SEKONDER RLELER VE RLE KOORDNASYONU Elektrik datm sistemimizde kullanlan sekonder rleler ile ilgili olarak,TEDAMYD/96-027 nolu Sekonder

Rleler Teknik artnamesi 18.02.2004 tarih itibari ile revize edilerek TEDA-MYD/96-027.A Sekonder Rleler Teknik artnamesi olarak yrrle girmitir. Revize sekonder rle artnamesi ile, teknolojik gelimelere ynelik olarak, ileride otomasyona geilmesi halinde bu tarihten sonra temin edilecek olan sekonder rlelerden faydalanlmas ve bunlara bir standart getirilmesi amacyla haberleme fonksiyonu eklenmi olmasnn yan sra sekonder rle olarak ilk defa sistemimizde kullanlacak, akm,arza akm, gerilim, VA, W, Wh, PF ve Frekans gibi baz elektriksel lmleri yapabilen ve bu bilgileri hafzada tutabilen, koruma ve kumanda ilevleri olan fider rlesi tanmlanmtr. Sistemimizde kullanlan sekonder rle tipleri, fider rlesi, ar akm ve toprak ar akm rlesi, ynl ar akm ,toprak ar akm rleleri, ar ve dk gerilim rlesi, reaktif g kontrol rlesi olarak sralanabilecektir. Fider rlesi dnda kalan dier rle eitleri kurumumuzca yaymlanan pek ok eitim dokmann da alma prensipleri ile tanmlanm olmas nedeniyle, burada sistemimizde ilk defa kullanlmaya balanacak fider rlesinden bahsedilmesi tercih edilmitir. Teknik artnamede fider rlesi olarak tanmlanan sekonder rle eiti uluslararas faaliyet gsteren firma kataloglarnda feeder management relay (fider ynetim rlesi) olarak isimlendirilmitir. Fider rlesinin fonksiyonlarn lme, koruma ve kumanda balklar altnda toplanmas mmkndr. Rleler sahip olduu RS-485 portu zerinden IEC 60870-5-103 protokoln kullanarak iletiim yapabilmektedirler. Rlenin n yznde servis amal RS232 portu bulunmaktadr. Program dzenleme ve ayarlar iin kaybolmayan bir hafzaya sahiptir, kendi kendini kontrol ederek rle de arza olmas durumunda alarm verebilmektedir. Kesicinin ama bobini devresini kontrol ederek, ama devresinde bir arza olmas durumunda alarm verebilmektedir. Souk yk zerine kapatlabilme zellii bulunmaktadr.Dijital giri ve klar,trip,alarm,ve-veya kaplar ile zaman rleleri programlanabilir zelliktedir.IEC ve ANSI standartlarna uygun, seilebilir, Sabit zaman ve Ters zaman karakteristii mevcuttur. Son 20 arzann kaydn yapabilmekte ve 1 ms lik zaman etiketi atabilmektedir.Tarih,saat, dakika,saniye,milisaniyeyi gsterecek bir zaman senkronizasyonuna sahiptir. Kesici bakm iin arza akm saycs fonksiyonuna haizdir.Fider rlesi lme fonksiyonlar olarak;akm, Arza akm,Gerilim, Faz-Faz gerilimi, VA,W,Wh, var,varh,PF ve Frekans seilebilecek ekilde gsterebilmektedir.Fider rlesi koruma fonksiyonlar olarak;Faz ar akm koruma (zaman gecikmeli),Faz ar akm koruma (ani),Toprak ar akm koruma (zaman gecikmeli),Toprak ar akm koruma (ani) zelliklerine haizdir.Fider rlesi zerinden, kesiciye uzaktan, yakndan ve haberleme portu vastasyla ama-kapama ilemi yaptrlabilmektedir. Bu zelliklerinin yan sra krsal kesimlerde kullanlmak zere tekrar kapama zellii de istee gre programlanabilir. Yukarda bahsi geen, Souk yk zerine kapatlabilme( cold load pickup control) zellii; Normal alma artlarnda, fider zerinden ekilen yk, kurulu gcn olduka altndadr. Ykteki bu diversite g salayan cihazlar iin bir avantaj oluturmaktadr. nk, yaplan ayarlar tahmini ekilen yke gre yaplmaktadr. Uzun sreli kesintinin ardndan fider kapatld zaman yksek kalk akmlar nedeniyle oluacak akmlar koruma ayarlarnn zerinde olabilecektir. Bu durumda ksa sreli geecek bu akm, fider zerinde yer alan donanmn zarar grmeyecei ekilde fider ama komutunu grmemesi eklinde izah edilebilir.

Elektromanyetik Uyumluluk: (electromagnetic compatibility-EMC) Bir cihazn, kendi elektromanyetik ortamnda, bu ortama tolerans d elektromanyetik bozulmaya yol amadan ve belirli bir seviyedeki elektromanyetik bozulmalardan etkilenmeden alabilme yeteneine elektromanyetik uyumluluk denir. Radyokomnikasyon ile telekomnikasyon ve elektrikli / elektronik cihazlar ile sistemlerin standard ve dzenlemelerle belirlenen normal elektromanyetik ortamnda yaydklar elektromanyetik bozulma seviyeleri ile hem kendi almasn, hem de dier cihazlarn almasn engellemeyecek ve kendisi de dier bozulmalardan etkilenmeyecek ekilde yeterli seviyede yapsal bakla sahip ve elektrik datm alarnn kendilerini ve beslemi olduklar tehizatlar ile telekomnikasyon alarnn kendilerini ve bunlara bal cihazlar etkileyen elektromanyetik bozulmalardan korunmu olarak imal edilmeleri, belgelendirilmeleri, iaretlenmeleri ve piyasaya arz edilmelerini salamak amacyla Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan 02.06.2002 tarih ve 24773 sayl Resmi Gazetede Elektromanyetik Uyumluluk Ynetmelii yaymlanmtr. Anlan Ynetmelik, elektromanyetik bozulmaya neden olan veya bu tr bozulmadan performans etkilenen cihazlara uygulanr ve bu cihazlarla ilgili koruma artlarn, muayene, belgelendirme ve CE iaretlemesi prosedrlerini kapsamaktadr. Elektronik elektrik sayalar ve Koruma sisteminde kullanlan elektronik rleler bu kapsamdadr. CE uygunluk iareti cihazn bu Ynetmeliin artlarna uygun olduunu ve ilgili uygunluk deerlendirme ilemlerine tabi tutulduunu gsteren bir iarettir.

Rle Koordinasyonu: Kaynaktan itibaren en utaki tketiciye doru, pepee dizilen fiderlerden oluan bir sistemde, ayn arzay gren rlelerden, kaynaktan daha uzak olann daha nce; daha yakn olann daha sonra almasna seici alma bu ekilde almay salayan ayar ilemine rle koordinasyonu denir. Ayn arza akmnda; kaynaa yakn rle, dierinden en az t zaman kadar sonra kesicisini atrmaldr. Bu t zaman, her iki rlenin alma zaman hatalarndan, uzak rleye ait kesicinin alma zamanndan, yakn rlenin eylemsizliinden doan zaman hatasndan ve bir emniyet zamanndan oluur. t zamann oluturan bu be bileenin her biri ortalama 0,1 saniye kabul edilebilir. O halde pratikte t zaman 0,5 saniye olarak alnabilir. Ancak, burada akla u soru gelebilir, sabit zaman aralklar ile sralanm 4 fiderden kaynaa en uzak olan 1 sn olarak ayarland zaman kaynaa en yakn olan 2,5 sn olarak ayarlanmas beklenmektedir. Bu durumda ebekede bulunan trafolarn ksa devre dayanm srelerinin zerine klabilir ki bu durumda yaplan koruma ilevini yitirmi olacaktr. Bu nedenle bundan sonraki blmde ani elemanlarla koruma, alma akm akm deeri ve ters zamanl ar akm rle koordinasyonundan bahsedilecektir. Kaynaktan itibaren ardarda ok sayda fidere sahip bir ebekede ar akm rle koordinasyonunu sadece zaman deerlerini uygun seerek salamaya almak doru deildir. nk bu takdirde kaynaa en yakn ar akm rlesinin zaman gecikmesi ok yksek olacaktr ve beklide tehizatn hasarlanmasn nleyemeyecektir. Bu nedenle rlelerin alma akmlarnn ayar deerlerini de uygun seerek kaynaa yaklatka zaman deerlerinin ok ykselmesi bir dereceye kadar nlenebilir. Rlelerin ani elemanlarnn koordinasyonuda yaplabilirse o takdirde zaman deeri dahada kltlebilir.

Yukarda bahsettiimiz hususlara rnek olarak aadaki rnek zerinde aklama yaparsak.

ekilde verilen baralarda ksa devre akmlar A=10500 A, B=7000 A, C=4000 A, D=2000 A olsun. Sabit zaman rle ayar yapld takdirde trafonun ksa devreye dayanma sresini zorlayacak bir ksa devre sresinin kaynaa yakn trafoda meydana geldiini grmtk. Burada ise akm ve ani eleman koordinasyonu ile daha iyi bir sonucun alnabileceini grmeye alacaz. alma akm ayar deeri olarak 1 nolu rlede zamanl eleman iin 500 A, ani eleman iin 1000 A uygun olsun. 2 nolu rlenin zamanl eleman 1500 A, ani eleman 2500 A ayarlanabilsin. 3 nolu rlenin zamanl eleman 3000 A ani eleman 5000 A ve 4 nolu rlenin zamanl eleman 5500 A ani eleman 8500 A ayarlanabilir olsun. Bu durumda, btn rlelerin zamanl elemanlar 1 saniyelik sabit zaman gecikmesine ayarlanabilir ve rle koordinasyonu, her akm deeri iin o akm deerinde almas mmkn olan iki rlenin alma zamanlar arasnda 1 saniyelik fark kalmaktadr. Bu durumda kaynaa en yakn rlenin alma zaman sabit zamanda hesapland gibi 2,5 sn deil 1 sn olacaktr. Burada u hususu belirtmek faydal olacaktr. Rle koordinasyon erilerini izerken tm rlelerden geecek akmlar ayn gerilim baznda ifade etmek zorunludur. Aksi takdirde her gerilim seviyesi iin ayr akm ekseni izmek gerekir.. akmlarn ayn gerilim seviyesine indirgenmesi. deal bir trafoda giri g ile k g birbirine eittir. P1=P2 , I1xV1=I2xV2 , I2=I1xV1/V2 buradan dier gerilim seviyesine indirgenecek akm deeri bulunmu olur. Ters zamanl ar akm rlesi kullanlarak rle koordinasyonu yapmak seicilik salanmas iin en nemli alternatiftir.