ANTİK DÖNEM İRAN COĞRAFYASI

Fırat Nehriyle Ceyhun nehri arasındaki kısımdır. İlahi sınır algısı vardır. Ceyhun
Nehrinin tanrı tarafından İranlılar ve Turanlılar arasında çizilen bir sınır olduğuna inanılır.
Sınır aşılamaz aşılırsa tanrı tarafından cezalandırılır. Kuroş Ceyhun nehrini geçerek
Massagetler üzerine yürümüş fakat Massaget hükümdarı Tomris tarafından ordusuyla beraber
imha edilmiştir. Dolayısıyla bu ilahi sınırlar aşıldığı için tanrı tarafından verilen bir ceza
olarak algılanmıştır.

İran coğrafyası adını bir efsaneden alır. Feridun adında bir Mezopotamya'da hüküm
süren dünya hükümdarı vardır. Dünyayı üç oğlu arasında paylaşmıştır. Büyük oğlu Silm'e batı
topraklarını, ortanca oğlu Tur'a Ceyhun'dan sonraki toprakları vermiş küçük oğlu İrek'e de
Fırat nehriyle Ceyhun nehri arasındaki coğrafyayı vermiştir. Dolayısıyla İrek'in adından
dolayı bu coğrafyaya İran adı verilmiştir. Hatta Irak ülkesi de adını bu İrek'ten almaktadır.
Ayrıca antik İranlıların kutsal kitapları Avesta'da geçen ryn ve iyr kavramları Aryen ve İran
kavramlarının temeli olarak kabul edilir. Bundan dolayı Aryen topluluklarının üzerinde
yaşadığı coğrafyaya İran adı verilmiştir. Dolayısıyla İran bir milletin adı değil bir coğrafyanın
adıdır.

İran coğrafyası Doğu İran ve Batı İran olmak üzere iki kısma ayrılır. İki coğrafya
arasındaki en kilit şehir Rey şehridir.

BATI İRAN: İlk olarak kendilerine Ari adını veren Medyalıların egemenlik kurmuş oldukları
coğrafyadır. Bu coğrafya üzerinde Medyalıların ardından Persler ve Partlar egemenlik
kurdular.

MEZOPOTAMYA: Mezopotamya toprakları Batı İran coğrafyasının merkezidir. Bu

coğrafya üzerinde yer alan Tisfun şehri Medler, Persler, Partlar ve Sasaniler tarafından
başkent olarak kullanılmıştır. İranlıların Mezopotamya coğrafyasındaki egemenlikleri onlara
Suriye toprakları, Orta Anadolu ve Kuzey Mezopotamya coğrafyası üzerinde önemli bir
etki alanı oluşturmasına neden olmuştur. İranlıların en büyük amacı Suriye topraklarını alarak
Akdeniz'deki liman kentlerini ele geçirmekti. Bu coğrafya üzerindeki en önemli şehir ise
Antiokheia (Antakya)'dır. Ayrıca İranlılar ve Romalılar arasındaki sınır Nissibis ile Dura
arasındaki çizgidir. Kuzey Mezopotamya'da önemli pazar şehirleri bulunmaktadır. Bunlar
Nissibis, Bezabde, Karhoi, Edessa ve Amida şehirleridir. İranlılar bu şehirleri ele geçirmek
için mücadele etmişlerdir. Ayrıca Orta Anadolu'da yer alan Kappadokia bölgesi de İranlıların
ele geçirmeye çalıştıkları bölgeler arasındadır.

PERSİS: Bu coğrafya günümüzde Fars bölgesi olarak adlandırılmaktadır. İran körfezinin

doğu kısmında kalan bölgedir. Bu coğrafya Perslerin ve Sasanilerin ortaya çıktığı önemli bir
coğrafyadır. Bölgenin merkezi Persepolis'tir. Burası daha sonra İstahr olarak
adlandırılmıştır. İranlıların bu coğrafyaya sahip olmaları onların Mezopotamya topraklarını
ele geçirme ve buraya egemenlik kurmalarına neden olmuştur. Ayrıca Persis coğrafyası İran
Körfezi ve Hint okyanusu üzerinden devam eden deniz ticaret yoluna egemen bir
konumdadır.
MEDYA: Bu coğrafya Kuzeybatı İran coğrafyasıdır. Coğrafya Zağros Dağları ve Elburz
Dağlarını da içine alır. Bu bölgenin merkezi Hagmatana adı verilen Hamedan bölgesidir.
İranlıların bu coğrafyaya sahip olmalarının verdiği avantaj ise onların Doğu Anadolu
coğrafyası üzerinde egemenlik kurmalarına etki etmiştir. Bu coğrafya Armenia coğrafyasıydı
ve İran etkisinden dolayı buraya Parsarmania adı verilmişti. Bölgenin merkezi ise
Vaspuhragan adı verilen Van bölgesidir.

ATROPATEN: Günümüz Azerbaycan coğrafyasıdır. Antik dönemde Adurbadegan olarak

isimlendirilmiştir. Sonraları bu isim Azerbazegan'a daha sonra da Azerbaycan'a
dönüşmüştür. yunan kaynakları ise Atropaten şeklinde isimlendirmişlerdir. Bu coğrafyanın
merkezi günümüz Tebriz şehri yakınlarındaki Ganzak şehridir. İranlıların bu coğrafyadaki
varlıkları onlara Kafkaslar üzerinde egemenlik kurma olanağını sağlamıştır. Kafkaslara sahip
olmak için Romalılar ve İranlılar arasında çok sayıda savaş meydana gelmiştir. İranlılar hiçbir
zaman Kafkasları aşmaya çalışmamışlardır. Sadece Kafkas geçitleri üzerinde surlar inşa
ederek Kafkaslar üzerinden gelen göçebelerin Anadolu ve İran topraklarını istila etmelerini
önlemeye çalışmışlardır.

DOĞU İRAN: Bu coğrafya İran egemenliğinden önce Saka Amirgiba egemenliği altındaydı.
Saka devleti yıkıldıktan sonra İskit toplulukları Doğu İranlılarla beraber bu coğrafya üzerinde
birlikte yaşadılar.

PARTHAVA - HİRKANİA: Bu bölge İranlıların Eşkani, batılıların Parth adını verdikleri

devletin kurulduğu coğrafyadır. İskitlerin yurtlarından kovdukları göçebeler bu coğrafyaya
yerleşmişler ve yerleştikleri yere sürgün anlamında Parthava denmiştir. Hazar Denizinin
güneyi ve güney doğu kısımlarıdır. Güneyine Parthava, güneydoğusuna da Hirkania adı
verilir. Bölgenin merkezi Kalat şehridir.

KHORASMİA: Harzem coğrafyasıdır. Hazar, Aral ve Soğdiyana arasında yer alır. Doğu
İranlı kavimlerden Harzemliler burada yaşarlar ve merkezleri de Harzem şehridir. Bu
coğrafyaya sahip olan İranlılar Hazar ve Aral gölü ile Soğdiya toprakları üzerinde egemenlik
kurabilme olanağına sahip olmuşlardır.

Baktirya: Merkezi Baktra adı verilen Belh şehridir. Bu şehir Doğu İran'ın merkezidir. Bu
coğrafya üzerinde yaşayan İranlı topluluklara Toharlar adı verilir. Sonraki dönemde buraya
Toharistan adı verilmiştir. Bu coğrafya ipek yollarına egemendir ve burada çok sayıda pazar
şehri bulunur.

Sistan: İran coğrafyasının önemli bölümlerinden bir tanesidir. Güney ipek yoluna egemendir.
Burası sayesinde İranlılar Deybul, Mekran ve İndus bölgesine ulaşabilmişlerdir.

Khorasan: Merkezi Merv'dir. Doğu İran'ın en önemli bölgesidir. İran ve Asya arasındaki
ipek yolları buradan geçer ve önemli pazar şehirleri vardır. İranlılar bu coğrafya için Kuşan,
Akhun ve Göktürkler ile savaşmışlardır.

Soğdiyana: Doğu İranlı kavimlerden Soğdlar burada yaşarlar. Merkezi Semerkant'tır.

Tüccar bir kavimdir. Asya'da koloniler kurmuşlardır. Bu coğrafya daha sonraları
Maveraünnehir olarak adlandırılmıştır.