Ηλέκτρα

4 ΕΛΕΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ
Έλενα Τριανταφυλλοπούλου
Ηλέκτρα
Μια σύγχρονη τραγωδία

Επίμετρο: Νίκος Μαθιουδάκης

Ευχαριστούμε θερμά τον Μιχάλη Βαλάσογλου για την ευγενική παραχώρηση των σχεδίων
του εξωφύλλου και του οπισθοφύλλου, τα οποία ζωγράφισε ειδικά για την παρούσα έκδοση.

Γλωσσική & Υφολογική επιμέλεια

ΝΙΚΟΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΣ

Σχεδιασμός έκδοσης
ΙΩΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΙΓΚΑΣ
www.bookart.gr

KAΠΑ ΕΚΔΟΤΙΚΗ
Παπαρηγοπούλου 6 | 121 32 | Περιστέρι | Αττική
Τ 2105761586 & 2106859273 | Ε info@kapaekdotiki.gr
www.kapaekdotiki.gr
[fb] /Κάπα Εκδοτική | [in] Kapa_Ekdotiki | [t] @KapaEkdotiki

ISBN: 978-960-628-077-1

Κάπα Εκδοτική, 2020

26 ΕΛΕΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

Ηλέκτρα, όπως λέμε Çτο τέλος του φόβουÈ

Όσο ο διπλανός σου

δεν έχει ελευθερία,
ούτε εσύ είσαι
ελεύθερος.

Το Ηλέκτρα ‒ Μια σύγχρονη τραγωδία είναι το πρώτο θεατρικό έργο της Έλενας Τρια-
νταφυλλοπούλου το οποίο εκδίδεται σε βιβλίο. Η συγγραφέας με εξειδικευμένες
θεατρολογικές και κινηματογραφικές σπουδές συνθέτει έναν ποιητικό ύμνο, αφιε-
ρωμένο στη θυσία της ηρωίδας της Εθνικής Αντίστασης Ηλέκτρας Αποστόλου. Ένα
καταιγιστικό κείμενο που ισορροπεί άψογα ανάμεσα στη λογική της γραφής και το
συναίσθημα της δημιουργίας.
Πρόσωπα. Ένα έργο με δυο χαρακτήρες, έναν άντρα και μια γυναίκα, που διαλέγο-
νται μεταξύ τους. Στην πρώτη γραμμή, μια γυναίκα που σχεδόν αυτοδιαλέγεται, κα-
θώς στο κείμενο οι δυο χαρακτήρες μοιάζουν ως προβολή σαν ένας συναθροιστικός,
ομοούσιος, χαρακτήρας. Γυναίκα και άντρας είναι ένα, καθώς αλληλοσυμπληρώνο-
νται με κοινό σκοπό τη σκιαγράφηση του προσώπου της Ηλέκτρας Αποστόλου του
Νικολάου με μοναδικό αριθμό 59953.
Χώρος. Ο σκηνικός χώρος χαρακτηρίζεται από σχετική ασάφεια, καθώς προβάλλεται
από τη μία το σαλόνι ενός αριστοκρατικού σπιτιού και από την άλλη ο θάλαμος ανά-
κρισης μιας υπηρεσίας, από τη μία κρέμεται ένας κρυστάλλινος πολυέλαιος σύμβο-
λο οικονομικής δύναμης και από την άλλη μια σκοινένια θηλιά σύμβολο ανθρώπινης
εξουσίας. Και καθώς η σκηνική κατάσταση αμφιρρέπει, ένας κουβάς γεμάτος ακα-
θαρσίες χύνεται στο άριστα στρωμένο πανάκριβο χαλί πλάι στα πανάκριβα έπιπλα
που είναι τοποθετημένα σε άριστη γεωμετρική διάταξη, και κάπως έτσι εκτυλίσσεται
η θεατρική αναπαράσταση ενός προσώπου.
Δομή. Επτά εικόνες ανάμεσα στους χαρακτήρες που πασχίζουν να περιγράψουν μια
ιδιότυπη (αυτό-)βιογραφία, να συναρμολογήσουν τις σκόρπιες στιγμές του βίου και
της πολιτείας της Ηλέκτρας Αποστόλου· μιας γυναίκας που με τη δράση της τίμησε τις
ιδέες της για ξεχασμένες λέξεις από τον ανθρώπινο νου.
Μέσα από τις επτά αυτές στιγμές, η Τριανταφυλλοπούλου ‒με την κυριαρχική δύνα-
μη του ρήματος στον λόγο της‒ μας παρουσιάζει τη δική της Ηλέκτρα, όχι εκείνη την
τραγική του Σοφοκλή ή του Ευριπίδη, αλλά μια νεομάρτυρα γυναίκα που απαξίωσε
την οικογενειακή της κατάσταση και την κοινωνική της θέση, ενώ αξίωσε τον συντο-
νισμό πλήθους λαϊκών κινητοποιήσεων κατά των κατακτητών και την υπεράσπιση
των πολιτικών αντιφρονούντων που καταδιώκονταν από το «ισχυρό» κράτος.
Και σε μια εξομολογητική φράση της δηλώνει πως: «Ούτε για μια στιγμή δεν σκέ-
φτηκα πως θα μπορούσα να έχω ζήσει αλλιώς…» Με μια τέτοια επαναστατική ορμή,
η Ηλέκτρα συστήνεται (Εικόνα πρώτη), θυμάται (Εικόνα δεύτερη), ελευθερώνεται
(Εικόνα τρίτη), επαναστατεί (Εικόνα τέταρτη), φυλακίζεται, αντέχει, ανακρίνεται,
θυσιάζεται, ηρεμεί (Εικόνα πέμπτη), κοιμάται (Εικόνα έκτη) και αυτοαναφέρεται
(Εικόνα έβδομη).
Και σε μια λογοτεχνική καταβύθιση στον θεατρικό λόγο του έργου, τρία είναι εκεί-
να τα σημεία, που ‒κατά τη γνώμη μου‒ χρήζουν ιδιαίτερου σχολιασμού. Η Τριαντα-
φυλλοπούλου αποκαλύπτει με τη χρήση του ρήματος ένα ιδιολεκτικό στοιχείο ύφους,
αμεσότητας και ζωντάνιας, καταδεικνύοντας για άλλη μία φορά πως ο λόγος του
θεάτρου αναπνέει τον ίδιο αέρα που λαμβάνουν οι ηθοποιοί και οι θεατές.
Συγκεκριμένα, στην τέταρτη εικόνα, η Ηλέκτρα πασχίζει να πείσει έναν άντρα δίπλα
της, έναν άντρα νεκρό δίπλα της, να την ακολουθήσει προτάσσοντας και παρατάσσο-
ντας ρηματικές αυτοδύναμες ακολουθίες:
Θα γράφουμε συνθήματα στους τοίχους. Θα μοιράζουμε προκηρύξεις. Θα καλού-
με σε απεργία. Θα ξεσηκώνουμε με τις κραυγές μας. Άκουσέ με. Θα κατέβουμε στις
πλατείες. Θα κλείσουμε τους δρόμους. Θα καταργήσουμε τη νύχτα. Θα αντέξουμε τις
κακουχίες. Άκου με. Θα συνηθίσουμε τον κίνδυνο. Θα αντισταθούμε στον διχασμό.
Θα είμαστε δυνατοί απέναντι στον πόνο. Δεν θα λυγίσουμε. Δεν θα τρομάξουμε. Δεν
θα υποταχτούμε. Κοίτα με. Θα σαμποτάρουμε τις προκαταλήψεις. Θα απομονώσουμε
τον φανατισμό. Θα συνεχίσουμε τον αγώνα. Θα μείνουμε ενωμένοι. Πίστεψέ με. Δεν
θα προδώσουμε τις ιδέες, δεν θα μετανιώσουμε για τις πράξεις, δεν θα μας ξεγελάσουν
όσοι υποχώρησαν. Θα αντισταθούμε στον πανικό, δεν θα παραδοθούμε στο άδικο, δεν
28 ΕΛΕΝΑ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΥ

θα ζηλέψουμε την υπακοή. Θα συγκρουστούμε με την καταστροφή, θα παλέψουμε με

τον φόβο, θα συντρίψουμε τη βία. Δεν θα παραδοθούμε, δεν θα κάνουμε πίσω, δεν θα
μείνουμε αμέτοχοι. Πίστεψέ με. Θα νικήσουμε. Θα νικήσουμε. Θα νικήσουμε.
Μέσα στον ρηματικό καταιγισμό, ξεχωρίζουν οι φράσεις «Άκουσέ με» που εντείνεται
κειμενικά με την απαιτητική απεύθυνση «Άκου με», σαν να τον τραβά από το χέρι
για να ακούσει, ενώ αντίστοιχα συμπορεύονται η μοναδιαία φράση «Κοίτα με» και η
επανάληψη της φράσης «Πίστεψέ με… Πίστεψέ με»· οι ρηματικές αυτές φράσεις ενι-
σχύουν επιτακτικά την ανάγκη του υποκειμένου για τη δημιουργία σχεδίων προς την
επανάσταση, σχέδια που θα διακοπούν βιαίως από τη σύλληψή της και την προσαγω-
γή της στον τελευταίο χώρο της τραγικής ζωής της, στον τόπο των βασανιστηρίων της.
Στη συνέχεια, στην πέμπτη εικόνα, η Τριανταφυλλοπούλου αποπειράται έναν ισχυ-
ρό μετασχηματισμό, μια έντονη δημιουργικά μετάπλαση του Συμβόλου της Πίστε-
ως, από προσευχή στον έναν και μοναδικό Θεό, σε ύμνο στον έναν και μοναδικό
(άγνωστο) ηγέτη, ανώτατο άρχοντα. Η ισχύς του «Πιστεύω» ως ομολογία πίστεως στη
δύναμη και στην εξουσία, στον φόβο και στο μίσος, στο κέρδος και στο χρήμα, διά
στόματος ενός άντρα που υποτάσσεται, αποτελεί για την Ηλέκτρα επιταγή άρνησης
στον συμβιβασμό και στην προδοσία, ενδυναμώνοντας την ανυπότακτη στάση της
για αυτοθυσία, αφού για εκείνη «το σκοτάδι δεν μπορεί να σβήσει το φως…»
Τέλος, στην έβδομη εικόνα, η Ηλέκτρα ομολογεί το δικό της «Πιστεύω», καθώς αυ-
τοσυστήνεται εκ νέου και αυτοπροσδιορίζεται με τη χρήση του ρήματος «Είμαι» κατ’
εξακολούθηση για τριάντα εννιά φορές, δηλώντας διά του λόγου της:
Είμαι ο ψίθυρος των ξεχασμένων λέξεων:
ελευθερία, δικαιοσύνη, αγάπη.
Είμαι το πλήθος των ξεχασμένων λέξεων:
ειρήνη, ασφάλεια, σεβασμός.
Είμαι η γέννα των ξεχασμένων λέξεων:
άνθρωπος, άνθρωπος, άνθρωπος.
Με το έργο της αυτό, η συγγραφέας επιχειρεί να συστήσει τον άνθρωπο «Ηλέκτρα
Αποστόλου» στο ευρύ κοινό, που μέσα από τη ζωή και τη δράση του άφησε τη δική του
σφραγίδα ως γυναίκα επαναστάτρια. Σημειωτέον, πως η Ηλέκτρα Αποστόλου (1912-
1944) ήταν στέλεχος της ΟΚΝΕ, της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ, αγωνίστρια της Εθνικής
Αντίστασης και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών. Δολοφονήθηκε από την
Ειδική Ασφάλεια στις 26 Ιουλίου 1944 στην Αθήνα για την αντιστασιακή της δράση.
ΗΛΕΚΤΡΑ 29

Φυσικά, η Τριανταφυλλοπούλου δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η μόνη που εμπνέεται
λογοτεχνικά από τη σύγχρονη τραγική αυτή ηρωίδα, η οποία ατρόμητα αντιστάθη-
κε και άφοβα εκτελέστηκε. Ενδεικτικά, αναφέρουμε πως έλληνες λογοτέχνες, όπως
η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, ο Ασημάκης Πανσέληνος, ο Θοδόσης Πιερίδης, ο
Γιάννης Ρίτσος, ο Βασίλης Ρώτας, ο Αντώνης Στεμνής, η Διδώ Σωτηρίου, εμπνεύστη-
καν από την ηρωική θυσία της Ηλέκτρας Αποστόλου.
Η Τριανταφυλλοπούλου, λοιπόν, που συγγράφει ένα άρτια ολοκληρωμένο θεα-
τρικό έργο (το μοναδικό μέχρι σήμερα) για τη γυναίκα αυτή, κατορθώνει με την
Ηλέκτρα της να δημιουργήσει μια προσωπική ιδιοτυπική ασκητική ‒που μας θυμίζει
κατ’ ελάχιστον το φιλοσοφικό δοκίμιο του Νίκου Καζαντζάκη‒, καθώς στο κείμε-
νο της ενυπάρχουν σύνθετα και πυκνά νοήματα για τον άνθρωπο και τη θυσία του
ανθρώπου για τον άνθρωπο. Η συγγραφέας μάς παραδίδει ένα κείμενο με ουσία,
δίχως λογοτεχνικές πολυπλοκότητες, δίχως φιλοσοφικούς αφορισμούς, δίχως κομ-
ματικές ακροβασίες· η Ηλέκτρα της Τριανταφυλλοπούλου αποτελεί ‒κατά τη γνώμη
μου‒ μια συμβολική αφήγηση, ένα πολιτικό μανιφέστο, μια κοινωνική διακήρυξη,
μια ιδεολογική αποτύπωση, μια ανθρώπινη ιστορία. Στο κέντρο όλων αυτών των
ειδολογικών χαρακτηρισμών υπάρχει μια συνθηματολογική φράση: «Θάνατος στον
φασισμό».
Η Ηλέκτρα Αποστόλου, μια γυναίκα που βάφτηκε κόκκινη, ένα πρόσωπο που κοίτα-
ξε τον φόβο κατάματα ‒ και ο φόβος φοβήθηκε και έφυγε. Η ιστορία της Ηλέκτρας,
αυτής της γυναίκας, που βασανίστηκε, που εξευτελίστηκε, που θανατώθηκε, πα-
ρουσιάζεται ως ένα άρρητο σύνολο ιδεών και σκέψεων, το οποίο σε μια κοινή βάση
‒ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων‒ αποτελεί την οριοθέτηση της έννοιας του αν-
θρώπου, που ξεπηδά μέσα από τα τελευταία λόγια της:
Είμαι η μνήμη. Είμαι η ανάσταση της μνήμης,
η αποκατάσταση της μνήμης…
Είμαι. Είμαι όλα εκείνα που θέλεις να ξεχάσεις.
Είμαι όλα εκείνα που δεν μπορείς να ξεχάσεις.
Είμαι. Είμαι άνθρωπος. Είμαι…

Νίκος Μαθιουδάκης
Διδάκτορας Υφογλωσσολογίας
Πανεπιστήμιο Θράκης