδιά την αυτοπεποίθηση να σχεδιάσουν το δικό τους παιχνίδι‧ τότε ενεργοποιείται μια αλυσίδα
μαθησιακών διαδικασιών. Πρώτα απ' όλα, τα παιδιά είναι απασχολημένα με την επιλογή των
παιχνιδιών τους και πρέπει να έρθουν αντιμέτωπα με τις ανάγκες των συντρόφων τους στο παιχνίδι.
Τα παιδιά αναπτύσσουν στρατηγικές για να κάνουν λίγο πίσω από την προσωπική τους επιθυμία και
να αποδεχτούν τις απόψεις των άλλων. Τα λάθη προσφέρουν στα παιδιά ευκαιρίες να μάθουν, μόνο
μέσα από λάθη εξελίσσονται και τα ίδια. Μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν την απογοήτευση και να
αναπτύσσουν νέες λύσεις (Wadepohl & Mackowiak, 2016).

Για να προετοιμαστεί μια καλή ατμόσφαιρα για το ελεύθερο παιχνίδι, πρέπει να δοθεί προσοχή σε
διάφορες λεπτομέρειες. Το ελεύθερο παιχνίδι δεν περιορίζεται μόνο στην επιλογή ενός βιβλίου,
ενός επιτραπέζιου παιχνιδιού κ.λπ. αλλά λαμβάνει χώρα σε όλους τους τομείς της καθημερινής
ζωής σε παιδικούς σταθμούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς. Πρώτα και κύρια, είναι σημαντικό να
δημιουργηθούν χώροι παιχνιδιού για τα παιδιά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ασφάλεια.

Οι εκπαιδευτικοί είναι διευκολυντές για τα παιδιά. Πιστεύουν σε αυτά και σε αυτό που κάνουν.
Γίνονται το σημείο αναφοράς, όταν τα παιδιά αναζητούν λύσεις και χρειάζονται τη συμβουλή τους.
Τα αφήνουν να κάνουν λάθη και να δοκιμάσουν νέα πράγματα. Στο ελεύθερο παιχνίδι μπορούν να
λειτουργήσουν και ως συμπαίκτες. Μπορούν να βοηθήσουν αρχικά τα παιδιά και έπειτα, όταν, για
παράδειγμα, η κατασκευή ενός πύργου με ξύλινα μπλοκ είναι περίπου η πιο σταθερή, μπορούν να
αποσυρθούν διακριτικά. Είναι σημαντικό να δώσουν στα παιδιά την ελευθερία να προσπαθήσουν,
να αποτύχουν και να ξανασκεφτούν (Moser, 2017).
Με μια ποικίλη και εμπνευσμένη γκάμα χώρων και υλικών, οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν μια καλή
βάση που επιτρέπει στα παιδιά να αναπτυχθούν ελεύθερα. Κατά τη διάρκεια του ελεύθερου
παιχνιδιού, τα ίδια τα παιδιά καθορίζουν το υλικό τους και το είδος του παιχνιδιού, τους συμπαίκτες
και τον τόπο παιχνιδιού. Με την κατάλληλη διαρρύθμιση του χώρου, προσφέρεται ακόμα και στα
μικρότερα παιδιά η δυνατότητα να επιλέξουν τον δικό τους χώρο και υλικό.

3. Σενάριο παιχνιδιού 1

Στον παιδικό σταθμό που κάνω την πρακτική μου υπάρχει ο κανόνας τα μεγαλύτερα παιδιά, ηλικίας
3-6 ετών να προαυλίζονται καθημερινά, ανεξαρτήτως καιρού. Ο κήπος διαθέτει δύο αμμοδόχος,
τσουλήθρα, κούνιες και μονόζυγο. Τα παιδιά γνωρίζουν την καθημερινή αυτή συνθήκη, την
περιμένουν με μεγάλη χαρά και σχεδιάζουν κατά την διάρκεια της μέρας τα παιχνίδια που θα
παίξουν στον κήπο. Ενίοτε, φέρνουν και παιχνίδια από το σπίτι τους, ώστε να τα παίξουν όλα μαζί.

Ένα κορίτσι έχει φέρει από το σπίτι της μία κούκλα-μωρό. Στην αποθήκη της αυλή υπάρχουν
αυτοκινητάκια και καροτσάκια. Το συγκεκριμένο κορίτσι, μαζί με δύο άλλες φίλες της, σκοπεύουν
να παίξουν οικογένεια. Τοποθετούν το μωρό σε ένα καροτσάκι και το πηγαίνουν βόλτα «στις
κούνιες». Τα κορίτσια έχουν αναλάβει τους ρόλους της μαμάς, του μπαμπά και της θείας.
Αξιοποιούν τον περιβάλλοντα χώρο. Κατευθύνονται στην αμμοδόχο και φτιάχνουν ένα «γλυκό» από
άμμο για να ταΐσουν το μωρό. Μετά πάνε το μωρό-κούκλα σε μία κούνια και το κουνάνε όλοι
εναλλάξ. Το συγκεκριμένο παιχνίδι μπορεί να χαρακτηριστεί κοινωνικο-δραματικό και συνεργατικό.

Αξιοσημείωτο βρίσκω το ότι τα παιδιά πέρασαν αρκετό χρόνο συζητώντας τους κανόνες, πριν
ξεκινήσουν να παίζουν (μοίρασμα ρόλων, οργάνωση της δραστηριότητας). Αυτό καταδεικνύει το
γεγονός ότι πρόκειται για ώριμο παιχνίδι (Leong & Bodrova, 2012). Τα παιδιά ζήτησαν την εμπλοκή
ενηλίκου, μόνο για να ζητήσουν συγκεκριμένο καροτσάκι από την αποθήκη του κήπου, διότι η
πόρτα λειτουργεί με κωδικό. Κατά τ’ άλλα φάνηκε να μην επιθυμούν την βοήθεια ενηλίκων, ενώ οι
όποιες λεπτομέρειες του παιχνιδιού συμφωνήθηκαν και καθορίστηκαν από τα ίδια.

4. Σενάριο παιχνιδιού 2

Μετά από το μεσημεριανό φαγητό υπάρχει η ώρα ησυχίας, που διαρκεί ακριβώς μία ώρα για τα
παιδιά του νηπιαγωγείου. Δεν υπάρχει η δυνατότητα ύπνου, όπως για τα παιδιά κάτω των τριών
ετών, αλλά διατίθενται κουβέρτες και μαξιλάρια για τα παιδιά που θέλουν να ξαπλώσουν στη γωνιά
ησυχίας. Κάποια παιδιά επιλέγουν να διαβάζουν ένα βιβλίο, κάποια αλλά να κάνουν κάποιο παζλ.

Μία ομάδα αγοριών έχει αυτό ανακηρύξει μία γωνιά της τάξης «δική τους» για την ώρα ησυχίας. Η
γωνιά αυτή βρίσκεται κοντά στη γωνιά που έχει τουβλάκια. Τα αγόρια αυτά χτίζουν συνήθως
πειρατικά καράβια. Παίρνοντας αφόρμηση από το προηγούμενο παιχνίδι τους φέρνουν όσα
περισσότερα μαξιλάρια και κουβέρτες μπορούν. Θέλουν να χτίσουν μία «πειρατική σπηλιά», μέσα
στην οποία θα ξεκουραστούν. Παρατηρώ πως ανάμεσά τους υφίσταται μία άτυπη ιεραρχία. Υπάρχει
το αγόρι που δίνει τις ιδέες και δύο αγόρια που επιδίδονται περισσότερο στο «χτίσιμο» της
σπηλιάς. Ωστόσο, δεν υπάρχουν μεγάλες προστριβές. Τα άλλα δύο αγόρια δεν αισθάνονται
υποδεέστερα, ενώ συμπληρώνουν με τις ιδέες τους το αρχικό πλάνο.
Αυτό το παιχνίδι έχει χαρακτηριστικά φανταστικού παιχνιδιού, γιατί αφόρμηση αποτέλεσαν
πειρατικές ιστορίες που αγαπούν ιδιαίτερα τα συγκεκριμένα αγόρια. Επίσης, είναι συνεργατικό,
διότι υπάρχει μία ιεραρχία, αλλά και διάλογος ανάμεσα στα μέλη της ομάδας.

5. Συμπεράσματα
Από τα παραπάνω δύο σενάρια μπορούμε να εξάγουμε κάποια συμπεράσματα. Αρχικά, και στα δύο
σενάρια η ενεργή εμπλοκή των ενηλίκων ήταν από ασήμαντη έως μηδαμινή. Είναι σημαντικό τα
παιδιά να έχουν χώρο και χρόνο, ώστε να αναπτύξουν τις προσωπικές τους ιδέες, να τις σχεδιάσουν
και να τις βάλουν σε εφαρμογή. Η ελευθερία αυτή τους δίνει την αίσθηση της ανεξαρτησίας από τη
μια, αλλά και της ευθύνης από την άλλη. Είναι αυτή που κινητοποιεί τη δημιουργικότητα και τη
φαντασία τους. Παράλληλα, ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους και τη δυνατότητα να στηρίζονται σε
δικές του δυνάμεις.

Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις ο χώρος ήταν από πριν προσεκτικά οργανωμένος από τους
ενήλικες. Ο σχεδιασμός του κήπου και η φροντίδα που δέχεται από το προσωπικό παρέχουν στα
παιδιά ερεθίσματα από φυσικά υλικά, δίνοντάς τους της ευκαιρία να παίξουν και να
δημιουργήσουν με αυτά. Τα φυσικά υλικά μεταμορφώνονται σε τροφή για τα φανταστικά μωρά, τα
πετραδάκια οριοθετούν τα «σπιτάκια». Μέσα στην τάξη, τα σκεπάσματα και τα μαξιλάρια είναι από
οικολογικά υλικά, κατάλληλα για παιδιά και πλένονται τακτικά. Η γωνιά ησυχία είναι προσεκτικά
επιλεγμένη, έτσι ώστε να έχει ο εκπαιδευτικός οπτική επαφή με το χώρο, αλλά να δίνεται στο παιδί
η αίσθηση ιδιωτικότητας.

Και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε ομαλή συνεργασία μεταξύ των παιδιών. Όπου προέκυψαν
διαφωνίες, αυτές ήταν στο πλαίσιο του παιχνιδιού και λύθηκαν χωρίς την παρέμβαση ενηλίκου.
Παρατηρώ, ότι σε αυτή την ηλικία ή αίσθηση του ανήκειν σε μία ομάδα συνομήλικων βοηθά στον
αυτοπροσδιορισμό του παιδιού. Το παιδί λαμβάνει μια αίσθηση ταυτότητας σε σχέση με το ρόλο
του σε αυτή την ομάδα (πχ ο «χτίστης» ή «η μαμά») αλλά και σε αντιθετική σχέση με άλλες ομάδες
συνομηλίκων. Είναι δηλαδή το χαρακτηριστικό που το ενώνει με κάποια παιδιά και το διαχωρίζει
από κάποια άλλα. Η αίσθηση αυτή του ανήκειν δεν είναι στατική, αλλά μπορεί να μεταβάλλεται με
τον καιρό. Έτσι, το παιδί μαθαίνει ότι μπορεί να τροποποιεί τις επιλογές του και να τις
επαναδιαπραγματεύεται.

6. Βιβλιογραφικές αναφορές
Brubacher, J. S., & Chateau, J. (1983). Οι μεγάλοι παιδαγωγοί. Αθήνα: Γλάρος.

Gründler, E. C., & Schäfer, N. (2011). Kita-Gelände naturnah gestalten: Außenräume gemeinsam
planen und bauen. Berlin: Cornelsen

Moser, G. (2017). Das Freispiel im Kindergarten. Seine Ambiguität im Hinblick auf die Bildung des
Selbstkonzeptes im Kleinkind- und Vorschulalter. Das Kita-Handbuch, 2017(1), 1–4.
doi:10.26041/fhnw-966
Wadepohl, H., & Mackowiak, K. (2016). Beziehungsgestaltung und deren Bedeutung für die
Unterstützung von kindlichen Lernprozessen im Freispiel. Frühe Bildung, 5, 22-30.
doi:10.1026/2191-9186/a000241.