Porównanie budowy komórki eukariotycznej

i prokariotycznej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Grafika interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Porównanie budowy komórki eukariotycznej
i prokariotycznej

Człowiek jest domem dla trylionów komórek bakteryjnych, co oznacza, że składa się z obu głównych
typów komórek – eukariotycznych i prokariotycznych. Przedstawiony na fotografii niepatogenny
i nieinwazyjny Streptococcus gordonii (czerwony) jest powszechną bakterią komensalną błony śluzowej
jamy ustnej człowieka. Zdjęcie ze skaningowego mikroskopu elektronowego (koloryzowane), powiększenie
20000×.
Źródło: ZEISS Microscopy, Flickr, licencja: CC BY-NC-ND 2.0.

Jakie jest kryterium rozróżnienia organizmów żywych od materii nieożywionej? Zgodnie

z komórkową teorią budowy organizmów każdy żywy organizm zbudowany jest
przynajmniej z jednej komórki. Wyróżnia się więc organizmy jedno- i wielokomórkowe.
Zarówno komórki należące do różnych organizmów, jak i komórki budujące różne tkanki
organizmu wielokomórkowego znacząco różnią się od siebie. Nauka zajmująca się
badaniem komórek nazywana jest cytologią.

Twoje cele

Wykażesz podobieństwa i różnice w budowie komórek prokariotycznych

i eukariotycznych.
Wyjaśnisz, jakie znaczenie ma kompartmentacja komórki.
Przeczytaj

Czym są komórka prokariotyczna i eukariotyczna?

Komórka jest podstawową jednostką budulcową i funkcjonalną, a zarazem najprostszym

zdolnym do życia tworem materii. Komórki różnią się od siebie wielkością, kształtem,
a także wewnętrzną organizacją. Podstawą jest podział komórek na prokariotyczne
i eukariotyczne. Komórka prokariotyczna zawdzięcza swoją nazwę greckim słowom pros,
czyli „przed”, oraz karyon, czyli „jądro” lub „orzech”. Oznacza to, że nie posiada ona jądra
komórkowego, a co za tym idzie, jej materiał genetyczny nie jest oddzielony od cytoplazmy
otoczką jądrową. Taka organizacja jest charakterystyczna dla bakterii (Bacteria)
i archeowców (Archaea). Prokarionty są w większości jednokomórkowe, lecz występują też
formy kolonijne.

Przykładem bakterii jest gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus). Drobnoustrój ten może wywoływać
ropne infekcje skóry i tkanki podskórnej.
Źródło: Scien fic Anima ons, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.

Przedrostek nazwy komórek eukariotycznych pochodzi od słowa eu, oznaczającego

„dobrze”. Wyraża ono obecność odgraniczonego jądra komórkowego, w którym DNA
osłonięte jest otoczką jądrową. Z komórek eukariotycznych zbudowane są rośliny,
zwierzęta, grzyby oraz protisty. Komórka eukariotyczna może więc stanowić organizm
jednokomórkowy lub współtworzyć organizm wielokomórkowy.

DNA komórki eukariotycznej upakowane jest wewnątrz otoczki jądrowej. W otoczce tej znajdują się pory
umożliwiające wymianę substancji z cytoplazmą. Tak ulokowane DNA jest lepiej chronione przed ewentualnymi
szkodliwymi czynnikami, co ma niemały wpływ na wydłużony czas życia komórki oraz jej zdolność do
osiągnięcia większych rozmiarów (komórki prokariotyczne mają wielkość od 1 do 10 mikrometrów,
a eukariotyczne od 10 do 100 mikrometrów).
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podobieństwa w budowie komórek prokariotycznych

i eukariotycznych

Mimo wielu różnic w budowie, komórki prokariotyczne i eukariotyczne wykazują pewne

podobieństwa. Jedne i drugie otoczone są błoną komórkową. Zapewnia ona oddzielenie
cytozolu, wypełniającego wnętrze komórek, od środowiska zewnętrznego. W cytozolu
zanurzone są inne składniki komórki. Zarówno komórki prokariotyczne, jak i eukariotyczne
posiadają materiał genetyczny w postaci DNA, które jednak różni się budową.
Komponentem obu typów komórek są rybosomy służące do syntezy białek, jednak te
struktury także różnią się w obu typach komórek.
Różnice w budowie komórek prokariotycznych
i eukariotycznych

Główną różnicą między komórką prokariotyczną i eukariotyczną jest ulokowanie

i organizacja materiału genetycznego. Podstawowe DNA prokariontów, czyli genofor
(chromosom bakteryjny), znajduje się w nukleoidzie, będącym niczym nieoddzielonym od
reszty komórki obszarem cytoplazmy. Chromosom bakteryjny występuje w postaci
cząsteczki kolistej, niezawierającej białek histonowych. Co więcej, komórki prokariotyczne
mogą zawierać DNA pozachromosomowe, zwane plazmidem. Jest to dodatkowa, kolista
cząsteczka DNA, zawierająca geny. Fakt, że plazmidy nie znajdują się we wszystkich
komórkach prokariotycznych, przemawia za tym, że nie kodują one cech niezbędnych do
życia organizmu. Mogą jednak zawierać geny kodujące cechy nadające komórce przewagę
w pewnych warunkach środowiska, np. oporność na antybiotyki.

Cząsteczki DNA komórek eukariotycznych są liniowe i nawinięte na histony.

U eukariontów posiadających mitochondria i chloroplasty możemy znaleźć DNA również
w tych organellach, niemniej jednak ma ono strukturę przypominającą DNA prokariotyczne.

Drugą niezwykle ważną różnicą pomiędzy komórkami jest brak u prokariontów

wykształconych przedziałów wewnątrzkomórkowych (kompartmentów). W komórkach
tych nie ma organelli otoczonych błoną – nie tylko opisanego wcześniej jądra, lecz także
wakuoli, siateczki śródplazmatycznej gładkiej i szorstkiej, aparatu Golgiego, mitochondriów,
chloroplastów oraz wszelkich pęcherzyków wewnątrzkomórkowych. Pociąga to za sobą
mniejszą wydajność metaboliczną tych komórek oraz niezdolność do rozwoju
wielokomórkowych organizmów prokariotycznych. Dzięki kompartmentacji komórek
eukariotycznych możliwe jest przeprowadzanie w tym samym czasie procesów
przeciwstawnych lub wymagających odmiennych warunków środowiskowych, np. różnego
pH. Dodatkowo umożliwia ona regulację procesów, których etapy zachodzą w różnych
kompartmentach poprzez blokowanie transportu produktu pierwszego etapu do miejsca
przebiegu kolejnego.

Rybosomy występują w obu rodzajach komórek, jednak różnią się wielkością i miejscem
występowania. Rybosomy typu prokariotycznego są mniejsze i mają stałą sedymentacji
równą 70S, podczas gdy rybosomy typu eukariotycznego są większe, ze stałą sedymentacji
równą 80S. Jedynym miejscem występowania rybosomów u prokariontów jest cytozol.
U eukariontów występują dwa rodzaje rybosomów i znajdują się one w różnych częściach
komórki. Rybosomy 80S są związane z błonami siateczki śródplazmatycznej szorstkiej
i otoczką jądrową, choć znajdziemy je też luźno zawieszone w cytoplazmie. Natomiast
w komórkach zawierających mitochondria i chloroplasty wewnątrz tych organelli
ulokowane są rybosomy 70S, czyli typu prokariotycznego. Ich występowanie w komórkach
eukariotycznych tłumaczy teoria endosymbiozy, według której organelle te powstały
z pochłoniętych na drodze fagocytozy komórek bakteryjnych, które nie uległy strawieniu,
a weszły w symbiozę z komórką praeukariotyczną. Więcej na temat endosymbiozy
znajdziesz w e‐materiale: Mitochondria i chloroplasty – organelle półautonomiczne.

Komórki płuc myszy w powiększeniu 40×. Cytoszkielet (wybarwiony na zielono) jest cechą charakterystyczną
wyłącznie dla komórek eukariotycznych - nie występuje w komórkach prokariotycznych. Niebieskim kolorem
wybarwiono jądra komórkowe.
Źródło: VCU Libraries, Mikroskopia konfokalna, Flickr, licencja: CC BY-NC 2.0.

Kolejną różnicą między komórkami prokariotycznymi i eukariotycznymi jest występowanie

różnych składników chemicznych budujących ścianę komórkową - u prokariontów jest to
mureina, natomiast podstawowymi składnikami ściany komórkowej eukariontów są
celuloza i chityna.

Porównanie komórki eukariotycznej i prokariotycznej

Struktura Komórka
eukariotyczna prokariotyczna

Jądro komórkowe + -

Błona komórkowa + +

Ściana komórkowa +/- +

 Struktura Komórka
Aparat Golgiego + -

Chloroplasty +/- -

Mitochondria + -

Lizosomy + -

Rybosomy + +

Siateczka śródplazmatyczna + -

Wakuole +/- -

Słownik
endosymbioza

proces, w którym organizm jednokomórkowy (endosymbiont) zostaje pochłonięty przez

inny organizm jednokomórkowy (gospodarza) i żyje z nim na zasadzie obustronnych
korzyści, a następnie w procesie ewolucji może stać się jego organellą

eukariont

organizm eukariotyczny posiadający w komórkach jądra komórkowe z materiałem

genetycznym otoczonym otoczką jądrową; do eukariontów zaliczane są wszystkie
organizmy oprócz bakterii i archeowców, czyli prokariontów

genofor

kolista cząsteczka DNA będąca chromosomem bakteryjnym, nieoddzielonym od

cytoplazmy błoną jądrową ani otoczką jądrową

histon

białko zasadowe występujące w jądrach komórkowych roślin i zwierząt, w kompleksie

z DNA zwanym chromatyną; owinięcie cząsteczek DNA wokół białek histonowych daje
możliwość upakowania długich nici DNA

kompartment

wyodrębniony pod względem strukturalnym i funkcjonalnym obszar w komórce,

oddzielony od pozostałych części komórki błoną białkowo‐lipidową

nukleoid

występujący u prokariontów obszar cytoplazmy, w którym znajduje się ich DNA w postaci
genoforu; jest odpowiednikiem jądra komórkowego komórek eukariotycznych
plazmid

kolista cząsteczka pozachromosomowego DNA kodująca pewne szczególne cechy

komórki, które nie są niezbędne do przeżycia, np. oporność na antybiotyki

prokariont

organizm prokariotyczny nieposiadający jądra komórkowego, którego materiał

genetyczny zawarty jest w nukleoidzie; do prokariontów zaliczane są bakterie
i archeowce

stała sedymentacji Svedberga

współczynnik określający szybkość opadania rybosomów pod wpływem sił ośrodkowych

w ultrawirówkach
Grafika interaktywna

Porównanie budowy komórek

Komórki eukariotyczne


Komórka zwierzęca. Fotografie organelli – obraz spod transmisyjnego mikroskopu elektronowego (TEM).
Źródło: zdjęcia zamieszczone na grafice interaktywnej: Don W. Fawce , George E. Palade, Albert Jones, Daniel Friend, Frank
Roels, Giuseppina Raviola; grafika interaktywna: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-NC-SA 3.0.

Komórka prokariotyczna

Komórka bakteryjna.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Na podstawie analizy schematów wymień trzy cechy różniące komórki prokariotyczne od

komórek eukariotycznych.

Polecenie 2

Na podstawie analizy schematów różnych typów komórek wymień te z nich, które mają
ścianę komórkową. Podaj różnicę w składzie chemicznym ścian komórkowych różnych typów
komórek.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Zaznacz cechę, która nie jest charakterystyczna dla wszystkich komórek eukariotycznych.

 Obecność liniowych cząsteczek DNA

 Obecność błony komórkowej

 Obecność ściany komórkowej

 Obecność siateczki wewnątrzplazmatycznej

Ćwiczenie 2 輸
Połącz podane niżej terminy z ich definicjami.

Kolista cząsteczka
pozachromosomowego DNA, kodująca
Genofor pewne szczególne cechy komórki, które
nie są niezbędne do przeżycia, np.
oporność na antybiotyki

Występujący u prokariontów obszar

cytoplazmy, w którym znajduje się ich
Kompartment DNA w postaci genoforu. Jest
odpowiednikiem jądra komórkowego
komórek eukariotycznych

Wyodrębniony pod względem

strukturalnym i funkcjonalnym obszar
Nukleoid
w komórce, oddzielony od pozostałych
części komórki błoną lipoproteinową

Kolista cząsteczka DNA będąca

Plazmid chromosomem bakteryjnym
nieoddzielonym od cytoplazmy błoną
Ćwiczenie 3 輸
Dopasuj elementy strukturalne do typu komórki.

Komórka eukariotyczna

rybosomy 80S i 70S

rybosomy 70S lizosomy

chloroplasty
Komórka prokariotyczna
ściana komórkowa

jądro komórkowe nukleoid

siateczka śródplazmatyczna

aparat Golgiego mitochondria

błona komórkowa

Ćwiczenie 4 醙

Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń określających cechy komórki prokariotycznej

i eukariotycznej.

Prawda Fałsz
Genofor, czyli podstawowe
DNA prokariontów,
znajduje się w nukleoidzie,
 
będącym wydzieloną przez
dwuwarstwę lipidową
częścią cytoplazmy.
Plazmid komórki
prokariotycznej koduje
 
cechy niezbędne do życia
organizmu.
Większość organizmów
prokariotycznych jest
jednokomórkowa, jednak
niektóre z nich mogą  
formować kolonie lub
organizmy
wielokomórkowe.
Ćwiczenie 5 醙

Prawda Fałsz
DNA eukariotyczne
występuje w formie kolistej
 
cząsteczki nawiniętej na
białka histonowe.
W każdej komórce
eukariotycznej posiadającej
mitochondria lub  
chloroplasty znajdują się
rybosomy 70S i 80S.
Ściana komórkowa
eukariontów może być
 
zbudowana z celulozy,
chityny lub mureiny.

Ćwiczenie 6 難
Wyjaśnij, w jaki sposób kompartmentacja komórki zwiększa efektywność procesów
wewnątrzkomórkowych. W odpowiedzi uwzględnij przykład organelli komórkowej biorącej
udział w takich procesach.

Ćwiczenie 7 難
Wyjaśnij, dlaczego rybosomy mitochondrialne są bardziej zbliżone budową do rybosomów
prokariotycznych niż do rybosomów cytoplazmatycznych występujących w komórce
zwierzęcej.
Ćwiczenie 8 難

Antybiotyki są substancjami wytwarzanymi przez mikroorganizmy, takie jak bakterie,

mikoplazmy czy grzyby. Hamują one rozmnażanie innych drobnoustrojów w sąsiedztwie lub je
nawet zabijają, co jest wykorzystywane w leczeniu wielu chorób bakteryjnych. Jedną z grup
antybiotyków są penicyliny należące do grupy beta-laktamów, które blokują działanie
enzymów bakteryjnych - transpeptydaz, biorących udział w ostatnim etapie syntezy mureiny.
Konsekwencją działania penicylin jest zwiększenie przepuszczalności ściany komórkowej
i uszkodzenie komórki bakteryjnej, prowadzące do jej śmierci.

Źródło: Current Opinion in Microbiology h ps://doi.org/10.1016/j.mib.2019.10.008

Na podstawie tekstu i własnej wiedzy wyjaśnij, dlaczego antybiotyki są skuteczne w walce

z infekcjami bakteryjnymi, jednocześnie nie uszkadzając komórek pacjenta.
Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: Biologia

Temat: Porównanie budowy komórki eukariotycznej i prokariotycznej

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym

i rozszerzonym

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Komórka. Uczeń:
1) rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej na preparacie mikroskopowym, na
mikrofotografii, rysunku lub na schemacie;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
II. Komórka. Uczeń:
1) rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej na preparacie mikroskopowym, na
mikrofotografii, rysunku lub na schemacie;
13) wykazuje różnice w budowie komórki prokariotycznej i eukariotycznej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Wykażesz podobieństwa i różnice w budowie komórek prokariotycznych

i eukariotycznych.
Wyjaśnisz, jakie znaczenie ma kompartmentacja komórki.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

 z użyciem komputera;
odwrócona klasa;
rozmowa kierowana;
ćwiczenia interaktywne;
analiza grafiki interaktywnej;
gwiazda pytań.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
arkusze papieru, flamastry;
arkusze papieru A3 z ilustracją gwiazdy.

Przed lekcją:

1. Uczniowie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj”.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
2. Wprowadzenie do tematu. Nauczyciel prowadzi pogadankę, zadając pytania:
– Co to jest komórka?
– Jak nazywa się nauka zajmująca się badaniem komórek?
– Jak możemy podzielić komórki? Czym komórki różnią się od siebie?

Faza realizacyjna:

1. Praca z multimedium („Grafika interaktywna”). Nauczyciel prosi uczniów, by pracując

w czteroosobowych grupach, dokonali analizy schematów czterech typów komórek,
a następnie (na otrzymanym arkuszu A3) skonstruowali tabelę, w której dokonają
porównania budowy komórek prokariotycznych, komórek eukariotycznych roślinnych,
komórek eukariotycznych zwierzęcych i komórek eukariotycznych grzybowych.
Uczniowie w trakcie pracy nie mogą korzystać z tabeli zawartej w sekcji „Przeczytaj”
e‐materiału. Po dokonaniu porównania zespoły wymieniają się arkuszami, analizują
 tabele kolegów i koleżanek i w razie potrzeby poprawiają je lub uzupełniają. Wybrane
grupy przedstawiają zapisane różnice i podobieństwa na forum klasy.
2. Gwiazda pytań. Nauczyciel dzieli klasę na trzy grupy. Każdy zespół otrzymuje arkusz
papieru A3 z ilustracją gwiazdy. Zadaniem uczniów jest umieszczenie na ramionach
gwiazdy pięciu pytań dotyczących tematu lekcji. Każdy zespół po napisaniu pytań
przekazuje gwiazdę innej grupie, zgodnie z kierunkiem wskazówek zegara. Teraz
zadaniem uczniów jest udzielenie odpowiedzi na zadane pytania na podstawie
wiadomości znajdujących się w e‐materiale.
Uczniowie swoje odpowiedzi zapisują na otrzymanym arkuszu papieru A3. Po upływie
wyznaczonego czasu grupy prezentują swoje gwiazdy. Nauczyciel w razie potrzeby
uzupełnia informacje, wyjaśnia wątpliwości.
3. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 7
(w którym mają za zadanie wyjaśnić, dlaczego rybosomy mitochondrialne są bardziej
zbliżone budową do rybosomów prokariotycznych niż do rybosomów
cytoplazmatycznych występujących w komórce zwierzęcej) z sekcji „Sprawdź się”.
Następnie w 4‐osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie
wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje
odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel
udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Chętni uczniowie wskazują podobieństwa i różnice w budowie między komórką

prokariotyczną oraz komórką roślinną, zwierzęcą i grzybową. Uzasadniają, dlaczego
mimo prostej budowy komórki prokariotyczne mogą występować w różnych
środowiskach (np. w niskich i wysokich temperaturach, wodach, powietrzu, glebie,
w organizmach). Nauczyciel w razie potrzeby dopowiada informacje.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia od 1 do 6 z sekcji „Sprawdź się”.

2. Dla chętnych: Wykonaj ćwiczenie nr 8 z sekcji „Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019.
„Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo
Zielona Sowa, Kraków 2006.

Dodatkowe wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą wykorzystać multimedium z sekcji „Grafika interaktywna” w celu

przygotowania się do lekcji powtórkowej.