Arkitektura – atribute te cilat jane te dukshme nga programuesit

Organizimi – njesi organizative te cilat ndihmojne ne realizimin e

specifikimeve arkitekturore.

Cdo nivel ;Funksional //Procesim te dhenash,,,Ruatje te dhenash,,,Afat Shkurter,,,Afat

gjate,,,Transferim te dhenash,,,Proces I/O,,,Komunikim,,,,Kontroll

Cdo nivel ; Strukturor// Njesia qendrore e procesimit (CPU ….Kontroll ,,,Procesim

Kujtesa qendrore ,,, I/O ,,,,Nderlidhesat.

Shpejtesia e Ores Ora e sistemit (Frekuenca e ores-> Shpejtesi CPU)

Matet ne HZ , Shpejtesia e ores=frekunca e pulseve ,1 cilek=1 pulsim

Koha e ciklit = koha ndermjet 2 pulsimeve,,,Numri I cikleve te ores per instruksion varet nga
procesori dhe instruksioni

Shpejtesia e ekzekutimit te instruksionit

f – frekunca ose shpejtesia e ores

Koha e ciklit :

Numri I instruksioneve Ic – numri I instruksioneve makine per programin

CPI – nr mesatar I cikleve per instruksion

CPIi – nr mesatar I cikleve per instruksion te tipit i

Ii – numri I instruksioneve te tipit i

CPI per te gjithe programin eshte :

Koha per ekzekutimin e programit

Koha e ekzekutimit perfshi kujtesen. P- nr I cikleve CPU, m- nr I cikleve kujtese,

k=raport kohe cikli kujtese / kohe cikli cpu.

MIPS- milion instrusione te ekzekutuar ne sekond.

Vleresim I rritjes per cdo permiresim

Suf - rritja nga permiresimi

Rritja e shpejtesise (S)

Shembull: Supozojme se nje program konsumon 40% te kohes me veprimeme numra me presje.Me
permiresimin ne pajisje shpejtesia e ketyreveprimeve rritet me nje factor K. Rritja e shpejtesise
kalon ne

CPU KOMPONENTET KRYESORE

Regjistrat e procesorit ne qellim te kujteses

MAR – adresen e te dhenes

MBR – te dhenen

Regjistrat e procesorit ne qellim te pajisjeve I/O

I/O AR

I/O BR

Kujtesa

Bashkesi vendodhjesh me adresim numerik sekuencial

Numra binary

Te dhena

Instruksione

Moduli I/O

Transferon te dhena nga periferiku ne CPU/Kujtese.

FUNKSIONIMI I SISTEMIT KOMPJUTERIK

Programi - bashkesi instruksionesh.

Procesimi I instrukionit
Lexim Ekzekutimi

Procesimi = cikel instruksioni

 Cikli leximit
 Cikli ekzekutimit

STRUKTURAT LIDHESE
Bashkesia e rrugeve qe lidhin modulet me njeri tjetrin.
Tipet varen nga te dhenat input output qe shkembejne modulet.
Tipet e lidhjeve varen nga
Kujtesa

 Sinjale lexim/shkrimi
 Adresa
 E dhena
Moduli I/O

 Sinjale lexim/shkrimi
 Te dhena jashtme/brendshme
 Adresa
 Nderprerje
Procesori
Sinjale lexim/Shkrimi
Adresa
Te dhena
Kontroll
nderprerje
TIPET E TRANSFERIMEVE NE STRUKTURAT LIDHESE

 Nga kujtesa ne procesore.

 Nga procesori ne kujtese
 Nga I/O ne processor.
  Nga procesori ne I/O
 Nga I/O ne Kujtese dhe e kunderta. (DMA)
BUS

 Strukture lidhese
 Medium transmetimi I shperndare.
 Nga shume linja- binary 0 /1
 Bus I sistemit – komponentet kryesore
STRUKTURA E BUS

 50-100 linja
 Tipet e linjave
 Te dhena
 Adrese
 Kontrolli

Bus I te dhenes

 Transporton te dhenat
 Numri I linjave- gjeresi e bus
 Percakton performance.

Bus I adreses

 Transporton adresen e fjales ne busin e te dhenes

 Gjeresia – kapacitetin e kujteses
 Adresen e portes I/O

Bus I kontrollit

 Kontrollojne 2 bus me siper

 Transportojne si sinjale kohe dhe komanda
i. Sinjale kohe- vlefshmerin e te dhenave
ii. Komanda – veprimi mbi te dhenat

VEPRIMET E BUS TE KONTROLLIT

 Shkrim ne kujtese.
 Lexim nga kujtesa.
 Shkrim I/O
 Lexim I/O.
 Transferim ACK.
 Kerkesa per bus.
 Pervetesim I bus.
  Kerkesa per nderprerje.

ELEMENTET E NDERTIMIT TE BUS

Tipi I busit :Dedikuar Multiplexer

 Kosto e larte e kunderta

 Performance me e mire
Metodat e Albitrimit

 Albitrim I centralizuar
 Albitrim I decentralizuar

Koha

 Sinkrone
 asinkrone

PCI EXPRESS
Bandwith I larte
Pavarur nga procesori
Performance per modulet I/O
Chipset sherben

 Buffer
 Perkthyes
 Lidhes
Pajisjet qe lidhen

 Switch
 Pajisjet I/O
 Bridge
KARAKTERISTIKAT E KUJTESES

Vendndodhja

E brendshme

 Kujtesa Qendrore
 Cache
  Regjistrat

E jashtme.

 Disk
 Tape

Kapaciteti

 K.brendshme=>bit
 K.Jashtme=>Byte
Njesia e Transferimit

 =Linjat hyrese/dalese

Koncepte

 Fjala-njesia baze
 Njesia e adresueshme-(fjale)-
 A gjatesia e adreses , N numri I njesive te adresueshme te kujteses , 2A=N
 Njesia e transferimit – nr I biteve / njesi kohe
 Fjale – kujtesa e brendshme
 Blloku – kujtesa e jashtme


MENYRAT E AKSESIT

 Aksesimi Sekuencial
 Aksesimi eshte linear
 Koha e aksesimit eshte variable
 1 mekanizem lexim/shkrimi
 Tape

Aksesimi direct
 Ndarje ne blloqe me adrese unike
 Aksesim duke kapercyer ne bllok dhe me pas sekuencial
 Brenda bllokut
 Koha eshte variable, me e shpejte se sekuenciali
 1 mekanizem lexim/shkrimi
 Disk

Aksesimi rastesor
 Adresimi – I pavarur nga vendodhja
 Koha e aksesimit konstante- e pavarur nga sekuenca e meparshme
  Kujtesa e brendshme,cache

Aksesimi shoqerues
 Perdor aksesimin e rastit
 Krahasohet permbatje dhe jo adresat
 Koha fikse- nuk varet nga sekuenca e meparshme
 Cache

PERFORMANCA

Koha e aksesimit. – koha nga prezantimi I adreses deri ne berjen active te te dhenave.

Koha e ciklit te kujteses – koha e aksesimit + koha per rikuperim

Shpejtesia e transferimit (bit/sec)

 Shpejtesia me te cilen levizin te dhenat

 RAM- 1/(koha e ciklit)
 Kujtesa me aksesim sekuencial
 Tn = koha mesatare per te lexuar ose shkruar n bit
 TA = Koha mesatare e aksesimit
 n = numri I biteve
 R = Shpejtesia e transferimit ne bit per sekond (bps)

HIERARKIA E KUJTESES

Karakteristikat

 Kosto
 Kohe Aksesimi
 Kapaciteti
Lidhja

 Kohe e shpejte aksesimi, kosto e larte per bit

 Kapacitet I madh, kosto e ulet per per bit
 Kapacitet I madh, kohe e ulet aksesimi

Koha e akseskimit ne rastin e kujtesave

hierarkike eshte

 Ts = koha mesatare e aksesimit te nje

 elementi
 T1 = koha e aksesimit te nivelit te pare te
 kujteses (cache, cache disk)
 T2 = koha e aksesimit te nivelit te 2 te
 kujteses (kujtese qendrore, disk)
  H = fraksion I kohes qe referenca gjendet ne
 nivelin e pare te kujteses)

NIVELET E HIERARKISES SE KUJTESES

regjistrat

 Kujtesa me e shpejte
 Kujtesa me e shtrejte
 Kujtesa me e vogel
 Regjistrat e brendshem te procesorit(qindra regjistra te tille)
Cache

 Kujtese e shpejte
 Kujtese e vogel
 Padukshme per programuesin

Kujtesa qendrore

 Kujtesa e brendshme

Supozojme se procesori ka akses ne 2 nivele te kujteses. Niveli 1 perbehet nga 1000 fjale dhe ka
kohe aksesimi 0.01 ns, niveli I 2 permban 100,000 fjale me kohe aksesimi 0.1ns. Nese fjala qe duhet
te aksesohet eshte ne nivelin 1 procesori e akseson ate direct. Ne rast se fjala ndodhet ne nivelin e 2
atehere fjala transferohet nje here ne nivelin 1, me pas aksesohet. Per thjeshtesi do te injorojme
Kohen qe I duhet procesorit per te percaktuar se ne cilin nivel ndodhet fjala. Na kerkohet qe te
llogarisim Kohen mesatare te kujteses me 2 nivele. Ne rast se kemi nje kujtese me 2 nivele:

Kostoja e kujtes

 Cs=kosto mesatare per bit, nga kombinimi i 2 niveleve te kujteses.

 C1=Kosto mesatare per bit per kujtesen e nivelit te pare
 C2=kosto mesatare per bit per kujtesen e nivelit te dyte
 S1=madhesia e kujteses se nivelit te pare
 S2=madhesia e kujteses se nivelit te dytees
CACHE

 kujtese e vogel e shpejte

 Mban nje kopje te kujteses qendrore
 Aksesohet direkt nga procesori
 Mund te pozicionohet ndermjet kujteses qendrore dhe procesorit, Brenda
procesorit ose Brenda moduleve

ELEMENTET E KUJTESES CACHE

Adresimi Cache

 Mund te perdoret Kujtesa Virtuale / cache virtuale

 Pikepamje logjike e adresave
 MMU perkthen adresat virtuale ne fizike

Madhesia e Cache

 Tentohet drejt cache me kapacitet te vogel per te garantuar

 shpejtesi te larte

Funksionet e Lidhjes

 Direkt
 Me shoqerim te plote
 Me bashkesi shoqerimi

LIDHJE DIREKTE

 Cdo blloku te kujteses qendrore I vendoset ne korrrespondence vetem 1 bllok I kujteses

Cache.
 Formati I kujteses qendrore eshte me 3 sesione, etikete, linje, fjale
 Avantazhi= e thjeshte ne implementim.
 Disavantazhi= pozicion fiks gjithmon ne cache
 Lidhja: i= j mod m . I linja e cache, j numri bllokut te kujteses, m numri I blloqeve cache.
 Gjatesia e adreses = (s+w) bite
 Numri I njesive te adresueshme = 2 s+w
 Madhesia e bllokut/madhesia e linjes = 2w
 Numri I blloqeve te kujteses qendrore = 2 s+w/2w=2s
 Numri I linjave cache = 2r
  Madhesia e cache= 2 r+w
 Madhesia e etiketes = (s-r) bite, Numri I biteve ne sesionin e etiketes =log2 M/N, M
madhesia ne blloqe e kujteses qendrore, Nmadhesia ne blloqe e kujteses cache.
 Numri I biteve ne sesionin e fjales w= log2 B, B madhesia e bllokut
 Numri I biteve ne sesionin e linjes r=log 2 N, N madhesia ne blloqe e kujteses Cache
 Sesioni I fjales identifikon fjalen Brenda bllokut
 Sesioni I linjes lidhet ne menyre unike me bllokun qe eshte ngarkuar ne cache
 Sesioni I etiketes dallon blloqet qe do te vendosen ne ate linje

Ushtrim

Cache ka madhesi 64 KB

Te dhenat transferohen ndermjet kujteses qendrore dhe cache ne blloqe me madhesi 4 Byte secili.
Nga ku kemi 16K=214 linja cache .Kujtesa qendrore ka 16Mbytes. Nga ku kemi nje adres prej 24
bitesh (16M=2 24). Gjithsej krijohen 4M blloqe me nga 4 byte secili. Cdo fjale eshte 1 byte. Te
gjendet struktura e kujteses qendrore.

Te percaktohet struktura e adreses se kujteses qendrore

Blloqet MM: M=224/22=222 blloqe (s=22)

Blloqet Cache: N=216/22=214 blloqe

Madhesia e bllokut: =22 (w=2)

Lidhja direkte – 3 sesione (etiket, linje, fjale)

Sesioni fjales eshte log 2 B=log 2 4 = 2 bit (w=2)

Sessioni I linjes log2 N = log2 214=14 bit (r=14)

Sesioni I etiketes log 2 M/N=log2 222/214=8 bit

(s-r=8)

LIDHJA ME SHOQERIM TE PLOTE

 Nje bllok I kujteses mund te vendoset ne cdo linje te cache.

 Format I kujteses qendrore eshte 2 sesione, etiketes, fjales.
 Sesioni I etiketes tregon ne menyre unike bllokun e kujteses qendrore
 Avantazhi: fleksibilitet ne bllokun qe zevendesohet
 Disavantazhi: kompleksitet I qarqeve ekzamiunes
 Gjatesia e adreses = (s+w) bite
 Numri I njesive te adresueshme = 2 s+w
 Madhesia e bllokut/madhesia e linjes = 2w
 Numri I blloqeve te kujteses qendrore = 2 s+w/2w=2s
 Numri I linjave cache eshte I pa percaktuar
 Madhesia e etiketes = s bit
  Numri I biteve ne sesionin e fjales w= log2 B, B madhesia e bllokut
 Numri I biteve ne sesionin e etiketes =log2 M, M madhesia ne blloqe e kujteses qendrore.

ushtrim

Sessioni I fjales = log 2 B=log 2 4= 2 bit

Sesioni I etiketes = log 2 M=log 2 2 22 = 22 bit

LIDHJA ME BASHKESI SHOQERUESE

 Kombinon avantazhet e 2 tipeve te tjera te lidhjes.

 Cache ndahet ne bashkesi v
 Cdo bashkesi ka k linja
 Lidhja bashkesi –cache
 m= v*k
 i=j mod v
 I = numri I bashkesise cache
 J = numrii bllokut te kujteses qendrore
 m = numri I linjave te cache
 v = numri I bashkesive
 k = numri I linjave ne cdo bashkesi
 K – lidhje direkte
 V- lidhje me shoqerim te plote
 Gjatesia e adreses = (s+w) bite
 Numri I njesive te adresueshme = 2 s+w
 Madhesia e bllokut/madhesia e linjes = 2w
 Numri I blloqeve te kujteses qendrore = 2 s+w/2w=2s
 Numri I linjave cache per nje bashkesi =k
 Numri I bashkesive v=2d
 Numri I linjave ne cache m=k* v
 Madhesia e cache =k*2 d+w
 Madhesia e etiketes = s-d bit
 Numri I biteve ne sesionin e fjales w= log2 B, B madhesia e bllokut
 Numri I biteve ne sesionin e etiketes =log2 M/N, M madhesia ne blloqe e kujteses qendrore.
N madhesia ne
bashkesi e kujtes cache
 Numri I biteve ne sesionin e bashkesise =log2 N, N madhesia ne bashkesi e kujtes cache

ALGORTIMET E ZEVENDESIMIT

Lidhja direkte

 Ska (pozicioni I percaktuar)

Algoritmet
  Me pak I perdoruri se fundmi (LRU)
 Lidhje me bashkesi shoqeruese
 Bit perdorimi 0/1
 Zevendesohet linja me bit 0

Lidhja me shoqerim te plote

 Liste indeksesh
 Linjat e aksesuara – ne fillim
 Zevendesohet linja me indeks ne fund te listes

First-In-First-Out

 Zevendeson linjen qe ka qendruar me gjate ne bashkesin cache

Me frekuence me te vogel perdorimi (LFU).

 Zevendeson linjen me pak te perdorur

Teknika jo e varur ne perdorim

 numerues cdo linje

 Zevendesimi random

KUJTESA E BRENDSHME

Semikonduktore

Te paqendrueshme

Aksesim te rastit

Tipet

RAM

 E shpejte e thjeshte
DRAM
 Ngarkesen elektrike- bitet 0/1
 Qeliza te vogla- dendesi e madhe
 Qarqe perditesimi
 Pak e kushtueshme
 Analoge
 Kujtesen qendrore

SRAM

 Digitale
 E kushtueshme
  E shpejte
 cache
ROM

 Lexohet/ nuk shkruhet

 E qendrueshme
 Te dhenat vendosen qe ne fabrike
 Avantazhi: Te dhenat jane ne kujtese dhe skan nevoje te ngarkohen nga kujtesa sekondare
 Disavantazhe: Kosto e larte fikse, hapesira per gabime

TIPET E ROM

 PROM (Programmable ROM).

 E qendrueshme
 E programueshme pas fabrikimit
 Pajisje shtese per shkrim
 E shpejte

EPROM (Erasable programmable ROM)

 Shkrim me shume se nje here

 E gjithe permbajtja fshihet
 Me e shtrenjte se PROM, e perditesueshme

EEPROM(Electrically erasable programmable ROM)

 Shkrim me shume se sa nje here

 Perditesohet vetem permbajtja e adresuar
 Me e shtrenjte se EPROM

Kujtesa Flash

 Mund te fshihet ne disa sekonda

 Fshin vetem permbatjen e adresuar ose te gjithe
 Shpejtesi te larte program

DISKU MAGNETIK

Siperfaqe e mbuluar me material magnetic.

Ne ditet e sotme siperfaqet jane xhami

Avantazhet

 Besueshme te larte
 Nje reduktim ne defektet duke reduktuar ne kete menyre edhe gabimet ne lexim shkrim
 Me pak mundesi per demtime

Lexim/shkrimi
  Me ane te mekanzimit te kokes
 Fushes magnetike

ORGANIZIMI I TE DHENAVE NE DISK

Rrathe koncentrik= track

Gjeresi e track = gjeresi e kokes

Sektore – blloqe te dhenash (512 bit)

Intertrack- ndajne sektoret

shpejtesi konstante angulare (CAV)

 Avantazhi: Adresim ne nivel sektori dhe track

 Disavantazhi: e njejta sasi te dhenash pavaresisht track ku ndodhemi.
 Kufizim ne kapacitet

Shkrim ne shume zona.

 Ndahet ne zona kontentrike

 Avantazhi: Maksimizim kapaciteti
 Disavantazhi: kohe te ndryshme aksesimi

Karakteristikat e kujteses
Vendodhjes

 Te brendshme - ne kete grup bejne pjese kujtesa qendrore , kujtesa Cashe , regjistrat
 Te jashtme - ne kete grup bejne pjese disqet optike , magnetik , tapet

Kapacitetit

 Per kujtesat e brendshme kapaciteti shprehet ne fjale dhe Byte

 Per kujtesen e jashtme kapaciteti shprehet ne Byte

Njesise se transferimit

 Per kujtesen qendrore eshte numri I biteve qe shkruhet ose lexohet ne njesine e kohes ,
njesia e
 transferimit eshte :
 Word
 Block
 Jo gjithmon njesia e transferimit e shte e barabarte me nje fjale

Menyrat e Aksesimit te kujteses

  Sekuenciale - kujtesa eshte e ndare ne njesi te dhenash (rekorde) te cilat jane te adresuar
dhe te vendosura ne menyre sekuenciale . Adresimi perdoret vetem per te ndare rekordet
nga njeri tjetri.Perdoret nje mekanizem lexim/ shkrimi I perbashket I cili pozicionohet ne
vendin e deshiruar , duke bredhur ne menyre sekuenciale deri ne ate pozicion. Koha e
aksesimit te nje njesie te dhenerandom eshte variable , Tapet kane nje menyre te tille
aksesimi.
 Direkte - ashtu si edhe adresimi sekuencial edhe adresimi direkt perdor nje mekanizem
lexim /shkrimi te perbashket , Adresimi I te dhenave behet ne varesi te pozicionit fizik.
Koha e aksesimiteshte perseri variable . Aksesimi realizohet duke u pozicionuar direkt ne
afersi te zones se deshiruar plus aksesim sekuencial deri ne destinacion . Diskqet kane nje
menyre aksesimi Direkte
 Te rastit - Cdo njesi e adresueshme ka menkanizmin e vet te adresimit , Koha per te
aksesuar nje pozicion te caktuar eshte e pavarur nga aksesimet e meparshme dhe kostante ,
keshtu qe cdo pozicion mund te aksesohet direkt dhe ne menyre te pavarur . Ram ka nje
aksesim te tille
 Shoqeruese - nje fjale pergjidhet ne varesi te permbajtjes dhe jo te adreses , cdo pozicion ka
menkanizmin e vet dhe koha e aksesimit eshte konstante e pavarur nga pazicioni dhe cfare
eshte aksesuar me pare

Performanca

 Koha e aksesimit - eshte koha qe I duhet kujteses per te kryer nje veprim lexim/ shkrimi .
Ne
 menyren e aksesimit te rastit eshte koha qe duhet per te ruajtur ose per te terhequr te
dhenat . Ne
 menyrat jo te rastit eshte koha e pozicionimit te mekanizmit te lexim shkrimit ne
 Koha e ciklit – ka te bej me kujtesen me aksesim te rastit dhe eshte koha e aksesimit , plus
kohen
 tjeter shtese deri ne aksesimin e radhes . Ka te bej me teper me bus e sistemit sesa me CPU
 Frekuenca e transferimit – eshte frekuenca me te cilen te dhenat transferohen nga dhe ne
kujtese .
 Per kujtesen me aksesim te rastit eshte 1/CT
 Vonesa – koha nga kerkesa per informacion deri ne aksesimin e bitit te pare te
informacionit
 Per kujtesen me aksesim jo te rastit eshte sipas relacionit me poshte

 Tn –koha mesatare per te lexuar ose shkruar n bit

 Ta – koha mesatare e aksesimit
 n – numri I biteve
 R- frekuenca e transferimit (bps)

Tipet fizike
  Gjysem percues – pjesa me e madhe e kujtesave perbehet nga gjysempercues
 Siperfaqe magnetile
 optike
 Magnet - optikale

Karakterisitikat fizike

 qendrueshme/pa qendrueshme – kujtesa eshte ose e qendrueshme ose e pa

qendrueshme ,qendrueshmeria ka te bej me humbjen ose jo te te dhenave me heqjen e
energjise . Kujtesat te cilat perbehen nga siperfaqe magnetike e humbin informacionin me
ikjen e energjise pra jan te pa qendrueshme , kujtesat te cilat perbehen nga gjysmepercuesat
jane si te qendrueshme ashtu edhete pa qendrueshme ,
 Fshihen/nuk fshihen- kujtesave mund tju ndryshohet permbajtja ose jo . ROM eshte kujtese
se ciles nuk mund ti ndryshohet permbajtja . Kujtesat qe jane jo te ndryshueshme jan edhe
te qendrueshme
 Organizimi Organizimi ka te bej me vendosjen fizike te biteve per te formuar fjalen ne
kujtese

Teza 5

Funksioni I firewall: mbron burimet lan ng sulmet e shumta

Vlan perdoret per te izoluar trafikun ne treg

SSL Ben sigurin per https

Default gateway

Rrjetit

Wan mbulon zona me te medha gjeografike

Vlan rrit sigurine, thjeshton administratimin