Τρία γιατί και δύο πειράματα

1. Γιατί τα διαμαντένια κοσμήματα λαμπιρίζουν τόσο πολύ;

Η λάμψη οφείλεται στο γεγονός ότι από όποια γωνία και να φωτίσουμε το κόσμημα, θα
υπάρχει μια ποσότητα φωτός που από την πηγή μέσω του διαμαντιού θα φθάσει στο μάτι
μας.

Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους.

1. στην ειδική κοπή του.
2. στον μεγάλο του δείκτη διάθλασης του διαμαντιού ( περίπου 2,42 )

Στην κοπή φροντίζουμε δύο πράγματα.

 Πρώτον να έχουμε όσο περισσότερες μπορούμε πλευρικές έδρες ώστε με όποια γωνία
και να πέσει το φως, να υπάρχει έδρα που η ανάκλαση πάνω της να αντιστοιχεί στη
διεύθυνση του ματιού μας. Όσο περισσότερες έχει το διαμάντι τόσο περισσότερο
λαμπιρίζει και τόσο πιο ακριβό είναι. Υπάρχουν διαμάντια με 100 έδρες.
 Δεύτερον φροντίζουμε να του δώσουμε τέτοιο σχήμα ώστε όταν το φως πέσει κάθετα
στην πάνω έδρα να πάθει ολική ανάκλαση και να επιστρέψει πίσω λειτουργώντας σαν
ένας τέλειος καθρέπτης.

Αν κόβαμε με τον ίδιο τρόπο ένα κομμάτι γυαλί θα λαμπίριζε; ΝΑΙ εξάλλου με αυτόν τον τρόπο
είναι φτιαγμένα τα φο-μπιζού. Αλλά όχι τόσο όσο το διαμάντι. Και εδώ είναι ο ρόλος του
μεγάλου δείκτη διάθλασης του διαμαντιού. Και αυτός παίζει έναν διπλό ρόλο αντίστοιχο με
την κοπή.

Μουρούζης Π. 2023 -1-

Ο ρόλος του δείκτη διάθλασης

 Για την ανάκλαση στις πλευρικές έδρες. Ο συντελεστής ανάκλασης δίνεται από τη από
τη σχέση:

Για το γυαλί που n=1,52 προκύπτει R=0,042 ενώ για το διαμάντι με n=2,42 προκύπτει
R=0,17. Με άλλα λόγια πέφτοντας το φως στην επιφάνεια του διαμαντιού ανακλάται
το 17% ενώ αν πέσει στο γυαλί ανακλάται και φθάνει στο μάτι μας το 4%.

 Για την ολική ανάκλαση που συμβαίνει για το φως που πέφτει κάθετα στην πάνω έδρα
του διαμαντιού, λόγω του μεγάλου δείκτη διάθλασης η κρίσιμη γωνία είναι περίπου
240, οπότε το h είναι αρκετά μικρό με αποτέλεσμα να μπορεί να λειτουργεί ως
καθρέπτης με μικρό βάθος κοπής. Έτσι μπορεί να γίνει και ένα υπέροχο δακτυλίδι. Αν
είχαμε γυαλί, η κρίσιμη γωνία είναι 410 οπότε το βάθος κοπής h ώστε να φθάσουμε
στην κρίσιμη γωνία θα ήταν πολύ μεγαλύτερο, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να
στερεωθεί σε ένα δακτυλίδι, ή ακόμη και αν στερεωθεί, λόγω του μεγάλου πάχους του
να είναι αρκετά άκομψο.

Το σχολικό βιβλίο της Γ’ Λυκείου δίνει μία διαφορετική ερμηνεία η οποία θεωρώ ότι είναι
τουλάχιστον ανεπαρκής.

Το σχετικό απόσπασμα:

Για το φως που κατευθύνεται από το γυαλί στον αέρα, η κρίσιμη γωνία είναι 41,1°. Η
κρίσιμη γωνία είναι γενικά μικρή, όταν ένα μέσο έχει μεγάλο δείκτη διάθλασης και το
άλλο είναι ο αέρας. Στο διαμάντι η κρίσιμη γωνία είναι 24°. Η μικρή κρίσιμη γωνία
είναι ο λόγος που ένα κατεργασμένο διαμάντι (με πολλές έδρες) λαμποκοπά στο φως.
Το μεγαλύτερο μέρος του φωτός που εισέρχεται στο διαμάντι, υφίσταται ολική
ανάκλαση στις διάφορες έδρες του. Για να εξέλθει πρέπει να προσπέσει σχεδόν
κάθετα στις έδρες του.

Μουρούζης Π. 2023 -2-

2. Γιατί με δύο τρεις περιστροφές στο κάβο κρατιέται ολόκληρο καΐκι;

Το Πρόβλημα:
Γύρω από έναν οριζόντιο στερεωμένο κύλινδρο ακτίνας R τυλίγουμε ένα νήμα. Από τη μία
μεριά του νήματος δένουμε σώμα βάρους Β1. Με πόση δύναμη F2 πρέπει να τραβήξουμε την
άλλη άκρη του νήματος ώστε να μπορέσουμε να ανεβάσουμε το σώμα Β 1; Ο συντελεστής
τριβής ανάμεσα στον κύλινδρο και το νήμα είναι ίσος με μ.

Β1 F2

Σημ: Το πρόβλημα δημιουργήθηκε από την απορία πως ολόκληρο καΐκι κρατιέται από τον κάδο δίνοντας δύο
τρεις περιστροφές στο σκοινί χωρίς να χρειαστεί να δεθεί. Παρόλα αυτά το σκοινί δεν γλιστράει.

Η θεωρητική ανάλυση:
N

dT

F
φ/2 φ/2 F+dF
Fημ(φ/2)

Στη πρώτη προσέγγιση λύσης του προβλήματος θεωρούμε το σκοινί αβαρές. Αν το

θεωρήσουμε αβαρές. Τότε η συνολική δύναμη που ασκείται τόσο σε ένα τμήμα του όσο και
συνολικά σε όλο το σκοινί, θα είναι πάντα μηδέν. Έτσι αν δεν έχουμε τριβή οι δυνάμεις στα
άκρα του σκοινιού θα είναι ίσες, ενώ αν υπάρχουν τριβές οι δυνάμεις στα άκρα θα είναι
διαφορετικές. Το σκοινί θα παραμένει ακίνητο αν η αναπτυσσόμενη τριβή είναι μικρότερη της
τριβής ολίσθησης. Παίρνουμε στοιχειώδες ένα τμήμα του σκοινιού και σχεδιάζουμε τις
δυνάμεις.
Αναλύοντας τις δυνάμεις στους δύο άξονες θα έχουμε:

dφ dφ dφ
Σ Fx=0→ ( F +dF ) cos ( )=dΤ + F cos( )→ dΤ =dF cos( )
2 2 2

Μουρούζης Π. 2023 -3-

 dφ dφ
Σ Fy=0 →dN =2 F sin( )+dF sin ( )
2 2

Θεωρούμε ότι το σκοινί κινείται. Άρα dΤ=μdΝ οπότε από τις παραπάνω σχέσεις θα έχουμε:

dφ dφ dφ
μ⋅2 F sin ( )+dF sin ( )=dF cos( )
2 2 2 διαιρώντας κατά μέλη με cos(dφ/2) έχουμε:

dφ dφ
2 Fμ⋅tan + dF⋅tan =dF
2 2 για μικρές γωνίες tanφφ οπότε θα έχουμε:

dF dF
μ⋅Fd φ+ dF⋅dφ/2=dF → ≃μdφ→∫ ≃μ∫ dφ→ln ( F 2 )−ln( F 1 )=μφ
F F
Τελικά καταλήγουμε στο τύπο:

μφ
F2 =F 1 e
Για να μην κινείται το σκοινί θα πρέπει να ισχύει η ανισότητα:

μφ
F2 <F1 e

Μουρούζης Π. 2023 -4-

Έμπνευση για πείραμα:
Για τις μετρήσεις χρησιμοποιήσαμε έναν δοκιμαστικό σωλήνα γύρω από τον οποίο βάλαμε ένα
πλαστικό νήμα. Από τη μία μεριά του νήματος δέσαμε μάζα 100gr και από την άλλη δέσαμε
δυναμόμετρο. Τραβάγαμε σιγά-σιγά το δυναμόμετρο μέχρις ότου η μάζα των 100gr να αρχίσει
να ανέρχεται με σταθερή ταχύτητα και σημειώναμε τη τιμή του δυναμόμετρου.

ΔΥΝΑΜΗ F2
ΣΤΡΟΦΕΣ (σε Kp)
1,5 0,3
2,5 0,7
3,5 1,2
4,5 2,0
5,5 4,5

Ο συντελεστής τριβής που προκύπτει από το πείραμα ισούται με 0,6466/2π  0,1 . Μία πολύ
λογική τιμή για συντελεστή τριβής μεταξύ του γυαλιού και του πλαστικού νήματος.

5,0
4,5
4,0
y = 0,1225e0,6466x
3,5 R2 = 0,991
Δύναμη F2

3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0
Στροφές σκοινιού

Όπως παρατηρούμε τα πειραματικά μας δεδομένα ταιριάζουν πολύ καλά στο θεωρητικό μας
μοντέλο. Αυτό εξ’ άλλου επιβεβαιώνεται από την τιμή του συντελεστή R^2 ο οποίος είναι
αρκετά κοντά στη μονάδα.

Μουρούζης Π. 2023 -5-

3. Γιατί όταν εκπνέουμε ήλιο η φωνή μας ακούγεται πολύ πιο πρίμα;

Η ταχύτητα του ήχου στον αέρα δίνεται από τη σχέση:

(1)

Όπου:
cp Joule Kg
γ= =1,4 R=8 ,314
cv mol⋅K Μr =0,0289 mol Τ=273Κ

u=
√ 1,4⋅8 ,314⋅273 m
0 ,0289 s
=332
m
s

Η ανθρώπινη φωνή είναι ένα πνευστό κατά βάση όργανο. Η διέγερση προκαλείται από τις
φωνητικές χορδές οι οποίες στην πραγματικότητα δεν είναι χορδές αλλά μεμβράνες. Παίζουν
το ρόλο του γλωσσιδιού των πνευστών οργάνων. Η τελική συχνότητα της φωνής καθορίζεται
από τις διαστάσεις του αντιηχείου. Επειδή οι άνδρες έχουν μεγαλύτερα σε μέγεθος αντιηχεία,
αυτό αντιστοιχεί σε μικρότερα μήκη κύματος των στασίμων κυμάτων που δημιουργούνται
μέχρι να εξέλθει ο ήχος, άρα τελικά παράγουν μικρότερες συχνότητες.
Όταν εκπνέουμε ήλιο λόγω της μικρότερης γραμμομοριακής μάζας του ήλιου από τον αέρα.
( 7 φορές μικρότερη περίπου ) αυξάνεται η ταχύτητα του ήχου σύμφωνα με την παραπάνω
σχέση (1), οπότε επειδή δεν αλλάζουν οι διαστάσεις του αντιηχείου, από τη θεμελιώδη σχέση
της κυματικής u=λf αυξάνεται η συχνότητα του ήχου που παράγεται από τις φωνητικές μας
Kg
χορδές κατά έναν παράγοντα περίπου √ 7=2,6 ( Mr(αέρα)=0,0289 mol ενώ Mr(ηλίου)=0,004
Kg
mol )

SF
Αν το πείραμα γίνει με 6 που η γραμμομοριακή μάζα είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή του
αέρα, τα αποτελέσματα είναι ακριβώς αντίθετα και η φωνή μας ακούγεται πολύ πιο μπάσα.

Έμπνευση για πείραμα:

Για του λόγου το αληθές μπορούμε να κάνουμε το εξής πρωτότυπο πείραμα. Ρίχνουμε ξύδι σε
ανθρακικό ή όξινο ανθρακικό νάτριο οπότε παράγεται διοξείδιο του άνθρακα. Στη συνέχεια
μεταβιβάζουμε το διοξείδιο σε έναν δοκιμαστικό σωλήνα. Φυσώντας στα χείλη του σωλήνα ο
ήχος που παράγεται είναι φανερά πιο μπάσος από τον ήχο που παράγεται φυσώντας έναν
άλλον ίδιο δοκιμαστικό σωλήνα χωρίς διοξείδιο του άνθρακα. Η διαφορά γίνεται ακουστικά
αντιληπτή αφού:

Μουρούζης Π. 2023 -6-