Jak przebiega proces fotosyntezy?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Jak przebiega proces fotosyntezy?

Fotosynteza to podstawowy proces biologiczny, warunkujący życie na Ziemi.

Źródło: www.pixabay.com, domena publiczna.

Rośliny, podobnie jak ludzie czy zwierzęta, potrzebują do życia odpowiedniej ilości wody,
właściwej temperatury oraz „pożywienia”. Większość z nich wytwarza związki organiczne –
a więc nie pozostają bierne. Proces odbywa się przy udziale tlenku węgla(IV), wody oraz
światła słonecznego i nazwany jest fotosyntezą. Ten termin składa się z dwóch składowych:
„foto” – oznacza światło, a „synteza” – łączenie. Czy wiesz, jak dokładnie przebiega ten
proces?

Twoje cele

Wyjaśnisz proces fotosyntezy.

Zaprojektujesz doświadczenie, które pozwala zbadać wpływ zawartości tlenku
węgla(IV) na szybkość procesu fotosyntezy.
Przeanalizujesz dwie fazy fotosyntezy.
Przeczytaj

Fotosynteza

Najbardziej rozpowszechniona forma

fotosyntezy związana jest z udziałem
cząsteczki barwnika, chlorofilowej lub
podobnej. Zachodzi poprzez „napędzany”
światłem transport elektronów. Zarówno
proces przeprowadzany przez organizmy
tlenowe, produkujące tlen podczas
fotosyntezy (rośliny, glony, sinice), jak i kilka
typów bakterii beztlenowych opiera się na tej
samej podstawowej zasadzie. Powyższe
organizmy przeprowadzają fotosyntezę,
w której kluczową cząsteczką jest chlorofil.
Istnieją jednak i takie organizmy, które
fotosyntezę przeprowadzają dzięki
rodopsynie. Wówczas cały proces jest
Fotosynteza to jeden z najważniejszych procesów odmienny od szlaku, w którym uczestniczą
biologicznych, polegający na przetworzeniu energii chlorofile i jest związany z izomeryzacją cis–
światła słonecznego na dostępną dla podtrzymania trans cząsteczki, przeprowadzającej
życia energię wiązań chemicznych, zawartą transport jonów w poprzek błony.
w cząsteczkach glukozy.
Źródło: www.pixabay.com, domena publiczna. Słońce, najbliższa nam gwiazda, emituje
szerokie spektrum promieniowania
elektromagnetycznego, od promieni gamma do fal radiowych. Światło widzialne (400 – 700
nm) dla organizmów zawierających chlorofil określa się mianem światła fotosyntetycznie
czynnego.
Schematyczna grafika, która ukazuje substraty i produkty procesu fotosyntezy.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Schemat fotosyntezy

Fotosynteza jest procesem dwuetapowym i obejmuje fazę jasną, która jest zależna od światła
i zachodzi u roślin w granach, oraz fazę ciemną, która zachodzi w stromie i może
przebiegać w całkowitej ciemności. Obie fazy są ze sobą sprzęgnięte, a produkty fazy jasnej
są wykorzystywane jako substraty w fazie ciemnej.
Zależność między fazą jasną a fazą ciemną fotosyntezy
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Siła asymilacyjna

Co to jest ATP i do czego służy?

Adenozynotrifosforan pod względem chemicznym jest związkiem organicznym,

zbudowanym z trzech części: adeniny, rybozy oraz trzech reszt kwasu fosforowego(V).
W cząsteczce adenozynotrifosforanu występuje wiązanie N‐glikozydowe, estrowe
oraz dwa wiązania bezwodnikowe. Wiązanie bezwodnikowe to wiązanie łączące atomy
fosforu w kwasie difosforowym(V). Pękanie wiązania pomiędzy resztami
fosforanowymi jest źródłem energii w procesach biochemicznych. Wiązanie to
nazwano wiązaniem wysokoenergetycznym.

Dostarczanie energii przez ATP polega na fosforylacji. Po odłączeniu końcowej

reszty fosforanowej powstaje ADP, czyli adenozynodifosforan. Reszta fosforanowa jest
przyłączona do innego związku lub uwolniona jako fosfor nieorganiczny.
Przekształcenie to jest reakcją egzoenergetyczną, czyli energia uwalniana jest do
otoczenia.

ATP bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie i jest dość stabilny w roztworach między
pH 6, 8 a 7, 4, ale przy tym szybko hydrolizuje się przy ekstremalnym pH. Poniżej
przedstawiono wzór strukturalny ATP.

Wzór strukturalny <math aria-label="A T P">ATP

Źródło: GroMar Sp z .o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 NADP+

Wytworzenie jednej cząsteczki glukozy (posiadającej w cząsteczce sześć atomów węgla)

wymaga związania sześciu cząsteczek CO
2 i zużycia osiemnastu cząsteczek , ATP
z których sześć wykorzystywana jest do regeneracji RuBP.
Sumarycznie, reakcje fotosyntezy, prowadzące do powstania cząsteczki glukozy, można
przedstawić następująco:

Faza jasna:

12 H2 O + 18 ADP + 18 P + 18 NADP+ → 6 O2 + 18 ATP + 12 NADPH

i

Faza ciemna:

6 CO2 + 18 ATP + 12 NADPH → C6 H12 O6 + 6 H2 O + 18 ADP + 18 P + 12 NADP i

Chlorofil a i b

Chlorofil a ( C55 H72 N4 O5 Mg) to cząsteczka o wymiarach prawie 10 na 10 Å (1 Å = 0, 1 nm).

Centralny atom magnezu jest koordynowany przez cztery atomy azotu pierścienia
tertrapirolowego. Oprócz tego cząsteczka chlorofilu ma długi łańcuch fitolowy, powstały
z kondensacji czterech pięciowęglowych jednostek izoprenowych. Chemicznie cząsteczka
chlorofilu podobna jest do porfiryn.
Wzór strukturalny cząsteczki chlorofilu a
Źródło: dostępny w internecie: www.pl.wikipedia.org, domena publiczna.

Chlorofil b różni się od chlorofilu a tylko jednym podstawnikiem przy siódmym atomie
węgla pierścienia tetrapirolowego – grupa aldehydowa zastępuje w tym wypadku grupę
metylową. To wystarczy, by przesunąć maksimum absorpcji cząsteczki w kierunku
krótszych fal. Chlorofil b jest głównym składnikiem kompleksów antenowych, nie występuje
natomiast w składzie fotosyntetycznych centrów reakcji.

Wzór strukturalny chlorofilu b

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.
Poza tym chlorofile mają szereg innych funkcji: pełnią rolę fotoprotektantów (wygaszają
tripletowe stany wzbudzone chlorofilu, które mogą prowadzić do powstania reaktywnych
form tlenu), wygaszają nadmiar energii wzbudzenia w tzw. cyklu ksantofilowym,
zabezpieczając przed uszkodzeniem fotoukładów, zmiatają wolne rodniki tlenowe, a także
wpływają na płynność i strukturę błon fotosyntetycznych. Karotenoidy, ze względu na
swoją budowę, a w szczególności ich oddalenie pierścieni cykloheksylowych, mają
niezwykłe własności energetyczne – wzbudzone wchodzą natychmiast w drugi stan
wzbudzony (z S0 do S2). Stan pierwszy jest wówczas niedozwolony (S1). Następnie
zachodzi szybkie wytrącenie energii do S1 i najczęściej bezpromieniste, do stanu
podstawowego. Właściwości spektralne wszystkich barwników zmieniają się po ich
związaniu w kompleksach białkowych. Istnieją dwa główne typy anten odbierających
energię: wewnętrzne, sprzężone z centrami fotosyntetycznymi, i zewnętrzne, które mogą
swobodnie przemieszczać się w błonie chloroplastowej.

Podsumowanie

Mapa myśli pt. „Proces fotosyntezy”

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
chlorofil

związek organiczny; zielony barwnik – główny składnik chloroplastów – umożliwiający

wykorzystanie energii świetlnej w procesie fotosyntezy

chloroplast

składnik komórek roślin i glonów (samożywnych protistów), zawierający chlorofil,

w którym zachodzi proces fotosyntezy

cykl Calvina-Bensona

ciąg reakcji zachodzących w roślinach, który polega na przekształcaniu tlenku węgla(IV)

w glukozę, w ciemnej fazie fotosyntezy

fotoukład

układ absorbujący kwanty światła, kompleks barwnikowo–lipidowo–białkowy

kompleksy antenowe

kompleksy, które absorbują kwanty światła, a następnie przekazują energię do centrów

reakcji fotoukładów; zbudowane są z białek i barwników fotosyntetycznych
Bibliografia
Gieczewska K., Napędzane światłem. Od fotosyntezy do fotoogniwa, „Kosmos” 2015, 64, Nr
3.
Animacja

Polecenie 1

Czy wiesz, gdzie zachodzi proces fotosyntezy? Ile cząsteczek wody i tlenku węgla(IV) jest
potrzebne do powstania jednej cząsteczki glukozy? Zapoznaj się z animacją dotyczącą
fotosyntezy roślin i rozwiąż zadania.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D15COgGW4

Animacja pt. „Jak przebiega proces fotosyntezy”
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącej przebiegu procesu fotosyntezy, fazy jasnej
oraz fazy ciemnej.

Ćwiczenie 1

Zaznacz prawidłową odpowiedź. Jakim procesem jest fotosynteza?

 Redukcji.

 Kondensacji.

 Utleniania.

 Redukcji-utleniania.
Ćwiczenie 2

Wskaż zdania prawdziwe.

 IV).
Jednym z substratów w procesie fotosyntezy jest tlenek węgla(

 Produktem ubocznym fotosyntezy jest węglowodór.

 Organicznym produktem końcowym w procesie fotosyntezy jest ATP.

 Centralnym miejscem procesu fotosyntezy jest chloroplast.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij równanie reakcji fotosyntezy, a następnie uzupełnij tekst, wprowadzając

odpowiednie słowa:

hν
6 H2 O  +   → +

W procesie fotosyntezy następuje redukcja do oraz utlenianie

do .

sacharozy 6 CO2 6 CO wodoru cząsteczkowego wody H2 ↑

tlenku węgla(II) C6 H12 O6 glukozy tlenku węgla(IV) tlenu cząsteczkowego

6 O2 ↑
Ćwiczenie 2 輸

Wskaż, które związki są substratami, a które produktami w reakcji fotosyntezy.

Produkty fotosyntezy

woda glukoza

tlenek węgla(IV) tlen

Substraty fotosyntezy
Ćwiczenie 3 輸

Wybierz poprawną odpowiedź. Podczas cyklu Calvina następuje:

 przekształcenie tlenku węgla(IV) w glukozę.

 pobieranie wody z otoczenia.

 zamiana glukozy na wodę oraz tlen.

 asymilacja energii świetlnej.

Ćwiczenie 4 輸

Uzupełnij zdania podanymi wyrazami w odpowiedniej formie gramatycznej: związki

organiczne, energia świetlna, związki nieorganiczne, energia chemiczna, woda, tlen, tlenek
węgla(IV), jasna, pośrednia, ciemna, początkowa.

Fotosynteza to proces, podczas którego ze powstają oraz

. Proces zachodzi przy udziale . Substratami tego procesu

są oraz woda. Proces składa się z dwóch faz: oraz
.
Ćwiczenie 5 醙

Dokonaj analizy, zamieszczonego poniżej schematu cyklu Calvina i wybierz poprawne

odpowiedzi.

Przebieg fazy ciemnej fotosyntezy (cykl Calvina)

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zaznacz prawidłową odpowiedź. Podaj pełną nazwę i skrót akceptora tlenku węgla(IV):

 kwas 3-fosfoglicerynowy (PGA)

 aldehyd 3-fosfoflicerynowy (PGAL)

 rybulozofosforan (RP)

 rybulozobisfosforan/rybulozo-1, 5-bisfosforan (RuBP)

Zaznacz pełną nazwę oraz skrót pierwszego produktu karboksylacji.

 rybulozobisfosforan/rybulozo-1, 5-bisfosforan (RuBP)

 aldehyd 3-fosfoflicerynowy (PGAL)

  rybulozofosforan (RP)

 kwas 3-fosfoglicerynowy (PGA)

Ćwiczenie 6 醙
Źródło: GroMar Sp. z o.o. opracowano na podstawie pl.wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 7 醙

Określ poprawność poniższych zdań.

Prawda Fałsz
Głównym produktem fotosyntezy jest skrobia.  
Produktem ubocznym fotosyntezy jest tlen.  
Proces fotosyntezy zachodzi pod wpływem światła
 
słonecznego.
Substratem procesu fotosyntezy jest glukoza.  
Ćwiczenie 8 難

Studenci przeprowadzali doświadczenie, w którym badali wpływ zawartości tlenku węgla(IV)

na proces fotosyntezy. Studenci prowadzili badanie w wodzie gazowanej oraz
demineralizowanej. Przygotowali dwie zlewki, do jednej dodali wodę gazowaną do drugiej
demineralizowaną oraz w każdej zlewce umieścili moczarkę kanadyjską. Problem badawczy
doświadczenia brzmi: czy proces fotosyntezy zależy od ilości zawartego tlenku węgla(IV)?

Po przeprowadzeniu doświadczenia studenci zanotowali obserwacje. Do podanej obserwacji

zapisz wnioski.

Obserwacje:
Wydzielają się pęcherzyki gazu w obu zlewkach. Więcej pęcherzyków wydzieliło się w zlewce
z wodą gazowaną.

Wnioski:
Ćwiczenie 9 難

W pewnym laboratorium przeprowadzono doświadczenie, którego celem było zbadanie

wpływu koloru światła na proces fotosyntezy. Trzy rośliny oświetlano różnymi kolorami
światła.

Roślina 1 – światło zielone

Roślina 2 – światło czerwone

Roślina 3 – światło niebieskie

Wskaż roślinę, w której proces fotosyntezy nie będzie zachodził oraz wyjaśnij swoją
odpowiedź.

Odpowiedź:
Ćwiczenie 10 難

Masz do dyspozycji: trzy zlewki 300 cm3 , lampkę z żarówką 75 W, żarówkę100 W, wodę, trzy
łodyżki jednakowej wielkości moczarki kanadyjskiej. Zaplanuj doświadczenie, które pozwoli
zbadać wpływ natężenia światła na intensywność procesu fotosyntezy. Zapisz, jakie czynności
należy wykonać, a także obserwacje oraz wnioski.

Opis doświadczenia:

Obserwacje:

Wnioski:
Dla nauczyciela

Scenariusz zajęć

Autor: Patrycja Męcik, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Jak przebiega proces fotosyntezy?

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony;
uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

XX. Cukry. Uczeń:

2) wskazuje na pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza).

Zakres rozszerzony

XX. Cukry. Uczeń:

2) wskazuje na pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia proces fotosyntezy;

projektuje doświadczenie pozwalające zbadać wpływ tlenku węgla(IV) na szybkość
procesu fotosyntezy;
analizuje fazy fotosyntezy;
pisze odpowiednie równania reakcji chemicznych zachodzących w procesie
fotosyntezy.
Strategie nauczania:

asocjacyjna;
problemowa.

Metody i techniki nauczania:

animacja;
dyskusja dydaktyczna;
ćwiczenia uczniowskie;
analiza materiału źródłowego;
mapa mentalna;
technika zdań podsumowujących;
doświadczenie chemiczne.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu;

słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica;
rzutnik multimedialny;
pisak/kreda.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel wykorzystuje pytania zawarte we wprowadzeniu

do e‐materiału, np.: które organizmy same wytwarzają pożywienie? Jak nazywa się ten
proces? Co powstaje w trakcie procesu fotosyntezy?
2. Rozpoznawanie wiedzy wyjściowej uczniów. Nauczyciel rozdaje uczniom karteczki
samoprzylepne i prosi, aby na nich zapisali równanie reakcji fotosyntezy, po czym
uczniowie podchodzą do tablicy i przyklejają karteczki. Nauczyciel analizuje zapisy
uczniów.
3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele
lekcji.
Faza realizacyjna:

1. Uczniowie w parach zapoznają się z animacją w medium bazowym zawartym

w e‐materiale dotyczącą modelowego ujęcia fotosyntezy na poziomie świata makro
i mikro. Nauczyciel informuje uczniów, że w trakcie analizy mają zwrócić uwagę na to,
czym jest ten proces, jak przebiega. Uczniowie zapoznają się poleceniem zawartym
w medium i wykonują ćwiczenia.
2. Przeprowadzenie doświadczenia – „Wpływ stężenia dwutlenku węgla w roztworze na
intensywność fotosyntezy”. Nauczyciel dzieli losowo uczniów na grupy, rozdaje karty
pracy, monitoruje przebieg pracy uczniów. Uczniowie przeprowadzają doświadczenie
opisane w materiałach pomocniczych. Samodzielnie uzupełniają kartę pracy. Kolejno
grupy wypowiadają się na forum klasy, podając swoje obserwacje i ustalone wnioski.
3. Uczniowie pracują w tych samych grupach. Nauczyciel rozdaje uczniom arkusze
papieru A3, mazaki. Zadaniem uczniów jest spojrzenie na proces fotosyntezy od strony
chemicznej: zapisanie najważniejszych równań reakcji chemicznych, jakie zachodzą
w procesie fotosyntezy, określenie utleniacza, reduktora. Nauczyciel monitoruje
przebieg pracy uczniów, wspiera ich. Po wyznaczonym czasie liderzy grup prezentują
efekty pracy na forum klasy z wykorzystaniem techniki gadająca ściana.
4. Nauczyciel zapisuje na tablicy słowo fotosynteza i prosi o wykonanie w zeszycie notatki
z zastosowaniem mapy mentalnej dotyczącą fotosyntezy.
5. Uczniowie samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – sprawdź się.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza wiedzę uczniów zadając przykładowe pytania: co wpływa na

proces fotosyntezy? Jak za pomocą równania możemy zapisać reakcję fotosyntezy?
2. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na
tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to,
co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się
przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady
zapisuje „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy „Czego zabrakło?”. Poniższe
rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami
zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej
powtórki.
3. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które
uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

Przypomniałem/łam sobie, że ...

Co było dla mnie łatwe ...
Czego się nauczyłam/łem...
Co sprawiało mi trudność...
Praca domowa:

Nauczyciel prosi uczniów o wykonanie pozostałych ćwiczeń w e‐materiale.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Animacja może zostać wykorzystana przez uczniów podczas przygotowywania się do zajęć
lub sprawdzianu wiedzy. Może być wykorzystywana na biologii podczas omawiania procesu
fotosyntezy.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich

kartkach):

Jak za pomocą równania możemy zapisać reakcję fotosyntezy?

Co wpływa na proces fotosyntezy?

2. Nauczyciel przygotowuje arkusze papieru A3, mazaki, sklerotki.

3. Doświadczenie chemiczne: „Wpływ stężenia dwutlenku węgla w roztworze na
intensywność fotosyntezy”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, statyw do probówek, zlewki.

Odczynniki chemiczne: woda mineralna niegazowana, woda mineralna gazowana, woda

przegotowana.

Instrukcja wykonania:

Jedną probówkę napełnij wodą mineralną – niegazowaną, a drugą – gazowaną, trzecią

– wodą przegotowaną.
W każdej probówce umieść jednakowej długości pędy moczarki kanadyjskiej,
a następnie probówki umieść denkami w górę w zlewkach z wodą o takich samych
właściwościach – w jednej woda mineralna niegazowana, w drugiej – woda mineralna
gazowana, w trzeciej – przegotowana.
Tak przygotowane zestawy ustaw w równej odległości od źródła światła i licz ilość
wydzielających się pęcherzyków gazu w obu probówkach.

4. Nauczyciel przed zajęciami przygotowuje oraz drukuje również kartę pracy ucznia,
która będzie wykorzystana podczas doświadczenia:
Plik o rozmiarze 137.91 KB w języku polskim