SOLAF KPS

JILID 1
SOLAF KPS
JILID 1

Pembolehubah adalah sesuatu atau maklumat yang boleh berubah-

ubah.

Pembolehubah adalah :

 Pembolehubah yang dimanipulasi (PM)

 Pembolehubah yang bergerakbalas (PGB)
 Pembolehubah yang dimalarkan atau yang dikawal

Pembolehubah yang bergerakbalas (PGB)

Perkara yang diperhatikan / diukur/ direkodkan/ keputusan daripada penyiasatan.

Pembolehubah yang dimanipulasi (PM)

Perkara yang diubah (berbeza) atau dimanipulasikan dalam sesuatu penyiasatan dan
ianya memberikan kesan kepada apa yang diperhatikan.

Pembolehubah yang dimalarkan

Perkara yang sama(tidak diubah) dan tetap/malar dalam penyiasatan.

Mengenalpasti pembolehubah yang dimanipulasi (PGM),

pembolehubah yang bergerakbalas (PB) dan pembolehubah
yang dimalarkan dalam penyiasatan.
SOLAF KPS
JILID 1

Contoh 1:

Bilangan mentol Kecerahan mentol

3 Terang
PM PGB
2 Lebih terang

1 Paling terang

PGB

Contoh 2

PM

Suhu ⁰C 28 ⁰C 45⁰C

Isipadu air yang tinggal / ml 20 15

PGB

Contoh 3

Bilangan pergerakan dada dalam seminit PGB

80
70
60
50
40
30
PM
20

10 Jarak larian
(m)
20 40 60 80 100
SOLAF KPS
JILID 1

Contoh 4.

Pembolehubah dimanipulasi (PM)

Sekumpulan murid menjalankan eksperimen untuk mengkaji pergerakan

kereta mainan yang menggunakan bilangan roda yang berbeza tetapi saiz yang
sama. Jarak yang dilalui oleh kereta mainan diukur.
Saiz roda
Pembolehubah bergerakbalas(PGB)
Apa yang dimalarkan

Contoh 5.

Gambarajah menunjukkan dua litar yang disediakan oleh Aminuddin dalam satu
penyiasatan.

Gambarajah menunjukkan dua

litar berbeza –litar bersiri dan
mentol R litar selari. Maka yang
dimanipulasikan adalah JENIS
mentol S LITAR.(PM)
Mentol P Mentol Q

W X

Pemerhatian yang direkodkan oleh Aminuddin adalah:

Pemerhatian : Mentol di litar X lebih cerah daripada mentol di litar W

Kecerahan mentol Pembolehubah bergerakbalas(PGB)

Apa yang dimalarkan : Bilangan/Jenis bateri

Rujuk kepada rajah
Bilangan/Jenis mentol
SOLAF KPS
JILID 1

Nota: Untuk setiap pembolehubah, adalah penting untuk menulis

parameter dan objek bersama.

Contoh : Saiz kereta mainan

Parameter objek

Parameter Objek Ayat

Jumlah Guli Jumlah guli

Saiz Bola Saiz bola

Bilangan Anak ikan Bilangan anak ikan

Kuantiti Biji benih Kuantiti biji benih

Tinggi Pokok Tinggi pokok/Ketinggian pokok

Jisim Buku Jisim buku

Jarak Kereta mainan Jarak yang dilalui oleh kereta mainan

Kehadiran Udara Kehadiran udara

Keadaan Anak pokok Keadaan anak pokok

Suhu Air Suhu air

Keupayaan Air Keupayaan menyerap air

Ketebalan Tuala Ketebalan tuala

Kekuatan Model Kekuatan model

Kestabilan Meja Kestabilan meja

Kualiti Baja Kualiti baja

Jenis Paku Jenis paku

Kecerahan Mentol Kecerahan mentol

Bentuk Bongkah Bentuk bongkah

SOLAF KPS
JILID 1

Pergerakan Troli Pergerakan troli

Luas tapak kubus Luas tapak kubus

Luas Gelanggang badminton Luas gelanggang badsminton

Lokasi Anak pokok Lokasi anak pokok diletakkan

Kedudukan Tiang Kedudukan tiang

Diameter Bulatan Diameter bulatan

Warna Daun Warna daun

Arah Bayang-bayang Arah bayang-bayang

Bahagian Tumbuhan Bahagian tumbuhan

Pertumbuhan Biji benih Pertumbuhan biji benih

Isipadu Cecair Isipadu cecair

Panjang Tali Panjang tali

Kelajuan Kereta mainan Kelajuan kereta mainan

Contoh soalan:
a. Berdasarkan penyiasatan, nyatakan:
i) pembolehubah yang dimanipulasikan
ii) pembolehubah yang bergerakbalas

b. Nyatakan pembolehubah yang dimanipulasikan dalam penyiasatan di atas.

c. Tuliskan dua pembolehubah daripada penyiasatan di atas.

d. Daripada data yang diberi, kenalpasti apa yang :

i) dimalarkan
ii) dimanipulasikan:
iii) bergerakbalas:

e. Nyatakan apa yang dimalarkan dalam penyiasatan.

f. Tuliskan dua maklumat berdasarkan penyiasatan di atas.

g. Nyatakan dua maklumat yang dikumpulkan dalam penyiasatan di atas.
SOLAF KPS
JILID 1

LATIHAN
1 Razak, Kamilia dan Suresh menjalankan penyiasatan untuk mengenalpasti perhubungan
diantara jarak sumber cahaya dari objek dan saiz bayang-bayang. Pemerhatian
direkodkan ke dalam jadual di bawah.

Jarak sumber cahaya dari objek (cm) Saiz bayang-bayang (cm)

6 16

10 X

14 8

18 6

A Berdasarkan daripada keputusan di atas, nyatakan:

i. Pembolehubah yang dimanipulasikan

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
ii Pembolehubah yang bergerakbalas

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2 Tiga bekas R,S dan T mengandungi jumlah tanah kebun yang sama yang ditanam dengan
biji benih yang sama tinggi. Biji benih ditanam dengan jarak 5 cm. Bekas diletakkan di
luar dan disiram dengan jumlah air yang sama setiap hari. Selepas tiga minggu purata
ketinggian biji benih diambil. Keputusannya adalah seperti di dalam jadual.

Bekas Jumlah biji benih Purata ketinggian biji benih (cm)

P 3 16

Q 6 12

R 9 8

Nyatakan,
i. pembolehubah yang dimanipulasikan …………………………..………………………………………………….

ii. pembolehubah yang bergerakbalas ………………………………………………………………………………..

iii. pembolehubah yang dimalarkan ….…………………………………………………………………………………..

SOLAF KPS
JILID 1

3 Empat ekor tikus putih dimasukkan ke dalam sangkar M dan 12 ekor ke dalam sangkar
N. Saiz setiap sangkar adalah sama. Di dalam setiap sangkar jumlah tikus jantan dan
betina adalah sama. Tikus dalam sangkar N diberikan jumlah makanan dan air yang
sama seperti di dalam sangkar M setiap hari. Setiap tikus dalam sangkar M dan N
ditimbang selepas 3 minggu. Purata jisim tikus dalam setiap sangkar diperolehi.

Sangkar Bilangan tikus Purata jisim tikus

M 4 72 g

N 12 50 g

a. Nyatakan:

i. pembolehubah yang dimanipulasikan

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ii. pembolehubah yang bergerakbalas

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

iii. pembolehubah yang dimalarkan

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

4 Jadual di bawah menunjukkan masa yang diambil oleh empat orang murid untuk
melengkapkan ujian Matematik.
Murid Masa yang diambil untuk melengkapkan ujian (minit)

Rafiq 5

Akmal 10

Danish 20

Azhar 12

a Dalam aktviti ini,

i) Pembolehubah yang dimalarkan …………………………………………………………………………………

ii) Pembolehubah yang bergerakbalas .………………………………………………………………………….
iii) Pembolehubah yang dimanipulasikan ………………………………………………………………………..
SOLAF KPS
JILID 1

5 Dalam satu penyiasatan, tiga kapak yang berbeza kelebarannya digunakan untuk
membelah kayu. Jadual di bawah menunjukkan keputusan penyiasatan.
Kapak P Q R

Lebar belakang bilah (cm) 3 6 9

Bilangan bongkah kayu yang dibelah dalam 30 minit 4 8 12

a. Apakah pembolehubah yang dimalarkan dalam penyiasatan ini?

………………………………………………………………………………………………………………………………………..
b. Nyatakan dua pembolehubah daripada penyiasatan di atas.

i) ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

ii)……………………………………………………………………………………………………………………………………..

6 Satu penyiasatan dijalankan utuk mengkaji perhubungan di antara pengguna dan

pengeluar makanan dalam satu habitat. Ia melibatkan tikus dan ular di sawah padi.
Pemerhatian dalam penyiasatan direkodkan di dalam jadual di bawah.

Minggu 1 2 3 4

Bilangan ular 9 14 18 23

Bilangan tikus 48 38 32 22

Nyatakan:
i. Pembolehubah yang dimanipulasikan

………………………………………………………………………………………………………………………….
ii. Pembolehubah yang bergerakbalas

………………………………………………………………………………………………………………………….
iii. Pembolehubah yang dimalarkan

……………………………………………………………………………………………………………………..
SOLAF KPS
JILID 1

7 Jadual menunjukkan satu pemerhatian dalam satu eksperimen yang dijalankan oleh
beberapa orang murid. Empat objek yang berbeza ketinggian digunakan untuk
menampung berat beban.

Objek P Q R S

Jisim yang boleh ditampung 50 100 150 200

(g)

Nyatakan :

i. Pembolehubah yang dimanipulasikan

. ……………………………………………………………………………………………………………………………..

ii. Pembolehubah yang bergerakbalas

………………………………………………………………………………………………………………………………….

8 100ml air dituangkan ke dalam tabung didih dan suhu air diukur.Kemudian, air
dipanaskan setiap 3 minit sehingga minit ke 6.
Suhu air (⁰C)

60
50
40
30
20
10
Masa (minit)
0
0 3 6

Keputusan dipamerkan di dalam carta bar:

a) Apakah pembolehubah yang dimalarkan.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

b) Nyatakan dua maklumat yang dikumpulkan daripada penyiasatan di atas.

………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………
SOLAF KPS
JILID 1

9. Carta bar di bawah menunjukkan keluasan hutan yang ditebang daripada tahun 2003
hingga tahun 2007.

40
35

Luas hutan yang 30

25
ditebang(hektar)
20
15
10
5
0
Tahun
2003 2004 2005 2006 2007

Nyatakan,
i. pembolehubah yang dimanipulasikan

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ii. pembolehubah yang bergerakbalas:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

10 Sekumpulan murid dikehendaki membina tiga model menara dengan ketinggian sama
menggunakan kad manila. Ketiga-tiga model yang telah dibina oleh kumpulan tersebut
ditunjukkan di dalam jadual di bawah.

Model X Model Y Model Z

Setiap model diletakkan di atas satu satah condong untuk menyiasat kestabilannya.
Keputusan pemerhatian adalah seperti di bawah.

Model Y tumbang dahulu, diikuti oleh model X. Model Z tidak tumbang.

SOLAF KPS
JILID 1

a. Berdasarkan penyiasatan di atas, nyatakan yang berikut:

i. Pembolehubah yang dimanipulasikan

……………………………………………………………………………………………………………………………………………
ii Pembolehubah yang dimalarkan

………………………………………………………………………………………………………………………………………

11 Maya menjalankan satu ujikaji. Dua ekor tikus diletakkan berasingan di dalam dua
bekas seperti rajah di bawah. Kedua-dua bekas dibiarkan selama seminggu.
Kasa dawai

bekas
tikus air air
makanan

tikus

a Nyatakan :
i. Pembolehubah yang dimanipulasikan
…………………………………………………………………………………………………………………………………….
ii. Pembolehubah yang bergerakbalas
………………………………………………………………………………………………………………………………………
iii. Apakah pembolehubah yang dimalarkan dalam penyiasatan di atas?
.………………………………………………………………………………………………………………………………….
SOLAF KPS
JILID 1

12 Sekumpulan murid telah menjalankan satu eksperimen untuk menunjukkan bahawa

cahaya matahari adalah keperluan asas bagi tumbuhan. Kedua-dua tumbuhan
diletakkan di lokasi yang sama.

Kotak hitam

Disiram air Tidak disiram air

P Q
Nyatakan apa yang :
i. dimanipulasikan
……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ii. bergerakbalas
. .…………………………………………………………………………………………………………………………………………
iii. dimalarkan

……………………………………………………………………………………………………………………………………………

13 Rajah di bawah menunjukkan fasa-fasa Bulan bermula dari hari pertama hingga hari
kelima belas berdasarkan kepada takwim Qamari.

a Apakah yang dimalarkan dalam penyiasatan di atas?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
b Apakah yang bergerakbalas dalam penyiasatan di atas?

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
SOLAF KPS
JILID 1

14 Selvi menuangkan 100ml susu segar dan 100ml syampu ke dalam dua bikar secara
berterusan. Dia merekod masa yang diambil untuk setiap cecair untuk mengalir
sepenuhnya.

Masa= 10 saat
Masa=2 saat

Susu segar syampu

a Nyatakan dua maklumat yang dukumpulkan.

i …………………………………………………………………………………………………………………………………..

ii …………………………………………………………………………………………………………………………………

15 Sekumpulan murid menyusun tiga model seperti gambarajah di bawah untuk menyiasat
kestabilan model-model.

Model polisterina

kadbod

Apabila kadbod dicondongkan secara perlahan , murid telah merekodkan pemerhatian

mereka adalah seperti di bawah.
i. Model Z tumbang dahulu, diikuti dengan model Y.
ii. Model Y tumbang dahulu, diikuti dengan model X.

Berdasarkan penyiasatan di atas, nyatakan,

i. pembolehubah yang dimanipulasikan:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ii. pembolehubah yang dimalarkan :

……………………………………………………………………………………………………………………………………………
iii. pembolehubah yang bergerakbalas :

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
SOLAF KPS
JILID 1

16 Rajah di bawah menunjukkan satu penyiasatan yang dijalankan oleh sekumpulan murid.

anak pokok

pasu

Berdasarkan ujikaji di atas, nyatakan:

i. pembolehubah yang dimanipulasikan

……….……………………………………………………………………………………………………………………………….
ii. pembolehubah yang bergerakbalas

………..……..…………………………………………………………………………………………………………………………….
iii.. pembolehubah yang dimalarkan

…………….…………………………………………………………………………………………………………………………………..

17 Dalam satu penyiasatan, sekumpulan murid menggunakan sebuah kereta mainan seperti
di bawah.

Jadual di bawah menunjukkan pemerhatian mereka.

Bilangan spring
Jarak yang dilalui (cm) Masa yang diambil (saat)
diputar

3 40 10

5 40 8

7 40 6
SOLAF KPS
JILID 1

Nyatakan dua pembolehubah dalam penyiasatan ini.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

18 Hakimi menjalankan satu penyiasatan dengan menggolekkan tiga biji bola yang
berlainan jisim di atas satu satah condong. Bola akan menghentam bongkah kayu dan
jarak bongkah kayu bergerak direkodkan.

bongkah kayu
bola

bola
satah

condong

Jadual di bawah menunjukkan keputusan eksperimen.

Bola Jisim bola(g) Jarak bongkah kayu bergerak (cm)

K 100 6.5

L 200 8.0

M 300 10.3

Daripada penyiasatan ini, nyatakan,

i. pembolehubah yang dimanipulasikan

……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ii. pembolehubah yang bergerakbalas

……………..……………………………………………………………………………………………………………………………
SOLAF KPS
JILID 1

19 Satu penyiasatan telah dijalankan oleh Khairi pada tiga jenis cecair J,K dan L.
Keputusan daripada penyiasatan ditunjukkan dalam jadual di bawah.

Jenis cecair Kesan pada kertas litmus

J Kertas litmus biru berubah kepada merah

K Kertas litmus merah berubah kepada biru

L Tiada perubahan pada kertas litmus merah dan biru.

Daripada keputusan ekperimen di atas, nyatakan:

i. pembolehubah yang dimanipulasikan

…………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ii. pembolehubah yang bergerakbalas

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

20 Dinie cuba mematahkan dua pembaris yang sama saiz tetapi dibuat daripada bahan
yang berlainan. Pemerhatian direkodkan dalam jadual berikut.

Pembaris keluli
Pembaris plastik

Jenis pembaris Pemerhatian

Pembaris plastik Boleh dipatahkan

Pembaris keluli Tidak boleh dipatahkan

Nyatakan:
i. pembolehubah yang dimanipulasikan

.....................................................................................................................................................
ii. pembolehubah yang bergerakbalas

..................................................................................................................................................
SOLAF KPS
JILID 1

21 Rajah di bawah menunjukkan kaedah menuai padi.

Kaedah menuai padi Luas tanah yang dituai (hektar)

Tenaga buruh 1.5

Mesin menuai 5

Nyatakan
i. pembolehubah yang dimanipulasikan

................................................................................................................................................

ii. pembolehubah yang bergerakbalas

...................................................................................................................................................

22 Rajah di bawah menunjukkan dua aktiviti X dan Y yang telah dijalankan oleh Faizal.
Aktiviti X menunjukkan objek yang paling berat yang dapat diangkat oleh Faizal tanpa
menggunakan takal. Aktiviti Y menunjukkan objek yang paling berat yang dapat
diangkat oleh Faizal menggunakan satu takal.

Aktiviti X Aktiviti Y

Pemerhatian daripada penyiasatan adalah seperti di bawah:

Aktiviti Bilangan takal Berat objek yang dapat diangkat

X 0 7kg

Y 1 14kg
SOLAF KPS
JILID 1

a) Dalam penyiasatan ini, nyatakan

i) pembolehubah yang dimanipulasikan

.......................................................................................................................................

ii) pembolehubah yang bergerakbalas

........................................................................................................................................

23 Sekumpulan murid telah menjalankan satu penyiasatan untuk mengkaji adakah

pertumbuhan kulat pada sekeping roti. Mereka merenjiskan beberapa titisan air pada
roti tersebut. Roti itu dibiarkan di dalam plastik selama tiga minggu. Carta bar
menunjukkan keputusan yang diperolehi.

Bilangan tompok hitam

20

15

10

5
Minggu
0
1 2 3

Berdasarkan carta, nyatakan:

i. Pembolehubah yang dimanipulasikan

…………………………………………………………………………………………………………………………..

ii. Pembolehubah yang bergerakbalas

………………………………………………………………………………………………………………………..
iii. Pembolehubah yang dimalarkan

……………………………………………………………………………………………………………………
SOLAF KPS
JILID 1

24 Samy dan rakannya sedang menjalankan satu penyiasatan. Rajah 1 (i) menunjukkan
Samy cuba untuk menggerakkan beban dengan menggunakan tuas. Beliau mendapati
adalah sukar untuk menggerakkan beban.

Rajah 1 (i)
Samy menggerakkan fulkrum menghampiri beban seperti di dalam Gambarajah 1 (ii).
Dia mendapati lebih mudah untuk menggerakkan beban.

Rajah 1 (ii)
a) Berdasarkan eksperimen di atas, nyatakan dua pembolehubah:
i) …………………………………………………………………………………………………………………………………………..
ii). ………………………….……………………………………………………………………………………………………………..
b) Apakah pembolehubah yang dimalarkan dalam eksperimen ini?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………

25 Saintis menjalankan satu penyiasatan untuk mengkaji suhu pada planet yang berbeza
dan jaraknya daripada cahaya matahari. Keputusan yang diperolehi adalah seperti
berikut:

Planet P - suhu yang sangat tinggi

Planet Q - suhu yang sangat rendah

Berdasarkan daripada penyiasatan di atas, nyatakan

(i) Pembolehubah yang dimanipulasikan

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(ii) Pembolehubah yang bergerakbalas

.…………………………………………………………………………………………………………………………………………….