ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Να αναπτύξετε τα στάδια διάδοσης

της ιδεολογίας του ισλάμ, ποιοι διανοούμενοι συνέβαλαν και

πώς εξελίχθηκε σε πολιτική ιδεολογία
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Εισαγωγή........................................................................................................................3

Εξάπλωση του Ισλάμ την εποχή του προφήτη Μωάμεθ................................................3

Πολιτική αποκέντρωση και κατακερματισμός..............................................................5

Η συγκρότηση ποικίλων θρησκευτικών και κρατικών θεσμών.....................................5

Ισλαμικές παραδόσεις....................................................................................................7

Συμπεράσματα...............................................................................................................8

Βιβλιογραφία................................................................................................................10

Σελίδα 2 από 10
Εισαγωγή
Από τον ένατο έως τον δωδέκατο αιώνα, ο ισλαμικός πολιτισμός άκμασε και
αποκρυσταλλώθηκε σε αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε ως Ισλάμ. Οι στρατιωτικές
επεκτάσεις της προηγούμενης περιόδου διέδωσαν το Ισλάμ μόνο κατ' όνομα. Ήταν
αργότερα που ο ισλαμικός πολιτισμός εξαπλώθηκε πραγματικά, με τους ανθρώπους
να ασπάζονται το Ισλάμ σε μεγάλους αριθμούς.

Αυτή η εξάπλωση του ισλαμικού πολιτισμού διευκολύνθηκε από το εμπόριο, τους

ιεραπόστολους και τις αλλαγές στην πολιτική δομή της ισλαμικής κοινωνίας. Ως
αποτέλεσμα, συναντάμε πολλές διαφορετικές ερμηνείες του Ισλάμ σε πολλές
διαφορετικές ισλαμικές κοινωνίες.

Εξάπλωση του Ισλάμ την εποχή του προφήτη Μωάμεθ

Όταν ο Παντοδύναμος Αλλάχ ανέθεσε στον Μωάμεθ το έργο της καθοδήγησης των
ανθρώπων, η ειδωλολατρία κυριαρχούσε στην Αραβική Χερσόνησο. Στην αρχή οι
μόνοι μουσουλμάνοι στη γη ήταν ο Μωάμεθ, η σύζυγός του Khadijah και ο ξάδερφός
του Ali. Μεταξύ των ειδωλολατρών του Qoraysh ήταν οι μόνοι μονοθεϊστές. Για τα
πρώτα τρία χρόνια ο Προφήτης Μωάμεθ προσκαλούσε ιδιωτικά και ατομικά τους
ειδωλολάτρες της Μέκκας στη λατρεία ενός Μοναδικού Θεού, του ΑΛΛΑΧ.

Μετά από τρία χρόνια που πέρασαν από την έλευση του Ισλάμ, ο Μωάμεθ κάλεσε το
ευρύ κοινό ανοιχτά στη θρησκεία της λατρείας του Αλλάχ. Ο κύριος αγώνας του
Προφήτη Μωάμεθ και των συντρόφων του ξεκίνησε. Οι ειδωλολάτρες του Qoraysh
χρησιμοποίησαν κάθε μέσο με κάθε δυνατό τρόπο για να σταματήσουν την εξάπλωση
του Ισλάμ αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Αντίθετα ο αριθμός των μουσουλμάνων
αυξανόταν καθημερινά.

Παραδόξως, μερικά από τα κύρια μέλη του Qoraysh που είχαν στόχο να βασανίσουν
τους νέους μουσουλμάνους ακούγοντας τα θαυματουργά λόγια του Θεού, έμειναν
τόσο θαυμάσια που οι ίδιοι δεν μπορούσαν παρά να ασπαστούν το Ισλάμ. Η ιστορία
της μεταστροφής του Omar Ibn Khattab είναι ένα διάσημο παράδειγμα.

Σελίδα 3 από 10
Περίπου πέντε χρόνια μετά την έλευση του Ισλάμ, μια ομάδα μουσουλμάνων
αποτελούμενη από έξι άνδρες και τέσσερις γυναίκες που διέφυγαν από τα σκληρά
βασανιστήρια των παγανιστών του Qoraysh ζήτησαν άσυλο στην Αιθιοπία. Αυτό
σηματοδότησε την πρώτη μετανάστευση των μουσουλμάνων και την εξάπλωση του
Ισλάμ από τη γη της Αραβίας.

Είχαν περάσει δέκα χρόνια από την έλευση του Ισλάμ και ο Προφήτης Μωάμεθ
ταξίδεψε στην πλησιέστερη πόλη που ονομάζεται «Τάιφ» για να προσκαλέσει τους
ανθρώπους αυτής της πόλης στη λατρεία του Αλλάχ. Δυστυχώς, οι αρχηγοί του Ταΐφ
δεν υποδέχτηκαν καλά τον Αγγελιοφόρο του Αλλάχ. Ο Προφήτης Μωάμεθ δέχθηκε
επίθεση από τους αργόσχολους και τους απλούς κατοίκους.

Ο Προφήτης του Ισλάμ συνήθιζε να στέλνει πολλούς απεσταλμένους σε διάφορες

φυλές και πόλεις προσκαλώντας τους στο Ισλάμ. Ο As’as, ένας νέος μουσουλμάνος
από την πόλη Yathrib, ζήτησε από τον Προφήτη του Ισλάμ να στείλει έναν από τους
δασκάλους του Κορανίου στο Yathrib για να προσκαλέσει τους ανθρώπους στο
Ισλάμ. Ο Προφήτης Μωάμεθ έστειλε τον Mos’ab που ήταν εύγλωττος κήρυκας του
Ισλάμ. Μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά την άφιξη του Mos'ad στο Yathrib, ολόκληρη
η φυλή των Bani-Abdul-Ash-hal ασπάστηκε το Ισλάμ.

Δεκατρία χρόνια μετά την άνοδο του Ισλάμ λόγω της αφόρητης κατάστασης στη
Μέκκα, ο προφήτης του Ισλάμ και οι περισσότεροι από τους συντρόφους του
αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στην πόλη Yathrib που αργότερα ονομάστηκε
«Madinatu-Nabi» ή «Madina» εν συντομία που σημαίνει την «Πόλη του Προφήτη».

Η μετανάστευση του Προφήτη στη Μαντίνα, ήταν πράγματι ένα σημείο καμπής στην
ιστορία του Ισλάμ και ως εκ τούτου σηματοδότησε την έναρξη του ισλαμικού
ημερολογίου.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Μαντίνα, ο Προφήτης του Ισλάμ έστειλε
πολλούς πρεσβευτές σε διάφορες φυλές στην Αραβική Χερσόνησο και ως εκ τούτου
τους προσκάλεσε στο Ισλάμ. Από όλες τις επιστολές που έχει στείλει ο Προφήτης του
Ισλάμ στους αρχηγούς διαφόρων φυλών και χωρών, 185 από αυτές σώζονται ακόμη
μέχρι σήμερα. Οκτώ χρόνια μετά τη μετανάστευση του Προφήτη στη Μαντίνα,

Σελίδα 4 από 10
σχεδόν ολόκληρη η Αραβική Χερσόνησος είχε ασπαστεί το Ισλάμ και η
ειδωλολατρία είχε σχεδόν εξαλειφθεί.

Πολιτική αποκέντρωση και κατακερματισμός

Η τεράστια αυτοκρατορία των Αββασιδών —που εκτείνεται σε πάνω από τέσσερις
χιλιάδες μίλια— ήταν εντυπωσιακή, αλλά πολύ δύσκολο να διατηρηθεί. Καθώς οι
άνθρωποι ασπάστηκαν το Ισλάμ, τα φορολογικά έσοδα που εισπράττονταν από μη
μουσουλμάνους υπηκόους μειώθηκαν και η αυλή των Αββασιδών δεν μπορούσε
πλέον να συντηρεί τις δαπάνες της. Η θρησκευτική εξουσία των Αββασιδών επίσης
αμφιταλαντευόταν καθώς μια πιο ισχυρή τάξη θρησκευτικών λογίων στο τιμόνι νέων
θρησκευτικών θεσμών αμφισβήτησε τη νομιμότητα του συστήματος του χαλιφάτου.
Τελικά, το εξαιρετικά συγκεντρωτικό χαλιφάτο των Αββασιδών κατακερματίστηκε
σε πολλαπλές μικρότερες, ανεξάρτητες πολιτικές δομές. Αυτές οι νέες πολιτικές
δομές μείωσαν την εξουσία των Αββασιδών.

Ήταν ίσως αυτή η πολιτική αποκέντρωση και αποσταθεροποίηση που οδήγησε στη
διάδοση του Ισλάμ πέρα από τα όρια της τεράστιας αυτοκρατορίας των Αββασιδών.
Οι περιφερειακοί άρχοντες, που δεν χρειαζόταν να διαχειρίζονται τόσο τεράστιες
περιοχές, μπόρεσαν να επεκταθούν πιο γόνιμα σε μεμονωμένες κατευθύνσεις. Για
παράδειγμα, οι δυναστείες των Φατιμιδών και των Βερβερίνων στη Βόρεια Αφρική
μπόρεσαν να επεκταθούν στην Υποσαχάρια Αφρική και οι Γκαζναβίδες απλώθηκαν
μακρύτερα στην Ινδία.

Η συγκρότηση ποικίλων θρησκευτικών και κρατικών θεσμών

Το σύγχρονο Ισλάμ χωρίζεται σε πολλές αιρέσεις. Ενώ οι εντάσεις που οδήγησαν
στην ανάπτυξη αυτών των αιρέσεων ήταν σίγουρα παρούσες στην πρώιμη ιστορία
του Ισλάμ, χρειάστηκαν αιώνες για να οργανωθούν διαφορετικές θρησκευτικές
ερμηνείες σε σαφείς σχολές σκέψης. Καθώς οι μελετητές συνέταξαν ιστορίες, νόμους
και φιλοσοφικές πραγματείες, εμφανίστηκαν οι κύριες σχολές νομικής σκέψης.

Σελίδα 5 από 10
Καθώς οι θρησκευτικοί θεσμοί αποκτούσαν σταθερότητα, τα πολιτικά κατεστημένα
γίνονταν ακόμη πιο ασταθή. Καθώς οι Μουσουλμάνοι Τούρκοι μετανάστευσαν στις
ισλαμικές αυτοκρατορίες, άλλες ομάδες εισέβαλαν, συμπεριλαμβανομένων των
Μογγόλων. Μια άλλη πηγή πολιτικής αστάθειας ήταν η αντιπαράθεση μεταξύ
Μουσουλμάνων και Χριστιανών στη Δυτική Ευρώπη, με την Ιερά Εξέταση, τις
Σταυροφορίες.

Στη σκιά αυτών των πολιτικών αναταραχών, οι ισλαμικές πολιτικές δομές

μεταμορφώθηκαν και νέοι ηγέτες πέρα από την παραδοσιακή αραβική
μουσουλμανική ελίτ εμφανίστηκαν. Οι Κούρδοι ηγέτες, όπως ο Saladin της
δυναστείας των Ayyubid, είχαν απίστευτη επιρροή. Εξουσία έπαιρναν και οι
Μαμελούκοι σκλάβοι-στρατιώτες τουρκικής καταγωγής.

Τελικά, πολλαπλά μικρά κράτη εμφανίστηκαν όπου κάποτε κυβερνούσαν

αποκλειστικά οι Αββασίδες. Η επί πέντε αιώνων ύπαρξη των Αββασιδών έλαβε τέλος
με τη λεηλασία της Βαγδάτης από τους Μογγόλους το 1258.

Μετά την πτώση των Αββασιδών, εναλλακτικές κοινωνικές και πολιτικές δομές
γέμισαν το κενό. Τα θρησκευτικά ιδρύματα των Σούφι ήταν μια τέτοια εναλλακτική
δομή. Οι ιεραπόστολοι Σούφι ήταν υπεύθυνοι για πολλές μεταστροφές στην
υποσαχάρια Αφρική και στη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία.

Η μεταστροφή από άλλες θρησκείες όπως ο Χριστιανισμός και ο Ιουδαϊσμός ήταν

σχετικά εύκολη και γρήγορη λόγω κοινών θρησκευτικών ιδεών. Η μεταστροφή από
ειδωλολατρικές και πολυθεϊστικές θρησκείες, ωστόσο, ήταν πιο δύσκολη. Οι
ιεραπόστολοι Σούφι αντιμετώπισαν επιδέξια αυτές τις δυσκολίες, κάνοντας το Ισλάμ
ελκυστικό αφομοιώνοντάς το στις υπάρχουσες θρησκευτικές παραδόσεις. Αυτή η
αφομοίωση είναι εμφανής στη μίξη των ισλαμικών παραδόσεων με τα προϊσλαμικά
συστήματα πεποιθήσεων σε συγκριτικά θρησκευτικά συστήματα. Για παράδειγμα, το
Kebatinan, μια θρησκεία που εμφανίστηκε στη σύγχρονη Ινδονησία γύρω στον
δέκατο έκτο αιώνα, συνδύαζε ανιμιστικές, βουδιστικές, ινδουιστικές και ισλαμικές
πεποιθήσεις και πρακτικές - ιδιαίτερα των Σούφι.

Σελίδα 6 από 10
Μέχρι την ύστερη περίοδο των Αββασιδών, η μουσουλμανική κυριαρχία δεν ήταν
πλέον αραβικό φαινόμενο. Μουσουλμάνοι Κούρδοι, Πέρσες, Τούρκοι, Μογγόλοι και
Αφγανοί ηγέτες εξασφάλισαν την εξουσία σε μέρη τόσο μακριά όπως η σημερινή
Τουρκία και η σημερινή βόρεια Ινδία. Από εκεί, το Ισλάμ εξαπλώθηκε στη σύγχρονη
Μαλαισία και την Ινδονησία. Πράγματι, ήταν η μεταγενέστερη περσική Σαφαβιδική
και Τουρκική Οθωμανική Αυτοκρατορία, καμία από τις οποίες δεν ήταν αραβική,
από τις οποίες σκαλίστηκε ο σύγχρονος ισλαμικός κόσμος.

Ισλαμικές παραδόσεις
Οι ιεραπόστολοι και η πολιτική επέκταση συγκίνησαν τον ισλαμικό πολιτισμό, αλλά
ο ισλαμικός πολιτισμός ταξίδεψε επίσης μέσω του εμπορίου. Τα τροχόσπιτα, ομάδες
ταξιδιωτών που χρησιμοποιούσαν καμήλες για να μεταφέρουν τους εαυτούς τους και
τα αγαθά τους στη στεριά, ήταν κρίσιμα για τη διάδοση του Ισλάμ. Ακριβώς όπως οι
καμήλες επέτρεψαν στους πρώτους χαλίφηδες να επεκτείνουν τις αυτοκρατορίες
τους, τα καραβάνια επέτρεψαν στους Αββασίδες και σε άλλες δυνάμεις να
επεκτείνουν τους πολιτισμούς τους και να εμπλουτίσουν τους πολιτισμούς τους
συνδέοντας επαρχίες που ήταν μακριά η μία από την άλλη. Τα προηγμένα οδικά
δίκτυα επέτρεψαν σε καραβάνια γεμάτα στρατιώτες, προσκυνητές, απεσταλμένους,
εμπόρους και μελετητές να ταξιδέψουν σε τεράστιες περιοχές.

Κατά μήκος αυτών των εμπορικών οδών αναπτύχθηκαν εμπορικές κοινότητες. Οι

μουσουλμάνοι έλεγχαν τμήματα του δυτικού δρόμου του μεταξιού και είχαν επιρροή
στους εμπορικούς δρόμους. Ήταν επίσης ισχυρές οντότητες στο θαλάσσιο εμπόριο
στην Ερυθρά Θάλασσα, στον Περσικό Κόλπο και στον Ινδικό Ωκεανό.

Αν και αυτές οι εμπορικές αλληλεπιδράσεις είχαν αναμφίβολα σημαντικές

προεκτάσεις, είχαν εξίσου επιρροή στον πολιτιστικό τομέα. Δημιούργησαν μια
αίσθηση διεθνισμού και πολυπολιτισμικότητας. Αυτή η πολιτιστική ανταλλαγή
φαίνεται προφανής για τις σύγχρονες ευαισθησίες μας, αλλά εκείνη την εποχή ήταν
ένας εντελώς νέος τρόπος σκέψης για τον κόσμο. Οι νέες πολιτισμικές σχέσεις είχαν
ως αποτέλεσμα τη μεταφορά τεχνολογίας, επιστήμης και άλλων πολιτιστικών
μορφών. Για παράδειγμα, η αλληλεπίδραση μεταξύ των αραβικών μουσουλμανικών

Σελίδα 7 από 10
δυνάμεων και της δυναστείας των Τανγκ μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα την
ανταλλαγή της τεχνολογίας του χαρτιού, η οποία έφερε επανάσταση στον
μουσουλμανικό κόσμο και αργότερα ταξίδεψε στην Ευρώπη.

Συμπεράσματα
Όπως παρατηρούμε, από τις αρχές του εικοστού πρώτου αιώνα η ισλαμική
αναγέννηση έχει γίνει πραγματικότητα. Η ισλαμική σκέψη έχει αναπτυχθεί στον
σύγχρονο κόσμο, από τα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα, καθ' όλη τη διάρκεια του
εικοστού αιώνα, και στον εικοστό πρώτο αιώνα.

Αν και διάφορες επιστημονικές ανακαλύψεις και εφευρέσεις μπορεί να συμβούν σε

μια συγκεκριμένη χώρα, δεν ανήκουν ούτε περιορίζονται στα γεωγραφικά σύνορα
αυτής της χώρας. Έτσι, οι μαθηματικοί, χημικοί και βιολογικοί νόμοι είναι διεθνείς,
ανεξάρτητα από το ποιος τους εφεύρε ή τους ανακάλυψε.

Ο Θεός έστειλε τους Αγγελιαφόρους Του για την ανθρωπότητα γενικά, όχι απλώς
τους Άραβες ή τα χαμένα πρόβατα του Ισραήλ! Έτσι, οι θείες θρησκείες είναι
διεθνείς. Οι διδασκαλίες του Ισλάμ δεν είναι σαν το σύνταγμα της Αυστραλίας που
στοχεύει μόνο στην εξυπηρέτηση των πολιτών μιας συγκεκριμένης χώρας. δηλαδή
την Αυστραλία. Δεν μπορείς να είσαι ταυτόχρονα Αυστραλός και Ιάπωνας πολίτης.
Αλλά μπορείς κάλλιστα να είσαι Αυστραλός πολίτης και πιστός μουσουλμάνος.

Παρόλο που το Ισλάμ δεν εμφανίστηκε στην Αραβική Χερσόνησο πουθενά στο
Κοράνι, ο Αλλάχ δηλώνει: «Ω εσείς Άραβες!» Οι αποδέκτες του Κορανίου είναι είτε
η ανθρωπότητα γενικά είτε οι πιστοί και οι άπιστοι ανεξαρτήτως εθνοτικής
καταγωγής. Στην πραγματικότητα, το ιερό Κοράνι δηλώνει ότι εάν οι Άραβες
απομακρυνθούν από το Ισλάμ, ο Αλλάχ θα τους αντικαταστήσει με αυτούς που
ασκούν το Ισλάμ καλύτερα από αυτούς. (Κεφάλαιο 47: Ayah 38)

Οι περισσότεροι από τους ηγεμόνες των Ομαγιάδων έκαναν διακρίσεις μεταξύ των
Ιρανών που ήταν οι νεοπροσήλυτοι (ή παλιννοστούντες) και οι Άραβες που έδιναν το
προνόμιο στους Άραβες. Ως αποτέλεσμα, πολλές ιρανικές εξεγέρσεις έλαβαν χώρα
εναντίον της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των Ομαγιάδων. Η εξέγερση του Abu-

Σελίδα 8 από 10
Muslim Khorasani είναι ένα παράδειγμα εξέγερσης ενάντια στους Άραβες
Μουσουλμάνους. Έγιναν αιματηροί πόλεμοι μεταξύ των Ιρανών νεομουσουλμάνων
και του αραβικού στρατού των Ομαγιάντ.

Οι Ιρανοί νίκησαν τους Άραβες στις ίδιες περιοχές όπου οι Ζωροαστρικοί πρόγονοί
τους ηττήθηκαν πριν από περίπου έναν αιώνα. Ωστόσο, ποτέ δεν υποχώρησαν στη
θρησκεία των προγόνων τους. Από τον 9ο αιώνα μ.Χ. (3ος Α.Χ.) εμφανίστηκαν στο
Ιράν ιρανικές δυναστείες που ξεκινούσαν με το «Taherian», σηματοδοτώντας την
ανεξαρτησία των Ιρανών από τους Άραβες ηγεμόνες. Αποσυνδέθηκαν από τους
Άραβες ηγεμόνες, αλλά όχι από το Ισλάμ.

Μια παρόμοια κατάσταση συνέβη στην Αίγυπτο όταν ο Ibn Tulun, ο οποίος είχε
τουρκικό υπόβαθρο, σηκώθηκε τον 9ο μ.Χ. αιώνα (3ος A.H.) ενάντια στη ρατσιστική
κυβέρνηση των Ομεϋαδών και σχημάτισε μια ανεξάρτητη κυβέρνηση στην Αίγυπτο.

Έτσι, μια μουσουλμανική κοινότητα ή η μουσουλμανική κοινότητα στο σύνολό της

έχει έναν στόχο να επιτύχει: Αυτή είναι η διάδοση του Ισλάμ, η μεταφορά της
αλήθειας στις πιο απομακρυσμένες γωνιές του κόσμου, η εξάλειψη της καταπίεσης
και της τυραννίας και η εγκαθίδρυση της δικαιοσύνης σε όλο τον κόσμο. Αυτό
απαιτεί από τους Μουσουλμάνους να ζουν μια υποδειγματική ζωή, και έτσι οι ηθικές
και ηθικές αξίες του Ισλάμ έχουν συνήθως διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη
διάδοση του Ισλάμ.

Σελίδα 9 από 10
Βιβλιογραφία
1. Αλμαουντούντι Αμπούλ-άλα, Οι Αρχές του Ισλάμ, εκδότης Μ.Μ.
Αμπντελρασούλ, Αθήνα, 1993.
2. Αλ-Σαήντ Ρεφάατ, Η Διαπάλη Ισλάμ και Ισλαμισμού. Ιστορία και Ιδεολογία της
Ισλαμιστικής Τρομοκρατίας, (Ισλαμικαί Μελέται Β'), (Εισαγωγή-
ΕπιμέλειαΜετάφραση: Κυριάκος Θ. Νικολάου-Πατραγάς), εκδόσεις
Παπαζήση, Αθήνα, 2015.
3. Γκιοκάλπ Ζιγιά, Αρχές Τουρκισμού, (Μετάφραση: Άρης Αμπατζής), Κούριερ
εκδοτική, Αθήνα, 2005.
4. Ιναλτζίκ Χαλίλ, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Κλασσική Εποχή 1300-1600,
(Μετάφραση: Μιχάλης Κοκολάκης), εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1995.
5. Μάζης Ιωάννης Θ., Μυστικά Ισλαμικά Τάγματα και Πολιτικο-οικονομικό Ισλάμ
στη Σύγχρονη Τουρκία, εκδόσεις Προσκήνιο, Αθήνα, 2000
6. Kızılyürek Niyazi, Κεμαλισμός. Η γένεση και η εξέλιξη της επίσημης
ιδεολογίας της σύγχρονης Τουρκίας, εκδόσεις Μεσόγειος, Αθήνα, 2006.
7. Lewis Bernard, Η ανάδυση της σύγχρονης Τουρκίας, τόμος Ι: Τα στάδια της
ανάδυσης, (Μετάφραση: Πητ Κωνσταντέας, Μετάφραση-Επιμέλεια-
Σχολιασμός: Στέφανος Παπαγεωργίου), εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2001.
8. Lewis Bernard, Η ανάδυση της σύγχρονης Τουρκίας, τόμος ΙΙ: Όψεις της
Αλλαγής, (Μετάφραση-Επιμέλεια-Σχολιασμός: Στέφανος Παπαγεωργίου),
εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2002.
9. Shankland David, Ισλάμ και Κοινωνία στην Τουρκία, (Μετάφραση: Κατερίνα
Κιτίδη, Eπιστημονική Επιμέλεια-Προλογικό σημείωμα: Φωτεινή
Τσιμπιρίδου), εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2003.
10.Zürcher Erik J., Σύγχρονη Ιστορία της Τουρκίας, (Μετάφραση: Βαγγέλης
Κεχριώτης, Eπιστημονική Επιμέλεια: Σωκράτης Πετμεζάς), εκδόσεις
Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2004.

Σελίδα 10 από 10