Sposoby ustalania jakości sortymentó w tartych

ogó lnego przeznaczenia (wg norm PN i PN-EN).

Podstawowe pojęcia.

Materiały ogólnego przeznaczenia

Są to materiały o różnym zastosowaniu, produkowane w szerokim asortymencie w wielu
znormalizowanych wymiarach. W chwili produkcji sposób ich przyszłego wykorzystania jest nieznany,
decyduje o tym konsument, dlatego powinny się charakteryzować dużą zmiennością takich cech jak:
gatunek ,wymiary, jakość, kształt. Wymagania techniczne są tak ustalone aby tarcica ta mogła być
racjonalnie wykorzystana na różne nieokreślone cele.

Jakość drewna
Pod tym pojęciem należy rozumieć pewien układ (zespół cech, właściwości i wad drewna) wskazujący
na przydatność do określonego sposobu użycia. W praktyce ustalanie jakości odbywa się przy
zastosowaniu kryteriów. Dla sortymentów specjalnych jest to łatwiejsze natomiast znaczne trudności
sprawia wyznaczenie kryteriów dla materiałów ogólnego przeznaczenia.

W zależności od sposobu wykorzystania drewna jakość sortymentów ustala się na podstawie różnych
kryteriów takich jak:
 właściwości mechaniczne drewna;
 przydatność do określonych sposobów obróbki;
 walory dekoracyjne;
 składu chemiczny.

Dla materiałów tartych ogólnego przeznaczenia za kryterium oceny jakości przyjmuje się:
 wytrzymałość mechaniczną;
 przydatność, np. do obróbki.

Wskaźnikiem stanowiącym o jakości materiałów tartych są podstawowe wady drewna do których

zalicza się:
 sęki,
 pęknięcia,
 zabarwienia,
 zgniliznę,
 wady kształtu i budowy anatomicznej drewna (krzywiznę, skręt włókien, występowanie
rdzenia, pęcherze żywiczne i zakorki),
 chodniki owadzie,
 zranienia i uszkodzenia przez pociski i odłamy metalu.

Ponadto przy określaniu jakości materiałów tartych zwraca się uwagę na wady obróbki:
 oblinę,
 krzywiznę podłużną i poprzeczną,
 wichrowatość,
 nierównoległość płaszczyzn i boków,
 nieprostopadłość czół w stosunku do długości materiału,
 głębokość rys (rzazu).
Ocena jakości
To porównanie wyprodukowanych sortymentów z wzorcami, sprowadza się zwykle
do kwalifikowania czyli zaliczenia każdej sztuki tarcicy najpierw do sortymentu a w sortymencie do
klasy. Klasę sztuki tarcicy ustala się badając rodzaj, liczbę, wymiar oraz stopień nasilenia wad drewna i
wad obróbki występujących w tej sztuce.

Sposoby kwalifikacji jakościowej wg norm.

Sposoby kwalifikacji jakościowej opisują dokładnie polskie normy:

 PN-D-96002:1972 „Tarcica liściasta ogólnego przeznaczenia”,
 PN-D-96000:1975 „Tarcica iglasta ogólnego przeznaczenia”,
oraz normy europejskie:
 PN-EN 1611-1:2002/A1:2003 „Tarcica. Klasyfikacja drewna iglastego na podstawie wyglądu.
Część 1: Europejskie świerki, jodły, sosny i daglezje”,
 PN-EN 975-1:2002 „Tarcica. Klasyfikacja drewna liściastego na podstawie wyglądu. Część 1:
Dąb i buk.”

Sposoby wg PN-D-96000:1975
Według tej polskiej normy wyróżnia się indywidualny sposób ustalania jakości dla różnych
sortymentów tarcicy iglastej. Różna jest także liczba klas jakości tych sortymentów. Dla obrzynanych i
nieobrzynanych desek i bali wyróżnia cztery klasy jakości. Dla łat, krawędziaków i belek norma
przewiduje tylko dwie klasy jakości. Podstawą do oceny jakości jest stopień nasilenia wad. Dla I klasy
są to dwa zgrupowania wad, dla II klasy trzy ,dla III klasy cztery , dla IV klasy pięć.

Sposoby ustalania jakości wg sortymentu

Nieobrzynane deski i bale

Podstawą oceny jakości dla tych sortymentów jest występowanie wad na lepszej płaszczyźnie, przy
czym płaszczyzna gorsza powinna odpowiadać co najmniej warunkom niższej klasy. W przypadku
krańcowych różnic jakości przeciwległych płaszczyzn sztukę tarcicy zalicza się do klasy o jeden stopień
wyższej niż gorsza płaszczyzna. Dopuszczalne jest pominięcie wady na gorszej płaszczyźnie gdy
występuje ona pojedynczo i decyduje o zakwalifikowaniu tej płaszczyzny do niższej klasy jakości.

Obrzynane deski, bale i łaty

Podstawą oceny jakości jest gorsza płaszczyzna i bok. Jednakże gdy lepsza płaszczyzna jest
pozbawiona wad a gorsza znajduje się w drugiej klasie jakości, wtedy sztukę tarcicy zaliczyć można
do pierwszej klasy jakości. Jeżeli w tarcicy drugiej klasy jakości jedna wada przekracza granicę
przewidzianą w normie a pozostałe wady występują w stopniu niewiększym niż dopuszcza norma
wtedy wada ta nie dyskwalifikuje całej sztuki z tej klasy(nie dotyczy to jednak obliny). Ustalając jakość
na podstawie sęków bierze się pod uwagę odcinek tarcicy o długości 1m w którym nasilenie tej wady
jest największe.

Krawędziaki i belki
Podstawą oceny jakości jest najgorsza powierzchnia podłużna.

Sposoby wg PN-D-96002:1972
Inna polska norma także wyróżnia indywidualny sposób ustalania jakości dla różnych sortymentów
tarcicy tym razem jednak liściastej. Norma ta dla nieobrzynanych
i obrzynanych desek i bali przewiduje trzy klasy jakości. Dla listew, łat, krawędziaków i belek dwie
klasy jakości. Podstawą do oceny jakości jest udział powierzchni wolnej od wad. I klasa ma powyżej
80% powierzchni bez wad, II klasa powyżej 65% a III klasa powyżej 60%.

Michał Bociong, meblarstwo, grupa 1.

Sposoby ustalania jakości wg sortymentu

Nieobrzynane deski i bale

Podstawą oceny jakości jest lepsza płaszczyzna sztuki natomiast płaszczyzna gorsza powinna
odpowiadać co najmniej warunkom niższej klasy jakości. W przypadku krańcowych różnic jakości
przeciwległych płaszczyzn (1 i 3) sztukę zalicza się do drugiej klasy jakości, a więc o klasę wyżej niż
klasa jakości gorszej płaszczyzny.

Obrzynane deski i bale

Podstawą oceny jakości jest lepsza płaszczyzna i bok sztuki.

Listwy, łaty, krawędziaki i belki

Podstawą oceny jakości jest najgorsza powierzchnia podłużna.

Sposoby wg PN-EN 1611-1:2002/A1:2003

Ta europejska norma jest odpowiednikiem polskiej normy PN-D-96000:1975. Norma ta nie
uwzględnia podziału tarcicy na poszczególne sortymenty. Dla wszystkich rodzajów materiałów
tartych przewiduje pięć klas jakości (najlepsza oznaczana jako 0, najgorsza jako 4). Przewiduje
natomiast dwa rodzaje postępowania przy określaniu jakości: G2 oraz G4.

Postępowanie G2
Przy tej metodzie sztukę tarcicy klasyfikuje się na podstawie wad występujących tylko na jej
płaszczyznach. Sztukę zalicza się do klasy o jeden stopień wyższej niż gorsza płaszczyzna, za
wyjątkiem sytuacji gdy obie płaszczyzny są tej samej jakości.

Postępowanie G4
Przy tej metodzie natomiast sztukę tarcicy kwalifikuje się na podstawie wad występujących na jej
wszystkich podłużnych powierzchniach. Jeśli jedna z płaszczyzn należy do niższej klasy niż pozostałe
strony to cała sztuka zaliczana jest do klasy o stopień wyższej niż jakość gorszej płaszczyzny. Jeżeli
jeden z boków jest niższej klasy jakości niż pozostałe to klasa całej sztuki jest określana dla
najgorszego z boków. Jeśli wszystkie strony są tej samej jakości sztuka tarcicy przyjmuje tę właśnie
klasę jakości.

Sposoby wg PN-EN 975-1:2002

Ta europejska norma jest odpowiednikiem polskiej normy PN-D-96002:1972. Norma ta przewiduje
następujące klasy jakości:
 Dla nieobrzynanej tarcicy – 4 klasy jakości (A, I, II, III);
 Dla obrzynanej tarcicy – 5 klas jakości (A, IA, IB, II, III);
 Krawędziaki dębowe i bukowe – 3 klasy jakości (A, I, II).

Zasada oceny jakości przedstawiona w tej normie jest podobna do klasyfikacji listew, łat
i krawędziaków wg normy polskiej.

Źródła:
 Notatki z wykładów z przedmiotu Towaroznawstwo Drzewne,
 Notatki z wykładów i ćwiczeń z przedmiotu Tartacznictwo,
 Notatki z wykładów i ćwiczeń z przedmiotu Technologia Wyrobów Tartacznych.

Michał Bociong, meblarstwo, grupa 1.