95

‫قرائت‬
‫سوره انبياء ‪٢١‬‬ ‫جزء ‪١٧‬‬

‫َّ‬
‫عل‬ ‫حينا ِا َل ِه ِف َ‬ ‫ـهدون بِاَرمِنا و اَو‬ ‫َ‬ ‫لنـم اَئـ ِم ًة َي‬ ‫و جع ٰ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ ُ‬
‫ز‬
‫الز ٰ‬ ‫ولة و ايتٓاء َّ‬ ‫َّ‬
‫كوة ِ و اكنوا َلا‬ ‫ات و ِاقام الص ٰ ِ‬ ‫الـخري‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ َ‬
‫ينهُ ِمن‬ ‫لما و َن َّ ٰ‬ ‫كما و ِع ً‬ ‫ينه ح ً‬ ‫لوطا ءات ٰ‬ ‫ٰعـبدني ‪ 73‬و ً‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫جَ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ِ َ‬
‫َّ‬ ‫ـب ‬ ‫َّ‬
‫ث ِانُم اكنوا قَوم سو ٍء‬ ‫ئ‬ ‫القريــ ِة اليت اكنت تعم ُل اخل ٰ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ َ‬
‫ٰ‬ ‫َّ‬ ‫َ ز‬
‫فٰ ِسقني ‪ 74‬و اَدخ ٰ‬
‫من الص ِلحني ‪75‬‬ ‫ِ‬ ‫تنا ِانهو‬ ‫ِ‬ ‫مح‬ ‫ر‬ ‫يف‬ ‫ه‬ ‫لن‬
‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َ‬ ‫َ‬
‫هل و‬
‫َّ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ونو ًح ِاذ‬
‫جبنا َل و فَنَجينهُ َو اَ َ‬ ‫َ‬
‫است‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫بل ف‬‫ُ‬ ‫َ‬ ‫نادي ِمن ق‬
‫َ‬
‫َّ‬
‫ني‬ ‫القوم ِ ال َ‬ ‫ن َ‬ ‫رب العَظيـم ‪ 76‬و نَصنٰهُ ِم‬ ‫ك ِ‬ ‫ن ال َ‬ ‫م‬
‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫ِ‬ ‫ِ َ‬
‫ذبوا ٕبـاي ٰـتنا ج ِا َّنم اكنوا قوم سو ٍء فـاغر ٰ‬ ‫َّ‬
‫عني‬
‫َ َ َ ُ َ َ َ‬ ‫م‬ ‫ج‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫قن‬ ‫ِ ِ‬ ‫ك‬
‫َ‬
‫َ َ َ‬ ‫ُ‬
‫ث ِاذ ن َ َف َشت‬ ‫مان ِيف احلَر ِ‬ ‫ن ِاذ َيك ُ ِ‬ ‫‪ 77‬و داوود و سلَي ٰم‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ‬
‫َّ‬
‫في ِه غـن القوم وكنا حلكمه ٰشهدني ‪ 78‬ففه ٰ‬ ‫ز‬
‫منا‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ ُ َ ِ َ ُّ ِ ُ ِ ِ‬
‫َّ‬ ‫ج‬
‫كما و ِع ً‬ ‫ك ءا تينا ح ً‬ ‫سلي ٰمـن ج و ًّ‬
‫لـما و سخرنا مـع‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫ُ َ‬
‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َّ ج َ‬
‫َّ‬
‫داوود اجلبا ل يسبحن والطري وكُنا فٰ ِعلني ‪ 79‬وعل ٰ‬
‫ه‬ ‫من‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ّ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ َ ُ َ ِّ َ‬
‫ز‬
‫نت‬ ‫ا‬ ‫ل‬
‫أسكُم َ َ َ ُ‬ ‫ه‬ ‫ف‬ ‫حـصنَكُم ِمن بَ ِ‬ ‫وس لَكُم ِل ُ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫صنعَ َة َل‬
‫َ‬
‫عاص َف ًة َتري بِاَرمِه‬ ‫ِ‬ ‫ن ‪ 80‬و لِسلَي ٰمن الريـح‬ ‫َ‬ ‫كرو‬ ‫ِ‬ ‫ٰش‬
‫ٰ‬ ‫َ ّ َ‬ ‫َ ُ‬
‫َّ‬
‫ِا َل االرض اليت ب ٰـركنا فهيا وكُنا بك ُ ّل ش ٍء ٰ‬
‫ج‬
‫ع ِلمني ‪81‬‬
‫َ‬ ‫َ ّ ِ ِ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ِ‬

‫‪96‬‬
 ‫ترجمه‬

‫و آنان را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما هدایت می کردند‪ ،‬و به ایشان انجام کارهاى‬
‫نیک و برپایى نماز و پرداخت زکات را وحی کردیم و آنان پرستنده ما بودند‪73 .‬‬
‫و به لوط حکومت و دانش عطا کردیم و او را از دیارى که مردمش آن کارهاى پلید‬
‫[هم جنس بازی] را مىکردند‪ ،‬رهایى بخشیدیم‪ .‬به راستى آنان مردمانی منحرف و بد‬
‫بودند‪74 .‬‬
‫و او را در رحمت خود داخل کردیم‪ ،‬زیرا او از شایستگان بود‪75 .‬‬
‫و [ای پیامبر] نوح را یاد کن‪ ،‬آنگاه که پیش از این ما را ندا داد‪ ،‬ما هم دعاى او را‬
‫اجابت کردیم و وى و خاندانش [به جز همسر و یک پسرش] از آن اندوه بزرگ رهایى‬
‫بخشیدیم‪76 .‬‬
‫و او را بر مردمى که آیات ما را دروغ مىانگاشتند‪ ،‬پیروز کردیم‪ .‬آنان چون مردمانی فاسد‬
‫و تبهکار بودند‪ ،‬همگىشان را غرق کردیم‪77 .‬‬
‫درباره حکم کشتزارى که شبانه گوسفندان‬
‫ٔ‬ ‫و داود و [فرزندش] سلیمان را یاد کن‪ ،‬آنگاه که‬
‫مردم در آن چریده بودند‪ ،‬داوری می کردند و ما شاهد داوری آنان بودیم‪78 .‬‬
‫پس ما حکم درست را به سلیمان تفهیم کردیم و ما هر دو را حکم و دانش عطا کردیم‪ ،‬و‬
‫کوهها و پرندگان را با داوود به نیایش واداشتیم و ما انجام دهنده [ این کار] بودیم‪79 .‬‬
‫فن زرهسازى را که به سود شماست آموختیم‪ ،‬تا شما را از [ خطرات] جنگتان‬
‫و به او ّ‬
‫حفظ کند‪ .‬پس آیا شما سپاسگزار خواهید بود؟ ‪80‬‬
‫و براى سلیمان تندباد را [رام ساختیم] که به فرمان او به سوى سرزمینى که در آن برکت‬
‫نهاده بودیم روان مىشد‪ ،‬و ما به هرچیزى داناییم‪81 .‬‬

‫‪97‬‬
 ‫احیای ارزش های راستین‬
‫روح اﷲ ﻧﺼﯿﺮي اﻟﻤﻮﺗﯽ‬
‫دﺑﯿﺮ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎس اﺳﺘﺎن اﻟﺒﺮز‬

‫آشنا شدیم‪.‬‬ ‫ائمه اطهار‬

‫در درس قبل با شرایط اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و سیاسی عصر ٔ‬
‫در این درس می خواهیم بدانیم که‪:‬‬
‫امامان بزرگوار ما در آن شرایط سخت چگونه مسئولیت های مربوط به مرجعیت دینی و‬
‫والیت ظاهری را به انجام رساندند؟‬
‫جامعه اسالمی داشت؟‬
‫ٔ‬ ‫اقدامات ایشان چه تأثیری در‬

‫‪98‬‬
 ‫‪-1‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ع ﺑﺮ ﭼﻪ اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ و آﯾﻨﺪه ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ را ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎن ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮد؟‬
‫‪-2‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ع اوﺿﺎع و ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﺲ از ﺧﻮدﺷﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؟‬
‫‪-3‬اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ع ﺳﻌﺎدت ﻣﺮدم را ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ؟‬

‫‪ )1‬امیرالمؤمنین علی وقتی رفتار مسلمانان روزگار خود را مشاهده می کرد‪،‬با روشن بینی و درک‬
‫جامعه اسالمی را پیش بینی می کرد‬
‫ٔ‬ ‫آینده نابسامان‬
‫نتیجه رفتارها و وقایع داشت‪ ،‬سرنوشت و ٔ‬ ‫عمیقی که از ٔ‬
‫و در زمان های مختلف و در سخنرانی های متعدد‪ ،‬مسلمانان را نسبت به عاقبت رفتارشان بیم می داد‪( .‬‬
‫‪1‬‬

‫آن امام در یکی از سخنرانی ها‪ ،‬خطاب به مردم فرمود‪:‬‬

‫‪« )2‬به زودی پس از من‪ ،‬زمانی فرا می رسد که در آن زمان‪ ،‬چیزی پوشیده تر از حق و آشکارتر از باطل‬
‫و رایج تر از دروغ بر خدا و پیامبرش نباشد‪ .‬نزد مردم آن زمان‪ ،‬کاالیی کم بهاتر از قرآن نیست‪ ،‬وقتی که‬
‫بخواهد به درستی خوانده شود و کاالیی رایج تر و فراوان تر از آن نیست‪ ،‬آنگاه که بخواهند به صورت‬
‫وارونه و به نفع دنیاطلبان معنایش کنند‪ .‬در آن ایام‪ ،‬در شهرها‪ ،‬چیزی ناشناخته تر از معروف و خیر و‬
‫شناخته شده تر از منکر و گناه نیست»‪( .‬‬
‫امام پس از بیان اوضاع و احوال پس از خود و آگاه کردن مردم و هشدار به آنها فرمود‪:‬‬
‫‪« )3‬در آن شرایط‪ ،‬در صورتی می توانید راه رستگاری را تشخیص دهید که ابتدا پشت کنندگان به‬
‫صراط مستقیم را شناسایی کنید و وقتی می توانید به عهد خود با قرآن وفادار بمانید که پیمان شکنان را‬
‫تشخیص دهید؛ و آن گاه می توانید پیرو قرآن باشید که فراموش کنندگان قرآن را بشناسید»‪(.‬‬
‫آن گاه امیرمؤمنان‪ ،‬راه حل نهایی را بیان می کند و می فرماید‪:‬‬
‫دهنده دانش‬
‫همه اینها را از اهلش طلب کنید‪ .‬آنان اند که نظر دادن و حکم کردنشان‪ ،‬نشان ٔ‬ ‫‪« )4‬پس ٔ‬
‫آنهاست‪ ،‬آنان هرگز با دین مخالفت نمی کنند و در دین اختالف ندارند»‪( 3 ،2.‬‬
‫‪-4‬ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت از ﮔﻤﺮاﻫﺒﯽ و ﺗﺸﺨﯿﺺ راه ﺣﻖ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ع ﭼﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﯽ‬
‫دﻫﺪ؟‬ ‫تفکر در حدیث‬
‫دوره‬
‫‪ ،‬سه مورد از نشانه های بازگشت مسلمانان به ٔ‬ ‫‪1‬ــ با تأمل در سخنان امیرالمؤمنین علی‬
‫جاهلیت را بیان کنید‪.‬‬
‫الف ) ‪.................................................................................‬‬
‫رواج دروغ ﺑﺮﺧﺪا و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﮐﻢ ﺑﻬﺎ ﺷﺪن ﻗﺮآن‬
‫ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺷﺪن ﺣﻖ آﺷﮑﺎر ﺷﺪن ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ب ) ‪...................................................................................‬‬
‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدن ﻣﻌﺮوف در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻨﮑﺮ‬
‫ج ) ‪...................................................................................‬‬
‫‪2‬ــ برای نجات از گمراهی و تشخیص راه حق‪ ،‬امیرالمؤمنین چه پیشنهادی به مردم می دهد؟‬
‫‪.......................................................................................‬‬
‫چه کسانی اند؟‬ ‫‪3‬ــ فکر می کنید مصداق پیشنهاد امام علی‬
‫‪.......................................................................................‬‬
‫‪1‬ــ برخی از این سخنرانیها در نهجالبالغه‪ ،‬از جمله در خطبههای ‪ 158 ،156 ،154 ،151 ،147 ،98‬و ‪ 167‬آمده است‪.‬‬
‫خطبه ‪.147‬‬
‫ٔ‬ ‫‪2‬ــ نهجالبالغه‪ ،‬قسمتهایی از‬
‫ضروری نیست‪ .‬فقط می توان سؤاالتی مشابه با فعالیت «تفکر در حدیث»‪ ،‬از این‬ ‫‪3‬ــ حفظ كردن عین سخنان امیرالمؤمنین علی‬
‫سخنان طراحی كرد‪.‬‬
‫‪99‬‬
 ‫‪-5‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ ﻋﻠﻤﯽ اﻣﺎﻣﺎن را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪-6‬ﺑﻪ ﭼﻪ ﻋﻠﺖ آن ﭼﻪ اﻣﺎم ﻋﻠﯽ ع ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺖ؟‬
‫‪-7‬ﺑﻨﯽ اﻣﯿﻪ ﭼﻪ ﻇﻠﻢ ﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و اﻫﻞ ﺑﯿﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪،‬‬ ‫همان طور که در درس قبل خواندیم‪ )،‬به علت عدم توجه مسلمانان به هشدارهای امیرالمؤمنین علی‬
‫حد زیادی‬‫آنچه آن امام پیش بینی می کرد‪ ،‬به وقوع پیوست؛ بنی امیه بر مردم حاکم شدند و دنیای اسالم را تا ّ‬
‫()‪7‬‬

‫ائمه اطهار از پا ننشستند و به‬ ‫به دوران جاهلیت بازگرداندند‪ .‬با وجود این شرایط سخت و بحرانی‪ٔ ،‬‬
‫شکل های گوناگون با این حاکمان مبارزه کردند و در مقابل تفسیرهای غلط از اسالم و تحریف دین‪ ،‬آموزه های‬
‫دادند‪ .‬تالش و مجاهدت امامان را می توان در قالب‬
‫(‬ ‫قرآن و سخنان واقعی پیامبر را در اختیار جامعه قرار‬
‫مسئولیت های دوگانه مقام امامت بررسی کرد‪:‬‬
‫‪-8‬ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ دﯾﻨﯽ ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫الف) اقدامات مربوط به مرجعیت دینی‬
‫‪5‬‬
‫‪1‬ــ تعلیم و تفسیر قرآن کریم‪):‬در حالی که حاکمان زمان به افراد فاقد صالحیت میدان می دادند‬
‫‪8‬‬

‫تا قرآن را مطابق با اندیشه های باطل خود تفسیر کنند‪ )،‬امامان بزرگوار در هر فرصتی که به دست‬
‫‪9‬‬

‫نتیجه‬
‫می آوردند‪ ،‬معارف این کتاب آسمانی را بیان می کردند و رهنمودهای آن را آشکار می ساختند‪ .‬در ٔ‬
‫این اقدام‪ ،‬مشتاقان معارف قرآنی توانستند از این کتاب الهی بهره ببرند‪( (.‬‬
‫‪-9‬اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺮآن ﭼﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ؟‬
‫بیشتربدانیم‬
‫در تاریخ‬ ‫ائمه اطهار‬
‫روشنگرانه ٔ‬
‫ٔ‬ ‫نمونه های فراوانی از تفسیرهای ناروای افراد فاقد صالحیت و اقدامات‬
‫نقل شده است که به یک مورد‪ ،‬اشاره می کنیم‪:‬‬
‫ائمه اطهار گروهی پیدا شدند که گمان می کردند خداوند جسم دارد‪ .‬آنان برای‬ ‫در زمان برخی از ٔ‬
‫یدیهم‪ :‬دست خداوند باالی دست هایشان‬ ‫اندیشه خود از بعضی عبارت های قرآن نظیر «ی َ ُد الل ِّٰه فَ َ‬
‫وق َا ِ‬ ‫ٔ‬ ‫اثبات‬
‫است» کمک می گرفتند‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫امامان بزرگوار توضیح می دادند که آیات قرآن را با آیه های دیگر باید تفسیر کرد‪ .‬قرآن کریم می فرماید‪:‬‬
‫یس کَ ِم ِثله َشیءٌ‪ :‬هیچ چیزی مانند او [خدا] نیست»‪2‬؛ پس‪ ،‬نمی توان دستی مانند دست انسان ها برای‬ ‫«ل َ َ‬
‫خدا تصور کرد‪ .‬در عربی « ید »‪ ،‬عالوه بر دست‪ ،‬به معنای «قدرت» هم به کار می رود‪ .‬بنابراین‪ ،‬تفسیر آیه‬ ‫ٰ‬
‫همه قدرت ها برتر است‪.‬‬ ‫این است که قدرت خداوند از ٔ‬
‫‪-10‬ﯾﮑﯽ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺮﺟﻌﯿﺖ دﯾﻨﯽ"ﺣﻔﻆ ﺳﺨﻨﺎن و ﺳﯿﺮه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ"را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ‬
‫‪ ،‬نوشتن‬ ‫‪2 )10‬ــ‪5‬حفظ سخنان و سیرۀ پیامبر  ‪ :‬در درس قبل دیدیم که بعد از رحلت رسول خدا  ‬
‫سخنان ایشان ممنوع شد و این ممنوعیت آثار زیان باری برای مسلمانان داشت‪ .‬البته امیرالمؤمنین   و‬
‫حضرت فاطمه به این ممنوعیت توجه نکردند و سخنان پیامبر را به فرزندان و یاران خود آموختند و از‬
‫آنان خواستند که این آموخته ها را به نسل های بعد منتقل کنند‪(.‬‬

‫آیه ‪.10‬‬
‫سوره فتح‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫‪١‬ــ‬
‫آیه ‪.11‬‬
‫ٔ‬ ‫شوری‪،‬‬ ‫سوره‬
‫ٔ‬ ‫‪2‬ــ‬

‫‪100‬‬
 ‫‪-11‬ﭼﺮا ﺣﺪﯾﺚ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻟﺬﻫﺐ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ؟‬

‫نمونه‬
‫حدیث زنجیرۀ طالیی‬
‫خلیفه عباسی‬
‫ٔ‬ ‫هنگامی که امام رضا به اجبار مأمون‪ ،‬از مدینه به مرو‪ ،‬پایتخت حکومت این‬
‫می رفت‪ ،‬در مسیر حرکت خود به نیشابور رسید‪ .‬هزاران نفر از مردم به استقبال ایشان آمده بودند‬
‫و گروه زیادی از آنان‪ ،‬قلم هایشان را آماده کرده بودند تا هرچه امام می گوید‪ ،‬بنویسند و برای خود‬
‫و آیندگان نگه دارند‪ .‬وقتی امام در جمع مردم قرار گرفت‪ ،‬به امام اصرار کردند تا برایشان‬
‫سخن بگوید‪ .‬امام به آنان فرمود‪:‬‬
‫«من از پدرم‪ ،‬امام کاظم شنیدم و ایشان از پدرش‪ ،‬امام صادق و ایشان از پدرش‪ ،‬امام باقر‬
‫و ایشان از پدرش‪ ،‬امام سجاد و ایشان از پدرش‪ ،‬امام حسین و ایشان از پدرش‪ ،‬امام علی‬
‫و ایشان از رسول خدا شنید که فرمود‪ :‬خداوند میفرماید‪:‬‬
‫کَِل َم ُة ال ِالٰ َـه ِا َّال اللٰ ُّه ِحصنی فَ َمن َد َخ َل ِحصنی َا ِم َن ِمن َعذابی؛‬
‫قلعه محکم من وارد شود‪ ،‬از عذاب من‬ ‫قلعه محکم من است‪ ،‬هرکس به این ٔ‬ ‫کلمه ال اله ّاال اللّٰه ٔ‬ ‫ٔ‬
‫در امان است»‪.‬‬
‫پس از اندکی درنگ‪ ،‬امام فرمود‪:‬‬
‫ِ‬
‫ِب ُشروطها و َأنا من شروطها؛ اما به شرط های آن‪ ،‬و من از ٔ‬
‫جمله شرط های آن هستم‪.‬‬
‫‪1‬‬

‫مقصود امام این بود که توحید تنها یک لفظ و شعار نیست‪ ،‬بلکه باید در زندگی اجتماعی ظاهر‬
‫شود و تجلی توحید در زندگی اجتماعی با والیت امام که همان والیت خداست‪ ،‬میسر می شود‪.‬‬
‫شیوه بیان امام در نقل این حدیث نشان می دهد که چگونه احادیث رسول خدا ‪ ،‬از‬
‫امامی به امام دیگر منتقل می شده است‪ ).‬این حدیث‪ ،‬به جهت توالی و پشت سرهم آمدن اسامی‬
‫‪11‬‬

‫است‪.‬‬
‫(‬ ‫زنجیره طالیی) مشهور‬
‫ٔ‬ ‫پیشوایان معصوم در آن‪ ،‬به حدیث سلسلة الذهب (یعنی‬
‫‪5‬‬
‫‪3‬ــ تبیین معارف اسالمی متناسب با نیازهای نو‪ :‬با گسترش سرزمین های اسالمی‪ ،‬سؤال های‬
‫ائمه اطهار با اینکه با‬‫آمد‪ٔ .‬‬
‫‪ )12‬مختلفی در زمینه های احکام‪ ،‬اخالق‪ ،‬افکار و نظام کشورداری پدید (‬
‫*‬
‫حاکمان زمان خود مخالف بودند‪ ،‬اما)به دور از انزوا و گوشه گیری و با حضور سازنده و فعال‪ ،‬با تکیه‬
‫همه این مسائل اظهارنظر می کردند و مسلمانان را از معارف خود بهره مند‬ ‫درباره ٔ‬
‫ٔ‬ ‫بر علم الهی خود‪،‬‬
‫* ‪13‬‬
‫ائمه اطهار در‬ ‫سیره ٔ‬
‫ٔ‬ ‫و‬ ‫حدیث‬ ‫در‬ ‫بزرگ‬ ‫های‬ ‫کتاب‬ ‫آمدن‬ ‫فراهم‬ ‫سازنده‪،‬‬ ‫حضور‬ ‫این‬ ‫ثمره‬
‫می ساختند‪ٔ .‬‬
‫( )‬
‫است‪.‬در میان این کتاب ها می توان از کتاب «نهج البالغه» از سخنان‬
‫(‬ ‫و قرآن کریم‬ ‫کنار سیره پیامبر‬
‫«صحیفه سجادیه» از دعاهای امام سجاد ‪ ،‬نام برد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫حضرت علی و کتاب‬
‫‪1‬ــ أمالی ‪ ،‬شیخ صدوق‪ ،‬ص ‪-12 .235‬ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻫﺎي اﺳﻼﻣﯽ ﺳﻮال ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﭼﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ؟‬
‫‪101‬‬
‫‪-13‬ﺛﻤﺮه ﺣﻀﻮر ﺳﺎزﻧﺪه و ﻓﻌﺎل اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر در ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوري از اﻧﺰوا و ﮔﻮﺷﻪ ﮔﯿﺮي ﭼﻪ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫*اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﺎن ﻏﺎﺻﺐ زﻣﺎن ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ؟‬
 ‫بیشتربدانیم‬
‫قانون بازنشستگی‬
‫حکومت اسالمی در زمان امیرالمؤمنین توسعه پیدا کرده بود و این مسئله موجب پدید آمدن‬
‫شغل های زیادی در جامعه شده بود؛ در نتیجه روابط اقتصادی تغییر زیادی کرده و جامعه نیازمند قوانین‬
‫جدیدی بود که متناسب با شرایط جدید باشد‪.‬‬
‫به عنوان نمونه‪ ،‬روزی امیرالمؤمنین علی در حال گذر از کوچه پس کوچه های کوفه بود که‬
‫نگاهش به پیرمردی افتاد که در گوشه ای نشسته و دست نیاز به سوی مردم بلند کرده است‪.‬‬
‫امام پرسید‪ :‬این مرد کیست و چرا گدایی می کند؟ حاضران با بی اعتنایی گفتند‪ :‬مسیحی است!‬
‫امام فرمود‪ « :‬تا وقتی توانایی داشت‪ ،‬از او کار کشیدید و اکنون که پیر شده و قدرت کار کردن‬
‫هزینه او را بر عهده بگیرد‪.‬‬
‫برعهده حکومت است که تا زنده است‪ٔ ،‬‬
‫ٔ‬ ‫ندارد او را به حال خود واگذاشته اید؟!‬
‫‪1‬‬
‫بروید از بیت المال به او مستمری بدهید»‪.‬‬
‫وظیفه اسالمی پیشنهاد کرد و‬
‫ٔ‬ ‫بدین ترتیب‪ ،‬امیرالمؤمنین «قانون بازنشستگی» را به عنوان یک‬
‫خودش هم به اجرا درآورد‪.‬‬
‫‪-14‬ﺗﻼش اﺋﻤﻪ ع در ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻌﺎرف اﺳﻼﻣﯽ ﭼﻪ ﻧﺘﺎﯾﺠﯽ در ﭘﯽ داﺷﺖ؟‬
‫٭٭٭‬
‫‪14‬‬
‫به هر ترتیب‪ )،‬تالش ائمه سبب شد که حقیقت اسالم برای جویندگان حقیقت پوشیده نماند و‬
‫کسانی که طالب حقیقت اند بتوانند در میان انبوه تحریفات به تعلیمات اصیل اسالم دست یابند و راه حق‬
‫را از باطل تشخیص دهند‪(.‬‬

‫بررسی‬
‫در درس قبل با شرایط و مشکالت اجتماعی عصر ائمه آشنا شدیم‪ .‬اکنون توضیح دهید که‬
‫اقدام این بزرگواران‪ ،‬پاسخ گوی کدام یک از مشکالت آن دوره بوده است؟‬
‫‪-15‬اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﻠﺖ ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﺎن زﻣﺎن ﺧﻮد ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ؟‬

‫ب) مجاهده در راستای والیت ظاهری‬

‫امامان بزرگوار‪ ،‬به دو علت با حاکمان زمان خود مبارزه می کردند‪:‬‬
‫اول‪ ،‬آنکه رهبری و اداره جامعه از جانب خداوند به آنان سپرده شده و الزم بود برای انجام دادن‬ ‫‪ّ )15‬‬
‫این وظیفه به پا خیزند و در صورت وجود شرایط و امکانات‪ ،‬حاکمان غاصب را برکنار کنند تا با تشکیل‬
‫حکومتی بر مبنای اسالم راستین‪ ،‬قوانین دین را به اجرا درآورند و عدالت را برقرار سازند‪.‬‬
‫دوم‪ ،‬آنکه این حاکمان غاصب‪ ،‬قوانین اسالم را زیر پا می‏گذاشتند و به مردم ستم می‏کردند؛ امامان‬
‫حر عاملی‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص ‪.66‬‬
‫‪1‬ــ وسائل الشیعه‪ ،‬شیخ ّ‬

‫‪102‬‬
 ‫‪-16‬اﺻﻮل ﮐﻠﯽ اﻣﺎﻣﺎن در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺣﺎﮐﻤﺎن را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪-17‬از اﺻﻮل ﮐﻠﯽ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺰرﮔﻮار در ﻣﺒﺎرزه"ﻋﺪم ﺗﺎﯾﯿﺪ ﺣﺎﮐﻤﺎن "را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬

‫نیز وظیفه داشتند که براساس اصل امر به معروف و نهی از منکر با آنان مقابله کنند و مانع زیر پا گذاشتن‬
‫قوانین اسالم شوند و از حقوق مردم دفاع نمایند‪( .‬‬

‫اصول کلی امامان در مبارزه با حاکمان‬

‫امامان در مبارزهای که با حاکمان جور داشتند‪ ،‬از اصولی پیروی میکردند که در اینجا برخی از‬
‫آنها را بیان می کنیم‪:‬‬
‫‪1 )17‬ــ عدم تأیید حاکمان‪ :‬امامان‪ ،‬هیچیک از حاکمان غاصب عصر خویش را به عنوان جانشین‬
‫تأیید نمیکردند و این موضوع را به شیوههای مختلف به مردم اطالع میدادند‪ .‬آنان‬ ‫رسول خدا‬
‫اگرچه تفاوتهای اخالقی و رفتاری حاکمان را در نظر میگرفتند و اگر حاکمی در موردی بر طبق دستور‬
‫اسالم عمل میکرد‪ ،‬آن مورد را تأیید میکردند‪ ،‬اما در غصب خالفت و جانشینی رسول خدا همه را‬
‫یکسان می دیدند‪-18 (.‬از اﺻﻮل ﮐﻠﯽ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺰرﮔﻮار در ﻣﺒﺎرزه"ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺎم ﺑﺮ ﺣﻖ "را ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪2 )18‬ــ معرفی خویش به عنوان امام بر حق‪ :‬آن بزرگواران‪ ،‬همواره خود را به عنوان امام و‬
‫معرفی می کردند؛ به گونه ای که مردم بدانند تنها آنها جانشینان رسول‬ ‫جانشین بر حق پیامبر اکرم‬
‫خدا و امامان بر حق جامعه اند‪.‬‬
‫به طور مثال‪ ،‬امام صادق در روز عرفه و در مراسم حج که جمعیت زیادی از مسلمانان از سراسر‬
‫سرزمین های اسالمی حضور داشتند‪ ،‬در میان انبوه جمعیت‪ ،‬حق حکومت را از آن خود اعالم نمودند‬
‫امام و رهبر بود‪ ،‬پس از او علی و سپس حسن و حسین‬ ‫و فرمودند‪« :‬ای مردم! رسول خدا‬
‫به ترتیب امام بودند و اکنون من امام هستم»‪(1.‬‬ ‫و علی بن حسین و محمدبن علی‬
‫‪3 )19‬ــ انتخاب شیوه های درست مبارزه‪ :‬امامان‪ٔ ،‬‬
‫شیوه مبارزه با حاکمان را متناسب با شرایط زمان‬
‫برمی گزیدند؛ به گونه ای که هم تفکر اسالم راستین باقی بماند‪ ،‬هم به تدریج‪ ،‬بنای ظلم و جور بنی امیه و‬
‫بنی عباس سست شود و هم روش زندگی امامان ‪ ،‬به نسل های آینده معرفی گردد‪( .‬‬
‫تا امامت امام عصر و غیبت‬ ‫ائمه اطهار در طول ‪ 250‬سال بعد از رحلت پیامبر‬ ‫‪ )20‬رفتار ٔ‬
‫ایشان‪ ،‬چنان مکمل یکدیگر است که گویی یک شخص می خواهد برای رسیدن به یک مقصد مسیری‬
‫را بپیماید‪ ،‬ولی مسیر یک دست نیست؛ گاهی هموار است و گاهی ناهموار‪ ،‬گاهی لغزنده و خطرناک‬
‫همه این اختالف ها به یک هدف ختم می شود‪ ،‬به گونه ای‬ ‫است و گاهی دشوار! ولی همه این جاده با ٔ‬
‫که گویی یک انسان است که ‪ 250‬سال زندگی کرده است و در شرایط مختلف سیاسی و فرهنگی‬
‫‪2‬‬
‫روش های مناسب را برگزیده و عمل کرده است‪(.‬‬
‫‪1‬ــ اصول كافی‪ ،‬کلینی‪ ،‬ج‪،4‬ص ‪.466‬‬
‫‪2‬ــ برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به کتاب انسان ‪ 250‬ساله‪ ،‬حضرت آیت اللّه خامنهای‪.‬‬
‫‪-19‬از اﺻﻮل ﮐﻠﯽ اﻣﺎﻣﺎن ﺑﺰرﮔﻮار در ﻣﺒﺎرزه"اﻧﺘﺨﺎب ﺷﯿﻮه ﻫﺎي درﺳﺖ ﻣﺒﺎرزه "را‬
‫‪103‬‬ ‫ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪20‬رﻓﺘﺎر اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر در ﻃﻮل ‪ 250‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺗﺎ اﻣﺎﻣﺖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ و ﻏﯿﺒﺖ اﯾﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺷﺮح دﻫﯿﺪ‪.‬‬
‫‪-21‬ﭼﺮا اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻣﯽ ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ آن ﺑﺨﺶ از اﻗﺪاﻣﺎت و ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮد را ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آن ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ دارد در ﻗﺎﻟﺐ "ﺗﻘﯿﻪ"‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﺒﺮﻧﺪ؟‬
‫‪-22‬ﺗﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؟‬
‫بررسی‬
‫در قیام علیه یزید‬ ‫سیره و روش امام حسن در صلح با معاویه و سیره و روش امام حسین‬
‫را با یکدیگر مقایسه کنید و بگویید‪:‬‬
‫به نظر شما اگر امام حسن در زمان حکومت یزید زندگی می کرد‪ ،‬با یزید بیعت می کرد؟ چرا؟‬
‫‪........................................................................................‬‬

‫‪ )21‬البته خشونت و ستمگری حاکمان بنی امیه و بنی عباس در بیشتر این سال ها به گونه ای بود که اگر‬
‫شیعه امامان شناخته می شدند به سختی آزار و اذیت می شدند و در بسیاری‬ ‫کسانی به عنوان پیرو و ٔ‬
‫ائمه اطهار می کوشیدند آن بخش از اقدامات و مبارزات‬ ‫رسیدند‪ .‬از این رو‪ٔ ،‬‬
‫(‬ ‫مواقع به شهادت می‬
‫‪22‬‬
‫«تقیه» پیش ببرند؛) یعنی اقدامات خود را مخفی نگه‬
‫خود را که دشمن به آن حساسیت دارد‪ ،‬در قالب ّ‬
‫جمله این موارد‪ ،‬ارتباط میان‬
‫بخورند‪ .‬از ٔ‬
‫(‬ ‫دارند‪ ،‬به گونه ای که در عین ضربه زدن به دشمن‪ ،‬کمتر ضربه‬
‫امامان و یاران آنها در نقاط مختلف سرزمین اسالمی بود‪ .‬امامان ما با مخفی نگه داشتن این ارتباط ها‬
‫نمی گذاشتند حاکمان بنی امیه و بنی عباس‪ ،‬یاران صمیمی و قابل اعتماد و فداکار آنان را شناسایی کنند‬
‫و به شهادت برسانند‪.‬‬

‫بیشتربدانیم‬
‫دوره نوجوانی و جوانی خود را در عصر امام‬
‫علی بن یقطین از اصحاب امام کاظم بود‪ .‬وی ٔ‬
‫دوره امام کاظم از یاران صمیمی آن حضرت شد‪.‬‬ ‫صادق گذراند و در ٔ‬
‫با سقوط حکومت اموی و تشکیل حکومت عباسی‪ ،‬علی بن یقطین به حکومت عباسیان راه یافت و‬
‫دوره امام کاظم که ناشی از‬
‫از کارگزاران حکومت عباسی شد‪.‬با توجه به اوضاع سخت شیعیان در ٔ‬
‫ستمگری های «هارون» بود‪ ،‬امام به علی بن یقطین دستور داد‪ ،‬تالش کند که در دربار هارون موقعیت‬
‫بهتری پیدا کند‪ ،‬تا شاید بتواند کمکی به یاران امام کاظم بکند و از سختی های آنها بکاهد و به نهضت‬
‫سری امام کمک کند‪.‬‬ ‫ّ‬
‫از همین جهت‪ ،‬وی توانست یکی از مشاوران نزدیک هارون و از افراد مورد اعتماد وی شود‪ .‬در‬
‫تمام مدتی که عهده دار این سمت بود‪ ،‬بدون اینکه هارون از شیعه بودنش مطلع شود‪ ،‬پناهگاهی مطمئن‬
‫برای شیعیان بود و به روش های غیرمستقیم‪ ،‬مانع تضعیف مالی شیعیان و غارت اموال آنها توسط هارون‬
‫و دستگاه حکومتی وی می شد‪.‬‬
‫پسر علی بن یقطین می گوید‪ :‬امام کاظم هر چیزی الزم داشت و هر کار مهمی که پیش می آمد‪،‬‬
‫به پدرم نامه می نوشت تا آن کار را انجام دهد‪ .‬گاهی هم که کارهای مهم و حساسی پیش می آمد‪ ،‬به پدرم‬
‫می فرمود که این کار را با همکاری هشام بن حکم انجام دهد‪.‬‬

‫‪104‬‬
 ‫چندبار علی بن یقطین از سختی این مسئولیت نزد امام کاظم شکایت کرد‪ .‬امام به وی فرمود‪:‬‬
‫وسیله آنان‪ ،‬از بندگان خوب خود حمایت می کند و‬
‫ٔ‬ ‫خداوند‪ ،‬مردان محبوبی در میان ستمگران دارد که به‬
‫تو از آن مردان محبوب خدایی‪.‬‬
‫یکی از اقدامات علی بن یقطین شرکت دادن اصحاب و یاران امام کاظم در مراسم حج بود‪ .‬وی تعدادی‬
‫هزینه آنان را تأمین می کرد‪ .‬این اصحاب به حج می رفتند و در‬
‫از اصحاب را به حج می فرستاد و مخفیانه ٔ‬
‫‪1‬‬
‫گفت وگوها و مناظره ها شرکت می کردند و به ترویج فرهنگ شیعی می پرداختند‪.‬‬
‫‪-23‬وﻇﯿﻔﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮن ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫همه زندگی خود را برای نجات و رستگاری انسان ها‪،‬‬‫شیعه امامانی هستیم که جان و ٔ‬
‫اکنون‪ ،‬ما پیرو و ٔ‬
‫فدا کردند و به پیشگاه الهی رفتند‪ .‬البته آنان هم اکنون ناظر بر ما هستند و به پیروان خود می نگرند تا‬
‫ببینند آنان چه می کنند‪ .‬پس وظیفه ما این است که به گونه ای زندگی کنیم که سبب بدبینی دیگران نسبت‬
‫به شیعیان نشویم و بدانیم که شیعه بودن تنها به اسم نیست؛ بلکه اسم باید با عمل صالح همراه باشد تا‬
‫پیرو حقیقی آنان شویم‪ .‬امام صادق خطاب به شیعیان خود فرمودند‪:‬‬
‫مایه زشتی ما»‪( 2.‬‬
‫«مایه زینت ما باشید‪ ،‬نه ٔ‬
‫ٔ‬ ‫‪)24‬‬
‫‪-24‬اﻣﺎم ﺻﺎدق ع در ﺑﺎره ﺷﯿﻌﯿﺎن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ؟‬

‫برنامه ریزی‬
‫مایه زیبایی آنان باشیم؛ بگویید‬
‫ائمه اطهار از ما شیعیان خواسته اند به گونه ای زندگی کنیم که ٔ‬ ‫ٔ‬
‫با چه برنامه ها و اقداماتی می توانیم به این هدف برسیم؟ و چه کارهایی ما را از این مسیر دور می کند؟‬
‫‪1‬ــ ‪....................................................................................‬‬
‫‪2‬ــ ‪....................................................................................‬‬
‫‪3‬ــ ‪....................................................................................‬‬
‫روح اﷲ ﻧﺼﯿﺮي اﻟﻤﻮﺗﯽ‬
‫دﺑﯿﺮ دﺑﯿﺮﺳﺘﺎن ﻫﺎي اﺳﺘﺎن اﻟﺒﺮز‬
‫دانش تکمیلی‬
‫برای آشنایی با برخی از روش های مبارزه امامان‪ ،‬به سایت گروه قرآن و معارف‪ ،‬بخش «دانش‬
‫تکمیلی» مراجعه کنید‪.‬‬

‫‪ ،‬ص ‪.449‬‬ ‫مؤسسه امام صادق‬

‫ٔ‬ ‫سیره پیشوایان‪ ،‬مهدی پیشوایی‪،‬‬
‫‪1‬ــ ٔ‬
‫حر عاملی‪ ،‬ج ‪ ،12‬ص ‪.8‬‬‫ّ‬ ‫شیخ‬ ‫الشیعه‪،‬‬ ‫وسائل‬ ‫‪2‬ــ‬

‫‪105‬‬
 ‫بیشتربدانیم‬
‫محبت با معرفت‬
‫در عشق و محبت به اهل بیت توجه به موارد زیر ضروری است‪:‬‬
‫‪1‬ــ این محبت و دوستی را با معرفت و شناخت عمیق نسبت به آنان همراه کنیم‪ .‬محبت های آمیخته‬
‫با جهل‪ ،‬همواره خطرناک است و در بسیاری از موارد به رفتارهایی منجر می شود که خدای متعال و‬
‫پیشوایان دین از آنها بیزارند‪.‬‬
‫امام علی می فرماید‪:‬‬
‫مرتبه‬
‫رابطه با من هالک شدند‪ :‬دوستی که (در دوستی اش) زیاده روی می کند (و مرا از ٔ‬ ‫ٔ‬ ‫«دو تن در‬
‫‪1‬‬
‫والیت و امامت باالتر می برد) و دشمنی که در دشمنی با من پای می فشرد»‪.‬‬
‫و اهل بیت نشان می دهد که آنان با ادعای محبت بدون معرفت و بدون‬ ‫سیره پیامبر اکرم‬
‫‪2‬ــ ٔ‬
‫عمل‪ ،‬مبارزه کرده و پیروان خود را از آن منع کرده اند‪ .‬بنابراین‪ ،‬میزان نزدیکی هرکس به آنان به مقدار‬
‫محبت همراه با معرفت و عمل است‪.‬‬
‫یکی از یاران امام صادق می گوید‪ :‬روزی به دیدار امام رفتم‪ .‬ایشان به من فرمود‪:‬‬
‫«سالم ما را به دوستانمان برسان و به آنان اعالم کن پاداش الهی را جز با عمل و والیت ما را جز با‬
‫خویشتن داری به دست نمی آورند»‪.2‬‬
‫‪3‬ــ محتوای مراسم جشن یا سوگواری اهل بیت ‪ ،‬از قبیل اشعار‪ ،‬سرودها و مداحی ها باید به‬
‫گونه ای انتخاب شود که بیانگر محبت همراه با معرفت و سازگار با احکام شرعی باشد‪ .‬اشعار و عبارات‬
‫بهانه شادی یا سوگواری‪ ،‬موجب رنجش آن بزرگواران‬ ‫سطحی و پیش پاافتاده و انجام حرکات نسنجیده به ٔ‬
‫می شود‪.‬‬
‫توجیهاتی از قبیل «در هنگام ابراز محبت‪ ،‬آداب را باید کنار گذاشت»‪« ،‬اهل بیت انسان هایی‬
‫پذیرفته‬ ‫بزرگوارند و از خطای ما می گذرند» و‪ ،...‬هیچ کدام در درگاه الهی و پیشگاه اهل بیت‬
‫نیست‪ .‬این مراسم باید تجلی گاه عفاف و حجاب‪ ،‬عفت در کالم‪ ،‬انجام به موقع واجبات دینی مانند نماز‪،‬‬
‫کمک به همنوعان‪ ،‬دوری از اسراف و تبذیر‪ ،‬رعایت حقوق همسایگان‪ ،‬دوری از رقابت ها و حسادت ها‬
‫و در یک کالم‪ ،‬باید تجلی گاه معرفت ائمه باشد‪.‬‬
‫از این رو باید مطمئن باشیم که برنامه ها و کارهای ما در مراسم دینی‪ ،‬موافق احکام الهی است‪ .‬در‬
‫مواردی که برای ما مشکوک است‪ ،‬به عالمان دین در شهر و دیار خود مراجعه کنیم و نظر آنان را جویا‬
‫شویم تا با اطمینان خاطر‪ ،‬آن اعمال را انجام دهیم‪.‬‬

‫ترجمه فیض االسالم‪ ،‬حکمت ‪.117‬‬

‫ٔ‬ ‫‪١‬ــ نهج البالغه‪،‬‬
‫‪٢‬ــ الشیعه فی احادیث الفریقین‪ ،‬سید مرتضی موحد ابطحی‪ ،‬ص ‪.354‬‬

‫‪106‬‬