Ραδιοχημεία - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ - ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Ιωάννα Αναστασοπούλου ΕΜΠ

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ
Τμήμα Χημικών Μηχανικών
Ιωάννα Δ. Αναστασοπούλου
Βασιλική Δρίτσα
3
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
 Η χρήση των ραδιενεργών υλικών πριν την ανακάλυψη του φαινομένου της
ραδιενέργειας ήταν αρκετά διαδεδομένη. Προκειμένου να αξιοποιηθούν οι
ιδιότητες της λάμπας αερίου Welsbach (1885) χρησιμοποιούσαν μίγμα
θορίου και δημητρίου, το οποίο αύξανε τον φωσφορισμό.
 Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα η χρήση ραδιοϊσοτόπων για λόγους υγείας
ήταν πολύ διαδεδομένη. Πώς επικράτησε η συνήθεια αυτή στον πληθυσμό
δεν είναι γνωστό, πάντως ανάγεται στην Ρωμαϊκή εποχή. Ακόμη μέχρι και
σήμερα πιστεύεται ότι οι ραδιενεργές φυσικές πηγές θεραπεύουν τα
αρθριτικά ή την γενικότερη αδυναμία. Στην Αυστρία, αλλά και σε άλλα μέρη
του κόσμου, όπου υπάρχουν πηγές που εκπέμπουν ραδόνιο έλκουν τους
τουρίστες για θεραπευτικούς σκοπούς.
 Στο Σχ. 1 φαίνεται συσκευή, την οποία χρησιμοποιούσαν για την διοχέτευση
ραδιενεργών ισοτόπων στο νερό.
 Μετά την ανάλυση των μεταλλικών νερών διαπιστώθηκε ότι μερικές φυσικές
πηγές είχαν υπερβολικά υψηλή περιεκτικότητα σε ραδιοϊσότοπα.
4
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
 Στο Σχ. 2 φαίνεται έμπλαστρο από ραδιενεργό υλικό που

χρησιμοποιούσαν να αντιμετωπίσουν διάφορους πόνους. Από το
1920 μέχρι περίπου το 1940 αντιμετώπιζαν διάφορες ασθένειες
με ενέσεις ραδίου, οπότε διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς
αποκτούσαν καρκίνο των οστών και διακόπηκε η χρήση τους.
 Διάφορα μίγματα φθορίου και οξειδίων του ουρανίου
χρησιμοποιήθηκαν για να δώσουν χαρακτηριστικό πορτοκαλί
χρώμα στα κεραμικά. Χιλιάδες ωρολόγια έφεραν για φθορίζουσα
ουσία άλατα του ουρανίου. Μάλιστα η χρήση τους σταμάτησε
μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
 Οι εργάτες εξόρυξης βαρέων μετάλλων κυρίως στην Κεντρική
Ευρώπη, λόγω της υψηλής ραδιενέργειας των μεταλλευμάτων
συνήθως πέθαιναν από καρκίνο του πνεύμονα, χωρίς να είναι
γνωστό το αίτιο. Επίσης σε πολλούς εργάτες που
χρησιμοποιούσαν χρώματα ουρανίου εμφανίστηκε απλαστική
αναιμία και σάρκωμα.
5
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
 Η Ραδιοχημεία πραγματεύεται τα χημικά φαινόμενα που προκαλούνται από τα δραστικά σωματίδια

που παράγονται κατά τις μεταπτώσεις των ραδιενεργών στοιχείων. Τα παραγόμενα δραστικά
σωματίδια έχουν υψηλή κινητική ενέργεια η οποία είναι αρκετά μεγαλύτερη από την θερμική
ενέργεια των ατόμων ή των μορίων που τα περιβάλλουν. Για το λόγο αυτόν καλούνται θερμά άτομα
και τα χημικά φαινόμενα που προκαλούν χημεία θερμών ατόμων. Η ραδιοχημεία μελετά τις
αντιδράσεις όπου τα προϊόντα είναι ισοτοπικά ως προς το μητρικό άτομο. Στην περίπτωση αυτή
αναφέρονται αντιδράσεις απώλειας ή λήψης νετρονίου, όπως αντιδράσεις (n,γ), (n,2n) και (n,γ).
Επίσης συμπεριλαμβάνει μη ισοτοπικές αντιδράσεις, οι οποίες προκαλούνται από την ανταλλαγή
φορτισμένων σωματιδίων, όπως αντιδράσεις (p,n) και (ρ,α)1. Στις ραδιοχημικές αντιδράσεις
συμπεριλαμβάνονται οι αντιδράσεις αυθόρμητης σχάσης, α-διάσπασης, β-διάσπασης, γ-διάσπασης,
ισομερούς μετάπτωσης, σύλληψης ηλεκτρονίων.
 Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου η πυρηνική ενέργεια αποσπά το σύνολο του
ενδιαφέροντος του επιστημονικού κόσμου (Σχήμα 1.3) και σχηματίσθηκε και η πρώτη Επιτροπή
Ενέργειας (DOE, Department of Energy). Το 1954 σχηματίζεται η Ατομική Επιτροπή Ενέργειας (AEC,
Atomic Energy Commission) για να ελέγξει την χρήση και παραγωγή ατομικής ενέργειας στις ΗΠΑ.
¹ p, n, α, και γ πρωτόνιο, νετρόνιο, ακτίνες α και γ, αντίστοιχα

6
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
 Μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, και κυρίως μετά τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το
Ναγκασάκι, οι επιστήμονες προσπαθούν να αποκαλύψουν τον τρόπο που δρουν οι ιοντίζουσες
ακτινοβολίες όταν προσπέσουν σε υδατικά κυρίως συστήματα. Στόχος είναι οι ιατρικές και
βιολογικές μελέτες. Η πρώτη πηγή κοβαλτίου (60Co) για την αντιμετώπιση του καρκίνου
κατασκευάστηκε στο ChalkRiver του Καναδά πριν από 40 περίπου χρόνια. Σήμερα περισσότερα από
15 εκατομμύρια άτομα το χρόνο θεραπεύονται με ακτίνες γ. Το τεχνίτιο (99Tc) είναι από τα πλέον
σπουδαία ραδιοϊσότοπα που χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην ακτινοδιαγνωστική του εγκεφάλου,
ήπατος, θυρεοειδή, νεφρών, κ.α, μειώνοντας με τον τρόπο αυτό τις χειρουργικές επεμβάσεις που
απαιτούνται για βιοψία.
 Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας των συσκευών ανάλυσης, όπως τα φασματόμετρα μάζας, οι
φασματογράφοι ηλεκτρονικού παραμαγνητικού συντονισμού (EPR), πυρηνικού μαγνητικού
συντονισμού (NMR), η HPLC χρωματογραφία καθώς και η παλμική ραδιόλυση επέτρεψαν την άμεση
παρατήρηση των σωματίων που σχηματίζονται κατά την ραδιόλυση.
7
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Σχήμα 1.3. Ο Πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας που κατασκευάστηκε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, Δεκέμβριος 1942
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΙΣΤΟΡΙΚΗ
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
3
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Με τον όρο ραδιενέργεια χαρακτηρίζουμε την

ενέργεια η οποία παράγεται και εκπέμπεται από
ραδιενεργά στοιχεία και ισότοπα κατά τις μεταπτώσεις
τους σε άλλα ισότοπα. Η ραδιενέργεια είναι φυσικό
φαινόμενο και παράγεται από τον ήλιο και τα
ραδιενεργά στοιχεία του υπεδάφους. Εκπέμπεται
ακόμα και από το ανθρώπινο σώμα. Τα ραδιενεργά
στοιχεία μέσα από τον διατροφικό κύκλο
μεταφέρονται στο σώμα και η συγκέντρωσή τους
επηρεάζει την ποιότητα της ζωής μας.
 Το 1896 o Henri Becquerel παρατήρησε ότι η επίδραση
της φυσικής ακτινοβολίας που προερχόταν από το
ουράνιο και τα άλατά του [(K2UO2SO4)2.2H2O]
μπορούσε να προκαλέσει φωσφορισμό (Σχήμα 1.1).
4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Η έννοια του φθορισμού δεν είχε καθιερωθεί εκείνη την εποχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πατέρας
του, Edmund Becquerel, και ο παππούς του μελέτησαν το φαινόμενο του φωσφορισμού που
προκαλούσαν τα άλατα ουρανίου. Ο Becquerel διαπίστωσε ότι τα άλατα του ουρανίου μπορούν να
μαυρίσουν το φωτογραφικό φιλμ με τον ίδιο τρόπο που το επιτυγχάνουν οι ακτίνες του ήλιου. Το
αποτέλεσμα αυτό ήταν ίδιο με το φαινόμενο που παρατήρησε ο Rontgen όταν χρησιμοποίησε
ακτίνες X.
 Στη συνέχεια οι Mari και Pierre Curie μελέτησαν τη δράση των “ακτίνων Becquerel” που εξέπεμπαν
άλλα ορυκτά. Η Mari Curie διαπίστωσε (1901) ότι τα άλατα του ενυδατωμένου ραδίου παρήγαγαν
συνεχώς αέριο, που όπως αποδείχθηκε αργότερα ήταν υδρογόνο (το φαινόμενο αυτό το ονόμασε
ηλεκτρόλυση χωρίς ηλεκτρόδιο, ενώ σήμερα ονομάζεται ραδιόλυση). Το 1902 ο Frederick Soddy
διατύπωσε την θεωρία ότι ραδιενεργό στοιχείο είναι εκείνο που μεταβάλλεται φυσικά σε ένα άλλο
διαφορετικό στοιχείο.
 Μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο η μελέτη της επίδρασης των ακτινοβολιών στην ύλη γίνεται της “μόδας”.
Οι συσκευές Rontgen χρησιμοποιούνται ευρύτατα ως πηγές ενέργειας.
5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και αρχές της άνοιξης του 1940 ο Καναδός φυσικός George C.
Laurence, επικεφαλής μιας ομάδας ερευνητών του Εθνικού Ινστιτούτου Ερευνών (Ottawa),
περάτωσε τους υπολογισμούς του, βάσει των οποίων μία πυρηνική αλυσιδωτή αντίδραση θα
ήταν δυνατή αν χρησιμοποιούσαν ως καύσιμο ουράνιο και ως επιβραδυντή βαρύ νερό. Για να
αποδειχθεί η υπόθεση αυτή δεν είχαν παρά να βομβαρδίσουν ουράνιο με νετρόνια και να
αρχίσει η σχάση.
 Ο Καναδάς διέθετε πλούσια κοιτάσματα ουρανίου, αλλά από τον Laurence έλειπε το βαρύ νερό,
ώστε να απορροφήσει μερικά από τα παραγόμενα νετρόνια. Ήλθε σε επικοινωνία με τους Frederic
Joliot-Curie, Hans Halban και Lew Kowarski, οι οποίοι πίστευαν ότι πράγματι το βαρύ νερό θα
απορροφήσει τα πλεονάζοντα νετρόνια. Όμως πριν την έναρξη των πειραμάτων άρχισε ο Β’
Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Halban και Lew Kowarski δραπέτευσαν στο Cambridge της Αγγλίας, όπου
μετέφεραν μαζί τους 185 kg βαρύ νερό, που πήραν από την Νορβηγία.
 Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η πυρηνική ενέργεια αποσπά το σύνολο του
ενδιαφέροντος του επιστημονικού κόσμου. Μετά την παράδοση της Γαλλίας στους Ναζί, οι Άγγλοι
συνεργάσθηκαν με τους Καναδούς.
6
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Το πρώτο Αγγλο-Καναδικό εργαστήριο πυρηνικής έρευνας έγινε στο Πανεπιστήμιο Montreal του
Montreal στον Καναδά (1942-43). Στόχος ήταν ο σχεδιασμός μιας στήλης ή ενός επιταχυντή, όπου
κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες θα μπορούσε να προκληθεί σχάση του ουρανίου και να ληφθεί
πλουτώνιο, ώστε να χρησιμοποιηθεί στην παρασκευή της ατομικής βόμβας.
 Το 1944 έγινε συμφωνία με την Αμερική για συνεργασία στο πρόγραμμα αυτό. Ήδη από το 1942 στο
Πανεπιστήμιο του Σικάγου ο Fermi και οι συνεργάτες του είχαν πετύχει την πρώτη αλυσιδωτή
πυρηνική αντίδραση. Επικεφαλής της ομάδας τέθηκε ο Άγγλος John Cockcroft. Για να τεθεί όμως σε
εφαρμογή το πρόγραμμα έπρεπε να βρεθεί μία κατάλληλη απομονωμένη περιοχή του Καναδά. Η
περιοχή που επιλέχθηκε ήταν το Chalk River (Τσοκ Ρίβερ), το πιο βαθύ σημείο του ποταμού Ottawa.
Επίσης η περιοχή αυτή ήταν πολύ κοντά στη στρατιωτική βάση Petawawa, πολύ σημαντικό στοιχείο,
αφού όλα έπρεπε να γίνουν με την μυστικότητα που επέβαλε η περίοδος του Β’ Παγκοσμίου
Πολέμου.
 Ο αντιδραστήρας που κατασκευάσθηκε ονομάσθηκε ZEEP (Zero Energy Experimental Pile), αλλά
ποτέ δεν λειτούργησε για τις ανάγκες του πολέμου, αφού στο Σικάγο κατάφεραν και κατασκεύασαν
την ατομική βόμβα. Η πρώτη δοκιμή στο Chalk River έγινε στις 5 Σεπτεμβρίου 1945, μετά την λήξη
του πολέμου.
7
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Την ίδια χρονική περίοδο σχηματίσθηκε και η πρώτη Επιτροπή Ενέργειας (DOE, Department of
Energy). Το 1954 σχηματίζεται η Ατομική Επιτροπή Ενέργειας (AEC, Atomic Energy Commission) για
να ελέγξει την χρήση και παραγωγή ατομικής ενέργειας στις ΗΠΑ.
 Τα ραδιενεργά ισότοπα βρίσκουν μία σειρά από εφαρμογές σε πολλά πεδία τόσο της βασικής όσο
και της εφαρμοσμένης έρευνας και επιστήμης. Η χρήση των ραδιοϊσοτόπων μπορεί να επεκταθεί σε
όλα τα ερευνητικά επίπεδα που μπορεί κανείς να διανοηθεί, και που εκτείνονται από τα
προβλήματα της γεωπονίας, την φυσιολογία των φυτών και ζώων, την εντομολογία, υδρολογία,
μικροβιολογία, φαρμακευτική, ακτινοδιαγνωστική και ιατρική. Επίσης τα ραδιοϊσότοπα μπορούν να
χρησιμοποιηθούν για την επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων, ενώ παράλληλα προκαλούν και
τα ίδια περιβαλλοντικά προβλήματα ως προς την διαχείρισή τους.
 Η ευρεία χρήση των ραδιοϊσοτόπων σε διάφορες εφαρμογές που αρχίζουν από την ηλεκτρική
ενέργεια μέχρι την ιατρική, δημιούργησε το πρόβλημα ενταφιασμού και διαχείρισης των
ραδιενεργών αποβλήτων. Η ανάπτυξη μεθόδων ανίχνευσης της παρουσίας των ραδιοϊσοτόπων σε
βιολογικά συστήματα και το περιβάλλον είναι ένα από τα πλέον καυτά προβλήματα της
εφαρμοσμένης έρευνας.
8
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Τα ραδιοϊσότοπα δεν έχουν ιδιαίτερες φυσικές ιδιότητες, ώστε να γίνονται αντιληπτά με τις
αισθήσεις μας. Έτσι, η δημιουργία θαλάμων ή δοσίμετρων ανίχνευσης ραδιοϊσοτόπων σε στερεή ή
υγρή κατάσταση είναι μέρος της βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας.
 Έχει διαπιστωθεί ότι στην φύση υπάρχουν τέσσερις δυνάμεις: η βαρύτητα, οι ηλεκτρικές, οι
μαγνητικές και οι πυρηνικές (ισχυρές και ελαφρές) δυνάμεις.
 Η βαρύτητα μελετήθηκε από τον Νεύτωνα περίπου στα 1600. Σε σύγκριση με τις άλλες δυνάμεις η
βαρύτητα είναι η πλέον ασθενής δύναμη, αλλά δρα σε αρκετά μεγάλες αποστάσεις. Η βαρύτητα
είναι υπεύθυνη για την κίνηση των σωμάτων και για την κίνηση ολόκληρου του σύμπαντος.
 Οι ηλεκτρικές και μαγνητικές δυνάμεις ασκούνται μεταξύ ηλεκτρικών φορτίων και παραμαγνητικών
σωμάτων. Πρώτος ο Maxwell στα 1800 διαπίστωσε και διατύπωσε την ηλεκτρομαγνητική θεωρία, η
οποία περιγράφει συγχρόνως τις ιδιότητές τους. Οι ισχυρές και ασθενείς δυνάμεις, δηλαδή οι
πυρηνικές, είναι σημαντικές μόνο για τον πυρήνα. Οι ισχυρές πυρηνικές δυνάμεις είναι περίπου 1038
φορές περισσότερο ισχυρές από την βαρύτητα. Όμως η δράση τους ισχύει για πολύ μικρές
αποστάσεις, της τάξεως του 1fm.
1fm=1 φέμτον 10"15m
9
1.1 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
 Οι δυνάμεις αυτές συγκρατούν τα πρωτόνια και τα νετρόνια μέσα στον πυρήνα. Οι ασθενείς
πυρηνικές δυνάμεις είναι πολύ ασθενείς συγκρινόμενες με τις ισχυρές πυρηνικές δυνάμεις, αλλά και
τις ηλεκτρομαγνητικές και δρουν σε μικρότερη ακόμη απόσταση (0,001 fm). Οι δυνάμεις αυτές
συμμετέχουν σε μία σειρά από ραδιενεργές διασπάσεις. Οι δυνάμεις p-n είναι ισχυρότερες από τις
n-n και p-p δυνάμεις (όπου ρ=πρωτόνιο και η=νετρόνιο).
 Οι φυσικοί προσπάθησαν να αναπτύξουν μία ενιαία κβαντική θεωρία (Grand Unified Theory, GUT)
ώστε να συμπεριλάβουν σε αυτήν όλες τις δυνάμεις (Theory for everything, TOE), αλλά προς το
παρόν δεν το επέτυχαν. Η γνωστή ηλεκτρομαγνητική θεωρία μπορεί να περιγράψει τις
ηλεκτρομαγνητικές (electroweak forces) και ισχυρές πυρηνικές δυνάμεις (quantum
chromodynamics), όμως αδυνατεί να συμπεριλάβει τις υπόλοιπες.
 Μέχρι το 1950 όλα τα στοιχειώδη σωματίδια που αποτελούν την ύλη είχαν ανακαλυφθεί, όμως η
εσωτερική τους δομή συνεχίζει να είναι ακόμη άγνωστη. Τα σωματίδια αυτά ταξινομήθηκαν σε τρεις
κατηγορίες.
10
 Τα στοιχειώδη σωματίδια: λεπτόνια (leptons): Τα έξι λεπτόνια είναι το ηλεκτρόνιο (e), το

μυόνιο (μ), το ταυόνιο (τ) και τα αντίστοιχα τρία νετρίνα τους (ν) κουάρκς (quarks): Τα
κουάρκς δεν έχουν ακόμη προσδιορισθεί ως ελεύθερα σωματίδια.
 Υπάρχουν έξι φλαβορς (flavors) των κουάρκς: Τα φλαβορς αναφέρονται στην ιδιότητα
της σταθεράς σύζευξης των φωτονίων. Κάθε φλάβορ έχει τρία χρώματα, όπου το χρώμα
εκφράζει την πολωσιμότητα με τον ίδιο τρόπο που εκφράζεται και στο ηλεκτρικό φορτίο.
 Τέλος υπάρχουν τα στοιχειώδη μποσόνια (elementary vectors bosons): Τα στοιχειώδη
μποζόνια αποτελούνται από τα φωτόνια μέσης ηλεκτρομαγνητικής ενέργειας, τα γλυόνια
(glyons) με ενδιάμεσες ενέργειες εκείνων των κουάρκς και τα ενδιάμεσα μποζόνια με
μικρότερες ενέργειες.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΝΟΥΚΛΙΔΙΑ
1. ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ
3
2.1 ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ
 Κατά καιρούς έχουν προταθεί διάφοροι τρόποι, οι οποίοι να μπορούν να περιγράψουν και να
κατατάξουν τα ραδιονουκλίδια σε κατηγορίες. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται και εκείνος που
κατατάσσει τα νουκλίδια με βάση τον χρόνο υποδιπλασιασμού. Σύμφωνα με τον τρόπο αυτό τα
νουκλίδια διαχωρίζονται σε:
 Σταθερά νουκλίδια. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν εκείνα τα νουκλίδια που δεν εμφανίζουν
ραδιενεργό διάσπαση. Αρχικά υπολογίσθηκαν 264 σταθερά νουκλίδια, αλλά με τις αναπτυσσόμενες
μεθόδους ανάλυσης ο αριθμός μειώνεται δραστικά, επειδή διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για τα
ισότοπά τους. Στην κατηγορία των σταθερών νουκλιδίων συγκαταλέγονται τα στοιχεία: 12C, 14Ν και
16Ο.
 Αρχικά φυσικά ραδιoνoυκλίδια. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται τα ραδιενεργά

νουκλίδια που υπάρχουν στην Γη από την γένεση του πλανήτη και που έχουν μεγάλο χρόνο ημιζωής.
Υπάρχουν συνολικά 26 φυσικά νουκλίδια, μεταξύ των οποίων το 238U (t1/2=4,47x109 έτη), 40Κ
(1,28χ109 έτη) και 89Rb (4,8x1010 έτη).
 Δευτερογενή φυσικά νουκλίδια. Είναι εκείνα τα νουκλίδια που προέρχονται από τις φυσικές
διασπάσεις των φυσικών ραδιονουκλιδίων. Μέχρι σήμερα είναι γνωστά 38 δευτερογενή νουκλίδια.
Μεταξύ αυτών τα πιο γνωστά είναι το 234Th (t1/2=24,1 ημ) και το 226Ra (t1/2=1600 έτη).
4
 Τα παραγόμενα από την κοσμική ακτινοβολία. Είναι εκείνα τα νουκλίδια που παράγονται συνέχεια
λόγω της επίδρασης της κοσμικής ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα. Στην κατηγορία αυτή υπάγεται το
τρίτιο, 3Η (t1/2=12,3 έτη) και 14C (t1/2=5730 έτη). Ο 14C παράγεται από την επίδραση της κοσμικής
ακτινοβολίας στο 14Ν της ατμόσφαιρας.
14N(n,p)14C, 14N(n,t)12C
 Τεχνητά ραδιονουκλίδια. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα νουκλίδια που παράγονται στους
αντιδραστήρες και ανέρχονται σε 2000. Τα πλέον γνωστά είναι τα: 60Co, 137Cs και 24Na.
Επίσης είναι δυνατόν τα νουκλίδια να καταταγούν σύμφωνα με τον ατομικό και μαζικό τους αριθμό,
όπως φαίνεται παρακάτω:
 Ισότοπα καλούνται τα ραδιονουκλίδια που έχουν τον ίδιο ατομικό (Ζ) αριθμό και διαφορετικό μαζικό
(Α=Ζ+η), δηλαδή διαφορετικό αριθμό νετρονίων. Ως παράδειγμα αναφέρονται οι πυρήνες του
άνθρακα: (ραδιενεργός), (σταθερός), (σταθερός) και (ραδιενεργός).
 Ισοβαρή καλούνται τα ραδιονουκλίδια που έχουν τον ίδιο μαζικό αριθμό (Α), αλλά διαφορετικό
ατομικό (Ζ). Παράδειγμα αποτελούν ο άνθρακας-14 και το άζωτο-14: και .
5
 Ισότονα καλούνται τα ραδιονουκλίδια που έχουν τον ίδιο αριθμό νετρονίων (Ν), αλλά διαφορετικό
αριθμό πρωτονίων, όπως για παράδειγμα τα νουκλίδια άνθρακας-13, άζωτο-14 και οξυγόνο-15:
, και , τα οποία έχουν τον ίδιο αριθμό νετρονίων (Α-Ζ=7).
 Ισομερή καλούνται τα νουκλίδια τα οποία έχουν τον ίδιο ατομικό και μαζικό αριθμό, αλλά
διαφορετική ενεργειακή κατάσταση. Συμβολίζονται με το γράμμα m δίπλα από τον μαζικό αριθμό:
234mPa για να διακριθούν από την βασική ενεργειακή κατάσταση, 234sPa όπου g είναι η βασική
κατάσταση (ground state)*.

 Ισοδιαφορικά λέγονται τα ραδιονουκλίδια που έχουν την ίδια διαφορά πρωτονίου νετρονίου,
δηλαδή έχουν την ίδια διαφορά Ν-Ρ. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα ραδιονουκλίδια Re-174, Os-
176, 13N, 11C, 17O.
*το g συνήθως παραλείπεται στα ισότοπα που βρίσκονται στην βασική ενεργειακή κατάσταση
6
 Τα ραδιενεργά στοιχεία, όπως και τα χημικά

κατατάσσονται σε έναν Περιοδικό Πίνακα, ο οποίος
αποτελεί ένα εύχρηστο εργαλείο στα χέρια των
επιστημόνων.
 Στον κλασσικό Περιοδικό Πίνακα των χημικών στοιχείων
αντιστοιχεί ένα τετραγωνίδιο για κάθε στοιχείο. Αντίθετα,
στον Περιοδικό Πίνακα των νουκλιδίων αντιστοιχεί ένα
τετραγωνίδιο για κάθε νουκλίδιο και για κάθε
ραδιοϊσότοπο του νουκλιδίου αυτού.
 Ο Περιοδικός Πίνακας των νουκλιδίων περιέχει τα
Σχήμα 2.1 Αναζήτηση ισότονων, ισότοπων, ισοβαρών και ισότοπα με τρόπο ώστε από αριστερά προς τα δεξιά να
ισοδιαφορικών νουκλιδίων στον Περιοδικό Πίνακα των έχουμε αύξηση του αριθμού των νετρονίων, ο δε αριθμός
νουκλιδίων.
των πρωτονίων να αυξάνει κάθετα από πάνω προς τα
κάτω. Επομένως κάθε οριζόντια σειρά θα περιλαμβάνει
όλα τα ισότοπα και κάθε κατακόρυφη σειρά θα περιέχει
όλα τα ισότονα ραδιονουκλίδια, ενώ τα ισοβαρή και
ισοδιαφορικά κατέχουν διαγώνιες θέσεις (Σχήμα 2.1).
7
 Το κάθε τετραγωνίδιο του Περιοδικού Πίνακα

εκτός από τον ατομικό και μαζικό αριθμό του
νουκλιδίου παρέχει αρκετές άλλες πληροφορίες,
όπως είναι ο χρόνος ημιζωής, το είδος της
εκπεμπόμενης ακτινοβολίας και την ενέργειά του,
το ποσοστό του σταθερού νουκλιδίου (αν
υπάρχει).
 Τα τετραγωνίδια που περιέχουν μη ραδιενεργά
(σταθερά) ισότοπα εμφανίζονται στον Περιοδικό
Πίνακα ως έντονα περιγεγραμμένα ή
σκιαγραμμισμένα, όπως φαίνεται παρακάτω:
Σχήμα 2.2. Πληροφορίες που περιέχονται σε ένα τυπικό τετραγωνίδιο
του Περιοδικού Πίνακα των νουκλιδίων: e- =ηλεκτρόνιο μετατροπής,
ΙΤ=ισομερής μετάπτωση, β=εκπομπή ακτίνων β από το 60Ni, γ=
ενέργειες των ακτίνων γ, Ε=η ολική ενέργεια των ακτίνων β
μετάπτωσης του θυγατρικού νουκλιδίου στην βασική κατάσταση.
8
Στο Σχήμα 2.3 δίνεται ένα τμήμα από τον Περιοδικό Πίνακα των νουκλιδίων ή χάρτη των νουκλιδίων.
Σχήμα 2.3. Τμήμα Περιοδικού Πίνακα των νουκλιδίων

9
 Στην πρώτη κάθετη στήλη φαίνεται η μεταβολή του ατομικού αριθμού και οριζόντια η μεταβολή του
αριθμού των νετρονίων3. Στα σταθερά νουκλίδια φαίνεται η % σύσταση, όπως βρίσκονται στη φύση.
Στα ραδιονουκλίδια δίνεται ο χρόνος ημιζωής (s=δευτερόλεπτα, ms = χιλιοστά του δευτερολέπτου,
h= ώρες, d= ημέρες, y=έτη). Στην αριστερή στήλη φαίνεται ο ατομικός αριθμός και το ατομικό βάρος
σε Dalton με βάση το άτομο του 12C=12,0 daltons. Διαγώνια πάνω αριστερά και κάτω δεξιά φαίνεται
η μεταβολή για μεταπτώσεις με εκπομπή ποζιτρονίων και ηλεκτρονίων, αντίστοιχα.
 Όπως φαίνεται στο τετραγωνίδιο του στοιχείου Co60 (Σχήμα 2.2) τα ραδιοϊσότοπα του ιδίου
νουκλιδίου δεν έχουν απαραίτητα τον ίδιο χρόνο ημιζωής, ούτε και τις ίδιες εκπεμπόμενες
ενέργειες. Ένα νουκλίδιο μπορεί να έχει περισσότερα από ένα ραδιενεργά ή σταθερά ισότοπα, όπως
γνωρίζουμε από την κλασσική χημεία. Επίσης φαίνεται καθαρά ότι οι κάθετες στήλες περιέχουν τα
ισότονα ραδιονουκλίδια, ενώ οι διαγώνιες τα ισοβαρή και ισοδιαφορικά νουκλίδια (Σχήμα 2.3).
2. ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ
3
2.2 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ
 Η αρχή της πυρηνικής ενέργειας δεν σχετίζεται καθόλου με την χημική, θερμική, ηλεκτρολυτική,
κινητική, κ.λπ. ενέργεια. Όμως όταν η πυρηνική ενέργεια ελευθερωθεί, τότε το αποτέλεσμα
εκδηλώνεται ως χημικό, θερμικό, κίνησης, κ.λπ.
 Είναι γνωστό ότι η χημική ενέργεια απορρέει από την ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο μόριο
λόγω των χημικών δεσμών ή την δομή (ηλεκτρονιακή κατανομή) του μορίου. Αν η ενέργεια του
μορίου αποδοθεί, τότε μπορούν να προκληθούν διάφορα φαινόμενα, όπως φωτιά, κίνηση, κ.ά.
 Το ποσό της ενέργειας στις κλασσικές αυτές περιπτώσεις μετράται με erg (έργια), eV
(ηλεκτρονιοβόλτ), cal (θερμίδες). Στην πυρηνική ενέργεια οι μονάδες αυτές είναι πολύ μικρές για να
περιγράψουν τις ενεργειακές καταστάσεις και οι ενέργειες δίνονται με μονάδες MeV.
 Είναι γνωστό ότι τα πρωτόνια και νετρόνια ενός πυρήνα συγκρατούνται μεταξύ τους με
ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις και την βαρύτητα. Η σταθερότητα επομένως ενός πυρήνα εκφράζεται
με το ποσό της ενέργειας που απαιτείται για να διαχωριστεί ο πυρήνας στα πρωτόνια και νετρόνια
από τα οποία αποτελείται. Αυτό σημαίνει ότι για την διάσπαση ενός πυρήνα απαιτείται ενέργεια ίση
με την ενέργεια σύνδεσης των πρωτονίων και νετρονίων.
4
 Στα περισσότερα άτομα η ενέργεια σύνδεσης των

πρωτονίων και νετρονίων είναι αρκετά υψηλή. Αυτό
δικαιολογεί το γεγονός ότι τα περισσότερα άτομα είναι
σταθερά.
 Οι πυρήνες των διαφόρων ατόμων έχουν διάφορες
ενέργειες σύνδεσης (Eb, b=binding). Στο Σχήμα 2. 4
φαίνεται η ενέργεια σύνδεσης των πυρήνων των
ατόμων. Ο οριζόντιος άξονας εκφράζει τον μαζικό
αριθμό Α που ισούται με το άθροισμα των πρωτονίων
και νετρονίων του πυρήνα. Ο κάθετος άξονας εκφράζει
τον λόγο της ενέργειας σύνδεσης προς τον μαζικό
αριθμό.
 Παρατηρείται ότι οι ελαφρείς και βαρείς πυρήνες έχουν
μικρότερη ενέργεια σύνδεσης από εκείνους τους
Σχήμα 2.4. Ενέργεια σύνδεσης συναρτήσει του πυρήνες μέσου βάρους. Σχάση (fission) παρατηρείται
μαζικού αριθμού στους βαρείς πυρήνες, ενώ σύντηξη (fusion) έχουμε
στους ελαφρείς πυρήνες.
5
 Τα κυριότερα ισότοπα των βαρέων πυρήνων μπορούν να διασπασθούν αν προσλάβουν νετρόνια.

Έτσι για παράδειγμα το 235U με την πρόσληψη ενός νετρονίου μπορεί να δώσει σειρά από άλλα
προϊόντα.
(2.1)
 Δηλαδή το 235U με την πρόσληψη ενός ταχέως νετρονίου διασπάται σε στρόντιο (Sr) και ξένο (Xe) και
εκλύει ενέργεια Ε. Η μετάβαση αυτή γίνεται σε δύο στάδια. Αρχικά το 235U με την απορρόφηση του
νετρονίου μεταπίπτει σε 236U, το οποίο, επειδή είναι ασταθές διασπάται. Όμως η αντίδραση (2.1)
δεν είναι η μοναδική. Το 235U μπορεί με την πρόσληψη του νετρονίου να διασπασθεί σε μολυβδαίνιο
(Mo) και σαμάρειο (Sm), σύμφωνα με την αντίδραση:
(2.2)
 Πρέπει να τονισθεί ότι και στην αντίδραση (2.2) το 235U μεταπίπτει σε 236U ως ενδιάμεσο στάδιο της
σχάσης. Τα ραδιοϊσότοπα εκπέμπουν μόνον ακτίνες α, β και γ. Τα νετρόνια συνήθως εκπέμπονται
κατά τις πυρηνικές αντιδράσεις μέσα σε αντιδραστήρες και κυρίως μετά από βομβαρδισμό με
ακτίνες α( ).
6
 Κλασσικό παράδειγμα παραγωγής νετρονίων

είναι ο βομβαρδισμός του 9Be με ακτίνες α,
που προέρχονται από την διάσπαση του
241Am:
(2.3)
 Στο Σχήμα 2. 5 φαίνονται τα ισότοπα και η

απόδοση σχάσης επί % των προϊόντων του
235U. Επίσης από την καμπύλη φαίνεται ο
μεγάλος αριθμός ραδιονουκλιδίων που

Σχήμα 2.5. Σχετική καμπύλη σχάσης του 235U και τα ισότοπά του με παράγεται από τη σχάση του ουρανίου.
τον αριθμό των ατομικών μαζών.
3. ΕΙΔΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ
3
2.3 ΕΙΔΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ
 Στις αρχές του 19ου αιώνα οι επιστήμονες διατύπωσαν την άποψη ότι το άτομο αποτελείται από
θετικά και αρνητικά φορτισμένα σωματίδια. Ο Rutherford προκειμένου να επιβεβαιώσει αν ίσχυε ή
όχι η άποψη αυτή πρότεινε το 1911 να χρησιμοποιηθούν τα ραδιενεργά στοιχεία ώστε από τις
μεταπτώσεις τους να καταλήξουν σε ασφαλές συμπέρασμα. Ο Rutherford στηριζόμενος στα
πειράματα σκέδασης των Geiger και Marsden που προκάλεσαν στα προϊόντα ραδιενεργού υλικού,
από φύλλο χρυσού πάχους 0,00004 cm, διατύπωσε με βάση την απόκλιση ότι σχεδόν όλο το άτομο
αποτελείτο από κεντρικό φορτίο συγκεντρωμένο σε ένα “κεντρικό σημείο”. Το σημείο αυτό το
ονόμασε πυρήνα. Ο πυρήνας έχει ακτίνα περίπου 10-13 μέχρι 10-12 cm, ενώ η ακτίνα ολοκλήρου του
ατόμου κυμαίνεται μεταξύ 10-8 και 10-7cm.
 Από την εκτροπή των σωματιδίων διατύπωσε ότι από το άτομο εκπέμπονται ακτίνες α με θετικό
φορτίο και ακτίνες β με αρνητικό φορτίο. Το 1920 ο Rutherford προτείνει ότι το άτομο αποτελείται
και από άλλο σωματίδιο, το οποίο είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, το νετρόνιο. Δώδεκα χρόνια αργότερα
(1932) ο Chadwick αποδεικνύει πειραματικά την παρουσία του νετρονίου. Ήδη από το 1936 τα
νετρόνια χρησιμοποιήθηκαν στην αναλυτική χημεία (νετρονική ενεργοποίηση, neutron activation
analysis, ΝΑΑ).
4
2.3.1 ΑΚΤΙΝΕΣ Α Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ Α
 Οι ακτίνες α, από άποψη δομής αντιστοιχούν σε πυρήνες ηλίου (24He), που αποτελείται από δύο
πρωτόνια και δύο νετρόνια. Παράγονται ως προϊόντα διάσπασης των ραδιοϊσοτόπων. Έτσι για
παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί η παραγωγή ακτίνων α κατά την μετατροπή του ραδιονουκλιδίου
241Am (αμερίκιο) στο θυγατρικό νουκλίδιο 237Np (ποσειδώνιο):
(2.4)
 Η αποβολή από το άτομο του 241Am μίας ακτίνας α συνεπάγεται μείωση της μάζας κατά δύο
πρωτόνια και δύο νετρόνια, δηλαδή μείωση της μάζας κατά τέσσερα. Παράλληλα με την μείωση της
μάζας και το φορτίο μειώνεται κατά δύο μονάδες. Ο Fajans διαπίστωσε την άποψη ότι εκπομπή
ακτίνων α συνεπάγεται μετακίνηση του θυγατρικού στοιχείου κατά δύο τετράγωνα διαγώνια από
δεξιά προς τα αριστερά του μητρικού νουκλιδίου στην θέση του Περιοδικού Πίνακα, όπως θα φανεί
παρακάτω (Σχήμα 2. 12).
Σχήμα 2.6. Σχηματική παράσταση της διάσπασης του 241 Am. Οι ακτίνες α και γ που
εκπέμπονται εκφράζονται % και η ενέργειά τους σε MeV. Ο κάθετος άξονας εκφράζει την
ενέργεια και ο οριζόντιος τον ατομικό αριθμό.
6
 Τα θυγατρικά νουκλίδια που παράγονται με εκπομπή ακτίνων α συνήθως είναι ασταθή και με
περαιτέρω εκπομπή ακτίνων α μεταπίπτουν σε άλλα θυγατρικά νουκλίδια. Έτσι ξεκινώντας από ένα
αρχικό ραδιοϊσότοπο μπορούμε να λάβουμε ως προϊόντα διάσπασης μίγμα διαφορετικών
ροδιοϊσοτόπων ενός ραδιονουκλιδίου. Θεωρητικά πυρήνες με μαζικό αριθμό μεγαλύτερο από 150
είναι ασταθείς και εκπέμπουν ακτίνες α. Στην πράξη διαπιστώθηκε ότι η κατάσταση αυτή ισχύει για
Ζ μεγαλύτερο από 83. Μερικά μόνον φυσικά στοιχεία που ανήκουν στις σπάνιες γαίες εκπέμπουν
ακτίνες α, όπως το 144Nd, 147Sm και 148Sm.
 Οι ακτίνες α δεν έχουν μεγάλη διεισδυτικότητα. Έχει υπολογισθεί ότι οι ακτίνες α που παράγονται
από το Am με μέση ενέργεια 5,5 MeV διατρέχουν στον αέρα, με κανονικές συνθήκες πίεσης και
θερμοκρασίας (STP), απόσταση 3,9 cm.
 Ο χρόνος ημιζωής των στοιχείων που εκπέμπουν ακτίνες α δεν είναι για όλα τα στοιχεία ίδιος αλλά
κυμαίνεται από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι 1015 χρόνια. Η ενέργεια έχει μικρότερες αποκλίσεις και
κυμαίνεται μεταξύ 2 και 7 MeV. Υπάρχει όμως αντίστροφη σχέση εξάρτησης του χρόνου ημιζωής και
της ενέργειας των ακτίνων α. Ο Rutherford διατύπωσε το 1906 την παρατήρηση αυτή, αλλά
αργότερα οι Geiger και Nuttall εξέφρασαν μαθηματικά την σχέση αυτή, όπως φαίνεται στον τύπο:
(2.5)
 Από τον τύπο (2.5) εξάγεται το συμπέρασμα ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ενέργεια των ακτίνων α
τόσο μικρότερος είναι ο χρόνος ημιζωής. Για παράδειγμα το 216Rn που έχει ενέργεια 0,85 MeV έχει
χρόνο ημιζωής 45IS. Αντίθετα για το νομπέλιο (144Nd) που η ενέργειά του είναι 1,83 MeV, ο χρόνος
ημιζωής ανέρχεται σε 2,1x1015 χρόνια.
8
2.3.2 ΑΚΤΙΝΕΣ Β (ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΙΑ, NEGATRON, B)
Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ Β
 Οι ακτίνες β ή αρνητικά σωμάτια β- (negatron) είναι ηλεκτρόνια που εκπέμπονται κατά την
διάσπαση των ραδιοϊσοτόπων. Η εκπομπή ακτίνων β εξαρτάται από την σταθερότητα του
ραδιονουκλιδίου, η οποία με την σειρά της είναι συνάρτηση του λόγου νετρόνιο προς πρωτόνιο
(n/p). Η αστάθεια του πυρήνα, δηλαδή απόκλιση του λόγου n/p από την μονάδα, εκφράζει την
μετατροπή ενός νετρονίου σε πρωτόνιο με την ταυτόχρονη παραγωγή ενός ηλεκτρονίου. Όταν η
απόκλιση είναι μεγαλύτερη από την μονάδα, τότε παράγεται ακτίνα β σύμφωνα με την εξίσωση:
(2.6)
Το παραγόμενο ηλεκτρόνιο δεν μπορεί να παραμείνει στο άτομο και έτσι εκπέμπεται ως ακτινοβολία
β. Στο Σχήμα 2. 7 φαίνεται η ενεργειακή κατανομή της ενέργειας των ακτίνων β.
 Για παράδειγμα το τρίτιο (3Η) με εκπομπή ενός ηλεκτρονίου μεταπίπτει σε άτομο ηλίου σύμφωνα με
την αντίδραση (2.7).
(2.7)
9
 Η τιμή των 0,018 MeV είναι η μέγιστη ενέργεια των παραγομένων σωματιδίων β και συμβολίζεται
ως Em. Ο πυρήνας του ασταθούς τρίτιου αποτελείται από 2 νετρόνια και ένα πρωτόνιο. Η μετατροπή
του νετρονίου σε πρωτόνιο γίνεται με μεταφορά φορτίου, ενώ η μάζα παραμένει σταθερή. Ο Fajans
διαπίστωσε ότι το θυγατρικό στοιχείο θα καταλάβει θέση στον Περιοδικό Πίνακα από αριστερά προς
τα δεξιά του μητρικού κατά ένα τετράγωνο. Πρέπει να τονισθεί ότι η ενέργεια των εκπεμπόμενων
ακτίνων β δεν είναι μοναδιαία, αλλά καλύπτει ένα ευρύ ενεργειακό φάσμα, χαρακτηριστικό του
κάθε νουκλιδίου.
 Όπως φαίνεται από το Σχήμα 2.7 η πλειοψηφία των ακτίνων β έχει ενέργεια που αντιστοιχεί στο 1/3
της Em. Μόνον ένας πολύ μικρός αριθμός ακτίνων β κατέχει την μέγιστη ενέργεια. Οι Fermi και Pauli
προκειμένου να ερμηνεύσουν το φαινόμενο αυτό δέχθηκαν ότι η εκπομπή ακτίνων β συνοδεύεται
με παραγωγή νέτρινων, τα οποία έχουν μηδενική μάζα ηρεμίας.
 Τα ηλεκτρόνια συγκρινόμενα με ακτίνες α της ίδιας ενέργειας, λόγω του μικρότερου ηλεκτρικού
φορτίου και της σχεδόν μηδαμινής μάζας τους διανύουν στον αέρα μεγαλύτερη απόσταση, αφού
αποκτούν μεγαλύτερη ταχύτητα.
10
Σχήμα 2.7. Ενεργειακό φάσμα ακτίνων β
11
2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+
 Τα ποζιτρόνια είναι σωματίδια που φέρουν θετικό φορτίο ίσο με την μονάδα και μάζα ίση με την
μάζα του ηλεκτρονίου ή της ακτίνας β. Για πρώτη φορά αναφέρθηκαν από τον C.D. Anderson το
1932, αν και ο Dirac το 1930 βασιζόμενος σε θεωρητικούς υπολογισμούς είχε προτείνει την
παρουσία τους στον πυρήνα του ατόμου. Πολλές φορές τα ποζιτρόνια αναφέρονται ως θετικά
ηλεκτρόνια. Τα ποζιτρόνια εκπέμπονται από πυρήνες, όπου ο λόγος αστάθειας n/p είναι πάρα πολύ
μικρότερος της μονάδας. Στην περίπτωση αυτή ένα πρωτόνιο μετατρέπεται σε νετρόνιο με την
σύγχρονη παραγωγή ενός νέτρινου:
(2.8)
 Το φαινόμενο παραγωγής ενός ποζιτρονίου είναι αντίστροφο εκείνου της παραγωγής ηλεκτρονίου.
Για να παραχθεί ποζιτρόνιο πρέπει η ενέργεια μετάπτωσης του μητρικού πυρήνα να είναι αρκετά
μεγαλύτερη από 1,02 MeV.
12
 Η γενική αντίδραση που διέπει την μετάπτωση ενός μητρικού στοιχείου Μ στο θυγατρικό Θ με
εκπομπή ποζιτρονίου είναι η παρακάτω:
(2.9)
όπου Μ = μητρικό στοιχείο και Θ = θυγατρικό στοιχείο
 Κλασσική αντίδραση παραγωγής ποζιτρονίου είναι η επίσης μετατροπή του κοβαλτίου (58Co) σε
σίδηρο (58Fe):
(2.10)
 Από την εξίσωση (2.10) φαίνεται καθαρά ότι η μάζα του σιδήρου που παράγεται είναι ίση με
αυτή του κοβαλτίου, αλλά ο ατομικός αριθμός μεταβλήθηκε κατά μία μονάδα (ελάττωση). Τα
ποζιτρόνια, λόγω της παραγωγής νέτρινων, παρουσιάζουν ένα ευρύ ενεργειακό φάσμα, όμοιο
με εκείνο των ακτίνων β (Σχήμα2.7). Συνήθως η εκπομπή νέτρινου συνοδεύεται με εκπομπή
και ακτίνων γ, εφόσον το θυγατρικό ισότοπο είναι σε διηγερμένη κατάσταση. Στην εκπομπή
ποζιτρονίου το θυγατρικό στοιχείο θα βρίσκεται προς τα αριστερά του μητρικού, αφού έχει
μαζικό αριθμό κατά μία μονάδα μικρότερο.
13
 Στο Σχήμα 2. 8 δίνεται ένα τμήμα του

Περιοδικού Πίνακα των
ραδιονουκλιδίων, όπου μεταβάλλεται ο
λόγος n/p. Παρατηρείται για
παράδειγμα ότι το ισότοπο του 12C με
ατομικό αριθμό 6 και αριθμό νετρονίων
6, έχει λόγο n/p =1 και είναι σταθερό.
Όμως ο πυρήνας του 12Ν έχει ατομικό
αριθμό 7 και αριθμό νετρονίων 5 και
επομένως λόγο σταθερότητας 5/7<1.
Επομένως για να μεταβεί στο σταθερό
ισότοπο 12C εκπέμπει ακτίνα β+, όπως
δείχνει το βέλος.
 Η μετατροπή του 12Ν σε 12C φαίνεται
στην αντίδραση (2.11):
Σχήμα 2.8. Τμήμα του Πίνακα νουκλιδίων με τη σχετική θέση μερικών
σταθερών ισοτόπων (σκιαγραμμισμένα) και ραδιοϊσοτόπων. Ζ= αριθμός (2.11)
πρωτονίων και Ν= αριθμός νετρονίων.
14
 Αντίθετα, στην περίπτωση του 12Β που έχει ατομικό αριθμό 5 και διαθέτει 7 νετρόνια, ο λόγος
σταθερότητας είναι 7/5>1 και επομένως εκπέμπει ακτίνες β, σύμφωνα με την αντίδραση (2.12):
(2.12)
Με τον ίδιο τρόπο ερμηνεύεται και η μετατροπή του 13Ν και 13B στο σταθερό ισότοπο 13C.
 Ένας μηχανισμός αύξησης του λόγου n/p είναι η απορρόφηση ή σύλληψη ενός ηλεκτρονίου από την
στοιβάδα Κ ή L. Το απορροφούμενο ηλεκτρόνιο αντιδρά με ένα πρωτόνιο και σχηματίζει ένα
νετρόνιο:
(2.13)
Στην περίπτωση αυτή η ραδιενεργός διάσπαση λέγεται σύλληψη ηλεκτρονίου (EC, Electron Capture)
ή διάσπαση Κ, επειδή τις πιο πολλές φορές η σύλληψη του ηλεκτρονίου γίνεται από την στοιβάδα Κ.
 Η στοιβάδα Κ έχει μεγαλύτερη ηλεκτρονιακή πυκνότητα και επειδή βρίσκεται πλησιέστερα στον
πυρήνα αυξάνει η πιθανότητα σύλληψης. Η σύλληψη ενός ατομικού ηλεκτρονίου από τον πυρήνα
συνεπάγεται την δημιουργία κενού στην αντίστοιχη ηλεκτρονιακή στοιβάδα, η οποία πληρούται με
ηλεκτρόνιο εξωτερικής στοιβάδας.
15
 Η μετακίνηση αυτή ενός ηλεκτρονίου από

εξωτερική στοιβάδα προς το κενό
συνοδεύεται με εκπομπή ακτίνων X.
Σύλληψη ηλεκτρονίων από τροχιακά L
είναι δυνατόν να συμβεί, αλλά συνήθως
παρατηρείται σε βαρείς πυρήνες.
Σύλληψη ηλεκτρονίων από υψηλότερα
τροχιακά έχει μικρότερη πιθανότητα να
λάβει χώρα.
 Στο Σχήμα 2.9 δίνεται σχηματικά το
φαινόμενο της σύλληψης ηλεκτρονίων
και παραγωγής ακτίνων X.
Σχήμα 2.9. Σχηματική παράσταση σύλληψης ηλεκτρονίου (ΣΗ) με σύγχρονη

εκπομπή ακτίνων γ και Χ ή εσωτερική ακτινοβολία.
16
 Για την περιγραφή της μετάβασης ενός ηλεκτρονίου στο κενό μιας άλλης στοιβάδας
χρησιμοποιούμε το γράμμα της στοιβάδας στην οποία μεταβαίνει (K,L,M, κ.λπ.) με δείκτη τα
γράμματα της ελληνικής αλφαβήτου (α,β,γ) για να δηλώσουν τον αριθμό των εξωτερικών στοιβάδων
που διέρχεται μέχρι την τελική κατάσταση.
 Έτσι η ακτίνα X που προκύπτει από την μετάβαση ενός ηλεκτρονίου από την στάθμη L στην στάθμη
K συμβολίζεται ως Κα. Αν η ακτίνα X προέρχεται με μετάβαση από την στάθμη Μ στην στάθμη Κ,
τότε συμβολίζουμε Κβ. Επίσης αν η συμπλήρωση του κενού της στοιβάδας L γίνεται από ηλεκτρόνια
των σταθμών Μ, Ν και Ο, τότε η παραγόμενη ακτίνα συμβολίζεται ως: Lα, Lβ, Lγ, αντίστοιχα. Επειδή η
ακτίνα X που εκπέμπεται είναι χαρακτηριστική για το στοιχείο από όπου προέρχεται συνηθίζεται να
γράφεται πριν από το γράμμα X το στοιχείο. Για παράδειγμα η ακτίνα X που εκπέμπεται από τον
υδράργυρο περιγράφεται ως: HgLX.
 Η προέλευση των ακτίνων X που εκπέμπονται από τα στοιχεία είναι δύσκολο να καθορισθεί αν
προέρχεται από το φαινόμενο της σύλληψης ηλεκτρονίων ή από ηλεκτρόνια Auger, που οφείλονται
στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Τα ηλεκτρόνια Auger μπορούν να προκύψουν από οιαδήποτε
ηλεκτρονιακή στοιβάδα.
17
 Η γενική μορφή της σύλληψης ηλεκτρονίου και παραγωγής ακτίνων X ή ηλεκτρονίων Auger δίνεται
από την παρακάτω εξίσωση:
(2.14)
όπου Μ=μητρικό και Θ=θυγατρικό στοιχείο
 Η σύλληψη ηλεκτρονίου μερικές φορές ανταγωνίζεται την εκπομπή ποζιτρονίου, με αποτέλεσμα το
νουκλίδιο να μεταπίπτει στο θυγατρικό είτε με εκπομπή β- είτε με β+. Π.χ. κατά την διάσπαση του
22Na επικρατέστερη (κατά 90%) είναι η εκπομπή ποζιτρονίου, ενώ μόνο κατά 10% έχουμε σύλληψη
ηλεκτρονίου:
(2.15)
(2.16)
18
 Στην περίπτωση όμως του ψευδαργύρου η σύλληψη ηλεκτρονίου επικρατεί της εκπομπής
ποζιτρονίου.
(2.17)
και
(2.18)
 Το ποζιτρόνιο συμπεριφέρεται όπως και το ηλεκτρόνιο, αφού διαφέρουν μεταξύ τους μόνον ως προς
το φορτίο. Όταν το ποζιτρόνιο χάσει μετά από πολλαπλές κρούσεις την κινητική του ενέργεια,
μπορεί να αντιδράσει με ένα ηλεκτρόνιο. Στην περίπτωση αυτή λαμβάνει χώρα το φαινόμενο της
εξαΰλωσης, δηλαδή μετατροπή της μάζας σε ενέργεια.
 Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι η σύλληψη ηλεκτρονίου και η μετάπτωση ποζιτρονίου καταλήγουν
στο ίδιο θυγατρικό νουκλίδιο. Έτσι ο ατομικός αριθμός μεταβάλλεται κατά μία μονάδα, ενώ ο
μαζικός παραμένει σταθερός.
19
 Η διάσπαση ενός νουκλιδίου με εκπομπή ποζιτρονίου λαμβάνει χώρα, μόνον όταν η ενέργεια είναι
αρκετά μεγαλύτερη από 1,02 MeV. Αυτό συμβαίνει επειδή παράγονται δύο ηλεκτρόνια με αντίθετα
φορτία (β+, β-) των οποίων η ενέργεια είναι ίση με 0,51 MeV (2me, μάζα του ηλεκτρονίου).
 Είναι δυνατόν ένα ζεύγος ηλεκτρονίου-ποζιτρονίου να σχηματίσει μία ενεργειακή κατάσταση τέτοια,
ώστε να είναι ίδια με ένα στοιχείο, το οποίο ονομάζεται ποζιτρόνιουμ (Ps) άτομο. Ο σχηματισμός
του ποζιτρόνιουμ εξαρτάται από το μέσον στο οποίο βρίσκεται το ζεύγος e+- e-. Το άτομο (Ps) μπορεί
να θεωρηθεί ως ένα ελαφρύ ισότοπο του υδρογόνου με το ποζιτρόνιο να κατέχει την θέση του
πυρήνα. Αν τα spin είναι παράλληλα τότε λέγεται ορθο-(Ps), ενώ αν είναι αντιπαράλληλα καταλήγει
σε παρα-(Ps). Η όρθο- δομή έχει χρόνο ημιζωής 10-7 s, ενώ η παρα- έχει χρόνο ημιζωής 10-10s.
 Πρέπει να τονισθεί ότι το θυγατρικό προϊόν που προκύπτει από εκπομπή ποζιτρονίου ή από
σύλληψη ηλεκτρονίου είναι ίδιο. Αυτό σημαίνει ότι το Ζ μειώνεται κατά μία μονάδα χωρίς μεταβολή
του Α.
20
2.3.4 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ
 Η διάσπαση με εσωτερική μετατροπή είναι αποτέλεσμα της εκπομπής ενός ατομικού ηλεκτρονίου.
Το ηλεκτρόνιο αυτό, που ονομάζεται και ηλεκτρόνιο εσωτερικής μετατροπής εκπέμπεται από ένα
άτομο μετά από απορρόφηση της ενέργειας διεγέρσεως ενός πυρήνα. Αντί δηλαδή το άτομο κατά
την αποδιέγερση να εκπέμψει ακτίνες γ και να μεταπέσει στο αντίστοιχο ραδιοϊσότοπο, προσδίδει
την ενέργεια σε ένα ηλεκτρόνιο της στοιβάδας Κ.
 Η κινητική ενέργεια του εκπεμπόμενου ηλεκτρονίου ισούται με την διαφορά της εκπεμπόμενης
ενέργειας του πυρήνα (διαφορά της ενέργειας από την διηγερμένη κατάσταση στην βασική
κατάσταση) μείον την ενέργεια σύνδεσης του ηλεκτρονίου,
(2.19)
όπου Εα είναι η ενέργεια του πυρήνα στην διηγερμένη κατάσταση, Εο η ενέργεια στην βασική
κατάσταση και Εσ η ενέργεια σύνδεσης του ηλεκτρονίου στο άτομο. Η ενέργεια (Εα-Εο) συνδέεται
κανονικά με την παραγόμενη ακτίνα γ.
21
 Επειδή η εκπομπή ενός ηλεκτρονίου εσωτερικής μετατροπής ανταγωνίζεται την παραγωγή ακτίνων
γ, λόγω της διηγερμένης κατάστασης αρκετοί ραδιενεργοί πυρήνες οι οποίοι εκπέμπουν ακτίνες γ
εκπέμπουν συγχρόνως και ηλεκτρόνια εσωτερικής μετατροπής. Ο βαθμός ανταγωνισμού
παραγωγής ηλεκτρονίων εσωτερικής μετατροπής ως προς την παραγωγή ακτίνων γ εκφράζεται με
τον συντελεστή εσωτερικής μετατροπής. Ο συντελεστής εσωτερικής μετατροπής είναι ο λόγος του
ρυθμού παραγωγής ηλεκτρονίων μετατροπής προς τον ρυθμό εκπομπής ακτίνων γ της αυτής
ενέργειας. Ο συντελεστής εσωτερικής μετατροπής δίνεται από τη σχέση:
(2.20)
 Η εκπομπή των ηλεκτρονίων μπορεί να γίνει από συγκεκριμένες στοιβάδες του ατόμου, οπότε
συμβολίζεται αi όπου i=K,L,M, ανάλογα από την ηλεκτρονιακή στοιβάδα που εκπέμπεται το
ηλεκτρόνιο.
 Δεδομένου ότι η εκπομπή ενός ηλεκτρονίου δημιουργεί κενό, συνεπάγεται την μετάβαση ενός
άλλου ηλεκτρονίου από εξωτερική στοιβάδα μεγαλύτερης ενέργειας προς την εσωτερική, με
αποτέλεσμα την παραγωγή ακτίνων X.
22
 Τα ηλεκτρόνια εσωτερικής μετατροπής αντιστοιχούν με τις β ακτινοβολίες. Η διαφορά τους

συνίσταται στον τρόπο προέλευσης. Έτσι οι ακτίνες β εκπέμπονται από τον πυρήνα, ενώ τα
ηλεκτρόνια μετατροπής από τις ηλεκτρονιακές στοιβάδες K, L,M... του ατόμου.
 Μία άλλη διαφορά μεταξύ ακτίνων β και ηλεκτρονίων μετατροπής βρίσκεται στο ενεργειακό τους
φάσμα. Όπως προαναφέρθηκε το ενεργειακό φάσμα των ακτίνων β είναι ευρύ (Σχήμα 2.6), ενώ τα
ηλεκτρόνια μετατροπής έχουν συγκεκριμένη ενέργεια, που εξαρτάται από την ενέργεια των
φωτονίων γ, όπως φαίνεται και από τη σχέση (2. 20).
 Μεγάλη τιμή του συντελεστή μετατροπής δεν συνεπάγεται απαραίτητα και μεγάλο ποσοστό
εκπομπής ηλεκτρονίων μετατροπής, επειδή μπορεί η ενέργεια των εκπεμπόμενων ακτίνων γ να
είναι πολύ μικρή. Το μεγάλο ποσοστό εκπεμπόμενων ηλεκτρονίων μετατροπής για μερικά νουκλίδια
είναι ένας δείκτης ανίχνευσης του συγκεκριμένου νουκλιδίου. Για παράδειγμα μπορεί να αναφερθεί
η περίπτωση των νουκλιδίων 203Hg, όπου το 80% εκπέμπει ακτίνες γ με ενέργεια 0,279 MeV. Από
αυτά τα νουκλίδια μόνο το 23% (α=0,23) εκπέμπει την ενέργεια ως ηλεκτρόνια μετατροπής με
ενέργεια 0,275 MeV.
23
2.3.5 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ AUGER
 Τα ηλεκτρόνια Auger είναι το ατομικό ανάλογο των ηλεκτρονίων εσωτερικής μετατροπής. Όπως
αναφέρθηκε, τα ηλεκτρόνια εσωτερικής μετατροπής δημιουργούν κενό στις στοιβάδες Κ, L, Μ ..., το
οποίο καταλαμβάνεται από ηλεκτρόνιο μεγαλύτερης ενέργειας. Κατά την μετάβαση του
ηλεκτρονίου προς στοιβάδα με μικρότερη ενέργεια εκπέμπει ακτίνα X. Η παραγόμενη ακτίνα X στη
συνέχεια εκπέμπεται από το άτομο. Είναι όμως δυνατόν στην πορεία της η ακτίνα X να συγκρουσθεί
με ένα ηλεκτρόνιο του ατόμου, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του ηλεκτρονίου ως ηλεκτρόνιο
Auger.
 Η ενέργεια του ηλεκτρονίου Auger είναι μικρή και ισούται με την διαφορά της ενέργειας σύνδεσης
του εκπεμπόμενου ηλεκτρονίου πριν από την απομάκρυνσή του από την ενέργεια του φωτονίου X
(2.21)
όπου ΕL και ΕΜ οι ενέργειες των σταθμών L και Μ αντίστοιχα και Eb η ενέργεια σύνδεσης του
ηλεκτρονίου ή
(2.22)
όπου hv η ενέργεια της ακτίνας X, όπως υπολογίζεται από τον νόμο του Plank (h η σταθερά Plank =
6,62x10-27ergs=4,14x10-15eVs= 6,26x10-34Js) και v η συχνότητα του φωτονίου σε μονάδες s-1.
24
2.3.5 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ AUGER
 Η παραγωγή ηλεκτρονίων Auger ανταγωνίζεται την εκπομπή ακτίνων X. Αυτό είναι αναμενόμενο,
αφού τα ηλεκτρόνια Auger παράγονται από την αλληλεπίδραση των ακτίνων X με τα ηλεκτρόνια.
Επειδή η ενέργεια των ηλεκτρονίων Auger είναι μικρή, τα ηλεκτρόνια Auger δεν παίζουν σημαντικό
ρόλο στις μεταπτώσεις των ραδιοϊσοτόπων.
 Οι ακτίνες γ είναι ηλεκτρομαγνητικής φύσης και εκπέμπονται κατά την μετάβαση ενός στοιχείου
από μία διηγερμένη κατάσταση σε στάθμη χαμηλότερης ενέργειας ή στην βασική κατάσταση.
Επειδή οι ακτίνες γ είναι ηλεκτρομαγνητικής φύσης συνεπάγεται ότι δεν μεταβάλλεται ο μαζικός ή ο
ατομικός αριθμός του στοιχείου, και επομένως η γενική εξίσωση μετάπτωσης θα είναι:
(2.23)
όπου Μ=μητρικό στοιχείο
25
2.3.6 ΑΚΤΙΝΕΣ Γ
 Μερικά παραδείγματα μετάπτωσης με εκπομπή ακτίνων γ είναι τα παρακάτω:
(2.24)
(2.25)
 Η μετάβαση από τη διηγερμένη κατάσταση στην βασική ορίζεται ως ισομερής μετάπτωση μόνον
όταν ο χρόνος είναι αρκετά μεγάλος ώστε να μπορεί να μετρηθεί, δηλαδή να είναι της τάξεως του
ms ή μεγαλύτερος. Διαφορετικά χρησιμοποιούνται οι όροι διηγερμένη κατάσταση ή μεταβατική
κατάσταση.
 Η εκπομπή ακτίνων γ μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις κατηγορίες. α) την πραγματική εκπομπή
ακτίνων γ, β) την εσωτερική μετατροπή (IC) και γ) τον σχηματισμό ζεύγους (PP).
 Η εκπομπή καθαρής ακτίνας γ φαίνεται στην μετατροπή του 234mPa σε 234gPa, όπως φαίνεται στο
Σχήμα 2.10. Ο χρόνος που απαιτείται για την μετάβαση από την διηγερμένη κατάσταση στην βασική
λέγεται ισομερής μετάβαση.
26
2.3.7 ΚΑΘΑΡΗ ΑΚΤΙΝΑ Γ
 Η ακτίνα γ που εκπέμπεται σε μία

τέτοια μετάπτωση είναι
μονοενεργειακή και κυμαίνεται
συνήθως μεταξύ 2 keV και 7 MeV.
Οι ενέργειες αυτές είναι πολύ
κοντά στις ενέργειες που
απαιτούνται κβαντικά για τις
μεταβάσεις από την μία στάθμη
στην άλλη.
Σχήμα 2.10. Μετάπτωση με εκπομπή ακτίνων γ του παλλαδίου. Ο

εκθέτης m αντιστοιχεί στην μετασταθή κατάσταση και ο δείκτης g στην
βασική κατάσταση.
2.3.8 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΑΚΤΙΝΩΝ Γ 27
(INTERNAL CONVERSION, IC)
 Στο φαινόμενο της εσωτερικής μετατροπής η ενέργεια η οποία εκπέμπεται μεταφέρεται σε

ηλεκτρόνια εσωτερικών τροχιακών. Η ενέργεια που απορροφήθηκε από τα ηλεκτρόνια εκπέμπεται
πλέον από το άτομο και δεν εκπέμπεται ως ακτίνα γ. Η γενική εξίσωση μετατροπής στην περίπτωση
αυτή είναι της μορφής:
(2.26)
 Η ενέργεια που εκπέμπουν τα ηλεκτρόνια εσωτερικής μετατροπής είναι μονοενεργειακή. Η ενέργεια
μετατροπής που εκπέμπεται ισούται με την διαφορά της ενέργειας του πυρήνα με την ενέργεια
σύνδεσης του ηλεκτρονίου:
(2.27)
 Η ενέργεια EIC μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον χαρακτηρισμό του ατομικού αριθμού του μητρικού
στοιχείου.
 Η εκπεμπόμενη ακτίνα X μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον καθορισμό του στοιχείου αφού τόσο το
μητρικό όσο και το θυγατρικό είναι ισομερή του ίδιου στοιχείου.
 Το Σχήμα 2.11 δείχνει παραστατικά την

μετατροπή της ενέργειας που εκπέμπεται
από τον πυρήνα σε ακτίνες X ή ηλεκτρόνια
Auger.
 Επειδή η εσωτερική μετατροπή οδηγεί σε
κενό του τροχιακού, συνεπάγεται ότι
μπορούμε να έχουμε παραγωγή ακτίνων X ή
ηλεκτρονίων Auger, όπως στην κλασσική
περίπτωση εσωτερικής μετάπτωσης. Είναι
προφανές ότι στην περίπτωση της
μετάπτωσης από ένα μητρικό στοιχείο σε
διαφορετικό θυγατρικό η ενέργεια
εσωτερικής μετατροπής χαρακτηρίζει μόνον
Σχήμα 2.11. Σχηματική αναπαράσταση της μετατροπής της ενέργειας σε το θυγατρικό στοιχείο.
ηλεκτρόνια Auger ή ακτίνες Χ.
 Η εσωτερική μετατροπή και η παραγωγή ακτίνων γ είναι διαδικασίες ανταγωνιστικές και

χαρακτηρίζονται από τον συντελεστή εσωτερικής μετατροπής α:
(2.28)
Οι τιμές του συντελεστή α κυμαίνονται από 0 μέχρι το άπειρο και εξαρτώνται από τον ατομικό
αριθμό, την μεταβολή του spin και την ενέργεια μετάβασης.
 Για να εντοπίσουμε την θέση του θυγατρικού νουκλιδίου στον Περιοδικό Πίνακα, με βάση το είδος
της διάσπασης, αρκεί να λάβουμε υπόψη τις παρατηρήσεις του Fajans, όπως προαναφέρθηκε. Το
Σχήμα 2.12 μας παρέχει την θέση του θυγατρικού νουκλιδίου ως προς το μητρικό του νουκλίδιο.
 Σύμφωνα με το Σχήμα 2.12 η εκπομπή ακτίνων α συνεπάγεται μετατόπιση του θυγατρικού
νουκλιδίου (στον Περιοδικό Πίνακα των νουκλιδίων) κατά δύο τετραγωνίδια διαγώνια και προς τα
αριστερά από την θέση του μητρικού ραδιονουκλιδίου. Εκπομπή ηλεκτρονίων ή ποζιτρονίων μας
μεταφέρει διαγώνια κατά ένα τετραγωνίδιο πάνω αριστερά ή κάτω δεξιά αντίστοιχα.
 Τέλος με εκπομπή ακτίνων γ το

ραδιονουκλίδιο παραμένει στην ίδια θέση,
όπως αναμένεται, αφού το νουκλίδιο
διαφέρει μόνον ως προς την ενέργεια.
 Στον Πίνακα 2.1 φαίνονται μερικά από τα

ραδιενεργά στοιχεία, οι ακτίνες τις οποίες
εκπέμπουν, η ενέργεια των ακτίνων και το
σταθερό στοιχείο στο οποίο αντιστοιχεί η
μετάπτωση. Οι ενέργειες αυτές
καθορίζουν και την βιολογική
επικινδυνότητα των ραδιενεργών
στοιχείων.
Σχήμα 2.12. Θέσεις των θυγατρικών νουκλιδίων σύμφωνα με

την διάσπαση που λαμβάνει χώρα.
Πίνακας 2.1. Μερικά ραδιονουκλίδια,

ο χρόνος ημιζωής τους, το είδος και το
μέγεθος της εκπεμπόμενης ενέργειας
και η αντιστοιχία με αδρανές στοιχείο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
1. ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
3
3.1 ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
 Από την αρχή της ανακάλυψης των ραδιενεργών στοιχείων παρατηρήθηκαν στα άλατα του
ουρανίου ότι υπήρχαν και άλλα περισσότερο δραστικά συστατικά από ότι ήταν το ουράνιο. Τα
δραστικά αυτά υλικά είχαν τις “ρίζες” τους στα γνωστά τότε στοιχεία ράδιο, θόριο, πολώνιο και
ουράνιο. Για τον χαρακτηρισμό των δραστικών αυτών συστατικών χρησιμοποίησαν τους
συμβολισμούς “RaA”που αντιστοιχούσε στο γνωστό σήμερα ισότοπο του 210Po ή τον συμβολισμό
UX2 που αντιστοιχεί στο ισότοπο 234mPa.
 Οι Rutherford και Soddy σε μία δημοσίευση το 1902 πρότειναν τον όρο “ατομικά θραύσματα”
επειδή πίστευαν ότι δεν ήταν καθαρά στοιχεία. Επίσης εισήγαγαν τον όρο μεταμπολόν (metabolon)
για να περιγράψουν την μεταβλητότητά τους. Αργότερα το 1911 και 1913 οι Soddy και Fajans
καθόρισαν την πραγματική φύση των προϊόντων διάσπασης του ουρανίου και θορίου και τα
κατέταξαν στον Περιοδικό Πίνακα.
 Είναι γνωστό ότι στην φύση υπάρχουν εκατομμύρια φυσικά και τεχνητά υλικά. Τα υλικά όμως αυτά
αποτελούνται από 100 περίπου δομικές μονάδες, τα στοιχεία. ‘Ολα τα στοιχεία των οποίων ο
ατομικός αριθμός είναι μεγαλύτερος από 83 (βισμούθιο, Bi) δεν έχουν σταθερό πυρήνα και
ονομάζονται ραδιενεργά.
4
 Τα ραδιενεργά στοιχεία μετά από μία αλληλουχία μεταπτώσεων τείνουν να αποκτήσουν την
μικρότερη δυνατή ενέργεια, αποδίδοντας την πλεονάζουσα με μορφή ακτινοβολίας (α, β, γ). Ο
Soddy διαπίστωσε ότι όταν ένα ραδιενεργό στοιχείο εκπέμπει ακτίνες α, τότε ο ατομικός αριθμός
μεταβάλλεται κατά δύο μονάδες, και επομένως η θέση του στον Περιοδικό Πίνακα μεταφέρεται
κατά δύο θέσεις αριστερά του μητρικού, ενώ ο μαζικός αριθμός θα μεταβληθεί κατά τέσσερις
μονάδες (Σχήμα 2.12).
 Στην περίπτωση κατά την οποία εκπέμπουν ακτίνες β ο μαζικός αριθμός παραμένει σταθερός, ενώ ο
ατομικός αριθμός αυξάνει κατά μία μονάδα και επομένως το νέο στοιχείο βρίσκεται κατά μία θέση
προς τα δεξιά του μητρικού στοιχείου. Επειδή στον Περιοδικό Πίνακα των στοιχείων δεν υπήρχε
αντίστοιχος αριθμός κενών θέσεων δημιουργήθηκε πρόβλημα.
 Για την επίλυση του προβλήματος που προέκυψε το 1913 ο Soddy διατύπωσε την έννοια του
ισοτόπου. Αυτό σήμαινε ότι τα ισότοπα μπορούσαν να καταλάβουν την ίδια θέση στον Περιοδικό
Πίνακα. Ο Aston το 1919 επιβεβαίωσε την άποψη αυτή με την χρήση ενός ευαίσθητου
φασματογράφου μάζας και κατέγραψε το ισότοπο του Ne. Αργότερα, το 1935 ο HaroldUrey έλαβε το
Nobel για την ανακάλυψη του δευτερίου το βαρύ και σταθερό ισότοπο του υδρογόνου.
5
 Τα μεταβλητά στοιχεία τα κατέταξαν σε τρεις οικογένειες, ανάλογα από το στοιχείο προέλευσης.

Κατά τον Soddy η αλληλουχία μεταβολής των τριών σειρών άρχιζε από τα μητρικά στοιχεία 235U, 238U
και 232Th.
 Οι Soddy και Fajans διατύπωσαν την άποψη ότι όλα τα θυγατρικά προϊόντα από τις τρεις σειρές
παρουσιάζουν ομοιότητες. Για παράδειγμα τα αέρια προϊόντα σε κάθε μία από τις τρεις σειρές
παρουσιάζουν ομοιότητες και συνδέονται με την ομάδα VIIIA του Περιοδικού Πίνακα και
αντιστοιχούν στα ευγενή αέρια.
 Τρεις από τις σειρές αυτές περιέχουν τα φυσικά ραδιενεργά στοιχεία και είναι η σειρά του
ουρανίου, θορίου και ακτινίου. Οι τρεις αυτές σειρές περιλαμβάνουν ως θυγατρικό προϊόν το αέριο
ραδιενεργό στοιχείο ραδόνιο και καταλήγουν σε σταθερά ισότοπα του μολύβδου.
6
3.1.1 ΣΕΙΡΑ ΟΥΡΑΝΙΟΥ (238U) ή 4n+2
 Η σειρά του ουρανίου αρχίζει από το
ουράνιο-238 και καταλήγει στο σταθερό
ισότοπο του μολύβδου με μαζικό αριθμό
206. Κατά την μετάβασή του στην σταθερή
κατάσταση περνά από 14 μεταπτώσεις εκ
των οποίων οι 8 εκπέμπουν ακτίνες α και οι
6 ακτίνες β. Δεδομένου ότι εκπέμπεται
μεγάλος αριθμός ακτίνων α, συνεπάγεται
ότι η μάζα θα μεταβάλλεται κατά μέγεθος
4n. Η μετάπτωση που ακολουθεί το
ουράνιο-238 χαρακτηρίζεται από μεταβολή
στον μαζικό αριθμό που ακολουθεί την
σχέση 4n+2, όπου n ακέραιος. Στον Πίνακα
3.1 δίνονται οι μεταπτώσεις του ουρανίου-
238, που καταλήγει σε μόλυβδο-206.
Πίνακας 3.1. Μετάπτωση του 238U σε σταθερό 206Pb ή

σειρά 4n+2
7
3.1.2 ΣΕΙΡΑ ΘΟΡΙΟΥ (232Th)
 Το θόριο με μαζικό αριθμό 232 είναι το μητρικό στοιχείο της σειράς με χαρακτηριστική μάζα
μετάπτωσης 4n, όπου n ακέραιος αριθμός. Το θόριο μεταπίπτει στο σταθερό ισότοπο του μολύβδου
με μαζικό αριθμό 208. Στον Πίνακα 3.2 φαίνονται τα στοιχεία μετάπτωσης του θορίου-232 προς το
σταθερό ισότοπο του μολύβδου-208.
 Για τη σειρά του θορίου είναι εύκολο από το τελικό προϊόν να υπολογίσουμε τον αριθμό των
εκπεμπόμενων ακτίνων α και β. Για τον σκοπό αυτό αρκεί να αφαιρέσουμε τον μαζικό αριθμό του
τελικού θυγατρικού νουκλιδίου (Α) από τον μαζικό αριθμό του μητρικού, οπότε βρίσκουμε την ολική
μεταβολή του μαζικού αριθμού. Αφού για κάθε ακτίνα α έχουμε μείωση κατά 4 νετρόνια, αρκεί να
διαιρέσουμε την μεταβολή του μαζικού αριθμού διά 4. Η εκπομπή όμως των ακτίνων α μειώνει τον
ατομικό αριθμό κατά 2 και επομένως η μεταβολή του ατομικού αριθμού λόγω της εκπομπής των
ακτίνων α υπολογίζεται αν πολλαπλασιάσουμε τον αριθμό των ακτίνων α επί δύο.
8
 Η εκπομπή των ακτίνων β δεν μεταβάλλει τον μαζικό αριθμό, αλλά αυξάνει τον ατομικό κατά μία
μονάδα. Έτσι για κάθε δύο ατομικούς αριθμούς που αφαιρούμε ανά ακτίνα α πρέπει να
προσθέτουμε έναν ατομικό αριθμό για κάθε εκπομπή ακτίνων β. Έτσι η διαφορά των ατομικών
αριθμών του μητρικού και του θυγατρικού νουκλιδίου πρέπει να είναι δύο φορές ο αριθμός των
εκπεμπομένων ακτίνων α μείον τον αριθμό των εκπεμπομένων ακτίνων β.
 Για παράδειγμα στη σειρά του θορίου έχουμε τελικό προϊόν μόλυβδο-208. Για να υπολογίσουμε τον
αριθμό των μεταπτώσεων α και β εργαζόμαστε ως εξής:
(3.1)
Ο αριθμός των εκπεμπομένων ακτίνων α είναι: (232-208)/4=6.
 Η μείωση επομένως του ατομικού αριθμού είναι: 6x2=12. Η διαφορά των ατομικών αριθμών μεταξύ
μητρικού και θυγατρικού νουκλιδίου είναι: 90-82=8. Επομένως ο αριθμός των μεταπτώσεων β είναι:
12-8=4.
 Από τα παραπάνω φαίνεται ότι για την μετατροπή του θορίου-232 σε μόλυβδο-208 λαμβάνουν
χώρα 6 εκπομπές ακτίνων α και 4 ακτίνων β.
9
Πίνακας 3.2. Μετάπτωση του 232Th σε σταθερό 208Pb ή

σειρά 4n
10
3.1.3 ΣΕΙΡΑ ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΟΥ (4n+1)
 Η σειρά αυτή του ποσειδωνίου πρέπει να ίσχυε την στιγμή της δημιουργίας της Γης, αλλά δεν
συμπεριλαμβάνεται στις φυσικές σειρές μετάπτωσης. Παράγεται από το ουράνιο 235.
 Το 237Np έχει χρόνο ημιζωής 2,14x106 έτη και πιστεύεται ότι έχει καταναλωθεί στα 4,7x109 έτη
που υπολογίζεται ο χρόνος σχηματισμού της Γης. Το συμπέρασμα αυτό εξάγεται από το
γεγονός ότι το ποσειδώνιο δεν υπάρχει μεν ελεύθερο στη φύση, αλλά μπορούν να
παρασκευασθούν θυγατρικά νουκλίδια ως προϊόντα της τεχνητής διάσπασής του. Η
αλυσιδωτή αντίδραση γίνεται με πέντε διασπάσεις α και τέσσερις β, το δε τελικό σταθερό
νουκλίδιο είναι το 209Bi και 205Th.
11
3.1.4 ΣΕΙΡΑ ΤΟΥ ΑΚΤΙΝΙΟΥ (4n+3)
 Η σειρά ακτινίου με χαρακτηριστική
σχέση μετάπτωσης 4n+3 αρχίζει με
μητρικό στοιχείο το ουράνιο-235.
Ιστορικά μπορεί να αναφερθεί ότι η
αρχική ονομασία ήταν ακτινο-
ουράνιο (AcU). Στη σειρά αυτή το
ραδιοϊσότοπο του ουρανίου-235
μεταπίπτει στο σταθερό ισότοπο
του μολύβδου με μαζικό αριθμό 207.
Η μεταβολή των ραδιοϊσοτόπων της
σειράς αυτής φαίνεται στον Πίνακα
3.3.
Πίνακας 3.3. Μετάπτωση του 235U σε 207Pb ή

σειρά ακτινίου ή 4n+3
2. ΧΡΟΝΟΣ ΥΠΟΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΥ
3
3.2 ΧΡΟΝΟΣ ΥΠΟΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΥ
 Τα ραδιενεργά υλικά κατατάσσονται σύμφωνα με τον χρόνο ζωής τους. Όσο μεγαλύτερος είναι ο
χρόνος ζωής τους τόσο περισσότερο επικίνδυνα γίνονται για τον άνθρωπο και το περιβάλλον,
εφόσον είναι εκτεθειμένοι. Το ποσό της ραδιενέργειας μιας πηγής ή ενός ραδιοϊσοτόπου εκφράζει
την ένταση ή με άλλα λόγια τον αριθμό των μεταβαλλόμενων νουκλιδίων στην μονάδα του χρόνου.
Αυτό σημαίνει ότι το ποσό της ραδιενέργειας μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Η μεταβολή
αυτή μπορεί να απαιτεί μερικά δευτερόλεπτα μέχρι και χρόνια. Σε μερικά νουκλίδια ο ρυθμός
μετάπτωσης μπορεί να είναι τόσο μικρός ώστε πρακτικά να είναι αδύνατον να γίνει αντιληπτή.
 Η μείωση της ενέργειας των νουκλιδίων είναι στατιστικό φαινόμενο και ακολουθεί κινητική ανάλογη
αυτής της πρώτης τάξεως. Έτσι η πιθανότητα για ένα δεδομένο στοιχείο να χάσει την ενέργειά του
σε χρόνο Δt είναι ανεξάρτητη από την αρχική κατάσταση. Όταν έχουμε ένα ραδιενεργό υλικό δεν
μπορούμε να πούμε ποιό από τα άτομα θα μεταπέσει σε άλλο στοιχείο, αλλά ποιά θα είναι η τελική
κατάσταση του αρχικού υλικού. Ο ρυθμός μείωσης της ενέργεια ονομάζεται δραστικότητα (Α).
4
 Η δραστικότητα εκφράζει τον αριθμό των μητρικών πυρήνων που μειώνονται στην μονάδα του
χρόνου. Η δραστικότητα εκφράζεται σε διασπάσεις ανά δευτερόλεπτο (disintegration per seconds,
dps). H εξίσωση γράφεται:
(3.2)
όπου Ν ο αριθμός των μητρικών πυρήνων και to χρόνος. Η δραστικότητα είναι ευθέως ανάλογη του
αρχικού αριθμού των μητρικών πυρήνων, επομένως ισχύει:
(3.3)
όπου λ η σταθερά διάσπασης.
 Επίλυση της εξίσωσης (3.3) για αρχική κατάσταση t=0 ο αριθμός των ατόμων γίνεται Ν=Νο, οπότε η
λύση είναι:
(3.4)
(3.5)
5
(3.6)
όπου Νο είναι ο αριθμός των μητρικών ατόμων σε χρόνο t=0 και Ν ο αριθμός των μητρικών ατόμων
μετά από χρόνο t.
 Για χρόνο t ίσο με εκείνο που απαιτείται ώστε ο αρχικός αριθμός των μητρικών ατόμων να γίνει
μισός υπολογίζεται ότι:
(3.7)
 Ο συντελεστής λ είναι εύκολο να υπολογισθεί από την εξίσωση (3.7) με βάση τον χρόνο ημιζωής του
στοιχείου. Οι μονάδες του συντελεστή είναι s-1, m-1, h-1, y-1, ανάλογα από τον χρόνο ημιζωής, όπως
προκύπτει από την εξίσωση (3.6).
 Γραφική παράσταση της μεταβολής της ποσότητας του μητρικού νουκλιδίου σε συνάρτηση με τον
χρόνο δίνει σε ημιλογαριθμικό χαρτί ευθεία γραμμή από την οποία μπορούμε να υπολογίσουμε τον
χρόνο ημιζωής.
6
 Αν σε ένα υλικό έχουμε μίγμα δύο ή περισσοτέρων ραδιοκουκλιδίων τότε ο χρόνος ημιζωής του
κάθε ραδιενεργού στοιχείου δεν μεταβάλλεται και ο υπολογισμός γίνεται για το κάθε νουκλίδιο
χωριστά, ενώ ο συνολικός αριθμός ισούται με τα επί μέρους αθροίσματα. Η σχέση περιγράφεται
από την γενική εξίσωση:
(3.8)
όπου Ν είναι ο αριθμός των ατόμων σε χρόνο t και είναι ο αριθμός των
νουκλιδίων που περιέχονται στο μίγμα σε χρόνο to και 1,2,...,n ο αριθμός των νουκλιδίων του
μίγματος.
 Η γραφική παράσταση σε ημιλογαριθμικό χαρτί της καμπύλης μετάπτωσης του μίγματος δεν είναι
πλέον ευθεία γραμμή, όπως στο καθαρό νουκλίδιο, αλλά μία καμπύλη που θα προκύπτει από το
εκάστοτε άθροισμα.
7
 Από τον χάρτη των ραδιονουκλιδίων φαίνεται ότι αρκετά ραδιονουκλίδια διασπώνται με
περισσότερους από έναν μηχανισμούς, δηλαδή εκπέμπουν ακτίνες β- και β+ ή άλφα και β-. Στην
περίπτωση αυτή ο χρόνος υποδιπλασιασμού υπολογίζεται από τη σχέση:
(3.9)
όπου λα και λβ οι σταθερές διάσπασης των ακτίνων α και β αντίστοιχα.
 Επομένως ο χρόνος υποδιπλασιασμού ορίζεται από την εξίσωση:
(3.10)
 Ο λόγος
ονομάζεται διακλαδούμενος λόγος και εκφράζει τον αριθμό των ακτίνων α προς τον αριθμό των
ακτίνων β που παράγονται κατά την δεδομένη μετατροπή.
 Ο αριθμός των ατόμων που διασπώνται ανά δευτερόλεπτο (s) σε ένα δεδομένο υλικό λΝ καλείται
δραστικότητα ή ραδιενέργεια του υλικού.
8
 Για την μέτρηση της δραστικότητας ή ραδιενέργειας ενός υλικού χρησιμοποιούμε το Ci (κιουρί,
curie)*.
Ορίζουμε 1 Ci την ραδιενέργεια που έχει η μάζα ενός οποιουδήποτε ραδιονουκλιδίου το οποίο
προκαλεί 3,7x1010 διασπάσεις ανά s.
Παράγωγα του 1 Ci είναι το χιλιοστό mCi = 1x10-3 Ci και το εκατομμυριοστό 1μCi=1x10-6Cl
 Αρχικά το 1 Ci αντιστοιχούσε στην ραδιενέργεια 1 g ραδίου (Ra). Αυτό ισχύει πραγματικά μόνον για
την σειρά του ραδίου. Για να ανταποκριθούμε όμως και σε ισότοπα που δεν είναι παράγωγα του
ραδίου ο ορισμός της μονάδας διαμορφώθηκε όπως χρησιμοποιείται σήμερα.
 Στο διεθνές σύστημα μονάδων χρησιμοποιείται το 1 becquerel (Bq, μπεκερέλ) και αντιστοιχεί σε 1
διάσπαση ανά δευτερόλεπτο.Επομένως ισχύει ότι: 1Ci =3,7x 1010 Bq
 Γ ια τα ιαματικά νερά χρησιμοποιείται το Mach (μαχ) και ισχύει
1 Mach= 3,6 x 10-10 Ci/l = 13 Bq/l
 Για τις ακτίνες X και γ εφαρμόζεται η μονάδα roentgen (R, ρέντγκεν, προς τιμή του Roentgen). Η
μονάδα Roentgen ισοδυναμεί σε μονάδα έκθεσης.
*Η μονάδα έλαβε το όνομα του ζεύγους P. και M. Curie
9
 1 R ορίζεται ως η ποσότητα των ακτίνων Χ ή γ η οποία όταν προσπέσει σε ποσότητα 0,001293 g

αέρα παράγει ιόντα που έχουν διαφορά δυναμικού ίση με 1 Η.Μ.
Η ποσότητα της μάζας αναφέρεται σε 1 cm3 ξηρού αέρα σε θερμοκρασία 00C και πίεση 1 atm.
 Για το ποσό της απορροφούμενης ενέργειας χρησιμοποιείται ο όρος δόση και αντιστοιχεί στην
απορρόφηση ισοδύναμης ενέργειας ανά μονάδα βάρους. Στο διεθνές σύστημα μονάδων (SI)
χρησιμοποιείται το γκρέϊ, Gy, gray, προς τιμή του Gray.
1 Gy είναι η δόση της ακτινοβολίας ενέργειας 1 Joule που απορροφά 1kg οποιουδήποτε υλικού.
 Παλαιότερα χρησιμοποιήθηκε ως μονάδα της απορροφούμενης ενέργειας το ραντ (rad). 1 Rad
αντιστοιχούσε στην απορρόφηση ενός erg ανά g υλικού. Ισχύει ότι 1Gy =100 rad
 Για τα βιολογικά συστήματα χρησιμοποιούνται οι σχετικές βιολογικές μονάδες RBE (Relative
Biological Effectiveness) :
Η μονάδα που χρησιμοποιείται να αποδώσει την απορρόφηση της ενέργειας και το βιολογικό
αποτέλεσμα είναι το Rem (Roentgen equivalent). Ισχύει ότι: 1 Rem = 1rad
10
Παράδειγμα 1
Ένα υλικό περιέχει σε μια συγκεκριμένη ημέρα ραδιενεργό φώσφορο 32Ρ σε ποσότητα 3,7 MBq.
Πόση θα είναι η ποσότητα μετά από 30 ημέρες; Ο χρόνος ημιζώής του Ρ είναι 14,3 d.
 Από την εξίσωση (3.7) υπολογίζεται το λ:

λ= 0,693/14,3 d=4,85x10-2d-1
 Με γνωστό το λ και για χρόνο 30 d η εξίσωση (3.6) μας δίνει:
όπου: 1Bq=106dps (διασπάσεις ανά δευτερόλεπτο)
11
Ο χρόνος ημιζωής του τεχνίτιου 99mTc που εκπέμπει ακτίνες γ είναι 6,01 h και η σταθερά διάσπασης
0,115 h-1. Να υπολογισθεί ο χρόνος που απαιτείται να μειωθεί η δόση που έλαβε ο ασθενής στο
0,1% της αρχικής.
 Επειδή η δραστικότητα ενός ραδιενεργού στοιχείου είναι ανάλογη του αριθμού των ατόμων,
εφαρμόζονται οι ίδιες μαθηματικές σχέσεις:
0,1%=0,001=e-(0,115/h)(t)
ln(0,001)=-(0,115.h-1 ).t
t=60,1h
12
Ο χρόνος ημιζωής του καδμίου 117Cd είναι 149 min. Να υπολογισθεί η σταθερά διάσπασης.
13
Να υπολογισθεί η σταθερά διάσπασης του ραδιενεργού 37Ar αν είναι γνωστό ότι απαιτούνται 100
ημέρες για να διασπασθεί το 86,3%
 Αν είχαμε αρχικά 100 άτομα, τότε το 86,3% έχει διασπασθεί και επομένως η διαφορά (100-86,3)% =
13,7 % παραμένει αδιάσπαστο. Έτσι,
14
Υπολογίστε την φυσική δραστικότητα του νιόβιου (Nd) σε Ci/g, αν είναι γνωστό ότι η ατομική μάζα
του Nd=144,24 daltons, ο χρόνος ημιζωής 144Nd =2,1.1015y, η ισοτοπική περιεκτικότητα σε
ραδιενεργό ισότοπο 144Nd= 23,8%.
 Υπολογίζουμε εύκολα την σταθερά διασπάσεως από τον χρόνο ημιζωής που είναι γνωστός.
Μετατρέπουμε τον χρόνο ημιζωής σε δευτερόλεπτα:
(2,1x1015y) (3,1536x107s/y) =6,62x1022s
 Πρέπει αρχικά να υπολογιστεί ο αριθμός των ραδιενεργών ατόμων ανά γραμμάριο Nd:
Ν(144Nd) = (1 gNd/144,24 gNd.mol-1) (6,02x1023atoms/mol) x (0,238) =9,93x1020 άτομα 144Nd.
 Η δραστικότητα επομένως υπολογίζεται από τη σχέση:
Α=λ.Ν=(1,05 x10-23s-1) (9,93 x1020) =1,04 x10-2dps/g (διασπάσεις ανά s και g)
Α=1,04 x10-2dps/gx(1Ci/3,7x1010dps)=2,82x10-13Ci/g=0,282 pCi/g
15
Υπολογίστε την μάζα σε γραμμάρια 1,0 mCi32P, όταν ο χρόνος ημιζωής είναι 14,28 d και η ατομική
μάζα 31,9998 daltons.
 Επειδή έχουμε την δραστικότητα σε Ci πρέπει να μετατρέψουμε τον χρόνο ημιζωής σε

δευτερόλεπτα:
(14, 28 d) (8,640x104s/d) =1,23x106s.
 Υπολογίζουμε την σταθερά διασπάσεως:
λ=0,693/1,23x106 s = 5,63x10-7 s-1
Α=1,0 m Ci =1,0x10-3 Ci (3,7x1010 dps/Ci) = 3,7x107 dps
 Από την εξίσωση:
Ν=Α/λ=(3,7x107dps)/(5,63x10-7s-1)=6,57x1013atoms
Μάζα =[6,57x1013 atoms)/(6,02x1023 atoms)]x31,9998g = 3,49x109 g.
2. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ
ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
3
3.3 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
 Ο χρόνος υποδιπλασιασμού βρίσκει ευρεία εφαρμογή στον υπολογισμό της χρονολογίας ενός
παλαιοντολογικού ή αρχαιολογικού ευρύματος. Στην αρχαιολογία χρησιμοποιείται ο άνθρακας 14
(14C) για τον προσδιορισμό της ηλικίας ενός σκελετού ή ξύλου.
 Η τεχνική της μέτρησης της χρονολογίας των πετρωμάτων ή αρχαιολογικών αντικειμένων

αναπτύχθηκε από τους J. R. Arnold και W.F. Libby (Nobel 1960) και τους συνεργάτες τους στο
πανεπιστήμιο του Σικάγου. Το ραδιοϊσότοπο του άνθρακα, 14C, παράγεται ως θερμικό στην
ατμόσφαιρα από την επίδραση των κοσμικών ακτινοβολίες με το άζωτο σύμφωνα με την αντίδραση:
14N(n,p)14C (3.11)
 Είναι γνωστό στην ατμόσφαιρα παράγεται συνεχώς 14C. Ο 14C αντιδρά με το οξυγόνο και σχηματίζει
ραδιενεργό διοξείδιο του άνθρακα. Το ραδιενεργό διοξείδιο του άνθρακα εισέρχεται στα φυτά με
την φωτοσύνθεση και στα ζώα με τη διατροφική αλυσίδα. Οι ζώντες οργανισμοί έχουν τον ίδιο
ισοτοπικό λόγο όσο και η ατμόσφαιρα. Επομένως όσο διαρκεί η ζωή η σχέση μεταξύ του 14C και του
12C είναι σταθερή.
4
 Αν και ο ραδιενεργός άνθρακας μειώνεται σύμφωνα με την αντίδραση:

14C(β)14Ν (3. 12)
όμως συνεχώς παράγεται στην ατμόσφαιρα, όπως δείχνει η αντίδραση (3.11) και με την αντίδραση
της φωτοσύνθεσης εισέρχεται διαρκώς στον φυσικό κύκλο. Μετά τον θάνατο όμως, για παράδειγμα,
ενός ανθρώπου ο άνθρακας 14C δεν εισέρχεται στον σκελετό και επομένως μειώνεται με χρόνο
ημιζωής 5.570 έτη. Έτσι υπολογίζοντας τον 14C που παρέμεινε βρίσκουμε τον χρόνο θανάτου του
ανθρώπου. Το ανθρώπινο σώμα περιέχει ραδιενεργό 40Κ και 14C συνολικής δραστικότητας 10-7Ci ή
3,7x103Bq.
 Το πετρέλαιο δεν έχει καθόλου 14C, ενώ ένα νεαρό δέντρο έχει την ίδια αναλογία 14C προς 12C, όση
έχει και η ατμόσφαιρα (15 διασπάσεις/g/s). Η μέθοδος χρησιμοποιείται με μεγάλη ακρίβεια για τον
υπολογισμό της ηλικίας μέχρι 75.000 χρόνια.
 Η ραδιενεργή δραστικότητα του άνθρακα πριν από τις θερμοπυρηνικές δοκιμές των όπλων είχε
υπολογισθεί 15 διασπάσεις/min/g του στοιχειακού άνθρακα. Ο Suees απέδειξε ότι η συγκέντρωση
του ραδιενεργού ισοτόπου του άνθρακα ως προς το μη ραδιενεργό μειώθηκε τον 20ο αιώνα ως προς
τον 19ο.
5
 Αυτό είναι αποτέλεσμα της αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας που προέρχεται
την καύση του πετρελαίου, βενζίνης, και γενικά δραστηριότητες που συνδέονται με την περίοδο της
βιομηχανικής επανάστασης. Η διατάραξη της ισορροπίας του 14C/12C ονομάζεται φαινόμενο Suees.
 Για να γίνει επομένως προσδιορισμός της ηλικίας αρχαιολογικών ευρημάτων ή γεωλογικών
πετρωμάτων πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η περιοχή συλλογής των δειγμάτων και να
αποφεύγονται δείγματα από βεβαρημένες με πρόσφατο ραδιενεργό άνθρακα περιοχές. Έτσι
δείγματα από σπηλιές συνήθως είναι περισσότερο αντιπροσωπευτικά για τον χρονολογικό
υπολογισμό.
 Αν πρόκειται για τον υπολογισμό της ηλικίας γαιάνθρακα, τότε η περιοχή συλλογής του δείγματος
πρέπει να καθαριστεί προσεκτικά από τις ρίζες των σύγχρονων φυτών, που περιέχουν την ίδια
συγκέντρωση ραδιοϊσοτόπου με την ατμόσφαιρα.
 Για τον υπολογισμό της ηλικίας ενός δέντρου, δεντροχρονολογία, μόνον οι εξωτερικοί δακτύλιοι του
φυτού έχουν συγκέντρωση ραδιενεργού άνθρακα ίση με αυτή της ατμόσφαιρας. Έτσι,
υπολογίζοντας την διαφορά των συγκεντρώσεων του ραδιοϊσοτόπου 14C του εξωτερικού δακτυλίου
με τους εσωτερικούς έχει υπολογιστεί η ηλικία δέντρων μέχρι και 7.000 χρόνια.
6
 Στους παραπάνω παράγοντες πρέπει να προστεθούν και οι κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής
που μεταβάλλουν την περιεκτικότητα σε άνθρακα (ατμόσφαιρα, ωκεανοί, βιόσφαιρα). Για την
χρονολογική περίοδο 1000 μέχρι 10000 Π.Χ. η μέθοδος προσδιορισμού της ηλικίας είναι αρκετά
ακριβής, αν ληφθούν υπόψη οι διάφορες επιδράσεις του περιβάλλοντος.
 Για τον ακριβή υπολογισμό του ραδιενεργού άνθρακα χρησιμοποιείται η φασματομετρία μάζας για
τον διαχωρισμό των ισοτόπων και η μέτρηση με βάση τις διασπάσεις. Ο διαχωρισμός του διοξειδίου
του άνθρακα γίνεται με μετατροπή του σε ίζημα BaCO3. Ο ραδιενεργός άνθρακας εκπέμπει μόνον
ακτίνες β και επομένως είναι εύκολο να μετρηθούν με μετρητές ακτίνων β.
 Για τον προσδιορισμό της ηλικίας ενός πετρώματος χρησιμοποιούμε την ποσότητα του ουρανίου και
των ισοτόπων του θόριο, κάλλιο και ρουβίδιο. Για τον υπολογισμό της ηλικίας ενός πετρώματος,
επειδή δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογική έναρξη σχηματισμού του πλανήτη μας, δεχόμαστε
ότι κατά τον σχηματισμό ενός πετρώματος υπάρχει μία συγκεκριμένη ποσότητα ουρανίου, όποτε η
διάσπαση του ουρανίου παράγει ήλιο (ακτίνα α). Για κάθε άτομο ουρανίου (238U) που μεταπίπτει σε
μόλυβδο (206Pb) παράγονται 8 σωματίδια α.
7
 Αν το ήλιο δεν διαφεύγει από το πέτρωμα τότε από την ποσότητα του παραγομένου ηλίου
προσδιορίζεται η ηλικία του πετρώματος. Επίσης αντί του λόγου ουράνιο/ήλιο μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ο λόγος ουράνιο/μόλυβδο. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και ο ισοτοπικός
λόγος Pb/ Pb.
 Με την παραπάνω μέθοδο υπολογίσθηκε ότι το παλαιότερο πέτρωμα έχει ηλικία 4,5x 109 έτη. Η
μέθοδος προσδιορισμού προϋποθέτει ότι δεν διέφυγε ούτε ουράνιο ούτε ήλιο από το πέτρωμα.
 Η χρονολόγηση με βάση την ποσότητα του τρίτιου είναι και αυτή αρκετά διαδεδομένη. Πρώτος ο
W.F.Libby (Nobel χημείας 1960) την χρησιμοποίησε για υπολογισμό της ηλικίας των γαλλικών
κρασιών. Το τρίτιο, όπως και ο άνθρακας εκπέμπει ακτίνες β. Η συγκέντρωση του τρίτιου στο νερό
εκφράζεται με την μονάδα τρίτιου (tritiumunits, TU). Ένα τρίτιο ορίζεται ως η ισοδυναμία ενός
ατόμου 3Η ανά 1018 άτομα 1Η. Λόγω των πολλών δοκιμών των πυρηνικών όπλων ο λόγος του τρίτιου
προς το υδρογόνο έχει διαταραχθεί αρκετά.
4. ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ –
ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ
3
3.4 ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ
 Τα τελευταία 20 περίπου χρόνια η πυρηνική ιατρική και πυρηνική φαρμακευτική εξελίχθηκαν

ραγδαία. Η χρήση των ραδιοϊσοτόπων για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς εφαρμόζεται
ευρύτατα. Η απαίτηση ειδικών γνώσεων έχει δημιουργήσει αντίστοιχους κλάδους στην ιατρική και
φαρμακολογία.
 Τα πλεονεκτήματα της χρήσης των ραδιοϊσοτόπων στην ιατρική είναι αρκετά γνωστά, παρόλο ότι
είναι γνωστές και οι αρνητικές επιδράσεις. Ο χρόνος παραμονής του ραδιοϊσοτόπου στο σώμα και
σε συγκεκριμένο όργανο του σώματος πρέπει να είναι αρκετός για την διάγνωση ή θεραπεία αλλά
όχι μεγαλύτερος από ένα όριο, ώστε να μειώνεται η δόση ακτινοβολίας. Το είδος της εκπεμπόμενης
από το ραδιοϊσότοπο ακτινοβολίας παίζει σημαντικό ρόλο για τον ασθενή.
 Τα ραδιοϊσότοπα τα οποία χρησιμοποιούνται στην ακτινοδιαγνωστική διαφέρουν από τα εκείνα που
χρησιμοποιούνται στην θεραπευτική. Στην ακτινοδιαγνωστική επιδιώκεται το ραδιενεργό ισότοπο
να εκπέμπει διεισδυτική ακτινοβολία, ώστε να διαπεράσει τους ιστούς και να προσβάλλει το φιλμ. Η
δόση ακτινοβολίας να είναι η μικρότερη δυνατή, για να μην προκληθούν βλάβες. Αντίθετα για την
καταπολέμηση των ασθενειών, επειδή πρέπει να καταστρέψουμε τους ασθενείς ιστούς η δόση
ακτινοβολίας είναι μεγαλύτερη. Τα ευρέως χρησιμοποιούμενα ραδιοϊσότοπα είναι το 99mTc και 131I.
4
1.Τεχνίτιο
 Το 99mTc παρασκευάζεται σε επιταχυντή από μολυβδαίνιο-98 με πρόσκρουση νετρονίων και
σύγχρονη παραγωγή ακτίνας γ, το οποίο στη συνέχεια εκπέμποντας ακτίνα β μεταπίπτει στο
μετασταθές ισοβαρές τεχνίτιο, σύμφωνα με την παρακάτω αντίδραση:
(3.13)
 Το παραγόμενο μολυβδαίνιο μετά τον διαχωρισμό του μετατρέπεται σε ιοντική μορφή ως ΜοΟ42-.
Το ιόν αυτό διέρχεται από στήλη αλουμίνας (AI2O3) σε όξινο pH. Στη στήλη διαβιβάζεται διάλυμα
NaCl 0,9 %. Το ΜοΟ42- χάνοντας ένα ηλεκτρόνιο μετατρέπεται σε 99mTcO4-.
 Το τεχνίτιο χρησιμοποιείται στην ιατρική σχεδόν για κάθε όργανο και επειδή έχει μεγάλο χρόνο
ημιζωής (6,01 h), ώστε να προλαβαίνει κανείς να κάνει την διάγνωση, αλλά όχι τόσο μεγάλο για την
έκθεση του ασθενούς σε ραδιενέργεια. Η χημική μορφή του 99mTc καθορίζει και το είδος του
εξεταζόμενου οργάνου.
5
2.Ιώδιο
 Υπάρχουν τρία ισότοπα του ιωδίου τα οποία χρησιμοποιούνται στην ακτινοδιαγνωστική: το Ι-131, το
Ι-125 και το Ι-123. Η επιλεκτική δράση του ιωδίου για τον θυρεοειδή το καθιστά το πλέον εύχρηστο
ραδιενεργό υλικό για τη διάγνωση και θεραπεία ασθενειών του θυρεοειδούς. Παράγεται από την
επίδραση του τελουρίου (130Te) με νετρόνια:
(3.14)
 Ο χρόνος ημιζωής του 131I είναι 8,04 d, εκπέμπει ακτίνες β και γ, και επομένως είναι καλό
διαγνωστικό υλικό. Το 125I παράγεται με σύλληψη ηλεκτρονίων από τη διάσπαση του 125Xe:
(3.15)
 To 125I από μόνο του μπορεί να συλλάβει ηλεκτρόνια και να μεταπέσει σε Te-125 με χρόνο ημιζωής
60,1 d. Το I-125 χρησιμοποιείται λιγότερο στην ακτινοδιαγνωστική από ότι το I-131.
 Το ραδιοϊσότοπο 123I έχει χρόνο ημιζωής 13,2 h, είναι πλούσιο σε πρωτόνια, παρασκευάζεται σε
κύκλοτρο με διάφορες αντιδράσεις:
6
3.Θάλιο
 Είναι το κύριο ραδιοϊσότοπο που χρησιμοποιείται στην ακτινοδιαγνωστική της καρδιάς (τεστ
κοπώσεως), επειδή έχει παρόμοιες χημικές ιδιότητες με το κάλλιο. Παράγεται κατά την φυσική
διάσπαση του μολύβδου-201 (201Pb) ή με βομβαρδισμό του μεταλλικού θαλίου με πρωτόνια:
(3.16)
 Το Tl-201 έχει χρόνο ημιζωής 72,9 h και με σύλληψη ηλεκτρονίου μεταπίπτει σε σταθερό υδράργυρο
( 201Hg).
4.Ξένο
 Επειδή το ξένο είναι αέριο χρησιμοποιείται κυρίως για την καταγραφή της κατάστασης του
αναπνευστικού συστήματος. Επειδή εκπέμπει ακτίνες γ μικρής ενέργειας δεν είναι αρκετά
ευαίσθητο υλικό. Έχει χρόνο ημιζωής 5,243 d, εκπέμπει ακτίνες β και γ και μεταπίπτει σε 131Cs.
7
5.Γάλλιο
 Το ραδιενεργό 67Ga, με χρόνο ημιζωής, παρασκευάζεται σε κύκλοτρο και μεταπίπτει σε

ψευδάργυρο-67 (67Zn) με σύλληψη ηλεκτρονίου. Χρησιμοποιείται στη διάγνωση καρκίνου των
μαλακών ιστών με μορφή κιτρικού γαλλίου. Το ισότοπο 72Ga παρασκευάζεται σε πυρηνικό
αντιδραστήρα με βομβαρδισμό νετρονίων. Χρησιμοποιείται κυρίως στην διαγνωστική του καρκίνου
των οστών και έχει χρόνο ημιζωής 14,10h.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΤΕΧΝΗΤΑ
ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΑ
1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ
2. ΠΥΡΗΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
3
o Μέχρι το 1934 τα μόνα ραδιενεργά στοιχεία που μελετήθηκαν ήταν τα φυσικά, δηλαδή ένας
πυρήνας έσπαζε σε δύο άλλα στοιχεία με σύγχρονη παραγωγή 2-3 νετρονίων. Η σχάση αυτή
χαρακτηρίζεται ως αυθόρμητη ή φυσική. Τον Ιανουάριο του 1934 η I. Curie (κόρη της MmeCurie) και
ο F. Joliot ανακοίνωσαν ότι το βόριο, το αλουμίνιο και το μαγνήσιο μπορούσαν να μετατραπούν σε
ραδιενεργά αν βομβαρδίζονταν με ακτίνες α προερχόμενες από πολώνιο.
o Η σπουδαία αυτή ανακάλυψη έγινε στην προσπάθεια των I. Curie και F. Joliot να παραλάβουν
ποζιτρόνια από τα στοιχεία αυτά με βομβαρδισμό με ακτίνες α. Τα ποζιτρόνια είχαν ανακαλυφθεί
δύο χρόνια γρηγορότερα από τον C.D. Anderson, ως συστατικό της κοσμικής ακτινοβολίας.
o Η σειρά των τεχνητών ραδιοϊσοτόπων εκπροσωπείται από το ραδιονουκλίδιο του ποσειδωνίου
(237Np) και δεν περιλαμβάνει το στοιχείο ραδόνιο ως θυγατρικό. Επίσης το σταθερό στοιχείο στο
οποίο καταλήγει δεν είναι ο μόλυβδος αλλά το βισμούθιο (Bi).
4
4.2 ΠΥΡΗΝΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
o Στις πυρηνικές αντιδράσεις, οι πυρήνες αντιδρούν με άλλους πυρήνες ή άλλα στοιχειώδη σωμάτια,
όπως νετρόνια, πρωτόνια ή ακτίνες γ, ώστε να παραχθούν σε χρόνο της τάξεως των 10-2 s νέοι
πυρήνες και ελαφρά σωμάτια. Οι συνηθέστερες πυρηνικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν την
επίδραση ελαφρών σωματιδίων (νετρόνια, πρωτόνια, κ.λπ.). Οι αυθόρμητες αντιδράσεις σχάσης δεν
συμπεριλαμβάνονται στις πυρηνικές αντιδράσεις.
o Η πλέον κλασσική αντίδραση είναι η μετατροπή του 14Ν σε 17Ο. Ο Rutherford βομβάρδισε άζωτο με
ακτίνες α και παρατήρησε την εμφάνιση παλμών σε μία οθόνη από θειούχο ψευδάργυρο, ακόμη και
αν παρεμβαλλόταν ανάμεσα από την οθόνη και το άζωτο μεγάλη ποσότητα κάποιου υλικού (ώστε
να καταστεί μεγάλο το πάχος διαδρομής).
o Στη συνέχεια με συστηματικά πειράματα απέδειξε ότι τα παραγόμενα σωμάτια ήταν πρωτόνια. Η
αντίδραση (4.1) δίνει την μετατροπή του Ν σε Ο:
(4.1)
5
o Μέχρι το 1919 χιλιάδες διαφορετικές αντιδράσεις είχαν μελετηθεί. Η αναγνώριση του είδους των
προϊόντων μιας πυρηνικής αντίδρασης, στην περίπτωση όπου αυτά είναι ασταθή, είναι εύκολο να
γίνει μόνο με βάση την εκπεμπόμενη ακτινοβολία. Ο Φωσφόρος 30 (30Ρ), ο οποίος ανακαλύφθηκε
από τον Joliot και την Curie, εκπέμπει ποζιτρόνια και λαμβάνεται ως προϊόν της πυρηνικής
αντίδρασης του 27Al με ακτίνες α, σύμφωνα με την αντίδραση (4.2):
(4.2)
o Πρέπει να σημειωθεί ότι οι πυρηνικές αντιδράσεις είναι ανάλογες με τις χημικές. Έτσι στις πυρηνικές
αντιδράσεις στο αριστερό μέρος γράφονται τα αντιδρώντα στοιχεία και τα προϊόντα στο δεύτερο
μέρος. Στις χημικές αντιδράσεις στο πρώτο μέρος γράφονται τα αντιδρώντα μόρια και στο δεύτερο
μέρος τα προϊόντα. Στις πυρηνικές αντιδράσεις ισχύει η διατήρηση του αθροίσματος των ατομικών
και μαζικών αριθμών και όχι των μαζών. Αντίθετα στις χημικές αντιδράσεις ισχύει η διατήρηση των
ατομικών (γραμμο-άτομα) και μοριακών (γραμμομόρια) βαρών.
6
o Επομένως κατά την μετατροπή του 14Ν σε 17Ο το άθροισμα των μαζών στο πρώτο μέρος 14Ν+α
(Ν+He) που είναι ίσο με 18,01139 διαφέρει από το άθροισμα των μαζών στο δεύτερο μέρος 17Ο+p
(Ο+H) που ισούται με 18,01268 κατά 0,00129. Αν η ποσότητα αυτή πολλαπλασιασθεί με την μονάδα
μάζας (931 MeV) προκύπτει ότι η ενέργεια μετατροπής είναι 1,20 MeV. Στις ραδιοχημικές
αντιδράσεις δεν ισχύει η αρχή διατήρησης των μαζών, αλλά το άθροισμα μαζών και ενέργειας.
o Αντίθετα δηλαδή με τις χημικές αντιδράσεις στις ραδιοχημικές τα στοιχεία του πρώτου μέρους της
αντίδρασης δεν είναι ίδια με τα στοιχεία στο δεύτερο μέρος. Επίσης πρέπει να τονισθεί ότι μόνον η
ενέργεια, η στροφορμή, γωνιακή στροφορμή διατηρούνται.
o H σπουδαιότερη διαφορά μεταξύ χημικής και ραδιοχημικής αντίδρασης βρίσκεται στο μέγεθος της
εκλυόμενης ενέργειας. Στις χημικές αντιδράσεις η θερμότητα εκφράζεται σε cal/mol ή kcal/mol. Στις
ραδιοχημικές αντιδράσεις η ενέργεια εκφράζει την ενέργεια που παράγεται ή καταναλώνεται κατά
την μετατροπή ενός νουκλιδίου και προφανώς η ενέργεια είναι αρκετά μεγάλη.
7
o Για την μετατροπή 1g14N σε 17Οαπαιτείται ενέργεια ίση προς:

1x6,02x1023x4,60x10-4 cal=2,77x1010 cal.
Η ποσότητα αυτή είναι περίπου 105 φορές μεγαλύτερη από την αντίστοιχη που απαιτείται σε
κλασσικές χημικές αντιδράσεις.
o Για τον συμβολισμό μίας ραδιοχημικής αντίδρασης τοποθετούμε σε παρένθεση το σωματίδιο

βλήμα, μετά βάζουμε κόμμα και γράφουμε το παραγόμενο σωματίδιο, ενώ αριστερά και δεξιά της
παρένθεσης γράφονται ο στόχος-πυρήνας και το παραγόμενο νουκλίδιο, αντίστοιχα.
14Ν(α,p)17Ο, ή 27Α1(α,n)30Ρ
Τα γράμματα α,β,γ,Χ,n,p συμβολίζουν τις ακτίνες α,β,γ,Χ, νετρόνια και πρωτόνια, αντίστοιχα.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΤΕΧΝΗΤΑ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΑ
3. ΥΠΕΡΟΥΡΑΝΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
3
4.3 ΥΠΕΡΟΥΡΑΝΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
o Τα υπερουράνια στοιχεία είναι εκείνα που έχουν ατομικό αριθμό μεγαλύτερο του ουρανίου.
Θεωρείται ότι η παρασκευή τους ικανοποίησε κατά κάποιο τρόπο το όνειρο των αλχημιστών να
παρασκευάσουν νέα στοιχεία. Είναι συνθετικά στοιχεία, επειδή προέρχονται από την μεταλλαγή του
φυσικού ουρανίου μετά τον βομβαρδισμό του με νετρόνια.
o Ο Chadwick μελέτησε πρώτος τα νετρόνια, αλλά οι Hevesy και Levi χρησιμοποίησαν τα νετρόνια για
αναλυτικούς σκοπούς. Παρατήρησαν ότι αν βομβαρδίσουν στοιχεία των σπανίων γαιών τότε αυτά
γίνονται ραδιενεργά. Το 1934 ο Fermi υπέθεσε ότι αν βομβαρδίσει ουράνιο με νετρόνια θα
παρασκευάσει στοιχεία με μάζα μεγαλύτερη αυτής του ουρανίου (υπερουράνια). Αν και η
αντίδραση επέτυχε, η αδυναμία του να διαχωρίσει τα προϊόντα της αντίδρασης τον έκανε να μην το
αντιληφθεί. Αργότερα (1938) για την δουλειά αυτή ο Fermi έλαβε το βραβείο Nobel.
o Έχει παρατηρηθεί ότι στην ραδιοχημεία τα περισσότερα ραδιενεργά στοιχεία ανήκουν στον
Περιοδικό Πίνακα και είναι φυσικά. Πολύ λίγα στοιχεία-στόχοι μπορούν να μετατραπούν σε
συνθετικά στοιχεία.
o Προκειμένου να γίνει η μελέτη των υπερουράνιων στοιχείων έπρεπε να γίνει αντιληπτή η θέση τους
στον Περιοδικό Πίνακα. Η αναγνώριση ότι τα υπερουράνια στοιχεία ανήκουν στην ίδια οικογένεια,
των ακτινιδίων, στοιχείων δηλαδή αναλόγων των λανθανίδων (σπάνιες γαίες) προέκυψε από τις
χημικές ιδιότητες των στοιχείων, αν και ήταν άγνωστα. Μέχρι το 1963 βρέθηκαν 11 στοιχεία με
ατομικό αριθμό 93-103.
4
4.3.1 ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΟ (NEPTUNIUM, Np)
o Το 1940 ο McMillan στο Πανεπιστήμιο του Berkeley μαζί με τον Abelson διαπίστωσαν τον
σχηματισμό του Np σύμφωνα με την αντίδραση:
(4.3)
o Οι McMillan και Abelson διαπίστωσαν ότι οι χημικές ιδιότητες του ποσειδωνίου έμοιαζαν με εκείνες
του ουρανίου και ότι για την κατάταξη των ηλεκτρονίων στα τροχιακά έπρεπε να υπάρχει και 5f
τροχιακό. Το ποσειδώνιο με εκπομπή ακτίνων β μεταπίπτει σε πλουτώνιο, αλλά ο McMillan με τον
Abelson δεν μπόρεσαν να το παρατηρήσουν επειδή ο χρόνος ημιζωής του πλουτωνίου είναι 24.100
χρόνια.
5
4.3.2 ΠΛΟΥΤΩΝΙΟ (PLUTONIUM, Pu)
o Είναι το δεύτερο κατά σειρά μελετημένο τεχνητό στοιχείο. Παράγεται με βομβαρδισμό του 238U με
δευτέριο:
(4.4)
(4.5)
6
4.3.3 ΑΜΕΡΙΚΙΟ (AMERICIUM, Am) ΚΑΙ ΚΟΥΡΙΟ
(CURIUM, Cm)
o Μετά την παρασκευή του πλουτωνίου οι Ghiorso, James, Seaborg και Morgan στράφηκαν στη
σύνθεση του επόμενου υπερουράνιου στοιχείου. Η σύνθεση των στοιχείων με ατομικούς αριθμούς
95 και 96 δεν ήταν εύκολη, επειδή πίστευαν ότι τα στοιχεία αυτά μπορούν να σχηματίζουν οξείδια
σε οξειδωτική κατάσταση VI. Μόλις όμως συνειδητοποίησαν ότι η οξειδωτική κατάσταση ήταν III
διαχώρισαν τα στοιχεία αυτά χημικά ως ισότοπα του πλουτωνίου. Έτσι, το καλοκαίρι του 1944
συνέθεσαν το κιούριο βομβαρδίζοντας το πλουτώνιο με πυρήνες ηλίου:
(4.6)
239Pu(a,n)242Cm
o Επίσης, βομβαρδίζοντας το πλουτώνιο με νετρόνια, κατάφεραν στα τέλη του 1944 με αρχές του
1945 να συνθέσουν το αμερίκιο:
(4.7)
(4.8)
(4.9)
7
4.3.3 ΑΜΕΡΙΚΙΟ (AMERICIUM, Am) ΚΑΙ ΚΟΥΡΙΟ
(CURIUM, Cm)
o Από τους υπολογισμούς των παραπάνω ερευνητών διαπιστώθηκε ότι τα στοιχεία με ατομικούς
αριθμούς 95 και 96 είχαν σταθερή οξειδωτική κατάσταση III, αλλά ήταν δύσκολο να αποδειχθεί. Γι’
αυτό δεν δόθηκαν τα πραγματικά ονόματα και προκειμένου να τα διαχωρίζουν έδωσαν τα ονόματα
«πανδαιμόνιο» και «ντελίριο» για να δηλώσουν την κατάσταση που επικρατούσε στην αδυναμία
διαχωρισμού τους και τον πλήρη χαρακτηρισμό.
o Αργότερα προς τιμή της Αμερικής δόθηκε στο στοιχείο με ατομικό αριθμό 95 το όνομα αμερίκιο και
στο στοιχείο με ατομικό αριθμό 96 το όνομα κιούριο προς τιμή του ζεύγους Pierre - MarieCurie.
8
4.3.4 ΜΠΕΡΚΕΛΙΟ (BERKELIUM, Bk) ΚΑΙ
ΚΑΛΛΙΦΟΡΝΙΟ (CALLIFORNIUM, Cf)
o Επειδή το αμερίκιο και κούριο είχαν μεγάλη ραδιενεργή δραστικότητα ήταν αρκετά δύσκολο να
παρασκευάσουν αρκετά μεγάλες ποσότητες ώστε να τα χρησιμοποιήσουν ως στόχους για την
παρασκευή νέων υπερουράνιων στοιχείων. Ακόμη και για χιλιοστά του γραμμαρίου απαιτούντο
αυστηρά μέτρα προστασίας. Τελικά προς τα τέλη του 1949 με αρχές 1950 οι Thomson, Ghiorso και
Seaborg κατάφεραν σε αντιδραστήρα παραγωγής και μεταφοράς μεγάλης συγκέντρωσης νετρονίων
(high-fluxreactor) να συνθέσουν το στοιχείο με ατομικό αριθμό 97. Το πρώτο ισότοπο είχε μάζα 243
και χρόνο ημιζωής t1/2=4,5 h.
(4.10)
Το ραδιοϊσότοπο Bk-247 έχει χρόνο ημιζωής 7.000y.
o Το στοιχείο 98 με μάζα 245 παρασκευάσθηκε από την ίδια ομάδα και πάλι στο Πανεπιστήμιο
Berkeley της California. Ο βομβαρδισμός του κούριου-242 έγινε με ιόντα ηλίου ενέργειας 35-MeV σε
επιταχυντή κύκλοτρο:
(4.11)
Τα ονόματα δόθηκαν προς τιμή του ονόματος του Πανεπιστημίου και της πολιτείας στην οποία
ανήκε.
9
4.3.5 ΑΪΝΣΤΑΝΙΟ (EINSTENIUM, Es) ΚΑΙ
ΦΕΡΜΙΟ (FERMIUM, Fm)
o Τα επόμενα στοιχεία με ατομικό αριθμό 99 και 100 ονομάσθηκαν αϊνστάνιο και φέρμιο προς τιμή
του μεγάλου φυσικού Αϊνστάιν (Einstein) και του πατέρα της ατομικής ενέργειας Φέρμι (Fermi),
αντίστοιχα. Τα στοιχεία αυτά βρέθηκαν στα θραύσματα της θερμοπυρηνικής σχάσης “mike” που
έγινε στον Ειρηνικό την 1η Νοεμβρίου 1952. Τα θραύσματα συλλέχθηκαν με χάρτινα φίλτρα που
είχαν συνδέσει σε αεροπλάνο που πέταξε ανάμεσα από το νέφος που είχε σχηματισθεί. Αργότερα
μεγαλύτερες ποσότητες συλλέχθηκαν στα γειτονικά κοραλλιογενή νησιά.
o Ήταν η πρώτη φορά που για την μελέτη των στοιχείων αυτών συνεργάστηκαν τρία εργαστήρια: το
Argonne National Laboratory, στο Chicago, το Los Alamos Scientific Laboratory, του Πανεπιστημίου
της California και μία ομάδα του Radiation Laboratory και το Τμήμα Χημείας στο Πανεπιστήμιο της
California.
(4.12)
(4.13)
o Το Αϊνστάνιο με μαζικό αριθμό 235 εκπέμπει ακτίνες α ενέργειας 6,6 MeV και χρόνο ημιζωής 20 d. Το
φέρμιο με μαζικό αριθμό 255 εκπέμπει ακτίνες α ενέργειας 7,1 MeV με χρόνο ημιζωής 22 h.
o Το 1961 με βομβαρδισμό του πλουτωνίου-239 με νετρόνια παρασκευάσθηκε καθαρό αϊνστάνιο-253.
10
4.3.6 ΜΕΝΤΕΛΕΒΙΟ (MENDELEVIUM, Md)
o Η ονομασία του στοιχείου αυτού δόθηκε προς τιμή του μεγάλου πρωτοπόρου χημικού Mendeleev. Η
σύνθεση του στοιχείου αυτού με ατομικό αριθμό 101 ήταν η περισσότερο δραματική. Οι
επιστήμονες πίστευαν ότι η τεχνολογία της ανταλλαγής ιόντων αναπτύχθηκε αρκετά, ώστε να
μπορούν να συνθέτουν νέα στοιχεία σε μη ζυγίσιμες ποσότητες.
o Υπολόγισαν θεωρητικά ότι για την παραλαβή ενός ατόμου μεντελέβιου απαιτούντο για στόχο 109
άτομα αϊνστάνιου. Όμως η αυθόρμητη και άμεση σχάση του μεντελέβιου έκανε την ανίχνευση
δύσκολη.
o Το μεντελέβιο παρασκευάζεται από το αϊνστάνιο με βομβαρδισμό με πυρήνες ηλίου:
(4.14)
o Χημικά το μεντελέβιο είναι και αυτό τρισθενές στοιχείο.
11
4.3.7 ΝΟΜΠΕΛΙΟ (NOBELIUM, No)
o To 1957 ομάδες ερευνητών στο Εργαστήριο ArgonneLab, της Αμερικής, στο Ερευνητικό Ίδρυμα
Ατομικής Ενέργειας (Atomic Energy Research Establishment) της Αγγλίας και στο Ινστιτούτο Φυσικής
Nobel της Σουηδίας ανακοίνωσαν την ανακάλυψη του στοιχείου με ατομικό αριθμό 102. Το στοιχείο
προήλθε από τον βομβαρδισμό του κούριου με άτομα άνθρακα-13 σύμφωνα με την αντίδραση:
(4.15)
244Cm(13C,4n)253No
o Επειδή ο χρόνος ημιζωής του νομπέλιου (προς τιμή του Nobel) ήταν λίγα δευτερόλεπτα οι
επιστήμονες στην Αμερική και Ρωσία άργησαν να το προσδιορίσουν, αν και η ονομασία του είχε
γίνει αποδεκτή.
(4.16)
o Ο χημικός προσδιορισμός στηρίχθηκε στο θυγατρικό στοιχείο φέρμιο-250 που έχει χρόνο ημιζωής
30 min.
12
4.3.8 ΛΩΡΕΝΣΙΟ (Lr)
o Το στοιχείο αυτό με ατομικό αριθμό 103 έλαβε το όνομά του από τον Lawrence, τον εφευρέτη του
κύκλοτρον. Παρασκευάσθηκε το 1961 από τον Ghiorso, ο οποίος χρησιμοποίησε για στόχο το
καλιφόρνιο και για βλήμα ταχέα ιόντα βορίου:
(4.17)
(4.18)
13
4.3.9 ΡΑΔΕΡΦΟΡΔΙΟ (RUTHERFORDIUM, Rf)
ΚΑΙ ΝΤΟΥΜΠΝΙΟ (DUBNIUM, Db)
o Τα στοιχεία με ατομικούς αριθμούς 104 και 105 έλαβαν το όνομά τους από τον Ράδερφορντ
(Rutherford) και την πόλη της Ρωσίας Ντούμπνα (Dubna), αντίστοιχα. Γενικά για την
παρασκευή των στοιχείων με ατομικό αριθμό μεγαλύτερο του 103 χρησιμοποιήθηκαν ως
στόχοι βαρείς πυρήνες, ενώ τα βλήματα ήταν πυρήνες μεσαίας μάζας:
(4.19)
242Pu(22Ne,5n)259Rf
(4.20)
249Bk(18O,5n)262Db
14
4.3.10 ΣΗΜΠΟΡΓΚΙΟ, ΜΠΟΡΙΟ, ΧΑΣΙΟ,
ΜΑΪΝΤΕΡΙΟ
o Μέχρι το 1989 είχαν μελετηθεί τα στοιχεία μέχρι τον ατομικό αριθμό Ζ=109. Τα στοιχεία με Ζ=106
κJoint Institute for Nuclear Researchαι 107 παρασκευάσθηκαν στην Dubna της Ρωσίας () και με Ζ=108
και 109 στο ινστιτούτο έρευνας βαρέων ιόντων (Institute for Heavy- Ion research, GSI) στο Darmstadt
της Γερμανίας.
(4.21)
207Pb(54Cr,n)260Sg
(4.22)
209Bi(54Cr,2n)261Bh
(4.23)
207Pb(58Fe,n)265Hs
(4.24)
209Bi(58Fe,n)266Mt
o Στην Γερμανία έχουν ήδη παρασκευασθεί τα στοιχεία με ατομικό αριθμό 110, 111 και 112, αλλά δεν
έχουν δοθεί τα ονόματά τους ούτε έγινε ο πλήρης χαρακτηρισμός τους.

4. ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ
ΤΙΣ ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ
3
4.4 ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΙΣ
ΜΕΤΑΠΤΩΣΕΙΣ
o Στις αρχές του 19ου αιώνα ο Einstein ανέπτυξε μία εξίσωση η οποία συνδέει την μάζα με την
ενέργεια. Η ενέργεια των ακτίνων γ Εγ και η ενέργεια ανάκρουσης Er δίνονται από την εξίσωση
(4.25):
Εγ= me2 (4.25)
(4.26)
και επομένως (4.27)
o Από την αρχή διατήρησης της ορμής ισχύει: (4.28)

o Η ενέργεια ανάκρουσης, όπως προκύπτει από τις αντιδράσεις(4.25)-(4.28) είναι:
(4.29)
4
και σε μονάδες MeV: (4.30)

ή σε eV δίνεται από την σχέση (4.31):
(4.31)
o Για παράδειγμα αν λάβουμε μια οργανική ένωση του βρωμίου R- Βr, η οποία ακτινοβολείται με
θερμά νετρόνια, τότε η ενέργεια σε eV ή kJ/mol του θερμού ατόμου 82 Βr που παράγεται από τη
σχάση υπολογίζεται ως εξής:
(4.32)
o Η ενέργεια που μεταβιβάζει το νετρόνιο στο άτομο του βρωμίου είναι μικρή, αλλά η ενέργεια της
εκπεμπόμενης ακτινοβολίας γ είναι τόσο μεγάλη, ώστε αναγκάζει το νουκλίδιο του βρωμίου να
ανακρουσθεί με ενέργεια που υπολογίζεται από την εξίσωση (4.31), ως εξής:
5
o Βλέπουμε δηλαδή ότι η ενέργεια που αποκτά το θερμό άτομο είναι πολύ μεγαλύτερη εκείνης ενός
χημικού δεσμού που κυμαίνεται μεταξύ 1 και 5 eV δηλαδή δέκα μέχρι μερικές εκατοντάδες kJ/mol.
o Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αντίδραση (n,γ) το ανακρουόμενο νουκλίδιο έχει τον ίδιο ατομικό
αριθμό με το ακτινοβολούμενο άτομο και ο χημικός δεσμός σπάει λόγω της μεγάλης τιμής της
ενέργειας των ακτίνων γ.
o Το θερμό άτομο που προκύπτει από β-διάσπαση ή σύλληψη ηλεκτρονίου ή εσωτερική μετατροπή
έχει ενέργεια ανάκρουσης μερικές φορές πολύ μικρότερη ακόμη και από αυτή ενός χημικού δεσμού.
Η εξίσωση που δίνει την ενέργεια ανάκρουσης για β-διάσπαση ή σύλληψης ηλεκτρονίου είναι η
εξής:
(4.33)
Στην εξίσωση (4.33) η ενέργεια Εr εκφράζει την μέγιστη ενέργεια των ακτίνων β σε eV.
6
o Γνωρίζουμε όμως ότι σε κάθε μετατροπή το άθροισμα της μάζας και της ενέργειας είναι σταθερό και
ότι η ύλη μετατρέπεται σε ενέργεια και αντιστρόφως. Στις κλασσικές χημικές αντιδράσεις η
μετατροπή της μάζας σε ενέργεια δεν είναι δυνατόν να μετρηθεί. Στις ραδιοχημικές όμως
αντιδράσεις όπου οι ενέργειες είναι πάρα πολύ μεγάλες είναι δυνατόν να παρατηρηθούν οι
μετατροπές αυτές.
o Στην πυρηνική χημεία ή την ραδιοχημεία δεν χρησιμοποιούμε για παράδειγμα την μονάδα Dalton
(ντάλτον) αλλά το ενεργειακό ισοδύναμο.
1 dalton =(1gr/mol)/(6,022x1023μονάδες/mol)=1,66058x10-24 g
o Χρησιμοποιώντας την εξίσωση του Einstein, έχουμε:

E = mc2 =(1,66058x10-24g)(2,99792x1010cm/s2)=1,4924x10-3erg=1dalton
o Ισχύει όμως ότι: 1 dalton = 931,5 MeV (4.34)
Η σχέση (4.34) χρησιμοποιείται για την μετατροπή της μάζας σε ενέργεια.

7
o Για να υπολογίσουμε την ενέργεια σε MeV που εκπέμπεται κατά την μετατροπή ενός νετρονίου σε
πρωτόνιο και ακτίνα β (ηλεκτρόνιο) θεωρούμε την εξίσωση:
(4.35)
o Η μάζα του νετρονίου είναι 1,0086641 daltons, ενώ η μάζα ενός πρωτονίου και ενός ηλεκτρονίου
ισούται με την μάζα ενός ατόμου υδρογόνου, δηλαδή 1,0078250 daltons. Επομένως η ενέργεια που
εκλύεται υπολογίζεται από τη διαφορά των μαζών πολλαπλασιασμένη με το ενεργειακό ισοδύναμο:
(1,0086641-1,0078250)x931,5 MeV= 0,7816 MeV.
o Επομένως κατά την μετατροπή ενός νετρονίου σε πρωτόνιο εκπέμπεται ενέργεια ίση με 0,7816 MeV.
o Στις ραδιοχημικές αντιδράσεις είτε είναι αυθόρμητες είτε τεχνητές, η ενέργεια υπολογίζεται από την
διαφορά των μαζών. Η τιμή Q σε μία πυρηνική αντίδραση αναφέρεται στην ποσότητα της ενέργειας
που εκπέμπεται ή απορροφάται κατά την αντίδραση. Η ενέργεια σύνδεσης είναι απλά η τιμή Q που
απαιτείται για τον σχηματισμό του πυρήνα από τα συστατικά του.
8
o Οι δύο αυτές τιμές αντιστοιχούν στις θερμοδυναμικές ποσότητες της ενθαλπίας της αντίδρασης (ΔΗ)
και της ενθαλπίας σχηματισμού (ΔΗσχημ). Σε μία πυρηνική αντίδραση η ποσότητα Q υπολογίζεται
από την διαφορά των μαζών των προϊόντων και των αντιδρώντων πολλαπλασιασμένων με το 931,5
MeV.
(4.36)
ή
(4.37)
όπου Δ είναι σε μονάδες ενέργειας.
o Θετική τιμή του Q σημαίνει ότι οι μάζες των προϊόντων είναι μικρότερες των μαζών των
αντιδρώντων, ότι εκλύεται ενέργεια και επομένως η αντίδραση είναι εξω-ενεργειακή. Αντίστροφα,
αρνητική τιμή σημαίνει ενδο-ενεργειακή αντίδραση.
o Η συνθήκη ώστε να διατηρηθεί μία αλυσιδωτή αντίδραση είναι ότι κατά μέσο όρο τουλάχιστον ένα
παραγόμενο νετρόνιο που παράγεται κατά την σχάση θα πρέπει να προκαλεί άλλη μία σχάση κ.ο.κ.
Το φαινόμενο αυτό εκφράζεται με έναν παράγοντα πολλαπλασιασμού k.
9
4.4.1 ΑΛΥΣΙΔΩΤΗ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΧΑΣΗΣ
ΤΟY 235U
o Ο παράγοντας k ορίζεται από τον λόγο του αριθμού των νετρονίων που σχηματίζονται (nσχημ) στον
αντιδραστήρα προς τον αριθμό των νετρονίων που καταναλώνονται για την σχάση (nκατ)
(4.38)
o Αν ο παράγοντας k είναι μικρότερος της μονάδας δεν έχουμε αλυσιδωτή αντίδραση, αν ισούται με
την μονάδα η αντίδραση θεωρείται σταθερής κατάστασης (steady-state) και τέλος αν είναι
μεγαλύτερος της μονάδας η αντίδραση είναι αλυσιδωτή.
o Δεδομένου ότι παράγεται ένα νετρόνιο ανά πυρηνική σχάση τότε για την διατήρηση της αλυσιδωτής
αντίδρασης ο αριθμός των νετρονίων για κάθε σχάση πολλαπλασιάζεται κατά παράγοντα (k-1). Έτσι
ο ρυθμός παραγωγής των νετρονίων σε μία αλυσιδωτή αντίδραση είναι:
(4.39)
όπου τ είναι ο μέσος όρος του χρόνου μεταξύ επιτυχημένων παραγωγών νετρονίων.
10
ΤΟY 235U
o Ολοκληρώνοντας την εξίσωση (4.39) προκύπτει:

(4.40)
όπου Νο είναι ο αριθμός των νετρονίων σε χρόνο t=0.
o Αν τ είναι ένας πολύ μικρός χρόνος ώστε ο k να είναι υπολογίσιμος, τότε η αλυσιδωτή αντίδραση
μπορεί να οδηγήσει σε παραγωγή ατομικής βόμβας. Στους πυρηνικούς αντιδραστήρες επιδιώκεται
ώστε ο k να έχει τιμή ίση με την μονάδα. Στην πραγματικότητα στους αντιδραστήρες ο k πρέπει να
έχει τιμή ελαφρώς μεγαλύτερη της μονάδας (1,01 ή 1,02), ώστε τα νετρόνια να είναι ικανά να
παράγουν αρκετή ενέργεια. Με βάση την εξίσωση (6.10) φαίνεται ότι αν ο k=1,001, τότε σε χρόνο
t=10 s και για τ=10- παράγονται 20.000 νετρόνια. Ο αριθμός αυτός είναι πάρα πολύ μεγάλος και ο
αντιδραστήρας πρέπει να ελέγχεται. Ευτυχώς που για το ουράνιο τα θερμικά νετρόνια (0,75%)
καθυστερούν ανάγοντας έτσι τον χρόνο τ σε 0,1 s.
11
ΤΟY 235U
Σχήμα 4.1. Σχηματική παράσταση αλυσιδωτής αντίδρασης
παραγωγής νετρονίων από τον βομβαρδισμό ουρανίου-235 με
νετρόνια.
Αν μία ποσότητα 235U βομβαρδιστεί με ταχέα

νετρόνια, τότε παράγονται δύο προϊόντα και δύο νέα
ταχέα νετρόνια, ενώ παράλληλα ελευθερώνεται
μεγάλη ποσότητα ενέργειας.
Στο Σχήμα 4.1 φαίνεται ο τρόπος έναρξης σχάσης
ενός πυρήνα ουρανίου. Παρατηρούμε ότι τα νέα
ταχέα νετρόνια που παράγονται προσπίπτουν σε
άλλους δύο πυρήνες 235U, οπότε παράγονται
τέσσερα νέα ταχέα νετρόνια, και ούτω καθεξής,
μέχρις ότου εξαντληθεί όλη η ποσότητα του 235U.
12
ΤΟY 235U
o Αν η ποσότητα του 235U δεν επαρκεί, τότε τα παραγόμενα νετρόνια δεν βρίσκουν ραδιοϊσότοπο,
ώστε να συγκρουστούν μαζί του, οπότε διαφεύγουν και η αντίδραση σταματά. Η μικρότερη
ποσότητα ραδιοϊσοτόπου που απαιτείται ώστε να διατηρηθεί η αντίδραση λέγεται κρίσιμη μάζα.
o Στην κρίσιμη κατάσταση ο παράγοντας k ισούται με την μονάδα. Στο Σχήμα 4.2 φαίνεται
παραστατικά η πυρηνική σχάση του 235U για μάζα μικρότερη της κρίσημης (Α) και για μάζα ίση με
την κρίσιμη (Β).
o Η διατήρηση της αντίδρασης δεν εξαρτάται μόνο από την μάζα, αλλά και από την πυκνότητα του υλικού.
Έτσι αυξανομένης της πυκνότητας του πυρήνα οι αποστάσεις των πρωτονίων και νετρονίων μειώνονται με
αποτέλεσμα να αυξάνει η πιθανότητα σύγκρουσης του ταχέως νετρονίου με συστατικό του πυρήνα (Σχήμα
4.3).
13
ΤΟY 235U
Σχήμα 4.2.(Α) Μάζα 235U μικρότερη της

κρίσιμης, (Β) Μάζα 235U ίση ή ελαφρώς
μεγαλύτερη από την κρίσιμη μάζα.
Σχήμα 4.3.Επίδραση της πυκνότητας του

πυρήνα στην σχάση
14
ΤΟY 235U
o Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την διατήρηση της αντίδρασης σχάσης είναι η καθαρότητα
του υλικού. Στο Σχήμα 4.4 δίνεται παραστατικά η επίδραση των προσμίξεων στην διατήρηση της
αλυσωτής αντίδρασης. Αυτό είναι αναμενόμενο αφού τα ταχέα νετρόνια δεν συναντούν μόνον
πυρήνες 235U.
o Τέλος ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την διατήρηση της αντίδρασης, αν πρόκειται για
οβίδα, είναι το σχήμα του όπλου.
Σχήμα 4.4. Επίδραση των προσμίξεων στην

διατήρηση της αντίδρασης σχάσης.
15
4.4.2 ΠΥΡΗΝΙΚΕΣ ΟΒΙΔΕΣ
o Το 1945 φάνηκαν τα αποτελέσματα από την έκρηξη τριών νέων πυρηνικών όπλων. Τα όπλα αυτά
ήταν αποτέλεσμα των πολύχρονων προσπαθιών των πυρηνικών φυσικών. Η μία έκρηξη ήταν
δοκιμαστική στην έρημο του Νέου Μεξικού (Alamogordo) και οι άλλες δύο έγιναν στην Χιροσίμα και
το Ναγκασάκι. Τα νέα αυτά όπλα έφεραν το τέλος ενός μεγάλου πολέμου, αλλά άρχισε μία νέα
ιστορική περίοδος χωρίς επιστροφή.
o Τέσσερα χρόνια μετά την πρώτη πυρηνική δοκιμή που έγινε στις ΗΠΑ, οι Ρώσοι επέτυχαν την πρώτη
τους πυρηνική δοκιμή. Από τότε αρχίζει ένας αγώνας απόκτησης πυρηνικών όπλων.
o Γενικά για να κατασκευασθεί μία πυρηνική οβίδα (βόμβα) απαιτείται στον αρχικό σχεδιασμό να
ληφθούν υπόψη πολλοί παράγοντες. Η αλυσιδωτή αντίδραση πρέπει να λειτουργεί με ταχέα
νετρόνια, αφού πρέπει να δρουν σε αρκετά μικρό χρόνο. Δεδομένου ότι τα νετρόνια δεν είναι
θερμικά δεν απαιτείται επιβραδυντής. Επομένως το ραδιοϊσότοπο που θα χρησιμοποιηθεί πρέπει να
είναι καθαρό ( 235U, 239Pu).
16
o Η χρήση φυσικού ουρανίου δεν είναι δυνατή. Το φυσικό ουράνιο αποτελείται κατά 99,3% από
ισότοπο 238 και 0,7% από ισότοπα 235 και 234. Επομένως η πιθανότητα να αντιδράσουν τα
νετρόνια με το ουράνιο 235 είναι πάρα πολύ μικρή και να μη λαμβάνουν χώρα αντιδράσεις σχάσης
του 235U.
o Είναι γνωστό ότι τα νετρόνια αντιδρούν με το ισότοπο 238 του ουρανίου σύμφωνα με την
αντίδραση:
(4.41)
o Επίσης ο παράγοντας k πρέπει να έχει τιμή σημαντικά μεγαλύτερη της μονάδας. Στην περίπτωση
ατομικών όπλων σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η επιλογή του ραδιοϊσοτόπου. Επιδιώκεται το
ραδιοϊσότοπο να είναι και τοξικό, ώστε να προκαλεί προβλήματα στην υγεία του εχθρού. Επίσης το
είδος της ακτινοβολίας που εκπέμπεται και η έκταση στην οποία διαχέεται το ραδιοϊσότοπο
λαμβάνονται υπόψη στον σχεδιασμό των πυρηνικών ή ατομικών όπλων. Η χρήση εμπλουτισμένου
σε ουράνιο-235 είναι η συνηθέστερη επιλογή για πυρηνικά όπλα. Το ουράνιο-235 είναι επί πλέον
αρκετά εύφλεκτο υλικό.
17
o Έχει παρατηρηθεί ότι ραδιενεργά ισότοπα με μαζικό αριθμό μεγαλύτερο του 235 έχουν την τάση να
διασπώνται χωρίς την επίδραση νετρονίων. Έτσι το 235U εμφανίζει και αυθόρμητη σχάση, χωρίς
δηλαδή την επίδραση νετρονίων. Η σχάση αυτή έχει χρόνο ημιζωής 6,5x1015 χρόνια. Αντιστοιχεί δε
μία αυθόρμητη σχάση ανά 106 α-διασπάσεις.
o Γ ια να περιγραφεί η ενέργεια που εκλύεται από ένα ατομικό όπλο οι κλασσικές μονάδες MeV ή cal
δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν, επειδή θεωρούνται πολύ μικρές για να περιγράψουν το ύψος
της ενέργειας που εκλύεται από το πυρηνικό αυτό όπλο. Έτσι στην βιομηχανία όπλων
χρησιμοποιείται ως μονάδα ο tn (τόνος).
o Ένας τόνος (1 tn) και ισοδυναμεί με την ενέργεια που παράγει 1 tn τρινιτροτολουολίου (ΤΝΤ) και
είναι ίση με 109cal.
o Οι πυρηνικές αποδόσεις των πυρηνικών όπλων εκφράζονται σε ktn (1000 tn) ή Mtn (ΜΤ, 106tn).
Αυτό σημαίνει ότι για να παραχθεί ενέργεια ίση με 1012 cal απαιτείται 1 ktn ΤΝΤ.
18
o Για να παραχθούν όμως 1012 cal σε ένα πυρηνικό σταθμό ή όπλο απαιτούνται μόνον 56 g 235U. Αυτό
σημαίνει ότι τα πυρηνικά όπλα είναι 108 φορές ισχυρότερα των συμβατικών.
o Για παράδειγμα αναφέρεται ότι η βόμβα 12-kt (κιλοτόνων), που έπεσε στην Χιροσίμα, προκάλεσε
τον θάνατο σε 45.000 άτομα, ενώ την επόμενη ημέρα πέθαναν και περισσότεροι από 90.000
εξαιτίας της έκρηξης.
o Έχει υπολογισθεί ότι σε ένα πυρηνικό όπλο παράγονται περίπου 400 διαφορετικά ραδιενεργά
ισότοπα, τα οποία όμως έχουν διαφορετικό χρόνο ημιζωής.
o Στον Πίνακα 4.1 δίνονται μερικά από τα επικρατέστερα ισότοπα που παράγονται από μία βόμβα
235U, οι χρόνοι ημιζωής τους, καθώς και το είδος της ακτινοβολίας που εκπέμπουν.
19
Πίνακας 4.1. Ραδιοϊσότοπα που

παράγονται σε μία πυρηνική
έκρηξη, ο χρόνος ημιζωής τους
και το είδος της εκπεμπόμενης
ενέργειας.
20
Πίνακας 4.1. Ραδιοϊσότοπα που

παράγονται σε μία πυρηνική
έκρηξη, ο χρόνος ημιζωής τους και
το είδος της εκπεμπόμενης
ενέργειας.
5. ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΕΣ
3
4.5 ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΕΣ
o Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες μπορούν να καταταγούν σύμφωνα με το υλικό καύσης, όπως για

παράδειγμα, φυσικού ουρανίου (238U), εμπλουτισμένου ουρανίου (235U), πλουτωνίου (Pu239) ή
ουρανίου (233U). Επίσης ένας άλλος τρόπος κατάταξης είναι με βάση το υλικό επιβράδυνσης (νερό,
βαρύ νερό, γραφίτης, βηρύλλιο). Επίσης μπορούν να χαρακτηρισθούν από το μέγεθος της ενέργειας
των νετρονίων (ταχέα, επιβραδυνόμενα, ενδιάμεσης ενέργειας ή θερμικά).
o Ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας λειτούργησε στο Σικάγο και έγινε κρίσιμος στις 2 Δεκεμβρίου
1942. Στον Καναδά ο αντιδραστήρας που σχεδιάσθηκε για την κατασκευή ατομικής βόμβας δεν
λειτούργησε ποτέ για τον στόχο αυτό, αφού είχε τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Επειδή όμως
το κόστος κατασκευής του ήταν πολύ υψηλό (57 εκατ. δολ. εποχής), αποφασίστηκε να μετατραπεί,
έτσι ώστε να χρησιμοποιηθεί ως πειραματικός αντιδραστήρας ή για εμπορικούς στόχους.
o Η μετατροπή αυτή ήταν η πρώτη επιτυχημένη μετατροπή χρήσης αντιδραστήρα σε περίοδο
λειτουργίας. Είναι γνωστή η αποτυχημένη μετατροπή χρήσης κατά την διάρκεια λειτουργίας στον
αντιδραστήρα του Chemobil.
4
4.5 ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΕΣ
o Στους αντιδραστήρες το υλικό της σχάσης τοποθετείται με μορφή ελεγχόμενων ράβδων, οι οποίες
κρατούνται με ηλεκτρομαγνήτες. Κατά την διάρκεια της αλυσιδωτής αντίδρασης οι ράβδοι
τοποθετούνται στο βαρύ νερό, που χρησιμοποιείται στην περίπτωση αυτή συγχρόνως ως
επιβραδυντής και ψυκτικό υλικό.
o Στο Σχήμα 4. 5 φαίνεται μία ράβδος ουρανίου που χρησιμοποιείται σε πυρηνικό αντιδραστήρα.
o Η αλυσιδωτή σχάση του ουρανίου-235 συνεπάγεται έκλυση θερμικής ενέργειας, η οποία μετατρέπει
το νερό σε ατμούς, που στη συνέχεια θέτουν σε λειτουργία τις γεννήτριες παραγωγή ηλεκτρικού
ρεύματος.
Σχήμα 4.5. Ράβδος ουρανίου που τοποθετείται σε πυρηνικό

αντιδραστήρα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5.
ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
1. ΦΥΣΙΚΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ
3
5.1 ΦΥΣΙΚΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ
 Το φαινόμενο της φυσικής ραδιενέργειας χρησιμοποιήθηκε από τον Bequerel και αμέσως μετά
εφαρμόσθηκε στις βασικές επιστήμες, στην τεχνολογία και την ιατρική. Πολύ γρήγορα έγινε
αντιληπτό ότι η φυσική ραδιενέργεια αποτελεί βασική πηγή για την μελέτη της δομής της ύλης και
των ιδιοτήτων της σε μικρο- και μακροσκοπική κλίμακα. Για παράδειγμα η φυσική ραδιενέργεια
χρησιμοποιήθηκε για την μελέτη της δομής του ατόμου, αλλά και για τον υπολογισμό της ηλικίας
της Γης ή τον υπολογισμό του χρόνου που απαιτείται να κατακαθίσουν ως ιζήματα στον πυθμένα
των ωκεανών και θαλασσών διάφορες ουσίες.
 Στη συνέχεια βέβαια διαπιστώθηκε ότι ήταν επιτακτική η ανάγκη να γίνει έρευνα στον τομέα της
ραδιενέργειας, φυσικής και τεχνητής, ώστε να γίνουν αντιληπτές οι επιδράσεις στην ατμόσφαιρα και
το βιοσύστημα από την χρήση των ραδιενεργών στοιχείων στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή
στα πυρηνικά όπλα. Μόνον η γνώση σχετικά με την κατανομή και την συγκέντρωση των φυσικών
ραδιοϊσοτόπων στο έδαφος της Γης μπορεί να μας βοηθήσει ώστε να υπολογίσουμε τα φυσιολογικά
επίπεδα της συγκέντρωσή τους στην ατμόσφαιρα και ακόμη και στους ανθρώπινους ιστούς.
4
 Φυσικά ραδιενεργά ιχνοστοιχεία μπορούν να βρεθούν σε ζώντες και μη ζώντες οργανισμούς. Από τα
340 νουκλίδια τα 70 περίπου είναι ραδιενεργά. Γενικά κάθε νουκλίδιο με ατομικό αριθμό
μεγαλύτερο του 80 έχει και ραδιενεργά ισότοπα, ενώ τα στοιχεία με ατομικό αριθμό μεγαλύτερο
του 83 είναι ραδιενεργά.
 Τα ραδιενεργά στοιχεία ανήκουν στην κατηγορία των βαρέων μετάλλων και επομένως εμφανίζουν
όλες εκείνες τις χημικές ιδιότητες οι οποίες συμβάλλουν στην τοξικότητα του οργανισμού. Μπορούν
εύκολα να αντικαταστήσουν τα μεταλλικά ιόντα των βιολογικών συστημάτων και να σχηματίσουν
άλατα ή χημικούς δεσμούς με τα βιολογικά σουδαία μόρια, όπως οι πρωτεΐνες και τα νουκλεϊνικά
οξέα (DNA, RNA), κ.ά.
 Πέραν των χημικών ιδιοτήτων του η τοξικότητά τους οφείλεται και στο είδος της εκπεμπόμενης
ακτινοβολίας, λόγω της σωματιδιακής ή ηλεκτρομαγνητικής φύσης. Όμως η έναρξη των
αντιδράσεων δεν εξαρτάται μόνον από τον αριθμό των σχηματιζόμενων ηλεκτρονίων, αλλά και από
την πυκνότητά τους κατά μήκος της τροχιάς της θεωρούμενης ακτινοβολίας, καθώς επίσης και από
την ενέργεια που αποδίδεται στο σύστημα. Για την περιγραφή των αλληλεπιδράσεων των βαριά
φορτισμένων σωματίων με την ύλη χρησιμοποιούμε τον ειδικό ιοντισμό (specific ionization).
5
 Ο ειδικός ιοντισμός εκφράζει τον αριθμό των ιόντων που παράγονται στη μονάδα μήκους της
τροχιάς ενός σωματίου η φωτονίου της ακτινοβολίας.
 Επίσης χρησιμοποιείται ο όρος της γραμμικής μεταφοράς ενέργειας, LET (Linear Energy Transfer,
γνωστή από την φυσική ως ενέργεια πέδησης, -dE/dx), o οποίος εκφράζει την μεταβολή της
ενέργειας της ιοντίζουσας ακτινοβολίας ανά μονάδα μήκους διαδρομής.
 Στον Πίνακα 5.1 δίνονται οι διαφορές μεταξύ των ακτινοβολιών και η μεταφορά ενέργειας στο
σύστημα με το οποίο προσκρούουν.
 Έχει υπολογισθεί ότι η LET μιας ακτίνας α είναι 16 φορές μεγαλύτερη συγκρινόμενη με αυτή του
πρωτονίου, επειδή η μάζα της ακτίνας α είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη της μάζας του πρωτονίου
και το φορτίο της δύο φορές μεγαλύτερο φορτίο από το πρωτόνιο.
6
Πίνακας 5. 1. Διαφορές μεταξύ των ακτινών α, β, γ και Χ

7
 Όλες οι ακτινοβολίες α,β,γ και X όταν προσπίπτουν στο βιοσύστημα δεν μεταφέρουν την ενέργειά
τους με συνεχή μορφή, αλλά σαν σωρούς (spurs) διαφόρων μεγεθών με μέσο όρο της τάξης των
102eV. Έτσι κατά μήκος της διαδρομής των ακτινοβολιών σχηματίζονται σωροί από διεγερμένα ή
ιοντισμένα άτομα.
 Ως σωρός ορίζεται ένα σύνολο δραστικών ενδιαμέσων σωματιδίων, που σχηματίζονται από την
πρόσπτωση της ακτινοβολίας, όπου υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μερικά από τα ενδιάμεσα αυτά
σωματίδια να αντιδράσουν μεταξύ τους πριν διαχυθούν στην κύρια μάζα του υλικού.
 Οι σωροί έχουν διαφορετικά μεγέθη. Μπορούν να αποτελούνται από ένα μόνο ιοντισμένο μόριο,
αλλά και από πολλά κατιόντα και ηλεκτρόνια καθώς και έναν αριθμό διεγερμένων μορίων. Αν τα
παραγόμενα ηλεκτρόνια έχουν αρκετή ενέργεια θα απομακρυνθούν από την κύρια κατεύθυνση
διάδοσης της ακτινοβολίας και θα σχηματίσουν μεγαλύτερους σωρούς (blobs). Στο Σχ. 5.1 φαίνεται
ο τρόπος σχηματισμού των σωρών.
8
Σχήμα 5.1. Σχηματισμός σωρών
 Κατά μήκος δηλαδή της διαδρομής σχηματίζεται μία ενεργός ζώνη από σωρούς με μέση απόσταση
102 ev/LET. Από το Σχήμα 5.1 και τον Πίνακα 5.2 μπορεί κανείς να αντιληφθεί γιατί οι σωματιδιακής
φύσης ακτινοβολίες (α,β) σχηματίζουν τοπικά μεγαλύτερο αριθμό ιόντων.
9
Πίνακας 5. 2. Μέσος ειδικός ιοντισμός-Μέση LET κατά την ακτινοβόληση υδατικών συστημάτων με διάφορες ακτινοβολίες.
 Αν υποθέσουμε ότι έχουμε σωμάτια με ενέργεια 10 MeV, τότε στην ενεργό ζώνη τα ηλεκτρόνια
διασχίζουν μία διαδρομή η οποία ανέρχεται περίπου σε 500 nm. Για τα πρωτόνια η απόσταση
γίνεται 12 nm και για τις ακτίνες α περίπου 1 nm. Αν η ενέργεια των ακτίνων λάβει την τιμή 1 MeV
τότε οι αποστάσεις γίνονται αντίστοιχα 400 nm, 2 nm και 0,5 nm.
10
 Η διαδρομή των ακτινοβολιών μέσα στην
ύλη είναι βραχεία, ευθύγραμμη και
χαρακτηρίζεται από υψηλές τιμές ειδικού
ιοντισμού και LET. Όμως τόσο ο ειδικός
ιοντισμός όσο και η LET έχουν τιμές που δεν
είναι σταθερές σε όλη τη διαδρομή των
σωματιδίων. Προς το τέλος της διαδρομής,
οπότε τα σωμάτια έχουν χάσει μεγάλο μέρος
της κινητικής τους ενέργειας, αυξάνει η
πιθανότητα αλληλεπίδρασης με την ύλη με
αποτέλεσμα να αυξάνει ο ειδικός ιοντισμός
και η LET (Σχ. 5. 2).
 Η διαφορά στην LET απορρέει από το ότι οι
Σχήμα 5.2. ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες X και γ
(1) Ελάττωση της ενέργειας με την απόσταση διαδρομής (LET) και είναι αρκετά διεισδυτικές και διέρχονται το
(2) Εξάρτηση του μέσου ειδικού ιοντισμού από την απόσταση για ανθρώπινο σώμα, ενώ απορροφούνται εξ
σωματίδια α αρχικής ενέργειας 7MeVσε αέρα. ολοκλήρου από τσιμέντο πάχους ενός
μέτρου.
11
 Αντίθετα οι ακτίνες α και β μπορούν να παρεμποδισθούν από ένα φύλλο χαρτί ή ένα μία πλάκα από
κόντρα πλακέ, αντίστοιχα. Πολλές φορές δημιουργείται σύγχιση μεταξύ της συμπεριφοράς της
εκπεμπόμενης ακτινοβολίας από το ραδιοϊσότοπο και τις χημικές ιδιότητες του ραδιοϊσοτόπου. Τα
ραδιοϊσότοπα θα αντιδράσουν με το υλικό που έρχονται σε επαφή ως χημικά στοιχεία.
Στο Σχήμα 5.3 φαίνεται το πάχος της διαδρομής των ακτινοβολιών α, β και γ ή X.
 Πάντως ανεξάρτητα από τον τύπο της ιοντίζουσας ακτινοβολίας το τελικό αποτέλεσμα είναι ο
σχηματισμός διεγερμένων και ιοντισμένων ατόμων ή μορίων κατά μήκος της τροχιάς της
ακτινοβολίας. Στην πράξη διαπιστώθηκε ότι διαφορετικού τύπου ακτινοβολίες προκαλούν
διαφορετικά χημικά αποτελέσματα. Η συσχέτιση μεταξύ ιοντισμού και χημικού αποτελέσματος
τοποθετήθηκε σε διαφορετική βάση από τον Lind (1912), όταν μελέτησε το σχηματισμό όζοντος, με
την επίδραση ακτίνων α σε οξυγόνο. Κατάφερε δε για πρώτη φορά να μελετήσει τον αριθμό των
σχηματιζόμενων ιόντων και την χημική απόδοση στο ίδιο μέσο.
12
Επίσης, ανεξάρτητα από το είδος της

εκπεμπόμενης ακτινοβολίας η μεταφορά της
ενέργειας στο βιολογικό σύστημα, ή στα υδατικά
διαλύματα ευρύτερα, αρχίζει με το φυσικό στάδιο
που διαρκεί 10-16 s, η δε ακτινοβολία προκαλεί
άμεσα ή έμμεσα ιοντισμό των μορίων του νερού
του βιολογικού συστήματος.
(5.1)
Σχήμα 5. 3. Διαφορά πάχους διαδρομής μεταξύ των

ακτινών α, β και γ ή Χ
13
 Ακολουθεί το φυσικοχημικό στάδιο διαρκεί περίπου 10-11sec ή και λιγότερο. Στο διάστημα αυτό το
σύστημα οδηγείται σε θερμική ισορροπία και η μετατροπή των ηλεκτρονίων σε θερμικά ηλεκτρόνια
και παράγονται τα πρωτογενή προϊόντα της σχάσης του νερού που είναι οι ελεύθερες ρίζες
υδροξυλίου και υδρογόνου. Οι παραγόμενες κατά το φυσικοχημικό στάδιο ελεύθερες ρίζες
υδροξυλίου, υδρογόνου και τα ηλεκτρόνια διαχέονται στο σύστημα σχηματίζοντας είτε διμερή
προϊόντα είτε αντιδρούν με τα μόρια του συστήματος. Το στάδιο αυτό είναι το χημικό και διαρκεί
περί τα 10-8sec.
 Τέλος επικρατεί το βιολογικό στάδιο το οποίο επηρεάζει τις διεργασίες ανάπτυξης του κυττάρου
ζώντων οργανισμών. Έτσι για τη διαίρεση των κυττάρων των μικροοργανισμών απαιτούνται μόνο
μερικές ώρες. Η καταστροφή του νευρικού συστήματος γίνεται σε μερικές ημέρες, ενώ για την
καταστροφή του αιμοποιητικού συστήματος απαιτείται περίπου ένας μήνας. Τέλος η γενετική
καταστροφή και η καρκινογένεση μπορεί να εμφανισθούν και μετά από παρέλευση αρκετών ετών.
14
 Ανεξάρτητα από το είδος της ακτινοβολίας τα τελικά δραστικά σωματίδια που σχηματίζονται δίνοται
από την αντίδραση:
(5.2)
 Η αντίδραση (5.2) ερμηνεύει και την απαίτηση της χρήσης λιμναίου (γλυκού) νερού ως ψυκτικό
μέσον των αντιδραστήρων. Όταν οι ελεύθερες ρίζες και τα ηλεκτρόνια δεν έχουν να αντιδράσουν με
άλλα μόρια τότε αντιδρούν μεταξύ τους παρέχοντας ως σταθερά προϊόντα υπεροξείδιο του
υδρογόνου, αέριο υδρογόνο και νερό. Στην πράξη βέβαια αυτό δεν ισχύει και γι αυτό προκαλείται η
διάβρωση των συστημάτων των αντιδραστήρων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ
ΤΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
1.1 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
3
5.1.1 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ
 Για να αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο τα ραδιενεργά υλικά μεταφέρονται από το έδαφος στα
φυτά και με την διατροφή στον άνθρωπο, πρέπει να γνωρίζουμε τις φυσικές και χημικές ιδιότητες
του εδάφους και τους μηχανισμούς βάσει των οποίων μπορούν να εισέλθουν στα τρόφιμα.
 Τα περισσότερα υλικά της διατροφής μας παράγονται στο άμεσο περιβάλλον και επομένως τα
συστατικά τους θα εξαρτώνται από το έδαφος στο οποίο αναπτύσσονται. Μόνο το οξυγόνο, τον
άνθρακα και το άζωτο μπορούμε να πάρουμε και από την ατμόσφαιρα μέσου της αναπνοής. Έτσι τα
λαχανικά και το κρέας θα περιέχουν εκείνα από τα ραδιενεργά στοιχεία που είναι στο έδαφος, αλλά
και στο νερό. Επομένως και στον άνθρωπο ανιχνεύουμε στους ιστούς και στα οστά αντίστοιχα
ραδιοϊσότοπα.
 Στην περίπτωση που έχουμε τεχνητά ραδιοϊσότοπα τα οποία έχουν απορροφηθεί από το έδαφος,
τότε με τον ίδιο τρόπο περιμένουμε να τα βρούμε στον κύκλο της διατροφής. Τα φυτά
ακολουθώντας τον κύκλο μεταβολισμού τους απορροφούν με τις ρίζες τα ραδιοϊσότοπα από το
έδαφος. Τα ζώα και ο άνθρωπος θα δεχθούν μέσα από τα φυτά και το νερό που καταναλώνουν τα
ραδιοϊσότοπα, αλλά τα δέχονται και μέσα από την αναπνοή.
4
 Αν παρατηρήσουμε μία κάθετη τομή του εδάφους σε θα δούμε ότι ο αποτελείται από διάφορα
στρώματα, με διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά. Το ανώτατο κυρίως στρώμα του εδάφους
καθορίζει σε συνδυασμό με τις κλιματολογικές συνθήκες την ανάπτυξη των διαφόρων φυτικών
ειδών. Το πάχος αυτού του στρώματος κυμαίνεται μεταξύ 30 και 60 cm. Στο πάχος αυτό της
επιφάνειας του εδάφους αναπτύσσονται πολλές μορφές της ζωής. Το δεύτερο στρώμα το οποίο
εκτείνεται στο 1 m κάτω από την επιφάνεια αποτελεί το υπέδαφος. Τέλος σε βάθος περίπου 1,5 m
εμφανίζεται το στρώμα στο οποίο διακρίνονται θραύσματα των ορυκτών που αποτελούν τα
πετρώματα της περιοχής. Η απλή αυτή ταξινόμηση των εδαφών μπορεί να συνεχισθεί με βάση και
άλλα χαρακτηριστικά.
 Τα ανόργανα συστατικά των στρωμάτων μπορούν να είναι άμμος, ιζήματα και άργιλος σε διάφορες
εκατοστιαίες αναλογίες, που εξαρτώνται από την περιοχή. Η άμμος είναι κυρίως χαλαζίας και η
διάμετρος των κόκκων είναι μεταξύ 50 μm και περίπου 2 mm. Τα ιζήματα αποτελούνται από υλικά
που έχουν διάμετρο μεταξύ 2 και 50 μm, ενώ στις αργίλους η διάμετρος των κόκκων είναι μικρότερη
από 2 μm.
5
 Οι σπουδαιότερες φυσικοχημικές διεργασίες γίνονται σε εδάφη όπου μπορούν να αναπτυχθούν

φυτά. Βασικό χαρακτηριστικό των εδαφών αυτών είναι το pH και το είδος των αρνητικών ιόντων. Τα
αρνητικά ιόντα παίζουν σημαντικό ρόλο επειδή καθορίζουν το είδος των θετικών μεταλλικών ιόντων
και κατά συνέπεια τις ιδιότητες της επιφάνειας του εδάφους.
 Τα περισσότερα από τα διατροφικά ιόντα δεν είναι διαλυτά στο νερό του εδάφους, αλλά
απορροφώνται από τα υλικά του. Με διάφορες επομένως διεργασίες μπορούμε να αντλήσουμε από
την «αποθήκη του εδάφους» τα διατροφικά αυτά ιόντα. Από την άλλη πλευρά μπορούμε να πούμε
ότι τα ευδιάλυτα ιόντα δεν παραμένουν για πολύ στην επιφάνεια, δεδομένου ότι παρασύρονται
από τα νερά της βροχής. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς στα εδάφη των περιοχών με πολλές
βροχοπτώσεις, όπως είναι στις τροπικές ζώνες όπου τα εδάφη τους είναι αρκετά φτωχά σε θρεπτικά
μεταλλικά ιόντα.
 Τα κατιόντα που υπάρχουν στα υδατικά διαλύματα ανταλλάσσονται με τα κατιόντα των αργιλικών
στρωμάτων της επιφάνειας του εδάφους. Με την πάροδο του χρόνου αυτά τα εδάφη γίνονται όξινα
επειδή έχουμε αντικατάσταση των θετικών ιόντων από ιόντα υδρογόνου.
6
 Χαρακτηριστική είναι η γενική αντίδραση:

Όξινα εδάφη + ανθρακικά ----------► Ουδέτερα εδάφη
 Μερικά από τα ιόντα που μπορούν να αντικαταστήσουν τα ιόντα υδρογόνου φαίνονται στις
σχηματικές αντιδράσεις:
7
 Στο Σχήμα 5.4 δίνεται παραστατικά η

πορεία ανταλλαγής των μεταλλικών
ιόντων με τα ιόντα υδρογόνου σε μίγμα
αργιλικών και ασβεστολιθικών εδαφών.
 Η δυνατότητα για ένα έδαφος να
απορροφήσει τα κατιόντα εκφράζεται
ποσοτικά με την χωρητικότητα
ανταλλαγής, δηλαδή την ποσότητα των
κατιόντων (mEq, χιλιοστά ισοδυνάμου)
που απαιτείται ώστε να εξουδετερώσει
τα αρνητικά ιόντα που υπάρχουν σε 100
gr χώματος pH 7.
Σχήμα 5. 4. Παραστατική ανταλλαγή ιόντων στο έδαφος

8
 Τα μοντμοριλονιτικά εδάφη έχουν ικανότητα πλήρους ανταλλαγής των ιόντων 100 mEq/100 gr, σε
αντίθεση με τα πετρώματα τύπου καολίνη έχουν 10 mEq/100 gr. Τα αμμώδη εδάφη δεν μπορούν να
συγκρατήσουν εύκολα τα ιόντα επειδή είναι ξηρά, δεδομένου ότι δεν συγκρατούν το νερό.
 Τα ραδιενεργά επομένως στοιχεία, ως χημικά στοιχεία, θα ακολουθήσουν τους φυσικοχημικούς
νόμους και ανάλογα το είδος του φυτού και από το βάθος της ρίζας θα απορροφηθούν από τα
φυτά. Οι παράμετροι που καθορίζουν τον χρόνο παραμονής του ραδιοϊσοτόπου στο έδαφος και τον
τρόπο επιλογής από τα φυτά είναι πολλαπλοί. Ο χημικός δεσμός, η διαλυτότητα ή η
συμπλοκοποίηση με οργανικές ενώσεις είναι μερικοί από τους παράγοντες που καθορίζουν την
παραμονή ενός ιόντος χημικού στοιχείου ή ραδιοϊσοτόπου.
 Τα δισθενή γενικά ιόντα συνδέονται περισσότερο έντονα με τα συστατικά του εδάφους σε σχέση με
τα μονοσθενή, χωρίς όμως σε κάθε περίπτωση το σθένος να καθορίζει πάντα το αποτέλεσμα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του στροντίου-90 (90Sr) και του καισίου-137 (137Cs).
Το στρόντιο-90 είναι δισθενές στοιχείο, ενώ το καίσιο-137 μονοσθενές. Παρ’ όλα αυτά το στρόντιο
διεισδύει εύκολα στο έδαφος και σε εδάφη φτωχά σε κάλλιο το αντικαθιστά και προσλαμβάνεται
εύκολα από τα φυτά.
9
 Μελέτες απέδειξαν ότι τα ραδιενεργά υλικά δεν έχουν την ίδια συμπεριφορά στο έδαφος και η
απορροφητικότητα του εδάφους είναι διαφορετική για το καθένα. Επίσης παρατηρήθηκε ότι σε
εδάφη με μεγάλη ικανότητα ανταλλαγής ιόντων που διαβρέχονται με νερό εδάφους το στρόντιο-90
μετακινείται με ρυθμό 1,1 μέχρι 1,3 cm/ημέρα. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε μετακίνηση του στροντίου
σε βάθος μικρότερο από 5 m/έτος. Δεδομένου ότι ο μέσος χρόνος ζωής του στροντίου-90 είναι 40
χρόνια σημαίνε ότι στο διάστημα αυτό το στρόντιο-90 θα μεταναστεύσει σε βάθος 200 m. Σε δέκα
χρόνους ημιζωής (280 χρόνια) η ολική ποσότητα του στροντίου-90 θα μειώνεται κατά 10%, που
σημαίνει ότι στο διάστημα αυτό θα διανύσει 1400 m βάθος.
 Άγγλοι ερευνητές με συστηματικές μελέτες για διάφορα εδάφη και διάφορες καλλιέργειες έδειξαν
ότι το στρόντιο-90 που παράγεται από τα πυρηνικά όπλα συνδέεται έντονα με τα συστατικά της
επιφάνειας του εδάφους και παραμένει σε μερικά εκατοστά βάθους, ενώ τόσο το καίσιο- 137 όσο
και το στρόντιο-90 βρίσκονται στην βιομάζα των φύλλων των φυτών σε αρκετά μεγάλες ποσότητες.
10
 Με προσεγγιστικούς υπολογισμούς έδειξαν ότι το 50% των ραδιοϊσοτόπων αυτών βρίσκεται στο
έδαφος και τα φύλλα των φυτών, ενώ το υπόλοιπο 50% βρίσκεται στον μίσχο των φυτών. Έτσι ο
βιολογικός κύκλος του στροντίου-90 και καισίου-137 θα είναι:
Έδαφος-φυτά-βιομάζα φυτών-μικροοργανισμοί-έδαφος
 Αν και όλα τα στοιχεία μπορούμε να πούμε ότι βρίσκονται σε όλα τα εδάφη, όμως μόνον 16 είναι
απολύτως απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών. Τα στοιχεία αυτά είναι: ο άνθρακας, το
υδρογόνο, το οξυγόνο, το άζωτο, ο φωσφόρος, το θείο, το κάλλιο, το ασβέστιο, το μαγνήσιο, ο
σίδηρος, το μαγγάνιο, ο ψευδάργυρος, ο χαλκός, το μολυβδαίνιο, το βόριο και το χλώριο. Όλα τα
παραπάνω στοιχεία τα προσλαμβάνουμε από το έδαφος εκτός από τον άνθρακα, υδρογόνο και
οξυγόνο που προσλαμβάνουμε και από την ατμόσφαιρα.
 Γενικά, όλα τα ραδιοϊσότοπα εισέρχονται στον βιολογικό κύκλο με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο
συμμετέχουν τα μη ραδιενεργά στοιχεία. Μερικά από τα στοιχεία μπορεί να συμμετάσχουν ή να μη
συμμετέχουν στον μεταβολισμό των φυτών. Έτσι το ιώδιο, το κοβάλτιο, το ράδιο και το ουράνιο, αν
και βρίσκονται στα φυτά, όμως δεν συμμετέχουν στον μεταβολισμό του φυτού. Γενικά, μπορούμε
να πούμε ότι στα φυτά υπάρχουν τα στοιχεία εκείνα που απαντούν στο φυσικό περιβάλλον του
εδάφους ανάπτυξης του φυτού.
11
 Η τάση την οποία εμφανίζει το φυτό να απορροφά από το έδαφος τα ραδιοϊσότοπα εξαρτάται από
τον μεταβολισμό του φυτού και τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους. Ο Menzel ανακοίνωσε το
1965 την σειρά επιλεκτικότητας των φυτών για μερικά ραδιοϊσότοπα:
Sr » I > Ba > Cs, Ru > Ce >Y, Pm, Zr, Nb > Pu
 Τα φυσικά ραδιοϊσότοπα που υπάρχουν στο έδαφος και που συμμετέχουν στον μεταβολισμό του
φυτού, απορροφώνται από τις ρίζες του φυτού με τον ίδιο τρόπο όπως και το μη ραδιενεργό
ισότοπο. Έτσι για παράδειγμα το ασβέστιο-45 που είναι ραδιενεργό εισέρχεται στο φυτό και
συμμετέχει στον μεταβολισμό του φυτού με τον ίδιο τρόπο που συμμετέχει το σταθερό ισότοπο του
ασβεστίου.
 Επειδή το ασβέστιο βρίσκεται στο έδαφος με μορφή ιοντική συνεπάγεται ότι και το ραδιοϊσότοπο
του ασβεστίου έχει ιοντική μορφή. Αυτό σημαίνει ότι το φυτό δεν έχει την ικανότητα να διαχωρίζει
τα ισότοπα ενός στοιχείου.
 Αν αφήσουμε ένα φυτό να αναπτυχθεί σε υδατικό διάλυμα που περιέχει ασβέστιο και στρόντιο οι
ρίζες του φυτού δεν θα διαχωρίσουν τα δύο αυτά ραδιοϊσότοπα. Οι παράγοντες που θα
επηρεάσουν την ποσότητα του ραδιοϊσοτόπου που θα απορροφήσουν τα φυτά εξαρτώνται από το
βάθος της ρίζας και τη συγκέντρωση του ραδιοϊσοτόπου.
12
 Έχει διαπιστωθεί ότι η συγκέντρωση των ραδιοϊσοτόπων στα φυτά είναι πολλαπλάσια της
συγκέντρωσης που έχει το έδαφος στο οποίο αναπτύσσεται το φυτό. Το αποτέλεσμα αυτό
ερμηνεύεται αν λάβουμε υπόψη ότι το φυτό δεν απορροφά κάθε συστατικό του εδάφους, αλλά
μόνο εκείνο που έχει παρόμοιες ιδιότητες προς τα στοιχεία που απαιτεί για την ανάπτυξή του.
 Προκειμένου επομένως να μειώσουμε την πιθανότητα απορρόφησης ραδιοϊσοτόπων από τις ρίζες
του φυτού πρέπει να γνωρίζουμε ποιά σταθερά στοιχεία έχουν την ίδια χημική συγγένεια και
συμπεριφορά με τα ραδιενεργά ισότοπα ώστε να αυξήσουμε τοπικά την συγκέντρωση σε σταθερά
στοιχεία (μη τοξικά). Στο Σχήμα 5.5 φαίνεται η πορεία του ραδιενεργού ισοτόπου στο εσωτερικό του
φυτού.
 Έντονο πρόβλημα αποτελεί για τον άνθρωπο η μόλυνσή του από ραδιονουκλίδια τα οποία
εισέρχονται στον οργανισμό μέσω της αναπνοής. Στην περίπτωση αυτή το 75% της αναπνεόμενης
ποσότητας προσβάλλει το άνω αναπνευστικό σύστημα. Η δυσκολία απομάκρυνσης των
ραδιονουκλιδίων από τους πνεύμονες προς το γαστρεντερικό σύστημα και στη συνέχεια αποβολή
από το σώμα, έγκειται στο γεγονός ότι σχηματίζουν σύμπλοκα ή δυσδιάλυτα άλατα.
13
Σχήμα 5. 5. Πορεία των ραδιοϊσοτόπων στον κορμό

του φυτού (κυρίως 40Κ). Οι έντονα φωτισμένες
περιοχές αντιστοιχούν σε συγκέντρωση
ραδιονουκλιδιων. Τα βέλη δίνουν τις θέσεις
μεγαλύτερης συγκέντρωσης
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
2. ΤΡΙΤΙΟ, ΑΝΘΡΑΚΑΣ-14, ΚΑΛΙΟ-40,
ΣΤΡΟΝΤΙΟ-90, ΚΑΙΣΙΟ-137
3
5.2.1 ΤΡΙΤΙΟ (3H)
 Το τρίτιο είναι το μοναδικό ραδιενεργό ισότοπο του υδρογόνου που με εκπομή ακτίνων β μεταπίπτει
σε πυρήνες 3He. Ο χρόνος ημιζωής του είναι 12,3 χρόνια και αποτελεί κανονικό στοιχείο της
ατμόσφαιρας και της βιόσφαιρας. Παράγεται από τις μεταπτώσεις των ραδιονουκλιδίων του
εδάφους, καθώς και από την επίδραση των κοσμικών ακτίνων στα άτομα του αζώτου της
ατμόσφαιρας. Το τρίτιο αντιδρά ταχύτατα με το οξυγόνο για να σχηματίσει νερό: 3Η2Ο.
 Το τρίτιο εισέρχεται στον οργανισμό με την αναπνοή, με την κατάποση του νερού (Η2Ο) και μέσου
του δέρματος. Όταν εισχωρήσει στον οργανισμό μέσου του νερού, τότε η απορρόφηση από τα υγρά
του σώματος είναι 100% και διαχέεται σε όλο το σώμα ταχύτατα.
 Μόλυνση του σώματος των ανθρώπων από ατυχήματα τρίτιου έχει αναφερθεί. Τα συμπτώματα
είναι ναυτία, κατάπτωση και αν η συγκέντρωση είναι μεγάλη, οδηγεί στον θάνατο.
4
5.2.2 ΑΝΘΡΑΚΑΣ
ΑΝΘΡΑΚΑΣ--14,14C
 Η κοσμική ακτινοβολία μετατρέπει το άζωτο της ατμόσφαιρας σε άνθρακα-14. Η συγκέντρωση του

ραδιοϊσοτόπου αυτού με τον άνθρακα-12 βρίσκεται σε ισορροπία στην βιόσφαιρα και υπολογίζεται
η σχέση υπολογίζεται ίση προς 7,5±2,7 pCi14C/gr12C. Η συγκέντρωση αυτή ήταν σταθερή για περίπου
15.000 χρόνια πριν από το 1954, οπότε μία θερμοπυρηνική έκρηξη μετέβαλε την σχέση 14C/gr12C.
Πιστεύεται ότι ο άνθρακας-14 στην ατμόσφαιρα επικρατεί ως 14C02.
 Επειδή ο μέσος χρόνος ζωής του άνθρακα-14 είναι 8.000 χρόνια (χρόνος ημιζωής 5.730 χρόνια),
γίνεται προφανές ότι η επιπλέον δόση που δεχόμαστε θα επηρεάσει αρκετές γενιές. Η άποψη αυτή
ενισχύεται από το γεγονός ότι ο άνθρακας μπορεί εύκολα να εισχωρήσει από την τροπόσφαιρα και
στρατόσφαιρα, στους ωκεανούς, το έδαφος και στον διατροφικό κύκλο. Επομένως μέσω της
βιόσφαιρας μπορεί να εισέλθει στο ανθρώπινο σώμα και συνεπώς να επηρεάσει τα γονίδια.
 Ο βιολογικός χρόνος ημιζωής είναι 10 ημέρες για το σώμα και 40 ημέρες αν αποθηκευθεί στο λίπος.
Μετρήσεις που έγιναν στο παρελθόν, έδειξαν το 1967 ότι στην τροπόσφαιρα η αύξηση του
άνθρακα-14 ανήλθε σε 60% εκείνης που είχε παρατηρηθεί το 1964. Αντίστοιχα η αύξηση του
άνθρακα-14 στους ανθρώπινους ιστούς αυξήθηκε το 1964 από 20 σε 30% της τιμής που είχε
μετρηθεί το 1950.
 Ο υπολογισμός της συγκέντρωσης του άνθρακα-14 στην ατμόσφαιρα εμφανίζει ιδιαίτερο
ενδιαφέρον, αφού μπορούμε υπολογιστικά να προσδιορίσουμε την πιθανή αύξηση των
μεταλλαγμένων γονιδίων. Εκπέμπει ακτίνες β με ενέργεια 0,155 MeV.
5
5.2.3 ΚΑΛΙΟ-
ΚΑΛΙΟ-40, 40Κ
 Από τα τρία ισότοπα του καλίου μόνο το κάλιο-40 είναι ραδιενεργό, με χρόνο ημιζωής 1,3x109
χρόνια. Εκπέμπει ακτίνες β ενέργειας 1,31 MeV κατά 89%, σύλληψη ηλεκτρονίου (EC) 11% και
ακτινοβολία γ 11% με ενέργεια 1,46 MeV. Ο βιολογικός χρόνος ημιζωής για όλο το σώμα είναι 58
ημέρες και απορροφάται κυρίως από τους μύες.
 Ένας άνθρωπος βάρους 70 kg περιέχει περίπου 140 gr καλίου, που είναι συγκεντρωμένο κυρίως,
όπως προαναφέρθηκε στους μύες. Από την ειδική δραστικότητα του καλίου υπολογίζεται ότι το
κάλιο-40 είναι της τάξεως του 0,1 μCi. Η ποσότητα αυτή του καλίου-40 προσθέτει στο σώμα δόση
ακτινοβολίας ίση με 20 mrem/χρόνο στους μαλακούς ιστούς και 15 mrem/χρόνο στα οστά. Το
θαλασσινό νερό περιέχει 300 pCi/lt. Λόγω της αφθονίας του καλίου στην φύση το κάλιο-40
επικρατεί στις τροφές.
6
5.2.4 ΣΤΡΟΝΤΙΟ-
ΣΤΡΟΝΤΙΟ-90, 90Sr
 Το στρόντιο-90 είναι το πλέον μελετημένο ραδιοϊσότοπο στην τροφική αλυσίδα. Χαρακτηρίζεται με

την μονάδα στροντίου (SU) και η οποία εκφράζει τον λόγο 1pCi90Sr/gCa. Αυτή η σχέση δηλώνει ότι το
ασβέστιο στις τροφές έχει αντικατασταθεί μερικώς από το στρόντιο-90.
 Η σχέση αυτή είναι χρήσιμη όταν θέλουμε να δούμε τα βιολογικά βήματα του στροντίου-90.
 Επειδή το στρόντιο-90 δεν είναι ομογενώς κατανεμημένο στο έδαφος δεν μπορούμε να
υπολογίσουμε τον λόγο Sr/Ca στις τροφές, από τον λόγο εδάφους, αφού οι ρίζες των φυτών δεν
απορροφούν την ίδια ποσότητα. Σε πειραματικές συνθήκες και σε καλά ομογενοποιημένα εδάφη ο
λόγος Sr/Ca που υπολογίσθηκε στα φυτά δεν διαφέρει σημαντικά από τον λόγο Sr/Ca που έχουμε
στο έδαφος (0,7-0,8).
7
5.2.4 ΣΤΡΟΝΤΙΟ-
ΣΤΡΟΝΤΙΟ-90, 90Sr
 Ενδιαφέρον παρουσιάζει το ποσοστό του στροντίου που εισέρχεται μέσω της διατροφής στον
άνθρωπο. Διαπιστώθηκε ότι αν το στρόντιο-90 λαμβάνεται κατ’ ευθείαν από τα φυτά τότε ο λόγος
στον ανθρώπινο οργανισμό, η σχέση δηλαδή να μεταβολισθεί το στρόντιο-90 έναντι του σταθερού
ασβεστίου, είναι 0,25 και 0,025 αν το ασβέστιο λαμβάνεται από το γάλα. Αυτό σημαίνει ότι η
αγελάδα κατακρατεί το 90% του στροντίου-90.
 Ο καθαρός λόγος Sr/Ca στον ανθρώπινο οργανισμό εξαρτάται από το είδος της διατροφής, αν
δηλαδή είναι κανείς φυτοφάγος, κρεατοφάγος, αν καταναλώνει αρκετά γαλακτοκομικά προϊόντα,
κ.ά. Η λήψη χημικής προέλευσης ασβεστίου μειώνει την πιθανότητα λήψης μέσω της διατροφής
στροντίου-90. Επειδή όμως το χημικά παρασκευασμένο ασβέστιο δεν απορροφάται εύκολα από τον
οργανισμό δημιουργεί άλλα προβλήματα υγείας.
 Το στρόντιο έχει χρόνο ημιζωής 28,1 χρόνια και βιολογικό χρόνο ημιζωής 1,8x104 ημέρες στα οστά
και 1,3 x104 ημέρες στο υπόλοιπο σώμα. Εκπέμπει ακτίνες β ενέργειας 0,54 MeV.
8
5.2.5 ΚΑΙΣΙΟ-
ΚΑΙΣΙΟ-137, 137Cs
 Το καίσιο είναι ένα από τα ραδιονουκλίδια που έχουν μελετηθεί αρκετά επειδή αποτελεί προϊόν της
πυρηνικής σχάσης. Από τα 21 ραδιοϊσότοπα του καισίου μόνο το καίσιο-137 και το καίσιο-134
εμφανίζουν μεγάλη επικινδυνότητα. Το καίσιο-137 βρίσκεται στα ανόργανα συστατικά των
αργιλικών εδαφών και μπαίνει πιο δύσκολα στην διατροφή μας. Το καίσιο είναι το μεταβολικό
ανάλογο του καλίου και κατανέμεται ομοιόμορφα σε όλο το σώμα. Για τον λόγο αυτό μας
ενδιαφέρει ο λόγος Cs /Κ. Ο λόγος 137Cs /Κ στο βιολογικό σύστημα δεν είναι σταθερός, όπως είναι ο
λόγος Sr/Ca. Το καίσιο-137 αντικαθιστά εύκολα το κάλιο και ο λόγος 137Cs /Κ μπορεί με μεγάλη
ευκολία να αναστραφεί. Έτσι αν εμπλουτήσουμε τα εδάφη ή την διατροφή μας με σταθερό κάλιο,
τότε μειώνεται αρκετά η πιθανότητα ώστε τα φυτά να απορροφήσουν από το έδαφος το καίσιο-137.
 Μελέτες που έγιναν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έδειξαν ότι αν και το γάλα περιέχει τις
μεγαλύτερες ποσότητες καισίου- 137, όμως τα δύο τρίτα της ποσότητας το λαμβάνουμε από το
κρέας, τα φρούτα, τα λαχανικά και τα δημητριακά.
9
5.2.5 ΚΑΙΣΙΟ-
ΚΑΙΣΙΟ-137, 137Cs
 Ο βιολογικός κύκλος του καισίου-137 είναι:

Ατμόσφαιρα-έδαφος-φυτά-ζώα-άνθρωπος-έδαφος-ατμόσφαιρα
 Όταν το καίσιο εισέλθει στον ανθρώπινο οργανισμό το 80 % αποτίθεται στους ιστούς και 8% στα
οστά. Ο χρόνος ημιζωής για τον μεταβολισμό του εξαρτάται από το βάρος του ατόμου, το φύλο
(άνδρας, γυναίκα) και τις διατροφικές συνήθειες. Έχει διαπιστωθεί ότι για την απομάκρυνση από τον
οργανισμό απαιτούνται 110 ημέρες για τους άνδρες, 80 ημέρες για τις γυναίκες και 60 ημέρες για τα
παιδιά. Σε νεογέννητα παιδιά η απομάκρυνση είναι περισσότερο εύκολη και ο χρόνος ημιζωής
είναι10 ημέρες. Επιβάρυνση του οργανισμού κατά 1pCi/g Κ αυξάνει την ετήσια δόση κατά 0,02
mrad/χρόνο.
 Το καίσιο-137 έχει φυσικό χρόνο ημιζωής 30 χρόνια και βιολογικό χρόνο για ενήλικες 50-150 ημέρες,
ενώ για παιδιά 44 ημέρες. Εκπέμπει ακτίνες β με ενέργεια 1,17 MeV(7%) και 0,51 MeV (92%) και
ακτίνες γ με ενέργεια (82%) 0,66 MeV.
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
3. ΙΩΔΙΟ, ΡΑΔΙΟ, ΕΞΑΣΘΕΝΗΜΕΝΟ
ΟΥΡΑΝΙΟ, ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΟ
3
5.2.6 ΙΩΔΙΟ-
ΙΩΔΙΟ-131, 131Ι
 Το ιώδιο έχει 10 ραδιενεργά ισότοπα, τα οποία είναι προϊόντα της πυρηνικής σχάσης των
αντιδραστήρων ή των πυρηνικών όπλων. Από βιολογική άποψη μόνο το 131Ι παρουσιάζει
ενδιαφέρον. Τα ραδιοϊσότοπα 132Ι, 133Ι, 134Ι και 135Ι είναι σημαντικά τη στιγμή της έναρξης του
ατυχήματος. Το ραδιενεργό ιώδιο έχει χρόνο ημιζωής 8 ημέρες και για τον λόγο αυτό δεν θεωρείται
σημαντικό στοιχείο ραδιενεργού ρύπανσης, παρά μόνο τις πρώτες ημέρες.
 Η μόλυνση του οργανισμού γίνεται μέσου της αναπνοής και γαστρεντερικά, από την διατροφή. Το
ιώδιο-131 απορροφάται πολύ γρήγορα από τα φυτά. Πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση του
φρέσκου γάλακτος, αλλά αν πρόκειται το γάλα να μετατραπεί σε σκόνη, οπότε θα καταναλωθεί μετά
από αρκετό χρονικό διάστημα, τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί, αφού μεταπίπτει σε σταθερό
στοιχείο. Δεν μπορεί επίσης να καταναλωθεί ως φρέσκο τυρί.
 Για την κατανομή του ραδιοϊσοτόπου του ιωδίου δεν υπάρχουν μαθηματικά μοντέλα, λόγω του
μικρού χρόνου ημιζωής. Οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν επίσης την επικάθιση στο έδαφος, οπότε
δεν μπορούν να συλλεγούν αξιόπιστα αποτελέσματα, όπως συμβαίνει με το καίσιο-137 και το
στρόντιο-90. Λόγω του μικρού χρόνου ημιζωής υπολογίζεται ότι το ιώδιο-131 μπορεί να
απομακρυνθεί από τις τροφές σε διάστημα περίπου 6 ημερών.
4
5.2.6 ΙΩΔΙΟ-
ΙΩΔΙΟ-131, 131Ι
 Το ιώδιο-131 συγκεντρώνεται στον θυρεοειδή και ο χρόνος ημιζωής είναι 7,6 ημέρες. Το ραδιενεργό
ιώδιο μπορεί να απομακρυνθεί 100% με χορήγηση 50-200 mg σταθερού ιωδίου. Η χορήγηση γίνεται
με την μορφή ιωδιούχου καλίου (ΙΚ) και πρέπει να γίνει μέσα σε 2 ώρες μετά την έκρηξη.
 Έχει υπολογισθεί ότι σε μία δοκιμή πυρηνικού όπλου παράγεται ανά 1 ktn (1 χιλιότονος) 30.000 Ci
ιωδίου-131. Σε ατυχήματα αντιδραστήρων διαχέονται στην ατμόσφαιρα περίπου 20.000 Ci ιωδίου-
131.
5
5.2.7 ΡΑΔΙΟ-
ΡΑΔΙΟ-226, 226Ra
 Το ράδιο είναι ένα από τα πλέον μελετηθέντα ραδιενεργά στοιχεία. Έχει φυσικό χρόνο ημιζωής 1620
χρόνια και βιολογικό χρόνο ημιζωής 900 ημέρες για τα μαλακά μέρη του σώματος και στα οστά 10-
12 χρόνια. Εκπέμπει ακτίνες α με ενέργειες 4,78 MeV (94,3%) και 4,59 MeV (5,7%) και ακτίνες γ με
ενέργειες 0,188 MeV (4%) και 0,26 MeV (0,007%). Το ράδιο-226 και τα θυγατρικά του ισότοπα
συγκεντρώνονται κυρίως στα οστά όπου στους οστεοβλάστες παρέχουν δόση ακτινοβολίας 10
mrem/χρόνο. Στην δόση αυτή δεν συμπεριλαμβάνεται η δόση των θυγατρικών ραδιοϊσοτόπων.
6
5.2.8 ΡΑΔΙΟ-
ΡΑΔΙΟ-226, 226Ra ΣΤΟ ΝΕΡΟ
 Το 226Ra στο νερό του πυθμένα των ωκεανών είναι ισόμορφα κατανεμημένο και πιστεύεται ότι
προέρχεται από τα απόβλητα που περιέχουν θόριο-230 (230Th). Η συγκέντρωση του Ραδίου-226
μεταβάλλεται από 0,09 pCi/lit που είναι στον πυθμένα του Ινδικού Ωκεανού σε 0,15 pCi/lit στον
Ατλαντικό και Ειρηνικό Ωκεανό. Στην επιφάνεια των ωκεανών η συγκέντρωση του ραδίου-226 είναι
10-14 pCi/lit. Η συγκέντρωση του 226Ra στα νερά των ποταμών, λιμνών και ποσίμου νερού
μεταβάλλεται από περιοχή σε περιοχή, ακόμη και για την ίδια χώρα.
7
5.2.9 ΡΑΔΙΟ-
ΡΑΔΙΟ-226, 226Ra ΣΤΙΣ ΤΡΟΦΕΣ
 Το ράδιο-226 έχει χημική συμπεριφορά παρόμοια με εκείνη του ασβεστίου και επομένως τα φυτά το
απορροφούν από το έδαφος με τον ίδιο τρόπο και μέσα από την διατροφή μπαίνει στο ανθρώπινο
σώμα. Επομένως μπορεί χημικά να υπολογισθεί ο λόγος αντικατάστασης του ασβεστίου από το
ράδιο-226 και να βρεθεί ο ρυθμός απορρόφησης από τα φυτά. Με τον τρόπο αυτό διαπιστώθηκε
ότι τα φυστίκια Βραζιλίας είναι εξόχως ραδιενεργά αφού περιέχουν 1400 pCi/100 gr σε συνολικό
226Ra και 228Ra.
8
5.2.10 ΡΑΔΙΟ
ΡΑΔΙΟ--226, 226Ra ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥΣ
ΙΣΤΟΥΣ
 Αρκετές μελέτες έχουν γίνει σε όλο τον κόσμο για τον υπολογισμό του 226Ra στους ανθρώπινους
ιστούς. Από την έρευνα που έγινε στις χώρες των Ηνωμένων Εθνών διαπιστώθηκε ότι η
περιεκτικότητα του ραδίου-226 στον ανθρώπινο σκελετό κυμαίνεται από 0,010-0,015 pCi/g μάζας
(σε στάχτη) και αντιστοιχεί σε 30-40 pCi σκελετικής μάζας σε στάχτη βάρους 2800 g. Σύμφωνα με
τον Hursh και τους συνεργάτες του το 78% του ραδίου-226 απορροφάται από τα οστά. Ο
υπολογισμός της ποσότητας ραδίου-226 που εναποτίθεται στα οστά δεν είναι εύκολο να
υπολογισθεί με βάση την δόση ακτινοβολίας, επειδή εκπέμπει ακτίνες α και επομένως μη
διαπερατές από το σώμα.
9
5.2.11 ΕΞΑΣΘΕΝΗΜΕΝΟ ΟΥΡΑΝΙΟ DU
(DEPLETED URANIUM)
 Το DU χρησιμοποιείται ευρύτατα στη σύγχρονη πολεμική βιομηχανία. Χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλες ποσότητες

στον Πόλεμο του Περσικού Κόλπου (Ιράκ) καθώς και στους πολέμους της Βαλκανικής Χερσονήσου (Κροατία και
Κόσσοβο). Αποτελεί ένα από τα κύρια παραπροϊόντα της διαδικασίας εμπλουτισμού του φυσικού ουρανίου στο
ισότοπο U, που χρησιμοποιείται ως καύσιμο στους αντιδραστήρες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Το φυσικό
ουράνιο αποτελείται από μίγμα ραδιοϊσοτόπων 234, 235 και 238.
 Κατά τη χρήση του ως οβίδα μετατρέπεται σε μίγμα οξειδίων. Όπως ανακοινώθηκε 2 min μετά την έκρηξη κάθε
στρατιώτης που βρίσκεται μέσα στο τανκ (x 5) αναπνέει 19-34 mg αδιάλυτου οξειδίου και 4-7 mg διαλυτού
οξειδίου, η δε ισοδύναμη δόση ακτινοβολίας ανέρχεται σε 1 rem περίπου.
 Εισέρχεται στον οργανισμό ως σκόνη μέσω της αναπνοής. Έχει διαπιστωθεί με διάφορες φασματοσκοπικές
μεθόδους ότι τα ευδιάλυτα οξείδια έχουν χρόνο παραμονής σε όλο το σώμα 100 ημέρες και στα νεφρά 15
ημέρες. Αν όμως δεσμευθεί από τα σκληρά μέρη του σώματος, όπως είναι τα οστά και μερικοί ιστοί, τότε
παραμένει για πάντα. Επειδή η είσοδος στον οργανισμό γίνεται κυρίως με την αναπνοή είναι φυσικό να
προσβάλλει τους πνεύμονες.
 Πρόσφατες μελέτες από τις κλινικές επιπτώσεις σε άτομα που ήλθαν σε επαφή με ισότοπα του ουρανίου, αλλά
και από τις τερατογενέσεις στον πληθυσμό του Ιράκ, φαίνεται καθαρά ότι η βιολογική δράση του ουρανίου
στον οργανισμό είναι διττή. Λόγω της υψηλής ενέργειας των ακτίνων που εκπέμπει είναι ραδιοτοξικό στοιχείο.
Όμως επειδή ανήκει στα βαρέα στοιχεία είναι και νεφροτοξικό.
10
5. 2.12 ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΟ ((NEPTUNIUM)
5.2.12 NEPTUNIUM)
 Το ποσειδώνιο είναι από τα πρώτα υπερουράνια στοιχεία και μετά από σύλληψη ηλεκτρονίου
εκπέμπει ακτίνες α. Οι οξειδωτικές βαθμίδες είναι μεταξύ +3 και +7 και σχηματίζει χημικές ενώσεις
συνδεόμενο κυρίως με άτομα οξυγόνου. Επίσης σχηματίζει αρκετές οργανομεταλλικές ενώσεις,
γεγονός που συνδέεται με την μεταβολή των χημικών ιδιοτήτων όταν μεταβάλλεται το pH του
περιβάλλοντος. Συσσωρεύεται στα οστά και το συκώτι και προκαλεί καρκίνο. Πιθανόν η
καρκινογένεση του ποσειδωνίου να οφείλεται στο γεγονός ότι παρέχει αντιδράσεις παρεμβολής
(intercalation). Έτσι, μπορεί να αντιδράσει με το DNA με παρεμβολή στις δύο αλυσίδες,
παρεμποδίζοντας την ανάπτυξή του.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6.ΜΕΤΡΗΤΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

1. ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΑΕΡΙΩΝ
3
6.1 ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΑΕΡΙΩΝ
 Η ανίχνευση της παρουσίας ραδιενεργών ισοτόπων στο περιβάλλον στηρίζεται στην ιδιότητα που
έχουν τα ραδιενεργά στοιχεία να προκαλούν ιοντισμούς όταν συγκρούονται με την ύλη (ιοντίζουσες
ακτινοβολίες). Τα σχηματιζόμενα ιόντα έλκονται από τα αντίστοιχα ηλεκτρόδια της ανόδου και
καθόδου ηλεκτρικού συστήματος και αποδίδονται είτε ως ηλεκτρικό ρεύμα είτε ως κτύποι.
1.1 Αναλογικοί και Geiger-Muller απαριθμητές

 Οι αναλογικοί απαριθμητές και οι απαριθμητές Geiger-Muller (GM) είναι κατασκευασμένοι με τέτοιο
τρόπο ώστε να μετρούν το ηλεκτρικό ρεύμα που παράγεται από τα ιόντα που σχηματίζονται από την
πρόσκρουση των ραδιοϊσοτόπων με ένα αέριο (Μ).
(6.1)
6.1 ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΑΕΡΙΩΝ 4
Σχήμα 6.1 Σχηματική αναπαράσταση απλού απαριθμητή

5
 Στο Σχήμα 6.1 δίνεται σχηματικά η λειτουργία ενός αναλογικού απαριθμητή. Η χρήση ελεγχόμενου
αερίου (Ar ή CH4) γίνεται για να έχουμε την δυνατότητα να διαχωρίσουμε την ακτινοβολία άλφα
από την βήτα. Με κατάλληλο ενισχυτικό σύστημα μπορούμε να μετρήσουμε ακτίνες X ή και
ασθενείς ακτίνες γ.
 Ένα από τα βασικά προβλήματα των θαλάμων ιοντισμού είναι το ασθενές ηλεκτρικό που παράγεται
από έναν απλό ιονισμό. Προκειμένου να υπερβούμε το πρόβλημα αυτό χρησιμοποιούμε κατάλληλο
σύστημα ενισχυτών ή εφαρμόζουμε μεγαλύτερη τάση δυναμικού στο κύκλωμα, ενώ η άνοδος είναι
έτσι κατασκευασμένη, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα επανασύνδεσης των ιόντων μεταξύ τους. Το
δυναμικό της ανόδου μπορεί να φθάσει τα 105V.cm-1 και η διάμετρος να είναι τόσο μικρή όση
επιτρέπεται τεχνικά.
 Ένα ηλεκτρόνιο όταν προσπίπτει στην άνοδο επειδή έχει μεγάλη ταχύτητα μπορεί να αποσπάσει
δευτερογενή ηλεκτρόνια τα οποία οδηγούνται προς την άνοδο, με αποτέλεσμα την αύξηση του
ηλεκτρικού ρεύματος.
 Η συνάρτηση του δυναμικού που εφαρμόζεται μεταξύ ανόδου και καθόδου από τον αριθμό των
ιόντων (ύψος παλμού) φαίνεται στο Σχήμα 6.2.
6
 Η περιοχή I ονομάζεται και περιοχή

επανασύνδεσης επειδή το δυναμικό δεν είναι
αρκετά υψηλό και επομένως είναι δυνατή η
επανασύνδεση μεταξύ των ιόντων που
παράγονται από την εξίσωση (6.1). Στην
περιοχή II η εφαρμοζόμενη τάση είναι τέτοια
ώστε να μην επιτρέπονται οι επανασυνδέσεις
των παραγομένων ιόντων.
 Όπως φαίνεται από το διάγραμμα, στην
περιοχή αυτή το παραγόμενο ηλεκτρικό ρεύμα
είναι σταθερό, που σημαίνει ότι όλα τα ιόντα
έλκονται από τα αντίστοιχα ηλεκτρόδια
(κορεσμός). Επειδή ο ειδικός ιοντισμός,
δηλαδή ο αριθμός των ζευγών ιόντων ανά
μονάδα μήκους της τροχιάς, για τις ακτίνες α
είναι μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο των
ακτίνων β και X, το μετρούμενο ηλεκτρικό
ρεύμα (παλμός) είναι αντίστοιχα μεγαλύτερος
Σχήμα 6.2. Συνάρτηση του ύψους των παλμών και του εφαρμοσμένου (Σχήμα 6.1).
δυναμικού ενός απαριθμητή αερίου για ακτίνες α, β και Χ.
7
 Για κάθε περιοχή το ρεύμα που παράγεται από τις ακτίνες X είναι πάντα μικρότερο από το αντίστοιχο των
ακτίνων α της ίδιας αρχικής ενέργειας. Στις περιοχές III, IV και V η τάση δυναμικού που εφαρμόζεται στην άνοδο
είναι μεγάλη με αποτέλεσμα το ρεύμα να αυξάνεται ανάλογα με την αύξηση των ιόντων του αερίου. Η αύξηση
αυτή είναι ανάλογη του αρχικού ιοντισμού που προκλήθηκε στο αέριο του απαριθμητή. Η περιοχή III λέγεται
οριακά αναλογική ή περιορισμένης αναλογίας, η περιοχή IV αναλογική και η περιοχή V χαρακτηρίζεται ως GM
(Geiger-Muller). Η περιοχή V αντιστοιχεί στην αποδιέγερση του συστήματος και δεν λαμβάνεται υπόψη.
 Η αύξηση του ρεύματος εξαρτάται από την άνοδο και το σχήμα της καθόδου. Για παράδειγμα η κάθοδος και η
άνοδος θα μπορούσαν να έχουν τέτοιο σχήμα ώστε να διπλασιάζεται ο αριθμός των ιόντων του αερίου στον
θάλαμο ιοντισμού για κάθε 100 V. Αυτό σημαίνει ότι αν η τάση του ρεύματος αυξηθεί από 1000 V στα 1300 V,
τότε η ενίσχυση θα είναι 23 . Περαιτέρω αύξηση από τα 1300 V στα 1800 V θα προκαλέσει ενίσχυση κατά 25
ζεύγη ή συνολικά 28 (=256) ζεύγη.
 Έτσι, αν από ένα ραδιενεργό ισότοπο παραχθεί ηλεκτρικό ρεύμα που να αντιστοιχεί σε 106 ηλεκτρόνια στα 1000
V, τότε ενίσχυση στα 1800 V θα έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή δευτερογενών ηλεκτρονίων και ο συνολικός
αριθμός των ηλεκτρονίων υπολογίζεται ίσος με 106x108 ή 256.106.
 Αν ένα ραδιενεργό στοιχείο εκπέμπει ακτίνες α ενέργειας 4,5 Μ eV και προσδίδει στον θάλαμο ιοντισμού όλη
την ενέργεια, τότε παράγονται 4,5x106 eV/35 eV= 1,28 x105 ζεύγη ιόντων, όπου 35 eV είναι περίπου η ενέργεια
ιοντισμού.

2. ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΗΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΥΓΡΩΝ
3
6.2 ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΗΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΥΓΡΩΝ
 Όπως στους απαριθμητές αερίου έτσι και στους υγρούς απαριθμητές (LID, Liquid Ionization Detector)
επιδιώκεται ο ιοντισμός διαφόρων αδρανών υγρών, όπως αργού, ξένου, κρυπτού. Για την μέτρηση
των ακτίνων γ χρησιμοποιείται συνήθως υγρό ξένο επειδή έχει μεγαλύτερο ατομικό αριθμό και
πυκνότητα (ρ=3,52 g.cm-3, Ζ=54).
Στο Σχήμα 6.3 φαίνεται η λειτουργία ενός υγρού απαριθμητή ακτίνων γ. Οι υγροί απαριθμητές δεν
έχουν μεγάλη ευαισθησία.
Σχήμα 6.3. Σχηματική Παράστασ

απαριθμητή ακτίνων γ που
κατασκευάστηκε από τον
Zanclad και τους συνεργάτες
του.

3. ΣΤΕΡΕΟΙ ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ
3
6.3 ΣΤΕΡΕΟΙ ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ
 Οι στερεοί ανιχνευτές ραδιενεργών ουσιών είναι μεγαλύτερης ακρίβειας επειδή τα στερεά υλικά
έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα. Συνήθως χρησιμοποιούνται ημιαγωγοί n και p τύπου. Το πυρίτιο με
σθένος τέσσερα συνδέεται με τέσσερα άλλα άτομα πυριτίου και επομένως δεν υπάρχουν
ελεύθερα ηλεκτρόνια σθένους που να μπορούν να προσδώσουν αγωγιμότητα στο σύστημα. Στο
σύστημα προσθέσουμε άτομα πεντασθενούς φωσφόρου που σχηματίζουν ημιπολικό δεσμό με το
πυρίτιο. Το πέμπτο ηλεκτρόνιο του φωσφόρου βρίσκεται πολύ κοντά στη ζώνη αγωγιμότητας
(Σχήμα 6.4 α, μαύρη γραμμή), δεν συμμετέχει σε δεσμό, αλλά ούτε προσθέτει αγωγιμότητα στο
σύστημα.
 Αν στο σύστημα εφαρμοσθεί ηλεκτρική τάση, τότε η ενέργεια είναι αρκετή ώστε το πέμπτο
ηλεκτρόνιο του φωσφόρου να μεταβεί στη ζώνη αγωγιμότητας. Με τον τρόπο αυτό τα ηλεκτρόνια
από τους δότες οδεύουν προς τον θετικό πόλο του κυκλώματος, ενώ τα άτομα που έχασαν το
ηλεκτρόνιο φορτίζονται θετικά και έλκονται από τον αρνητικό πόλο.
6.3 ΣΤΕΡΕΟΙ ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ 4
Σχήμα 6.4. Ημιαγωγοί (α) n τύπου, ο δότης φαίνεται ως

συμπαγής μαύρος κύκλος και τα βέλη παριστούν την πορεία
των ηλεκτρονίων δεσμού ,που κατευθύνονται προς τον
θετικό πόλο. (β) p τύπου ημιαγωγός ο δέκτης συμβολίζεται
με μαύρο συμπαγή κύκλο και τα βέλη δείχνουν την πορεία
της οπής, η οποία κατευθύνεται προς τον αρνητικό πόλο
5
6.3 ΣΤΕΡΕΟΙ ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ
 Αν στον κρύσταλλο πυριτίου προστεθεί τρισθενές άτομο, τότε ένα από τα ηλεκτρόνια σθένους του
πυριτίου είναι κενά (Σχήμα4β, εστιγμένος κύκλος) και επομένως ο δότης μπορεί να χαρακτηρισθεί
ως θετικός (θετική οπή). Η σχηματιζόμενη θετική οπή μπορεί εύκολα να δεχθεί ηλεκτρόνια από τα
άτομα του πυριτίου και επομένως να σχηματισθεί άλλη μία οπή κ.ο.κ. Η οπή να έλκεται από τον
αρνητικό πόλο του κυκλώματος, ενώ το ηλεκτρόνιο έλκεται από τον θετικό.
 Οι ημιαγωγοί είτε είναι τύπου n ή p φθείρονται με την χρήση. Για να αποφευχθεί αυτό
προστίθενται στο σύστημα αντισταθμιστικά ιόντα (compensative ions) συνήθως λιθίου (Li+). Τα
ιόντα λιθίου αναπληρώνουν τα κενά των θετικών οπών στους ημιαγωγούς p, ενώ τα ηλεκτρόνιά
του συντηρούν την ροή ηλεκτρονίων στους ημιαγωγούς τύπου n. Οι απαριθμητές αυτοί
χαρακτηρίζονται ως p-i-n απαριθμητές.
 Οι ευρύτερα χρησιμοποιούμενοι στερεοί απαριθμητές με αντιστάθμιση είναι οι απαριθμητές Si-Li
και Ge- Li. Το γερμάνιο πλεονεκτεί έναντι του πυριτίου επειδή έχει μεγαλύτερη πυκνότητα, ενώ τα
ιόντα λιθίου δημιουργούν ευρεία ζώνη αγωγιμότητας.
 Εκτός από τους απλούς ημιαγωγούς χρησιμοποιούνται σήμερα υπεραγώγιμα υλικά, τα οποία
επιτυγχάνουν μεγαλύτερη ακρίβεια στην ανίχνευση ραδιενεργών υλικών.

4. ΥΓΡΟΙ ΣΠΙΝΘΗΡΙΣΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ
3
6.4 ΥΓΡΟΙ ΣΠΙΝΘΗΡΙΣΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ
 Για την μέτρηση των ακτίνων β πολύ μικρής ενέργειας που εκπέμπονται από ραδιενεργά
ιχνοστοιχεία η πλέον εύχρηστη συσκευή είναι ο υγρός σπινθηριστής (liquid scintillation).
 Οι υγροί σπινθηριστές ανακαλύφθηκαν ανεξάρτητα από τους Kallman και Reynolds το 1950. Η
μέτρηση βασίζεται στο φαινόμενο του φθορισμού που παράγεται από την διέγερση που υφίσταται
ένα φθορίζον υλικό (σπινθηρίζων) όταν δεχθεί ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Η φθορίζουσα ουσία, μαζί
με το δείγμα διαλύονται σε οργανικό διαλύτη. Τα παραγόμενα φωτόνια προσπίπτουν στην
φωτοκάθοδο και με ένα σύστημα φωτοπολλαπλασιαστών και φωτοκαθόδων (Σχήμα 6.5)
παράγουν δευτερογενή ηλεκτρόνια. Τα φωτοηλεκτρόνια που παράγονται με ένα σύστημα
επιταχυντών (dynone) θετικά φορτισμένων επιταχύνονται και παράγουν σειρά φωτοηλεκτρονίων.
 Ένα φωτοηλεκτρόνιο μπορεί να εκπέμψει δευτερογενή ηλεκτρόνια και το ρεύμα να
πολλαπλασιασθεί κατά ένα παράγοντα της τάξεως 106 μέχρι 109. Ο παλμός του παραγομένου
ρεύματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φασματόμετρο.
 Παλαιότερα οι φωτοκάθοδοι ήταν κατασκευασμένες από καίσιο- αντιμόνιο. Σήμερα είναι
αλκαλικές και περιέχουν κάλλιο. Ως φθορίζοντα υλικά χρησιμοποιούνται οργανικές αρωματικές
ενώσεις, όπως το π- τριφαινύλιο, ενώ οι πλέον εύχρηστοι διαλύτες είναι το ξυλόλιο και το
τολουόλιο. Σχεδόν όλα τα υλικά είναι τοξικά και εύφλεκτα. Λιγότερο επικίνδυνος διαλύτης
θεωρείται το 1,2,4-τριμεθυλο βενζόλιο με σημείο ανάφλεξης 49 °C έναντι του τολουολίου που έχει
σημείο ανάφλεξης 7 °C και του ξυλολίου 32°C.
6.4 ΥΓΡΟΙ ΣΠΙΝΘΗΡΙΣΤΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ 4
Σχήμα 6.5 Αρχή λειτουργίας Υγρού Σπινθηριστή. Σύστημα φωτοπολλαπλασιαστών ενισχύει το ηλεκτρικό σήμα.
5. ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ CERENKOV
3
6.5 ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ CERENKOV
 Η ακτινοβολία cerenkov παράγεται μόνον όταν ταχύτατα ηλεκτρόνια κινούνται μέσα σε ένα υλικό με
ταχύτητα μεγαλύτερη εκείνης του φωτός για το ίδιο υλικό. Καθώς τα ηλεκτρόνια ή ακτίνες β
κινούνται μέσα στην ύλη με ταχύτητα μεγαλύτερη του φωτός, επιβραδύνονται και αποκτούν την
ταχύτητα του φωτός, οπότε η διαφορά ενέργειας εκπέμπεται ως ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία
στην περιοχή μπλε-λευκό του φάσματος. Η ακτινοβολία αυτή ονομάζεται τσερένκοφ (cerenkov).
 Η αναγκαία συνθήκη για να παραχθεί ακτινοβολία τσερένκοφ σε ένα διαπερατό υλικό δίνεται από
την εξίσωση:
Βn=1 (6. 2)
όπου β είναι η σχετική ταχύτητα φάσης του κινούμενου σωματιδίου (π.χ. ηλεκτρονίου), δηλαδή η
ταχύτητα του σωματιδίου προς την ταχύτητα του φωτός στο κενό και n ο δείκτης διάθλασης του
υλικού, όπου κινείται το σωματίδιο. Στο Σχήμα 6.6 φαίνονται οι σχετικές κινήσεις των φορτισμένων
σωματιδίων και των φωτονίων τσερένκοφ.
4
Σχήμα 6.6. Μετάδοση της ακτίνας τσερένκοφ. Αν

σε χρόνο t=0 το σωματίδιο βρίσκεται στη θέση x,
το y σε χρόνο t θα ισούται με βct, ενώ στον ίδιο
χρόνο η ακτίνα τσερένκοφ βρίσκεται σε απόσταση
z ίση με (c/ n)t. Η γωνία εκπομπής των ακτίνων
τσερένκοφ είναι θ.
5
 Η ταχύτητα β των κινουμένων σωματιδίων εξαρτάται μόνον από την κινητική τους ενέργεια:
6.3)
 Σημαντικό είναι ότι η διάδοση της ακτινοβολίας τσερένκοφ γίνεται κωνικά, όπως φαίνεται και στο
Σχήμα 6.6. Ο Marshall υπελόγισε το 1952 ότι η γωνία θ δίνεται από την εξίσωση (6.4):
(6.4)
 Η μέγιστη γωνία εκτροπής της ακτινοβολίας τσερένκοφ είναι 41,3ο, ακόμη και για τις μέγιστες τιμές
της κινητικής ενέργειας των ηλεκτρονίων. Η ακτινοβολία τσερένκοφ φαίνεται σε έναν επιταχυντή ως
ένα φωτοστέφανο μπλε-άσπρου χρώματος που περιβάλλει τον επιταχυντή.
6
 Η ακτινοβολία τσερένκοφ άρχισε τα τελευταία χρόνια να χρησιμοποιείται στην βιοχημεία για την
παρακολούθηση των βιολογικών αντιδράσεων. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούν 32Ρ, ο οποίος
εκπέμπει ακτίνες β και από την καταγραφή των ακτίνων β παρακολουθούν την πορεία του
φωσφόρου στο βιολογικό σύστημα.
 Για την μέτρηση της ακτινοβολίας τσερένκοφ που παράγεται σε ένα σύστημα χρησιμοποιούνται
υγροί σπινθηριστές. Οι φωτοκάθοδοι είναι διατεταγμένοι κατά 180ο. Για την πλήρη κάλυψη των
γωνιών του κώνου που σχηματίζει η ακτινοβολία τσερένκοφ απαιτούνται τέσσερις φωτοκάθοδοι για
την καταγραφή της.
 Ένα από τα μειονεκτήματα της χρήσης της ακτινοβολίας τσερένκοφ για την μελέτη της πορείας ενός
ραδιοϊσοτόπου είναι το γεγονός ότι η μέτρηση εξαρτάται από τον όγκο του δείγματος. Πολλές φορές
για τον αριστοποιημένο όγκο μιας συσκευής η μέτρηση εξαρτάται από το είδος του ραδιοϊσοτόπου.
Έτσι διαπιστώθηκε ότι για την ίδια συσκευή από τα ραδιοϊσότοπα 34mCl, 36Cl 38Cl και 32P το ισότοπο
38Cl απαιτεί μεγαλύτερο όγκο δείγματος. Επειδή η ακτινοβολία που εκπέμπεται απορροφά στην
περιοχή του υπεριώδους απαιτούνται ειδικά δοχεία διαπερατά από το υπεριώδες φως.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7.
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
1. ΕΔΑΦΟΣ
3
7.1 ΕΔΑΦΟΣ
 Τα ραδιενεργά απόβλητα είναι υλικά που περιέχουν ραδιενεργά χημικά στοιχεία και δεν έχουν
πρακτική εφαρμογή. Τα ραδιενεργά απόβλητα παράγονται κατά την εξόρυξη φυσικών
ραδιοϊσοτόπων, π.χ. ουρανίου, ή από τα κατάλοιπα των πυρηνικών αντιδραστήρων ή από τα
διαγνωστικά και θεραπευτικά ραδιοϊσότοπα των Νοσοκομείων, Ερευνητικών Κέντρων,
Πανεπιστημίων και Βιομηχανιών.
 Τα ραδιενεργά απόβλητα που προέρχονται από νοσοκομεία, ερευνητικά κέντρα ή βιομηχανίες
χαρακτηρίζονται ως χαμηλού επιπέδου απόβλητα. Τα απόβλητα αυτά συνήθως επειδή έχουν μικρό
χρόνο ημιζωής ή είναι σε μικρές ποσότητες μπορούν να διασπαρθούν στο περιβάλλον χωρίς άλλη
κατεργασία. Αντίθετα, τα υψηλού επιπέδου απόβλητα είναι έντονα ραδιενεργά και πρέπει να
υποστούν ειδική κατεργασία πριν από την αποθήκευσή τους.
 Αφού η ραδιενέργεια είναι επικίνδυνη είναι φυσικό ότι τα ραδιενεργά υλικά πρέπει να φυλάσσονται
σε αρκετά ασφαλείς χώρους. Η διαχείριση και ο τρόπος διαφύλαξης εξαρτάται από την ποσότητα
των υλικών και τον χρόνο υποδιπλασιασμού τους. Για τα ραδιενεργά απόβλητα επικρατούν οι λέξεις
αποθήκευση και διάθεση.
4
7.1 ΕΔΑΦΟΣ
 Με τον όρο αποθήκευση αναφερόμαστε στην διαδικασία εκείνη όπου το ραδιενεργό κατάλοιπο
μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο άμεσο μέλλον ή να τροποποιηθεί για άλλη χρήση.
 Ο όρος διάθεση αναφέρεται στην τοποθέτηση των ραδιενεργών αποβλήτων σε χώρο ώστε να
εξαντληθούν σταδιακά σύμφωνα με τον χρόνο ημιζωής τους, ενώ οι επόμενες γενεές θα πρέπει να
ελέγχουν και να προστατεύουν τις περιοχές όπου έχουν ενταφιασθεί τα ραδιενεργά απόβλητα.
 Η διαφύλαξη των ραδιενεργών αποβλήτων απαιτεί υψηλό αίσθημα ευθύνης και στα μέτρα
προστασίας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη πάντα και το χειρότερο αναμενόμενο συμβάν, ώστε να
εξασφαλίζεται κατά το μέγιστο δυνατόν η υγεία όλων των ζώντων οργανισμών (ζώα, έντομα, φυτά,
κ.ά) αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος γενικότερα.
 Διαρροή ραδιενεργών στοιχείων έχει ως αποτέλεσμα, ανάλογα με την ποσότητα, τον θάνατο ή την
μετάλλαξη των ζώντων οργανισμών που συμμετέχουν στον διατροφικό κύκλο, με απρόβλεπτες
συνήθως επιπτώσεις.
 Για την διάθεση των ραδιενεργών αποβλήτων πρέπει να γίνουν γεωλογικές μελέτες. Το έδαφος
πρέπει να είναι αρκετά ανθεκτικό και να ανθίσταται σε γεωλογικές μεταβολές.
5
7.1 ΕΔΑΦΟΣ
 Στο Chalk River του Καναδά προσπαθούν να διαχειρισθούν τα πυρηνικά απόβλητα με τέτοιο τρόπο,
ώστε και οι άνθρωποι και το περιβάλλον να είναι ασφαλή.
 Τα ραδιενεργά απόβλητα τοποθετούνται σε ειδικά βαρέλια, τα οποία έχουν δοκιμασθεί, ως προς την
αντοχή τους σε υψηλές πιέσεις και θερμοκρασίες και ως προς την διάβρωση από το νερό της
βροχής. Τα βαρέλια αυτά στη συνέχεια θάβονται σε ειδικά φρεάτια. Τα φρεάτια είναι υπόγεια
μήκους 30 μ, πλάτους 20 μ και βάθους 10 μ. Το όλο σύστημα περιβάλλεται από ειδικό συμπαγές
τσιμέντο πάχους ενός μέτρου και που υπολογίζεται ότι αντέχει 500 χρόνια (Σχήμα7.1).
6
7.1 ΕΔΑΦΟΣ
Σχήμα 7.1. Τρόπος ενταφιασμού

ραδιενεργών αποβλήτων. Τα
βαρέλια έχουν δοκιμασθεί σε
υψηλές πιέσεις και θερμοκρασίες.
Το φρέαρ έχει χτισθεί με ένα ειδικό
συμπαγές τσιμέντο πάχους 1μ.
7
7.1 ΕΔΑΦΟΣ
 Στο Σχήμα 7.2 φαίνεται ο τρόπος δοκιμασίας της
αντοχής βαρελιού μεταφοράς ραδιενεργών
υλικών. Το βαρέλι τοποθετείται σε χώρο υψηλής
θερμοκρασίας, ώστε να φθάνει στην
ερυθροπύρωση, ενώ συγχρόνως ασκούνται
μεγάλες πιέσεις.
Σχήμα 7.2. Δοκιμασία σε υψηλές πιέσεις και θερμοκρασίες

βαρελιού μεταφοράς ραδιενεργών αποβλήτων στο Chalk
River, Καναδά.
Σχήμα 7.3 Σχέδιο εγκατάστασης Ραδιενεργών Αποβλήτων Σχήμα 7.4 Ενταφιασμός ραδιενεργών αποβλήτων σε ειδικά
διαμορφωμένο χώρο.
Στο Σχήμα 7.3 φαίνεται ένα σχεδιάγραμμα ενταφιασμού μέσου και χαμηλού χρόνου ημιζωής ραδιενεργών
αποβλήτων στο Olkiluoto της Φιλανδίας.
Πρέπει να τονισθεί ιδιαίτερα ότι το πάχος διαδρομής της ακτινοβολίας δεν παρεμποδίζει τις χημικές ιδιότητες
του ραδιενεργού στοιχείου. Για να παρεμποδισθεί η διέλευση του ραδιενεργού στοιχείου προς το περιβάλλον
θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν υλικά τα οποία θα σχηματίσουν σταθερές χημικές ενώσεις οι οποίες δεν θα
διαχυθούν προς το περιβάλλον, είτε είναι έδαφος είτε είναι νερό.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7.
2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ
3
7.2 ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ
 Η διάχυση στην ατμόσφαιρα ραδιενεργών ρύπων έχει ως αποτέλεσμα την εισπνοή των ραδιενεργών
ισοτόπων και σε ακραίες περιπτώσεις την ακτινοβόληση με ακτίνες γ που προέρχονται από
διερχόμενο ραδιενεργό νέφος ή τέλος να εναποτεθεί η ραδιενεργός σκόνη στο έδαφος.
 Η άμεση επαφή της ραδιενεργού σκόνης με το δέρμα έχει ως αποτέλεσμα την πρόκληση
εγκαυμάτων του δέρματος, ενώ η εναπόθεση ή προσρόφηση από τα φυτά της έχει ως αποτέλεσμα
την ρύπανση της διατροφής.
 Η ατμόσφαιρα αποτελεί επίσης το ενδιάμεσο μέσον, μέσω της οποίας μεταφέρονται τα
ραδιοϊσότοπα στο έδαφος και στο νερό. Για να εκτιμήσει κανείς τις επιπτώσεις που έχει η
ραδιενέργεια της ατμόσφαιρας στο περιβάλλον πρέπει να γνωρίζει τις κλιματολογικές συνθήκες στη
δεδομένη στιγμή. Η βλάβη που θα προκληθεί θα εξαρτηθεί από το πόσο θα αραιωθεί η ραδιενεργός
σκόνη στην ατμόσφαιρα, από τον τρόπο μεταφοράς της σκόνης και τον μηχανισμό εναπόθεσης στην
επιφάνεια του εδάφους.
 Γνωρίζουμε ότι η ατμόσφαιρα περιέχει διάφορα αέρια και το 99,9% του βάρους του αέρα
προέρχεται από άζωτο, οξυγόνο και αργό (Πίνακας 7.1). Η σχετική αναλογία των αερίων παραμένει
σταθερή για μεγάλες αποστάσεις, ενώ για ύψος μεγαλύτερο από 60 km αρχίζει ένας διαχωρισμός
βάσει του μοριακού βάρους των στοιχείων.
4
 Η συνολική μάζα της ξηρής ατμόσφαιρας υπολογίζεται σε 50x1017 kg περίπου στην οποία πρέπει να
προστεθούν περίπου 1,5x1017 kg υδρατμών. Η μάζα αυτή των υδρατμών επηρεάζει τα
θερμοδυναμικά χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας.
 Η πυκνότητα της ατμόσφαιρας στην επιφάνεια της θάλασσας είναι 0,0013 g/cm3 για πίεση 760 mm
Hg. Σε ύψος 50 km από την επιφάνεια της θάλασσας η πυκνότητα μειώνεται στα 10-3 g/cm3 και στα
100 km μειώνεται κατά έναν παράγοντα 10-6.
 Σε απόσταση πάνω από 600 km τα μόρια του αέρια θεωρούνται μεμονωμένα και εκτελούν
ελεύθερες τροχιές γύρω από τη Γη.
5
Πίνακας 7.1 Συστατικά του Αέρα

6
 Ο αέρας περιέχει επίσης και αέρια που παράγονται από τις καθημερινές δραστηριότητες του
ανθρώπου. Εκτός όμως από τα αέρια που παράγονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες
εκλύονται στην ατμόσφαιρα αέρια που προέρχονται από τα ηφαίστεια, τους μετεωρίτες, της
πυρκαγιές των δασών, τους μουσώνες κ.ά. Επίσης, εκτός των αερίων διαχέονται και αιωρούμενα
σωματίδια. Ο τρόπος διάχυσης των αερίων ή αιωρούμενων σωματιδίων εξαρτάται από τα
χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας. Η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας μεταβάλλεται με το ύψος και
στα 11 περίπου km λαμβάνει την μικρότερη τιμή (Σχήμα 7. 5).
 Η περιοχή της ατμόσφαιρας που παρατηρείται η μείωση της θερμοκρασίας κατά κανονική
θερμοβαθμίδα περίπου 0,6 oC/100m καλείται τροπόσφαιρα. Μέχρι τα 32 km περίπου η
θερμοκρασία παραμένει σταθερή, η ατμόσφαιρα είναι ξηρή και χωρίς σύννεφα και λέγεται
στρατόσφαιρα. Μετά τα 32 km η θερμοκρασία αρχίζει να αυξάνει και λέγεται μεσόσφαιρα.
 Είναι δυνατόν στην τροπόσφαιρα να μην έχουμε μείωση της θερμοκρασίας με το ύψος, αλλά
αύξηση. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει θερμική αναστροφή. Οι λόγοι που προκαλούν την θερμική
αναστροφή είναι πολλοί.
7
 Ένας από τους λόγους είναι η επίδραση της ηλιακής

ακτινοβολίας. Κατά τη διάρκεια της ημέρας ο ήλιος θερμαίνει
την επιφάνεια της Γης η οποία εκπέμπει την θερμότητα προς
την ατμόσφαιρα. Τα κάτω στρώματα της ατμόσφαιρας
θερμαίνονται με συνέπεια ψυχρές μάζες να κατεβαίνουν προς
τα κάτω και να έχουμε συνεχή κυκλοφορία αερίων μαζών. Το
βράδυ που το έδαφος ψύχεται τα πλησιέστερα προς τη Γη
στρώματα ψύχονται πιο γρήγορα με αποτέλεσμα οι αέριες
μάζες σε μεγαλύτερα ύψη να είναι θερμότερες. Έτσι
παρουσιάζεται αναστροφή της θερμοκρασίας. Το φαινόμενο
αυτό μπορεί να εμφανισθεί και κατά τη διάρκεια της ημέρας
αν υπάρχουν σύννεφα στην ατμόσφαιρα.
 Η θερμοκρασία σε συνδυασμό με τον άνεμο παίζει σημαντικό
ρόλο στη διασπορά των ρύπων που παράγονται από τις
ανθρώπινες δραστηριότητες. Στο Σχήμα 7.6 φαίνονται οι
διάφορες μορφές που παίρνουν οι ρύποι που εκπέμπονται
από εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Οριζόντια
δίνεται η μεταβολή της θερμοκρασίας και η κατεύθυνση του
ανέμου, ενώ κάθετα δίνεται το ύψος από την επιφάνεια του
εδάφους.
Σχήμα 7.5 Μεταβολή της θερμοκρασίας με το ύψος
8
Η Εικόνα 1 αναφέρεται στην έντονη

διαταραχή των μαζών, η εικόνα 2 σε ήπια
αναταραχή.
Οι Εικόνες 3 μέχρι 5 αναφέρονται στα
φαινόμενα αναστροφής.
Ιδιαίτερα για την Εικόνα 4 όπου η
αναστροφή εμφανίζεται πάνω από το
επίπεδο παραγωγής των ρύπων
δημιουργείται δυσμενής κατάσταση για τη
διάχυση των ρύπων (νέφος).
Η μεταφορά των ρύπων εξαρτάται και από
την μορφολογία του εδάφους. Στην
περίπτωση μιας κοιλάδας έχουμε
μετακίνηση ψυχρών μαζών από τις ψυχρές
περιοχές που δεν θερμαίνονται από τον
ήλιο (Σχήμα 7.7).
Σχήμα 7.6. Επίδραση του ανέμου και της θερμοκρασίας στη διάδοση των ρύπων.
Η καμπύλη 1 αντιστοιχεί σε έντονη διακίνηση αερίων μαζών. 2. Ήπια μετακίνηση
αερίων μαζών. 3-5 Αναστροφή. Η εστιγμένη γραμμή δηλώνει την αδιαβατική
μεταβολή της θερμοκρασίας
Σχήμα 7.7. Μετακίνηση ψυχρών μαζών. Το αντίθετο παρατηρείται τη νύχτα

Στην περίπτωση αυτή αν οι μετακινούμενες μάζες του αέρα είναι θερμές, τότε δημιουργείται
αναστροφή και οι ρύποι δεν απομακρύνονται από την κοιλάδα (Σχήμα 7.7). Έτσι τα ραδιοϊσότοπα δε
διαχέονται προς μεγαλύτερες αποστάσεις και η συγκέντρωσή τους είναι υψηλή. Το φαινόμενο
γίνεται περισσότερο έντονο αν η κοιλάδα διαρρέεται από ποτάμι, οπότε η υγρασία επιτείνει το
φαινόμενο, όπως φαίνεται στο Σχήμα 7.8.
10
Σχήμα 7.8 Φαινόμενο αναστροφής στην κοιλάδα. Το φαινόμενο είναι περισσότερο έντονο αν η κοιλάδα διαρρέεται από ποτάμι.
Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που επιβάλλεται να επιλύσουμε είναι η αύξηση της
συγκέντρωσης του τριτίου (3H,t) και του κρυπτού (86Kr) στην ατμόσφαιρα. Το τρίτιο μέχρι τον
Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο βρισκόταν σε ισορροπία με το υδρογόνο της ατμόσφαιρας. Με την
αύξηση όμως των πυρηνικών δοκιμών αυξήθηκε επικίνδυνα. Έτσι οι πηγές υδρογόνου ουσιαστικά
μολύνονται από το τρίτιο.
11
 Το τρίτιο εκπέμπεται επίσης και από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Δεδομένου ότι το τρίτιο
σχηματίζει νερό, πρέπει να το διαχωρίζουμε από τους ατμούς. Είχε υπολογιστεί μαθηματικά το 1968
ότι η εκπομπή τριτίου στην ατμόσφαιρα θα έφθανε το 2000 σε 96 MCi. H εκπομπή σε τρίτιο πρέπει
να έχει φθάσει τα 260 MCi, αφού ο ρυθμός παραγωγής από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες
παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος ανέρχεται σε 15 MCi τον χρόνο. Οι χρήση πυρηνικών όπλων στους
πολέμους του Ιράκ, Βοσνίας, Κοσσόβου, Αφγανιστάν θα πρέπει να αυξήσουν έντονα την ποσότητα
του τριτίου στην ατμόσφαιρα. Το τρίτιο σχηματίζει με το οξυγόνο νερό και επομένως επηρεάζει την
υδρόσφαιρα, δηλαδή τους ωκεανούς, τις θάλασσες, τις λίμνες κ.ά.
 Η αύξηση επίσης του κρυπτού (86Kr) έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ακτίνων β. Το δέρμα
αποτελεί το κυριότερο τμήμα του σώματος που προσβάλλεται από τις ακτίνες β. Υπολογίζεται ότι η
δόση ακτινοβολίας που δέχεται το δέρμα λόγω της αύξησης της συγκέντρωσης του κρυπτού στην
ατμόσφαιρα ανέρχεται σε 300 mrem/ετος. Η διαπερατότητα των ακτίνων β στο δέρμα είναι 2,3 mm
και ποικίλει μεταξύ 0,07 mm και 2,3 mm για την κερατοειδή στοιβάδα των ιστών της επιδερμίδας
και των κυττάρων αντίστοιχα. Η απομάκρυνση επομένως των πτητικών αυτών ραδιενεργών
στοιχείων κατά την παραγωγή τους στους πυρηνικούς αντιδραστήρες κρίνεται περισσότερο από
αναγκαία.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7.
3. ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
3
7. 3. ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ
 Μέχρι τον Μάρτιο του 1902 είχαν συμπεριληφθεί στην επιστημονική βιβλιογραφία περίπου 147
περιστατικά ατόμων που χρησιμοποίησαν ακτίνες X ή άλατα ραδίου και που εμφάνισαν διάφορες
ασθένειες.
 Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και αμέσως μετά είναι αποδεκτό ότι το ράδιο και οι
ακτίνες X είναι τοξικές. Περί τους 40 εργάτες, εκ των οποίων οι περισσότερες γυναίκες ανέπτυξαν
καρκίνο των οστών και απλαστική αναιμία. Οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν το ράδιο για να βάφουν τα
χείλη.
 Στις αρχές του 1920 το ράδιο το χρησιμοποίησαν ως φαρμακευτικό προϊόν για την αντιμετώπιση
διαφόρων ασθενειών, όπως η αρθρίτιδα και η σύφιλη. Στα πρώτα σαράντα χρόνια πέθαναν από
κατάχρηση ραδίου τουλάχιστον 100 άτομα. Μετά από αυτές τις παρατηρήσεις η θέσπιση μέτρων
ώστε να περιοριστεί η χρήση των ακτίνων X και του ραδίου γίνεται επιτακτική ανάγκη.
 Η πρώτη στον κόσμο Εταιρεία Προστασίας από τις ακτίνες X και του ραδίου σχηματίζεται στην
Αγγλία το 1921. Το 1928 η Διεθνής Ένωση Ραδιολόγων δημιουργούν την πρώτη Διεθνή Επιτροπή
Ραδιολογικής Προστασίας (ICRP, International Commission on Radiological Protection). Η επιτροπή
αποτελείτο από 13 μέλη προερχόμενους από 40 ειδικούς από 14 χώρες. Η επιτροπή αυτή άρχισε να
θέτει τις προδιαγραφές για τα επιτρεπτά όρια ακτινοβόλησης των πληθυσμών.
4
 Από τις αρχές του 1930 δεν ήταν εμφανές το γεγονός ότι οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες μπορούν να
προκαλέσουν γενετικές βλάβες στους ανθρώπους. Τα πρώτα καταστρεπτικά αποτελέσματα της
δράσης των ιοντιζουσών ακτινοβολιών παρατηρήθηκαν σε βαφείς ή ζωγράφους που
χρησιμοποιούσαν ράδιο. Ήδη το 1930 ήταν γνωστά περίπου 40-50 άτομα που είχαν εμφανίσει
εγκαύματα ικανά να μετρηθούν και που προκλήθηκαν από τη χρήση ραδίου.
 Το 1943 η Αμερικάνικη Επιτροπή Ραδιοπροστασίας ανακοίνωσε ότι η ανώτατη ποσότητα ραδίου που
προκαλεί έγκαυμα ανέρχεται σε 0,1 μCi, η δε δόση δεν μπορούσε να ξεπεράσει το 0,1 R/ημ. Τα
δεδομένα αυτά διατηρήθηκαν μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1949 η δόση μειώθηκε δραστικά
από 0,1 R/ημ σε 0,05 R/ημ, αλλά δεν έπρεπε να είναι μεγαλύτερη από 0,3 R/εβδ.
 Κατά την περίοδο μεταξύ 1944-1951 σκευάσματα που περιείχαν ράδιο (224Ra) χρησιμοποιήθηκαν
ως ενέσιμα υλικά για την θεραπεία 2000 περίπου στρατιωτών που έπασχαν από φυματίωση και
άλλες ασθένειες. Περί το 1961 50 από αυτούς τους ασθενείς εμφάνισαν σάρκωμα των οστών. Το
1956 έγινε ακόμη μεγαλύτερη μείωση της επιτρεπόμενης δόσης, η οποία για το αιμοποιητικό
σύστημα δεν έπρεπε να ξεπερνά τα 3 rem για 13 συνεχείς εβδομάδες.
5
 Σήμερα η ανώτατη αποδεκτή δόση σε rem που μπορεί να δεχθεί ένας εργαζόμενος δεν πρέπει να
υπερβαίνει εκείνη που προκύπτει από τη σχέση:
Μέγιστη επιτρεπτή δόση (rem) = 5(Ν-18)
όπου Ν η ηλικία του εργαζομένου.
 Από τη σχέση αυτή γίνεται προφανές ότι ένα άτομο ηλικίας 18 ετών ή μικρότερης δεν μπορεί να
εργάζεται σε χώρο με ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Για κάθε εργαζόμενο με ιοντίζουσες ακτινοβολίες,
εκτός από τη δόση που προκύπτει από την παραπάνω σχέση, δεν μπορεί να δεχθεί δόση
ακτινοβολίας μεγαλύτερη από 5 rem το χρόνο.
 Έτσι, ένας εργαζόμενος δέχεται πλέον το ένα τρίτο της δόσης που είχε υπολογισθεί με βάση τα 0,3
rem την εβδομάδα. Έχει γίνει δεκτό ότι μέσος όρος δεν μπορεί να ξεπεράσει τα 2 rem το χρόνο για
συνεχή περίοδο πέντε χρόνια.
Στον Πίνακα 7.2. φαίνονται τα ανώτατα όρια ολόσωμης ακτινοβόλησης, όπως αυτά διαμορφώθηκαν
με την πάροδο των ετών.
6
Πίνακας 7.2. Μέγιστα επιτρεπτά όρια ολόσωμης ακτινοβολίας, όπως διαμορφώθηκαν κατά
καιρούς.
7
 Από τον Πίνακα 7.2. γίνεται εμφανές ότι η Διεθνής Επιτροπή Ραδιολόγων και Προστασίας (ICRP) και
η Εθνική Επιτροπή Ραδιολόγων και Προστασίας των Η.Π.Α. (NCRP) προσέγγισαν τις θέσεις τους
σχετικά με τον ορισμό των ανώτατων επιτρεπτών ορίων ολόσωμης ακτινοβόλησης μετά το 1957. Η
μεταβολή των ορίων επιβαλλόταν μετά από τα νέα επιστημονικά δεδομένα που προέκυπταν από τις
μελέτες τόσο στο εργαστήριο, όσο και από τους εργαζόμενους στα ορυχεία ουρανίου ή τους
πυρηνικούς αντιδραστήρες. Σήμερα τα ανώτατα επιτρεπτά όρια έχουν μειωθεί δραστικά. Ο Πίνακας
7.3. δείχνει τη δόση ακτινοβολίας που δεχόμαστε από διάφορες πηγές.
 Τα ανώτατα όρια δόσης που μπορεί να δέχεται κάθε όργανο ποικίλουν. Η ανώτατη επιτρεπτή δόση
ενός εργαζομένου με ιοντίζουσες ακτινοβολίες δεν πρέπει να ξεπερνά τα 5 rem τον χρόνο. Στην
δόση αυτή προσμετράται και η φυσική ετήσια δόση ακτινοβολίας.
8
Πίνακας 7.3. Δόση ακτινοβολίας

που εξαρτάται από τον τρόπο
διαβίωσης
9
Πάντως σε καμία περίπτωση το κάθε όργανο δεν μπορεί να ξεπεράσει τα όρια του Πίνακα 7.4.
 Για συσκευές όπως είναι οι ανιχνευτές καπνού που περιέχουν μικρές ποσότητες ραδιοϊσοτόπου δεν
απαιτούνται ειδικά μέτρα ασφαλείας. Οι βιομηχανίες όμως που παράγουν τις συσκευές αυτές
πρέπει να λαμβάνουν μέτρα ασφαλείας, δεδομένου ότι έχουν μεγάλες ποσότητες. Επίσης στα
νοσοκομεία, όπου τα ραδιοϊσότοπα χρησιμοποιούνται για διαγνωστικούς λόγους φέρουν τις
προδιαγραφές ασφαλείας, παρόλο που ο χρόνος ημιζωής τους είναι σχετικά μικρός. Επίσης οι
συσκευές ραδιοϊσοτόπων που χρησιμοποιούνται για την καταπολέμηση του καρκίνου φέρουν
προδιαγραφές χρήσης προστασίας.
Πίνακας 7.4. Μέγιστα επιτρεπτά όρια

δόσης ακτινοβολίας
10
 Οι εργαζόμενοι σε χώρους που έχουν ραδιενεργά υλικά πρέπει να λαμβάνουν μερικά βασικά μέτρα
προστασίας. Έτσι δεν πρέπει να τρώνε στους χώρους αυτούς. Αν έχουν αμυχή ή πληγή στο δέρμα θα
πρέπει να την καλύψουν. Να φορούν μάσκα για την προστασία των ματιών και της αναπνευστικής
οδού. Να πλένονται όταν απομακρυνθούν από το περιβάλλον της δουλειάς και να μετρούν πάντα
πριν την αναχώρησή τους την ραδιενέργεια του σώματός των.
 Κατά την ώρα εργασίας ειδικές στολές, μάσκες προσώπου και γάντια είναι απαραίτητα για αποφυγή
οιασδήποτε ρύπανσης ή μόλυνσης του σώματος. Οι εργαζόμενοι είναι επί πλέον υποχρεωμένοι να
φέρουν στις φόρμες τους ειδικά δοσίμετρα. Τα δοσίμετρα αυτά σε χώρους νοσοκομείων δίδονται
ανά μήνα προς εμφάνιση. Αντίθετα σε εργοστάσια, όπου η πυρηνική ενέργεια είναι μεγάλη τα
δοσίμετρα φέρουν συγχρόνως και συναγερμό, ώστε να γίνει άμεσα αντιληπτή και η πιο μικρή
διαρροή ραδιενεργού υλικού.
 Στο Σχήμα 7.9 φαίνεται ειδικό κουτί (glovebox) εργαστηρίου για την διεκπεραίωση πειραμάτων με
ραδιενεργά υλικά. Το διαφανές τμήμα είναι κατασκευασμένο από ειδικό γυαλί ενισχυμένο με
μόλυβδο. Τα γάντια είναι και αυτά από πλαστικό ενισχυμένο με μόλυβδο, ώστε να μην
ακτινοβολείται το σώμα του ερευνητή.
11
Σχήμα 7.9. Πειραματικό κουτί ειδικό

για πειράματα με ραδιενεργά υλικά
(glovebox)
12
 Σημαντικό ρόλο στην προστασία παίζει και η διατροφή. Έτσι διατροφή πλούσια σε πρωτεΐνες και
βιταμίνες, υδατοδιαλύτες ή λιποδιαλύτες πρέπει να μη λείπουν από το καθημερινό διαιτολόγιο. Σε
περίπτωση ατυχήματος, η αύξηση του αλκοόλ αυξάνει την προστασία του ανθρώπου.
 Ανάλογα με την έκταση ενός ατυχήματος και το είδος των ραδιοϊσοτόπων χορηγείται αντίστοιχη
φαρμακευτική αγωγή. Τα φάρμακα συνήθως ενεργούν έτσι ώστε να δεσμεύουν τις σχηματιζόμενες
ελεύθερες ρίζες που παράγονται στον οργανισμό, ώστε να μην αντιδράσουν δευτερογενώς με
σημαντικής σημασίας βιολογικά μόρια, όπως είναι το DNA, κ.ά. Είναι δύσκολη προς το παρόν η
σύνθεση φαρμάκων που να δεσμεύουν επιλεκτικά τα ραδιοϊσότοπα και να τα αποβάλλουν από τον
οργανισμό.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ

ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
3
8. ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
• Ένα από τα μεγαλύτερα αναπάντητα μέχρι στιγμής ερωτήματα του ανθρώπου και των φιλοσόφων
είναι η προέλευση και ο χρόνος σχηματισμού του Σύμπαντος, της ύλης από την οποία αποτελείται η
ύλη των χημικών στοιχείων και της ζωής. Οι αστροφυσικοί και κυρίως οι θεωρητικοί αστροφυσικοί
ανέπτυξαν διάφορες θεωρίες βασιζόμενοι σε πολύ ακραίες συνθήκες επειδή τα φαινόμενα από τα
οποία αντλούσαν τις πληροφορίες δεν μπορούσαν να εφαρμοσθούν σε πειραματικό επίπεδο. Από
τις διάφορες θεωρίες σχηματισμού του Σύμπαντος επικρατέστερη είναι η θεωρία του big bang
(κατακλυσμιαίας έκρηξης).
• Σύμφωνα με την θεωρία αυτή ο σχηματισμός του Σύμπαντος άρχισε πριν από 10 έως 20
δισεκατομμύρια χρόνια. Η εμφάνιση της ύλης της ύλης αρχίζει με την ίδια στιγμή που σχηματίζεται
το Σύμπαν, την στιγμή δηλαδή της κατακλυσμιαίας έκρηξης σε ένα μικρό σημείο του αστρικού
χώρου. Την ίδια στιγμή αρχίζει και η παραγωγή των πρώτων χημικών στοιχείων. Σήμερα, ο κλάδος
της κοσμοχημείας (cosmochemistry) ασχολείται με την γένεση των χημικών στοιχείων. Η γένεση των
στοιχείων συνδέεται με την σύνθεση των πυρήνων των ελαφρών στοιχείων (nucleosynthesis).
4
8. ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
Οι κοσμοχημικοί δέχονται ότι σύνθεση των στοιχείων έγινε σε δύο φάσεις.

• Η πρώτη φάση αρχίζει την στιγμή ακριβώς της κατακλυσμιαίας έκρηξης, οπότε παράγονται μερικοί
πολύ ελαφρείς πυρήνες των στοιχείων. Η περίοδος αυτή ονομάζεται μεγάλη έκρηξη ή bigbang-
σύνθεση.
• Η δεύτερη φάση, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, άρχισε στο εσωτερικό των άστρων και
ονομάζεται αστρική σύνθεση πυρήνων ή stellar nucleosynthesis. Την στιγμή του σχηματισμού των
πρώτων χημικών στοιχείων η ενέργεια και η θερμοκρασία του σύμπαντος είναι πάρα πολύ μεγάλες.
• Τελικά, οι αποδεκτές απόψεις είναι εκείνες που προέρχονται από την ανάλυση των στοιχείων που
έγινε σε δείγματα από το έδαφος της Γης, της Σελήνης, των μετεωριτών και μικρομετεωριτών που
έπεσαν στην Γη. Το γεγονός ότι τα περισσότερα στοιχεία βρίσκονται σε διάφορες αναλογίες με τα
ισότοπά τους ενισχύει τις παραπάνω θεωρίες σχηματισμού των στοιχείων.
5
8.1. Σειρά ΡΡΙΙ ή σύντηξη υδρογόνου
• Η γένεση όλων των αστρικών συστημάτων αρχίζει με υδρογόνο (Η) και ήλιο (He) και μερικά στοιχεία
με βαρύτερους πυρήνες που τα ονόμασαν μέταλλα (χωρίς να έχουν σχέση με τα μεταλλικά στοιχεία
του Περιοδικού Πίνακα). Οι πρώτες ραδιοχημικές αντιδράσεις είναι οι αντιδράσεις σύντηξης του
υδρογόνου σε ήλιο. H σειρά των αντιδράσεων που ακολουθεί ονομάζεται σειρά ΡΡΙΙ.
(8.1)
(8.2)
(8.3)
• Η σειρά αυτή των αντιδράσεων μπορεί να ορισθεί και ως σειρά πρωτονίου-πρωτονίου (ΡΡ). Το
τελικό αποτέλεσμα είναι η σύντηξη τεσσάρων πυρήνων υδρογόνου προς έναν πυρήνα ηλίου και
παραγωγή ενέργειας.
(8.4)
6
• Οι παραγόμενοι από την αντίδραση (8.4) πυρήνες ηλίου μπορούν να αντιδράσουν (σύντηξη) και να
σχηματίσουν τον βαρύτερο πυρήνα του βηρυλλίου (Be).
(8.5)
(8.6)
(8.7)
• Το παραγόμενο Be από την αντίδραση των πυρήνων ηλίου στη σειρά ΡΡΙΙ δίνει μία αλυσίδα από
ραδιοχημικές αντιδράσεις και τον σχηματισμό νέων πυρήνων. Η νέα σειρά ορίζεται ως ΡΡΙΙΙ.
(8.8)
(8.9)
(8.10)
7
• Η σειρά των παραπάνω αντιδράσεων δίνει στοιχεία με ατομική μάζα 5 μέχρι 7. Τα στοιχεία αυτά
βρίσκονται σε κάθε αστέρα, αλλά η συγκέντρωσή τους εξαρτάται από την πυκνότητα και την
θερμοκρασία.
• Στους αστέρες που στην αρχή της γένεσής τους περιέχουν υδρογόνο και ήλιο, σημαίνει ότι οι
αλυσιδωτές αντιδράσεις απαιτούν τέσσερα άτομα υδρογόνου (σύντηξη) για να μετατραπούν σε ένα
άτομο ηλίου. Όμως οι επόμενες γενεές αστέρων που περιέχουν άνθρακα και άζωτο παρέχουν
επίσης πυρήνες ηλίου.
• Το γεγονός ότι η ενέργεια του ηλίου προέρχεται από σύντηξη ελαφρών πυρήνων και όχι από τη
σχάση βαρέων πυρήνων προκύπτει από φασματοσκοπικά δεδομένα.
8
8.2. ΚΥΚΛΟΣ CNO
• Στην κατηγορία αυτή τα ισότοπα του άνθρακα και του αζώτου λειτουργούν ως καταλύτες στην
αντίδραση σύντηξης τεσσάρων πρωτονίων και δημιουργίας πυρήνων ηλίου. Συγχρόνως κατά τις
ραδιοχημικές αυτές αντιδράσεις δημιουργούνται παράλληλα και ισότοπα οξυγόνου (15Ο,17Ο) και
φθορίου (17F). Η σειρά των παρακάτω πυρηνικών αντιδράσεων δείχνει πώς αρχίζοντας από το
ισότοπο του άνθρακα-13 καταλήγουμε στην δημιουργία πυρήνων ηλίου.
(8.11)
(8.12)
(8.13)
(8.14)
(8.15)
(8.16)
9
• Από τις παραπάνω αντιδράσεις φαίνεται ότι εκτός από την σύντηξη των πρωτονίων και την
δημιουργία πυρήνων ηλίου εκπέμπεται και ικανή ενέργεια για το αστρικό σύστημα, που πιθανόν να
συμμετέχει στην κοσμική ακτινοβολία.
(8.17)
(8.18)
(8.19)
(8.20)
10
• Ο κύκλος αυτός επαναφέρει στον κύκλο C-N.
Σχήμα 8.1. Σχηματική παράσταση του διπλού αστρικού κύκλου C-N-O

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
ΒΑΡΥΤΕΡΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ
3
9. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΒΑΡΥΤΕΡΩΝ ΠΥΡΗΝΩΝ
 Μία σειρά από αντιδράσεις που ξεκινούν από τον άνθρακα-14 μπορούν να οδηγήσουν στον
σχηματισμό βαρύτερων πυρήνων. Έτσι, σύντηξη δύο πυρήνων άνθρακα-14 οδηγεί στο σχηματισμό
ενός πυρήνα μαγνησίου-24 (24Mg) ή σε 23Mg με εκπομπή νετρονίου ή σε 16Ο και παραγωγή δύο
πυρήνων ηλίου.
 Σπουδαιότερες όμως αντιδράσεις είναι η σύντηξη προς σχηματισμό νέου-20 (20Ne) και νατρίου-23
(23Na), σύμφωνα με τις αντιδράσεις:
(9.1)
(9.2)
 Στις συνθήκες αυτές, αν και υπάρχει οξυγόνο-16, επειδή η ενέργεια δεν είναι αρκετή, δεν έχουμε
αντίδραση μεταξύ οξυγόνου-16 και άνθρακα-14.
 Καθώς η σύντηξη του άνθρακα φθάνει προς το τέλος τα παραγόμενα φωτόνια οδηγούν σε
αντιδράσεις φωτοδιάσπασης των πυρήνων του νέου-20, οπότε παράγονται περισσότεροι πυρήνες
οξυγόνου-16 και σωματίδια α. Τα σωματίδια α μπορούν να αντιδράσουν και αυτά με τους πυρήνες
νέου-20 και να παραχθούν έτσι πυρήνες μαγνησίου-24:
(9.3)
4
 Λόγω της αυξημένης θερμοκρασίας που επικρατεί (109 Κ) είναι δυνατόν να έχουμε σύντηξη δύο
πυρήνων οξυγόνου-16 και να σχηματισθεί το θείο-32 (32S).
(9.4)
(9.5)
(9.6)
 Μετά την σύντηξη του οξυγόνου-16 αρχίζει η σύντηξη του πυριτίου-28. Οι αντιδράσεις αυτές
οδηγούν στο σχηματισμό των πυρήνων του σιδήρου και του νικελίου. Οι αντιδράσεις αυτές
ονομάζονται συχνά διαδικασίες ισορροπίας της σύνθεσης πυρήνων, επειδή στις αντιδράσεις αυτές
εμφανίζεται μία θερμοδυναμική ισορροπία.
 Ο σίδηρος-56 έχει την μεγαλύτερη ενέργεια σύνδεσης των νουκλεονίων από όλα τα νουκλίδια και
για τον λόγο αυτό είναι πολύ σταθερός. Μετά την παραγωγή σιδήρου και νικελίου καμία αντίδραση
μεταξύ φορτισμένων-σωματιδίων λαμβάνουν χώρα. Αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι οι υψηλές
τιμές Coulomb παρεμποδίζουν την προσέγγιση των σωματιδίων, οπότε δεν μπορούν να
σχηματισθούν βαρύτεροι πυρήνες. Έτσι, ο μηχανισμός σχηματισμού βαρύτερων πυρήνων είναι
διαφορετικός.
5
 Με τη σύντηξη του υδρογόνου παράγεται τόση ενέργεια που είναι ικανή για τον μέσο χρόνο ζωής
του αστέρα. Για ένα αστέρι με μάζα ίση με 20 ηλιακές μάζες, η περίοδος σύντηξης των πυρήνων He
διαρκεί περίπου 500.000 χρόνια.
 Για το σχηματισμό βαρύτερων πυρήνων ακολουθείται ο μηχανισμός της σύλληψης νετρονίων. Για
παράδειγμα ο σίδηρος-56 αντιδρά με ένα νετρόνιο και γίνεται σίδηρος-57. Ο σίδηρος-57 με ένα
ακόμη νετρόνιο μετατρέπεται σε σίδηρο-58 και με άλλο ένα νετρόνιο μετατρέπεται σε σίδηρο-59. Η
συσσώρευση των νετρονίων στον πυρήνα καθιστά το νουκλίδιο ασταθές με αποτέλεσμα να
εκπέμπει ακτίνες β. Αυτή η διαδικασία ισχύει για πυρήνες με ατομικό αριθμό μεταξύ Α=56 και
Α=210.
 Για παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε τον σχηματισμό του βισμουθίου (Bi, Ζ=83).
(9.7)

Ραδιοχημεία - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ - ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Ιωάννα Αναστασοπούλου ΕΜΠ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ραδιοχημεία - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ - ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Ιωάννα Αναστασοπούλου ΕΜΠ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

Τμήμα Χημικών Μηχανικών

 Στο Σχ. 2 φαίνεται έμπλαστρο από ραδιενεργό υλικό που

 Η Ραδιοχημεία πραγματεύεται τα χημικά φαινόμενα που προκαλούνται από τα δραστικά σωματίδια

¹ p, n, α, και γ πρωτόνιο, νετρόνιο, ακτίνες α και γ, αντίστοιχα

 Με τον όρο ραδιενέργεια χαρακτηρίζουμε την

 Τα στοιχειώδη σωματίδια: λεπτόνια (leptons): Τα έξι λεπτόνια είναι το ηλεκτρόνιο (e), το

 Αρχικά φυσικά ραδιoνoυκλίδια. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται τα ραδιενεργά

κατάσταση (ground state)*.

 Τα ραδιενεργά στοιχεία, όπως και τα χημικά

 Το κάθε τετραγωνίδιο του Περιοδικού Πίνακα

Σχήμα 2.3. Τμήμα Περιοδικού Πίνακα των νουκλιδίων

 Στα περισσότερα άτομα η ενέργεια σύνδεσης των

 Τα κυριότερα ισότοπα των βαρέων πυρήνων μπορούν να διασπασθούν αν προσλάβουν νετρόνια.

 Κλασσικό παράδειγμα παραγωγής νετρονίων

 Στο Σχήμα 2. 5 φαίνονται τα ισότοπα και η

μεγάλος αριθμός ραδιονουκλιδίων που

2.3.1 ΑΚΤΙΝΕΣ Α Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ Α

2.3.1 ΑΚΤΙΝΕΣ Α Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ Α

2.3.1 ΑΚΤΙΝΕΣ Α Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ Α

2.3.1 ΑΚΤΙΝΕΣ Α Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ Α

Σχήμα 2.7. Ενεργειακό φάσμα ακτίνων β

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

 Στο Σχήμα 2. 8 δίνεται ένα τμήμα του

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

 Η μετακίνηση αυτή ενός ηλεκτρονίου από

Σχήμα 2.9. Σχηματική παράσταση σύλληψης ηλεκτρονίου (ΣΗ) με σύγχρονη

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.3 ΠΟΖΙΤΡΟΝΙΑ (Β+) Ή ΔΙΑΣΠΑΣΗ- Β+

2.3.4 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ

2.3.4 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ

2.3.4 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ

 Τα ηλεκτρόνια εσωτερικής μετατροπής αντιστοιχούν με τις β ακτινοβολίες. Η διαφορά τους

2.3.5 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ AUGER

2.3.5 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑ AUGER

 Μερικά παραδείγματα μετάπτωσης με εκπομπή ακτίνων γ είναι τα παρακάτω:

2.3.7 ΚΑΘΑΡΗ ΑΚΤΙΝΑ Γ

 Η ακτίνα γ που εκπέμπεται σε μία

Σχήμα 2.10. Μετάπτωση με εκπομπή ακτίνων γ του παλλαδίου. Ο

2.3.8 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΑΚΤΙΝΩΝ Γ 27

(INTERNAL CONVERSION, IC)

 Στο φαινόμενο της εσωτερικής μετατροπής η ενέργεια η οποία εκπέμπεται μεταφέρεται σε

(INTERNAL CONVERSION, IC)

 Το Σχήμα 2.11 δείχνει παραστατικά την

2.3.8 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΑΚΤΙΝΩΝ Γ 29

(INTERNAL CONVERSION, IC)

 Η εσωτερική μετατροπή και η παραγωγή ακτίνων γ είναι διαδικασίες ανταγωνιστικές και

(INTERNAL CONVERSION, IC)

 Τέλος με εκπομπή ακτίνων γ το

 Στον Πίνακα 2.1 φαίνονται μερικά από τα

Σχήμα 2.12. Θέσεις των θυγατρικών νουκλιδίων σύμφωνα με

2.3.8 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΑΚΤΙΝΩΝ Γ 31

(INTERNAL CONVERSION, IC)

Πίνακας 2.1. Μερικά ραδιονουκλίδια,

 Τα μεταβλητά στοιχεία τα κατέταξαν σε τρεις οικογένειες, ανάλογα από το στοιχείο προέλευσης.

Πίνακας 3.1. Μετάπτωση του 238U σε σταθερό 206Pb ή

Πίνακας 3.2. Μετάπτωση του 232Th σε σταθερό 208Pb ή

Πίνακας 3.3. Μετάπτωση του 235U σε 207Pb ή