1

Ν. ΓΛΩΣΣΑ Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ 4Η

Α. Η ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ

 Η διάθεση του ρήματος αναφέρεται στη σημασία του ρήματος και στη σχέση που έχει με το
υποκείμενό του. Δηλαδή, τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το
υποκείμενο.
α) Ενεργητική διάθεση: φανερώνει πως το υποκείμενο απλώς ενεργεί.
π.χ. Η Ελένη χτενίζει την κούκλα της. Ο ήλιος έλιωσε τον πάγο. Εργάζεται από το πρωί.
β) Μέση: σημαίνει πως το υποκείμενο ενεργεί και η ενέργεια επιστρέφει στο ίδιο.
π.χ. Η Ελένη χτενίζεται. Το πρωί σηκώνομαι στις επτά. Ετοιμάζεται πολύ γρήγορα.
γ) Παθητική: σημαίνει πως ρο υποκείμενο παθαίνει κάτι, δέχεται μια ενέργεια.
π.χ. Η Ελένη χτενίζεται από την κομμώτρια. Ο πάγος έλιωσε από τον ήλιο. Το δέντρο ξεριζώθηκε από τον
αέρα.
δ) Ουδέτερη: σημαίνει πως το υποκείμενο ούτε ενεργεί ούτε δέχεται ενέργεια, αλλά βρίσκεται σε μία
κατάσταση. π.χ. Το παιδί κοιμάται. Διψάσαμε το μεσημέρι. Ο εργάτης ξεκουράζεται.
 Προσοχή: άλλο διάθεση και άλλο φωνή του ρήματος (ενεργητική ή παθητική).
α) Ένα ρήμα μπορεί να βρίσκεται στην ενεργητική φωνή χωρίς να έχει ενεργητική διάθεση, π.χ. Ο πάγος
έλιωσε από τον ήλιο.
β) Ένα ρήμα μπορεί να έχει ενεργητική διάθεση χωρίς να βρίσκεται στην ενεργητική φωνή, π.χ. Εργάζεται από
το πρωί ως το βράδυ.
γ) Τα ρήματα αλλάζουν διάθεση ανάλογα με τα συμφραζόμενα, π.χ. Ο ήλιος έλιωσε τον πάγο (ενεργητική).
δ) Ο πάγος έλιωσε από τον ήλιο (παθητική).
 Για να κατανοήσουμε τη διάθεση του ρήματος, πρέπει να επισημάνουμε το ρόλο του
υποκειμένου του.
α) Στην ενεργητική διάθεση το υποκείμενο είναι ο δράστης, π.χ. Ο μαθητής διαβάζει.
β) Στην παθητική διάθεση τονίζεται η δράση και το υποκείμενο μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, π.χ. Το
διαστημόπλοιο θα εκτοξευθεί σε λίγα λεπτά.
γ) Στη μέση διάθεση το υποκείμενο είναι δράστης και δέκτης της ενέργειας, π.χ. Η Μαρία λούζεται στο
ποτάμι.
δ) Στην ουδέτερη διάθεση το υποκείμενο δεν είναι ούτε ο δράστης ούτε ο δέκτης κάποιας ενέργειας, π.χ. Ο
μαθητής αισθάνεται καλύτερα.

Β. ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΙΤΙΟ.

 Η γη θερμαίνεται από τον ήλιο. Το έλατο κόβεται από τον υλοτόμο. Τα παγάκια έλιωσαν
από τη ζέστη.
 Ο εμπρόθετος προσδιορισμός που αποτελείται από την πρόθεση από + αιτιατική ονόματος
που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα από το οποίο προέρχεται το πάθημα του
υποκειμένου λέγεται ποιητικό αίτιο και η σύνταξη αυτού του είδους ονομάζεται παθητική
σύνταξη.
 Με ρηματικά επίθετα σε –τος το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με την πρόθεση σε + αιτιατική,
π.χ. Σεβαστός σε όλους.
 Στις παθητικές μετοχές (-μένος) το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με την πρόθεση με +
αιτιατική, π.χ. Χώμα βαφτισμένο με βροχή του Μάη.
 Μερικές φορές με μετοχές παρακειμένου το ποιητικό αίτιο παρουσιάζεται ως πρώτο
συνθετικό, π.χ. ηλιοκαμένος.
Για τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική δες στη σελίδα 4 των σημειώσεων.
 2

Γ. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΡΗΜΑΤΑ.

α) Ο βοσκός χτύπησε την αγελάδα. Ο μαθητής ανοίγει την πόρτα. Η λάμπα φωτίζει το δωμάτιο. Χτυπώ τον
τοίχο. Θολώνω τα νερά. Αρχίζω δουλειά. Περιποιούμαι τη γάτα. Οι αθλητές συμβουλεύονται τους γιατρούς.
Όλοι σέβονται τους μεγάλους.
β) Η μαθήτρια τρέχει. Ο νεαρός γελά. Ο ήλιος λάμπει. Η δουλειά αρχίζει.
 Τα ρήματα της α κατηγορίας σημαίνουν πως η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε κάτι
άλλο και γι’ αυτό λέγονται ενεργητικά μεταβατικά ρήματα.
 Τα ρήματα της β κατηγορίας σημαίνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει σε κάτι
και γι’ αυτό λέγονται ενεργητικά αμετάβατα ρήματα.
 Πολλά ρήματα είναι και μεταβατικά και αμετάβατα σε διαφορετικό κάθε φορά γλωσσικό
περιβάλλον, π.χ. Το πάτωμα τρίζει. Ο Πέτρος τρίζει τα δόντια του.
 Αρκετά ρήματα παθητικής φωνής και πολλά αποθετικά είναι μεταβατικά, π.χ. Περιποιούμαι
τη γάτα. Σέβομαι τους μεγάλους.

Δ. ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ.

 Το πρόσωπο ή το πράγμα που δέχεται την ενέργεια ή την επίδραση του υποκειμένου ενός
μεταβατικού ρήματος ονομάζεται αντικείμενο, π.χ. Ο τεχνίτης επισκευάζει τη βρύση.
 Το αντικείμενο ενός μεταβατικού ρήματος μπορεί να είναι:
α) Ουσιαστικό: Οι εργάτες άνοιξαν το λάκκο.
β) Αντωνυμία: Η Ελένη είδε εκείνον.
γ) Επίθετο: Περίμενε τον καλό της.
δ) Μετοχή: Ο οδηγός είδε τον μεθυσμένο.
ε) Ολόκληρη πρόταση: Δεν ξέρω πού βρίσκεται.
στ) Κάθε άλλο μέρος του λόγου: Εγώ δεν είπα το ναι.

Ε. ΜΟΝΟΠΤΩΤΑ ΚΑΙ ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ.

 Τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα μία μόνο πτώση (αντικείμενο)

λέγονται μονόπτωτα, π.χ. Το παιδί χαϊδεύει τον σκύλο. Η μητέρα σκουπίζει το σπίτι.
 Τα μεταβατικά ρήματα που χρειάζονται ως συμπλήρωμα (αντικείμενο) δύο πτώσεις λέγονται
δίπτωτα, π.χ. Τα εγγόνια έδωσαν του παππού δώρα.
 Τα περισσότερα μονόπτωτα συντάσσονται με αιτιατική, π.χ. Ο δάσκαλος χτύπησε την έδρα.
 Αν το αντικείμενο είναι από την ίδια ρίζα με το ρήμα ή από διαφορετική που έχει όμως την
ίδια σημασία μ’ αυτό, τότε λέγεται σύστοιχο αντικείμενο, π.χ. Θεέ μου, βρέξε μια βροχή.
Χόρεψα τον καλαματιανό. Παίζεις βρώμικο παιχνίδι.
 Λίγα μονόπτωτα ρήματα συντάσσονται με γενική, π.χ. Ο Μιχάλης μοιάζει του πατέρα. Του
μίλησα.
Συνήθως στη θέση αυτής της γενικής υπάρχει εμπρόθετο αντικείμενο ( με, σε, από + αιτιατική),
π.χ. Μοιάζεις με τον αδερφό σου.
 3

ΣΤ. ΑΜΕΣΟ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΑ ΔΙΠΤΩΤΑ ΡΗΜΑΤΑ.\

 Στα δίπτωτα ρήματα, το αντικείμενο στο οποίο πηγαίνει άμεσα η ενέργεια του ρήματος λέγεται
άμεσο. Το άλλο ονομάζεται έμμεσο, π.χ. Η γιαγιά χάρισε της Μαρίας ένα δαχτυλίδι. Ο
καθηγητής εξετάζει το Θόδωρο μαθηματικά.
 Το έμμεσο αντικείμενο μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο προσδιορισμό (από, με, σε +
αιτιατική), που λέγεται εμπρόθετο αντικείμενο.
 Αν ένα ρήματα συντάσσεται με δύο αντικείμενα σε γενική και αιτιατική, τότε άμεσο
αντικείμενο είναι αυτό που βρίσκεται σε αιτιατική και έμμεσο η γενική, π.χ. Κάνεις κακό του
εαυτού σου. Μου γνώρισε το φίλο του.
 Αν και τα δύο αντικείμενα είναι σε αιτιατική, τότε η αιτιατική του έμψυχου ή
προσωποποιημένου είναι το άμεσο, π.χ. Ο καθηγητής δίδασκε τους μαθητές του ιστορία.
 Αν και τα δύο αντικείμενα βρίσκονται σε αιτιατική και δηλώνουν πράγμα, τότε έμμεσο
αντικείμενο είναι αυτό που μπορεί να αντικατασταθεί με εμπρόθετο, π.χ. Φόρτωσαν το φορτηγό
τούβλα (με τούβλα, έμμεσο).