Τα ελιξήρια του θανάτου

Πηγή: Σιωπηλή Άνοιξη-Ράκελ Κάρσον

Για πρώτη φορά στην παγκόσµια ιστορία, το κάθε ανθρώπινο ον

υποβάλλεται σε επαφή µε επικίνδυνες χηµικές ουσίες, από τη στιγµή
της σύλληψής του µέχρι το θάνατό του. Στη διάρκεια των δύο
τελευταίων δεκαετιών που χρησιµοποιούµε τα συνθετικά
εντοµοκτόνα, τα έχουµε κυκλοφορήσει µε τέτοια ευσυνειδησία στον
έµψυχο και τον άψυχο κόσµο, που τα βρίσκουµε σχεδόν παντού. Τα
ξαναβρίσκουµε στα περισσότερα δίκτυα ποταµών κι ακόµα σε
υπόγεια ρεύµατα νερού που κυλούν κάτω απ’ τα πόδια µας χωρίς να
τα βλέπουµε. Υπολείµµατα αυτών των χηµικών ουσιών
εξακολουθούν να παραµένουν στο έδαφος στο οποίο έχουν
χρησιµοποιηθεί πριν από δώδεκα χρόνια. Έχουν εισχωρήσει κι έχουν
µείνει µέσα στο σώµα των ψαριών, των πουλιών, των ερπετών
καθώς και των ήµερων και άγριων ζώων σε τέτοια κλίµακα, που οι
επιστήµονες που κάνουν πειράµατα πάνω σε ζώα, είναι αδύνατο να
εντοπίσουν κάποιο είδος που δεν έχει µολυνθεί απ’ αυτά. Τα έχουν
βρει σε ψάρια που ζουν σε αποµακρυσµένες λίµνες πάνω στα βουνά,
σε σκουλήκια που ζουν µέσα στη γη, στ’ αβγά των πουλιών – και
στον ίδιο τον άνθρωπο. Γιατί αυτές οι χηµικές ουσίες έχουν
αποθηκευθεί τώρα στα σώµατα των περισσότερων ανθρώπων,
άσχετα µε την ηλικία τους. Εµφανίζονται στο µητρικό γάλα, και ίσως
και στους ιστούς του εµβρύου.

Κι όλα αυτά έγιναν, εξ αιτίας της ξαφνικής ανόδου και της

εκπληκτικής ανάπτυξης µιας βιοµηχανίας που παράγει συνθετικές
χηµικές ουσίες φτιαγµένες από τον άνθρωπο, ουσίες που έχουν την
δυνατότητα να σκοτώνουν τα έντοµα. Η βιοµηχανία αυτή είναι παιδί
του ∆ευτέρου Παγκόσµιου Πολέµου. Στη διάρκεια της παραγωγής
χηµικών ουσιών για την πολεµική βιοµηχανία, ανακαλύφτηκε πως
µερικές απ’ αυτές τις ουσίες που είχαν κατασκευαστεί στο
εργαστήριο, ήταν θανατηφόρες για τα έντοµα. Η ανακάλυψη αυτή
δεν έγινε τυχαία΄ τα έντοµα χρησιµοποιούνται ευρέως για πειράµατα
που αφορούσαν το κατά πόσο ορισµένες χηµικές ουσίες θα
µπορούσαν να προκαλέσουν το θάνατο στον άνθρωπο.

Το αποτέλεσµα ήταν µια ατέλειωτη σειρά συνθετικών εντοµοκτόνων,

όπως βλέπουµε. Επειδή είναι φτιαγµένα από τον άνθρωπο – ύστερα
από εξαιρετικά ευφυείς χειρισµούς µέσα στο εργαστήριο που γίνονται
πάνω στο µόριο µε την υποκατάσταση ατόµων και την αλλαγή της
κατανοµής τους – διαφέρουν πάρα πολύ απ’ τα απλούστερα
εντοµοκτόνα της προπολεµικής περιόδου. Εκείνα κατασκευάζονται
από φυσικά ανόργανα άλατα κι από φυτικά προϊόντα – πρόκειται για
συνθετικά του αρσενικού, του χαλκού, του µολύβδου, του
µαγγανίου, του ψευδάργυρου κι άλλων αλάτων, καθώς και για το
πύρεθρο που βγαίνει από τα ξερά λουλούδια του χρυσάνθεµου, την
θεϊκή νικοτίνη από µερικά φυτά συγγενή του καπνού και την
ροτενόνη από τα οσπριώδη φυτά των Ανατολικών Ινδιών.

Αυτό που κάνει τα νέα συνθετικά εντοµοκτόνα να ξεχωρίζουν είναι η

τεράστια δύναµη που έχουν πάνω στην ζωή. Η τεράστια αυτή
δύναµη δεν περιορίζεται µόνο στο να υπεισέρχονται στις πιο ζωτικές
διαδικασίες του σώµατος, αλλά να τους προκαλούν και µεταβολές
που είναι βλαβερές και κάποτε και θανατηφόρες. Έτσι, όπως θα
δούµε, καταστρέφουν τα ίδια τα ένζυµα των οποίων η λειτουργία
προστατεύει το σώµα από διάφορες βλάβες, σταµατούν τις
διαδικασίες της οξείδωσης από τις οποίες το σώµα παίρνει την
ενέργειά του, εµποδίζουν τη φυσιολογική λειτουργία διαφόρων
οργάνων και θέτουν σε λειτουργία, πολλές φορές, την αργή και
αµετάκλητη µεταβολή µέσα στα κύτταρα που ονοµάζουµε
σχηµατισµό κακοήθους όγκου.

Κι όµως κάθε χρόνο προσθέτουµε στον κατάλογο καινούργιες πιο

επικίνδυνες χηµικές ουσίες κι επινοούµε νέες χρήσεις γι’ αυτές, έτσι
ώστε η επαφή µε τις ουσίες αυτές να γίνεται παντού και σε κάθε
στιγµή. Η παραγωγή συνθετικών φυτοφαρµάκων ανέβηκε από
124,259,000 λίµπρες το 1947 σε 637,666,000 λίµπρες το 1960 –
πράγµα που σηµαίνει ότι αυξήθηκε πάνω από πέντε φορές. Η αξία
των προϊόντων αυτών υπερέβαινε χοντρικά, τα 250 εκατοµµύρια
δολλάρια. Αλλά αυτοί οι αριθµοί δεν είναι παρά η αρχή, γιατί η
βιοµηχανία αυτή έχει µεγάλα σχέδια κι ελπίδες.

Εποµένως είναι απαραίτητο για τον καθένα µας να γνωρίζει

ποια είναι και τι κάνουν αυτά τα φυτοφάρµακα. Αν πρόκειται
να ζήσουµε τόσο κοντά µ’ αυτές τις χηµικές ουσίες – να τις
τρώµε, να τις πίνουµε, να µπαίνουν µέσα στο µεδούλι µας –
τότε είναι καλύτερα να ξέρουµε πώς είναι φτιαγµένα και τι
δύναµη έχουν.
Παρ’ όλο που ο ∆εύτερος Παγκόσµιος Πόλεµος σηµείωσε την αλλαγή
που µας έκανε να στραφούµε από τις ανόργανες χηµικές ουσίες, στο
θαυµαστό κόσµο των οργανικών ουσιών (στο µόριο του άνθρακα
δηλ.), εξακολουθούν να υπάρχουν µερικά απ’ τα παλιά προϊόντα. Το
κυριότερο απ’ αυτά είναι το αρσενικό, που εξακολουθεί να είναι το
βασικό συστατικό µιας µεγάλης ποικιλίας ζιζανιοκτόνων κι
εντοµοκτόνων. Το αρσενικό είναι µια εξαιρετικά τοξική ουσία που
εµφανίζεται κατά την εξόρυξη διάφορων µεταλλευµάτων και σε πολύ
µικρές ποσότητες στα ηφαίστεια, στη θάλασσα και στα νερά των
πηγών. Οι σχέσεις του µε τον άνθρωπο είναι ποικίλλες και έχουν
κάποια ιστορία. Επειδή οι ενώσεις που το περιέχουν είναι άγευστες,
ήταν το καλύτερο µέσο που χρησιµοποιόταν για τα διάφορα
εγκλήµατα, πολύ πριν από την εποχή των Βοργίων κι ακόµα και
σήµερα. Αρσενικό υπάρχει και στην καπνιά των Εγγλέζικων τζακιών,
και µαζί µε ορισµένους αρωµατικούς υδρογονάνθρακες, θεωρείται
υπεύθυνο για την καρκινογόνο δράση της αιθάλης, που
ανακαλύφτηκε περίπου πριν από δυο αιώνες από έναν Άγγλο γιατρό.
Έχουν παρουσιαστεί, ακόµα, επιδηµίες χρόνιας δηλητηρίασης από
αρσενικό που προσέβαλε ολόκληρους πληθυσµούς που εξετέθηκαν
σ’ αυτό για µεγάλα χρονικά διαστήµατα. Επίσης έχει παρατηρηθεί ότι
σ’ ένα περιβάλλον που είναι µολυσµένο από αρσενικό έχουν επέλθει
θάνατοι αλόγων, αγελάδων, χοίρων, κατσικιών, ψαριών, ελαφιών
και µελισσών. Παρ’ όλα αυτά τα στοιχεία, το ράντισµα µε αρσενικό κι
η χρησιµοποίηση του σε σκόνη, είναι πολύ διαδεδοµένα. Στις νότιες
Ηνωµένες Πολιτείες όπου ραντίζονται τα βαµβάκια µε αρσενικό, είναι
αδύνατο σχεδόν να υπάρξει βιοµηχανία εκτροφής µελισσών. Οι
αγρότες που χρησιµοποιούν αρσενικό σε σκόνη για µεγάλα χρονικά
διαστήµατα, υποφέρουν συχνά από χρόνια δηλητηρίαση απ’ αυτό΄
επίσης, έχουν δηλητηριαστεί κατοικίδια ζώα από τα ραντίσµατα ή
από ζιζανιοκτόνα που περιέχουν αρσενικό. Η σκόνη που περιέχει
αρσενικό και που χρησιµοποιείται για τα φραγκοστάφυλλα
µεταφέρεται µε τον αέρα στα γειτονικά κτήµατα και µολύνει τα νερά,
σκοτώνει τις µέλισσες και τις αγελάδες και προκαλεί αρρώστιες στον
άνθρωπο. «Είναι σχεδόν αδύνατο… να χρησιµοποιηθούν προϊόντα
που περιέχουν αρσενικό µε τρόπο που να αγνοεί περισσότερο την
γενική υγεία, απ’ ό,τι έχει γίνει στη χώρα µας τα τελευταία χρόνια»
είπε ο ∆ρ. Γ. Χιούπερ, του Εθνικού Αντικαρκινικού Ινστιτούτου, που
είναι αυθεντία στον καρκίνο που προκαλείται από το περιβάλλον.
«Οποιοσδήποτε βλέπει τους ανθρώπους που ραντίζουν µε
εντοµοκτόνα, ή χρησιµοποιύν σκόνες που περιέχουν αρσενικό,
εντυπωσιάζεται από την τροµακτική αδιαφορία µε την οποία γίνονται
οι δουλειές αυτές».

Τα µοντέρνα εντοµοκτόνα είναι ακόµα πιο επικίνδυνα. Η µεγάλη

πλειοψηφία τους ανήκει σε µια απ’ τις δυο µεγάλες κατηγορίες
χηµικών ενώσεων. Η µια εκπροσωπείται από το Ντι Ντι Τι, και είναι
γνωστή µε τη γενική ονοµασία «χλωριούχοι υδρογονάνθρακες».
Η άλλη οµάδα αποτελείται από εντοµοκτόνα που περιέχουν
οργανοφωσφορικές ενώσεις, κι εκπροσωπείται από το γνωστό
µας µαλαθείο και παραθείο. Όλα έχουν κάτι το κοινό µεταξύ τους.
Όπως αναφέρουµε και προηγουµένως δηµιουργούνται µε βάση τα
άτοµα του άνθρακα, που αποτελούν επίσης τα απαραίτητα συστατικά
της ζωής, κι έτσι ταξινοµούνται σαν «οργανικά». Για να τα
κατανοήσουµε πρέπει να δούµε από τι είναι φτιαγµένα, και πώς, παρ’
όλο που συνδέονται µε τη βασική χηµεία της κάθε µορφής ζωής,
µετατρέπονται µε τρόπο, ώστε να γίνουν αιτίες θανάτου.

Το βασικό στοιχείο, ο άνθρακας, είναι ένα στοιχείο που τα άτοµά του

έχουν µια σχεδόν άπειρη ικανότητα να ενώνονται µεταξύ τους σε
αλύσεις και δακτύλιους και σε διάφορους άλλους σχηµατισµούς,
καθώς και να ενώνονται µε άτοµα άλλων στοιχείων. Πραγµατικά, η
µεγάλη ποικιλία των ζωντανών οργανισµών, από τα βακτήρια µέχρι
τη µεγάλη γαλάζια φάλαινα, οφείλεται κατά µεγάλο µέρος σ’ αυτή
την ικανότητα του άνθρακα. Το σύνθετο µόριο της πρωτεΐνης έχει σα
βάση του το άτοµα του άνθρακα, και το ίδιο συµβαίνει µε τα λίπη,
τους υδατάνθρακες, τα ένζυµα και τις βιταµίνες. Το ίδιο συµβαίνει
ακόµα και µε πάρα πολλά µη ζωντανά πράγµατα, γιατί ο άνθρακας
δεν είναι µόνο το σύµβολο της ζωής.

Ορισµένα οργανικά συνθετικά είναι απλώς συνδυασµοί άνθρακα και

υδρογόνου. Το πιο απλό απ’ αυτά είναι το µεθάνιο που σχηµατίζεται
στη φύση από την βακτηριακή αποσύνθεση της οργανικής ύλης κάτω
απ’ το νερό. Όταν αναµιχθεί µε αέρα στις κατάλληλες αναλογίες, το
µεθάνιο γίνεται το εκρηκτικό αέριο που υπάρχει στα ορυχεία του
λιγνίτη. Η δοµή του είναι εξαιρετικά απλή, κι αποτελείται από ένα
άτοµο άνθρακα στο οποίο έχουν προστεθεί τέσσερα άτοµα
υδρογόνου.

Οι χηµικοί ανακάλυψαν ότι είναι δυνατό να ελευθερώσουµε ένα απ’

όλα τα άτοµα του υδρογόνου και να το αντικαταστήσουµε µε άλλα
στοιχεία. Για παράδειγµα, αν αντικαταστήσουµε ένα άτοµο
υδρογόνου µ’ ένα άτοµο χλωρίου θα έχουµε το χλωριούχο
µεθύλιο.
Αν αντικαταστήσουµε τρία άτοµα υδρογόνου µε χλώριο, τότε θα
έχουµε το αναισθητικό χλωροφόρµιο.

Αν αντικαταστήσουµε όλα τα άτοµα υδρογόνου µε άτοµα χλωρίου,

το αποτέλεσµα θα είναι ο τετραχλωριούχος άνθρακας, το
καθαριστικό υγρό.

Με απλά λόγια, οι αλλαγές αυτές που γίνονται πάνω στο βασικό

µόριο του µεθανίου µας δείχνουν τι είναι ένας χλωριούχος
υδρογονάνθρακας. Αυτό όµως που δείξαµε παραπάνω µας δίνει µια
µικρή ιδέα για την αληθινή περίπλοκη υφή του χηµικού κόσµου των
υδρογονανθράκων, ή για τις αλλαγές µε τη βοήθεια των οποίων, ο
χηµικός που ασχολείται µε την οργανική χηµεία, δηµιουργεί την
τεράστια ποικιλία των παρασκευασµάτων του. Γιατί αντί να
χρησιµοποιήσει το µόριο του µεθανίου που έχει µόνο ένα άτοµο
άνθρακα, µπορεί να δουλέψει µε µόρια υδρογονανθράκων που
αποτελούνται από πολλά άτοµα άνθρακα που σχηµατίζουν
δακτύλιους ή αλύσεις, πλάγιες αλύσεις ή άλλους σχηµατισµούς και
συνδέονται µεταξύ τους µε χηµικούς δεσµούς που δεν είναι απλώς
άτοµα υδρογόνου ή χλωρίου, παρά µια µεγάλη ποικιλία χηµικών
οµάδων. Με σχετικά µικρές αλλαγές, µεταβάλλεται όλος ο
χαρακτήρας της ουσίας΄ αρκεί να πούµε ότι έχει µεγάλη σηµασία,
όχι µονάχα το χηµικό συστατικό που προσδένεται, αλλά και η θέση
στην οποία τοποθετείται ως προς τον άνθρακα. Τέτοιοι ευφυείς
χειρισµοί είχαν σαν αποτέλεσµα τη δηµιουργία αυτής της στρατιάς
των δηλητηρίων που έχουν πραγµατικά τροµακτική δύναµη.Το Ντι
Ντι Τι (DDT) (διχλωρο-διφαινυλο-τριχλωρο-αιθάνιο)
κατασκευάστηκε για πρώτη φορά από έναν Γερµανό χηµικό το 1874,
αλλά η ιδιότητά του σαν εντοµοκτόνο δεν ανακαλύφτηκε παρά το
1939. Σχεδόν αµέσως το Ντι Ντι Τι έγινε γνωστό σαν ένα µέσο που
θα µπορούσε να εξαλείψει τις ασθένειες που προκαλούνταν από
έντοµα και να κερδίσει τον αγώνα του γεωργού κατά των
καταστροφέων αυτών των σπαρτών µέσα σε µια νύχτα. Ο Πωλ
Μύλλερ, ο Ελβετός που το ανακάλυψε, πήρε το βραβείο Νόµπελ.

Το Ντι Ντι Τι χρησιµοποιείται τώρα τόσο πλατιά, που για τον

περισσότερο κόσµο µοιάζει αβλαβές, επειδή ακριβώς είναι τόσο
συνηθισµένο. Ίσως ο µύθος του ότι το Ντι Ντι Τι δεν βλάπτει,
βασίζεται στο γεγονός ότι µια απ’ τις πρώτες χρήσεις του ήταν η
χρησιµοποίησή του πάνω σε χιλιάδες στρατιώτες, πρόσφυγες κι
αιχµαλώτους στη διάρκεια του πολέµου για να καταπολεµηθούν οι
ψείρες. Πιστεύεται γενικά, ότι επειδή τόσο πολλοί άνθρωποι ήρθαν
σε τόσο στενή επαφή µε το Ντι Ντι Τι και δεν έπαθαν κάποια άµεση
ζηµιά, σίγουρα αυτή η χηµική ουσία δεν προκαλεί βλάβες. Αυτή η
δικαιολογηµένη παρεξήγηση ξεκινάει από το γεγονός ότι – αντίθετα
µε τους άλλους χλωριούχους υδρογονάνθρακες – το Ντι Ντι Τι σε
µορφή σκόνης δεν απορροφάται αµέσως από το δέρµα. Όταν
διαλυθεί µέσα σε πετρέλαιο όπως γίνεται συνήθως, είναι σαφώς
τοξικό. Αν το καταπιεί κανείς, απορροφάται σιγά-σιγά από το πεπτικό
σύστηµα΄ µπορεί επίσης ν’ απορροφηθεί κι από τους πνεύµονες.
Όταν θα µπει στο σώµα, θ’ αποθηκευτεί, στο µεγαλύτερο µέρος του,
σε όργανα που διαθέτουν πλούσιες λιπαρές ουσίες (γιατί το ίδιο το
Ντι Ντι Τι διαλύεται σε λίπος) όπως είναι τα επινεφρίδια, οι όρχεις κι
ο θυρεοειδής. Σχετικά µεγάλες ποσότητες εγκαθίστανται στο συκώτι,
στα νεφρά και στο λίπος των προστατευτικών µεσεντερίων που
βρίσκονται γύρω από τα έντερα.
Αυτή η αποθήκευση του Ντι Ντι Τι αρχίζει µε την ελάχιστη λήψη της
χηµικής αυτής ουσίας (που υπολείµµατά της βρίσκονται σχεδόν
πάνω σ’ όλες τις τροφές) και συνεχίζεται µέχρι να φτάσει σε αρκετά
υψηλά επίπεδα. Οι λιπαροί χώροι αποθήκευσης δρουν σαν βιολογικοί
πολλαπλασιαστές, κι έτσι η λήψη Ντι Ντι Τι σε αναλογία 1/10 προς 1
εκατοµµύριο (εννοούµε δηλ. πως αν η δίαιτά µας αποτελείται από 1
εκατοµµύριο µέρη, το 1/10 µόνο ενός µέρους απ’ αυτήν είναι η
τοξική ουσία) στη δίαιτά µας, όταν αποθηκευτεί φθάνει µια αναλογία
10 ως 15 προς ένα εκατοµµύριο, γίνεται δηλ. µια αύξηση εκατό
φορές ή και παραπάνω. Αυτά τα µεγέθη που αναφέρουµε είναι πολύ
συνηθισµένα για το χηµικό ή τον φαρµακολόγο, αλλά όχι για µας. Η
αναλογία 1 προς 1 εκατοµµύριο, µας φαίνεται κάτι το ελάχιστο – κι
έτσι είναι. Αλλά αυτές οι ουσίες είναι τόσο ισχυρές, που µια ελάχιστη
ποσότητα µπορεί να προκαλέσει τεράστιες µεταβολές στο σώµα µας.
Στα πειράµατα που έγιναν πάνω σε ζώα, µια ποσότητα Ντι Ντι Τι σε
αναλογία 3 προς 1 εκατοµµύριο, αποδείχτηκε ότι κατέστρεψε ένα
ένζυµο απαραίτητο για τον καρδιακό µυ. Μια αναλογία πέντε προς 1
εκατοµµύριο προκάλεσε νέκρωση ή διαµελισµό κυττάρων του
συκωτιού. ∆εν χρειάστηκε παρά µια αναλογία 2,5 προς 1
εκατοµµύριο δυο άλλων πολύ συγγενών χηµικών ουσιών, της
ντιελντρίν και της χλωρντέην, για να έχουµε το ίδιο αποτέλεσµα.

Τα γεγονότα αυτά δεν πρέπει να µας προκαλούν έκπληξη. Στις

φυσιολογικές χηµικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώµατος υπάρχει
σχεδόν η ίδια σχέση που υπάρχει µεταξύ του αιτίου και του
αποτελέσµατος. Για παράδειγµα, µια ελάχιστη ποσότητα ιωδίου, ας
πούµε δυο δεκάκις χιλιοστά του γραµµαρίου, σηµειώνει τη διαφορά
µεταξύ του υγιούς και του αρρώστου ατόµου. Επειδή αυτές οι µικρές
ποσότητες των φυτοφαρµάκων αποθηκεύονται και συσσωρεύονται
εύκολα και απεκκρίνονται πάρα πολύ αργά, η απειλή χρόνιας
δηλητηρίασης και εκφύλισης του συκωτιού ή και άλλων οργάνων,
είναι πολύ σοβαρή.

Οι επιστήµονες δεν συµφωνούν για τις ποσότητες Ντι Ντι Τι που

µπορεί να αποθηκεύσει το ανθρώπινο σώµα. Ο ∆ρ. Άρνολντ Λέµαν,
που είναι υπεύθυνος φαρµακολόγος της Υπηρεσίας Ελέγχου
Τροφίµων και Φαρµάκων λέει πως δεν υπάρχει κατώτατο όριο για τις
ποσότητες Ντι Ντι Τι που απορροφώνται, ούτε και ανώτατο όριο
πέραν του οποίου σταµατάει η απορρόφηση και η αποθήκευση. Από
την άλλη µεριά, ο ∆ρ. Γουέιλαντ Χέιζ της Υπηρεσίας Προστασίας της
∆ηµόσιας Υγείας των Ηνωµένων Πολιτειών, υποστηρίζει ότι σε κάθε
άτοµο επιτυγχάνεται ένα σηµείο ισορροπίας και ότι οι ποσότητες του
Ντι Ντι Τι που ξεπερνούν αυτή την ποσότητα, απεκκρίνονται. Για
πρακτικούς λόγους, δεν έχει ιδιαίτερη σηµασία ποιος απ’ τους δυο
έχει δίκιο. Η αποθήκευση του Ντι Ντι Τι στο ανθρώπινο σώµα έχει
διερευνηθεί, και γνωρίζουµε πως ο µέσος άνθρωπος συσσωρεύει
ποσότητες που έχουν τη δύναµη να τον βλάψουν. Σύµφωνα µε
διάφορες µελέτες, τα άτοµα που δεν εκτίθενται µε άλλο τρόπο (παρά
µόνο διά µέσου της δίαιτάς τους) στο Ντι Ντι Τι, αποθηκεύουν κατά
µέσο όρο µια αναλογία 5,3 ως 7,4 προς 1 εκατοµµύριο, οι γεωργοί
µια αναλογία 17,1 προς 1 εκατοµµύριο κι οι εργάτες που δουλεύουν
σε εργοστάσια παρασκευής εντοµοκτόνων φτάνουν µια αναλογία
648 προς 1 εκατοµµύριο. Η κλίµακα λοιπόν είναι µεγάλη όπως
βλέπουµε και πρέπει ακόµα να ξέρουµε πως κι οι ελάχιστες
ποσότητες ακόµα, ξεπερνούν το επίπεδο στο οποίο µπορεί να αρχίσει
να βλάπτεται το συκώτι και άλλα όργανα και ιστοί.

Ένα από τα πιο επικίνδυνα χαρακτηριστικά του Ντι Ντι Τι και των
παρόµοιων χηµικών ουσιών, είναι ο τρόπος που περνούν από τον
ένα οργανισµό στον άλλο, σ’ όλα τα επίπεδα της διαδικασίας της
διατροφής. Για παράδειγµα, ας πούµε ότι ραντίζουµε µε Ντι Ντι Τι
χωράφια όπου καλλιεργείται µηδική΄ από το φυτό αυτό
παρασκευάζονται ζωοτροφές και δίνονται στις κότες΄ οι κότες
γεννούν αβγά που περιέχουν Ντι Ντι Τι. Ακόµα και τα στάχυα που
περιέχουν υπολείµµατα σε αναλογία 7-8 προς 1 εκατοµµύριο,
δίνονται στις αγελάδες. Το Ντι Ντι Τι βρίσκεται στο γάλα σε αναλογία
περίπου 3 προς 1 εκατοµµύριο, αλλά στο βούτυρο που φτιάχνεται
από το γάλα αυτό µπορεί να φτάσει µια αναλογία 65 προς 1
εκατοµµύριο. Μ΄ αυτή την διαδικασία της µεταφοράς που ακολουθεί
το Ντι Ντι Τι, κάτι που άρχισε σαν µια πολύ µικρή ποσότητα, µπορεί
να καταλήξει σε µια µεγάλη συµπύκνωση της ουσίας αυτής. Οι
αγρότες σήµερα, βρίσκουν µεγάλες δυσκολίες για να προµηθευτούν
ζωοτροφές που δεν έχουν µολυνθεί για τις αγελάδες που παράγουν
γάλα, παρ’ όλο που η Υπηρεσία Ελέγχου Τροφίµων και Φαρµάκων
απαγορεύει την παρουσία υπολειµµάτων εντοµοκτόνων στο γάλα
που αποτελεί αντικείµενο του εµπορίου µεταξύ των διαφόρων
πολιτειών.

Το δηλητήριο µπορεί επίσης να περάσει από τη µητέρα στα µικρά

της. Έχουν ανακαλυφτεί στο ανθρώπινο γάλα υπολείµµατα
εντοµοκτόνων σε δείγµατα που ελέγχτηκαν από επιστήµονες της
Υπηρεσίας Ελέγχου Τροφίµων και Φαρµάκων. Αυτό σηµαίνει ότι το
βρέφος που θηλάζει, παίρνει µικρές αλλά συνεχείς ποσότητες της
ουσίας αυτής, που προστίθεται στο φορτίο των τοξικών χηµικών
ουσιών που σχηµατίζονται µέσα στο σώµα του. Όµως, αυτή δεν είναι
η πρώτη φορά που το µωρό εκτίθεται σε τέτοιες ουσίες: έχουµε
σοβαρούς λόγους να πιστεύουµε ότι η ιστορία αυτή αρχίζει όταν
βρίσκεται ακόµα µέσα στη µήτρα. Σε πειράµατα που έχουν γίνει
πάνω σε ζώα, τα εντοµοκτόνα που αποτελούνται από χλωριούχους
υδρογονάνθρακες, περνούν εύκολα από τον πλακούντα, το
κυριότερο προστατευτικό µέσο που βρίσκεται ανάµεσα στη µητέρα
και το παιδί για να προστατευτεί το έµβρυο από τις βλαβερές ουσίες
του µητρικού σώµατος. Ενώ οι ποσότητες που λαµβάνουν τα βρέφη
µε τον τρόπο αυτό είναι πολύ µικρές, δεν είναι καθόλου ασήµαντες,
γιατί τα παιδιά είναι πιο ευαίσθητα στις δηλητηριάσεις απ’ τους
µεγάλους. Αυτά όλα σηµαίνουν επίσης πως σήµερα, το µέσο άτοµο
αρχίζει τη ζωή του µε µια πρώτη ποσότητα χηµικής ουσίας που σ’
αυτήν θα προστίθενται συνέχεια κι άλλες, και το σώµα θα πρέπει
πάντοτε να τις κουβαλάει µαζί του.

Όλα αυτά τα γεγονότα – η αποθήκευση χαµηλών ποσοτήτων, η

συνεχής συσσώρευση, κι η συχνότητα βλάβης στο συκώτι που
προκαλούνται από τις ποσότητες που υπάρχουν σ’ ένα κανονικό
διαιτολόγιο – έκαναν την Υπηρεσία Ελέγχου Τροφίµων και
Φαρµάκων να δηλώσει το 1950 ότι είναι «πιθανότατο να έχουµε
υποεκτιµήσει την σοβαρότητα των κινδύνων του Ντι Ντι Τι». ∆εν
υπήρχε ποτέ καµιά παρόµοια περίπτωση στην ιστορία της ιατρικής.
Αλλά κανένας δεν ξέρει ποιες µπορεί να είναι οι τελικές συνέπειες.

Η χλωρντέην, που είναι ένας άλλος χλωριούχος

υδρογονάνθρακας, έχει όλες αυτές τις δυσάρεστες ιδιότητες που
αποδίδονται στο Ντι Ντι Τι, κι ακόµα µερικές που είναι αποκλειστικά
 δικές του. Τα υπολείµµατά του διατηρούνται για πολύ καιρό στο
έδαφος, στις τροφές, ή στις επιφάνειες πάνω στις οποίες βρίσκεται. Η
χλωρντέην χρησιµοποιεί όλες τις πιθανές πύλες εισόδου του
ανθρώπινου σώµατος. Απορροφάται από το δέρµα, από το
αναπνευστικό σύστηµα όταν είναι σε µορφή σκόνης ή σπρέυ, και
φυσικά κι από την πεπτική οδό, αν καταπιούµε υπολείµµατά της.
Όπως όλοι οι άλλοι χλωριούχοι υδρογονάνθρακες, τα αποθέµατά της
συσσωρεύονται µέσα στο ανθρώπινο σώµα. Ένα διαιτολόγιο που
περιέχει µια µικρή αναλογία χλωρντέην 2,5 προς 1 εκατοµµύριο,
µπορεί ενδεχοµένως να καταλήξει σε µια αναλογία 75 προς 1
εκατοµµύριο που θα αποθηκευτεί µέσα στο λίπος των

πειραµατόζωων.

Ο ∆ρ. Λέµαν που είναι ένας πολύ έµπειρος φαρµακολόγος, το 1950

περιέγραψε την χλωρντέην σαν «ένα απ’ τα πιο τοξικά εντοµοκτόνα
– οποιοσδήποτε την χρησιµοποιεί µπορεί να δηλητηριαστεί». Αν
κρίνουµε απ’ την ευκολία µε την οποία χρησιµοποιούν οι κάτοικοι
των προαστίων την ουσία αυτή για το γκαζόν των κήπων τους, θα
καταλάβουµε ότι δεν πήραν και πολύ στα σοβαρά την προειδοποίηση
αυτή. Το γεγονός ότι αυτοί οι κάτοικοι των προαστίων δεν
προσβάλλονται αµέσως, δεν σηµαίνει και πολλά πράγµατα, γιατί οι
τοξίνες µπορεί να υπάρχουν µέσα στο σώµα τους για πολύ καιρό και
τα αποτελέσµατά τους να φανούν µήνες ή και χρόνια αργότερα, µε
τη µορφή κάποιας περίεργης ανωµαλίας, της οποίας θα είναι πολύ
δύσκολο να βρεθούν τα αίτια. Από την άλλη µεριά, ο θάνατος µπορεί
να πλήξει τον άνθρωπο πολύ γρήγορα. Ένα θύµα που έχυσε
καταλάθος πάνω του ένα διάλυµµα που περιείχε 25% χλωρντέην,
παρουσίασε συµπτώµατα δηλητηριάσεως µέσα σε 40 λεπτά και
πέθανε πριν να προλάβουν να του παρέχουν οποιαδήποτε ιατρική
φροντίδα. ∆εν πρέπει να βασίζεται κανείς στις προειδοποιήσεις και τα
αντίδοτα που υπάρχουν πάνω στα κουτιά µε τα φάρµακα, γιατί
πρέπει να δοθούν µέσα σε ορισµένο χρόνο.

Το επταχλώριο, που είναι ένα απ’ τα συστατικά της χλωρντέην

κυκλοφορεί στην αγορά και σαν ξεχωριστό φάρµακο. Έχει µια
ιδιαίτερα µεγάλη ικανότητα να αποθηκεύεται µέσα στο λίπος. Αν το
διαιτολόγιο περιέχει µια αναλογία 1/10 προς 1 εκατοµµύριο
επταχλώριο, τότε στο σώµα θα υπάρχουν ποσότητες αρκετά µεγάλες
για να µπορούν να µετρηθούν. Έχει επίσης την περίεργη ιδιότητα να
αλλάζει και να γίνεται µια εντελώς ξεχωριστή χηµική ουσία που είναι
γνωστή σαν εποξείδιο του επταχλωρίου. Αυτό συµβαίνει µέσα στο
έδαφος καθώς και στους ιστούς των φυτών και των ζώων. Τα τέστ
που έγιναν πάνω σε πουλιά, έδειξαν ότι το εποξείδιο αυτό που
δηµιουργείται απ’ την αλλαγή του επταχλωρίου, είναι πιο τοξικό απ’
την αρχική χηµική ουσία, που µε τη σειρά της είναι τέσσερις φορές
πιο τοξική απ’ την χλωρντέην.

Στα µέσα της δεκαετίας του 1930, µια ειδική οµάδα

υδρογονανθράκων, οι χλωριούχες ναφθαλίνες, βρέθηκαν να
προκαλούν ηπατίτιδα, καθώς και µια σπάνια και σχεδόν πάντα
θανατηφόρα ασθένεια του συκωτιού που εµφανιζόταν σε ανθρώπους
που έρχονταν σ’ επαφή µαζί τους λόγω της δουλειάς τους.
Προκάλεσαν αρρώστειες και θανάτους σε εργάτες ηλεκτρικών
εργοστασίων΄ και πρόσφατα θεωρήθηκαν η αιτία µιας περίεργης και
συνήθως θανατηφόρας αρρώστειας που εµφανίστηκε σε κοπάδια
ζώων. Μ’ όλα αυτά τα προηγούµενα λοιπόν, δεν πρέπει να µας
προκαλεί έκπληξη το γεγονός πως τρία από τα εντοµοκτόνα που
έχουν σχέση µε την οµάδα αυτή, θεωρούνται σαν τα πιο
δηλητηριώδη απ’ όλα τα εντοµοκτόνα που αποτελούνται από
υδρογονάνθρακες. Είναι η ντιελτρίν ή αλντρίν και η ελντρίν.

Η ντιελντρίν πήρε τ’ όνοµά της από τον Γερµανό χηµικό Ντίελς, κι

είναι 5 φορές πιο τοξική απ’ το Ντι Ντι Τι αν απορροφηθεί απ’ το
στοµάχι, αλλά 40 φορές πιο τοξική αν απορροφηθεί σε µορφή
διαλύµατος από το δέρµα. Είναι γνωστή γιατί χτυπάει πολύ γρήγορα,
κι έχει τροµερές επιδράσεις στο νευρικό σύστηµα΄ τα θύµατά της
παθαίνουν σπασµούς. Τα άτοµα που έχουν δηλητηριαστεί µε τον
τρόπο αυτό, αναρρώνουν τόσο αργά, ώστε τους µένουν χρόνιες
βλάβες. Όπως και µε τους άλλους χλωριούχους υδρογονάνθρακες,
αυτές οι χρόνιες βλάβες περιλαµβάνουν και ζηµιές στο συκώτι. Το
µεγάλο χρονικό διάστηµα που τα υπολείµµατα παραµένουν
δραστικά, καθώς και η αποτελεσµατική δράση της κατά των
εντόµων, κάνουν την ντιελντρίν να είναι ένα από τα φάρµακα που
χρησιµοποιούνται πάρα πολύ σήµερα, παρ’ όλες τις τεράστιες
καταστροφές που έχει κάνει στα άγρια ζώα. Από διάφορα πειράµατα
που έγιναν πάνω σε φασιανούς και σε ορτύκια, αποδείχτηκε ότι είναι
40-50 φορές πιο τοξική από το Ντι Ντι Τι.

Η γνώση µας για το πώς αποθηκεύεται, ή πώς κατανέµεται η

ντιελντρίν µέσα στο σώµα µας και για το πώς αποβάλλεται, δεν είναι
καθόλου πλήρης, γιατί η εφευρετικότητα των χηµικών ως προς τα
εντοµοκτόνα έχει ξεπεράσει προ πολλού την γνώση των βιολόγων
σχετικά µε τους τρόπους µε τους οποίους επιδρούν τα δηλητήρια
αυτά. Όµως, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις πως αποθηκεύονται στο
σώµα για µεγάλα χρονικά διαστήµατα και µένουν εκεί, χωρίς να
έχουν καµιά επίδραση σαν ένα ηφαίστειο σε λανθάνουσα
κατάσταση΄ ξεσπάνε µόνο όταν ο άνθρωπος κουραστεί πολύ για
κάποιο λόγο, οπότε το σώµα αντλεί ενέργεια από τα αποθέµατά του
σε λίπος. Πολλά απ’ τα στοιχεία που έχουµε, τα έχουµε συλλέξει µε
το δύσκολο τρόπο, από τις εκστρατείες κατά της ελονοσίας που
έκανε ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας. Μόλις αντικαταστάθηκε το
Ντι Ντι Τι µε ντιελντρίν για τον έλεγχο της ελονοσίας (κι αυτό έγινε
γιατί τα κουνούπια είχαν γίνει ανθεκτικά πια στο Ντι Ντι Τι) άρχισαν
να εµφανίζονται περιστατικά δηλητηρίασης στους ανθρώπους που
έκαναν τα ραντίσµατα. Τα κρούσµατα ήταν σοβαρά – περίπου οι
µισοί και µερικές φορές όλοι οι άντρες, ανάλογα µε τα διάφορα
προγράµµατα, έπαθαν σπασµούς, τέσσερεις µήνες µετά την
τελευταία φορά που είχαν εκτεθεί στο φάρµακο.

Η αλντρίν είναι µια ακόµα πιο περίεργη ουσία, γιατί παρ’ όλο που
έχει ξεχωριστή οντότητα έχει µια πολύ µεγάλη σχέση µε την
ντιελντρίν (είναι σαν να είναι ο άλλος εαυτός της ντιελντρίν). Όταν
πάρουµε καρότα από ένα χωράφι στο οποίο έχει χρησιµοποιηθεί
αλντρίν, θα βρούµε σ’ αυτά υπολείµµατα ντιελντρίν. Η αλλαγή αυτή
γίνεται και µέσα στο έδαφος και µέσα στους ζωντανούς ιστούς.
Τέτοιου είδους αλχηµείες µας έχουν οδηγήσει σε πολλά λανθασµένα
συµπεράσµατα. Αν ένας χηµικός που ξέρει ότι έχουµε χρησιµοποιήσει
αλντρίν κάνει τεστ για να βρει υπολείµµατά της, θα νοµίζει ότι όλα
έχουν εξαφανιστεί, αλλά θα κάνει λάθος. Τα υπολείµµατα υπάρχουν,
αλλά έχουν την µορφή της ντιελντρίν και γι’ αυτήν πρέπει να γίνει
ένα διαφορετικό τεστ.

Όπως και η ντιελντρίν, η αλντρίν είναι εξαιρετικά τοξική. Προκαλεί

εκφυλιστικές µεταβολές στο συκώτι και στα νεφρά. Μια ποσότητα
που αντιστοιχεί σε µια ασπιρίνη, αρκεί για να σκοτώσει πάνω από
400 ορτύκια. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν
δηλητηριαστεί από αλντρίν, και οι περισσότερες απ’ αυτές
συνδέονται µε την βιοµηχανική παρασκευή της.

Η αλντρίν, όπως και τα περισσότερα µέλη της οµάδας αυτής των

εντοµοκτόνων, ρίχνει την απειλητική σκιά της στο µέλλον, τη σκιά
της στειρότητας. Φασιανοί που τους δόθηκαν µικρές ποσότητες ώστε
να µην τους σκοτώσουν, έκαναν πολύ λίγα αβγά και τα µικρά που
βγήκαν γρήγορα πέθαναν. Η επίδραση αυτή δεν περιορίστηκε στα
πουλιά. Ποντικοί, επίσης, που εξετέθηκαν σε αλντρίν, είχαν πολύ
λιγότερες εγκυµοσύνες και τα µικρά τους ήταν άρρωστα κι έζησαν
πολύ λίγο. Μικρά σκυλάκια που η µητέρας τους είχε πάρει αλντρίν,
πέθαναν µέσα σε τρεις µέρες. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οι νέες
γενιές υποφέρουν λόγω της δηλητηρίασης των γονιών τους.
Κανένας δεν ξέρει αν θα έχουµε τα ίδια αποτελέσµατα και στον
άνθρωπο΄ αυτή η χηµική ουσία έχει χρησιµοποιηθεί για ψεκασµούς
µε αεροπλάνα πάνω από τις εξοχές και τα αγροκτήµατα.

Η ελντρίν είναι η πιο τοξική απ’ όλους τους χλωριούχους

υδρογονάνθρακες. Παρ’ όλο που η χηµική της δοµή έχει στενή
σχέση µε την ντιελντρίν, υπάρχει µια πολύ µικρή διαφορά που την
κάνει 5 φορές πιο τοξική. Κάνει τον προκάτοχο όλης αυτής της
οµάδας των εντοµοκτόνων, το Ντι Ντι Τι, να µοιάζει τελείως
ακίνδυνος. Είναι 15 φορές πιο επικίνδυνη απ’ το Ντι Ντι Τι για τα
θηλαστικά, 30 φορές για τα ψάρια και 300 φορές για ορισµένα
πουλιά.

Στη διάρκεια της δεκαετίας που χρησιµοποιήθηκε, η ελντρίν σκότωσε

τεράστιους αριθµούς ψαριών, δηλητηρίασε πολλά κοπάδια ζώων που
µπήκαν µέσα σε ραντισµένους κήπους, δηλητηρίασε τα νερά
πηγαδιών, και απέσπασε και µια αυστηρή προειδοποίηση από
τουλάχιστον µια υπηρεσία υγιεινής, ότι η απρόσεκτη χρησιµοποίησή
της βάζει σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή.
Σε µια από τις πιο τραγικές περιπτώσεις δηλητηρίασης από ελντρίν,
δεν είχε γίνει καµιά απροσεξία΄ είχε γίνει κάθε προσπάθεια να
ληφθούν τα κατάλληλα µέτρα. Ένα ζευγάρι Αµερικανών πήραν το
παιδί τους για να πάνε να ζήσουν στη Βενεζουέλα. Στο σπίτι που
έµενα υπήρχαν κατσαρίδες κι ύστερα από µερικές µέρες
χρησιµοποίησαν ένα σπρέυ που περιείχε ελντρίν. Το µωρό και το
σκυλάκι που είχαν, τα είχαν βγάλει από το σπίτι πριν ψεκάσουν,
περίπου στις 9 το πρωί. Ύστερα απ’ τον ψεκασµό, πλύθηκαν τα
πατώµατα. Το µωρό και το σκυλάκι επέστρεψαν στο σπίτι το
απόγευµα. Μια ώρα περίπου µετά, το σκυλάκι έκανε εµετό, έπαθε
σπασµούς και πέθανε. Στις δέκα το βράδυ την ίδια µέρα, το µωρό
έκανε επίσης εµετό, έπαθε σπασµούς κι έχασε τις αισθήσεις του.
Ύστερα απ’ αυτή τη µοιραία επαφή µε την ελντρίν, αυτό το
φυσιολογικό, υγιές παιδί, έγινε κάτι σαν φυτό – δεν µπορούσε να δει
ή ν’ ακούσει, πάθαινε συχνά µυικούς σπασµούς, και δεν είχε καµία
επαφή µε το περιβάλλον του. Του έγινε θεραπεία για αρκετούς µήνες
σ΄ ένα νοσοκοµείο της Νέας Υόρκης, αλλά δεν κατάφεραν να
κάνουν τίποτα, ή να δώσουν καµιά ελπίδα για καλυτέρευση. «Είναι
εξαιρετικά αµφίβολο», είπαν οι γιατροί που το ανέλαβαν, «αν θα
βελτιωθεί έστω κι ελάχιστα».

Η δεύτερη µεγάλη οµάδα εντοµοκτόνων, που είναι τα αλκύλια ή τα

άλατα του οργανοφωσφορικού οξέως, είναι ανάµεσα στις πιο
δηλητηριώδεις χηµικές ουσίες που υπάρχουν στον κόσµο. Ο
µεγαλύτερος και πιο προφανής κίνδυνος που συνοδεύει τη χρήση
των ουσιών αυτών, είναι η οξεία δηλητηρίαση των ανθρώπων που
κάνουν το ράντισµα, ή που έρχονται τυχαία σ’ επαφή µε σταγόνες
από το φάρµακο που έχει παρασύρει ο άνεµος, ή µε οποιαδήποτε
βλάστηση έχει ραντιστεί µ’ αυτό, ή ακόµα και µ’ ένα άδειο κουτί. Στη
Φλόριντα, δυό παιδιά βρήκαν µια άδεια σακούλα και την πήραν να
την χρησιµοποιήσουν για να διορθώσουν µια κούνια. Λίγο µετά
πέθαναν και τα δυό και τρεις από τους φίλους τους αρρώστησαν. Η
σακούλα ήταν από ένα εντοµοκτόνο που λέγεται παραθείο, κι είναι
ένα από τα άλατα του οργανοφωσφορικού οξέως΄ η νεκροψία έδειξε
πως ο θάνατος είχε προκληθεί από δηλητηρίαση µε παραθείο. Σε µια
άλλη περίπτωση δυο µικρά ξαδερφάκια από το Γουισκόνσιν, πέθαναν
το ίδιο βράδυ. Το ένα έπαιζε στην αυλή του, όταν ο αέρας έφερε
σταγόνες από το παραθείο µε το οποίο ράντιζε ο πατέρας του τις
πατάτες στο διπλανό χωράφι΄ το άλλο είχε τρέξει πίσω από τον
πατέρα του στο στάβλο και ακούµπησε το χέρι του στο στόµιο του
σωλήνα του ραντίσµατος.

Η καταγωγή των εντοµοκτόνων αυτών έχει µια ειρωνική σηµασία.

Παρ’ όλο που ορισµένες απ’ αυτές τις χηµικές ουσίες ήταν γνωστές
εδώ και πολλά χρόνια – είναι οι εστέρες του φωσφορικού οξέως
– οι ιδιότητές τους κατά των εντόµων ανακαλύφτηκαν από έναν
Γερµανό χηµικό, τον Γκέρχαρντ Σράντερ, στο τέλος της δεκαετίας
του 1930. Σχεδόν αµέσως η Γερµανική κυβέρνηση αναγνώρισε την
αξία αυτών των χηµικών ουσιών και τις θεώρησε νέα και
καταστρεπτικά όπλα, για τον πόλεµο που έκανε ο άνθρωπος
εναντίον των συνανθρώπων του. Οι εργασίες που αφορούσαν τις
ουσίες αυτές κηρύχτηκαν απόρρητες. Μερικές απ’ αυτές έγιναν τα
θανατηφόρα αέρια των θαλάµων στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.
Άλλα, που είχαν παρόµοια δοµή, έγιναν εντοµοκτόνα.

Τα εντοµοκτόνα που περιέχουν οργανικό φώσφορο επιδρούν

στους ζώντες οργανισµούς µε κάποιο παράξενο τρόπο. Έχουν την
ικανότητα να καταστρέφουν τα ένζυµα – τα ένζυµα που επιτελούν
ορισµένες απαραίτητες λειτουργίες µέσα στο σώµα. Στόχος τους είναι
το νευρικό σύστηµα, είτε το θύµα είναι έντοµο, είτε κάποιο άλλο
θερµόαιµο ζώο. Σε κανονικές περιστάσεις και κάτω από κανονικές
συνθήκες, µια νευρική ώθηση περνάει από νεύρο σε νεύρο µε τη
βοήθεια ενός «χηµικού ποµπού» που ονοµάζεται ακετυλχολίνη, και
που είναι µια ουσία που επιτελεί µια απαραίτητη λειτουργία κι ύστερα
εξαφανίζεται. Πραγµατικά, η ύπαρξή της είναι τόσο εφήµερη, ώστε οι
γιατροί-ερευνητές δεν µπορούν να πάρουν δείγµα αυτής της ουσίας
πριν να την καταστρέψει το σώµα, παρά µονάχα µε ειδικές
διαδικασίες. Αυτή η παροδική φύση του χηµικού ποµπού είναι
απαραίτητη για τη φυσιολογική λειτουργία του σώµατος. Αν η
ακετυλχολίνη δεν καταστραφεί αµέσως µόλις περάσει η πρώτη
νευρική ώθηση, τότε οι ωθήσεις θα συνεχίσουν να περνούν η µία
µετά την άλλη από νεύρο σε νεύρο, καθώς η χηµική ουσία επιδρά µε
εντονότερο τρόπο. Οι κινήσεις ολόκληρου του σώµατος δεν
συντονίζονται πια, έχουµε τρεµούλα, µυικούς σπασµούς, και
γρήγορα έρχεται ο θάνατος.
Το σώµα, όµως, έχει προβλέψει αυτό το ενδεχόµενο. Ένα
προστατευτικό ένζυµο που ονοµάζεται χολινεστεράση είναι στη
διάθεσή του για να καταστρέψει τον χηµικό ποµπό όταν δεν είναι πια
απαραίτητος. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται µια τέλεια ισορροπία
και δεν δηµιουργείται ποτέ στο σώµα µια τέτοια ποσότητα
ακετυλχολίνης που να είναι επικίνδυνη. Όταν, όµως, υπάρξει µια
επαφή µε τον οργανικό φώσφορο και τα εντοµοκτόνα που τον
περιέχουν, το προστατευτικό ένζυµο καταστρέφεται και, καθώς η
ποσότητα του ενζύµου ελαττώνεται, εκείνη του χηµικού ποµπού
αυξάνεται. Από την άποψη αυτή, τα συστατικά του οργανικού
φωσφόρου µοιάζουν µε το αλκαλοειδές δηλητήριο µουσκαρίνη που
υπάρχει σ’ ένα δηλητηριώδες µανιτάρι, την µυίγα Αµανίτα.

Η συνεχής έκθεση στα φάρµακα αυτά, µπορεί να µειώσει τόσο το

επίπεδο της χολινεστεράσης, που ο άνθρωπος να φτάσει σχεδόν στο
σηµείο της οξείας δηλητηρίασης. Επειδή είναι πολύ εύκολο να
ξεπεράσει το σηµείο αυτό µε µια ακόµη φορά που θα εκτεθεί στο
φάρµακο, είναι πολύ σηµαντικό να γίνονται περιοδικές εξετάσεις
αίµατος στους ανθρώπους που κάνουν τα ραντίσµατα, ή και σ’
εκείνους που έρχονται σε συχνή επαφή µε τα φάρµακα αυτά.

Το παραθείο είναι ένα από τα οργανικά άλατα του φωσφόρου που

χρησιµοποιούνται πάρα πολύ. Είναι, επίσης, ένα απ’ τα πιο ισχυρά κι
επικίνδυνα. Οι ήµερες µέλισσες γίνονται «εξαιρετικά ανήσυχες και
επιθετικές» όταν έρθουν σ’ επαφή µαζί του, κάνουν σπασµωδικές
κινήσεις και πεθαίνουν σχεδόν µέσα σε µισή ώρα. Ένας χηµικός που
ήθελε να µάθει µε τον πιο άµεσο τρόπο ποια ήταν η δόση που θα
ήταν πολύ τοξική για τον άνθρωπο, κατάπιε µια ελάχιστη ποσότητα
που αντιστοιχεί σε 0,00424 της ουγγιάς περίπου. Έπαθε παράλυση
σχεδόν αµέσως και µη µπορώντας να πιάσει το αντίδοτο που είχε
ετοιµάσει, πέθανε. Λέγεται πως στην εποχή µας το παραθείο είναι το
πιο συνηθισµένο µέσο αυτοκτονίας στην Φινλανδία. Τα τελευταία
χρόνια στην Πολιτεία της Καλιφόρνια αναφέρονται, κατά µέσο όρο,
περίπου 200 περιπτώσεις δηλητηρίασης από παραθείο το χρόνο. Σε
πολλά µέρη του κόσµου τα µοιραία περιστατικά που έχουν προκληθεί
από παραθείο είναι πάρα πολλά: 100 περιπτώσεις θανάτων στην
Ινδία και 67 στη Συρία το 1958, κι ένας µέσος όρος 336 θανάτων το
χρόνο στην Ιαπωνία.
Κι όµως περίπου 7,000,000 λίµπρες παραθείου χρησιµοποιούνται
στην εποχή µας για τα χωράφια και τα δέντρα, σ’ όλες τις Ηνωµένες
Πολιτείες – από ανθρώπους που ραντίζουν µε το χέρι, από άλλους
που χειρίζονται µηχανήµατα για ράντισµα καθώς και αεροπλάνα. Η
ποσότητα που χρησιµοποιείται µόνο για την γεωργία της
Καλιφόρνιας, θα µπορούσε σύµφωνα µε κάποιον ειδικό γιατρό, «να
µας δώσει µια θανατηφόρα δόση για πληθυσµό 5-10 φορές
µεγαλύτερο απ’ τον πληθυσµό της γης».

Το γεγονός ότι τα φάρµακα αυτά δεν µας εξολοθρεύουν, οφείλεται

στο ότι το παραθείο και οι άλλες χηµικές ουσίες της οµάδας αυτής
αποσυντίθεται σχετικά γρήγορα. Τα υπολείµµατά τους λοιπόν που
βρίσκουµε στα διάφορα αγροτικά προϊόντα που έχουν ραντιστεί µ’
αυτά, υπάρχουν για ένα σχετικά µικρό χρονικό διάστηµα, σε
σύγκριση µε τους χλωριούχους υδρογονάνθρακες. Παρ’ όλα αυτά οι
επιδράσεις τους διαρκούν αρκετά, ώστε να δηµιουργούν κινδύνους
και να έχουν συνέπειες που αρχίζουν από «σοβαρές» και φτάνουν
µέχρι «µοιραίες». Στο Ρίβερσάιντ, στην Καλιφόρνια 11 από τους 30
άντρες που µάζευαν πορτοκάλια αρρώστησαν βαριά κι όλοι, εκτός
από έναν, µπήκαν στο νοσοκοµείο. Τα συµπτώµατά τους ήταν τυπικά
της δηλητηρίασης από παραθείο. Τα δέντρα είχαν ραντιστεί µε
παραθείο περίπου πριν από δυόµιση βδοµάδες. Τα υπολείµµατα που
τους οδήγησαν σε ναυτία, ηµιτύφλωση, σε µια κατάσταση που δεν
είχαν σχεδόν τις αισθήσεις τους, ήταν µόλις 16-19 ηµερών. Κι αυτό
σίγουρα δεν είναι το µεγαλύτερο διάστηµα που τα υπολείµµατα
παραµένουν δραστικά. Παρόµοια ατυχήµατα έχουν συµβεί σε
περιπτώσεις δέντρων που έχουν ψεκαστεί πριν από ένα µήνα, κι
έχουν βρεθεί υπολείµµατα στη φλούδα πορτοκαλιών ύστερα από έξι
µήνες από το ράντισµα µε κανονική δόση.

Ο κίνδυνος που διατρέχουν όλοι οι εργάτες που εκτελούν την

εφαρµογή των οργανοφωσφορικών εντοµοκτόνων στους αγρούς,
στους οπωρόκηπους και στ’ αµπέλια, είναι τόσο µεγάλος, ώστε
ορισµένες πολιτείες που τα χρησιµοποιούν έχουν ιδρύσει ειδικά
εργαστήρια στα οποία µπορούν να πάνε οι γιατροί για να βοηθηθούν
για τη διάγνωση και τη θεραπεία. Ακόµα κι οι ίδιοι οι γιατροί
βρίσκονται σε κάποιο κίνδυνο, εκτός κι αν φορούν λαστιχένια γάντια
όταν έρχονται σε επαφή µε θύµατα δηλητηρίασης από τα φάρµακα
αυτά. Το ίδιο κινδυνεύει και ο άνθρωπος που πλένει τα ρούχα των
θυµάτων αυτών, που µπορεί να έχουν απορροφήσει αρκετό
παραθείο, ώστε να τον πειράξουν.

Το µαλαθείο, που είναι µια άλλη οργανοφωσφορική ένωση, είναι

σχεδόν το ίδιο γνωστό στο κοινό µε το Ντι Ντι Τι, γιατί
χρησιµοποιείται ευρέως από κηπουρούς, στα οικιακά εντοµοκτόνα,
στα σπρέυ για τα κουνούπια και επίσης σε µαζικές επιθέσεις κατά
των εντόµων, όπως έγινε µε το ράντισµα σχεδόν 5 εκατοµµυρίων
στρεµµάτων στην Φλόριντα για να εξαλείψουν την Μεσογειακή µυίγα
που καταστρέφει τα φρούτα. Θεωρείται σαν η λιγότερο τοξική ουσία
απ’ όλη αυτή την οµάδα των χηµικών ενώσεων και πολλοί άνθρωποι
πιστεύουν ότι µπορούν να το χρησιµοποιήσουν ελεύθερα χωρίς
κανένα φόβο. Η διαφήµιση που γίνεται για εµπορικούς λόγους
ενθαρρύνει αυτή τη βολική άποψη.

Η υποτιθέµενη «ασφάλεια» του µαλαθείου στηρίζεται σε επισφαλείς

βάσεις, παρ’ όλο που – όπως συχνά συµβαίνει – το γεγονός αυτό
ανακαλύφτηκε πολλά χρόνια αφού άρχισε να χρησιµοποιείται. Το
µαλαθείο είναι «ασφαλές» µόνο γιατί το συκώτι των θηλαστικών,
ένα όργανο που έχει τροµερή προστατευτική δύναµη, το κάνει να
είναι σχετικά αβλαβές. Η αποτοξίνωση γίνεται από ένα ένζυµο του
συκωτιού. Αν, όµως, για κάποιο λόγο καταστραφεί το ένζυµο αυτό, ή
αν κάτι εµποδίσει τη δράση του, το άτοµο που εκτίθεται στο
µαλαθείο δέχεται την πλήρη δράση του δηλητηρίου.

∆υστυχώς για όλους µας, έχουν συµβεί πολλές φορές τέτοιου είδους
περιστατικά για να τα παραβλέψουµε. Πριν από µερικά χρόνια µια
οµάδα επιστηµόνων της Υπηρεσίας Ελέγχου Τροφίµων και
Φαρµάκων ανακάλυψε ότι, όταν το µαλαθείο κι ορισµένες άλλες
οργανοφωσφορικές ενώσεις χορηγούνται συγχρόνως, έχουµε µια
ολική δηλητηρίαση – που είναι µέχρι 50 φορές πιο σοβαρή απ’ ό,τι
είχαν προβλέψει προσθέτοντας τις τοξικότητες των δύο ουσιών. Μ’
άλλα λόγια, µόλις το 1/100 της θανατηφόρας δόσης της κάθε
ένωσης µπορεί να είναι θανατηφόρο, αν συνδυαστούν οι δύο ουσίες.

Η ανακάλυψη αυτή οδήγησε στη δοκιµή άλλων συνδυασµών.

Ξέρουµε τώρα ότι πολλά ζεύγη οργανοφωσφορικών εντοµοκτόνων
είναι εξαιρετικά επικίνδυνα, γιατί η τοξικότητά τους µεγαλώνει ή
«ενισχύεται» µε το συνδυασµό της δράσης τους. Η ενίσχυση αυτή,
φαίνεται ότι εµφανίζεται όταν η µιά ουσία καταστρέφει το ένζυµο
που εξουδετερώνει την τοξικότητα της άλλης ουσίας. ∆εν είναι
απαραίτητο να ληφθούν και οι δυό ουσίες συγχρόνως. Ο κίνδυνος
υπάρχει, όχι µονάχα για τον άνθρωπο που ψεκάζει τη µιά
βδοµάδα µ’ ένα εντοµοκτόνο και την άλλη µ’ ένα άλλο΄
υπάρχει ακόµα και για τον καταναλωτή των ψεκασµένων
προϊόντων. Η καθηµερινή σαλάτα που υπάρχει πάνω στο
τραπέζι µας, µπορεί να περιέχει ένα συνδυασµό
οργανοφωσφορικών εντοµοκτόνων. Τότε τα υπολείµµατα που
βρίσκονται µέσα στα νόµιµα επιτρεπτά όρια, µπορεί να
δράσουν σε συνδυασµό.

Για την ώρα δεν γνωρίζουµε και πολλά πράγµατα για το πλήρες
πεδίο δράσης της επικίνδυνης αλληλεπίδρασης των χηµικών ουσιών,
αλλά συχνά γίνονται ενοχλητικές ανακαλύψεις από τα εργαστήρια.
Ανάµεσα σ’ αυτές, είναι και η ανακάλυψη ότι η τοξικότητα ενός
άλατος του οργανικού φώσφορου, µπορεί να ενισχυθεί από έναν
άλλο παράγοντα που δεν είναι απαραίτητα ένα εντοµοκτόνο. Για
παράδειγµα, µιά απ’ τις ουσίες που χρησιµοποιείται για την
πλαστικοποίηση, µπορεί να επιδράσει ακόµα περισσότερο από ένα
άλλο εντοµοκτόνο πάνω στο µαλαθείο και να το κάνει ακόµα πιο
επικίνδυνο. Και πάλι, αυτό συµβαίνει γιατί καταστρέφει το ένζυµο
του συκωτιού που θα έκανε το δηλητηριώδες εντοµοκτόνο ακίνδυνο.

Στην Ελληνική γραµµατεία η µάγισσα Μήδεια, οργισµένη γιατί στην

καρδιά του άντρα της του Ιάσωνα πήρε τη θέση της κάποια
αντίζηλός της, δώρισε στην καινούργια νύφη ένα φόρεµα που είχε
µαγικές ιδιότητες. Η γυναίκα µόλις φόρεσε το ρούχο πέθανε αµέσως
µε φρικτό τρόπο. Αυτός ο έµµεσος θάνατος έχει το αντίστοιχό του
στα γνωστά «διασυστηµατικά εντοµοκτόνα». Αυτά είναι χηµικές
ενώσεις µε τροµακτικές ιδιότητες και χρησιµοποιούνται για να
µετατρέψουν τα φυτά ή τα ζώα σ’ ένα είδος «Μηδικού ρούχου»,
κάνοντάς τα δηλητηριώδη. Αυτό γίνεται µε σκοπό να σκοτωθούν τα
έντοµα που έρχονται σ’ επαφή µαζί τους, ιδιαίτερα που τρέφονται απ’
τους χυµούς ή το αίµα τους.

Ο κόσµος των διασυστηµατικών εντοµοκτόνων είναι ένας παράξενος

κόσµος που ξεπερνάει τη φαντασία των αδερφών Γκριµ – κι ίσως
έχουν κάποια συγγένεια µε τον κόσµο των κινουµένων σχεδίων του
Τσάρλς Άνταµς. Είναι ένας κόσµος όπου το µαγεµένο δάσος των
παραµυθιών γίνεται ένα δηλητηριώδες δάσος κι όποιο έντοµο
µασήσει ένα φύλλο ή ρουφήξει το χυµό ενός φυτού, είναι
καταδικασµένο. Είναι ένας κόσµος όπου ένας ψύλλος δαγκώνει ένα
σκύλο και πεθαίνει, γιατί το αίµα του σκύλου έχει γίνει
δηλητηριώδες΄ ένας κόσµος όπου ένα έντοµο µπορεί να πεθάνει απ’
τις αναθυµιάσεις ενός φυτού που δεν άγγιξε καν, όπου µια µέλισσα
µπορεί να µεταφέρει δηλητηριασµένο νέκταρ στην κυψέλη της και
να παράγει δηλητηριώδες µέλι.

Το όνειρο των εντοµολόγων για τη δηµιουργία του ενσωµατωµένου

στα φυτά εντοµοκτόνου, γεννήθηκε όταν οι εργάτες που δούλευαν
σε χωράφια όπου γίνονταν πειράµατα της εφαρµοσµένης
εντοµολογίας, συνειδητοποίησαν κάτι που τους έδειξε η ίδια η φύση:
ανακάλυψαν ότι το στάρι που φύτρωνε σε έδαφος που περιείχε
σεληνικό νάτριο δεν δεχόταν επιθέσεις από αφίδες και ακάρια του
γένους των αραχινδών. Το σελήνιο που είναι ένα φυσικό στοιχείο
που βρίσκεται σε διάφορα πετρώµατα κι εδάφη σε πολλά µέρη του
κόσµου, έγινε µε τον τρόπο αυτό το πρώτο διασυστηµατικό
εντοµοκτόνο.

Αυτό που κάνει ένα εντοµοκτόνο να είναι διασυστηµατικό είναι η

ικανότητά του να διαπερνά όλους τους ιστούς ενός φυτού ή ενός
ζώου και να τους κάνει τοξικούς. Ορισµένες χηµικές ενώσεις της
οµάδας των χλωριούχων υδρογονανθράκων έχουν αυτή την
ιδιότητα, καθώς και ορισµένες της οµάδας των οργανοφωσφορικών
ενώσεων. Όλες αυτές οι ενώσεις παράγονται στο εργαστήριο, αλλά
υπάρχουν και µερικές ουσίες που έχουν τις ίδιες ιδιότητες και τις
βρίσκουµε στη φύση. Στην πράξη, όµως, τα περισσότερα
διασυστηµατικά φάρµακα γίνονται από τις ενώσεις της
οργανοφωσφορικής οµάδας γιατί σ’ αυτές το πρόβληµα της
υπολειµµατικότητας δεν είναι και τόσο οξύ.

Τα διασυστηµατικά φάρµακα ενεργούν µε διάφορους έµµεσους

τρόπους. Όταν εµποτίσουµε µ’ αυτό σπόρους, ή αν τους
περιβάλλουµε µ’ ένα στρώµα της ουσίας αυτής σε συνδυασµό µε
άνθρακα, η δράση της ουσίας θα επεκταθεί και στα φυτά που θα
γίνουν από τους σπόρους αυτούς και τα νεαρά φυτά θα είναι
δηλητηριώδη για τις αφίδες και τα άλλα έντοµα. Προστατεύουµε
µερικές φορές µε τον τρόπο αυτό ορισµένα λαχανικά, όπως τα
µπιζέλια, τα φασόλια και τα ζαχαρότευτλα. Σπόροι βαµβακιού
εµποτισµένοι µε κάποιο διασυστηµατικό εντοµοκτόνο
χρησιµοποιούνται εδώ κι αρκετό καιρό στην Καλιφόρνια. Το 1959,
25 αγροτικοί εργάτες που φύτευαν βαµβάκι στην Κοιλάδα Σαν
Χοακίν έπαθαν ξαφνικά κάποια αρρώστεια, γιατί ήρθαν σε επαφή µε
τους σάκους που περιείχαν τους εµποτισµένους σπόρους.

Στην Αγγλία κάποιος ερευνητής αναρωτήθηκε τι συµβαίνει όταν οι

µέλισσες χρησιµοποιούσαν νέκταρ φυτών που είχαν εµποτιστεί µε
διασυστηµατικά φάρµακα. Η έρευνα έγινε σε µια περιοχή όπου είχε
χρησιµοποιηθεί µια χηµική ουσία µε το όνοµα σραντάν. Παρ’ όλο
που τα φυτά είχαν ψεκαστεί πριν να σχηµατίσουν τα λουλούδια
τους, το νέκταρ που δηµιουργήθηκε αργότερα περιείχε το
δηλητήριο. Το αποτέλεσµα, όπως είχε προβλεφθεί, ήταν ότι το µέλι
που έκαναν οι µέλισσες ήταν επίσης µολυσµένο.

Η χρήση των διασυστηµατικών φαρµάκων είχε σαν κύριο σκοπό τον

έλεγχο ενός καταστρεπτικού παρασίτου των κατοικίδιων ζώων. Για
να µπορέσουµε να έχουµε ένα αποτέλεσµα κατά του παρασίτου
αυτού στο αίµα και στους ιστούς του ζώου, πρέπει να προσέξουµε
πάρα πολύ για να µην το δηλητηριάσουµε. Για να επιτύχουµε την
απαραίτητη ισορροπία, πρέπει να είµαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί΄ οι
κτηνίατροι του δηµοσίου ανακάλυψαν ότι οι µικρές
επαναλαµβανόµενες δόσεις µπορεί σιγά-σιγά να εξαντλήσουν το
απόθεµα του προστατευτικού ενζύµου χολινεστεράση που έχει το
ζώο. Έτσι, µια ελάχιστη πρόσθετη δόση µπορεί, χωρίς καµιά
προειδοποίηση να προκαλέσει δηλητηρίαση.

Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις, ότι ερευνώνται τοµείς που έχουν

µεγάλη σχέση µε τη δική µας ζωή. Μπορείτε τώρα να δώσετε στο
σκύλο σας ένα χάπι, που όπως φαίνεται, τον απαλάσσει απ’ τους
ψύλλους, κάνοντας το αίµα του δηλητηριώδες γι’ αυτούς. Οι
κίνδυνοι που υπάρχουν για τα άλλα ζώα που εκτρέφουµε, προφανώς
θα ισχύουν και για το σκύλο. Μέχρι τώρα, κανένας δεν έχει προτείνει
να παρασκευαστεί ένα ανθρώπινο διασυστηµατικό φάρµακο που να
µας κάνει δηλητηριώδεις για τα κουνούπια. Ίσως αυτό να είναι το
επόµενο βήµα.

Μέχρι τώρα στο κεφάλαιο αυτό, έχουµε ασχοληθεί µε τις

θανατηφόρες χηµικές ουσίες που χρησιµοποιούµε για τον πόλεµο
που κάνουµε κατά των εντόµων. Τι συµβαίνει µε τον παράλληλο
πόλεµο κατά των ζιζανίων;
Η επιθυµία να βρεθεί ένας γρήγορος κι εύκολος τρόπος να
εξολοθρεύονται τα ανεπιθύµητα φυτά, έχει δηµιουργήσει µεγάλη
σειρά χηµικών ουσιών που είναι γνωστά σαν ζιζανιοκτόνα. Η
ιστορία του πώς χρησιµοποιούνται οι ουσίες αυτές και τι καταχρήσεις
γίνονται, θα εξεταστεί στο Κεφάλαιο 6. Εδώ µας απασχολεί το
ερώτηµα αν τα ζιζανιοκτόνα είναι δηλητήρια κι αν η χρήση τους
συµβάλει στη µόλυνση του περιβάλλοντος.

Ο µύθος πως τα ζιζανιοκτόνα είναι τοξικά µόνο για τα φυτά κι έτσι

δεν αποτελούν απειλή για τα ζώα, είναι πολύ πλατιά διαδεδοµένος,
αλλά δυστυχώς δεν αληθεύει. Οι καταστροφείς αυτοί των ζιζανίων
περιλαµβάνουν κι ορισµένες χηµικές ουσίες που, εκτός από τη
βλάστηση, επιδρούν και στους ιστούς των ζώων. Η δράση τους πάνω
στους οργανισµούς ποικίλλει. Μερικά είναι γενικά δηλητήρια, άλλα
διαταράσσουν τον µεταβολισµό και προκαλούν µια µοιραία αύξηση
της θερµοκρασίας του σώµατος, άλλα προκαλούν κακοήθεις όγκους
είτε από µόνα τους, είτε σε συνδυασµό µε άλλες χηµικές ουσίες, και
άλλα επιδρούν πάνω στο γενετικό υλικό του είδους, κάνοντας
µεταλλάξεις των γονιδίων. Τα ζιζανιοκτόνα λοιπόν, όπως και τα
εντοµοκτόνα, περιλαµβάνουν µερικές πολύ επικίνδυνες χηµικές
ουσίες, και η ανεπιφύλακτη χρησιµοποίησή τους µε τη δικαιολογία
ότι είναι «ασφαλή», µπορεί να έχει καταστρεπτικά αποτελέσµατα.

Παρ’ όλο τον ανταγωνισµό που υπάρχει από µια συνεχή παραγωγή
νέων ουσιών που βγαίνουν απ’ τα εργαστήρια, το αρσενικό και τα
συνθετικά του χρησιµοποιούνται ελεύθερα σαν εντοµοκτόνα (όπως
είπαµε και προηγουµένως) και σαν ζιζανιοκτόνα, οπότε παίρνουν
συνήθως τη χηµική µορφή του αρσενικικώδους νατρίου. Η ιστορία
της χρησιµοποιήσεώς τους δεν είναι και τόσο καθησυχαστική. Επειδή
χρησιµοποιούνται για τα φυτά που βρίσκονται στις άκρες των
δρόµων, πολλές φορές έχουν προκαλέσει τη δηλητηρίαση αγελάδων,
κι έχουν σκοτώσει αµέτρητα πουλιά. Επειδή χρησιµοποιούνται για τα
παράσιτα που ευδοκιµούν κοντά στις λίµνες και στις τεχνητές λίµνες,
έχουν καταφέρει να κάνουν τα δηµόσια ύδατα ακατάλληλα για να τα
πιούµε ή ακόµα και για να κολυµπήσουµε µέσα σ’ αυτά. Επειδή
χρησιµοποιούνται για τον ψεκασµό της πατάτας για να εξαφανιστούν
ορισµένα παράσιτα, έχουν σκοτώσει ένα µεγάλο αριθµό ανθρώπων
και ζώων.

Στην Αγγλία, αυτή η τελευταία µέθοδος αναπτύχθηκε το 1951 γιατί

υπήρχε έλλειψη θεϊκού οξέως που έκαψε ένα ζιζάνιο της πατάτας. Το
Υπουργείο Γεωργίας θεώρησε απαραίτητο να προειδοποιήσει για τους
κινδύνους που έκρυβαν τα χωράφια που είχαν ψεκαστεί µε
αρσενικό΄ τα πουλιά, τα άγρια ζώα και τα κοπάδια των
κτηνοτρόφων, δεν κατάλαβαν όµως την προειδοποίηση αυτή, και οι
αναφορές δηλητηρίασης ζώων από αρσενικό κατέφθαναν µε µια
µονότονη κανονικότητα. Όταν η γυναίκα ενός αγρότη πέθανε από
νερό που είχε µολυνθεί από αρσενικό, µια απ’ τις µεγαλύτερες
χηµικές εταιρείες της Αγγλίας (το 1959) σταµάτησε την παραγωγή
των προϊόντων που περιείχαν αρσενικό και ζήτησε να της
επιστραφούν όλες οι ποσότητες που βρίσκονταν στα χέρια των
εµπόρων. Λίγο µετά από αυτό, το Υπουργείο Γεωργίας ανήγγειλε ότι
θα έβαζε µεγάλους περιορισµούς στη χρήση ενώσεων που περιέχουν
αρσενικό γιατί είναι πολύ επικίνδυνες για τα ζώα και τους
ανθρώπους. Το 1961 η κυβέρνηση της Αυστραλίας εξήγγειλε κάποιο
παρόµοιο απαγορευτικό µέτρο. Στις Ηνωµένες Πολιτείες, όµως, δεν
υπάρχει κανένας περιορισµός για τη χρήση τέτοιου είδους
δηλητηρίων.

Μερικές από τις δινιτρικές ενώσεις χρησιµοποιούνται επίσης σαν

ζιζανιοκτόνα. Έχουν ταξινοµηθεί σαν µερικές από τις πιο επικίνδυνες
ουσίες αυτού του είδους, που χρησιµοποιούνται στην Αµερική. Η
δινιτροφαινόλη είναι µια πολύ ισχυρή ουσία που επηρεάζει το
µεταβολισµό. Για το λόγο αυτό κάποτε την χρησιµοποιούσαν σαν
βοήθηµα για το αδυνάτισµα, αλλά το περιθώριο µεταξύ της δόσης
που χρειαζόταν για ν’ αδυνατίσει κανείς κι εκείνης που χρειαζόταν
για να δηλητηριαστεί και να πεθάνει, ήταν πολύ µικρό – τόσο µικρό
που πολλοί ασθενείς πέθαναν κι άλλοι έπαθαν ανεπανόρθωτες ζηµιές
πριν να αποφασιστεί ότι θα απαγορευτεί το φάρµακο.

Μια παρόµοια χηµική ουσία, η πενταχλωροφαινόλη, που είναι

γνωστή σαν «πέντα», χρησιµοποιείται και σαν ζιζανιοκτόνο και σαν
εντοµοκτόνο, και συχνά ψεκάζουν µ’ αυτήν τις γραµµές των
σιδηροδρόµων και ακαλλιέργητες περιοχές. Η ουσία αυτή είναι
εξαιρετικά τοξική για µια µεγάλη κλίµακα οργανισµών, από τα
βακτήρια µέχρι τον άνθρωπο. Όπως και οι δινιτροφαινόλες, επιδρά,
συχνά µε µοιραίο τρόπο, στην πηγή ενέργειας του σώµατος κι έτσι ο
οργανισµός που δέχεται την επίδραση αυτή, κυριολεκτικά λιώνει.
Ένα µοιραίο ατύχηµα έγινε τελευταία στην Καλιφόρνια και µας
δείχνει την τροµακτική δύναµη της ουσίας αυτής. Ένας οδηγός
φορτηγού-βυτίου ετοίµαζε ένα διάλυµα για το βαµβάκι
ανακατεύοντας πετρέλαιο µε πενταχλωροφαινόλη. Καθώς αντλούσε
τη συµπυκνωµένη χηµική ουσία από ένα βαρέλι, η τάπα του
βαρελιού έπεσε µέσα. Έβαλε το χέρι του γυµνό για να πιάσει την
τάπα. Παρ’ όλο που πλύθηκε αµέσως, αρρώστησε βαριά και πέθανε
την άλλη µέρα.

Οι επιδράσεις ζιζανιοκτόνων, όπως είναι οι ενώσεις του αρσενικού

και οι φαινόλες, είναι φανερές. Μερικά άλλα ζιζανιοκτόνα, όµως,
έχουν πιο ύπουλα αποτελέσµατα. Για παράδειγµα, η γνωστή
αµινοτριαζόλη ή αµιτρόλη, θεωρείται ότι έχει σχετικά χαµηλή
τοξικότητα. Αλλά µακροπρόθεσµα έχει την τάση να προκαλεί
κακοήθεις όγκους στο θυρεοειδή αδένα, πράγµα πολύ σηµαντικό και
για τα ζώα και για τους ανθρώπους.

Μεταξύ των ζιζανιοκτόνων υπάρχουν και ορισµένα που έχουν την

ικανότητα να προκαλούν µεταλλάξεις των γονιδίων, των φορέων της
κληρονοµικότητας. Μας προκαλούν φρίκη, και δικαιολογηµένα οι
γενετικές επιδράσεις της ραδιενέργειας΄ πώς µπορούµε λοιπόν να
είµαστε αδιάφοροι για τις γενετικές επιδράσεις των χηµικών ουσιών
που σπέρνουµε αλόγιστα στο περιβάλλον µας;

Αναδηµοσίευση από: http://biostore-

aloa.blogspot.com/2007/04/blog-post_26.html