Życie w zaborze Pruskim diametralnie różniło się od tego w zaborze rosyjskim.

W pierwszym miało
się legalne możliwości, a w drugim niemalże wszystko było zabronione. Oczywiście w jednym i
drugim zaborze Polacy nie dawali sobie za wygraną i starali się walczyć o swoją wolność.

W zaborze niemieckim chodziło o to, żeby nie przepadła polska kultura. Otwierano więc różne
biblioteki, prowadzono odczyty i pogadanki o historii Polski, zakładano Towarzystwa Czytelni
Ludowych i Towarzystwa Ludowe. Warto też dodać, że w tym zaborze Polacy mieli nawet swoją
własną prasę, czyli czasopisma “Górnoślązak”, “Gazeta Grudziądzka” i “Gazeta Ludowa”. Nie było
tam jednak tak kolorowo, jak mogłoby się wydawać, bo jednak był to zabór i miał na celu przyłączyć
część Polski i Polaków do Niemiec, co dobrze obrazuje sytuacja, gdy dzieci w szkole nie chciały by
usunięto język polski ze szkół i przeciwstawiały się uczenia religii po niemiecku. Ukarano wówczas te
dzieci chłostą, a protestujących rodziców skazano na więzienie.

W zaborze rosyjskim komunistyczne władze tępiły Polaków na każdym możliwy sposób. Polacy
przyjmowali postawę pracy organicznej, czyli długofalowego wzmacniania narodu i podwyższenia
poziomu swojego życia. Przekonywano wówczas, że walka w obecnym stanie nie ma sensu, bo
Polacy na tamtą chwilę byli za słabi na to, żeby dać radę silnemu wojsku Rosyjskiemu. Oprócz tego
rozwijano też po cichu szkolnictwo głównie na wsiach i mało obleganych na co dzień miejscach.
Pojawiły się też liczne fachowe czasopisma. Ponoć zlikwidowano wtedy około 40% analfabetyzmu.
Ważną rolę odgrywała też literatura, która dawała otuchy i pokrzepiała Polaków do dalszej walki o
wolność.