colin rowe ve bir

uzlaştırma kuramı
Sibel DOSTOĞLU

[F
îngiliz mimar, eleştirmen ve kuramcı Colin Rowe, Liver- "Toplumsal Darvinizm'in -doğal seçme ve en güçlünün
pool Mimarlık Okulundan mezun oldu. Ünlü mimarlık tarih- yaşaması- bir başka biçimde ortaya çıkması ile, dünyanın
çilerinin yetiştiği WarburgEnstitüsünde Rudolp Wittkover'in büyük kentlerinin tecavüze uğraması sürüyor. Geriye eski ve
öğrencisi oldu. Rönesans, Maniyerizm ve Modern Mimarlı- ayartıcı bir öğüt kalıyor: 'Tecavüz kaçmılmazsa ondan zevk
ğın analitik ilkelerini inceleyen kuramsal yazıları 1940'larda almaya bak.' Ama eğer, fütüristlerin 'kuvvetliyi kutlayalım'
"Architectural Revieuı" Dergisinde yayınlandı, ki bu yazılar inancının da özünü oluşturan bu öğüt vicdanlar tarafından
daha sonra, 1972'de "İdeal Villanın Matematiği ve Diğer kabul edilebilir cinsten değilse, oturup tekrar düşünmeliyiz.
Makaleler"adıyla bir kitapta toplanacaktır. Elinizdeki yazı bundan söz ediyor işte. Yapıcı hayal kırıklı-
1952'de ABD'ye gelerek Yale üniversitesinde Henry ğı için bir öneri: Düzenle düzensizliğin, basitle karmaşığın,
Russel Hitchcock'un derslerini izledi. 1953-56 arasında sürekli referanslarla gelişigüzel olguların, özel ile kamusalın,
Teksas'ta Austin Üniversitesinde tarih ve kuram öğrettikten yeni buluşlarla geleneğin, geçmişe bakışla kehanetlerin aynı
sonra, Cambridge'den aldığı teklifle İngiltere'ye döndü ve anda birlikteliği için bir çağrı. Bizim için, modern kentin
1962'ye kadar, İngiltere'nin ünlü "akademik modernistleri" bazı erdemleri olduğu açık; sorun, modern bir söylemin ge-
Sir Leslie Martin ve Colin St. John Wilson ile birlikte Cam- rekliliğini kabullenirken, bu erdemleri koşullara cevap vere-
bridge 'de çalıştı. bilir hale getirmek."
1962 'de ABD 'ye dönerek Cornell Üniversitesinde "Ur- (C. Rouıe and F. Koetter, Collage City, Camb. Mass:
ban Design" programını yeniden örgütledi. Kolaj Kent kita- The MİT Press, 1984, Introductıon, s. 8)
bında özetlenecek olan düşünceleri bu dönemde gelişti ve
kuramcı/eğitimci olarak etkinliği arttı. Fret Koetter ile bir-
likte yazdığı "Kolaj Kent" 1978'de basıldı. Etkin yapıtı Kolaj Kent'e yukarıdaki sözlerle giriş ya-
Cornell Üniversitesindeki görevini sürdüren Colin pan Colin R o w e , b u sözlerden de anlaşılabileceği üzere, mev-
Roıue'un ABD mimarlık dünyasındaki tartışmalarda da
cut koşullardan yola çıkan, iddiasız ve "ayaklan yere basan"
önemli bir yeri vardır. New York Beşlisi diye bilinen grubun
bir kent/mimarlık kuramının sözcüsü. Mucizeler yaratılama-
(P. Eisenman, M. Graves, C. Gıvathmey ve R. Siegel, J. Hej-
duk, R. Meier) ardındaki kuramcı olarak, elit ve yeniden yo- yacağını ve hiçbir durumun mükemmel olmadığını bilerek,
rumlanmış bir modernizmin savunuculuğunu yapmakta, tavizlerle çalışmaya ve uzlaşmaz gibi görünen uçları - en
özellikle de R. Venturi ve C. Moore'un temsil ettiği popülist başta da "geleneksel" ile "modern"i- uzlaştırmaya dayanan
çizgiye karşı kampta yer almaktadır. bu kuram, Modern Mimarlığın eleştirisi ve krizi tartışmaları-

7 MİMARLIK 84/9
nın bütün hararetiyle sürdüğü 70'li yıllardaki en önemli dü-
şüncelerden biri hiç kuşkusuz. Çoğu kez "sağduyunun ye-
niden inşası" 1 olarak nitelendirilen, karşıt fikirlerin didiş-
mesi yerine "aydın bir çoğulculuk " (enlightened pluralism)
görmek isteyen bu düşünce biçimi, salt bir kent/mimarlık
kuramından öte, bir dünya görüşü ve politik göndermeler
(implications) de içeriyor. Mimarlıktan politikaya her alan-
da siyahlarla beyazlar kavgasının yetersizliğini, aslında tüm
renklerin gri tonlarından oluştuğunu hatırlatıyor. Ancak
bu, içinde her şeyi barındıran, "ortadaki" kavramsal alan- j İ._/_J
dan (the-in-between) hareketle yapıcı bir eylem programı V i l l a M a l c o n t e n t a ve V i l l a S t e i n a n a l i t i k d i a g r a m l a r ı .

olabileceğini söylüyor. Kentler için de bundan başka çare Villa Malcontenta, plan. Palladio. v i l l a Stein, plan. Le Corbusier.
yok, toplumlar için de... Bir başka deyişle, mimar/plancı 1 =
olmakla aydın olmak farklı şeyler değil Colin Rowe için.
Kolaj Kenti birlikte yazdığı Fred Koetter, F. Scott Fitz-
gerald'dan bir alıntı yaparak şöyle özetliyor bu tavırlarını:
"Birinci sınıf bir aklın göstergesi, aynı anda iki karşıt
düşünceyi zihinde barındırabilmek ve gene de eylem yete-
neğini koruyabilmektir. örneğin kişi hem her şeyin ümitsiz-
liğini görüp, hem de onları değiştirmek isteyebilmelidir."2

İLK YAZILAR: "İDEAL VİLLA NIN

V i l l a S c h w o b , La C h a u x - d e - F o n d s , c e p h e . L e C o r b u s i e r .
MATEMATİĞİ"

Colin Rowe'un böyle geniş kapsamlı bir kuramı üzerine

dayandırdığı entelektüel kaynaklardan ve akademik geçmiş-,
ten öncelikle söz etmemiz gerekiyor. Cambridge Üniversite-
si'ndeki (1958-62) ve daha sonra ABD'de Cornell Üniversi-
tesi'ndeki (1962- ) eğitimci rolü ile tanınan Colin Rowe,
Liverpool Mimarlık Okulu'ndan mezun olup, daha sonra en
ünlü tarihçilerin barındığı Warburg Enstitüsü'nde Rudolph
Wittkover ile çalışmış ve yetkin bir mimarlık tarihi bilgisine
sahip olmuştu. Bunun betimsel bir sanat tarihçiliği değil,
analitik ilkeler arayan bir kuram çalışması olduğu Rovve'un
o dönemdeki yazılarında görülebilir. 1940'ların sonu ile
1950'ler boyunca, özellikle Architectural Review Dergisin-
de yayınlanan bu makalelerde, 3 Rudolph VVittkover'in -ve
ünlü kitabı "Hümanizm Çağında Mimari tikeler"in (Archi-
tectural Principles In t h e Age of Humanism, 1940)- etkisi- "Dışarıya karşı rasyonel kesinlik ve Kartezyen açıklık be-
ni izlemek pek zor değil. Daha bu yıllarda, tarihin moder- yanlarına rağmen, Le Corbusier, polemikçi sıfatıyla kendi
nizmle uyuşmazlığını yadsıyan analizler yapıyor Colin kurmaya çalıştığı kategorileri, aslında gene kendisi bulanık-
Rowe ve modernizmin öncüleri olarak tanıdığımız mimarla- laştırmaktan kaçınmıyordu. Her ne kadar, kentsel önerileri
rın ve yapıtların aslında çok daha karmaşık, hem geleneği, bulanıklık ya da kirlenmeden bir şekilde arınmışsa da, tek
hem yeni düşünceleri içinde barındıran nitelikte olduğunu tek binalarının pek çoğunun 'ne o ne bu, ama ikisi birden''
söylüyor. Yüzeysel/stilistik bir bakışın ötesinde, örneğin diye tanımlayabileceğimiz bir alana tekabül ettiğini görü-
Palladio ile Le Corbusier'nin bazı analitik/geometrik ilkeleri yoruz. " Fred Koetter
paylaştığını titiz etüdlerle kanıtlıyor. "İdeal Villa'nın Mate-
Plan V o i s i n . L e Corbusier.
matiği" makalesinde (1947),Palladio'nun Villa Malcontenta/
Foscari'si (c. 1550-60) ile Le Corbusier'nin Villa Stein, Gar-
ches'ini (1927) analitik şemalarla kıyaslıyor. Plan, açıklık
oranları, hacimler yönünden benzer matematik ilkeleri pay-
laştıkları halde, cephelerde Le Corbusier'nin "altın kesim"
orantılarına karşın Palladio'da geleneksel "düzen" (order)
taleplerinin ağır bastığını gösteriyor. Bu iki yapınıh, Sir
Cristopher Wren'in deyimleriyle "doğal güzellik " (geometri,
düzen, ilkeler) düzeyinde benzediğini, "geleneksel güzellik"
(kullanım, alışkanlık, gelenek) düzeyinde ayrıldığını söylü-
yor. Bir başka deyişle, Palladio ile Le Corbusier'yi uzlaşmaz
uçlara koyan düşünce biçimine karşı çıkıyor; Modern Mi-
marlığın tarihin reddedilmesi demek olmadığı savını işliyor.
Tarihle hiçbir alışverişi olmayan bir Modern Mimarlık dü-
şüncesi "... tarihsel indirgemeciliğin bize armağan ettiği dü-
zeltilmiş bir polemikten" 4 başka birşey değil.

8 MİMARLIK 84/9
"Bütün ütopik projeksiyonlarda, ister istemez, 'top-yekun
politika' ve 'top-yekun tasarım'dan bir şeyler vardır. Ütopya
hiçbir zaman seçenek tanımamıştır. ThomasMoore'un Uto-
pia'sında yaşayanların 'mutlu olmamaları imkansızdı, çün-
kü iyi olmaktan başka seçimleri yoktu.' Ve ister lügat ister
mecazi anlamdaki bütün ideal toplum fantezilerinde bu, hiç
seçeneksiz iyilik içinde yaşama ideali var varolagelmistir
Colin Roıve ve Fred Koetter
Sir T h o m a s M o r e ' u n C t o p y a ' s ı n a a n b i r r e s i m .
İlkeler düzeyinde Palladio-Mies Van der Rohe paralel-
leri, "Neo-klasisizm ve Modern Mimarlık" (1956-57) maka-
lesinde çiziliyor. "Maniyerizm ve Modern Mimarlık" (1950)
makalesinde ise, Le Corbusier'nin La Chaux-de-Fonds'daki
Villa Schwob'unun (1916) etüdünü yapıyor Colin Rowe:
Palladio'nun Vicenza'daki Casa Cogolla'sından (giriş cephe-
sindeki sağır panel), Ledoux, Gabriel ve Fransız Akademik
Mimarlığına kadar (simetri, oval pencereler vs.) pek çok re-
feransla, tarihin sürekliliğini ima ediyor. Rowe'a göre, Le
Corbusier'nin "Tüm Eserleri"nde Villa Schwob'dan söz edil-
memesi, Modern Mimarlığın basite indirgenip sloganlaştınl-
mış polemiğini örnekliyor: Corbusier'nin mimarlığında,
-kent önerilerindeki köktenci ve tarihi yadsıyan t u t u m u n a
karşılık- örtük bir "tarihin farkındalık " ve "uzlaşmaya ha-
zırlık " olduğunu gözlerden kaçırıyor.
V

"Yarı Cennet Bahçesi, yarı Yeni Kudüs'tü bu vaat edilen
kent imajı; altından ve kıymetli taşlardan inşa edilmese
bile, ışıldayıp parıldayan bir cam/beton kent olarak zama-
nın yaralarını saracak, saf ve bütün yükselecek, içinde ebedi
bolluk ve iyilik hüküm.sürecek ti."
Colin Roıve ve Fred Koetter
Ville Contemporaine.Le Corbusier.
ÜTOPYA VE GELENEK
Colin Rowe, kendi entelektüel kaynaklarının en başın-
da bilim felsefesinin ünlü ismi Kari Popper'ı sayıyor. Popper,
planlanmış ve sımsıkı yalıtılmış toplum modelleri olarak
gördüğü ütopyaların hoşgörüsüzlüğü, farklılıkların bastırıl-
masını, çoğu kez kendini "değişme " gibi gösteren bir dura-
ğanlığı ve nihayet şiddeti doğurduğunu düşünüyor; somut
kötülükleri yok etmeye çalışmak yerine, soyut iyiliklerin
peşinden koşmaya kalkıp despot oldukları için eleştiriyor
onları. 5
Popper'ın ütopyalara ve "topyekun tasanm"lara karşı
düşünceleri, Colin Rowe'un önce "Ütopyanın Mimarlığı"
(1959) makalesinin, sonra da "Kolaj Kent"\n esasını oluştu-
ruyor ama, Colin Rovve ütopyayı tümden reddetmiyor:
Ütopyaların sınırlarını görmeye, onları harfi harfine almak
yerine bir "yöneltici" olarak düşünmeye davet ediyor bizi.
Bu bağlamda, Modern Mimarlığın-niyetlerini de "reçete de-
ğil şiir" 6 olarak görmeyi öneriyor; İncil hikayelerini ya da
vaadedilen Yeni Kudüs'ü anımsatan Modem Kent imajı da
-o cam ve betondan yapılmış, parıldayıp tüm kötülüklerin
sonunu getirecek olan ferah, geleceğin kenti- böyle bir şiir
Rowe için. Bu şiiri var olanla uzlaştırmak, modernle gele-
nekseli, fantezi ile gerçeği bir araya getirmek gerekiyor ve-
rimli bir eylem programı için. Geleneğin kaçınılmazlığını
savunan Popper gene esin kaynağı: Bilim nasıl hipotezlerin
eleştirilip yerlerine yenilerinin konmasıyla ilerliyorsa, top-
lumlar da ancak geleneklerden yola çıkılıp, onların yavaş
yavaş elden geçirilmesi ve yenilenmesiyle ilerleyebilir. Gele-
nek aslında -ikilem gibi gözükse d e - ilerlemeyi sağlayan bir
"eleştirel araç ": Yenilik ve fanteziden elbette güç alacağımı-
zı söylüyor Colin Rowe, ama bu güç, kaçınılmaz olarak, bi-
linen ve var olanla ilişkili olmak, anılarla yüklü bir çerçeve-
ye oturmak zorunda. O halde, nostalji ile kehaneti (nostal-
gic vs prophetic), anımsama ile beklentiyi, arkadya ile ütop-
yayı kesin çizgilerle birbirinden ayırmak saçmadır. Colin
Rowe'un deyişiyle, ideal kent hem bir anılar tiyatrosu
(theatre of memory), hem de bir kehanet tiyatrosu (theatre
of prophecy) olmalıdır. Bunları uzlaşmaz uçlar gibi göster-
mek nasıl yanlışsa, birinci kavramın taraftarlarını "tutucu-
lar", ikincisininkini de "radikaller" olarak niteleyen genelle-
meler de öyle yanıltıcıdır:

"İnsanların çoğu, belli bir zamanda, bem tutucu hem

radikaldir; alışılagelmişle meşguldürler ama olağandışıyla da '
ilgilenirler. Ve hepimiz hem geçmişte yaşıyor, hem de gele- I
ceğe ilişkin umutlar taşıyorsak, -bugün, zaman sürekliliğin-
de bir kesitten başka bir şey değildir-, bu durumu kabullen- i

MİMARI.IK o4/S 9

Versailles, plan
"... bir tarafta, her şeyi tek ve merkezi bir görüşe, eksiksiz
bir sisteme bağlayan ve o çerçevede düşünüp, hissedenler
diğer tarafta ise, çoğu kez ilintisiz, hatta çelişkili, ya da ahla-
ki veya estetik bir ilkeyle bağlı olmadan, ancak psikolojik
veya fizyolojik bir nedenle de facto bir biçimde ilişkili, bir-
den fazla hedefin peşinde koşanlar. Bu sonuncuları 'merkez-
geV değil'merkezkaç' hayatlar yaşar, işler yapar ve düşünce-
ler geliştirirler. Pek çok düzeyde hareket eden dağınık dü-
şünceleri çok çeşitli deneyimlerin ve nesnelerin özünü kapar
onları değişmez, tek ve bazen fanatik bir görüşün içine
almaya, ya da dışında bırakmaya bilinçli ya da bilinçsiz bir
gayret göstermezler. Birinci tipteki entelektüel ve artistik
kişilik kirpilere, ikincisi ise tilkilere dahildir."
Isaiah Berlin
Villa Adriana, Luigi Canina'nın planı.
10
mek en akıllıca iş. Çünkü kehanet olmadan umut olmadığı
gibi, anılar olmadan da iletişim olmaz.
KİRPİLER VE TİLKİLER
Colin Rowe'a esin kaynağı olan bir diğer isim de Isiah
Berlin, özellikle düşünürün "Kirpi ile Tilki" (1957) makale-
si. Berlin, insanları ya da düşünce biçimlerini çok genel iki
kategoride topluyor: Tek ve büyük bir şeyi bilen, her şeyi
bu tek, hakim ve evrensel ilkeye bağlayan "kirpiler" ile,
pek çok şeyi bilen, aynı anda çok farklı -bazen çelişkili-
hedefleri kovalayabilen "tilkiler". Bu tanımlamalardan ya-
rarlanıyor Colin Rowe: Plato,Dante, Dostoyevski'yi "kirpi",
Aristoteles, Shakespeare, Joyce'u "tilki"ye daha,yakın bul-
mak, örneğin Palladio'yu "kirpi",Guilio Romano'yu "tilki"
olarak görmek mümkün oluyor. Gropius, Mies, Hannes
Meyer ünlü "kirpiler" arasında sayılırken; Le Corbusier, za-
man zaman kirpi kılığına giren bir tilki olarak, aslında kirpi-
lerle tilkilerin kesin çizgilerle ayrılamayacağını örnekliyor
(aksi halde kendi öncülleriyle çelişmiş olurdu Colin Rowe).
Polemikçi sıfatıyla koyduğu kategorileri çoğu kez kendisi
bulanıklaştırıp, "İdeal Villa'nm Matematiği"nde ayrıntılı
analizi yapılan "tilki Le Corbusier", sıra kent önerilerine ge-
lince kirpileşip, Paris'i kendi yüce düşüncesi uğruna bir ta-
bula rasa haline getirebiliyor (Plan Voisin, 1925). Bu bir
"karmaşık ev/basit kent" ya da "incelmiş (sophisticated) bi-
rey/slogancı topluluk" sendromu Colin Rowe için. Aynı te-
mayı Fred Koetter "Arafta Kalmış üzerine Notlar" isimli
makalesinde işliyor: 8 Aydınlanma çağından beri düşünceler
dünyasının hep karşıt güçlerin savaştığı bir arena olarak al-
gılandığını, çözümün hep karşıt görüşü yok etme düşünce-
sinde arandığını söylüyor. Sadece son yıllarda mimarlık dün-
yasına sunulmuş ünlü karşıtlıkları, biz/onlar ikilemelerini
anımsatıyor: Beyazlarla griler (New York Beşlisi) "ya o, ya
bu "culara karşı "hem o, hem &u"cular (Venturi), dıştalayı-
cılara (exclusivists) karşı kapsayıcılar (inclusivists) (Charles
Moore), modemistlere karşı post-modernistler (Charles
Jencks) gibi... Oysa "arafta kalmışlık" kategorisi gerçeğe
çok daha yakın, çünkü gerçek "... karmaşık, çok çeşitli,
kaypak, belirsiz, tanımlanması güç" 9 bir şey. Ne yazık ki
belirsiz tanımlar çekici değil; "muğlak" olan "kirli" sayılı-
yor. Dolayısıyla da güçlü ve inandırıcı bir polemik için orto-
• doks olmak, kirpi maskesini takmak gerekiyor - L e Corbu-
sier gibi-.
KOLAJ KENT
Buraya kadar özetlemeye çalıştığımız "anti-ütopik"
(Popper) ve "anti-kirpi" (Berlin) düşünce sistemini, Colin
Rowe ve Fred Koetter'in Kolaj Kent'inin entelektüel özü
olarak görmek mümkün. Thomas More'dan Le Corbusier'
ye kadar İnsanlar -ya da "kirpi" yanı ağır basan insanlar- o
kutsal "ideal kenti" hayal ededursunlar, gerçek kentler her
zaman küçük küçük gelişmelerin, tamamlanmamış niyetle-
rin, zorunlu tavizlerin zaman içinde üst üste birikmesiyle bi-
çimlenmiştir. Kent bir müzedir: Tek tek nesnelerin ya da
olayların eklektik bir biçimde yığılmasıyla oluşmuş bir mü-
ze. İmparatorluk ve Papalık Roma'sını böyle bir müze kent
örneği olarak sunuyor Rowe ve Koetter. Topyekun tasarım-
larla ve toplumsal mühendislikle (social engineering) planla-
nan kentlerin felaket sonuçlarına karşı, üzerinde düşünme-
miz gereken bir seçenek müze-kent; "... en uzak yer ve za-
manlardan tanışıp belli bir mekanda en olmayacak biçimler-
MİMARLIK 84/9
de bir araya gelmiş nesnelerin anıtsal etkisinden oluşmuş
bir parçalar kenti (city of fragments)". 1 0 Kolaj Kent kitabı-
nın başında yer alan varsayımsal bir kent planı, "Birleşik
Mevcudiyetler Kenti" (City of Composite Presence), sözü
edilen "eklektik parçaların anıtsal etkisi" düşüncesini örnek-
liyor bize.
Topyekun tasarıma karşı "kolaj" düşüncesi, herşeyi çö-
züp yoktan var eden mühendis/"kirpi" mimar yerine, bir ke-
nara atılmış nesneleri alıp bütünleştiren ve yeni kullaıuu.utr
getiren "brikolör" (bricoleur)/"<ı7/e;'" mimar tipini de bera-
berinde getiriyor. Le Corbusier'nin "... kendi zamanlarının
aletlerini de yapan mühendisleri" (Towards A New Archi-
tecture) değil, Levi-Strauss'un "... belli bir proje için tasar-
lanmış özel aletler yerine, elde ne varsa onunla çalışabilen
çok farklı ve değişik işlerin üstesinden gelebilecek brikolör"
(The Savage Mind) tipi bize "Kolaj Kent"i sunabilir. 11 Çe-
şitli örneklerle besleniyor bu tartışma: Versailles tek ve
muhteşem bir düşüncenin inşa edilmiş biçimi, bir "topye-
kun tasarım", "kirpici" bir tavır... Oysa Tivoli'deki Villa
Adriana, duruma, araziye, rastlantısal faktörlere tavizler ve-
ren, birden fazla düşünceyi içinde barındıran "tilkice" bir
tavır, "kolaj" kavramına daha yakın bir örnek.
Nihayet Colin Rowe ve ekibinin 1978'de Roma Inter-
rotta sergisi için hazırladıkları çizimi, kolaj kentin tarihle
modernin yanyanalığı savının bir ifadesi olarak okuyabiliriz.
Ölçek, çağrışımlar, tipoloji vb. açılardan tamamen eklektik
pek çok öğe, tarihin her döneminden fırlayıp kent dokusu
içinde kaynaşıyor bu planda: Labirent, ziggurat, Roma Ti- B i r l e ş i k M e v c u d i y e t l e r K e n t i . D a v i d G r i f f i n ve H a n s K o l h o f f .
yatrosu, ideal kentler, italyan yamaç kasabaları, Mısır tapı-
nakları, Ville Radieuse usulü peysajlar gibi pek çok gönder-
me bulmak olanaklı, ö y l e ki adeta kendi başlangıç noktası-
nı yadsıyarak, "kolaj"ın bir "topyekun tasarım" haline gel-
diğini görüyoruz Roma Interrotta'da -ki bu noktaya tanıt- "jKari Popper'in anti-ütopik polemiği ile Isaiah Berlin'in
mamızın sonundaki kısa eleştirel bölümde değineceğiz-. temelde anti-kirpi vurgusu veri olmak üzere, savımız açık-
tır: Küçük ve hatta çelişkili parçaların (adeta farklı rejimle-
rin ürünleriymişçesine) üst üste birikmesi düsüncesi, politik
UZLAŞTIRMA KURAMI OLARAK koşulların nasıl olsa fiyaskoya dönüştüreceği 'topyekun' ve
"BAGLAMCILIK" 'hatasız' çözümler içeren fantezilerden daha iyidir

Colin Roıve ve Fred Koetter

Colin Rowe, iki temel kavramdan yola çıkıyor kent ku-
ramını geliştirirken: 1) Kendi başına duran, bitmiş nesne
olarak tip (type), Bramante'nin Tempietto'su ya da L'Unite
d'habitation gibi. Modern kentin de özü bu işte, "... büyük
yeşil parklar içinde tek tek bloklar, bağımsız nesneler", Le İmparatorluk Roma'sı, maket.
Corbusier'nin Ville Radieuse'ünde ifade bulduğu gibi; 2) Do-
ku içine oyulmuş boşluklar; sokaklar, meydanlar, bağlantı-
lardan oluşan "bağlam " context -ki bu da ifadesini gelenek-
sel kent dokularında buluyor-.
Bu iki kavramın analitik araçları olarak, "figür-fon çi-
zimleri" (figüre ground diagrams) kullanılıyor: Geştalt algı-
lama ilkelerinden hareketle "dolu-boş" (solid-void) ilişkile-
rini öne çıkaran bu grafik anlatımla, modern kent/gelenek-
sel kent, ya da tip/bağlam ayırımı açık seçik görülebiliyor.
En basite indirgenmiş biçimiyle bağlamcılık (contex-
tualism), tip ile bağlamın, park içinde bloklarla geleneksel
dokunun uzlaştırılıp yanyana getirilmesi düşüncesi. Bir baş-
ka deyişle, kent tasarımında ideallerin bağlamdan dolayı de-
formasyona uğraması, kullanım ve durumun getirdiği taviz-
lerin verilerek ideal tipin "yumuşatılması". Zaten "ideal tip
bir soyutlamadır" diyor Colin Rowe, "... en mükemmel geo-
metrik form dahi -başka hiçbir etken olmasa bile- konumu
ve girişinin yönü gibi etkenlerle deformasyona uğrar." 1 2
Son olarak, Colin Rowe'un mimarlık dünyasında, özel-

Mİ M A R L I K 84/9 11
likle de İngiltere'deki etkinliğini hatırlatalım. Pek çok mi-
mar, "bağlamcılık", "kolaj" kavramı, tarihle alışveriş içinde
bir çağdaş mimarlık gibi düşüncelerin kendi tasarım anlayış-
larını yönlendirdiğini şık sık yineliyor. Bunların en başında
da kuşkusuz James Stirling geliyor. Daha Liverpool'daki öğ-
rencilik yıllarından başlayarak, Colin Rowe'dan "tarihe ve
klasik mimarlığa ilgi ile bakmayı", "modern mimarlık adına
bütün kültürel geçmişimizi silip atamayacağımızı" öğrendi-
ğini söylüyor Stirling ve "... ilerlemek için geriye bakmalı-
yız" diyerek belirtiyor son yıllardaki düşüncelerini. 1 3 Örne-
ğin, Stuttgart Devlet Galerisi binasını -Schinkel ve Asplund'a
göndermelerle- "aydın çoğulculuk" örneği, Roma Interrot-
ta "kolaj"ını ise "bir bağlamcılık tezi" olarak nitelemesi, Co-
lin Rowe etkisinin kullandığı dile bile yansıdığını gösteriyor.
Modernizmin eleştirisiyle sahneye çıkan sayısız stil,
akım ve yaklaşımdan oluşan çoğulcu tablo düşünüldüğünde,
böyle bir tabloyu haklılaştıran bir kuramcı olarak Colin R o m a Interrotta projesi. Colin Rowe.
Rowe'un yaptığı etki fazla şaşırtıcı değil aslında.

"KOLAJ KENT "İN VE "AÇIK TOPLUM "UN

PROBLEMLERİ

Bütün etkisine, bilimsel/entelektüel derinliğine ve kuş-

kusuz kuramsal değerine karşın, eleştirel bir okumaya tabi
tutulduğunda bazı iç çelişkiler taşıyor Kolaj Kent ve ardın-
da yatan düşünce.
Her şeyden önce, Colin Rowe'un. çizimleri ve tasarım- "Nolli'nin 18. yy. planı irdelenmesi gereken bir delil olarak
larında son kertede tercih ettiği akılcılık ve düzenin kendi görülüyor ve Roıve, onun etrafında bir arkeolojik kazı ör-
söylemiyle tam uyuşmadığı göze çarpıyor. Roma Irterrotta gütlüyor adeta... Yıkıntılardan bir klasik kent yükseliyor ki,
örneğinde sözünü ettiğimiz gibi, "kolaj"ın da çoğu kez bir biçiminde fantezi ile arkeoloji birbirine karışmış; parçalar
"tasarım", hatta "topyekun tasarım" olup kendi hareket tarihdışı bir süreklilikte yerlerine koyulmuş ve titizlikle ay-
noktasını yadsıdığını görüyoruz. Mimarın, "sanki kaza ile, rıntılandırılmış... Roıve, 'tarih ve ilişki' anlayışını açığa çıka-
gelişigüzel ya da kendiliğinden oluşmuş gibi bir tasarım riyor; nostaljisiz pismanlik!"
yapması" düşüncesi bir iç çelişki içeriyor kanımızca: "Ken- Francesco Dal Co
diliğinden olan tasarlanabilir mi? Ya da tasarlanan şey ken-
diliğinden olmuş gibi olabilir mi?" sorusu Kolaj Kent'in en
zayıf noktası olarak kalıyor. Ville Radieuse ile Roma Inter-
rotta arasındaki fark, son kertede, birincisinin bir "topye-
kun tasarım", ikincisinin ise "kolajmış gibi görünmeye çalı-
şan bir topyekun tasarım" olması değil mi? Bu kez de kar-
şımızda -Le Corbusier'nin aksine- "tilki" kılığında bir "kir-
pi" mi var yoksa? Aynı eleştiriyi yapan Williams Ellis'in de
değindiği gibi, Rowe'un Popperci "ütopya parçaları", parça-
lar olarak algılanamama tehlikesiyle karşı karşıyalar; "par-
çalar kolajı" (collage of fragments) olmayı amaçlarken, ço-
ğu kez fazla büyük ve fazla bitmiş "kısımlar kompozisyonu" R o m a I n t e r r o t t a projesi. James Stirling.
(composition of parts) oluyorlar. 1 4
İkinci zayıf noktaya gelince, tek ve mutlak doğrulara
karşı çıkan, "çoğulculuğu" savunan her kuram ya da felse-
fenin -bu arada Popper'in "açık t o p l u m " u n u n d a - karşı kar-
şıya kaldığı "görelilik" (relativism) problemi var. Eğer Ville
Radieuse'ün vaadettiği cennet yoksa, her yapılanın ve var
olanın mubah olduğu anlamına mı geliyor bu? Ortaçağ'da
"din"in ve "onun çağdaş karşılığı 'bilim "in" despotizmine
karşı çıkmak adına "herşey geçerlidir"e ulaşan Feyera-
b e n d 1 5 ile aynı noktaya mı geliyoruz sonuçta?
Colin Rowe'un böylesine bir uç noktada olmadığını
rahatlıkla söyleyebiliriz sanırım. Kari Manheim'dan şu alın-
tıyı Kolaj Kent'e alması da bu kanımızı güçlendiriyor:
"Ütopya ortadan kalkınca, tarih bir nihai noktaya doğ-
ru giden bir süreç olmaktan çıkar. Olguları değerlendirebile-
ceğimiz çerçeve yok olur ve içsel önemleri açısından birbi

12 MİMARLIK 84/9

Parma k e n t i , p l a n .
"Ne nesne ne de mekan saplantısı artık yalnız başına değerli
değil. Biri gerçekten 'yeni' kenti, diğeri de eskiyi tanımlıyor
olabilir: Fakat bunlar rekabet etmek yerine, aşılması istenen
durumlar oluşturuyorlarsa, tek çıkar yol hem binaların, hem
mekanların sürekli bir çatışması olmalı. Bu çatışmada zafer,
hiçbir tarafın yenilmemesi demektir; hayal edilen durum,
fazlasıyla planlanmış ile hic planlanmamışın, tasarlanmış
parça ile kaza eserinin, kamuya aitle özelin, devlete aitle ki-
şinin yanyana biraradalığına izin veren bir nevi dolu-boş di-
yalektiğidir. "
Colin Rowe ve Fred Koetter
Saint-die kenti projesi, plan. Le Corbusier.
13 M İ M A R L I K 84/9
lerinden hiç farkı olmayan bir seri olay kalır elimizde. "16
Ama gene de, tekçilik (monism) ile "tümüyle görelilik"
(total relativism) arasındaki özlenen nokta tanımlanamadığı
sürece, her türlü düşünceyi içinde barındırmaya dayanan bir
felsefe, sonunda bir praksis kuramından (theory of praxis)
yoksun, pragmatik/hümanist/apolitik bir konumda kalmak-
tan kurtulamıyor. Kimileri için en zayıf noktası, kimileri
içinse en büyük erdemi bu,Sözkonusu felsefenin.
NOTLAR:
1- James Madge, "Collage City: Reason Restored", International
Architect, V.I. n. 3, 1980, s. 6 4
2- F. Scott Fitzgerald, The Crack-Up, 1936'dan alıntıyı yapan
F. Koetter, "Notes On the In-Between", The Harvard Architec-
ture Revievv, V.I., Spring 1980, s. 72
3- C. Rovve, The Mathematics of the ideal Villa and Other Essays,
Camb. Mass:The MİT Press, 1982.
4- F. Koetter, "Notes on the In Betvveen", The Harvard Architec-
ture Revievv, V.I., Spring 1980, s. 72
5- K. Popper, Conjectures and Refutations, New York and Lon-
don, 1962
6- C. Rovve, "The Architecture of Utopia", Mathematics of the
ideal Villa and Other Essays,Camb. Mass:The MİT Press, 1982,
s. 215
7- C. Rovve ve F. Koetter, Collage City, Camb. Mass: The MİT
Press, 1 9 8 4 (1976), s. 4 9
8- F. Koetter, "Notes On the In Betvveen", The Harvard Architec-
ture Revievv, V.I., Spring 1980, s, 6 3 - 72
9- F. Koetter, Ibid, s. 6 4
10- W. Ellis, "Type and Context in Urbanism: Colin Rovve's Con-
textualism", Oppositions, n. 18, Autumn 1980, s. 3 - 27
11- C. Rovve ve F. Koetter, Collage City.. , s. 102
12- T. .Schumacher, "Contextualism: Urban Ideals and Deforma-
tions", CASABELLA, 3 5 9 / 6 0 , 1971, s. 85
13- J. Stirling, Architectural Association, Tarih ve Teori programın-
daki bir söyleşiden (Şubat 1984)
14- W. Ellis, 'Type and Context in Urbanism: Colin Rovve's Con-
| textualism", ... s. 26
15- P. Feyerabend, Against Method, London: NLB, 1975
16- K. Manheim'dan aktaran C. Rovve and F. Koetter, Collage City,
s. 3 2
KAYNAKÇA
Colin Rovve, The Mathematics of the ideal Villa and,Other Essays,
Cambr. Mass: The MİT Press. 1976 (Paperback, 1982). Özellik-
le: "The Mathematics of the İdeal Villa" ( 1 9 4 7 ; "Mannerism
and Modern Architecture ( 1 9 5 0 ) ; "Neo Classicism and Modern
Architecture" ( 1 9 5 0 - 5 1 ) , Oppositions, n. 1, 1973 Sept. sayısın-
da da yayınlanmıştır.
Colin Rovve and Fred Koetter, Collage City, Cambr. Mass: The MİT
Press, 1978 (paperback 1984); Daha kısa bir biçimi': "Cities of
the Mind: Collage City", Architectural Revievv, V. 158, n. 9 4 2 ,
Aug. 1975, s. 66 - 9 1
Thomas Schumacher, "Contextualism: Urban Ideals and Deforma-
tions", CASABELLA 3 5 9 / 6 0 , 1971, s. 79 - 86
William Ellis, 'Type and Context in Urbanism: Colin Rovve's Con-
textualism", Oppositions, n. 18, Autumn 1980, s. 3 - 27
Stuart Cohen, "Physical Context/Cultural Context:Including it Ali",
Oppositions, n. 2 , J a n . 1974, s. 1 - 39
Fred Koetter, "Notes on the In-Betvveen", The Harvard Architec-
ture Review, V. 1, Spring 1980, s. 63 - 72
James Madge, "Collage City: Reason Restored", Book Revievv IA,
V. l , n . 3, s. 6 4
Francesco Dal Co, "Revievv of Roma Interrotta", Oppositions, n.12,
Spring 1 978 ss. 1 1 3 - 1 1 4