Grube b="dy, czyli W poszukiwaniu praj"zy-
ka kt[rego nigdy nie by=o, i jego ojczyzny.
Sceptyzm wymagany.
800. J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
w
802 Joseph Scaliger ]1540–1609\ podzieli=
j"zyki Europy na cztery grupy, ka/d' opisa=
okre>leniem przez nich Boga.
1. J"zyki roma<skie zaliczy= do grupy deus,
np. =aci<ski deus, w=oski dio, hiszpa<ski
dio, francuski dieu.
2. Kontrastowa=y one z germa<skim gott, np.
angielskim god, holenderskim ]Dutch\ god,
szwedzkim gud, itp.
3. Grecki theos.
4. S=owia<ski bog, np. rosyjski bog,
polski b[g i czeski buh.
Theos, TH wymawia=o si" na dwa sposoby,
jako d{wi"k bliski dzisiejszemu D, DZ lub S,
Í, samo H u/ywano do zmi"kczenia poprze-
dzaj'cego znaku, podobnie jak I ]H i I stoj'
obok siebie w alfabecie\, a wi"c grecki theos
powinien nale/e: do j"zyk[w roma<skich
]deos\.
Wiara w Boga by=a powszechna i intuicyjnie
mo/na przyj': jego wymow" ]utrwalon'
w pisowni\ za miernik przynale/no>ci do
grupy. Lecz bog[w w[wczas by=o mn[stwo,
w r[/nych stronach i czasie, byli wa/niejsi
i pomniejsi, od nazw tych co wa/niejszych
powsta=o poj"cie Boga, jako jedno>ci i intuicja
mo/e tu zawie>:.
Nie ma ani jednego wyrazu b"d'cego wsp[l-
nym dla wszystkich j"zyk[w i wyk=adni'
przynale/no>ci do grupy. Dopiero ich seria
mo/e o tym zadecydowa:.
Jak wida:, grecki theos wsp[lny jest roma<-
skim; nie jest to osobna grupa pod tym
wzgl"dem.
Angielski god } gad, god | ¯ good } gu&d | –
dobry. W j"zyku polskim u/ywa si" czasem&
dobry B[g; czytane wspak& godbog.
W sumie z czterech grup, widzianych przez
Scaligera, mamy dwie, roma<sk' i germano-
s=awia<sk'.
Scaliger nie wyszed= poza cztery opisane
przez siebie grupy i doda= przy tym, /e nie
ma zwi'zk[w pomi"dzy nimi.
808 James Parsons 1767, para= si" zagad-
nieniem po Scaligerze.
„My leisure hours, for some time past, have been
employed in considering the striking affinity of the
languages of Europe; and finding, every day, new
and most engaging entertaiment in this pursuit, I
was insensibly led on to attempt following them
to their source.” James Parsons, 1767.
W wolnych chwilach, od pewnego ju/ czasu
para= si" uderzaj'cym pokrewie<stwem j"zy-
k[w Europy, znajduj'c ka/dego dnia now'
i coraz bardziej wci'gaj'c' rozrywk" kt[ra
nie>wiadomie doprowadzi=a go do pr[by
doj>cia do ich {r[d=a.
James Parsons by= lekarzem i cz=onkiem
Kr[lewskiej Elity ]Royal Society\ oraz Sto-
warzyszenia Antykwariuszy ]Society of
Antiquaries\. By= prawdopodobnie nie gorzej
przygotowany do takich studi[w od innych,
mu wsp[=czesnych XVIII-go wieku.
Czasy Parsonsa to nadal silny wp=yw ko>cio-
=[w na ca=okszta=t >wiatopogl'd[w naszej
cywilizacji, w tym na pochodzenie cz=owieka
i Parsons nie m[g= od tego daleko odej>:,
by nie zosta: oskar/onym o cokolwiek przez
pot"/ny Ko>ci[= Rzymsko-Katolicki.
Gdy Ksi"ga rodu ludzkiego ]Book of Gene-
sis\ m[wi=a o Jafecie – za Jafetem poszed=
Parsons z powy/szego powodu.
W 1767 Parsons opublikowa= swe studium
pt. The Remains of Japhet, being historical
enquiries into the affinity and origins of the
European languages, czyli – w wolnym
t=umaczeniu – Pozosta=o>ci Jafetowe, histo-
ryczne badania ]>ledzenia\ pokrewie<stw i
pochodzenia europejskich j"zyk[w.
Powy/sze informacje zaczerpn'=em z ksi'/ki pt.
In Search of the Indo-Europeans ]W poszukiwaniu
Indo-Europejczyk[w\, J. P. Mallory,1989.
W ci'gu “odkrywc[w” znalaz= si" tak/e Irland-
czyk – James Parsons, 1767, kt[rego inny
Irlandczyk wsp[=cze>nie nam /yj'cy – J. P.
Mallory, 1989, wyeksponowa= w swej ksi'/ce
do odkrywcy, gdy w rzeczywisto>ci nim nie by=;
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
Irlandczyk – Irlandczyka, a Jonesa umniejszy=, fetow' charakterystyk". W ko<cu, Parsons
/e zbyt wiele zas=ug mu przypisuj'. winien by= goropianizmu ]od Goropiusa kt[ry
Zrobi= zamieszanie, chaos, gdy ze >rodka wyprowadzi= wszystkie j"zyki z holenderskie-
“odkrywc[w” wyci'gn'= Parsonsa na pierwsze go\ zak=adaj'c wy/szo>: magogijskiego ]ir-
miejsce, 1767, potem za> poszed= do pocz't- landzkiego\ nad innymi, sk'd te inne mog=yby
ku – Josepha Scalingera 1540–1609, zatem pochodzi:.
nast"pc[w Parsonsa – Sir Williama Jonesa Gdy pomy=ki te w='czone by=y do prac au-
1796, Augusta Schleichera 1821–1868\ i tora zupe=nie nie zwi'zanych z lingwistyk',
innych, a/ do Raimo Anttila 1972. o ro>linach i ludzkiej fizjologii – wystarczy=o
W kolejno>ci& to, by zapweni: o jego j"zykowej ciemnocie,
Parsons ˘ Scalinger ˘ >redniow. mnisi ]o zaznacza J.P. Mallory. Dlatego te/ honor
potomkach Jafeta\ ˘ Parsons ]o potomkach odkrycia indo-europejskiej rodziny i por[w-
Jafeta\ ˘ Sir William Jones ˘ i nast"pcy. nawczej filologii jest tradycyjnie przypisywany
Ja u=o/y=em ich w kolejno>ci – wyprostowa- Sir Williamowi Jonesowi.
=em ci'g.
Dopisa=em o rosyjskich& Tomaszu W. Gamkre- 816 Sir William Jones 1796, s"dzia g=[wny
lidze }Gruzinie z pochodzenia| i Wiaczes=awie S'du Najwy/szego Indii ]Chief Justice of
Iwanowie, 1984, o indo-europejczykach, i India\, za=o/yciel Royal Asiatic Society i – nie
polskiego Zdzis=awa Stiebera do='czy=em jak Parsons – akademik, kt[rego wybitno>: w
na ko<cu, bo j"zykoznawca ten popisa= si" sprawach j"zykowych gwarantowa=a uwag"
znajomo>ci' genezy j"zyka s=awia<skiego na akademickiego >wiata, zaprezentowa= s=ynn'
samym pocz'tku swej ksi'/ki pt. Zarys gra- rozpraw" na temat kultury indyjskiej. Podczas
matyki por[wnawczej j"zyk[w s=owia<skich, wyk=adu, w formie nieco wi"kszej od margi-
PWN, Warszawa, 1979, 254 strony tekstu. nesowej, Jones dokona= s=ynnej wypowiedzi
pokrewie<stwa sanskrytu, antycznego j"zyka
Mallory zaznacza, /e gdyby dzie=o Parsonsa Indii do j"zyk[w europejskich&
by=o kr[tszym, by=by lepiej pami"tanym. „Sanskryt, na ile on nie stary, jest wspania=' struk-
Parsons – wed=ug Mallory*ego – rozpoczyna tur', bardziej dok=adn' od greki, bardziej obfity od
sw[j lingwistyczny przegl'd demonstruj'c =aciny i bardziej wytworny od obu z nich; nosi do
klarowne pokrewie<stwo pomi"dzy irlandz- obu silniejsze pokrewie<stwo w rdzeniach czasow-
kim i Welsh ]jeden z dialekt[w brytyjskich, nik[w i gramatycznych formach, ni/ m[g=by by:
Walii\, poprzez por[wnanie tysi'ca s=[w z wytworzony przez staro/ytnych; tak silne, /e /aden
ich s=ownik[w. Doprowadzi=o go do wniosku, j"zykoznawca nie m[g=by przebada: wszystkich
/e irlandzki i walijski „s' oryginalnie te same”. trzech, bez uwierzenia, /e wszystkie one pochodz'
Nast"pnie poszerzy= sw' uwag" na inne z tego samego {r[d=a, kt[re, by: mo/e, ju/ nie
j"zyki Eurazji, por[wnuj'c s=owa odliczania& istnieje. Z podobnego powodu, chocia/ nie tak
1, 2, 3, itd. Por[wnaniem obj'= 16 j"zyk[w, ju/ mocnego, mo/na za=o/y: /e gotycki i celtycki,
kt[re wskaza=y swe bliskie pokrewie<stwa, jakkolwiek wtopione w r[/ny idiom, maj' te samo
4 nast"pne ]turecki, hebrajski, malajski i pochodzenie co sanskryt; i staroperski m[g=by by:
chi<ski\ – nie. dodany do tej samej rodziny.”
Parsons doszed= do wniosku, /e j"zyki Eu- My>l pchni"ta do przodu przez Jonesa,
ropy, Iranu i Indii, wszystkie pochodz' od sugerowa=a wsp[lnego i wymar=ego j"zyka
wsp[lnego przodka – j"zyka Jafeta i jego wi"kszo>ci lud[w Europy, Iranu i Indii, widzia-
potomnych, kt[rzy migrowali z Armenii, osta- na by=a przez wielu, jako pierwsza istotna
tecznego miejsca spoczynku Arki. ekspozycja indo-europejskiej teorii, ci'gnie
Proponuj'c i demonstruj'c, /e wszystkie J.P. Mallory.
j"zyki Europy, Iranu i Indii pochodz' od Lecz to, by: mo/e, zbyt wiele daje zas=ug
wsp[lnego przodka, James Parsons m[g=by Jonesowi, kt[ry, w dalszych pracach wykaza=,
by: odkrywc' j"zyka indo-europejskiego. jak zbyt ma=o r[/ni= si" od Parsonsa. Rozpra-
Lecz okry= sw' teori" licznymi odno>nikami wiaj'c nad problemem )wsp[lnego {r[d=a),
do Biblii, pomy=kowo w='czy= W"gr[w do Jones zn[w zadowoli= si" w'tkiem Arki i
Jafetowych j"zyk[w i twierdzi= /e Indianie trzema wielkimi ga="ziami ludzko>ci, kt[rych
P[=nocnej Ameryki ukazuj' klarownie Ja- synowie „poszli z Iranu, dok'd migrowali w

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
du/ych koloniach.” indyjski sata
J. P. Mallory, podobnie jak i wielu innych, ira<ski satem
zdaje si", przeoczyli kapitaln' wzmiank" litewski simtas
Jonesa o niestaro>ci sanskrytu, skupiaj'c „Drzewo Schleichera – ci'gnie Mallory – wy-
si" na podobie<stwach jego do greki i =aciny; maga=o intensywnie bliskiego pokrewie<stwa
opu>cili wyra{n' sugesti" Jonesa, /e sanskryt pomi"dzy germa<skimi i ba=to-s=awia<ski-
nie m[g= by: wytworzony przez wielce staro- mi, lecz tutaj ba=to-s=owia<skie by=y bli/ej
/ytnych. stowarzyszone z azjatyckimi j"zykami. Dla
Jones a/ dwukrotnie napomkn'= o tym w przy- ka/dej zmiany ]readjusment\ w ga="ziach,
toczonym przeze mnie fragmencie. Pierwszy inna lingwistyczna izog=oska ]podobie<stwo\
raz& na ile on nie stary ]The Sanskrit language, mog=aby by: znaleziona by przeciwstawi: si"
whatever may be its antiguity, is of wondeful temu, zaprzeczy: ]contradict it\.”
structure; more perfect than the Greek, more
copious than the Latin,....\. Opuszczenie o 832 Johannes Schmidt ]1843–1901\ roz-
niestaro>ci sanskrytu zdaje si" mie: swoj' wi'za= problem w inny spos[b. Zamiast j"zy-
przyczyn". Mianowicie, j"zyki ira<sko-indyj- kowego drzewa, okr"gami stara= si" opisa:
skie uwa/a si" – b="dnie – za najstarsze i problem powinowactwa j"zykowego.
tym samym stoi to w skrajnej sprzeczno>ci Po d=u/szym wywodzie, jego model, zazna-
ze stwierdzeniem Jonesa. Opuszczono wi"c cza Mallory, nadal zawodzi= przekona: o
napomkni"cie Jonesa, by nie poczyta: mu historycznym rozwoju j"zyk[w.
tym samym za b='d.
840 Raimo Anttila, 1972, opublikowa= falowy
Dalej J.P. Mallory opowiada o Rasmusie Ra-
model indo-europejskich j"zyk[w. Liczby
sku ]1787–1832\ i jego por[wnaniach d"bu w
wskazuj' 24 izog=oski ]podobie<stawa\ po-
r[/nych j"zykach ]publikacja z 1818\. Tak/e
mi"dzy r[/nymi j"zykami. Izog=oska 1 wska-
o Franzie Boppie ]publ. z 1816 i 1833\, oraz
zuje podzia= na centum i satem ]Schmidta fala
o Thomasie Youngu kt[ry uku= termin Indo-
II\. Liczba izog=osek, og[lnie interpretowana
Europejczycy w 1813 r.
jako nowo>ci, zdaje si" wi'za: greko-ira<sko-
824 August Schleicher ]1821–1868\ zajmuje indyjsko-arme<ski. Podobnie germano-ba=to-
osobne miejsce w postaci odr"bnego opowia- s=awia<ski dziel' zbli/one liczby podobie<stw,
dania. Schleicher pr[bowa= rekonstruowa: gdy wi"ksza izog=oskowa )wi'zka) rozdziela
najwcze>niejsze indo-europejskie formy w=oski ]Italic\ od greckiego.
s=[w, por[wnuj'c r[/ne j"zyki i id'c wstecz Jak wida:, rozwi'zanie falowe by=o bardzo
j"zykow' histori'. Napisa= nawet opowiadanie bliskie trafienia w sedno, zawiod=o rozwi'za:
pt. Owca i konie ]1868\ w zrekonstruowanym rozpad j"zyk[w w czasie i geografii ]kt[re po
przez siebie j"zyku. kt[rych si" oddziela=y i w jaki spos[b; trasy
Jego model rozpadu j"zyk[w zawiera= b="dy ich w"dr[wek\.
nie do pogodzenia. Np. zak=ada=, /e j"zykowe
ga="zie sta=y z dala od siebie, w izolacji z 848 Tomasz W. Gamkrelidze i Wjaczes=aw
innymi j"zykami. Sta=o to w sprzeczno>ci z W. Iwanow s' autorami dw[ch publikacji&
historycznymi danymi. I tak, >redniowieczny Indo-europejskiego j"zyka i Indoeuropejczy-
francuski i =aci<ski ]italskie\ mia=y olbrzymi k[w, wydanych po rosyjsku w 1984 roku.
wp=yw na angielski ]germa<ski\. Zarys zawartej w nich teorii opublikowany
Tak/e, w poprzek jego drzewa jest s=ynny by= w miesi"czniku Scientific American w
podzia= pomi"dzy centum i satem ]100\. Po marcu 1990 r. W tabeli por[wnuj'cej pisowni"
przeciwleg=ych stronach znajduj' si" j"zyki, wyraz[w, rosyjskie ziarno ]zerno\ zapisali ]
w kt[rych sto wymawia=o si" przez liter" S i po angiel-sku\& zephno. Komu> pomyli=o si"
K ]s' one w drzewie wymieszane\. Np. rosyjskie )r) z liter' )p), a )n) z liter' )h), albo
j"zyk 100 kto> dobrze nie przestawi= si" z j. rosyjskiego
=aci<ski centum na angielski, co jest bardziej prawdopodobne
staroirlandzki cet ]Rosjanin nie zna= dobrze angielskiego, a
grecki hekatom Amerykanin publikuj'cy t" informacj" – ro-
gotycki hund ¯ kunt ]liczy:\ syjskiego\.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
Rosjanie utrzymuj', /e sanskryt z Indii do- czycy, w j. ang. nie ma odmiany przez przypadki,
tar= do Europy, zataczaj'c =uk wok[= Morza st'd mo/liwo>: takiej interpretacji\, bo «In search
Kaspijskiego i Czarnego. of the» jest wydrukowany w formie nadtytu=u, ale
Gamkrelidze, Gruzin chyba z pochodzenia, na grzbiecie ksi'/ki jest jednak pe=na nazwa.
jak samo nazwisko wskazuje ]czy te/ Azer- W zestawieniach b="d[w tak/e nie brakuje,
bajd/anin\, poszukiwa= praojczyzny j"zyk[w np. polskie dwa zapisane jest& dwie. Dwie
w pobli/u swego domu. Goropius Becanus jest tak/e poprawn' form', gdy chodzi o
– Holender – wyprowadzi= wszystkie j"zyki z rodzaj /e<ski, lecz w tym wypadku chodzi=o
holenderskiego. Za nim James Parsons 1767 o odliczanie& jeden, dwa, trzy.... Mallory
r. /e magogijski ]irlandzki\ ma wy/szo>: nad odliczanie przytoczy= za Parsonsem 1767,
innymi i od niego one posz=y. Nasz Zdzis=aw wymaga=o ono ponownego sprawdzenia, by
Stieber ]Warszawa 1979\, /e w Polsce, z t' dor[wna: standardowi publikacji obecnych
r[/nic', /e nie j"zyk indo-europejski, lecz czas[w, 1989.
j"zyki s=owia<skie, a wi"c czasy nam troch" J.P. Mallory przechodzi do Potopu po „G=[wny
bli/sze. dow[d takiego dochodzenia by= w[wczas ogra-
Jak polski Stieber, /e j"zyki s=awia<skie niczony do bardziej spekulacyjnych wysi=k[w
wzi"=y sw[j pocz'tek na terytorium Polski, staro/ytnych historyk[w, a tak/e pobo/nych
tak rosyjscy, /e j"zyki indo-europejskie wzi"- i politycznie motywowanych fabrykacji >rednio-
=y sw[j pocz'tek u podstaw g[r Kaukazu w wiecznych mnich[w...” dos=ownie interpretu-
po=udniowej ich cz">ci; pomi"dzy Morzem j'cych Ksi"g" Rodu ]Biblii, Book of Genesis\.
Czarnym, Kaspijskim i Mezopotami'. Niefortunnny kontekst sugeruje, /e Potop
Ja niegdy> pope=ni=em krytyczny artyku= m[g=by by: tak/e ich dzie=em. Tekst m[g=by
w sprawie, kt[ry uda=o mi si" opublikowa:. by: ja>niejszy w tym miejscu. Jest to w'tek
Wytkn'=em w nim wady tej teorii, m.in. do>: uboczny, bo Mallory para= si" archeologi' i
oczywisty bogaty zakres s=ownictwa, gdy ca=a, pocz'tkowa cz">: po>wi"cona spra-
intuicyjnie wiadomo /e pierwsze wyrazy wom j"zykowym jest tu niejako s'siedni'
by=y podstawowe, takie jak ogie<, woda, dziedzin'. Kr[tko m[wi'c, b='d ten by=by
pies, ziarno, w[=, itp. Oto stosowny fragment u=amkiem u=amka pomniejszonego przez
mego artyku=u& kolejny u=amek; w s'siedniej dziedzinie przy
Rozpatrywane w publikacji nazwy& =oso> i buk opowiadaniu o pochodzeniu narod[w, a w nim
oraz wymienione& j"czmie<, m'ka, len, jab=ka, o Potopie i jego autorach.
czere>nie, g[rski d'b, leopard, lew, ma=pa, s=o<, Mallory, jak samo nazwisko wskazuje, jest z
zdaj' si" by: wysoce wyszukane w zestawieniu pochodzenia Irlandczykiem, st'd Parsonsa
z tak podstawowymi jak& ogie<, woda, ko<, pies wysun'= na czo=o lingwistycznej historii kt[ry
]kundel – hund\, owca, ]kamienny\ top[r(siekie- wywi[d= /e magogijski ]irlandzki\ ma wy/-
ra, kaka:, wdowa, jeden, dwa, trzy.... i sto.Gdy szo>: nad innymi i od niego one posz=y.
spotka=em angielskie opracowanie, przemiesz- Rozpoczynaj'c zasadniczy rozdzia= od
czaj'ce centrum w kierunku zachodnim, w rejon Parsonsa, po>wi"cony poszukiwaniom
Anatolii i miejscowo>ci Hattusasu ]nad rz. Izy= wsp[lnego, j"zykowego przodka – Mallory wy-
Irmak\ bazuj'ce przy tym na archeologicznych eksponowa= go do tytu=u odkrywcy, obni/aj'c
odkryciach staro/ytnych tam bibliotek, niemal przy tym rang" Jonesa – dotychczasowego
od razu zgodzi=em si" z t' teori'. Ze wszechmiar pretendenta – /e ma=o r[/ni= si" od swego po-
jest prawid=owa. przednika. Ju/ przy takim zachwianiu dotych-
czasowej r[wnowagi jest pewna sugestia, /e
856 J.P. Mallory – In Search of the Indo-Euro- Parsonsowi r[wnie dobrze zas=uga odkrycia
peans ]W poszukiwaniu Indo-Europejczyk[w\ mog=aby si" nale/e:. Tym bardziej, /e sam
1989 r., stron ok. 280 ]272 samego tekstu\, o tym nadmieni=. Przypomn" tu zasadnicze
175 ilustracji, du/o tabel dla por[wnania i cytaty w sprawie&
do>: ciekawych przy tym zestawie<. Dzie=o „Chapter One
niemal od razu trafi=o mi do wyobra{ni, ju/ The Discovery of the Indo-Europeans
przy powierzchownym ogl'daniu pracy. My leisure hours, for some time past, have been
Przy tym musz" tu zaznaczy:, /e tytu= r[wnie employed in consideing the striking affinity of the
dobrze mo/e by:& Indo-Europeans ]Indoeuropej- languages of Europe; and finding, every day, new

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
ego i jego trzech synach. Z t' r[/nic', /e od
and most engaging entertaiment in this pursiut, I
was insensibly led on to attempt following themStworzenia Íwiata do Chrystusa op=yn"=o
to their source. James Parsons, 1767.” najpierw 5500, p[{niej 5505, w ko<cu 5508
Dalej& lat, zamiast 4006.
„Proponuj'c i demonstruj'c, /e wszystkie j"zykiMatej Stryjkowski 1582 tak/e dochodzi=
Europy, Iranu i Indii pochodz' od wsp[lnego pochodzenia narod[w Europy, wszystkie
przodka, James Parsons m[g=by by: odkrywc' by=y potomnymi Jafeta. Jego dzie=o – jak
j"zyka indo-europejskiego. Lecz okry= sw' Parsonsa – jest monstrualnych rozmiar[w
teori" licznymi odno>nikami do Biblii, pomy- i – jak Parsons – by=by zapewne lepiej pa-
=kowo w='czy= W"gr[w do Jafetowych j"zyk[w i mi"tany, gdyby napisa= je kr[tsze. Tytu= jego
twierdzi= /e Indianie P[=nocnej Ameryki ukazuj'dzie=a, podobnie jak Parsonsa, jest d=ugi i to
klarownie Jafetow' charakterystyk".” po wielokro: d=u/szy.
I w ko<cu& Jak u Parsonsa, w tw[rczo>ci Stryjkowskiego
„Lecz to, by: mo/e, zbyt wiele daje zas=ug Jo- dociekania o pochodzeniu narod[w i historia
nesowi, kt[ry, w dalszych pracach wykaza=, jak Europy Wschodniej by=y w'tkiem ubocznym.
zbyt ma=o r[/ni= si" od Parsonsa. Rozprawiaj'c Jak Parsons kt[ry para= si" ro>linami i fizjo-
nad problemem “wsp[lnego {r[d=a”, Jones zn[w logi' cz=owieka, przy okazji pisa= o j"zykach,
tak Stryjkowski by= poet', pisa= swe wiersze i
zadowoli= si" w'tkiem Arki i trzema wielkimi ga-
okrasza= je informacjami z przesz=o>ci. Te za>
="ziami ludzko>ci, kt[rych synowie poszli z Iranu,
dok'd migrowali w du/ych koloniach.” czerpa= z r[/nych latopis[w i kronik.
Uwagi mog' by: najbardziej s=uszne, tj. Dalej by=o podobnie, dociekania Czech[w,
obiektywne, lecz wypowiedziane s' ustami Rosjan i Polak[w. Z tych ksi'/k" dw[ch Ro-
cz=owieka, kt[ry, opr[cz obiektywno>ci, mo/e sjan ostatnich lat ]1984\ zaledwie przytoczy=,
mie: tu tak/e sw[j interes – zmienia: kierunek Czech[w wspomnia= w formie poprawionego
na mi=y jego ziomkom i ju/ samo to robi si" przez nich opowiadania Augusta Schleichera
nieetyczne, z naukowego punktu widzenia. o owcy i koniach ]Winfred Lehmann i Ladislav
Mallory nigdzie nie nadmieni= swej narodo- Zagusta, 1979\. Nie w spos[b nie zauwa-
wo>ci, ani nawet nie poda= pe=nego brzmie- /y:, /e badania po stronie s=awia<skiej s'
nia obu imion ]...\. Uwa/am to za istotne zap[{nione.
opuszczenie. Praca o naukowym charakterze I tak, Rosjanie wzi"li si" za j"zykowe drzewo,
powinna wyra{nie zaznaczy: zwi'zek autora gdy spos[b ten jest przestarza=y. Polski Zdzi-
z tematem, czy przypadkiem nie ma w nim s=aw Stieber ]1979\ rozwa/a rozpad j"zyk[w
swego interesu, prywatnego, narodowo>cio- s=awia<skich w oderwaniu od macierzy ]w
wego lub religijnego. oderwaniu od kultury greckiej, na kt[rej one
powsta=y i wyros=y\. Twierdzi przy tym, /e
864 Wk=ad innych, “Ka/da myszka sw[j ogo- nie posiada=y d{wi"ku O i zosta= on p[{niej
nek chwali”. Daje zauwa/y: si" do>: wyra{na ukszta=towany z d{wi"ku A, itp., itd.
tendencja w pisarskiej tw[rczo>ci& Zach[d
opiera si" na {r[d=ach zachodnich, Wsch[d 872 Zdzis=aw Stieber, 1979. Istnieje ksi'/ka
na wschodnich. Obie strony niejako ignoruj' pt. Zarys gramatyki por[wnawczej j"zyk[w
wzajemne osi'gni"cia. Przyczyna mo/e by: s=owia<skich, Zdzis=awa Stiebera, wydana
prosta – bariery j"zykowe kt[rych autorzy nie przez Pa<stwowe Wydawnictwo Naukowe,
s' w stanie pokona:. Mallory nie wyzby= si" Warszawa 1979, 265 stron, w kt[rej naukowo
po cz">ci takiego uj"cia. problem jest rozwi'zywany, ='cznie z u/yciem
J.P. Mallory nie przytacza rozwoju docieka< fachowej terminologii w rodzaju&
po stronie s=awia<skiej, cho: tu sytuacja „+'czy=o si" to z charakterem pierwotnych sa-
wygl'da=a niemal/e identycznie, tak w for- mog=osek przedakcentowych. To przesuni"cie
mach, jak i w czasie. Francuskoj"zyczni tak/e akcentu ku ty=owi spowodowa=o zmian" dawnej
zapewne mogliby dorzuci: co> od siebie, intonacji cyrkumfleksowej zg=oski przedakcento-
inni – podobnie. wej na intonacj" zwan' nowoakutow'.” str. 63
Po s=awia<skiej stronie, >redniowieczni mnisi Niezrozumia=y gulgot indyka – j"zyk j"zy-
kijowskiej +awry wci'gn"li z Biblii do ruskich koznawc[w. Teoria jest tyle warta – na ile
latopis[w opowiadanie o Potopie, Arce No- daje wyniki, a w tym wypadku – /adnego.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
Autor uwa/a= /e j"zyki s=awia<skie wzi"=y Jak W. Jones, /e „synowie poszli z Iranu, dok'd
sw[j pocz'tek g=[wnie na terytorium Polski, migrowali w du/ych koloniach”, tak Z. Stieber
zostawi= jednak i furtk" do ty=u& opisuje, /e Grecj" zalewa=y fale S=owian, by
„Trudno powiedzie:, gdzie mie>ci=a si" “praoj- wyt=umaczy: w Grecji s=owia<skie pozosta-
czyzna S=owian”, tj. obszar, na kt[rym mieszka= =o>ci j"zykowe w nazwach geograficznych&
du/y, ale jeszcze j"zykowo bardzo jednolity lud „...ca=a fala kolonizacyjna s=owia<ska id'ca na
pras=owia<ski gdzie> z ko<cem pierwszego tysi'c- po=udnie wysz=a z Ukrainy i posun"=a si" przez
lecia przed n.e. Niew'tpliwie jednak by=o to gdzie> niziny rumu<skie najpierw na wschodni Ba=kan,
w >rodkowej Europie, na p[=noc od Karpat i Su- sk'd dopiero dalsze fale mia=y si" przela: do Grecji
det[w. Oko=o IV w. n.e. Pras=owianie zajmowali i dzisiejszej ca=ej Jugos=awii wraz ze S=oweni'.
ju/ niew'tpliwie terytorium mi"dzy dorzeczem Fala, kt[ra wysz=a z zachodu S=owia<szczyzny
Odry na zachodzie a >rodkowym Dnieprem na ]przez prze="cze karpackie i sudeckie\, mia=a doj>:
wschodzie, si"gaj'c na p[=noc po Morze Ba=tyc- na po=udnie tylko mniej wi"cej do >rodkowego
kie i Pojezierze Mazurskie, dzisiejsze Podlasie i Dunaju...” str. 12
dorzecze Prypeci.” str. 9 Stieber uwa/a, je j"zyk s=owia<ski z Ukrainy
Bu=garzy pochodzili znad Wo=gi; Bo=gar przedosta= si" fal' na Ba=kany ]patrz uprzed-
Wo=gar, gr.-celt. BW, autor pisze& nio\, a stamt'd do Jugos=awii. Sk'd si" wzi'=
„W Bu=garii w ko<cu VI w. osiad= turko-tatarski na Ukrainie jak i na terytorium wsp[=czesnej
lud Bu=gar[w, kt[ry najpierw opanowa= mieszka- Polski – autor nie obja>nia ani s=owem.
j'cych tam S=owian, a potem rozp=yn'= si" w>r[d
nich, pozostawiaj'c im tylko swoj' nazw".” str. 10 Zdzis=aw Stieber przytacza greckie toponimy&
Podparte jest to zgadywaniem Latopisu Sirakon, Abarikoz, Abarnikeia, Araxoba,
1110–1116, i Powie>ci wremennych let 1118, Mastisi, kt[re odpowiada=yby takim polskim
i niezorientowany czytelnik musi wierzy: /e nazwom jak Szerokie, Jaworzec, Jawornica,
tak by=o. Przy tym, z obci"ciem jednej ]z Orzechowa, Mo>ciec. str. 18
dw[ch \ informacji, /e Bu=garzy przybyli od Ciekawe to.
Kozar, lub od Skuf. Inni autorzy w taki sam Podobnie& „W tekstach greckich ]bizanty<skich\
spos[b, spekuluj'c i bez powo=ywania si" na od VI do pocz'tku IX w. mamy imiona wodz[w
nic, opowiadali co im przysz=o na my>l, dla s=owia<skich jak Ardagastoz, Peiragastoz,
zaspokojenia pr[/no>ci czytelnika i zabicia Dabragejaz, Dargamhroz, kt[re by w dzisiej-
jego czasu. szej polskiej fonetyce brzmia=y jak Radogost, Pi-
rogost, Dobrojazda, Drogomir, itd.” Dalej, /e for-
„W tym czasie powsta= ]w drugiej po=owie IX w.\ mom fi<skim& aprakka, kapputta, karrutta, tappara,
j"zyk “staro-cerkiewno-s=owia<ski” stworzony papu, kassa, sakh, kasukka, katisa, odpowiadaj' dzi-
przez Cyryla i Metodego.” str. 11 siejsze rosyjskie& obrok, kopyto, koryto, to-
Po raz pierwszy w historii ludzko>ci znamy por, bob, kosa, soxa, ko'ux, kotec. str. 18.
autor[w j"zyka z imion i do>: dok=adn' dat' Autor utrzymuje, /e j"zyk s=owia<ski nie po-
jego stworzenia.... Przy tym, by= to ju/ IX wiek siada= d{wi"ku O, zosta= on p[{niej ukszta=-
– bardzo p[{no, jak na jego powstanie# towany z d{wi"ku A i powy/sze przyk=ady na
Najstarsze zapisy nigdzie nie m[wi', /e oni to by=y. „Trzeba podkre>li:, /e w systemie pras=o-
to stworzyli j"zyk ]czego by nie omieszka- wia<skim, a/ do epoki wyra{nego rozpadu jedno>ci
no zaznaczy: w zapisach powsta=ych do j"zykowej, nie by=o samog=oski d=ugiej ani kr[tkiej
Renaissansu, tj. do ok. roku 1550\, jedynie o barwie o. Pogl'd ten, wyra/ony ju/ dawno, by=
t=umaczyli Ewangeli" z greki na j. s=owia<ski, jednak d=ugo ignorowany. Dzi> podziela go ju/
a wi"c istniej'cy. Na latach 1500÷1550 ko<czy ca=a grupa powa/nych j"zykoznawc[w ]Vaillant,
si" zasadnicza grupa latopis[w, wplataj'ca V. Georgijev, Bidwell, Shevelov, Mares i inni\.”
najwcze>niejsze dane o w=adzy cerkiewnej str. 18.
i >wieckiej, na chrze>cija<skich wschodnich Mo/e i tak – sk=onny jestem zgodzi: si". Polacy
terytoriach S=owian. przenosili obce E na swoje A, nie na O ˘ E.
Polski Cyryli, ros. Kiri==, gr. Kyrillos ur. w The-
Opisa: i poprawi: literatur" lingwistyczn', to
salonikach, jest wprost nieprawdopodobne
zn[w, jak w przypadku herbarzy, ogromne zada-
by stworzy= on odr"bny alfabet, nie oparty
nie, przekraczaj'ce mo/liwo>ci jednej osoby.
na greckim, tym bardziej – j"zyk.

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
880 Jerzy Dargiewicz, 1999
Nazwy liczb i kszta=t cyfr
J. P. Mallory, 1989, przytoczy= nazwy liczb
w 24-ch j"zykach, wi"kszo>: z nich za Ja-
mesem Parsonsem, 1767. Opar=em si" na
tym zestawieniu.
Lecz ani Parsons, 1767, ani Mallory, 1989, nie
wyci'gn"li z niego w=a>ciwych wniosk[w, ani
ja tak/e, studiuj'c intensywnie same nazwy
tych/e liczb, w r[/nych j"zykach.
Z zestawienia wynika jedynie, /e prawdop.
by=o wsp[lne {r[d=o, dla wielu z nich – to
wszystko.
Trudno si" buduje – =atwo ruinuje. Tak jest
z budow' dom[w, karier zawodowych, i tak
te/ jest z dociekaniem do {r[d=a nazewnictwa
liczb, od jeden do dziesi"ciu, z dodatkow'
100.
Jak'kolwiek by nie u=o/y: kolejno>: – zawsze
znajdzie si" jaki> wyraz, tylko jeden, kt[ry
rozwali tak u=o/on' klasyfikacj", zaprzeczaj'c
ca=emu uszeregowaniu.
Nie oznacza to, /e z rzeczywisto>ci' jest co>
{le, lecz z warsztatem badawczym uczonych,
rozwi'zuj'cych w ten spos[b.
Mianowicie, samo zestawienie jest etapem
wst"pnym, z kt[rego wyci'gali od razu ko<co-
we wnioski, jak – buduj'c dom – po za=o/e-
niu fundamentu, do dachu si" zabierali.
Istnieje bowiem jeszcze jeden etap – >ciany.
My>lowo nie da si" tej rzeczy rozwi'za:, sam'
obserwacj' nazw i nic dziwnego, /e wszystkie
wysi=ki do tej pory spe=z=y na niczym.
Ja zabra=em si" do zbudowania «>cian». Roz-
bi=em wszystkie nazwy na wsp[lne d{wi"ki w
nich znajduj'ce si" i u=o/y=em w tabeli.
I tak, liczba
• cztery, jako
– cz–t–r ]ceathair, tettares, czetire, czar\,
– q–t–r ]quattuor, quattro, cuatro, quatre\,
– f–r, v–r ]vier, fyra, fire, feowre, four\,
• pi":
– p–n–t ]pente, pjat, pac, pand/, penkti\,
– c–n–q, q–n–k ]quinque, cinque, cinco,
cinq\,
– f–n–f ]f¥nf, vijf, fem, fif\,
• sto
– hund ]hundert, honderd, hundra,
hundrede, hund\,
– cent ]cead, cant, centum, cento,
ciento, cent\,
– sto ]sa, sad, simtas\.
R[/nica w zapisie centosto pochodzi od czyta-
nia skr[tem hekaton, cento ]c – to\ ˘ sto,
]s=aw. cyrylica CS\ tak, jak caesar ]c – ar\ ˘ car.
I tak dalej, dla wszystkich liczb, ka/dej z
osobna.
Rozbi=em list" nazw na przytoczone kategorie,
kt[rych wszystkich tu nie wyliczam, od jeden do
dziesi"ciu i liczb' 100.
Tabela jest do>: szeroka. W niej krzy/ykami ozna-
czy=em, kt[re z nazw do kt[rych kategorii nale/'.
W[wczas obraz sta= si" ja>niejszy – kt[re nazwy
od kt[rych j"zyk[w mog=y zosta: zapo/yczone.
Studiuj'c z kolei drugi etap – wy=oni= si" nast"puj'cy
obraz, kt[ry dopracowa=em na szkicu – nie opieraj'c
si" na genialno>ci swego umys=u.....
BA+TYCKIE 7, 8, 9 INDO-IRA˜SKIE
4, 6, 7 5, 8, 9, 10, 100 4, 5, 6, 10, 100 6, 7, 8, 9
8, 9, 10 1,10
5
S+AWIA˜SKIE TOCZARII
4, 5, 6, 100 7 6, 8, 10 4, 7, 9
4, 5, 8, 9, 10, 100 4, 5, 7, 10, 100 4, 5, 8
ROMA˜SKIE GERMA˜SKIE CELTYCKIE
6, 7, 10 6, 8, 9 4, 7, 8, 9, 10
4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 100
GRECKI
1, 2, 3
Bizantium$ j"zyki Anatolii$
Nazwy otoczy=em ramkami. W obr"bie ramek
wpisa=em liczby, kt[rych nazwy s' charak-
terystyczne dla tych grup, a poza ramkami
– kt[re s' zapo/yczone, i od kt[rych. W ten
spos[b&
1. Poza 1, 2, 3, wsp[lne wszystkim j"zykom
Europy – wszystkie pozosta=e czerpa=y z
j"zyka greckiego ]najstarszy j"zyk\.
Ze wzgl"du na olbrzymie podobie<stwo pisowni i
wymowy pierwszych trzech liczb, opu>ci=em je z
przedstawionego schematu, by nie za>mieca: go
danymi, powtarzaj'cymi si" niemal bez wyj'tku.
2. Im wy/ej w schemacie – tym mniej nazw
w=asnych, a wi"cej zapo/yczonych, od innych
grup ]coraz mniej w ramkach, a coraz wi"cej
poza nimi, w ko<cu wszystkie s' zapo/y-
czone\.
3. W miar" wzrostu ]w schemacie\, zapo/y-
czanie z coraz to bardziej r[/nych kierunk[w
]grup\, coraz bardziej wik=aj'ce rozwi'zanie
problemu {r[d=a nazw.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
4. Coraz wi"cej nazw wprowadzaj'cych za- Rozw[j j"zyk[w
mieszanie znajduje si" w coraz to nowszych Pierwotnie s=owa by=y kr[tkie, jedno` lub
j"zykach – przyczyna dotychczasowych dwusylabowe, a wyrazy dwu` i trzyliterowe.
b="d[w, element uci'/liwy w rozwi'zaniu Cz"sto jedna litera, jeden d{wi"k reprezen-
problemu. Jak sieci' ryback' – wy=owi=em towa=a dzisiejsze s=owo&
charakter pomy=ek i wskaza=em na rodzaj. = – czas przesz=y lub s=owo.
Do takich nale/' m.in. toczaryjski jeden ]sas\, per- r – rzeka; ros. reka, ang. river.
skie trzy ]se\, gdy pozosta=e j"zyki tri, irl. pi": ]cuig\, ho – wysoko ¯ niem. hoch, ang. high.
welsz. pi": ]pump\, franc. osiem ]huit\, arme<skie d – d[=, dolin"; ang. down.
cztery, pi":, sze>:, siedem i sto.
m – ruch i wyrazy pochodne& m=ot, m=o-
Gr. hex ]6\ ˘ germ. sex, six; gr. hepta ]7\ ˘ =ac.
septem; gr. hekaton ]100\ ˘ rom. cento, centum, dzie/; ang. motion,
ciento, cent } sento |, s=aw. sto; ]gr. H˚S\. u – pod, np. u podn[/a, u stopy, u nogi;
Sto ˘ s=aw.-ros. ~sot ]pjatsot, wosemsot\ ˘ sotnia ang. under.
]stosot\. k – do.
5. Im wy/ej – tym j"zyki obarczone coraz to
P[{niej ='czono je z drugimi, a te z nast"pnymi,
wi"kszym elementem sanskrytu – potwierdze-
nie, /e sanskkryt by= j"zykiem n o w y m, sanskryt obudowywano po jednej i drugiej stronie ]przy-
cechuj' d=u/yzny j"zykowe, polskie d=ugie& jeden, rostkami i przedrostkami\ i tendencji tej ko<ca
dziewi": i dziesi":.... nie ma.
6. Nie by=o drzewa j"zykowego, z pniem j"zyka Np& s=uga – us=uga; oliwa – paliwo ]istnieje nawet
indo-europejskiego, rozdzielaj'cego si" na ko- powiedzenie& dola: oliwy do ognia\; skra – iskra; only
nary, w rodzaju germano-ba=to-s=awia<skiego, ]jedynie, jedynak\ – lonly ]samotny\; roll ]rolowa:\ –
a te ]konary\ z kolei na drobniejsze ga="zie, by scroll ]zw[j\; election – selection; fence ]ogrodzenie,
p=ot; szermierka, fechtowa: si"\ – defence ]obrona\;
w ko<cu na j"zyki, kt[re dzi> znamy. Nie by=o
edge ]kraw"d{\ – hedge ]p=ot\; angry ]z=y\ – man-
pierwotnie jednolitego j"zyka, wsp[lnego nam
gry ]parszywy\; anger ]z=o>:\ – danger ]niebez-
wszystkim, kt[ry nast"pnie rozpad= si" na mniej- piecze<stwo\; male ]m"ski\ – female ]/e<ski; fe
sze, a te na drobne, dzisiaj istniej'ce. od fertile\; oral – moral; reason – treason; mission
7. Legenda o Arianianach, w"druj'cych z Europy – permission, omission, submission; ego – mego,
do Azji, urwalona w j. niem. – j"zyk Toczarii jest jego, tego; wiedzie: – powiedzie: – opowiedzie:,
blisko zwi'zany z irlandzkim ]nazwy liczb 3, 8, noga – ]liczba\ mnoga ]zaczynaj'ca si" od dw[ch\,
9\ i z j"zykami germ. ]nazwy liczb 3, 8, 9 i 100\. ang. itch – bitch, i dzi"ki temu, mamy dzi> wyrazy
J"zyk irl. jest j. celtyckim – ludu zamieszka=ego na w rodzaju niedorozwini"ty, telekomunikacja, trans-
p[=noc od Alp, s'siaduj'cego z Germanami. kontynentalny i wspinaczka wysokog[rska.
8. J"zyki s=awia<skie – cho: m=odsze od ger-
ma<skich – maj' znaczny wp=yw j. greckiego, z Sanskryt jako j"zyk
racji wsp[lnej macierzy. J"zyki s=awia<skie maj' Wed=ug American International Encyclopedia,
r[/n' macierz z germa<skimi, pochodz'cymi z 1953, tom XIII; wstawione nawiasy ]...\ s' moje
centralnej Azji Mniejszej ]znaczna odleg=o>: – odno>nik do aspekt[w ju/ znanych b'd{ do
mi"dzi nimi\.
zapami"tania, zastanowienia si";
9. To samo z j. ba=tyckimi – cho: m=odsze z
Sanskryt „...jest jednym z aria<skich lub in-
kolei od s=awia<skich w tak u=o/onej genealogii
doeuropejskiej rodziny j"zykowej i mo/e by:
– maj' znaczny wp=yw j. =ac., z racji pochodzenia
kunigas[w litewskich. opisany jako siostra perskiego, greckiego,
=aci<skiego, teuto<skiego, s=awia<skiego i
O podobiznach w koncepcji zapisu cyfr – podobi- celtyckiego. Tak ma si" do wsp[=czesnych
znach ich kszta=t[w i d{wi"kowych, ci'g dalszy j"zyk[w arja<skich Indii, jak =aci<ski do j"zy-
tej my>li, pisa=em w swej “Litwie” opublikowanej k[w roma<skich. Jest wysoce odmiennym
na Internecie w czerwcu 2011. Zako<czy=em& przez przypadki ]...\, posiadaj'cym w tym
Po ustawieniu w rz'd, najbardziej prawdo- wzgl"dzie wiele podobie<stw do greki ]...\.”
podobne kombinacje podobizny cyfr swymi Dalej& „Jego nadrz"dna warto>: polega na
kszta=tami s' nast"puj'ce& przejrzystej strukturze i wolno>ci od skorum-
5 4 3 2 1 albo 5 4 3 2 1 powanego i utajonego efektu fonetycznych
8 7 6 678 zmian, oraz od zacierania oryginalnych zna-
9 9 cze< jego s=[w ]...\.”

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.

 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
“Naukowo”; w ko<cu przypisano znaki d{wi"- J"zyk “indo-europejski”
kom, lub odwrotnie, tj. u>ci>lono mow" z zapi- Wed=ug mej wiedzy, j"zyk indo-europejski
sem, pozbywaj'c si" szeroko w[wczas poj"tej nie istnia= jako taki, w jednolitej formie. Istnia=o
]i praktykowanej\ interpretacji znak[w. kilka j"zyk[w r[wnocze>nie, na tyle r[/nych
Nast"pnie& „Nazwa sanskryt oznacza ostro/- od siebie, /e wymaga=y one wzajemnych
nie konstruowany ]...\ lub symetrycznie formowa- t=umacze<, z jednych na drugie.
ny. By=a nadan' dla odr[/nienia od tubylczych Dlatego te/ walka& kto odkry= j"zyk indo-eu-
dialekt[w, kt[re zwane by=y prakrit, to jest
ropejski, gdy takiego nigdy nie by=o, dowodzi
pospolitymi lub naturalnymi ]...\. Jest prawdo-
jedynie na ile zainteresowani autorzy znaj'
podobnym, /e sanskryt, w jego uniesionej wersji
nigdy nie by= m[wionym przez znaczne grupy
problem, jak dog="bnie.
I dlatego te/, sprowadzanie kilku podobnych
ludzi. Alfabet jest zazwyczaj znany jako nagari lub
deva-nagari, w jego najwcze>niejszych formach wyraz[w do jednego, zaczerpni"tych z r[/-
datowany jest na kilka wiek[w przed Chrystusem. nych zak'tk[w, od Europy po Indie, prowadzi
Sk=ada si" z 14-tu samog=osek i dyftong[w oraz do powstania dziwol'g[w kt[rych nawet
33-ch sp[=g=osek ]...\, poza jednym lub dwoma wsp[=czesny cz=owiek nie potrafi wym[wi:
dodatkowymi znakami. W>r[d fonetycznych w rodzaju dheghom. A kiedy> j"zyk by=
szczeg[lno>ci sanskrytu mo/emy wspomnie: znacznie prostszy, tak d=ugo>ci' wyraz[w
jak i zasobem d{wi"k[w.
brak litery F ]...\ oraz istnienie sp[=g=osek jak kh,
gh, th, dh, w kt[rych H jest wyra{nie s=yszalne
po uprzedniej samog=osce.” Cz=owiek, jako stworzenie ziemskie wy-
Wreszcie& „System odmiany przez przypadki mawiany by= dheghom, wed=ug dzisiejszej
jest podobny do =aci<skiego i greckiego ]...\, rekonstrukcji opartej na prawach rz'dz'cych
lecz w deklinacyjnych formach bogatszym od ewolucj' d{wi"k[w. Uwa/am, /e nie by=o
nich ]...\. Zawiera 8 przypadk[w ]...\& nomina- takiego s=owa. Jest to zlepek, wypadkowa
tive, accusative, instrumental, dative, ablative, kilku j"zyk[w, sztuczny tw[r, by po='czy:
genitive, locative i vovative. S' trzy liczby ]...\& r[/ne formy w jedno>:. Oto jak dosz=o do
pojedy<cza, podw[jna i mnoga i trzy rodzaje. tego po='czenia&
Czasownik w sanskrycie ukazuje wiele ude- • «ziemia»& w kilku starych j"zykach, hittite
rzaj'cych podobie<stw do greki ]...\, lecz nie tekan, sanskryt ksam, grecki khthon, =aci<ski
jest tak bogaty w formy. Przedrostki s' rzadko humus.
u/ywane w sanskrycie, by rz'dzi: rzeczowni- • «cz=owiek»& toczaryjski saumo, =aci<ski homo,
kami ]tj. zmienia: ich znaczenia, przyp. J.D.\, germa<skie& gotycki guma, staroang. guma,
jak to bywa w innych arja<skich j"zykach, lecz
starogerm. gomo.
przedrostki przy czasownikach ukazuj' si" stale.
Podobnie z innymi wyrazami w rodzaju woda
Sk=adnia zdania utrzymuje si", lecz nie jest wa/
na w gramatyce ]...\. Brak umiaru w uci'/liwych
i w[=.
sk=adniach – niekt[re z nich nadzwyczajnej W rezultacie otrzymujemy deformacj" w
d=ugo>ci ]...\ i kompleksowo>ci – jest bardzo rodzaju yotor ^ woda ]po='czenie water z
og[ln' cz">ci' sanskrytu, ukazuj'ce si" we hydor\ i kwou ^ w[= ]po='czenie niem. kuh,
wszystkich stylach kompozycji, lecz specjalnie ang. cow, sanskr. gauh, greckiego bous i =ac.
w bardziej sztucznych ]...\.” bos\. Same przytoczone nazwy wskazuj', /e
wyrazy by=y niegdy> kr[tkie a j"zyki nieco r[/-
Sanskryt pojawi= si" w rejonie gdzie kwitn"=a ne. Autor[w dziwol'gu dheghom i podobnych
cywilizacja – gdzie by=y zapisy i sta=y przep=yw zawodzi zmys= obserwacji i logika.
r[/noj"zycznych, w staro/ytnym Bizantium lub Podobnie jest z rozdzieleniem si" j"zyk[w.
Anatolii. Ustalono ich ga="zie&
• ba=to-s=awo-germa<ska,
Wytworzyli Grecy, do Iranu i Indii zanie>li Goci • ariano-greko-arme<ska,
kt[rzy w tym czasie przemieszczali si" przez • celto-italo-toczaryjska i
rejon Bizantium, a Litwini – ga='{ Grek[w – odzie-
• ga='{ j"zyk[w Anatolii, kt[re wymar=y.
dziczyli po Grekach przedrostek po` w nazwach
S=awianie, bez bliskiego pokrewie<stwa ze
miejsc nad rzekami ¯ gr. potami, `gala ¯ gaia ]
ziemia\, `as w patronimiku, i kilka innych – dzi>
Germanami, s' w tej samej grupie j"zykowej
szcz'tki po sanskrycie. ]niejako kulturowej, z racji licznych zapo/y-
cze<\, a j"zyki roma<skie z dala od greckiego,
chocia/ =acina wch=on"=a cz">: greki.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
 J´ZYK INDO-EUROPEJSKI
M[j wniosek zgodny jest&
• z uwag' Sir Williama Jonesa, 1796, /e sanskryt
nie jest j"zykiem staro/ytnym ]„Sanskryt, na
ile on nie stary... itd.”\,
• ze szczeg[=owym opisem samego sanskrytu,
/e doprowadzony do perfekcji, i /e jest j"zykiem
d=ugim i sztucznym, o swobodnej strukturze
• z falowym schematem wykonanym przez Rai-
mo Anttila, 1972, na kt[rym j"zyki }zamar=ego|
Hittite i Toczarii zajmuj' centralne miejsce,
• ze schematem zapo/yczania liczb, zacz"tym
przez innych, w tym J. P. Mallory’ego, 1989,
doko<czonym przeze mnie, w 1999,
• z legend' o pochodzie Arian z Europy do Azji,
utrwalonej w j. niemieckim.
Stoi za> w sprzeczno>ci
• z teori' Tomasza W Gamkrelidze i
Wiaczes=awa W. Iwanowa, 1984, kt[rzy
– wywiedli genez" j"zyka w zimnym i skalis-
tym rejonie g[r Kaukazu – j"zyka ziem ciep=ych
i nizinnych& lew, ma=pa, s=o<, j"czmie<, jab=ka,
czere>nie, i
– kazali mu zatacza: =uk wok[= morza Kaspij-
skiego, do Europy – w kierunku przeciwnym
do legendy ]/e z Europy do Azji\, a po drodze
odga="zienia do Iranu, Indii, i Toczarii,
– za> pocz'tek j"zyka ko=o swych dom[w –
Gruzji, na po=udniowych stokach Kaukazu.
W dociekaniach nie brakowa=o, nie brakuje
i brakowa: nie b"dzie autor[w pisz'cych z
ukrytym celem&
• wy/szo>: swego j"zyka nad innymi,
• rodak[w w kolejce wysun': na czo=o,
• j"zyk wykszta=towa= si" ko=o ich dom[w.
J"zyk indo-europejski jest teori' godn' akade-
mickich g=[w, rozwa/aj'cych o rzeczach niewy-
darzonych ]nie by=o takiego j"zyka\. Jest to ci'g
dalszy “Adama i Ewy” – teorii pobo/nych, /e ca=a
ludzko>: od jednej pary rodzic[w pochodzi, tak
i j"zyki, od Indii do Europy – od jednego.
Oto co s'dz" w sprawie na podstawie&
- historii ]najd=u/sze, najbardziej zaci"te walki
z powodu r[/nicy krwi i j"zyka, wyzna<\,
- ksi'/ki J. P. Mallory’ego, 1989,
- mej analizy falowego schematu Raimo Anttili,
przytoczonego w ksi'/ce, ja nie przytaczam,
bo nie mam zgody ]nie wyst'pi=em o ni'\&
• Optymalnym rejonem powstania sanskrytu
jest Bizantium lub Anatolia w p=n. Turcji, gdzie
styka=y si" j"zyki, kwit=o “pi>miennictwo” ]m[j
wniosek, wyci'gni"ty z ksi'/ki; Goci przeszli
przez te strony w okresie powstania sanskrytu
– te/ m[j; w IV w. A.D. byli w uj>ciu Dunaju\.
Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.
• J"zyk hittitski ]ang. Hittite\, w Anatolii, ma wi"-
cej zwi'zk[w z j"zykami Iranu i Indii, ni/ inne
grupy j"zykowe p=n. Europy ]ze schematu\.
• J"zyk hittitski i toczarski ¯ Toczaria, w falowym
modelu Raimo Anttili ]1972\, s' w centralnej
cz">ci schematu, zwane przez J.P. Mallory’ego
]1989\, “konserwatywn'”, nie dlatego, /e inne
czerpa=y z nich d{wi"ki, lecz /e to one wch=o-
n"=y z innych – wr"cz odwrotnie, to dlatego tyle
nalecia=o>ci – s' na wskro> nowatorskie.
Interpretacja i komentarz J. P. Mallory’ego falo-
wego modelu Raimo Anttili& „Hittite and Tocharian
tend to be on the conservative side of most dialect
developments in accordance with their peripheral
positions with respect to the other Indo-European
languages”.
• Grecy s' we wzgl"dnie bliskim pokrewie<-
stwie z Ormianami ]ze schematu\.
• J"zyk grecki daleko od roma<skich – italia<-
skich ]cho: j. =aci<ski wch=on'= znaczn' cz">:
s=ownictwa greckiego – moja wiedza\.
• J"zyki roma<skie wzgl"dnie blisko celtyc-
kich ]Celt[w z p=n. Alp – zrozumia=e\.
• J"zyki i ludy roma<skie daleko od germa<-
skich ]ze schematu; cz"sto naje/d/ane przez
German[w, to st'd – dane historyczne\.
• J"zyki ba=tyckie maj' zaledwie nalecia=o>ci
niemieckie z powodu migracji Niemc[w do
Prus i Inflant, i w=adania przez nich lud[w
ba=tyckich, przez wieki ]z historii\.
• S=awianie nie s' spokrewnieni z Niemcami,
]odwieczne walki z nimi, naje/d/ane przez
Niemc[w – z historii; na schemacie blisko
siebie, wzgl"dnie blisko – z b="dem\.
• Plemi" S=awian – dalekie pokolenia staro/.
Pers[w – rozpad=o si" w rejonie Krymu; gdy
jedni wzd=u/ Dniepru, w g[r" rzeki ]Polanie\,
inni – w g[r" Dniestru ]Lechici ˘ Lachi, Chor-
waci\, jeszcze inni – w g[r" Dunaju ]Jugos=awia
¯ jug – po=udnie; Dunaj, Danube – perskiego
pochodzenia ¯ danu – woda; muzu=manie w
Jugos=awii i Albanii, przez przypadek lub nie\.
• Doszukiwanie si" pochodzenia narod[w i dr[g
migracji na podstawie brzmienia j"zyk[w i ich
pokrewie<stw jest wysoce spekulacyjne.
Tyle.
Okazuje si", /e nie mo/na polega: wy='cznie
na jednym aspekcie, schemacie podobie<stw
j"zyk[w w tym wypadku, bo prowadzi on do
natychmiastowych b="d[w, gdy/ cho: etnicznie
grupy s' r[/ne, podobie<stwa s' nalecia=o>cia-
mi, np. z wielowiekowej okupacji, s'siedztwa.
Q