t   

_
 
_
(t)  e A  sh  t   B  ch  t  (101)
    
3.3.4. Logaritmik Azalma
Kritik sönüm altı sistemler için hareketin genliklerindeki azalmalar
hesaplanabilir. Genliklerdeki bu azalma logaritmik azalma olarak
adlandırılır ve (δ) ile simgelenir.
Sistemin serbest titreşimindeki birbirini takip eden iki genliğin oranı
logaritmik azalma olarak ifade edilir.
 δ(t)

 n 
δ0   ln  
  n 1 
δ1
δ2
4π/ωD
t
2π/ωD

Şekil-20: Kritik sönüm altı sistemde logaritmik azalma

Logaritmik azalma;
 n 
  ln   (102)
  n 1  2 4
(97) numaralı deplasman denkleminde t1  ve t 2  değerleri için
D D
δ(t1) ve δ(t2) değerleri hesaplanır ve oranlanır ise aşağıdaki bağıntı
bulunur.
2 2
 2    2  
 t1    e D
cos D     e D
cos2  
 D   D 
4 4
 4    4  
 t 2    e D
cos D     e D
cos4  
 D   D 
  2 
 t1    
2
 
2

cos2   e cos

 D   e D D 2 
D
 4
 4
e
 4     
 t 2   e D cos4   e D cos (103)
 D 
 n   

  2 
2
  ln   ln e D
(104)

 n1    
  D

Logaritmik azalma bağıntısı olan (104) numaralı bağıntıda doğal ve

sönümlü açısal frekanslar yerine D   1 2 yazılır ise logaritmik
azalma aşağıdaki gibi ifade edilir.
   2
  2  2  (105)
D  1 2
1 2

Şayet sönüm oranı (ξ) değeri düşük ise bu tür sistemlerin logaritmik
azalma değeri aşağıdaki gibi hesaplanabilir.

  2  (106)

n 2
D
Düşük (ξ) sönüm oranları için e terimi ωD≈ω olduğu için
n1
n
 e 2  yazılabilir. (107)
 n 1
e2πξ seriye açılır ise aşağıdaki bağıntı yazılır:
n 2 
 e  1  2 
2 2

2
 .....
3
(108)
n 1 2! 3!
Serinin ilk terimi dikkate alınır ise, düşük sönüm oranları için (ξ) aşağıdaki
bağıntı yazılabilir:

n
 1 2; n  n1  2 n1
n1
n  n1
 (109)
2  n1
Aralarında (m) adet periyot bulunan iki genlik için logaritmik azalma
aşağıdaki gibi yazılır:
 n  
ln   2  m      (110)
  n1  D
Çok düşük sönümler için;
n  n 1
 (111)
2  m    n 1
 TEK SERBESTLİK DERECELİ ZORLANMAMIŞ
SİSTEMLERE AİT ÖRNEKLER

ÖRNEK #1:
(AB) konsol kirişinin serbest (B) ucundaki yay sabiti k2=20 kg/cm
olan yaya 980 kg ağırlığındaki yük asılmıştır. Konsol kirişin (L) boyu 25
cm. kesit 0,5/1,0 cm. olduğuna göre sistemin doğal (tabii) frekansını
belirleyiniz? (E=2,1*106 kg/cm2; g=9,81 m/sn2 alınacaktır.) Sönümü ihmal
ediniz.
 a
A B
a
0,5 cm.
k2=20 kg/cm
1 cm.

(a-a kesiti)

W= 980 kg
L= 25 cm.
Konsol kirişin (B) ucuna etki eden (P) tekil yükü nedeni ile kirişin (B)
ucunun çökme miktarı kayma tesirleri ihmal edilerek virtüel iş denklemi
ile hesaplanabilir.
L
P L
Px 2
 Px  3
PL3
B   dx    
A B 0
EI  3  EI  0 3  EI
(EI, L)
3  EI
P  k   olup P  3   B
M( x )  P  x L
m( x )   x Buradan konsol kirişin elastik yay katsayısı

3  EI
k1  3 bulunur.
L
 0,53 *1 3* 2,1106
*0,0104
I  0,0104 cm ; k1 
4
3
 4,2 kg/ cm
12 25
Kirişin deplasman hareketi: Elastik kiriş hareketi ve yay hareketi
toplamıdır.

A B
δst+δd

Ağırlığın asılı olduğu yay ve (AB) kirişinin

elastik rijitliği seri bağlı yay gibi
düşünülebilir.
 k1=4,2 kg/cm k2=20 kg/cm k
W W

Sistemin toplam yay sabiti (seri bağlı yay) için

1 1 1 k2 k1 4,2*20
   ; k 3,47 kg/ cm347 kg/ m
k k1 k2 k2  k1 4,220
Sistemin tabii frekansı;

k 347
  ;
2
  1,862 rd / sn bulunur.
m 981/ 9,81
4. TEK SERBESTLİK DERECELİ SİSTEMLERİN ZORLANMIŞ
TİTREŞİMLERİ

4.1. Harmonik Yüklü Sönümsüz Sistemler

Tek serbestlik dereceli sisteme (TSD) zamana göre değişimi sinüs
veya cosinüs fonksiyonu olarak ifade edilen dış zorlama kuvvetinin ya da
güçlü yer ivmelerinin etkidiği varsayalım. Tek serbestlik dereceli bu
sistemin sönümsüz olduğu kabul edilecektir.
 δ(t) δ(t)

..
k m  ( t ) _ 
m P(t) k.δ(t) P0  sin t 
 

Şekil-21:
a.) Sönümsüz tek serbestlik dereceli sistem
b.) Sönümsüz TSD sistemin serbest cisim diyagramı
 _
Burada  yükün açısal frekansı, P0 dış yükün genliğidir. TSD sönümsüz
sistemin hareket denklemi D’Alembert İlkesi ile aşağıdaki gibi
yazılabilir.
..
  _
m  (t )  k  (t )  P0  sin  t  (112)
 
Hareket denkleminin genel çözümü için diferansiyel denklemin özel ve
homojen kısımlarının toplamı dikkate alınır. Genel çözüm aşağıdaki gibi
yazılır:
 g (t)   h (t)   p (t) (113)
Burada; δh(t), homojen çözüm fonksiyonunu; δp(t), özel çözüm
fonksiyonunu tanımlamaktadır.
Homojen kısım çözümü:(δh(t))
..
m  ( t )  k  ( t )  0 (114)
(114) numaralı denklemin her iki tarafı (m) kütle değerine bölünür ise,
aşağıdaki bağıntı bulunur.
.. k ..
(t)   (t)  0; (t)    (t)  0
2
(115)
m
Karakteristik denklem:

D    D  0;
2 2
D1,2  i
Homojen çözüm:
 h ( t )  A  sint   B  cost  (116)
(116) numaralı bağıntı serbest titreşim hareketini belirlemektedir.
Özel kısım çözümü:(δp(t))
Özel çözüm için (112) numaralı denklemin sağ tarafındaki fonksiyon için
çözüm fonksiyonu aşağıdaki gibi seçilebilir:

_  _ 
 p ( t )  C  sin  t   D  cos  t  (117)
   
(117) numaralı denklemin ardışık türevleri, (112) numaralı denklemde
yerine yazılır ise (120) numaralı bağıntı elde edilir.
 _
Burada; tatbik edilen kuvvetin açısal frekansının  ; sistemin
titreşiminin açısal frekansına (ω) oranı aşağıdaki gibi yazılır.
_

 (125)

Böylece (124) numaralı denklem aşağıdaki gibi yazılır:


C  1  
P0
k
2
 (125)

C katsayısı (125) numaralı denklemden aşağıdaki gibi elde edilir.

P0 1
C *
 
(126)
k 1  2
 Böylece özel çözüm fonksiyonu aşağıdaki gibi yazılır:
P0 1  
_
 p (t)    sin   t 

k 1  2
  
(127)

Genel çözüm ise (116) ve (127) numaralı fonksiyonların toplamı olarak

ifade edilir:
P0 1   (128)
_
 g ( t )  A  sin t   B  cost     sin  t 
k 1  
2

 
(128) numaralı genel çözüm fonksiyonu başlangıçta sükunet halinde olan
TSD sistem için
.
1. (t  0)  0; 2. (t  0)  0
 .
Böylece (t  0)  0 ve (t  0)  0 başlangıç koşulları altında
deplasman ifadesi aşağıdaki gibi yazılır:

  P0 1 P0 1 _ 
(t )     sint     sin  t 
k 
1  2
 k 1  2
    (132)

P0 1  _  
(t )    sin  t     sint 
k 1 2
   _ 
(133)

(133) numaralı denklem harmonik  açısal frekansına sahip P0 genlikli

dış zorlamadan ötürü sönümsüz TSD sistemde oluşan zamana bağlı
deplasmanı göstermektedir. Bu deplasman ifadesi;
 P0 1  
_
  P0 1
  sin  t  ve   sint 

k 1  2
  k 1  2
 
harmonik türevlerinin toplamı olarak ifade edilebilir.
P0
(133) numaralı denklemde  Statik terimi; statik yer değiştirme
k
miktarıdır. P0 kuvveti uygulandığında statik olarak statik yer değiştirmesi
oluşur.
1
(133) numaralı bağıntıda

1  2  terimi; “büyütme faktörü” adını
almaktadır. Dinamik yük artışını simgelemektedir.
_  _
sin   t  ; açısal frekansı  olan, dış zorlamanın bir bileşenidir.
  (Tatbik edilen yüke bağlı daimi kararlı davranışı ifade eder.)
  sin t  ; TSD sistemin ω açısal frekansına ve başlangıç şartlarına
bağlı geçici titreşimi ifade eder.
Sönümsüz TSD sistemlerde   sin t  terimi sonsuza kadar devam
eder. Sönümlü sistemlerde ise zaman ile kaybolmaktadır.
4.1. 1. Davranış Oranı: R(t)
Davranış oranı R(t); (t) anındaki dinamik yer değiştirme miktarının
δ(t); (P0/k) ile ifade edilen statik yer değiştirme miktarına oranı olarak
tanımlanmaktadır.
( t ) ( t )
R (t)   (134)
 Statik P0 / k 
 .
(t  0)  0 ve (t  0)  0 başlangıç koşulları altında davranış oranı R(t)
aşağıdaki gibi hesaplanır:

P0 1  _  
  sin  t     sint 
R (t ) 

k 1  2
     (135)
P0 / k 
.
Böylece R(t) davranış oranı (t  0)  0 ve (t  0)  0 başlangıç
koşulları altında aşağıdaki gibi yazılır:

1  _  
R(t )   sin  t     sint 
 
(136)
1  2
   
 4.2. Harmonik Yüklü Sönümlü Sistemler
Harmonik yüklü sönümlü TSD sistemin fizik ve matematiksel yay-
kütle modeli (Şekil-22)’deki gibi gösterilebilir.
δ(t)

k
m _ 
P0  sin t 
  δ(t)
c
FS(t)
(a) _ 
P0  sin t 
FD(t)  
Şekil-22:
a.) TSD sönümlü sistemin yay-kütle modeli
b.) TSD sönümlü sistemin SCD (Serbest cisim diyagramı) (b)
(m) kütleli TSD sisteme etkiyen kuvvetlerin dengesinden ve D’Alembert
ilkesinden aşağıdaki bağıntı yazılabilir:
.. .
  _
m  (t)  c  (t)  k  (t)  P0  sin t  (137)
 
(137) numaralı denklemin sağ ve sol tarafları (m) kütlesi ile bölünür ise
aşağıdaki bağıntı elde edilir:
c .
.. k P0 _ 
(t)   (t)   (t)   sin  t  (138)
m m m  
c c
  olup ξ sönüm oranı; c sönüm katsayısı olarak
ccr 2m anılmaktadır.
 c k
2  olur  2
dir.
m m
(138) numaralı zorlanmış titreşimin hareket denklemi, (ξ) sönüm oranı ve
titreşimin açısal frekansına bağlı olarak aşağıdaki gibi yazılır.
.. . P  _

(t)  2 (t)    (t)   sin  t 
2 0
(139)
m  
(139) numaralı hareket denkleminin genel çözümü homojen ve özel
(particular) çözümün toplamı şeklinde ifade edilebilir:

 gc ( t )   h c ( t )   pc ( t ) (140)
 Kritik sönüm altı sistem (c<ccr) olduğu varsayılır ise (139) numaralı
hareket denkleminin homojen çözümü aşağıdaki gibi yazılır:

 h c (t )  e  t
 A  sinD t   B  cosD t  (143)

Özel kısım çözümü:(δpc(t))

(139) numaralı denklemin özel çözümü için aşağıdaki fonksiyon kabul
edilebilir:
_  _ 
 pc (t )  C  sin  t   D  cos  t  (144)
   
(144) numaralı fonksiyonun ardışık türevleri (139) numaralı fonksiyonda
yerine yazılır ise aşağıdaki (147) numaralı bağıntı elde edilir:
 P0
pc (t)  
1 


sin
 _  P0
 t   
2

 2

_ 

cos t 
2

k 1 2  2 2

  k 1 2  2
2 2
   
(158)
Genel çözüm aşağıdaki gibi yazılır:

 gc (t )  e  t
 A  sinD t   B  cosD t  
  _ 
P0

1
  _ 
  1    sin  t   2  cos  t 
2


k 1   2 2  22      
(159)
(159) numaralı denklemdeki ilk terim e-ξωt katsayısı nedeni ile belli bir (t)
zamanından sonra kaybolduğu için geçici titreşimi ifade etmektedir.
Hareketin kararlı titreşimini belirten ve tatbik edilen dinamik (yükün)
zorlamanın frekansından olan 2. terim dinamik yük ile aynı fazda değildir.
Bu kararlı yer değiştirme davranışı kompleks düzlemde (Şekil-23)’de
gösterildiği gibi ifade edilir.
 Sanal (sin)

_
t Gerçek (cos)
θ P0 

 1  2 

 
P0

2
 ρ k  
 1    2 
2 2 2

k  
 1    2 
2 2 2

Şekil-23: Kararlı titreşimin yer değiştirmesi

 Kararlı titreşimin (ρ) genliği aşağıdaki gibi hesaplanır:


P0 2 2

 1  2 2
 P0
 
1
1     2 
(160)
1     2
2
k 2 2 2 k 2 2 2

Tatbik edilen yük ile bu yük davranışının arkasında kalan deplasman

davranışı arasındaki faz açısı (θ) aşağıdaki gibi hesaplanır:
P0

2

tg 
2

k 1   22
2
 
2 (161)
P0

1   2
 1 2


k 1   22
2 2

Kararlı titreşim denklemi ise aşağıdaki gibi ifade edilebilir:

  _
(t )    sin    t  (162)
 
Ancak (θ) faz açısının 00 ≤ θ ≤1800 olduğu için (163) numaralı kararlı
titreşim denklemi aşağıdaki gibi yazılır:
_ 
(t)    sin  t    (163)
 
Bileşke davranışın genliği olan (ρ) değerinin; P0 kuvvetinden oluşan
δS=(P0/k) statik yer değiştirmeye oranı dinamik büyütme faktörü (DBF)
olarak adlandırılır ve aşağıdaki gibi elde edilir:
 P0 1


DBF 
k 
1   2
2 2 2


 1
(164)
S P0
1   2
2 2 2
 
k
Dinamik büyütme faktörünün ξ, sönüm oranı; β, frekans oranlarına bağlı
değişimi (Şekil-24)’de sunulmuştur.
 DBF

Şekil-24: Dinamik büyütme faktörünün (ξ) sönüm oranı

(β) frekans oranına bağlı olarak değişimi