Professional Documents
Culture Documents
კემპბელი თ17 382 390 ტრანსლაცია
კემპბელი თ17 382 390 ტრანსლაცია
3 transkripcia dnm
mrnm
ribosoma
translacia
polipeptidi
1. rogor moqmedebs pre-mrnm-is 5’ da 3’ bo-
loebis cvlileba mrnm-ze, romelic tovebs
birTvs?
2. aRwereT mbrnp-ebis roli rnm splaisingSi.
3. rogor xdeba rnm-is alternatiuli polipeptidi aminomJavebi
splaisingis Sedegad genebis raodenobaze
meti cilovani produqtebis warmoqmna?
trnm masTan
dakavSireb-
uli aminom-
JaviT
17.4
ribosoma
f
koncefcia tr
fe gli
382
W W suraTi 17.14 transportuli rnm-is (t rnm -is) struq-
tura. SeTanxmebis mixedviT, antikodonebi iwereba 3’ _ 5’ mimar-
aminomJavas TulebiT, rom 5’ _ 3’ mimarTulebiT daweril kodonebTan Sesabam-
dakavSirebis isad ganlagdnen (ix, suraTi 17.13). fuZeTa SewyvilebisaTvis, rnm
saiti jaWvebi, dnm-is msgavsad, antiparaleluri unda iyos. magaliTad,
antikodoni 3’-aag-5’ uwyvildeba mrnm-is kodons 5’-uuc-3’.
383
aminomJava aminoacil-trnm (a) organzomilebiani struqtura. yvela trnm-isaTvis
sinTetaza (fermenti) damaxasiaTebelia Sewyvilebul fuZeTa oTxi ubnisa da
sami maryuJis arseboba, aseve 3’ boloze aminomJavas da-
kavSirebis saitis fuZeTa Tanamimdevroba. antikodonuri
1 tripleti unikaluria TiToeuli tipis trnm-isaTvis.
aqtiuri saiti ukavSirdeba
aminomJavasa da atf-s. (varskvlavebiT aRniSnulia qimiurad modificirebuli
adenozini
fuZeebi, rac axasiaTebs trnm-s.)
atf (b) samganzomilebiani struqtura
(g) trnm-isaTvis am wignSi gamoyenebuli simbolo.
2
atf kargavs or P
jgufs da ukavSirdeba ami
nomJavas amf-is saxiT.
buli fuZe u SeiZleba Seuwyvildes mrnm-is kodonis
mesame poziciaze myof (3’ bolosTan) a-s an g-s. fuZeTa
pirofosfati adenozini
Sewyvilebis wesebis aseT Sesustebas qanaoba ewodeba.
qanaoba xsnis, ratom SeiZleba, rom mocemuli aminom-
Javas Sesabamisi sinonimuri kodonebi erTmaneTisagan
fosfatebi gansxvavdebodnen, Cveulebriv, mesame fuZis mixedviT,
magram ara sxva fuZeebiT.
trnm
ribosomebi
3
Sesabamisi trnm ribosomebi, cilis sinTezis procesSi, trnm-is an
kovalenturad
ukavSirdeba tikodonebis mrnm-is kodonebTan specifikur Sewyvi
aminomJavas, lebas uwyoben xels. ribosoma sakmaod didia, rom
Caanacvlebs
ra amf-s. eleqtronul mikroskopSi gamoCndes da is ori suber-
adenozini Teulisagan _ didi da patara suberTeulebisagan _
amf Sedgeba (suraTi 17.16). ribosomuli suberTeulebi age-
bulia cilebisa da rnm-is molekulebisagan, romelTac
4 ribosomuli rnm, an rrnm, ewodebaT. eukariotebSi, su-
fermenti gamoyofs gaaq-
tivebul aminomJavas. berTeulebi birTvakSi iqmneba. qromosomul dnm-ze ar-
sebuli ribosomuli rnm-is genebi transkribirdeba, rnm
ganicdis procesings da aiwyoba citoplazmidan Semot-
anil cilebTan erTad. Sedegad miRebuli ribosomuli
aminoacil trnm (`gaaq-
tivebuli aminomJava~) suberTeulebi birTvis forebis gavliT gadadian ci-
toplazmaSi. prokariotebsa da eukariotebSic, didi da
patara suberTeulebi funqcionaluri ribosomis Camo-
S S suraTi 17.15 aminoacil t rnm sinTetaza specifi- sayalibeblad mxolod m rnm -is molekulasTan dakav-
kur aminomJavebs akavSirebs trnm-Tan. trnm-isa da Sirebis Semdeg erTdeba. ribosomis masis daaxloebiT
aminomJavas dakavSireba endergonuli procesia, romelic ori mesamedi r rnm -ia. radganac ujredebis umetesoba-
atf -is xarjze xorcieldeba. atf kargavs fosfatis or Si aTasobiT ribosomaa, r rnm rnm -is yvelaze gavrcele-
jgufs da gardaiqmneba amf-ad (adenozin monofosfatad). bul tips warmoadgens.
prokariotebisa da eukariotebis ribosomebi Zalian
vas ribosomaze, mzard polipeptidur jaWvze. msgavsia struqturisa da funqciebis mixedviT. Tumca,
amocnobis meore saf exurs warmoadgens trnm-is eukariotebSi ribosomebi odnav didia da prokari-
antikodonsa da mrnm-is kodons Soris swori Sewyvileba. otebis ribosomebisagan garkveulwilad gansxvavdeba
aminomJavebis Sesabamisi TiToeuli mrnm-is kodonisaT- molekuluri SemadgenlobiT. es gansxvavebebi samedi-
vis TiTo trnm rom arsebobdes, trnm-ebis raodenoba cino TvalsazrisiT mniSvnelovania. garkveul antibio-
61 unda iyos (ix. suraTi 17.5). sinamdvileSi, arsebobs tikur wamlebs SeuZliaT prokariotuli ribosomebis
mxolod 45 trnm, rac miuTiTebs, rom zogierT trnm-s inaqtivireba, eukariotuli ribosomebis mier cilis
erTze met kodonTan dakavSireba unda SeeZlos. es mov- sinTezis unaris inhibirebis gareSe. aseTi wamlebi, maT
lena imitomaa SesaZlebeli, rom kodonis mesame fuZisa Soris tetraciklini da streptomicini, baqteriul in-
da t rnm-is antikodonis Sesabamisi fuZis Sewyvilebis feqciebTan sabrZolvelad gamoiyeneba.
wesebi ar aris iseTi mkacri, rogorc dnm-isa da m rnm-is ribosomebis struqtura asaxavs mis funqcias, rom
kodonebisaTvis. magaliTad, trnm-is 5’ boloze moTavse- erTmaneTTan `miiyvanos~ mrnm da aminomJavebis matare-
384
(a)moqmedi ribosomis kompiuteruli modeli. es aris
baqteriuli ribosomis modeli, romelic mis mTlian
transkripcia
dnm formas gviCvenebs. eukariotuli ribosoma, daaxloebiT,
msgavsia. ribosomuli suberTeuli aris ribosomuli rnm-is
mrnm molekulebisa da cilebis erToblioba.
ribosoma
translacia tunelis (b)dakavSirebis saitebis maCvenebeli sqematuri modeli.
polipeptidi gasasvleli ribosomas aqvs mrnm-is dakavSirebis saiti da trnm-is
mzardi dakavSirebis sami saiti, A, P da E saitebi. es sqematuri
polipeptidi ribosoma Semdgom diagramebSic Segvxvdeba.
trnm molekulebi
(g)sqematuri modeli mrnm-iTa da trnm-iT. trnm Tavsdeba
dakavSirebis saitze, rodesac misi antikodoni uwyvil-
deba mrnm-is kodons. P saitTan dakavSirebulia mzard
polipeptidTan bmuli trnm. A saitTan aris trnm, romelsac
didi
polipeptidur jaWvze dasamatebeli Semdegi aminomJava
suberTeuli moaqvs. gantvirTuli trnm ribosomas tovebs E saitidan.
E P
A
WW suraTi 17.16 moqmedi ribosomis anatomia
mcire
suberTeuli
385
ribosomis
1 didi
suberTeuli
P saiti
Met Met
mrnm
start kodoni
ribosomis
patara
suberTeuli translaciis iniciaciis
mrnm-is dakavSirebis saiti
kompleqsi
2
1 ribosomis patara suberTeuli ukavSirdeba m rnm -is molekulas. prokariotul ujredSi, am suberTeulze arsebuli m rnm -is da-
kavSirebis saiti amoicnobs specifikur nukleotidur Tanamimdevrobas mrnm-ze start kodonis gverdze, aRmavali mimarTulebiT.
iniciatori trnm, Tavisi uac antikodoniT, uwyvildeba start kodons aug-s. am trnm-s gadaaqvs aminomJava meTionini (Met).
2 ribosomis didi suberTeulis mierTeba asrulebs iniciaciis kompleqss. translaciis yvela komp onentis erTad Sesakrebad
saWiroa cilebi, romelTac iniciaciis faqtorebs uwodeben (ar aris naCvenebi). gtf iZleva am asociaciisaTvis saWiro ener-
gias. iniciatori trnm P saitzea. A saiti misawvdomia momdevno aminomJavas matarebeli trnm-isaTvis.
386
polipeptidis
kodonis amocnoba. Semosuli
amino bolo
transkripcia dnm aminoacil trnm-is antikodoni
uwyvildeba mrnm-ze komplemen-
mrnm
tarul kodons A saitze. gtf-is
ribosoma
translacia 1 hidrolizi zrdis am safexuris
sizustesa da efeqturobas.
polipeptidi
mrnm
ribosoma gamzade-
saiti saiti
buli Semdegi amino-
acil trnm-isTvis gtf
2 gdf
2
3
gdf
translokacia. ribosoma peptiduri bmis warmoqmna.
axdens A saitze ganlagebuli didi suberTeulis rrnm-is
gtf
trnm-is translokacias P molekula akatalizebs
saitze. P saitze mdebare peptiduri bmis warmoqm-
Tavisufali (carieli) trnm nas A saitze mdebare axal
gadadis E saitze, saidanac is aminomJavasa da P saitze
gamoiyofa. mrnm gadaadgil- ganlagebuli mzardi
deba masTan dakavSirebuli polipeptidis karboqsi
trnm-ebiT da Semdgom kodons bolos Soris. am safexuris
miitans translaciisaTvis A Sedegad, polipeptidi aR-
saitze. moCndeba A saitze mdebare
trnm-Tan dakavSirebuli.
S S suraTi 17.18 translaciis elongaciis cikli. diagramaze ar aris naCvenebi cilebi, romelTac elongaciis
faqtorebi ewodebaT. gtf-is hidrolizi mniSvnelovan rols asrulebs elongaciis procesSi.
damatebaSi monawileobs ramodenime cila, romelTac kodonobiT xdeba (anu, SeiZleba iTqvas, rom moZraobis
elongaciis faqtorebs uwodeben. axali aminomJavas dam- biji aris kodoni). prokariotebSi elongaciis cikls
ateba sam-safexuriani cikliT xorcieldeba, rac aRwer- wamis meaTedze naklebi dro sWirdeba da jaWvze yove-
ilia suraT 17.18-ze. energiis xarjva xdeba pirvel da li aminomJavas damatebisas Tavidan meordeba, sanam ar
mesame safexurebze. kodonis amocnoba saWiroebs gtf-is dasruldeba polipeptidis sinTezi.
ori molekulis hidrolizs, rac am safexuris sizustesa
da efeqturobas zrdis. kidev erTi gtf hidrolizdeba translaciis terminacia
translokaciis safexuris energiiT uzrunvelsayofad.
translaciis saboloo stadia terminaciaa (suraTi
m rnm gadaadgildeba ribosomaSi mxolod erTi
17.19). elongacia grZeldeba, sanam mrnm-ze ganlage-
mimarTulebiT, 5’ boloTi win; es Seesabameba ribosomis
buli stop kodoni miaRwevs ribosomis A saits. fuZeTa
gadaadgilebas m rnm -ze 5’ _ 3’ mimarTulebiT. mniS-
tripletebi uag, uaa da uga ar kodireben aminomJavebs,
vnelovania, rom ribosoma da m rnm erTmaneTis mimarT
aramed moqmedeben, rogorc translaciis dasrulebis
moZraoben erTi mimarTulebiT da gadaadgileba
signalebi. cila, romelsac gamoTavisuflebis (ril-
387
1 2 3
gamoTavisuflebis Tavisufali
faqtori polipeptidi
1 rodesac ribosoma miaRwevs stop kodons m rnm -ze, ribosomis A saiti, t rnm -is nacvlad, Rebulobs cilas, saxelad gamoTavisu-
flebis faqtori.
2 gamoTavisuflebis faqtori axdens P saitze mdebare t rnm -sa da polipeptiduri jaWvis bolo aminomJavas Soris arsebul bmis
hidrolizs. amrigad, polipeptidi gamoTavisufldeba ribosomidan.
3 ori ribosomuli suberTeuli da ansamblis sxva komponentebi disocirdebian.
poliribosoma
mrnm-is funqcionaluri cilis warmoqmnis
mrnm-is
dasawyisi
a. (5’ bolo) bolo dasruleba da mizanmimarTuli gadatana
(3’ bolo)
translaciis procesi xSirad ar aris sakmarisi
b. funqcionaluri cilis Sesaqmnelad. am nawilSi, Tqven
gaecnobiT modifikaciebs, romelTac polipeptiduri
jaWvebi ganicdian translaciis procesis Semdeg da
388
1 ribosoma 5
4 4
mrnm
3 6
sasignalo 2
peptidi
endoplazmuri
badis membrana
signalis
amomcnobi
nawilaki
(san) sasignalo peptidi cila
mocilda
san
cila
receptori
endoplazmuri translokaciis
badis sanaTuri kompleqsi
S S suraTi 17.21 cilebis eb-isken mizanmimarTuli gadatanis sasignalo meqanizmi. polipeptidi, romelic gamiznu-
lia endomembranuli sistemis an ujredidan sekreciisaTvis, iwyeba sasignalo peptidiT, aminomJavebis rigiT, romelic
mimarTavs mas eb-isaken. es suraTi gviCvenebs sekretoruli cilis sinTezs da mis imavdroul imports eb-Si. eb-sa da Semdeg
goljis aparatSi, cila ganicdis Semdgom procesings. sabolood, satransporto vezikula gadaitans mas plazmur mem-
branasTan, ujredidan gamosayofad (ix. suraTi 7.10).
aseve zogierT im meqanizms, romelTa saSualebiT xdeba aqtiuri mxolod mas Semdeg xdeba, rac fermenti jaWvis
dasrulebuli cilebis mizanmimarTuli gadatana ujre- centralur nawils amoWris da cila ori, erTmaneTTan
dis specifikuri ubnebis, saitebisaken. disulfiduri xidakebiT dakavSirebuli polipepti-
duri jaWvebisagan Sedgenili rCeba. sxva SemTxvevebSi,
cilis daxveva da post-translaciuri damoukideblad dasinTezebuli ori an meti polipep-
modifikaciebi tidebi, SesaZloa, SeerTdes da meoTxeuli struqturis
mqone cilis suberTeulebad iqces.
sinTezis procesSi, polipeptiduri jaWvi spon-
tanurad iwyebs daxvevasa da dakecvas da warmoiqmneba
polipeptidebis mizanmimarTuli gadatana
specifikuri konformaciis funqcionaluri molekula:
specifikuri adgilebisaken
sam-ganzomilebiani molekula meoradi da mesameuli
struqturiT (ix. suraTi 5.20). geni gansazRvravs pirve- cilis sinTezSi aqtiuri eukariotuli ujredebis
lad struqturas, xolo pirveladi struqtura, Tavis eleqtronul mikrifotografiebze Cans ribosomebis (da
mxriv, gansazRvravs konformacias. xSir SemTxvevaSi, poliribosomebis) ori populacia: Tavisufali da daka-
Caperonuli cila (Caperonini) exmareba polipeptids vSirebuli (bmuli) (ix. suraTi 6.11). Tavisufali ribo-
sworad daxvevaSi (ix. suraTi 5.23). somebi citozolSia gabneuli da umetesad asinTezeben
sanam cila Tavisi GgansakuTrebuli samuSaos Ses- cilebs, romlebic ixsneba citozolSi da aqve funq-
rulebas SeZlebs ujredSi, SesaZloa, saWiro iyos cionirebs. amis sapirispirod, bmuli ribosomebi daka-
damatebiTi safexurebi _ post-translaciuri modi- vSirebuli arian endoplazmuri badis (eb) citozolur
fikaciebi. garkveuli aminomJavebi ganicdian qimiur mxaresTan an birTvis garsTan. dakavSirebuli ribosome-
modifikaciebs Saqrebis, lipidebis, fosfatis jgufebi- bi asinTezeben endomembranuli sistemis (birTvis gar-
sa an sxva danamatebis mierTebiT. fermentebma Sesa- si, eb, goljis aparati, lizosomebi, vakuolebi da
Zloa, erTi an meti aminomJava moaSoron polipeptiduri plazmuri membrana) cilebs da aseve cilebs, romlebic
jaWvis aminobolos. zog SemTxvevaSi, erTi polipepti- unda gamoiyos ujredidan, rogoricaa insulini. Ta-
duri jaWvi, SesaZloa, fermentulad or an met nawilad visTavad, ribosomebi identuria da SeuZliaT statusis
gaixliCos. magaliTad, cila insulini Tavdapirvelad Secvla Tavisuflidan bmulisaken.
erTi polipeptiduri jaWvis saxiT sinTezdeba, magram ra gansazRvravs, nebismier konkretul dros ribo-
389
soma Tavisufali iqneba citozolSi, Tu xorklian eb-
sTan iqneba bmuli? polipeptidis sinTezi yovelTvis
citozolSi iwyeba, sadac Tavisufali ribosoma mrnm-is
koncefcia 17.5
molekulis translacias iwyebs. procesi aqvec dasrul-
rnm mraval rols asrulebs
deba, Tu mzardi polipeptidi Tavad ar ukarnaxebs ri-
bosomas, daukavSirdes eb-s. endomembranuli sistemis ujredSi: mimoxilva
an sekreciisaTvis gamiznuli cilebis polipeptidebi
moniSnulia sasignali peptidiT, romelic mimarTavs rogorc Cven ukve vnaxeT, cilis sinTezis (da eb-
cilas eb-saken (suraTi 17.21). sasignalo peptidi, daax- isaken mizanmimarTuli gadatanis) ujredul manqanaSi
loebiT 20 aminomJavasagan Sedgenili Tanamimdevroba, dominirebdnen sxvadasxva tipis rnm-ebi. mrnm-is garda,
ganlagebulia polipeptidis wamyvan (amino) boloSi, aq Sedis trnm, rrnm da, eukariotebSi, mbrnm da san rnm
an mis siaxloves, da ribosomidan mis gamosvlisTanave (cxrili 17.1). rnm-is kidev erTi tipi _ mcire birT-
amoicnoba cila-rnm-uli kompleqsis, saxelwodebiT _ vakuli rnm (mbkrnm, ingl. snoRNA) xels uwyobs pre-
rrnm transkriptebis procesings birTvakSi. es pro-
signalis amomcnobi nawilakis (san-ingl. SRP), mier.
cesi aucilebelia ribosomis warmoqmnisaTvis. rnm-is
es nawilaki moqmedebs, rogorc adaptori, romelsac mi-
am mcire molekulebs mravalferovani funqciebi aqvT:
aqvs ribosoma eb-is membranaSi CaSenebul receptorul
struqturulidan informaciulamde da katalizuramde.
cilasTan. es receptori warmoadgens multicilovani
Tanamedrove kvlevebma aseve gamoavlina mcire, erT an
translokaciuri kompleqsis nawils. polipeptidis sin-
or-jaWviani rnm-is molekulebis arseboba, romlebic
Tezi aq grZeldeba da mzardi polipeptidi cilovani
moulodnelad mniSvnelovan rols asruleben genebis
foris saSualebiT gaivlis membranas da aRwevs eb-is
RruSi (lumenSi). sasignalo peptidi, Cveulebriv, fer-
rnm-is warmomadgenlebi
17.1
mentulad moSordeba polipeptids. dasrulebuli po
lipeptidis danarCeni nawili, Tuki is sekretoruli cxrili
eukariotul ujredSi
cila unda iyos, gamoTavisufldeba eb-is RruSi arse-
bul xsnarSi (rogorc suraT 17.21-ze); da piriqiT, Tuki
polipeptidi membranuli cila unda iyos, is rCeba eb-is rnm-is warmomadgenlebi funqciebi
membranaSi nawilobriv CaSenebuli.
matricul rnm-s (mrnm) gadaaqvs informacia dnm-dan
sxva tipis sasignalo peptidebi gamoiyeneba polipep- ribosomebamde, romelic gansazRvavs
tidebis mizanmimarTulad gadasatanad mitoqondriebis, cilebSi aminomJavebis Tanmimdevrobas.
qloroplastebis, birTvis SigTavsisa da sxva organ- satrasnporto rnm-i (srnm) moqmedebs rogorc molekula-adap-
elebisaken, romlebic ar ekuTvnian endomembranul si tori cilebis sinTezisas; gardaqmnis
mrnm-is kodonebs amino mJavebad.
st emas. am SemTxvevebSi, mniSvnelovani gansxvaveba is
aris, rom translacia citozolSive mTavrdeba da poli- ribosomuli rnm-i (rrnm) asrulebs ribosomebSi katalizur
(ribozimul) da struqturul rols.
peptidi Semdgom importirdeba organelaSi. translo-
kaciis meqanizmebi aseve varirebs, magram yvela aqamde pirveladi transkripti mrnm-sTvis, srnm-sTvis an rrnm-
saTvis `winamorbedis~ rols TamaSobs
Seswavlil SemTxvevaSi, `safosto indeqss~, romelic iqamde,sanam ar Sewyvets arsebobas
mimarTavs cilebs sekreciisa Tu ujreduli dislokaci- Serwymis an, piriqiT, daSlis Sedegad.
zogi rnm introni moqmedebs rogorc
isaken, raime tipis sasignalo peptidi warmoadgens. pro- ribozimi, da katalizirebs sakuTar
kariotebi aseve iyeneben sasignalo Tanamimdevrobebs daSlas.
cilebis mizanmimarTulad gadasatanad sekreciisaTvis. mcire birTvuli rnm-i (mbrnm) TamaSobs struqturul da katalizur
rols splaisozomebSi, romlebic war-
moadgenen cilis da rnm-is kompleqss,
17.4
romelic Tavis mxriv aerTianebs
pirvelad transcripts.
koncefcia testi
san (rnm) warmoadgens signalis amomcnobi
nawilakis komponents (san), cilis da
1. romeli ori procesi warmoadgens garants, rnm-is kompleqsi, romelic amoicnobs
sasignalo peptidebs polipeptidebSi,
rom mzard polipeptidur jaWvs daemateba endoplazmuri badisaTvis.
swori (saWiro) aminomJava?
mcire birTvuli rnm (mcbrnm) monawileobas iRebs birTvSi mimdin-
2. aRwereT, ra sargebloba SeiZleba mouta- are pre-rnm-is transkripciaSi ribo-
nos ujreds poliribosomebis warmoqmnam? somuli suberTeulis formirebisas.
3. aRwereT, rogor transportirdeba endo-
mcire interferirebuli CarTulia genis eqspresiis
membranul sistemaSi sasekrecio polipep- rnm (mirnm) da mikro-rnm (mirnm) regulaciaSi.
tidi?
390