Tatu Qarshi filiali akademik litsey

Streometriya Praymarial faktarial Pn ¿

Ta’rif:Istalgan n ∈ N uchun 1 dan n gacha ketma - 1. P n ¿−dastlabki n ta tub sonlar k o paytmasi .

'

ket kelgan natural sonlarning ko’paytmasi

n−faktorial deb ataladi va n !−¿ko’rinishda P5 ¿=¿ 2∙ 3∙ 5 ∙7 ∙ 11=2310
yoziladi.
2.a ¿−a gacha bo ' lgan tub sonlar k o' paytmasi
n !=1∙ 2 ∙3 ∙ ∙.. ∙(n−1) ∙ n
10 ¿=2∙ 3 ∙5 ∙ 7=210
Misollar:
Super faktarial
1 !=1
sf ( 4 )=1! ∙ 2 ! ∙3 ! ∙ 4 !
2 !=1 ∙ 2=2
sf ( 3! )=sf ( 6 )
3 !=1∙ 2∙ 3=6
Giper faktarial.
4 !=1 ∙ 2∙ 3 ∙ 4=24
gf (3 )=sf (1 ) ∙ sf ( 2 ) ∙ sf ( 3 )=¿ 1 !∙1 !∙ 2! ∙ 1! ∙ 2 ! ∙3 !
5 !=1∙ 2∙ 3 ∙ 4 ∙ 5=120
Umumiy misollar:
6 !=1∙ 2 ∙3 ∙ 4 ∙ 5 ∙6=720
1. Hisoblang.
n !=( n−1 ) ! ∙ n

n !=( n−2 ) ! ∙ ( n−1 ) ∙ n

2. tenglamani yeching.
3 !=2! ∙ 3=1! ∙ 2∙ 3 , 4 !=2! ∙ 3 ∙ 4
3. Soddalashtiring.
5 !=4 !∙ 5=3!∙ 4 ∙5 ,
4.45 !−¿ nechta nol bilan tugaydi.
10 !=9 ! ∙10=7 ! ∙ 8∙ 9 ∙ 10
5.0 !+1 !+2 !+3 !+ …+ 45!−¿ ni oxirgi raqamini
n ! !=1∙ 3 ∙5 ∙ . ∙n , nϵ 2 k+ 1
toping
n ! !=2∙ 4 ∙6 ∙ . ∙ n ,nϵ 2 k
6.1 !+3 !+5 !+ …+20 !−¿8 ga bo’lganda qoldiqni
3 !=1∙ 3=3 toping.

5 !=1∙ 3 ∙5=15 7.24 !=2 x ∙ 3 y ∙ z va x , y , z ∈ N bo’lsa ( x + y )max

7 !=1∙ 3 ∙5 ∙ 7=105 8.60 !=15x ∙ z -bo’lsa , x-ning eng katta qiymatini

toping.
4 !=2∙ 4=8
9.23 !+24 !−¿ nechta nol bilan tugaydi.
6 !=2 ∙ 4 ∙6=48
10.100 !=6 x ∙ y (x , y ∈ N ) bo’lsa x max =?
8 !=2∙ 4 ∙6 ∙ 8=384

n ! ! !=n ∙ ( n−3 ) ∙ …

5! !!=5∙ 2=10 , 9! ! !=9∙6∙ 2=108

 Kombinatorikaning asosiy tamoyillari.

I.Qo’shish qoidasi: 4 .Salim uyidan ish xonasiga 2 ta yengil

Bir ishni bajarishni m-xil va n-xil usullari
bo’lsa,bu ishni umumiy m+n xil usulda bajarish
mumkin.
1.Biror matematik masalani Nodir 2-xil usulda
ishladi Nurbek esa boshqa 3-xil ishladi.Bu
masalani jami necha xil usulda ishlash mumkin.
Yechish: 2 xil+3 xil=5 xil
2.Savatda 3xil olma ,4 xil nok va 2 xil mandarin
bor. Bu mevlardan bitta mevani necha xil usulda
olish mumkin.
Yechish:3 xil+4 xil+2 xil=9
3.Sinfda 12ta o’g’il bola va 8ta qiz bola bor.Bir
navbatchini necha xil usulda tanlash mumkin.
Yechish: 12+8=20 xil
mashinada yoki 3 ta avtabusda yoki metro orqali
borish mumkin.U yana yo’lning birinchi yarmiga
3 ta mashinada ,ikkinchi yarmigacha esa 4 xil
avtabusda yetib oladi.Umumiy necha xil usulda
yetib oladi.
1 ¿ 2mashina+ 3 avtabus +1 metro=6 xil
2 ¿ 3 mashina ∙ 4 avtabus=12 xil
6 xil+12 xil=18 xil.
5. 6-raqamiga ega bo’lmagan 3-xonali sonlar
nechta? 8 ∙ 9 ∙9=648 ta
6. Nechta 4 xonali sonda faqatgina bitta 6 raqami
bor.

II.Ko’paytirish qoidasi: [ 6 ] ∙9 ∙ 9 ∙ 9=729 ; 8 ∙ [ 6 ] ∙ 9 ∙ 9=648

Birinchi ishni m-xil usulda,ikkinchi ishni n -xil 8 ∙ 9 ∙ [ 6 ] ∙ 9=648 ; 8 ∙ 9 ∙9 ∙ [ 6 ] =648
usulda bajarish mumkin bo’lsa, bu ikki ishni
birgalikda m∙ n xil usulda bajarish mumkin. Javob: 2673 ta

1.Magazinda 3 xil ichimlik va 4 xil shirinlik 7. Yo’lovchi A shahardan D shaharga B va C

bor.Nonushta uchun bir ichimlik va bir shahar orqali necha xil usulda borish mumkin.
shirinlikni necha xil usulda olish mumkin.

3 xil ∙ 4 xil=12 xil

2.Anvarning shkafida 4 xil ko’ylagi,3 xil shimi

va 2 xil tuflisi bor.Anvar necha xil usulda kiyina
oladi.

4 xil ∙3 xil ∙ 2 xil=24 xil 1 ∙3 ∙ 4+ 1=13 xil

3.Tog’ga chiqish uchun 4 xil yo’l bor. 8.

Savol:

a.Anvar tog’ga necha xil usulda borib keladi.

a) A dan C ga necha xil usulda boradi.
4 xil ∙ 4 xil=16
3 ∙ 4=12
b.Anvar borgan yo’li bilan qaytmaslik sharti
bilan necha xil usulda borib keladi. b) A dan C ga va C dan A ga necha xil usulda
4 xil ∙3 xil=12 borib keladi. 12 ∙12=144
 d) nechta 4 xonali juft son tuzish mumkin.

5 ∙6 ∙ 6 ∙ 3=540 ta

e) nechta raqamlari takrorlanmaydigan 4 xonali

toq son tuzish mumkin.4 ∙ 4 ∙ 3∙ 3=144 ta

f) 200 dan katta bo’lgan nechta 4 xonali son

tuzish mumkin: 4 ∙6 ∙ 6 ∙ 6=864 ta

g) 5-ga bo’linadigan nechta to’rt xonali son

tuzish mumkin. 5 ∙6 ∙ 6 ∙ 2=360 ta

m) 500 dan kichik nechta to’rt xonali son tuzish

mumkin.

4 ∙6 ∙ 6 ∙ 6+5 ∙6 ∙ 6+5 ∙ 6+6=¿

III.Raqamlar va harflar ishtirok etadigan

masalalar.

1.Telifon ekranini 4ta raqam bilan kodlash

mumkin,uni jami necha xil usulda kodlash
mumkin.

R R R R=10 ∙10 ∙ 10∙ 10=104

2. 5 talik parolni dastlabkli 3 tasi raqam oxirgi 2

tasi harf bo’lgan nechta parol tuzish mumkin.
3
R R R H H=10 ∙ 10 ∙10 ∙ 26∙ 26=26 ∙10

3.70 bilan boshlanuvchi jami nechta avtoraqam

hosil qilish mumkin.

70. H R R R H H =26 ∙10 ∙ 10∙ 10 ∙26 ∙ 26

4. { 0,1,2,3,4,5 } - raqamlardan foydalanib:

a) nechta 2 xonali tuzish mumkin: 5 ∙6=30 ta

b) nechta 3 xonali tuzish mumkin:5 ∙6 ∙ 6=180

c) nechta raqamlari takrorlanmaydigan 4 xonali

son tuzish mumkin.5 ∙5 ∙ 4 ∙ 3=300ta
 O’rinlashtirishlar. bo’yicha yetakchini necha xil usulda tanlab olish
mumkin.
I.Takrorsiz o’rinlashtirishlar.
1-usul.25 ∙ 24 ∙23=13800 ta
Ta’rif: m-elementdan tashkil topgan n tadan
n m! 3 25 !
takrorsiz o’rinlashtirishlar soni: Am = ga 2-usul. A25= =23 ∙24 ∙ 25=13800
(m−n)! ( 25−3 ) !
teng.
II.Takrorli o’rinlashtirishlar.
1. A={ 1,2,3,4 }-to’plam elementlardan foydalanib
Ta’rif: m-elementdan tashkil topgan n tadan
nechta raqamlari takrorlanmaydigan ikki xonali
son tuzish mumkin. takrorli o’rinlashtirishlar soni: Anm =m n ga teng.

12,13,14,21,23,24,31,32,34,41,42,43-12 ta 1. A={ 1,2,3,4 } -to’plam elementlardan foydalanib

nechta ikki xonali son tuzish mumkin.
4!
A24= =3 ∙ 4=12
( 4−2)! 1-usul.

2. A={ 0,1,2,3,4 } -to’plam elementlardan 12,13,14,21,23,24,31,32,34,41,42,43-12 ta

foydalanib nechta raqamlari takrorlanmaydigan
11,22,33,44-4ta jami: 12+4=16
uch xonali son tuzish mumkin.
2-usul A24=42=16
1-usul.

120,121,123,124,102,103,104,120,130,140, 2. A={ 0,1,2,3,4 } -to’plam elementlardan

foydalanib nechta raqamlari uch xonali son
131,132,134,201,203,204,210,213,214,230,231, tuzish mumkin.

234,240,241,243,301,302,304,310,312,314,320, 1-usul. 4 ∙5 ∙ 5=100 ta

321,324,340,341,342,401,402,403,410,412,413, 3 3 2 2
2-usul. A5 =5 =125 A5 =5 =25
420,421,423,430,431,432-48 ta. 125-25=100 ta
2-usul.4 ∙ 4 ∙ 3=48ta 3. 2 va 5 sonlardan foydalanib nechta 3 xonali
3 5! son tuzish mumkin.
3-usul. A5 = =3 ∙ 4 ∙ 5=60
( 5−3 ) ! 1-usul. 2 ∙2 ∙ 2=8 ta
4!
2
A 4= =3 ∙ 4=12 A35 −A 24 =48 ta 2-usul. A32 =23=8
( 4−2)!
4.Mijozning telifoni 7 ta raqamli iborat
3.Musobaqada 12 sportchi qatnashmoqda
bo’lib,561 dan boshlanadi.Mijoz a’zo bo’lgan bu
ularning ichidan birinchi ,ikkinchi va uchinchi
telifon stansiyasida nechta mijozga xizmat
o’rinlarni necha xil usulda tanlab olish mumkin.
ko’rsata oladi.
1-usul.12 ∙11 ∙10=1320 ta
1-usul. 561 10 ∙10 ∙ 10∙ 10=10000ta
3 12!
2-usul. A12= =10 ∙ 11∙ 12=1320 4
2-usul. A10=10 =10000
4
( 12−3 ) !

4.Gurudagi 25ta o’quvchidan guruh

sardori,guruh sardorining yordamchisi va sport

O’rin almashtirishlar.
I.Takrorsiz o’rin almashtirishlar.
Ta’rif: n ta elementdan tashkil topgan takrorsiz
o’rin almashtrishlar deb,shu elementlardan n
tadan olib tuzilgan o’rin almashtirishlarga
aytiladi. Pn=n!
1. 1,2 va 3 raqamlardan foydalanib nechta
uch xonali son tuzish mumkin.
123,132,213,231,312,321- 6ta
P3=3 !=6
2.Jami 4 xil kitobni kitob javoniga necha xil
usulda joylashtirish mumkin.
Matematika-M, Fizika -F, Kimyo-K,Tarix-T
MFKT,MFTK,MKFT,MKTF,MTKF,MTFK,
FMKT,FMTK,FKMT,FKTM,FTMK,FTKM
KMFT,KMTF,KFTM,KFMT,KTMF,KTFM
TMFK,TMKF,TFKM,TFMK,TKc)MF,TKFM
JAMI: 16 XIL
P4 =4 !=16
3.3 xil matematika kitobi va 3xil fizika kitoblarni
matematika kitoblari yon yon turadigan qilib
necha xil usulda joylashtirish mumkin.
4 ! ∙3 !=24 ∙ 6=144
4. 4 xil matematika kitobi va 3xil fizika
kitoblarni matematika kitoblari yon yon
turadigan va fizika kitoblarni ham yonma-yon
turadigan qilib necha xil usulda joylashtirish
mumkin. 4 ! ∙3 ! ∙ 2=288
5. 1,2,3,4 ,a,b son va harflardan foydalanib :
a) nechta oltitalik tuzish mumkin.
P6=6!=720
6 ∙ 5∙ 4 ∙3 ∙ 2∙ 1=720 .
b) harf bilan boshlanib harf bilan
tugaydigan nechta oltitalik tuzish
mumkin.
2 ! ∙ 4 !=48 ta
c) a……b -shakilda nechta oltitalik tuzish
mumkin.4 !=24
d) b-bilan tugaydigan nechta oltitalik
tuzish mumkin.5 !=120
e) nechta oltitalik juft son bilan
tugaydigan son tuzish mumkin.
5 ! ∙2 !=240
d) Toq son bilan boshlanib toq son bilan
tugaydigan nechta oltitalik tuzish
mumkin.2 ! ∙ 4 !=48
e) Toq son bilan boshlanib harf bilan
tugaydigan nechta oltitalik tuzish
mumkin.2 ∙ 4 ! ∙ 2=96
m) oxiri ikkita harf bilan tugaydigan
nechta oltitalik tuzish mumkin.
4 ! ∙2 !=48
6. 12056-sonning raqamlardan foydalanib nechta
raqamlari takrorlanmaydigan jami nechta 5
xonali son tuzish mumkin.
5 !−4 !=120−24=96
7.1,2,4,5,6 -raqamlardan foydalanib nechta 4 ga
bo’linadigan jami besh xonali turli son tuzish
mumkin.
3 ! ∙12 +3 ! ∙ 24 +3 ! ∙12 +3 ! ∙56 +3 ! ∙ 64 +3 ! ∙52
=24 ta
6.
 5.Quydagi rasimda shahar ko’chalarning eskizi
ko’rsatilgan .To’rist A dan chiqib B ga eng qisqa
yo’l bilan borish uchun necha xil usulda boradi.

I.Takrorli o’rin almashtirishlar.

Ta’rif:Takrorli o’rin almashtirish

deb,tarkibida a1 element k1 marta,a2 element
k2 marta va hokazo am element km marta 1-yo’nalish. 1-yo’nalish
qatnashuvchi n=k1+k2+….+km uzunlikdagi n
talikka aytiladi va u P(k1,k2,…,km) ko’rinishda KKDDDKD DKDKDDK
belgilanadi. (3+4 )!
K-3ta ,D-4 ta P ( 3,4 )= =35
p ( k 1 , k 2 , … .k m )=¿ ¿ 3 !∙ 4 !

6. ELEMENT-so’zining hariflarini almashtirib

1.misol: aba-elemtdan foydalanib nechta uchtalik
uchta E bir joyga kelmaslik sharti bilan nechta 7
tuzish mumkin.
ta harifli so’z hosil qilish mumkin.
aba,baa,aab-3ta E-3 ta ,L-1 ta ,M-1 ta,N-1 ta ,T- 1 ta
(2+1)! (3+1+1+1+1)!
a-2 ta,b-1ta P ( 2,1 )= =3 ta P ( 3,1,1,1,1 )= =840
2! ∙ 1! 3 ! ∙ 1! ∙ 1 ! ∙1 ! ∙1 !
2.misol:122333 -sonidan raqamlarni o’rnini Endi uchta E ni bir joyga qo’yib 5 elementli
almashtirib jami nechta 6 xonali son tuzish to’plam hosil qilamiz. P5=5 !=120
mumkin. 1dan-1ta,2dan-2ta,3dan-3ta. 840-120=720 so’z hosil qilish mumkin.
7. To’rist O nuqtadan A nuqtaga borish uchun
(1+2+3)! faqat shimol sharqqa yurish mumkin bo’lsa:
P ( 1,2,3 )= =60 ta
1 ! ∙2 !∙3 !

3.misol:”matematika” so’zidan harflarni o’rnini

almashtirib jami nechta so’z hosil qilish
mumkin.“m”-2 ta, “a”-3 ta, “t”-2 ta ,”e”-1 ta,
“i”-1 ta “k”- 1 ta.

( 2+ 3+2+1+1+ 1)!
P ( 2,3,2,1,1,1 )= =151200
2 ! ∙ 3! ∙2 ! ∙1 ! ∙ 1! ∙ 1!
a) O dan A ga necha xil usulda boradi.
4.misol:35650 -soning raqamlarni almashtirib (7+ 6)!
P ( 7,6 )=
jami nechta 5 xonali son tuzish mumkin. 7 ! ∙6 !
b) O dan A gacha bo’lgan marshrutlarda
1) “3”-1ta ,”5”-2ta ,”6”-1ta,”0”-1ta nechtasida B(3,3) nuqtadan o’tadi.
(1+2+1+1) ! (3+3)!
P ( 1,2,1,1 )= =60 ta O dan B gacha P ( 3 ,3 )= =20
1 !∙2 ! ∙ 1! ∙ 1! 3!∙3!
2) “3”-1ta ,”5”-2ta ,”6”-1ta (4 +3)!
B dan A gacha P ( 4 ,3 ) = =35
(1+2+1)! 4 ! ∙ 3!
P ( 1,2,1 )= =12 ta
1! ∙ 2 ! ∙1 ! Javob: P ( 3,3 ) ∙ P ( 4,3 )=700
60-12=48 ta
c) Marshrut O dan A ga [BC] yo’ldan yurmaslik
sharti bilan necha xil usulda borish mumkin.
 13 ! 6! 6!
− ∙ =1716−300=1416
7 ! ∙6 ! 3 ! ∙ 3! 4 ! ∙ 2!

d) Marshrut O dan A gacha bo’lgan yo’llarning

nechtasida B(3,3) yoki C(3;4 ) nuqtalardan
o’tadi.1) O dan A ga, B orqali o’tsin.

P ( 3,3 ) ∙ P ( 4,3 )=700

2) O dan A ga ,C orqali o’tsin.
P ( 3 , 4 ) ∙ P ( 4 , 2 )=525
3) O dan A ga B va C orqali o’tsin
P ( 3,3 ) ∙ P ( 4 , 2 )=3 0 0
Javob: 700+525-300=925
Aylanada o’rin almashtirish