ΕΞΕΛΙΞΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένας από τους λόγους για τους οποίους άργησε να γίνει αποδεκτή η θεωρία της εξέλιξης
των ειδών (Κάρολος Δαρβίνος), ήταν ότι οι μεταβολές οι υφίστανται τα είδη δε μπορούν να
γίνουν αντιληπτές στο μικρό χρονικό διάστημα που διαρκεί η ανθρώπινη ζωή.

 Η ιδέα της εξέλιξης είχε υποστηριχθεί από στοχαστές προ του Δαρβίνου.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ

 Οι επιστήμονες κατατάσσουν τους οργανισμούς ανάλογα με την ομοιότητά τους.

 Η μελέτη των οργανισμών θα ήταν αδύνατη χωρίς την κατάταξη και σύγκρισή τους.
 Η ταξινόμηση αντανακλά τον τρόπο με τον οποίο έχουν εξελιχθεί.
 Δε δύναται η κατάταξη των οργανισμών βάσει του πληθυσμού που ανήκουν, διότι η
έννοια αυτή δεν έχει πολύ αυστηρά όρια.
 Είδος  το σύνολο των διαφορετικών πληθυσμών που μπορούν να αναπαραχθούν
μεταξύ τους και να αποκτήσουν γόνιμους απογόνους  αποτελεί τη θεμελιώδη
μονάδα ταξινόμησης.
 Εξαιρέσεις  η αμοιβάδα αναπαράγεται με κυτταρική διαίρεση  δε
χρησιμοποιείται το μειξιολογικό, αλλά το τυπολογικό κριτήριο (ομοιότητας).
o Όταν δύο οργανισμοί έχουν κοινά μορφολογικά και βιοχημικά
χαρακτηριστικά, ομαδοποιούνται στο ίδιο είδος.
o Τυπολογικό κριτήριο  εφεύρεση του Σουηδού φυσιοδίφη Λινναίου.
 Τα είδη που μοιάζουν μεταξύ τους πιο πολύ απ’ ότι με άλλα συνιστούν ένα γένος.
 Τα γένη που μοιάζουν πιο πολύ μεταξύ τους από άλλα συνιστούν μία οικογένεια.
 Οι οικογένειες που μοιάζουν πιο πολύ μεταξύ τους από άλλες συνιστούν μία τάξη.
 Οι τάξεις που μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τους από άλλες συνιστούν μία κλάση.
 Οι κλάσεις που μοιάζουν πιο πολύ μεταξύ τους από άλλες συνιστούν ένα φύλο.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΜΑΡΚ

Το γεγονός ότι στην επιστημονική σκέψη της Δύσεις δέσποζαν οι σκέψεις του Πλάτωνα και
του Αριστοτέλη (σταθερότητα των ειδών) έκανε την ιδέα της εξέλιξης για ξεχαστεί.

 18ος αιώνας: Ζαν-Μπατίστ Λαμάρκ (1744-1829):

o Επινόησε τον όρο «Βιολογία».
o Υποστήριξε ότι τα είδη μεταβάλλονται και όχι η ζωή στη Γη προήλθε από
απλούστερες μορφές που σταδιακά περιπλέχθηκαν.
o Παρουσίασε στο βιβλίο του «Η φιλοσοφία της Ζωολογίας» (1809) μία
ολοκληρωμένη θεωρία της εξέλιξης των ζώων και των φυτών.
o Πίστευε πως η άβια ύλη παράγει ατελείς μορφές ζωής που εξελίσσονται σε
συνθετότερες λόγω της έμφυτης τάσης των ειδών για συνεχή πρόοδο.
o Πίστευε ότι οι αλλαγές στο περιβάλλον δημιουργούν νέες συνήθειες στα
ζώα: Αρχή της χρήσης και της αχρησίας:
 
Τα όργανα ενός ζώου που βοηθούν στην προσαρμογή του στο
περιβάλλον χρησιμοποιούνται, αναπτύσσονται και μεγαλώνουν.
 Τα όργανα που δε συμβάλλουν στην παραγωγή ατροφούν και
εξαφανίζονται.
 Η κληρονόμηση των επίκτητων χαρακτηριστικών δεν είναι αποδεκτή.

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

Φυσική επιλογή  η διαδικασία με την οποία οι οργανισμοί που είναι περισσότερο

προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον τους επιβιώνουν και αναπαράγονται περισσότερο από
τους μη προσαρμοσμένους.

Κάρολος Δαρβίνος:

 Γεννήθηκε το 1809 στην Αγγλία και στράφηκε στην Ιατρική και τη Θεολογία.
 Συμμετείχε αμίσθως σε μία 5-ετή υπερπόντια αποστολή με τη φρεγάτα «Beagle» 
κατάφερε να συλλέξει πολλά διαφορετικά ζώα, φυτά και απολιθώματα  έκανε
διάφορες γεωλογικές, κλιματολογικές και ανθρωπολογικές παρατηρήσεις.
 Προ του ταξιδιού πίστευε στη σταθερότητα των ειδών.
 Είχε διατυπώσει τη θεωρία του από το 1839, τη δημοσίευσε όμως το 1858.

Η θεωρία της φυσικής επιλογής συνοψίζεται:

 Παρατήρηση 1  οι πληθυσμοί των διάφορων ειδών αυξάνονται ανά γενιά με τον

ρυθμό γεωμετρικής προόδου.
 Παρατήρηση 2  αν εξαιρεθούν οι εποχικές διακυμάνσεις, τα μεγέθη των
οργανισμών παραμένουν σχετικά σταθερά.
 Παρατήρηση 3  τα άτομα ενός είδους δεν είναι όμοια, υπάρχει ποικιλομορφία
στα φυσικά χαρακτηριστικά.
 Παρατήρηση 4  τα περισσότερα χαρακτηριστικά των γονέων κληροδοτούνται.
 Συμπέρασμα 1  για να παραμείνει σταθερό το μέγεθος των πληθυσμών, μερικά
άτομα δεν επιβιώνουν ή δεν αναπαράγονται: διεξάγεται ένας αγώνας επιβίωσης.
 Συμπέρασμα 2  η επιτυχία στον αγώνα για επιβίωση δεν είναι τυχαία, αλλά
εξαρτάται από το είδος των χαρακτηριστικών (οι οργανισμοί με χαρακτηριστικά
που τους βοηθούν να προσαρμόζονται στο περιβάλλον επιβιώνουν περισσότερο).
 Συμπέρασμα 3  τα ευνοϊκά για την επιβίωση χαρακτηριστικά μεταβιβάζονται
στην επόμενη γενιά με μεγαλύτερη συχνότητα  εμφάνιση νέου είδους.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΑΠΟΣΑΦΗΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

 Η φυσική επιλογή δρα στον πληθυσμό, άρα αυτός αντιπροσωπεύει τη μικρότερη

μονάδα που μπορεί να εξελιχθεί  Τα μεμονωμένα άτομα εξελίσσονται λόγω
μεταλλάξεων ή επίκτητων γνωρισμάτων, ενώ η εξέλιξη απαιτεί τη συσσώρευση
πολλών νέων κληρονομήσιμων χαρακτηριστικών.
 Η δράση της φυσικής επιλογής είναι χρονικά και τοπικά προσδιορισμένη.
Η ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ

Παράδειγμα δράσης  πεταλούδα Biston Betularia.

 Συναντιέται σε δύο παραλλαγές: μία ανοιχτόχρωμη και μία μαύρη.

 Πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση πολυπληθέστερες ήταν οι ανοιχτόχρωμες.
 Οι ανοιχτόχρωμες πεταλούδες για προστασία κρύβονταν στους ανοικτόχρωμους
κορμούς των δένδρων.
 Εξαιτίας της βιομηχανικής ρύπανσης οι κορμοί των δένδρων έγιναν σκουρότεροι,
με αποτέλεσμα οι μαύρες πεταλούδες να αποκτήσουν φυσικό πλεονέκτημα και από
τον 20ο αιώνα και μετά να επικρατήσουν.
 Οι πεταλούδες δε μετέβαλαν κάποιο χαρακτηριστικό τους για να εξελιχθούν, αλλά
η φυσική επιλογή έδρασε στο περιβάλλον και τις επηρέασε.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΦΥΛΟΓΕΝΕΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟ ΠΟΥ ΑΝΤΛΟΥΜΕ ΣΧΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ένα φυλογενετικό δέντρο απεικονίζει τα στάδια από τα οποία έχουν περάσει οι ενήλικες
μορφές των ειδών που παρουσιάζει. Οι πληροφορίες για την κατασκευή του αντλούνται
από πηγές της εποχής του Δαρβίνου (απολιθώματα, ανατομικές μελέτες) και από νεότερες
πηγές (Βιοχημεία και Μοριακή Βιολογία).

 Δεδομένα από την παλαιοντολογία:

o Απολιθώματα:
 υπολείμματα οργανισμών (δόντια, εξωσκελετός, οστά), αλλά και
κάθε ίχνος ζωής του παρελθόντος.
 Οι ανόργανες ουσίες τους αντικαταστάθηκαν από ανόργανες.
 Επιτρέπουν τη μελέτη της φυσιολογίας, της συμπεριφοράς και της
οικολογίας των εντόμων.
 Χρονολογούνται με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης  ο
υπολογισμός διάσπασης ραδιενεργών στοιχείων σε αυτά.
o Εκτίμηση της εξελικτικής πορείας ενός είδους:
 Αν βάδιζε σε δύο ή τέσσερα πόδια διαπιστώνεται από:
 Το σχήμα των οστών της λεκάνης.
 Τη σχέση του μήκους των άνω και των κάτω άκρων.
 Τα αποτυπώματα των πελμάτων σε ηφαιστειακές στάχτες.
 Η νοημοσύνη του προσδιορίζεται από:
 Την κρανιακή χωρητικότητα.
 Την ύπαρξη ή μη εργαλείων κοντά στα ευρήματα.
 Οι διατροφικές τους συνήθειες εξακριβώνονται από:
 Τη μελέτη της οδοντοστοιχίας ή κάποιων δοντιών του.
 Τα ίχνη φωτιάς.
 Την ύπαρξη ή μη οστών από άλλα ζώα.
 Το κλίμα της εποχής προσδιορίζεται από:
 Την χρονολόγηση των απολιθωμάτων.
 Το βάθος στο οποίο ανακαλύφθηκαν.
 Την εξέταση των κόκκων γύρης, αν βρέθηκαν με τα οστά.
o Η δημιουργία και εύρεση απολιθωμάτων είναι μία τυχαία διαδικασία.
  Δεδομένα από την ανατομία:
o Ομόλογα όργανα  έχουν την ίδια φυλογενετική προέλευση, όμοια
κατασκευή, αλλά διαφορετική λειτουργία.
 Παράδειγμα  φτερό νυχτερίδας – πτερύγιο φώκιας.
o Ανάλογα όργανα  έχουν παρόμοια λειτουργία, αλλά διαφορετική
εμβρυϊκή προέλευση.
 Παράδειγμα  πτερύγια πουλιών – φτερά νυχτερίδας.
o Υπολειμματικά όργανα  υπάρχουν στα είδη, χωρίς κάποια εμφανή
λειτουργία και αποτελούν ενδείξεις για την εξελικτική πορεία των
οργανισμών και την κοινή καταγωγή τους.
 Παράδειγμα  η φάλαινα έχει οστά λεκάνης, αλλά όχι κάτω άκρα.
 Δεδομένα από την εμβρυολογία:
o Υπάρχουν ομοιότητες στα αρχικά στάδια όλων των εμβρύων.
 Παράδειγμα  όλα τα έμβρυα έχουν βραγχιακές σχισμές.
 Πόρισμα  όλα τα σπονδυλωτά προήλθαν από έναν κοινό
υδρόβιο οργανισμό.
 Δεδομένα από τη Μοριακή Βιολογία:
o Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν νουκλεϊκά οξέα και πρωτεΐνες 
παρουσιάζουν μοριακή ομοιότητα  έχουν κοινή προέλευση.
o Συγκρίνοντας αλληλουχίες νουκλεοτιδίων και πρωτεΐνες μπορούμε να
βγάλουμε συμπεράσματα για τις εξελικτικές σχέσεις μεταξύ των ειδών.
o Τα κυτοχρώματα του ανθρώπου διαφέρουν:
 Κατά 1 αμινοξύ με του χιμπαντζή.
 Κατά 11 αμινοξέα με του σκύλου.
 Κατά 45 αμινοξέα με τη μαγιά.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Σχετικά με την προέλευση του ανθρώπου, ο Κάρολος Δαρβίνος υποστηρίζει στο βιβλίο του
«Η καταγωγή του ανθρώπου» ότι ο άνθρωπος και ο πίθηκος έχουν κοινό πρόγονο και όχι
ότι ο άνθρωπος προήλθε από τον πίθηκο.

ΤΟ ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΚΟ ΜΑΣ ΔΕΝΤΡΟ

 Κατάταξη του ανθρώπου στο σύστημα κατάταξης όλων των ζωικών οργανισμών: ο
άνθρωπος ανήκει στο υποφύλο των Σπονδυλωτών.
o Επειδή διατηρούμε σταθερή θερμοκρασία και διαθέτουμε
τροποποιημένους δερματικούς αδένες που παράγουν γάλα, ανήκει επίσης
στην κλάση των Θηλαστικών.
 Ο άνθρωπος τοποθετείται και στα πρωτεύοντα, την τάξη που
περιλαμβάνει όλους τους πιθανούς προγόνους μας και τους
σύγχρονους πίθηκους.
 Είμαστε το μόνο είδος που είναι ικανό:
o Να κατασκευάζει και να χρησιμοποιεί εργαλεία.
o Να μιλά.
o Να γράφει.
o Να δημιουργεί πολιτισμό.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΘΗΛΑΣΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΤΕΥΟΝΤΩΝ

 Τα θηλαστικά εξελίχθηκαν κατά τον Μεσοζωικό αιώνα πριν από 240 εκατομμύρια
χρόνια από τα Ερπετά. Στον μεσοζωικό αιώνα τρεις ήταν οι κατηγορίες θηλαστικών:
o Τα Μονοτρήματα  μία ιδιαίτερη ομάδα που γεννά αυγά.
o Τα Μαρσιποφόρα  οι πρόγονοι των καγκουρό.
o Τα Πλακουντοφόρα  μικρά θηλαστικά που διαθέτουν πλακούντα.
 Πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι  τα πρώτα
Θηλαστικά επεκτάθηκαν  η εμφάνιση νέων φυτικών ειδών δημιούργησε νέους
βιότοπους  δυνατότητες εξεύρεσης τροφής και προστασίας.
 Καινοζωικός αιώνας  τα Θηλαστικά εξελίχθηκαν στα Πρωτεύοντα.
o Άνθρωπος, χιμπατζήδες, ουραγκοτάγκοι, γορίλες, λεμούριοι, τάρσιοι κ.ά.
 Τα πρώτα Πρωτεύοντα εξελίχθηκαν από τα μικρά Πλακουντοφόρα Θηλαστικά.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΥΟΝΤΩΝ

Εξελίχθηκαν αναπτύσσοντας προσαρμογές που τα καθιστούσαν δενδρόβια  υπόβαθρο

για την εμφάνιση του ανθρώπου (εδαφόβιο είδος).

Χαρακτηριστικά των Πρωτευόντων:

 Δάχτυλα κατάλληλα για λαβές  αντιτακτό μεγάλο δάχτυλο άνω άκρων.

 Μακριά και ευκίνητα άκρα  περιστρέφονται στους ώμους και στη λεκάνη.
 Στερεοσκοπική όραση  η θέση των ματιών στο πρόσθιο τμήμα της κεφαλής
προκαλεί επικάλυψη των δύο οπτικών πεδίων  τρισδιάστατη όραση.
 Έγχρωμη όραση  ήταν νυχτόβια και εξελίχθηκαν σε ημερόβια.
 Ανεπτυγμένος εγκέφαλος  λόγω αυξημένης εισροής αισθητικών πληροφοριών,
που οφείλεται στην ανάπτυξη της όρασης και της ακοής  τα καθιστά ικανά για
σύνθετες νοητικές λειτουργίες.
 Όρθια στάση  αποδέσμευσε τα άνω άκρα, συνέβαλε στην ανάπτυξη της
νοημοσύνης και έδωσε τη δυνατότητα της εποπτείας από ψηλά.

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΔΩΝ

 1924  Ο Raymond Dart ανακαλύπτει κρανίο ηλικίας 2,8-3,8 εκατ. ετών 

Αυστραλοπίθηκος  τοποθετείται στους Ανθρωπίδες  άμεσος πρόγονος του
ανθρώπου.
 «Lucy»  το καλύτερα διατηρημένο απολίθωμα 3 εκατ. ετών (Αιθιοπία, 1974).
 Αποτυπώματα Αυστραλοπιθήκων στο ηφαίστειο Σαντιμάν αποδεικνύουν την όρθια
στάση και τη δίποδη βάδιση.
 Ο εγκέφαλος του Αυστραλοπιθήκου είναι το 1/3 του ανθρώπινου.
 Από την οδοντοφυΐα τους φαίνεται ότι είμαι παμφάγοι.

ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

 Homo Habilis:
o Εξελίχθηκαν από τους Αυστραλοπίθηκους πριν από 2 εκατ. χρόνια.
 o Περπατούσε όρθιος.
o Είχε παρόμοια οδοντοστοιχία με του ανθρώπου.
o Είχε μεγαλύτερο εγκέφαλο από τους Αυστραλοπίθηκους.
o Έζησε στην Αφρική για 500.000 χρόνια.
o Τον διαδέχθηκε ο Homo erectus.
 Homo Erectus:
o Σε αυτόν αποδίδονται απολιθώματα όπως ο «Άνθρωπος της Ιάβας» και ο
«Άνθρωπος του Πεκίνου» (Homo erectus pekinensis).
o Εμφανίσθηκε στην Αφρική πριν 1,6 εκατ. χρόνια.
o Είναι το πρώτο ανθρώπινο είδος που μετανάστευσε σε Ασία και Ευρώπη.
o Ζούσε σε ομάδες  σε σπηλιές ή ξύλινα καταλύματα.
o Χρησιμοποιούσε τη φωτιά  μαγείρευε το κρέας.
o Πιθανώς είχε τη δυνατότητα ομιλίας.
o Εξαφανίστηκε από την Ευρώπη και την Αφρική πριν από 500.000 χρόνια και
από τη Ασία πριν από 250.000 χρόνια.
o Τον διαδέχθηκε ο Homo sapiens neanderthalensis (αύξηση εγκεφάλου).
 Homo Sapiens Neanderthalensis:
o Βρέθηκε το κρανίο του το 1856 στην κοιλάδα Neander της Γερμανίας.
o Εμφανίσθηκε πριν από 130.000 και έζησε μέχρι πριν από 35.000 χρόνια.
o Ήταν πιο δυνατός σωματικά από τον σύγχρονο άνθρωπο.
o Είχε προτεταμένο μέτωπο, τονισμένα υπερόφρυα και μεγάλα δόντια.
o Ζούσε ομαδικά σε σπηλιές ή καλύβες, κατασκεύαζε και χρησιμοποιούσε
εργαλεία και ζωγράφιζε στις σπηλιές.
o Χρησιμοποιούσε τη φωτιά και ντυνόταν με προβιές.
o Έθαβε τους νεκρούς με φαγητό, όπλα και άνθη  ένδειξη πίστης στη
μεταθανάτια ζωή.
o Τον διαδέχθηκε ο Homo sapiens
 Homo Sapiens:
o Ονομάστηκε «Άνθρωπος του Κρο-Μανιόν (κοιλάδα που βρέθηκε).
o Ξεκίνησε από την Αφρική και από τη Μέση Ανατολή πέρασε στην Ευρώπη.
o Έχουν βρεθεί θεωρούμενα υβρίδια Νεάντερταλ και Κρο-Μανιόν.
o Εξόντωσε ή αφομοίωσε γενετικά τον Νεάντερταλ.
o Είχε καλή κοινωνική οργάνωση, πλήρη ικανότητα ομιλίας, τρεφόταν με
κρέας και ζωγράφιζε πιο εκλεπτυσμένα από τους Νεάντερταλ.
o Πριν από 10.000 εγκαθίστανται μόνιμα σε περιοχές.
o Πριν από 3.000 χρόνια δημιουργούν τις πρώτες πόλεις.
o Δημιούργησαν τον νεολιθικό πολιτισμό.