მხატვრული ხერხები(ტროპს სახეობა)

ტროპის სახეობებია : ეპითეტი, შედარება, მეტაფორა, ჰიპერბოლა, ალეგორია,

ირონია, ,სიბოლო, ლიტოტესი.

ეპითეტი არის ტროპის ერთ-ერთი სახე, ერთგვარი დახასიათება. ხშირად ეპითეტი

გამოხატულია ზედსართავი სახელით. მაგ : ლოყებღაჟღაჟა გოგონა, გულამღვრეული
მოხცი და ა.შ.

ძველი ბერძნული ენიდან თარგმნილი სიტყვა "ეპითეტი" სიტყვასიტყვით ნიშნავს

"მიმაგრებულს". ასე რომ, ეპითეტი არის სიტყვის ფიგურა ან სიტყვის განმარტება,
რომელიც გავლენას ახდენს მის ექსპრესიულობაზე და გამოთქმის სილამაზეზე.
მაგალითად: ზურმუხტისფერი ფოთლები, სევდიანი ამინდი, ოქროს ხანა.

საინტერესო ფაქტია, რომ ფილოლოგებს არ აქვთ ერთი შეხედულება ეპითეტზე.

ზოგიერთი ექსპერტი მას მეტყველების ფიგურას უწოდებს, ზოგი - მხოლოდ
პოეტური მეტყველების ელემენტს და ზოგიც მას პროზაში პოულობს.

როგორც წესი, ზედსართავები მოქმედებენ როგორც ეპითეტები, რომლებიც სახელებს

უფრო ნათელს ხდის. ამასთან, ყველა ზედსართავი სახელი არ არის ეპითეტი.

მაგალითად, ფრაზა "ცხელი დღე" არის ფაქტის გამოხატვა, ხოლო "ცხელი კოცნა" - ეს
არის გატაცება. ანუ, ასეთი კოცნა ხდება მხოლოდ შეყვარებულ ადამიანებს შორის,
მაგრამ არა მეგობრებს ან ნათესავებს შორის. ამავდროულად, სიტყვის სხვა ნაწილებს
ასევე შეუძლიათ ეპითეტების როლი შეასრულონ:

 ზმნიზედები - მთვარე სამწუხაროდ ნათურები, წვიმა მწარედ ტიროდა;

 არსებითი სახელი - კლდე-გიგანტი, სამშობლო-დედა;
 ნაცვალსახელები - "წვიმას აპირებს, დიახ სხვა რა»;
 მონაწილეები და მონაწილეობითი ფრაზები - "ფოთოლი, საუკუნეების
სიჩუმეში რეკავდა და ცეკვავდა"(კრასკო);
 გერუნდები და ზმნიზედები - "სახის ტრიალი და თამაშიჭექა-ქუხილი ცისფერ
ცაზე ”. (ტიუტჩევი);

ეპითეტებს შეუძლიათ სიტყვის სხვადასხვა ნაწილის წარმოდგენა, მაგრამ ისინი

მხოლოდ ერთ მიზანს ემსახურებიან - გახდეს ტექსტი უფრო მდიდარი და უფრო
გამომსახველი.

შედარება არის ტროპის ერთ-ერთი სახე,ერთი ფაქტი ან მოვლენა შედარებულია

მეორესთან. შედარების დროს გამოიყენება კავშრები : ისე- როგორც, თანდებულები :
-ვით, -ებრ და ა.შ. მაგ: ,, სიზმარივით გაიქროლეს წლებმა’’ . შედარება შეიძლება იყოს
დაფარულიც, მაგ:,, მე გულს მაწევხარ ნისლადა (როგორც ნისლი).

მეტაფორა არის ტროპის ერთ-ერთი სახე, რომელიც სიტყვას გადატანითი

მნიშვნელობით წარმოგვიდგებს (ერთს ამბობს, მეორეს გულისხმობს). ,, ცრემლსა
ვარდი დაეთრთვილა’’ ვარდში იგულისხმება სახე, ლოყები.

ჰიპერბოლა ანუ გაზვიადება არის ტროპის ერთ-ერთი სახე. იგი საგნებს ან მოვლენას
გადაჭარბებულად, გაზვიადებულად წარმოგვიჩენს.მაგ : ,, იალბუზზე ფეხი შედგა, /
დიდიმა მთებმა იწყეს დრეკა’’. პ.ს. ხშირად მეტაფორა და ჰიპერბოლა ერთმანეთში
ირევა, მაგრამ უნდა დავაკვირდეთ ერთ გარემოებას: მეტაფორაში გარკვეული
ქვეტექსტი იგულისხმება, მაგრამ ჰიპერბოლაში არაფერია ჩასაღრმავებელი.

ლიტოტესი ჰიპერბოლის საწინააღმდეგო ცნებაა. საგნის ან მოვლენის

დამამცირებლად გამოხატვაა. მაგ ,, აბა, რა ქალაქია თქვენი ქალაქი,ერთი თავიდან
რომ გადააფურთხო, ქალაქს ბოლოს დაეცემა’’

ალეგორია არის ტროპის ერთ-ერთი სახე, რომელიც ძალიან გავს მეტაფორას. მასში
ყოველთვის რაღაც იგულისხმება. ძირითადად ალეგორიას ვიყებენთ ანდაზებში,
გამოცანებსა და იგავებში.

სიმბოლო ფართოდ აღიარებული ცნებაა. მაგალითად მტრედი - სიმშვიდე და

სიწმინდეა, ცელიანი კაცი-სიკვდილი და ა.შ.

ირონია თავაზიანობით შენიღბული დაცინვაა, დამცინავი გადაკვრით ნათქვამი. ამ

დროს მოსაუბრე სინმადვილის საწინააღმდეგოს აცხადებს . ირონიის უფრო
დამცინავი ფორმაა სარკაზმი. მაგ: ,, კარგი რამ იყო თავადი ლუარსაბ თათქარიძის
ოჯახი’’.

კონტრასტი : ურთიერთსაწინააღმდეგო სიტუაცია: ,, მათ {მშიერ ბავშვებს} ნატყვიარი

აკრავს წარბებზე, გული სავსე აქვს შხამის წვეთებით, ამ დროს მოლხენით არის
დარბაზი, ორკესტრი გრგვინავს თავგამეტებით.’’

პარადოქსი: ურთიერთგამომრიცხავი სიტუაცია : ,, კარგი, მშვენიერი, /გამოკრთოდა

სევდა-კაეშანი’’
ეპითეტის დავალებები

სავარჯიშო 1

იპოვეთ ეპითეტები, განსაზღვრეთ მათი როლი ტექსტში.

1) გაწურული ჭვავი, სარეველა, ეიფორბია, ველური კანაფი -

ყველაფერი, სიცხისგან მოყავისფრო, წითელი და ნახევრად
მკვდარი, ახლა ნამით გარეცხილი და მზისგან მოვლილი,
გაცოცხლდა ისევ აყვავებულად. (ა.პ. ჩეხოვი)

2) ზაფხული იყო, გრძელი დღე იყო, საღამოსთვის

დაწყნარდა ქარი ნამძინარევი, ნეტარ ფიჭვებს შორის.

3) დიდებული გედები მიცურავდნენ წითელ მზის ჩასვლაზე - ვარდისფერ-

ოქროსფერი მზეზე. მათი მიტოვებული ტირილი გაისმა პარკში.

სავარჯიშო 2

წაიკითხეთ ქვემოთ შემოთავაზებული ფრაზები, მონიშნეთ მათში არსებული

ეპითეტები, განმარტეთ მათი სემანტიკური და ემოციური შინაარსი. შეაფასეთ
მათი ტრადიცია.

ბოროტი აზრი;

ამაყი გემების იალქნები;

სევდიანი ვარსკვლავი;
შიშველ ტოტზე;

ბრძოლების ფატალური ცეცხლი;

ტკბილი იმედი;

გიჟური მღელვარება;

წმინდა ცისფერში;

ხავერდის მდელოებზე;

ბედი სასტიკია;

დღესასწაულების ამაო ხმაური;

ბედნიერი მიწა.

სავარჯიშო 3

ამ სიტყვებისთვის აირჩიეთ ეპითეტები.

მზე ___________________________________________
ნისლი ______________________________________________
ხანძარი ______________________________________________
მსუბუქი _____________________________________________
იასამნისფერი ________________________________________
გრძნობა _____________________________________________
მუზა ________________________________________________
სიჩუმე ______________________________________________