KABANATA IV – PAGPOPROSESO NG
IMPORMASYON PARA SA KOMUNIKASYON
Hanguang Primarya
 Ito ang mga hanguang pinagmumulan ng
mga raw data, ika nga. Sa Literatura o
Pilosopiya, ilan sa mga hanguang primarya
ay ang tekstong pinag-aralan ang mga
datos ay ang mga nakalimbag sa bawat
pahina.
 Kauna-unahang reference. Mapa.
 Unang yugto
Hanguang Sekondarya
 Sinulat ang mga ito para sa mga iskolarli
at/o propesyonal na mambabasa. Binabasa
ito ng mga mananaliksik
Hanguang Tersyarya
 Kinapapalooban ito ng mga aklat at artikulo
na lumalagom at nag-uugat tungkol sa mga
naunang hanguan para sa pangkalahatang
mambabasa.
Hanguang Elektroniko
 Ang mga datos na matatagpuan sa internet
ay magagamit at mapagkakatiwalaan
katulad ng kanilang mga nakalimbag na
counterpart.
Pagbabasa at Pananaliksik ng Impormasyon
Sa Araling Literari, Sining at Kasaysayan, ang
mga hanguang primarya ay ang mga orihinal na
akda tulad ng mga sumusunod.
 Talaarawan
 Manuskripto
 Imahen
 Pelikula
 Eskrip ng pelikula
 Rekording
 Paglalapat ng musika
Nagpoprobayd ang mga ito ng mga datos sa
anyong salita, imahen, at tunog na magagamit
bilang ebidensyang pansuporta sa mga katwiran.
Sa mga larangan ng Ekonomiks, Sikolohiya,
Sosyolohiya at iba pa, kadalasang nangongolekta
ng datos mula sa pagmamasid at pag-
eeksperimento.
 Ang mga hanguang primarya ay mga
publikasyong unang nag-ulat ng mga iyon
mula sa mga akademikong dyornal
hanggang sa mga panggobyerno at
komersyal na database.
Ayon kay Turabian (2008), may apat na gamit
ang pagbabasa ng mga hanguang sekondarya:
1. Upang makakuha ng pamalit sa mga ‘di
abeylabol na hanguang primarya
 Ito ay inuulat ng mga hanguang sekondarya
ang mga datos na matatagpuan sa mga
hanguang primarya para magamit ang mga
datos na iyon upang maiwasan ang
misquotation o quotation out of context o
maling paggamit ng datos.
2. Upang malaman kung ano ang naisulat na ng
iba tungkol sa paksa
 Pinakamabisang paraan ng pag-alam kung
ano ang sinasabi ng iba tungkol sa isang
paksa ang pagbabasa ng mga hanguang
sekondarya.
3. Upang tumuklas ng mga modelong
magagamit sa pagsusulat, pag-uulat at
pagpapalakas ng argumento.
 Pagtuunang pansin ang mga uri ng
ebidensyang ginamit ng karmihan, maging
ang uri ng ebidensyang bihira o hindi
ginagamit.
4. Upang tumuklas ng mga taliwas na punto de
bista
 Ang pag-uulat ng mga impormasyong
nakalap ay magiging ganap lamang kung
naisaalang-alang ang mga inaasahang
tanong at pagtutol sa tagapakinig o
mambabasa.
 Ito ay hindi akma sa iyong panlasa.
Ilan pa sa mga magagawa sa pananaliksik o
pangangalap ng mga impormasyon na
iminungkahi ng Turabian (2008)
 I-skim ang mga espesyalisadong akdang
sanggunian (Skim specialized reference
works)
 Maghanap ng laybrari katalog (Search your
library catalog)
 Maghanap sa mga gabay sa peryodikal na
literature (Search guides to periodical
literature)
 Taluntunin ang bakas bibliyograpikal (Follow
bibliographical trail)
  I-browse ang mga istante ng libro (Browse
the shelves)
Pagsusuri ng Batis o Hanguan ng Impormasyon
Mahalaga sa pagpoproseso ng impormasyon para
sa komunikasyon ang pagsusuri ng mga hanguan
para sa relayabiliti.
May mga senyales o indikeytor ng relayabiliti ayon
kina Booth, et al. (2008; sa Bernales, et. al., 2019)
1. Ang mga hanguan ba ay nailathala ng
reputableng tagalimbag?
 Karamihan ng mga university press ay
relayabol lalo na kung kilala ang pangalan
ng unibersidad. Ang ilang komersyal na
manlilimbag ay relayabol lamang sa ilang
larangan. Maging iskeptikal sa mga
komersyal na aklat na may mga sensational
claim kahit pa ang awtor ay may Ph.D
pagkatapos ng kanyang pangalan.
2. Ang mga aklat o artikulo ba ay peer-
reviewed?
 Nasilip ba ito ng mga eksperto? Kumukuha
ng mga eksperto ang karamihan ng mga
reputableng tagalimbag at dyornal upang
rebyuhin ang isang libro o artikulo bago nila
iyon ilathala. Peer view ang tawag dito.
Kung ang publikasyon ay hindi nagdaan
dito, maging maingat sa paggamit niyon
3. Ang awtor ba ay isang reputableng iskolar?
 Mahirap itong masagot kung ang
mananaliksik ay bago lamang sa larangan.
Karamihan ng publikasyon ay nagtatala ng
akdemik na kredensyal ng awtor sa
mismong aklat. Maaari ring matagpuan sa
Internet ang kredensyal ng mga
reputableng awtor
4. Kung ang hanguan ay matatagpuan online
lamang, inisponsoran ba iyon ng isang
reputableng organisasyon.
 Ang isang web site ay kasingrelayabol
lamang ng isponsor niyon. Madalas,
mapagkakatiwalaan ang isang site na
inisponsor at mine-maintain o
pinapangasiwaan ng isang reputableng
organisasyon o mga indibidwal.
5. Ang hanguan ba ay napapanahon?
 Ang pagkanapapanahon ng isang hanguan
ay depende sa larangan, Sa computer
science, halimbawa, ang artikulo sa isang
dyomal ay maaaring hindi na napapanahon
sa loob lamang ng ilang buwan. Sa agham
panlipunan, ang limitasyon ay sampung
taon, humigit kumulang. Ang publikasyon sa
humanidades ay may mas mahabang buhay.
halimbawa, sa pilosopiya, ang mga
hanguang primary ay napapanahon sa loob
ng daan-taon, samantalang ang mga
hanguang sekondarya sa loob ng ilang
dekada.
6. Kung ang hanguan ay isang web site,
kakikitaan ba iyo ng mga bibliyograpikal na
datos?
 Sino ang nag-iisponsor at nangangasiwa ng
site? Sino ang nagsusulat ng ano mang
naka-post doon? Kailan iyong nilathala?
Kailan huling in-update ang site? Mahalaga
ang mga nabanggit na datos para sa layunin
ng pagtatala ng mga sanggunian sa
pananaliksik.
7. Kung ang hanguan ay aklat (maging artikulo),
mayroon ba iyong bibliograpiya?
 Kung mayroon, itinala ba sa bibliograpiya
ang mga hanguang binanggit sa mga
pagtalakay? Sapat ba ang mga kailangang
datos sa talaan? Kung wala, o hindi,
magduda ka na sapagkat wala kang
magiging paraan upang ma-follow up (at
maverify) ang anomang binabanggit sa
hanguan
8. Kung ang hanguan ay isang website, naging
maingat ba ang pagtalakay sa paksa?
 Huwag magtiwala sa mga site na mainit na
nakikipagtalo kahit pa ng adbokasiya,
umaatake sa mga tumataliwas, gumagawa
ng mga wild daim, gumagamit ng mapang-
abusing lenggwahe, o namumutiktik sa mga
maling ispeling, bantas, at gramatika.
9. Ang hanguan ba ay positibong nirebyu ng
ibang mananaliksik o iskolar?
 Ano ang sinasabi ng ibang mananaliksik o
iskolar hinggil sa hanguan? Positibo ba o
negatibo? Kung negatibo ang rebuy ng
bang mananaliksik o iskolar, malamang ay
 gayon din ang kahahantungan ng iyong ulat
o papel mo kung gagamitin mo iyon.

10. Ang hanguan ba ay madalas na Story Ladder – Katulad ng story sequence,

binabanggito sina-cite ng iba? ginagamit ito upang ipakita ang pagkakasunud-
 Matatantya kung gaano kaimpluwensya ang sunod ng mga pangyayari mula sa simula, gitna at
isang hanguan sa kung gaano kadalas iyong wakas. Dito isinasaayos ang mga pangyayari sa
sina-cite ng ibang awtor at mananaliksik. anyong hagdanan.
 Elementary
Ang mga indikeytor na nabanggit ay hindi
garantiya na relayabiliti. Kaya nga, hindi komo ang
isang hanguan ay isinulat ng isang reputableng
awtor o inilathala ng isang reputableng tagalimbag
ay maaari na iyong hindi suriin nang kritikal, at
ipasya kara-karaka na iyon ay relayabol.

Pag-uugay- ugnay ng impormasyon gamit ang

Story Pyramid – Ginagamit upang ilahad ang mga
graphic organizers
importanteng impormasyon sa isang kwento tulad
Para sa layunin ng komunikasyon, mahalagang ng mga pangunahing tauhan, tagpuan at
makita ang ugnayan ng mga impormasyong mahahalagang pangyayaring bumubuo sa banghay.
nakalap. Ang ugnayang ito ay abstrak, kaya para sa
marami ay mahirap itong makita, maipakita at Timeline – Tinutukoy ang panahon kung
maipaliwanag. pangyayaring madalas ay totoo.
 Araling Panlipunan
Upang madaling maunawaan, maipakita sa iba at  English
maipaliwanag ang ugnayan ng mga impormasyon,  Filipino
iminumungkahi ang paggamit ng graphic
organizers. Ito ay nagagamit bilang pantulong sap
ag-unawa ng binasa at sa pagsulat ng iba’t ibang
teksto.

KWL Chart – Ginagamit upang ilahad ang mga

impormasyong dati nang alam (know), nais
malaman (want) at natutunan (learn).
Flow Chart – Ginagamit upang ilarawan ang
pagkakasunod-sunod o daloy ng mga hakbang o
proseso mula sa una hanggang sa huli. Tinatawag
din itong sequence chart.
 TLE, ginagamit sa pagluluto

Venn Diagram – Ginagamit upang ilahad ang

dalawa o higit pang bagay o pagkakatulad at
pagkakaiba ng paksa.

Story Sequence – Ginagamit upang tukuyin ang

pangyayari mula sa simula, gitna at wakas.
 Main Idea and Details Chart – Ginagamit upang
Concept Map – Ginagamit upang ilarawan ang isa- isahin ang mga pangunahing ideya at mga
ugnayan ng mga konsepto o ideya. Tinatawag din sumusuportang detalye. Nahahawig ito sa isang
itong conceptual diagram. balangkas o outline.

Cluster Map – Ginagamit upang ilarawan ang isang

sentral na ideya at ng mga sumusuportang
konsepto o datos. Cause and Effect T-Chart – Ginagamit upang
ipakita ang mga impormasyong tumutukoy sa sanhi
at bunga.

Organizational Chart – Ginagamit upang ilarawan

Problem and Solution – Ginagamit upang ang hiyerkiya sa isang organisasyon.
ipakita ang mga impormasyong tumutukoy sa
problema at mga solusyon.

Fact and opinion – Ginagamit upang paghiwalayin

ang mga katotohanan at opinyon.
Pagsusuri ng Impormasyon
7 steps to better fact checking (Holan 2014)
 Hingian ng ebidensya ang sino mang
naghahayag ng claim.
 Maghanap ng natuklasan ng iba pang fact-
checkers na nauna.
 I-google.
 Maghanap sa deep web.
 Maghanap ng mga ekspertong may ibang
pananaw.
 Magbasa ng mga aklat.
 May iba pa ba?