Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις

Κώστας Υφαντής

ΕΚΠΑ

Ένας πολύπλοκος κόσμος...

 Θεωρία: Ορισμός
• Ένα σύστημα ιδεών που στοχεύει να εξηγήσει
κάτι. Ιδιαίτερα ένα σύστημα που βασίζεται σε
γενικές αρχές ανεξάρτητες από αυτό που
θέλουμε να εξηγήσουμε

Η Θεωρία της Εξέλιξης

Θεωρία: Ορισμός
• Μια ομάδα αρχών στις οποίες βασίζεται μια
πρακτική

Μια θεωρία της εκπαίδευσης

 Διεθνείς Σχέσεις στην νεώτερη εποχή
• Treaty of Westphalia, 1648
– Συνθήκη Ειρήνης μεταξύ του Άγιου Ρωμαίου Αυτοκράτορα
και του Βασιλιά της Γαλλίας και των συμμάχων τους
– Ξεκίνησε η σύγχρονη διπλωματία και το νεώτερο σύστημα
κρατών

19ος αιώνας
• The Congress of Vienna, 1815
– Επανασχεδιασμός του χάρτη της Ευρώπης μετά
την ήττα του Ναπολέοντα

– Αγαπημένο Θέμα του Henry

Kissinger
 The Concert of Europe
- Ευρεία συνεργασία μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών
δυνάμεων μετά το 1815 με σκοπό την διατήρηση της ειρήνης
του Συνεδρίου της Βιέννης

Αρχές 20ου αιώνα

• The Hague Conferences, 1899 and 1907

– Τα Συνέδρια ήταν τα πρώτα διεθνή συνέδρια ειρήνης
για την μείωση των εξοπλισμών.
– Δημιούργησε το “Permanent
Court of Arbitration”, (Hague
Tribunal). Στο δύτερο συνέδριο
οι ΗΠΑ πίεσαν για να
αναβαθμισθεί σε παγκόσμιο
δικαστήριο
 Κοινωνία των Εθνών
– Δημιουργήθηκε μετά τον ΑΠΠ με στόχο τον αφοπλισμό, την
πρόληψη του πολέμου μέσω συλλογικής ασφάλειας, την επίλυση
διαφορών μέσω διαπραγματεύσεων και διπλωματίας.
– Απέτυχε και το 1946 διαλύθηκε, για να πάρει την θέση της ο ΟΗΕ

Δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι σε μία γενιά!!!

Γιατί;
 Πυρηνική Εποχή

World Governments in 1900

World Governments in 1950

World Governments in 2000

 World Governments in 2050

Στόχος του μαθήματος

Στο τέλος του εξαμήνου θα πρέπει να μπορείτε:

- Να εκτιμάτε την σημασία της θεωρίας για την

κατανόηση της διεθνούς πολιτικής

- Να έχετε μία βασική εξοικείωση με τις βασικές

θεωρητικές θέσεις στις ΔΣ

- Να αναγνωρίζετε την σημασία του πλουραλισμού

του θεωρητικού πεδίου των ΔΣ
 Θεωρία Διεθνών Σχέσεων
• Η μελέτη των Διεθνών Σχέσεων είναι η μελέτη και η
ανάλυση των αιτιών του πολέμου και οι συνθήκες της
ειρήνης:

 Γιατί υπάρχει η σύγκρουση;

 Τί είναι η ισχύς και από που πηγάζει;
 Είναι η συνεργασία εφικτή;
 Ποιός ο ρόλος και η σημασία των διεθνών οργανισμών;
 Έχει όρια η ανθρώπινη πρόοδος και ποιά η σχέση της με
την ειρήνη;

Χρειαζόμαστε τη θεωρία;
Σκεφτείτε:

• Γιατί νιώθουμε αυτά που νιώθουμε;

• Γιατί σκεφτόμαστε έτσι όπως σκεφτόμαστε;

• Γιατί λέμε ό,τι λέμε;

• Γιατί κάνουμε αυτά που κάνουμε;

Ο κοινωνικός κόσμος υπάρχει μέσα σε ισχυρές...

Πολιτικές
Οικονομικές
Διαφυλικές
Φυλετικές
Πολιτισμικές
Γλωσσικές
Ηθικές

ΔΟΜΕΣ

Σημασία της Θεωρίας

• Είναι δύσκολο να γνωρίζουμε τι «πραγματικά»
κινητροδοτεί τους λήπτες αποφάσεων ή σε τι
οφείλονται συγκεκριμένα πολιτικά γεγονότα στη
διεθνή πολιτική.

• Στην προσπάθειά μας να αξιολογήσουμε πιθανά

κίνητρα και ερμηνείες αναπόφευκτα καταλήγουμε
στο πεδίο της θεωρίας.

• Διαφορετικά θεωρητικά συστήματα μπορούν να

μας οδηγήσουν σε διαφορετικές διαστάσεις των
διεθνών πολιτικών προβλημάτων και να «δούμε»
τη διεθνή πολιτική με διαφορετικούς τρόπους.
 Τί έιναι η Θεωρία ΔΣ;
• Οι θεωρίες ΔΣ είναι γενικές ιδέες περί τα διεθνή

• Οι ιδέες έχουν σημασία (ideas matter)

• Οι θεωρίες επηρεάζουν τις πολιτικές και την

πολιτική

• Οι θεωρίες μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε την

πολυπλοκότητα

Τι κάνουν οι θεωρίες;
• Περιγράφουν
• Εξηγούν
• Προβλέπουν
• Προτείνουν

Μπορούμε να περιγράψουμε μάλλον εύκολα

αλλά είναι δύσκολο να εξηγήσουμε
Στην προσπάθειά μας να εξηγήσουμε
εισερχόμαστε αμέσως στο «βασίλειο» της
θεωρίας
 Οι θεωρίες στις κοινωνικές επιστήμες δεν
είναι νόμοι...

Δεν είναι νόμοι, αλλά...

• Αντανακλούν ιστορικές συγκυρίες

• Αντανακλούν τις προσωπικές απόψεις και

εμπειρίες των συγγραφέων

• Συνεχώς αναθεωρούνται υπό το φως

μεταβαλλόμενων συνθηκών
 Δεν υπάρχει σωστή απάντηση!!!
• Η θεωρία περιέχει αφηγήσεις ΓΙΑΤΙ κάτι
συμβαίνει

Ποικιλία αιτίων
Διαφορετικές υποθέσεις
Διαφορετικές απαντήσεις στα ίδια ερωτήματα

Στον κοινωνικό κόσμο υπάρχουν ΠΑΝΤΟΤΕ

περισσότερες από μία ιστορίες για το ίδιο ζήτημα

Ποιές οι αιτίες του ΒΠΠ: Αφήγηση Ι

• Κατανομή ισχύος
• Άνοδος Γερμανίας και Ιαπωνίας
• Κενό ισχύος στην Ανατολική Ευρώπη και την
Ασία
• Απροθυμία ΗΠΑ και ΕΣΣΔ να υιοθετήσουν
στρατηγικές εξισσορόπησης
 Αφήγηση ΙΙ
• Αποτυχία του συστήματος συλλογικής
ασφάλειας
• Συνθήκη των Βερσαλλιών
• Οικονομική ύφεση

Αφήγηση ΙΙΙ
• Απόκλιση εθνικών ταυτοτήτων – διαφορετικοί
εθνικισμοί
• Άνοδος φασισμού, ναζισμού
• Παρακμή δημοκρατίας
 Η αμφισβήτηση είναι κανόνας!!!
• Για τα περισσότερα πολύπλοκα προβλήματα
προτείνονται εύκολες λύσεις και εξηγήσεις
που συνήθως είναι λάθος:

Common sense can be nonsense!!!

• Τα κράτη, όπως και οι άνθρωποι, δρουν για

πολλούς λόγους οι οποίοι κάποιες φορές είναι
αντιφατικοί

Πώς αναπτύσσονται οι θεωρίες

• Ξεκινούν με εκτιμήσεις (assumptions)
• Προσφέρουν υποθέσεις
• Έχουν ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές

- Αν συνεχίσουμε να καταναλώνουμε αυξανόμενες

ποσότητες πετρελαίου η παγκόσμια θερμοκρασία θα
ανέβει:

ανεξάρτητη μεταβλητή το πετρέλαιο

εξαρτημένη μεταβλητή το παγκόσμιο κλίμα

- Οι επιστήμονες ελέγχουν τις θεωρίες εμπειρικά –

μετρώντας την ανεξάρτητη μεταβλητή
- σχέση αιτίου-αποτελέσματος για την παγκόσμια
υπερθέρμανση
Έννοιες που πρέπει να γνωρίζουμε
• Υποθέσεις
• Ανεξάρτητες/εξαρτημένες μεταβλητές
• Κριτήρια επαλήθευσης
• Δρώντες
• Επίπεδα ανάλυσης

Τρία επίπεδα ανάλυσης

International
Διεθνές Επίπεδο (“third image”)
Ποιότητες του Διεθνούς Συστήματος

Εσωτερικό Επίπεδο (“second image”)

Ποιότητες του Πολιτικού και
Domestic Οικονομικού Συστήματος ενός
κράτους

Individual Ατομικό επίπεδο (“first image”)

Ποιότητες της (ατομικής) ηγεσίας
 Οι τρεις εικόνες
Kenneth Waltz. 1954. Man, the State, and War. Ποιες είναι
οι αιτίες του πολέμου;

Third Image: The International System

Second Image: The State

First Image: Human nature

Πρώτη Εικόνα: Ανθρώπινη Φύση

Αισιόδοξοι Απαισιόδοξοι

• Οι άνθρωποι είναι κατά βάση • Η ανθρώπινη φύση είναι

καλοί
• Μεταρρύθμιση και παιδεία
(γνώση)
• Το έγκλημα και ο πόλεμος
είναι παρεκκλίνουσες
συμπεριφορές
• Η πρόοδος είναι πιθανή, ίσως
αναπόφευκτη
Αλλά… οδηγεί η γνώση στην
ειρήνη; Σημαίνει η γνώση ίδιες
προτιμήσεις;
ατελής
• Το πάθος και ο εγωισμός είναι
θεμελιώδη χαρακτηριστικά
• Το έγκλημα και ο πόλεμος
είναι «κανονικές»
συμπεριφορές
• Ουτοπικά ιδεώδη είναι μη
επιτεύξιμα
Και λοιπόν;
 Πρώτη Εικόνα
• Το προπατορικό αμάρτημα: Αυγουστίνος (354-
430)
- Reinhold Niebuhr (1892-1971), Moral Man
and Immoral Society (1932)
• Θουκυδίδης (460-400 πΧ), φόβος, ισχύς, τιμή
• Sigmund Freud (1856-1939), ασυνείδητο,
καταπίεση
• Robert Jervis, Perception and Misperception
in World Politics (1976)

Δεύτερη εικόνα: το κράτος

Θεσμοί

Δεσποτικά κράτη

Εσωτερική αναταραχή
 Το κράτος
Φιλελευθερισμός
 Η Λογική και η Πρόοδος μπορεί να εξαλείψουν τον Πόλεμο

Immanuel Kant (1724-1804)

On Perpetual Peace
• Ιστορική εξέλιξη
•Η τεχνολογία οδηγεί σε πιο άγριους πολέμους
•Τα κράτη θα αναγκαστούν να γίνουν πιο φιλειρηνικά
• Οι δημοκρατίες αγαπούν την ειρήνη
• Το ελέυθερο εμπόριο δημιουργεί κίνητρα για την
αναζήτησηση της ειρήνης
• Εθελοντική ένωση σε νομική ομοσπονδία ειρηνόφιλων
κρατών

Το κράτος

Μαρξισμός-Λενινισμός
• Ο τρόπος παραγωγής καθορίζει τις
κοινωνικές σχέσεις
• Η κυβέρνηση εκπροσωπεί τα Σύγκρουση μεταξύ
συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης καπιταλιστικών κρατών
• Υπό τον καπιταλισμό
– Επέκταση της παραγωγής Αρμονία μεταξύ
οδηγεί σε μειούμενα κέρδη σοσιαλιστικών κρατών
– Αναζήτηση για κέρδη οδηγεί
στην απαίτηση για νέες αγορές
και επενδυτικές ευκαιρίες
 Τρίτη Εικόνα: Διεθνής Αναρχία

Thomas Hobbes (1588-1679). Leviathan (1651)

• Τα ανθρώπινα όντα είναι ζώα που Διεθνής Αναρχία
αναζητούν ηδονή και επιβίωση
• Σε φυσικό καθεστώς (state of
nature), οι άλλοι είναι απειλές, έτσι
όλοι είναι σε πόλεμο με όλους
• Η ζωή είναι “nasty, brutish and State of Nature
short”
• Για να υπερβούμε την αναρχία,
παραδίδουμε τα φυσικά μας
δικαιώματα σε έναν απόλυτο μονάρχη
με ένα κοινωνικό συμβόλαιο (social
contract) State of War

Οι «πατριάρχες»
 Θουκυδίδης
Η ιστορία του Πελοποννησιακού
Πολέμου

Γιατί ξεκινάμε με το Θουκυδίδη;

Αθήνα – Ναυτική Δύναμη

 Σπάρτη – Χερσαία Δύναμη

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος
• 431 πΧ – 404 πΧ
• Η Αθήνα ηττήθηκε
• Όμως ο κλασσικός
κόσμος καταστράφηκε
• Ο Θουκυδίδης θεωρεί
ότι μπορεί να αντλήσει
γενικά συμπεράσματα
από τον πόλεμο
 «Ρεαλισμός»
• Ο Θουκυδίδης θεωρείται ο «πατέρας» του
πολιτικού ρεαλισμού:

• Στις ΔΣ δεν υφίσταται ηθική άλλη από αυτή

που πηγάζει από τη δύναμη και το συμφέρον

Είναι ο Θουκυδίδης ρεαλιστής;

Η πραγματική, βέβαια, αλλά ανομολόγητη
αιτία ήταν, καθώς νομίζω, το ότι η
μεγαλύτερη ανάπτυξη της Αθήνας φόβισε
τους Λακεδαιμόνιους και τους ανάγκασε
να πολεμήσουν. (Α’ 23)
Η Αθηναϊκή ηγεμονία

Ο Επιτάφιος Λόγος
 Η αλαζονεία της Αθήνας
• «Η τόλμη μας ανάγκασε την πάσα γη και
θάλασσα να μας ανοίξουνε το διάβα και
παντού εστήσαμε μνημεία αθάνατα για τα
καλά ή τα κακά που μας έτυχαν» (Β’ 41)

Η ηγεμονία ως τυραννία
• «Την ηγεμονία που έχετε, την ασκείτε πια σαν
τυραννίδα, που η απόκτησή της θεωρείται
άδικη, αλλά η παραίτηση απ’ αυτήν θα ήταν
επικίνδυνη» (Β’ 65)
 Δικαιοσύνη και Συμφέρον: Ο Διάλογος
Αθηναίων και Μηλίων

Η σημασία της δύναμης

• «Στις ανθρώπινες σχέσεις, τα νομικά
επιχειρήματα έχουν αξία όταν εκείνοι που τα
επικαλούνται είναι περίπου ισόπαλοι σε
δύναμοι και ότι, αντίθετα, ο ισχύρος
επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμη του
και ο αδύνατος υποχωρεί όσο του το
επιβάλλει η αδυναμία του» (Ε’ 89)
 Το αποτέλεσμα
• Μετά από μια μικρή αντίσταση «οι Μήλιοι
αναγκάστηκαν να παραδοθούν στην διάκριση
των Αθηναίων, οι οποίοι σκότωσαν όλους
τους ενηλίκους Μηλίους που έπιασαν και
υποδούλωσαν τα γυναικόπαιδα. Αργότερα,
έστειλαν πεντακόσιους αποίκους και τους
εγκατέστησαν στο νησί» (Ε’ 116).

Μακιαβέλλι

Ο Ηγεμόνας
 I. Επισκόπηση
• 1469 – 1527
• Αναγέννηση
– Μείωση της ισχύος της
Εκκλησίας
– Ανάπτυξη Επιστημών.
Τεχνών και Γραμμάτων

• Ο Ηγεμόνας γράφτηκε το
1513 όταν βρισκόταν σε
πολιτική εξορία

Ιταλικές πόλεις-κράτη
Copernican Universe

Η ζωή του Μακιαβέλλι

• Τα πρώτα χρόνια 1469-1494
– Παλαιά Φλωρεντινή οικογένεια
– Ανθρωπιστική παιδεία

• Άνοδος στην πολιτική της πόλης (1494-1512)

– Βοήθησε στην πτώση του Savonarola (1498)
– Γραμματέας πολέμου και εξωτερικών σχέσεων (1498-1512)
– Βοηθός του επικεφαλής της Δημοκρατίας, Piero Soderini (1502-
1512)
– Οι Μέδικοι ρίχνουν τον Soderini και ο Μακιαβέλλι κατηγορήθηκε
για εμπλοκή σε συνομωσία να εκθρονισθούν οι Μέδικοι (1512)
 Συνέχεια...
• Εξορία (1512-1521)
– Discourses – για τις δημοκρατίες
– The Prince – για τις ηγεμονίες

• Επιστροφή στην πολιτική (1521-1527)

– Επίσημος ιστοριογράφος της Φλωρεντίας
– Εξορίζεται πάλι για δεσμούς με τους Μεδίκους και πεθαίνει από
ασθένεια

Ο Ηγεμόνας
• Ηγεμονία vs. Δημοκρατία

• Πρακτικός οδηγός vs.

ιδεαλισμός (More’s Utopia)

• στόχος: πως ο ηγεμόνας

μπορεί να καρδίσει και να
διατηρήσει την εξουσία
Lorenzo di Piero de Medici (1492-1519)
- Duke of Urbino
- Leader of Florence (1513-1519)
 Θέματα στον Ηγεμόνα

1. Ανθρώπινη φύση

1. Η τέχνη του πολέμου

1. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα/ απόρριψη της

χριαστιανικής ηθικής (στην πολιτική)

1. virtú (ικανότητα) vs. fortuna (τύχη)

II. Ανθρώπινη φύση και Εξουσία/Ισχύς

«Η επιθυμία για κτήση είναι φυσική και
πολύ κοινη. Όποτε οι άνθρωποι που
μπορούν το κάνουν πρέπει να
επευφημούνται και όχι να καταδικάζονται»
(κεφάλαιο 3).

• Κάθε άνθρωπος είναι υπέυθυνος για τις

επιλογές του
• Κάθε άνθρωπος έχει αυτή της ευθύνη λόγω
της φύσης του
 Ισχύς και Εξουσία

– Ο Μακιαβέλλι είναι ο πρώτος πολιτικός

φιλόσοφος που εστιάζει στη δύναμη ως ένα
θετικό στοιχείο

– Αναγνώριση του γεγονότος ότι η αναζήτηση

ισχύος είναι ένα οργανικό μέρος της ανθρώπινης
φύσης

II. Συνέχεια...
• Αν θέλουμε να αποκτούμε πράγματα, τότε
θέλουμε και τα μέσα για αυτό το σκοπό

• Για τους ηγεμόνες η μελέτη της

ισχύος/εξουσίας είναι ζωτική: πως την
αποκτούμε, πως την διατηρούμε, πως την
χρησιμοποιούμε
 Συνέχεια...
«Οι άνθρωποι είναι αχάριστοι, υποκριτές,
αποφεύγουν τον κίνδυνο, άπληστοι. Όσο
εργάζεσαι για το καλό τους είναι δικοί σου,
σου προσφέρουν το αίμα τους, την περιουσία
τους, τη ζωή τους, όσο ο κίνδυνος είναι
μακριά. Αλλά όταν έρχεται κοντά σου γυρνάνε
την πλάτη» (κεφάλαιο XVII).

Συνέχεια...
• Αν ο ηγεμόνας θέλει να παραμείνει στην
εξουσία πρέπει
«Να μάθει να μην είναι καλός, και να
χρησιμοποιεί ή όχι αυτή τη γνώση ανάλογα
με την ανάγκη» (κεφάλαιο XV)
 Τι σημαίνει;

• Ο Μακιαβέλλι δεν μας συμβουλεύει να

είμαστε κακοί

Αλλά...
• Συμβουλεύει τους ηγέτες πως να
χρησιμοποιούν την ισχύ και την εξουσία

“Υπάρχουν δύο τρόποι να παλεύει κανείς: ο

ένας σύμφωνα με τους νόμους, ο άλλος με ισχύ.
Ο πρώτος είναι κατάλληλος για τον άνθρωπο, ο
δεύτερος για τα θηρία. Αλλά επειδή ο πρώτος,
συχνά, δεν είναι αρκετός, είναι παραίτητο να
καταφεύγει και στον δέυτερο» (κεφάλαιο XVIII).
 II. Ανθρώπινη φύση και εξουσία

Ο ηγεμόνας πρέπει να διαλέγει

ανάμεσα στην αλεπού και το
λιοντάρι
«Το λιοντάρι δεν ξέρει
να φυλάγεται από τις
παγίδες και η αλεπού
από τους λύκους.
Είναι, λοιπόν,
απαραίτητο να γίνεται
αλεπού για να
αποφεύγει τις παγίδες
και λιοντάρι για να
τρομάζει τους λύκους»

II. Ανθρώπινη φύση και ισχύς

• Οι άνθρωποι είναι εγωιστές και συνάπτουν
σχέσεις για να αποκομίσουν κέρδη και, έτσι,
χρειάζονται δύναμη για να επηρεάζουν τη
συμπεριφορά των άλλων

• Οι άνθρωποι θα επιδιώξουν το κοινό καλό

μόνο αν ταυτίζεται με το ιδιωτικό τους
συμφέρον
 Έτσι...
• «ο ηγεμόνας, για να επιβιώσει το κράτος,
συχνά αναγκάζεται να πράττει αντίθετα με τις
υποσχέσεις του, ενάντια στη φιλανθρωπία,
ενάντια στον ανθρωπισμό, και ενάντια στη
θρησκεία...»
• «πρέπει να προσαρμόζεται ανάλογα με τη
μοίρα και τις αλλαγές. Να παραμένει καλός
όσο είναι δυνατόν, αλλά να είναι έτοιμος να
πράττει το κακό όταν το επιβάλλει η ανάγκη»
(κεφάλαιο XVIII)

III. Τύχη και ικανότητα

• Ο μακιαβέλλι αναγνωρίζει ότι πάντοτε τα
πράγματα μπορεί να «πάνε στραβά»
• Η τύχη είναι πάντοτε μέρος της ζωήςpolitical
life
 III. Τύχη και ικανότητα

• «Η τύχη ορίζει το μισό των πράξεών μας,

αλλά το άλλο μισό είναι στον έλεγχό μας»
(κεφάλαιο XXV)
• Ο καλός ηγέτης πρέπει να προσαρμόζεται στις
μεταβαλλόμενες συνθήκες: Να είναι
τολμηρός ή προσεκτικός ανάλογα με αυτές

III. Τύχη και ικανότητα

• Η γνώση του ΤΙ να κάνεις και ΠΟΤΕ είναι, για
τον Μακιαβέλλι, η ουσία της ικανότητας

• Αντίθετα με τους αρχαίους φιλόσοφους και

τους χριστιανούς θεολόγους, η ικανότητα δεν
πρέπει να συνδέεται με το δίπολο «καλό-
κακό»

• Αυτοί που αποκτούν αυτό που θέλουν, είναι

ικανοί και κατά τον Μακιαβέλλι «καλοί»
 IV. Είδη Διακυβέρνησης
1. Δημοκρατία (Republic)
2. Ηγεμονία/Μοναρχία (τυραννία)
[Principality/Monarchy (tyranny)]

«Όλα τα κράτη ήταν και είναι ή δημοκρατίες

ή ηγεμονίες» (πρώτη πρόταση, κεφάλαιο 1)

Δημοκρατίες

– Ιδρύονται από έναν ισχυρό και εμπνευσμένο

ηγέτη που κινητοποιεί τους πολίτες
– Βασίζονται στο νόμο
– Κυβερνώνται προς το συμφέρον της
πλειοψηφίας
– Τα μέλη όλων των τάξεων έχουν την ευκαρία
της συμμετοχής
 Δημοκρατίες
• Απαιτούν ενεργητικούς, εμπλεκόμενους
δραστήριους πολίτες

• Όταν, συχνά, οι συνθήκες αυτές

απουσιάζουν, η τυραννία είναι
αναπόφευκτη

Τυραννίες

– Οι μάζες είναι υποκείμενα και όχι

δραστήριοι συμμετέχοντες στην πολιτική ζωή

– Οι άρχουσες τάξεις έχουν περισσότερη

ελευθερία και όταν τα συμφέροντά τους
συγκρούονται με την ελευθερία των μαζών,
οι πρώτες επικρατούν
 ‘Ετσι...
– Όταν δεν υπάρχουν ενεργοί πολίτες, οι
μάζες «αξίζουν» και χρειάζονται την
τυραννία

– Και όταν ο ηγεμόνας πρέπει να κυβερνήσει

τέτοιες μάζες, δεν δεσμεύεται από την
συνήθη ηθική και μπορέι να κάνει ότι
νομίζει για να παραμείνει στην εξουσία
 Social Contract Theory

Age of Discovery England

(1415-1700)
Shakespear Hobbes (1588-1679)
e
(1564-1616)

1400 Columbus (1451-1506) 1700

Prince Henry the Navigator (1394-1460)

Spain
Portugal

Copernicus (1473-1543) Galileo (1564-1642)

Prussia Italy
 Thomas Hobbes

Απέρριψε τη σχολαστική
φιλοσοφία,
προτιμώντας τον νέο,
επιστημονικό τρόπο
σκέψης για την άνοδο
της Αγγλίας και της
Ευρώπης

Leviathan
Leviathan
Or
The Matter, Forme, and
Power of A
Commonwealth
Ecclesiasticall and Civil

Έκδοση του 1651

 Ανθρώπινη Φύση
Οι άνθρωποι ως πολύπλοκα όντα,
μηχανές, υλικά αντικείμενα: στην
αρχή δίνει μηχανιστικές περιγραφές
των λειτουργιών ττου μυαλού, των
αισθημάτων και της λογικής

Συνάντησε τον Γαλιλαίο το 1636 και

εντυπωσιάστηκε από τον ρόλο της
επιστήμης στην πνευματική χωή Galileo
1564-1642

Η «Ελευθερία» ορίζεται ως: ελευθερία

να κάνουμε ότι θέλουμε, αλλά οι
επιθυμίες μας καθορίζονται από
τους νόμους που κυβερνούν την ύλη

Ισότητα
Πέρα από κάθε κυβέρνηση, η φύση μας έχει
κάνει ίσους, στη λογική ότι ακόμα και ο πιο
αδύνατος μπορεί,με συμμαχίες ή πονηρούς
σχεδιασμούς, να σκοτώσει τον πλέον
ισχυρό

Ο καθένας ή η κάθε ομάδα μπορεί να πάρει

τη θέση του άλλου και να ιδιοποιηθεί την
περιουσία του, τη ζωή του ή την ελευθερία
του. Και όσοι το κάνουν περιμένουν ότι το
ίδιο μπορεί να συμβεί και σε αυτούς
 Η συνθήκη του πολέμου (φυσική κατάσταση)
The Condition of War (State of Nature)
Η ισότητα συνδυασμένη με περιορισμένα αγαθά
παράγει σύγκρουση: Πόλεμος

“Ο πόλεμος δεν υπάρχει μόνο στη μάχη, αλλά

όπου και όταν η διάθεση για μάχη είναι γνωστή”

Κατ’ αναλογίαν,
“ο άσχημος καιρός δεν
είναι στο ψιλόβροχο ή σε
δύο μέρες βροχής αλλά
στην γνώση του
χειμώνα”

The Condition of War (State of Nature)

“ … έτσι η φύση του πολέμου

υπάρχει όχι στη διεξαγωγή της
μάχης αλλά στη γνώση μιας
αιώνιας προδιάθεσης ότι δεν
υπάρχει εγγύηση για το
αντίθετο.”
 The Condition of War (State of Nature)

Φυσική Κατάσταση:
δεν υπάρχει χώρος για πρόοδο, λόγω της
αβεβαιότητας, και συνεπώς καμία κουλτούρα,
καμία γνώση στη γη, καμία τέχνη, καμία κοινωνία
δεν ξεφεύγει από το συνεχή φόβο και τον κίνδυνο
του βίαιο θανάτου... Έτσι...

…η ζωή του ανθρώπου είναι μοναχική, φτωχή,

άσχημη, βίαιη και σύντομη
(...the life of man solitary, poor, nasty,
brutish, and short)

The Condition of War (State of Nature)

“Οι έννοιες του καλού και του κακού, της

δικαιοσύνης και της αδικίας δεν έχουν θέση.
Όπου δεν υπάρχει ισχύς/εξουσία, δεν υπάρχει
νόμος και όπου δεν υπάρχει νόμος δεν υπάρχει
δικαιοσύνη.”

“Συνεπώς, δεν υπάρχει ιδιοκτησία, δεν υπάρχει

κυριαρχία, δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ δικό
μου και δικό σου, αλλά μόνο αυτό που μπορεί
κάποιος να αρπάξει και για όσο καιρό μπορεί να
το κρατήσει.”

- Ch. XIII, 13
 Πως εξασφαλίζεται η ειρήνη;

1) Ο φόβος του θανάτου

2) Η επιθυμία για πράγματα απαραίτητα για
επιβίωση
3) Ελπίδα να τα αποκτήσουμε με ευφυία

Αυτά μας οδηγούν να υιοθετήσουμε του νόμους

της φύσης κατά τον Ηobbes (Laws of Nature).

Right of Nature, Laws of Nature

Στην φυσική κατάσταση (State of Nature), η
ζωή κυβερνάται από το φυσικό δικαίωμα
(The Right of Nature):

Η ελευθερία του καθενός να κάνει οτιδήποτε

το οποίο, κατά την κρίση του, θα του
εξασφαλίσει τη ζωή
Right of Nature, Laws of Nature
Στη φυσική κατάσταση, το φυσικό
διακαίωμα επιτρέπει στον καθένα να
κάνει τα πάντα

“ακόμα και στο σώμα του άλλου”

“… και όσο αυτό το δικαίωμα υπάρχει, δεν μπορεί

να υπάρξει ασφάλεια για κανέναν…”

Right of Nature, Laws of Nature

Για τον Hobbes ο ‘Φυσικός Νόμος’είναι

“ένας γενικός κανόνας… σύμφωνα με τον

οποίο ο άνθρωπος απαγορεύεται να κάνει
κάτι κακό για τη ζωή του”

Συνδυασμένος με το Φυσικό δικαίωμα, όχι

μόνο είμαστε ελεύθεροι να κάνουμε
οτιδήποτε αναγκαίο για να υπερασπιστούμε
τη ζωή μας, αλλά άχουμε ΚΑΘΗΚΟΝ να το
κάνουμε.
 Laws of Nature
1ος φυσικός νόμος:
Επεδίωξε ειρήνη
Υπερασπίσου τον εαυτό σου με όλα τα μέσα

2ος φυσικός νόμος:

Να είσαι έτοιμος να ανταλλάξεις την
ελευθερία με την ασφάλεια He who sacrifices freedom for
security deserves neither. –Ben
Franklin

Ακολουθώντας αυτούς τους νόμους, ειδικά τον 2ο,

πρέπει να συνάπτουμε συμβόλαια

Συμβόλαια
Συνάπτονται όταν αποποιούμαστε ή
μεταφέρουμε το δικαίωμα της ελευθερίας να
κάνουμε ότι θέλουμε με σκοπό να έχουμε
ασφάλεια ή να ξεφύγουμε από τη φυσική
κατάσταση (State of Nature).

Η σύναψη συμβολαίων είναι μια εθελοντική

πράξη,

“και από τη εθελοντική πράξη κάθε ανθρώπου

το στόχος είναι το προσωπικό «καλό»”
 Συμβόλαια
Το δικαίωμα που δεν μπορεί να καταργηθεί
είναι το Φυσικό Δικαίωμα (Right of Nature).
της αυτο-άμυνας:

“…Ο άνθρωπος δεν μπορεί ν παραδώσει το

δικαίωμα να αμυνθεί εναντίον επίθεσης κατά της
ζωής του γιατί τότε δεν μπορεί να περιμένει τίποτε
καλό για τον εαυτό του.”

Laws of Nature
3ος Φυσικός Νόμος:
Τήρηση υπεσχημένων

Μόνο με αυτό το νόμο μπορούμε να

προσδοκούμε δικαιοσύνη

Αλλά πως εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλο

ότι θα σεβαστούμε αυτόν το νόμο;
 The Sovereign
Δεν μπορούμε γιατί...

“…συμφωνίες αμοιβαίας
εμπιστοσύνης είναι χωρίς
αξία.”

“… πρέπει να υπάρχει μια

δύναμη που θα αναγκάζει τους
ανθρώπους να τηρούν τις
συμφωνίες, με τον φόβο
τιμωρίας μεγαλύτερης από το
όφελος της παραβίασης...
Τέτοια δύναμη υπάρχει μόνο
μετά την δημιουργία του
κράτους (commonwealth).”

Come back, King!

Αν και απορρίπτει το ελέω
θεού δικαίωμα του
Βασιλιά, ως ορθολογική
βάση διακυβέρνησης,
προτιμά την μοναρχία
από τον
κοινοβουλευτισμό

Long live the king!

 Ξυπνήστε!!!

Πολιτικός Ρεαλισμός
 Τρία επίπεδα ανάλυσης

International
Διεθνές Επίπεδο (“third image”)
Ποιότητες του Διεθνούς Συστήματος

Εσωτερικό Επίπεδο (“second image”)

Ποιότητες του Πολιτικού και
Domestic Οικονομικού Συστήματος ενός
κράτους

Individual Ατομικό επίπεδο (“first image”)

Ποιότητες της (ατομικής) ηγεσίας

Οι τρεις εικόνες
Kenneth Waltz. 1954. Man, the State, and War. Ποιες είναι
οι αιτίες του πολέμου;

Third Image: The International System

Second Image: The State

First Image: Human nature

 Πρώτη Εικόνα: Ανθρώπινη Φύση

Αισιόδοξοι Απαισιόδοξοι

• Οι άνθρωποι είναι κατά βάση • Η ανθρώπινη φύση είναι

καλοί
• Μεταρρύθμιση και παιδεία
(γνώση)
• Το έγκλημα και ο πόλεμος
είναι παρεκκλίνουσες
συμπεριφορές
• Η πρόοδος είναι πιθανή, ίσως
αναπόφευκτη
Αλλά… οδηγεί η γνώση στην
ειρήνη; Σημαίνει η γνώση ίδιες
προτιμήσεις;
ατελής
• Το πάθος και ο εγωισμός είναι
θεμελιώδη χαρακτηριστικά
• Το έγκλημα και ο πόλεμος
είναι «κανονικές»
συμπεριφορές
• Ουτοπικά ιδεώδη είναι μη
επιτεύξιμα
Και λοιπόν;

Δεύτερη εικόνα: το κράτος

Θεσμοί

Δεσποτικά κράτη

Εσωτερική αναταραχή
 Το κράτος
Φιλελευθερισμός
 Η Λογική και η Πρόοδος μπορεί να εξαλείψουν τον Πόλεμο

Immanuel Kant (1724-1804)

On Perpetual Peace
• Ιστορική εξέλιξη
•Η τεχνολογία οδηγεί σε πιο άγριους πολέμους
•Τα κράτη θα αναγκαστούν να γίνουν πιο φιλειρηνικά
• Οι δημοκρατίες αγαπούν την ειρήνη
• Το ελέυθερο εμπόριο δημιουργεί κίνητρα για την
αναζήτησηση της ειρήνης
• Εθελοντική ένωση σε νομική ομοσπονδία ειρηνόφιλων
κρατών

Το κράτος

Μαρξισμός-Λενινισμός
• Ο τρόπος παραγωγής καθορίζει τις
κοινωνικές σχέσεις
• Η κυβέρνηση εκπροσωπεί τα Σύγκρουση μεταξύ
συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης καπιταλιστικών κρατών
• Υπό τον καπιταλισμό
– Επέκταση της παραγωγής Αρμονία μεταξύ
οδηγεί σε μειούμενα κέρδη σοσιαλιστικών κρατών
– Αναζήτηση για κέρδη οδηγεί
στην απαίτηση για νέες αγορές
και επενδυτικές ευκαιρίες
 Τρίτη Εικόνα: Διεθνής Αναρχία

Ο κόσμος του Hobbes

• Σε φυσικό καθεστώς (state of Διεθνής Αναρχία
nature), οι άλλοι είναι απειλές,
έτσι όλοι είναι σε πόλεμο με
όλους
State of Nature
• Για να υπερβούμε την αναρχία,
παραδίδουμε τα φυσικά μας
δικαιώματα σε έναν απόλυτο
μονάρχη με ένα κοινωνικό State of War
συμβόλαιο (social contract)

Ρεαλισμός: Δύο βασικές «εκδόσεις»:

• Κλασικός Ρεαλισμός
• Νεορεαλισμός ή Δομικός Ρεαλισμός
(Structural Realism)
 Ο Ρεαλισμός επισημαίνει...
• Την ανταγωνιστική και συγκρουσιακή πλευρά
της διεθνούς πολιτικής

• Την έννοια του «Εθνικού Συμφέροντος»

• Δεν «δοξάζει» τον πόλεμο και την σύγκρουση

• Ασκεί κριτική στην «ηθική»

Κλασικοί Πολιτικοί Ρεαλιστές

 Edward Hallett Carr (28.6.1892 – 3.11.1982)

• Βρετανός ιστορικός, διπλωμάτης,

δημοσιογράφος και θεωρητικός

• 14τομη ιστορία της ΕΣΣΔ (1917-1929)

• What Is History?, βιβλίο όπου διατυπώνει

ιστοριογραφικές αρχές και απορρίπτει
παραδοσιακές ιστορικές μεθόδους και
πρακτικές.

The Twenty Year's Crisis (1939)

• Δύο σχολές σκέψεις στις ΔΣ: Ρεαλιστές και
Ουτοπιστές

• Επιτίθεται στους «ουτοπιστές» που πίστεψαν

πως μια νέα διεθνής τάξη μπορεί να οικοδομηθεί
γύρω από την Κοινωνία των Εθνών.

• Για τον Carr, αυτή η διεθνής τάξη ήταν διάτρητη

και η ΚτΕ ήταν ένα όνειρο που δεν μπορούσε να
επιτύχει τίποτε πρακτικό
 Ο Carr θεωρεί ότι…
• Τα προβλήματα του κόσμου το 1939 ήταν δομικά
πολιτικό-οικονομικά που υπερέβαιναν την σημασία των
ηγεσιών

• Εστιάζοντας στους ηγέτες ήταν σαν να εστιάζουμε στο

δένδρο αντί για το δάσος

• Η θεωρία ισορροπίας ισχύος του 19ου αι. ήταν λάθος

• Οι ΔΣ είναι μια αδιάκοπη μάχη μεταξύ των οικονομικά

προνομιούχων δυνάμεων και των οικομικά «μη εχόντων»

Οικοκονομική κατανόηση των ΔΣ

• Οι προνομιούχες δυνάμεις (ΗΠΑ, Βρετανία,
Γαλλία) ήθελαν να αποφύγουν τον πόλεμο
γιατί ήταν ευχαριστημένες με το status quo,
ενώ οι «μη έχοντες» (Γερμανία, Ιταλία,
Ιαπωνία) επεδίωκαν τον πόλεμο γιατί είχαν
μόνο να κερδίσουν και τίποτε να χάσουν

• Οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ φασισμού

και δημοκρατίας δεν έπαιζαν ρόλο
 Carr:
"The Twenty Years' Crisis was written with the
deliberate aim of counteracting the glaring and
dangerous defect of nearly all thinking about
international politics in the English-speaking
countries from 1919 to 1939 - the almost total
neglect of the factor of power"

Carr:
• Στο Ρεαλισμό δεν υπάρχει ηθική διάσταση και
«σωστό» είναι ότι είναι επιτυχές και «λάθος»
είναι ότι είναι ανεπιτυχές

• Για τους ρεαλιστές δεν υπάρχει βάση για

ηθικολογίες για το παρελθόν, το παρόν ή το
μέλλον

• "World history is the World Court”.

 Hans Morgenthau, Politics Among
Nations (1948)

Οι ηγέτες σκέφτονται και δρουν με όρους

συμφέροντος που προσδιορίζεται ως δύναμη,
και αυτό το αποδεικνύει η ιστορία

Ο Morgenthau...
• Διατυπώνει μια συνεκτική επιστημονική θεωρία για
τη διεθνή πολιτική

• Ο Ρεαλισμός θεωρεί ότι ο κόσμος αποτελείται από

αντιτιθέμενα συμφέροντα και η σύγκρουση είναι
αναπόφευκτη

• Ο Ρεαλισμός ενδιαφέρεται για την Δύναμη και όχι με

την Ηθική

• Η σύγκρουση είναι αποτέλεσμα της επιδίωξης για

Ισχύ
 Αρχές Πολιτικού Ρεαλισμού

1. Στην πολιτική υπάρχουν αντικειμενικοί νόμοι που έχουν

τις ρίζες τους στην ανθρώπινη φύση
2. Το Συμφέρον ορίζεται με όρους ισχύος
3. Το συμφέρον είναι αντικειμενική κατηγορία αλλά το νόημα
του μπορεί να αλλάζει
4. Καθολικές ηθικές αρχές δεν μπορούν να εφαρμοστούν
στις δράσεις εου κράτους γενικά: Οι συνθήκες χρόνου και
χώρου πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν
5. Οι ηθικοί νόμοι του κόσμου είναι διαφορετικοί από αυτούς
του κάθε κράτους
 Οι ρίζες του κλασικού ρεαλισμού

• Κύρια Υπόθεση: Οι στόχοι, τα συμφέροντα των

κρατών δεν συγκλίνουν
– Η σύγκρουση μεταξύ τον κρατών είναι εγγενής στη διεθνή
πολιτική
– Οι συγκρούσεις επιλύονται, τελικά, με βία και εξαναγκασμό
– Βία και απειλές είναι στη φύση των διακρατικών σχέσεων

• Έμφαση στους περιορισμούς που τίθενται από την

ανθρώπινη φύση (εγωισμός) και από την απουσία
διεθνούς κυβέρνησης (αναρχία)

Βασικές θέσεις
• Το κράτος κύριος παράγων στην διεθνή
πολιτική

• Γιατί; Μόνο το κράτος, ως κυρίαρχο, κατέχει

το μονοπώλιο νόμιμης βίας για να επιλύει
διαφορές:
– Μεταξύ ατόμων και ομάδων στο εσωτερικό του
– Με άλλα κράτη και διεθνείς παίκτες
 Επίσης, για το κράτος:
• Μόνο τα κράτη μπορούν να αναγνωρίζουν
άλλα κράτη και να συνάπτουν σχέσεις

• Το διεθνές δίκαιο και οι ηθικοί κανόνες

παραδέχονται το κύρος και την εξουσία των
κρατών

• Οι διεθνείς οργανισμοί, κυρίως ο ΟΗΕ,

«υπακούουν» στα κράτη που τους
δημιουργούν

Θεμελιώδες συμφέρον: Επιβίωση (κλασικός ρεαλισμός)

Ασφάλεια (Νεορεαλισμός)

Επειδή δεν υπάρχει εγγυητής ασφάλειας σε

διεθνές επίπεδο, τα κράτη επιδιώκουν επιβίωση
(άναρχο διεθνές σύστημα)
Οι κλασικοί ρεαλιστές βλέπουν τα κράτη ως
εγγενώς επιθετικά, που περιορίζονται μόνο από
άλλες δυνάμεις
Οι Νεορεαλιστές θεωρούν ότι τα κράτη
ενδιαφέρονται για ασφαλή ύπαρξη.
 Ο κύριος στόχος των κρατών: Ισχύς
• Για να εξασφαλίσουν την επιβίωση και την ασφάλειά τους
τα κράτη πρέπει να επιδιώκουν ισχύ
– Πάντα ανησυχούν για την θέση τους σε σχέση με άλλα
κράτη
– Η ισχύς είναι το μέσο για να ικανοποιηούν τις προτιμήσεις
τους για επιρροή, κύρος, πλούτο κλπ
– Σχετικά κέρδη (relative gains): η επιδιώξη τους δημιουργεί
μια διεθνή τάξη μηδενικού αθροίσματος (zero-sum), όπου
τα κράτη μπορεί να αρνηθούν κάποια οφέλη αν πιστεύουν
ότι άλλα κράτη θα κερδίσουν περισσότερα. Αυτό
αποθαρρύνει τη συνεργασία

International Politics is POWER POLITICS!!!

Ισχύς στο Ρεαλισμό

• Η ικανότητα να επηρρεάζεις τους άλλους

• Η πιο σημαντική μορφή ισχύος είναι η στρατιωτική

• Δεν υπάρχει θέση για ηθική και ηθικούς νόμους

• Δεν έχει σημασία η εσωτερική πολιτική (είδος

πολιτεύματος)

• Γιατί η ισχύς είναι το μόνο που έχει σημασία;

– Ανθρώπινη φύση
– Αναρχικός κόσμος: δεν υπάρχουν κανόνες
 Θουκυδίδης (Διάλογος 5.105)

…Το να εξουσιάζεις ότι μπορείς είναι ένας γενικός και

αναγκαίος νόμος της φύσης

Δεν είναι νόμος που τον φτιάξαμε εμείς...

Τον βρήκαμε και θα τον αφήσουμε να υπάρχει....

Δρούμε σύμφωνα με αυτόν και ξέρουμε ότι εσείς ή

οποιοσδήποτε άλλος με την ίδια με εμάς δύναμη θα
έπραττε με ακριβώς τον ίδιο τρόπο.

5.89

Η δικαιοσύνη εξαρτάται από την ισοτιμία ισχύος

να εξαναγκάζεις...

Ο ισχυρός πράττει ότι του επιτρέπει η δύναμή

του και ο αδύναμος αποδέχεται ότι η αδυναμία
του του επιβάλλει να αποδεχθεί
 Kenneth Waltz (1924 – 2013)

Kenneth Waltz…
• Οικοδομεί μια θεωρία διεθνούς πολιτικής
ανάλογη με τα μικροοικονομικά:

States in the international system are like firms

in a domestic economy and have the same
fundamental interest: TO SURVIVE
 Η ομοιόμορφη συμπεριφορά των κρατών…

• Οφείλεται στους περιορισμούς που επιβάλει η

δομή του διεθνούς συστήματος.

Η Δομή καθορίζεται από την...

 ΑΡΧΗ οργάνωσης
 ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ των μονάδων
 ΚΑΤΑΝΟΜΗ των ικανοτήτων (ισχύς)

ΝΕΟΡΕΑΛΙΣΜΟΣ (Kenneth Waltz) I

Η βασική αιτία της συμπεριφοράς των

κρατών είναι το ΣΥΣΤΗΜΑ (state-
centrism)
– Η θεωρία ΔΣ είναι θεωρία της σχέσης
συστήματος-κράτους
 Kenneth Waltz II

– Τα κράτη που αγνοούν την θέση ισχύος

τους σε σχέση με άλλα κράτη πληρώνουν
το κόστος με υποταγή ίσως εξαφάνιση

– Σύστημα αυτοβοήθειας (self-help

system): Δεν πρέπει να βασιζόμαστε σε
άλλο κράτος για βοήθεια

Kenneth Waltz III

Αυτή η αντίληψη των ΔΣ είναι

επιστημονική:

– Το αναρχικό σύστημα (κατανομή ισχύος)

δεν μπορεί να ξεπεραστεί

– Ένα διπολικό σύστημα είναι πιο σταθερό

γιατί η ισορροπία ισχύος μεταξύ δύο
μπορεί πιο εύκολα να υπολογιστεί
John Mearsheimer (offensive realism)

J. Mearsheimer I

• Σε αντίθεση με τον αμυντικό ρεαλισμό

(defensive realism) του Waltz, ο επιθετικός
υποστηρίζει ότι τα κράτη επιδιώκουν ηγεμονία
(για ασφάλεια) γιατί η διεθνής αναρχία
δημιουργεί κίνητρα για μεγιστοποίηση ισχύος
εις βάρος των ανταγωνιστών τους.
 J. Mearsheimer II
• Πόση ισχύς είναι αρκετή; Δεν μπορούμε να
ξέρουμε και γι’ αυτό τα κράτη επιδιώκουν
ηεγεμονία τώρα, για να εξουδετερώσουν την
πιθανότητα πρόκλησης από άλλη μεγάλη
δύναμη.

• Μόνο ένα «ανόητο» κράτος θα χάσει την

ευκαιρία για ηγεμονία πιστεύοντας ότι έχει
αρκετή ισχύ για να επιβιώσει.

J. Mearsheimer III

"A great power that has a marked power

advantage over its rivals is likely to behave more
aggressively, because it has the capability as well
as the incentive to do so."
 J. Mearsheimer IV
Όμως η παγκόσμια ηγεμονία δεν είναι δυνατή γιατί η
στερια είναι μεγάλη και οι ωκεανοί τόσο μεγάλοι ώστε να
σταματούν κάθε τέτοια φιλοδοξία.

 Μόνο περιφερειακή ηγεμονία.

 Τα κράτη θα προσπαθήσουν να εμποδίσουν

περιφερειακή ηγεμονία.

 Τα κράτη που γίνονται περιφερειακοί ηγεμόνες (ΗΠΑ),

θα δρούν ως υπεράκτιοι εξισορροπιστές (offshore
balancers), επεμβαίνοντας σε άλλες περιοχές μόνο όταν
μεγάλες δυνάμεις σε αυτές τις περιοχές δεν μπορούν να
εμποδίσουν την ανάδυση ενός ηγεμόνα

Power?
US: Weak Neighbors, Big Oceans

Germany: Strong Neighbors, Easy Access

 Power?

Power? Shanghai, China

 Power? Jaipur, India

Power?
• Thailand Algeria South Korea
Power?
 Πως τα κράτη γίνονται ισχυρά;

• Με τα δικά τους μέσα – εσωτερική

εξισορρόπηση (internal balancing)
– Πληθυσμός
– Αυτάρκεια
– Εκβιομηχάνηση
– Οικονομία
– Εκπάιδευση, Επιστήμη και τεχνολογία, κλπ
– Ένοπλες δυνάμεις
– Κοινωνική Συνοχή

Και...

• Με συμμαχίες – εξωτερική εξισορρόπηση (external

balancing)

– Όλες οι συμμαχίες είναι υπό αίρεση: Λειτουργούν μόνο αν

υπηρετούν τα συμφέροντα ισχύος των μελών
– Η κοινή ιδεολογία δεν είναι εγγύηση ότι μια συμμαχία
είναι αξιόπιστη
• Ο Φραγκίσκος Ι της Γαλλίας συμμάχησε με ένα
Μουσουλμάνο ηγέτη εναντίον των γειτονικών του
χριστιανικών κρατών
• Η δημοκρατική Ινδία συμμάχησε με την ΕΣΣΔ εναντίον
των ΗΠΑ, ενώ το αυταρχικό Πακιστάν συμμάχησε με τις
ΗΠΑ εναντίον της Ινδίας
 Τα κράτη...

Φροντίζουν κυρίως μόνα τους για την ασφάλεια και

επιβίωσή τους (self-help)

Μεγάλη ισχύς τρομάζει και αναγκάζει τα κράτη να

ακολουθήσουν (bandwagon) ή να εξισορροπήσουν
(balancing)

Για να διατηρηθεί η ειρήνη οι μεγάλες δυνάμεις

χρησιμοποιούν στρατηγικές ισορροπίας ισχύος

Ισορροπία ισχύος τον 19ο αιώνα

 Η στρατηγική εξισορρόπησης της Αγγλίας

England

Russia Prussia/Germany
France Austria-Hungary

Ο 20ος αιώνας Ι

Η ανελαστικότητα της ισορροπίας ισχύος την

δεκαετία πριν από τον ΑΠΠ μερικώς εξηγεί τον
πόλεμο

– Η Τριπλή Συμμαχία (Triple Entente) δύο

δημοκρατικών κρατών και της αυταρχικής Ρωσίας
εναντίον των Καντρικών Δυνάμεων (Γερμανία,
Αυστροουγγαρία)
 ΙΙ

ΒΠΠ – δύο συνασπισμοί

– Η ρατσιστική Ναζιστική Γερμανία, η φασιστική
Ιταλία και η μιλιταριστική Ιαπωνία εναντίον
των δημοκρατικών ΗΠΑ και Βρετανίας και της
Κομμουνιστικής ΕΣΣΔ

Η ισορροπία Ισχύος κατά τον Ψυχρό Πόλεμο

1945-1990
Israel Syria/Egypt
Ethiopia Somalia
Taiwan China
S. Korea N. Korea
S. Viet Nam N. Viet Nam
W. Berlin E. Berlin
W. Germany E. Germany
Britain/France/Japan Poland/Czech
US USSR
 Πως εξηγεί ο Ρεαλισμός τον Ψυχρό Πόλεμο

– Οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ επεδίωξαν να επιβάλλουν την

εξουσία τους και τις προτιμήσεις τους στα άλλα
κράτη και το παγκόσμιο σύστημα

– Ανέπτυξαν παγκόσμια συστήματα συμμαχιών (όχι

απαραίτητα σε ιδεολογική βάση)

Οι ΗΠΑ συμμάχησε και με μη δημοκρατικά καθεστώτα

Η ΕΣΣΔ συμμάχησε και με μη κομμουνιστικά κράτη

Ψυχρός Πόλεμος
Και οι δύο επεδίωκαν ηγεμονικές στρατιωτικές πολιτικές

• Κάθε μία είχε πυρηνική ικανότητα κα καταστρέψει την

άλλη και ολόκληρο τον πλανήτη

• Και οι δύο είχαν τεράστια συμβατική στρατιωτική ισχύ

με κύριο θέατρο την Ευρώπη

• Δημιούργησαν ένα παγκόσμιο σύστημα στρατιωτικών

εταίρων και κυριάρχησαν στην παγκόσμια αγορά
όπλων

Ρεαλιστική εξήγηση
• Ο ΨΠ προκλήθηκε από την άνοδο και επέκταση της ΕΣΣΔ
και τον φόβο που προκάλεσε στη Δύση (Αθήνα-Σπάρτη)

• Το τέλος του ΨΠ ήλθε με την παρακμή της Σοβιετικής

ισχύος και της ασφάλειας που αυτό προκάλεσε στη Δύση

• Οι Ρεαλιστές θωρούν την αλλαγή ως προσαρμογή σε

εξωτερικούς (συστημικούς) περιορισμούς που
προκαλούνται από αλλαγές στην σχετική ισχύ των κρατών
 Το συνιστώ!!!

Μονοπολικός κόσμος (1990)

EU
Japan
Russia
China
India

US
 Μονοπολικός κόσμος (2010)

EU
Japan
Russia
China
India
Brazil
Rest of G20 US
 Η Φιλελεύθερη Θεωρία

Liberalism, Neoliberal
Institutionalism

Χρονολόγιο
• 19ος αι.: εμπορικός φιλελευθερισμός
• 1910 - 20: ιδεαλισμός
• 1930 - 40: λειτουργισμός
• 1950 - 60: νεολειτουργισμός
• 1970: πλουραλισμός, διεθνισμός (transnationalism)
• 1980: θεωρία καθεστώτων (regime theory), ηγεμονική
σταθερότητα (hegemonic stability theory)
• 1980-90: νεοφιλελεύθερος θεσμισμός (neoliberal
institutionalism)
• 1990 - 00: δημοκρατική ειρήνη (democratic peace) και
δημοκρατική θεωρία (democracy promotion literature)
 Πνευματική κληρονομιά
• Νεώτερος του Ρεαλισμού
• Περίπου 300 χρόνια
• John Locke
• Adam Smith
• Immanuel Kant
• Jeremy Bentham
• John Stuart Mill
• Richard Cobden
• Woodrow Wilson

John Locke (1632-1704)

Πατέρας του Κλασικού

Φιλελευθερισμού
Two Treatises of Government
(1689)

Όλοι οι άνθρωποι γενιούνται

ελέυθεροι και ίσοι

Διάκριση εξουσιών και

κοινωνικό συμβόλαιο
 Jeremy Bentham (1748-1832)

Ατομική και οικονομική ελευθερία,

διαχωρισμός εκκλησίας κράτους, ελευθερία
έκφρασης, ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες,
αποποινικοποίηση ομοφυλοφιλίας, κατάργηση
δουλείας και θανατικής ποινής.

“it is the greatest happiness of the greatest

number that is the measure of right and wrong”

“between the interests of nations there is

nowhere a real conflict”

“establish a common tribunal and the necessity

for war no longer follows from the difference of
opinion”

Immanuel Kant (1724-1804)

Ομοσπονδιακό
συμβόλαιο μεταξύ
κρατών για την
κατάργηση του πολέμου
– συνθήκη μόνιμης
ειρήνης αντί για ένα
υπερκράτος ή
παγκόσμια κυβέρνηση
 Richard Cobden (1804-65)
Ο απόστολος του
ελέυθερου εμπορίου
Εκπαίδευση για
όλους, μείωση
αμυντικών δαπανών,
χαμηλή φορολογία

Herbert Spenser, (1820-1903)

Κοινωνική εξέλιξη:

 Στρατιωτική κοινωνία –
υποχρεωτική συνεργασία
των μελών
 Βιομηχανική κοινωνία –
εθελοντική συνεργασία
 Ηθικό κράτος – κοινοί
πόροι για την
τελειοποίηση του
ανθρώπινου χαρακτήρα
 Στοιχεία της φιλελεύθερης θεωρίας
• Ισότητα
• Κράτος Δικαίου
• Δικαίωμα στην ιδιοκτησία
• Οικονομία της αγοράς
• Πίστη στην δυνατότητα προόδου
• Αξίες: ατομικότητα, ανοχή, ελευθερία,
συνταγματισμός

Η γέννηση της επιστήμης των ΔΣ

“The day of conquest and

aggrandizement is gone
by...

justice to all peoples and

nationalities, and their
right to live on equal terms
of liberty and safely with
one another, whether they
be strong or weak.”

Η πρώτη έδρα ΔΣ στο University of

Wales, Aberystwyth
 Woodrow Wilson: 14 σημεία
1.Όχι μυστική διπλωματία
2.Ελευθερία των θαλασσών
3.Ελέυθερο εμπόριο
4.Μείωση εξοπλισμών
5.Προσαρμογή των αποικιακών αιτημάτων
6.Αναγνώριση Σοβιετικής Ρωσίας
7.Απελευθέρωση Βελγίου
8.Γαλλία, Αλσατία

14 σημεία
9. Ιταλικά σύνορα
10.Αυτοπροσδιορισμός των λαών της
Αυστροουγγαρίας
11.Βαλκανικά σύνορα σύμφωνα με τις
εθνικότητες
12.Αυτοπροσδιορισμός των λαών της
Οθωμανικής αυτοκρατορίας
13. Ανεξαρτησία της Πολωνίας
14. Δημιουργία της ΚτΕ
 Έννοιες κλειδιά
Συλλογική ασφάλεια
Δημοκρατική ειρήνη και προαγωγή δημοκρατίας
Ολοκλήρωση και αλληλεξάρτηση
Ανθρώπινα δικαιώματα
Κανονιστικό στοιχείο στη θεωρία
Πλουραλισμός παραγόντων
Παγκόσμια κυβέρνηση

Φιλελευθερισμός: Δύο Υποθέσεις

• Αναρχία
• Ορθολογικότητα

Τα κράτη (και όχι μόνο) υπάρχουν σε ένα

άναρχο περιβάλλον και γενικά δρουν
ορθολογικά
 Δύο ακόμη...
• Τα κράτη εκπροσωπούν κοινωνικές
ομάδες, οι απόψεις των οποίων
συγκροτούν τις κρατικές προτιμήσεις

• Η αλληλεξάρτηση μεταξύ των κρατικών

προτιμήσεων επηρεάζουν την κρατική
πολιτική

Η εσωτερική αναλογία
• Κανονιστικό όραμα = αξίες
• Προοδευτικό όραμα = βελτίωση είναι
δυνατή
• Ίδια οργάνωση του διεθνούς με το
εσωτερικό του κράτους
• Να γίνουν οι ΔΣ όπως η εσωτερική
πολιτική
Φιλελευθερισμός, εσωτερική πολιτική και
διεθνείς σχέσεις

Κοινός Φιλελευθερισμός
Φιλελευθερισμός στις ΔΣ
στην εσωτερική τόπος
πολιτική

Η επίδραση του Kant

• Δημοκρατία
 Νόρμες
Θεσμοί

• Διεθνές εμπόριο

• Διεθνείς οργανισμοί
 The Kantian Triangle

Θεωρία Δεύτερης Εικόνας

• Το εξωτερικό (σύστημα) λιγότερο
σημαντικό
• Σημαντικό: Η εσωτερική σύνθεση του
κράτους
• Το είδος πολιτεύματος επηρεάζει την
συμπεριφορά του κράτους στην
εξωτερική του πολιτική
 Σύγχρονες εκφάνσεις

Φιλελευθερος διεθνισμός

Νεο-Φιλελεύθερος θεσμισμός

Φιλελευθερος Διεθνισμός (Liberal Internationalism)

• Φυσική αρμονία στις σχέσεις: «το αόρατο χέρι του

laissez faire»

• Επιδιώκοντας το εθνικό συμφέρον προάγεται το

κοινό καλό

• Ο καπιταλισμός είναι εγγενώς ειρηνικός

• Η οικονομική αλληλεξάρτηση προωθεί την ειρήνη

 «Δημοκρατική Ειρήνη»
• Ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν
ισχυρά στοιχεία ότι οι φιλελεύθερες
δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους.

• Όχι ότι δεν χρησιμοποιούν βία!!!

Δημοκρατική Ειρήνη

• Αμοιβαίος αυτοπεριορισμός

• Αμοιβαία νομιμοποίηση

• Φιλελεύθερο «φρένο» στη χρήση βίας

• Κοινότητες ασφάλειας
 Δημοκρατική Ειρήνη

• Οι δημοκρατίες δεν εμπιστεύονται

αυταρχικά καθεστώτα

• Τείνουν να δρουν «σταυροφορικά» για την

εξάπλωση της δημοκρατίας

Νεο-φιλελεύθερος θεσμισμός
• Διεθνική (Transnational) συνεργασία
απαιτείται για την επίλυση κοινών
προβλημάτων

• Η συνεργασία σε ένα πεδίο θα επεκταθεί σε

άλλα

• Αυξανόμενη ολοκλήρωση αυξάνει το

«κόστος» της αποχώρησης από τους
συνεργασιακούς θεσμούς

• Πλουραλισμός Παραγόντων
 Κεντρική επιδίωξη
• Πως επιτυγχάνεται η συνεργασία μεταξύ
κρατών και άλλων παραγόντων στο διεθνές
σύστημα

• Εστίαση στην ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

(Ρεαλισμός: στην ΑΣΦΑΛΕΙΑ και την ΕΠΙΒΙΩΣΗ)

Robert Keohane and Joseph Nye

Keohane and Nye

Stephen Krasner
 Για το διεθνές σύστημα
• Διακριτή ιδέα για την διεθνή αναρχία:
Διεθνικοί παράγοντες και οργανισμοί

• Οικονομική αλληλεξάρτηση:

Σημασία της ισχύος αλλά στο πλαίσιο της

διαπραγμάτευσης

Πολύπλοκη αλληλεξάρτηση

Πολύπλοκη Αλληλεξάρτηση
• Οι κοινωνίες δεν συνδέονται μόνο μεταξύ
κρατικών καναλιών, αλλά και πολλών άλλων
(διεθνικών, επιχειρηματικών κλπ): Έτσι, τα κράτη
δεν είναι οι μόνοι παίκτες στη διεθνή πολιτική

• Δεν υπάρχει ιεραρχία θεμάτων στις διακρατικές

σχέσεις: έτσι, η εξωτερική πολιτική δεν
κυριαρχείται από θέματα ασφάλειας

• Τα κρατη υπερβαίνουν το «δίλημμα ασφάλειας»,

αν και η στρατιωτική ισχύς μπορεί να
χρησιμοποιηθεί πολιτικά
 Πως διαμορφώνονται οι κρατικές προτιμήσεις

Δομή του συστήματος: Προσφέρει ευκαιρίες

και περιορισμούς (ένταση διεθνούς
αλληλεξάρτησης και βαθμός θεσμοποίησης
των διεθνών κανόνων)

Μη δομικοί παράγοντες: τεχνολογική

πρόοδος, επικοινωνία, συνεργασία

Διεθνείς Θεσμοί και Οργανισμοί

• Μετά το 1945:

– Αύξηση διεθνών θεσμών ως συλλογικοί

παράγοντες

– Ευρωπαϊκοί ολοκλήρωση

– Πλουραλισμός στο αμερικανικό πολιτικό

σύστημα
 Συνεργασία

• Η συνεργασία μπορεί να είναι δύσκολη σε

τομείς που οι ηγεσίες θεωρούν ότι δεν έχουν
αμοιβαία συμφέροντα
• Τα κράτη συνεργάζονται για την επίτευξη
«απόλυτων κερδών»
• Το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η καχυποψία
(cheating).
• Εδώ φαίνεται η σημασία των διεθνών
θεσμών.

Η συζήτηση “neo-neo”

• ‘Οχι δύο εντελώς αντίθετες απόψεις

του κόσμου:
Κοινή επιστημολογία
Αναρχία, ορθολογικοί παίκτες
 “neo-neo”
• Οι ΝΡ εξηγούν ότι όλα τα κράτη θέλουν να
κερδίζουν περισσότερο από άλλα κράτη και από
αυτό εξαρτούν την «πίστη» τους στους διεθνείς
οργανισμούς

• Οι ΝΦΘ πιστεύουν ότι τα κράτη βλέπουν τα

οφέλη της συνεργασίας

• Οι ΝΡ είναι επιφυλακτικοί με τη «συνεργασία» και

μας θυμίζουν ότι ο κόσμος είναι πάντοτε
ανταγωνιστικός και συγκρουσιακός

“neo-neo”
• Οι ΝΦΘ πιστεύουν ότι τα κράτη και άλλοι
παράγοντες μπορούν να συνεργαστούν αν
πεισθούν ότι όλοι θα σεβαστούν τους κανόνες

• ΝΡ: Μόνο κράτη - ΝΦΘ: και άλλοι παίκτες

• ΝΡ: στρατιωτική ισχύς – ΝΦΘ: και άλλες μορφές

ισχύος
 Φιλελευθερισμός και Παγκοσμιοποίηση

• Μείωση της σημασίας του κράτους;

– Τεχνολογία, διεθνικά κοινωνικά

κινήματα, παγκόσμιες οικονομικές ροές
αμφισβητούν την κρατική κυριαρχία και
ισχύ και ενισχύουν την ανάγκη για
συνεργασία και νέους θεσμούς

Συνέχεια...
• Η παγκοσμιοποίηση προσφέρει
ευκαιρίες και πόρους για διεθνικά
κοινωνικά κινήματα να αμφισβητήσουν
την εξουσία του κράτους σε διάφορους
τομείς πολιτικής

• Οι ΝΦΘ πιστεύουν ότι η

παγκοσμιοποίηση είναι μια θετική
δύναμη: όλα τα κράτη θα οφεληθούν
από την οικονομική ανάπτυξη
5 σημεία για τον Νεοφιλελεύθερο θεσμισμό

– Τα κράτη δεν είναι οι μόνοι παίκτες

– Τα κράτη είναι πολύπλοκοι παράγοντες
– Τα κράτη είναι ορθολογικοί παίκτες
– Τα κράτη επιδιώκουν θεσμική
συνεργασία και όχι σύγκρουση
 Μαρξιστικές θεωρίες των
διεθνών σχέσεων
Ριζοσπαστικές και μετα-θετικιστικές
προσεγγίσεις

Γιατί ο Μαρξισμός;
• Για έναν απλό λόγο: Είναι
η πηγή όλων των
ριζοσπαστικών
προσεγγίσεων στις
κοινωνικές επιστήμες (και
στις διεθνείς σχέσεις)
 Τι είναι ο Μαρξισμός;
• Πρέπει να
κατανοήσουμε τι είναι
(και τι δεν είναι ο
μαρξισμός), και τι μας
λέει για τις διεθνείς
σχέσεις…

Ο μαρξισμός είναι…
1. Μια θεωρία της
ιστορίας
2. Μια θεωρία του
καπιταλισμού
3. Μια ιστορική δομική
θεωρία

Δεν είναι μια θεωρία για

τις διεθνείς σχέσεις
per se
 Θεωρία της Ιστορίας
• Βασίζεται στην έννοια του ιστορικού υλισμού

Η «ιστορία» προσδιορίζεται ή διαμορφώνεται

από την υλική (ή οικονομική) βάση της
κοινωνίας

Όταν αλλάζει αυτή η βάση, αλλάζει και η

ιστορία

Θεωρία της Ιστορίας

• Οι υλικές δυνάμεις είναι η «μηχανή της
ιστορίας»
 Ιστορικός υλισμός
• Για να επιβιώσουμε πρέπει να παράγουμε και
να αναπαράγουμε τις υλικές απαιτήσεις της
ζωής
• Οι κοινωνίες κυβερνώνται από τις δυνάμεις
παραγωγής

Αυτοί που ελέγχουν τις δυνάμεις παραγωγής,

ελέγχουν την κοινωνία

Ιστορία
• Η κίνηση από ένα ιστορικό στάδιο (ή εποχή) σε ένα
άλλο
• Κάθε ιστορική εποχή είναι διαφορετική ανάλογα με
τον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής
 Ο καπιταλισμός…
• Είναι το πιο πρόσφατο στάδιο ιστορικής εξέλιξης
• Αλλά απλώς ένα στάδιο, που σημαίνει ότι…
• Και αυτός θα τελειώσει…

Τι λέει γι’ αυτό ο Fukuyama!!!!

The End of History

Θεωρία της ιστορίας… μια σημαντική

επίπτωση
• Σε μια συγκεκριμένη ιστορική εποχή, οι υλικές
δυνάμεις διαμορφώνουν κάθε σημαντική πτυχή
της ανθρώπινης κοινωνίας (κουλτούρα, πολιτικό,
νομικό, δικαστικό και εκπαιδευτικό σύστημα κλπ)
• Πρόκειται για την έννοια της βάσης και της
υπερδομής (ή εποικοδομήματος)

Για τον Μαρξ, η βάση είναι πιο σημαντική από την

υπερδομή
 Base-Superstructure

Ο Μαρξισμός ως Θεωρία του καπιταλισμού

• Ενώ ο Μαρξ ήταν επικριτικός για τον

καπιταλισμό, ίσως θα μπορούσε να είχε πει…

I capitalism

Είναι δυνατόν;;;!!!
 ΟΧΙ!!!

• Απλώς, ο Μαρξ κατάλαβε ότι ο καπιταλισμός ήταν το πιο

παραγωγικό και αποτελεσματικό οικονομικό σύστημα στην
ανθρώπινη ιστορία
• Για τον Μαρξ, η παραγωγική δυνατότητα του καπιταλισμού θα
έφερνε τον κομμουνισμό, αφού ο τελευταίος απαιτεί μια υλική
βάση που θα κάνει δυνατή μια κοινωνία βασισμένη στην αρχή
«από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα
σύμφωνα με τις ανάγκες του».

Μόνο ο καπιταλισμός είναι τόσο

παραγωγικός ώστε να ικανοποιήσει όλες
μας τις ανάγκες έτσι ώστε να καταστεί
δυνατή μια κομμουνιστική κοινωνία
ισότητας.

Θεωρία του καπιταλισμού

• Την ίδια στιγμή, ο Μαρξ
κατάλαβε τις εγγενείς
αδυναμίες και τις
αντιφάσεις του
καπιταλισμού που τον
καθιστούσαν ακατάλληλο
ως θεμέλιο της
ανθρώπινης κοινωνίας.

Ποιες ήταν αυτές οι

αντιφάσεις;
 Μαρξισμός: Θεωρία του καπιταλισμού

• Η καταπίεση και η
εκμετάλλευση φαίνεται στην
διάκριση της κοινωνίας σε
διαφορετικές κοινωνικές
ομάδες ή τάξεις
• Αν και παραγωγικός, ο
καπιταλισμός παράγει
αναπόφευκτα καταπίεση και
εκμετάλλευση

• Κυρίως η διάκριση μεταξύ

καπιταλιστών και εργατών

Μαρξισμός: Θεωρία του καπιταλισμού

• Ο καπιταλισμός
εξαρτάται από την
ικανότητα της
καπιταλιστικής τάξης
να εκμεταλλεύεται την
εργατική τάξη – να
καρπώνεται την
υπεραξία της εργασίας

• Η υπεραξία (κέρδος)
κινεί το καπιταλιστικό
σύστημα
 Μαρξισμός: Θεωρία του καπιταλισμού

• Ένα σύστημα
που βασίζεται
στο κέρδος: οι
καπιταλιστές
πρέπει να
συγκεντρώνουν
κεφάλαιο για να
επιβιώσουν (ως
καπιταλιστές)

Πως συγκεντρώνεται το κεφάλαιο;

• Αύξηση
παραγωγικότητας

• Χαμηλό κόστος
παραγωγής

• Αποτελεσματικότητα
μέσω τεχνολογικής
καινοτομίας

• Ανταγωνισμός
 Μαρξισμός και διεθνείς σχέσεις

• Ο κόσμος κυριαρχείται από

την καπιταλιστική τάξη

• Ό,τι συμβαίνει είναι

έκφραση των
συμφερόντων και της
ισχύος της

• Το κράτος είναι απλώς η

μαριονέτα της

• Δεν υπάρχει εθνικό

συμφέρον, μόνο ταξικό

Μαρξισμός και διεθνείς σχέσεις

• Οι καπιταλιστές αν και
ανταγωνίζονται, μπορούν
και συμμαχούν:
παγκόσμιος καπιταλισμός
σημαίνει συμμαχία
παγκοσμιοποιημένων
καπιταλιστών

• Η ικανότητα της
προσαρμογής: αφού οι
πόλεμοι είναι τόσο
καταστρεπτικοί, οι
καπιταλιστές βρήκαν νέες
μορφές κυριαρχίας
 Μαρξισμός και διεθνείς σχέσεις
• Η δημιουργία
κομμουνιστικών
καθεστώτων ένα «στάδιο
της ιστορίας»

• Η εναλλακτική στον
καπιταλισμό δεν μπορεί
να γίνει ανεκτή: Έτσι
εξηγείται ο Ψυχρός
Πόλεμος, η μεταπολεμική
συμμαχία των
καπιταλιστικών
δυνάμεων κλπ

Αποχρώσεις

Οι σύγχρονοι μαρξιστές
δεν αποδίδουν τα πάντα
στο ταξικό συμφέρον
και την ισχύ των
καπιταλιστών

Πολλοί αναγνωρίζουν
ότι τα κράτη δεν είναι
απλώς όργανα της
κυρίαρχης τάξης, αλλά
έχουν κάποια σχετική
αυτονομία
 Αποχρώσεις
Τα ταξικά συμφέροντα
σήμερα δεν
προσδιορίζονται ως
μαύρο ή άσπρο: τα
συμφέροντα μπορεί
να αποκλίνουν:
Οι κρατικές πολιτικές
μπορεί να φαίνονται
ασύμβατες με την
μαρξιστική ανάλυση

Παρατηρήσεις
Ως θεωρητικό πλαίσιο, ο
μαρξισμός έχει σημασία
και ερμηνευτική
ικανότητα

Ο μαρξισμός δεν είναι

νεκρός

Ο Μαρξ θα μπορούσε
να είχε προβλέψει την
κατάρρευση της ΕΣΣΔ
και τον Κινεζικό
καπιταλισμό
 Αξιοπιστία
μαρξιστικής
ανάλυσης

Ο μαρξισμός
παραμένει
σχετικός:

- Εκμετάλλευση
- Φτώχια
- Χάσμα πλούσιων
και φτωχών
- Πόλεμοι

Σύγχρονες προσεγγίσεις: Θεωρία παγκόσμιων

συστημάτων

• Immanuel Wallerstein
• Άμεση ανάπτυξη του έργου του
Λένιν για τον Ιμπεριαλισμό και
της Λατινοαμερικανική Σχολής
της Εξάρτησης

• Παγκόσμια Οικονομία
- Πυρήνας
- Περιφέρεια
- Ημιπεριφέρεια
 Πυρήνας-Ημιπεριφέρεια-Περιφέρεια

Πυρήνας
- Δημοκρατικές κυβερνήσεις
- Υψηλοί μισθοί
-Εισαγωγή: πρώτες ύλες
-Εξαγωγή: βιομηχανικά προϊόντα Ημιπεριφέρεια
-Υψηλές επενδύσεις -Αυταρχικές κυβερνήσεις
- Υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας -Εξαγωγή: «ώριμα» βιομηχ.
Προϊόντα και πρώτες ύλες
- Εισαγωγή: βιομηχ. πρ. και
πρώτες ύλες
-Χαμηλοί μισθοί
Περιφέρεια -Λίγες υπηρεσίες κοιν.
-Αντιδημοκρατικές κυβερνήσεις πρόνοιας
- Εξαγωγή: πρώτες ύλες
- Εισαγωγή: βιομηχ. Προϊόντα
- Μισθοί κάτω από το επίπεδο
διαβίωσης
- Καμία υπηρεσία κοιν. πρόνοιας

Γκραμσιανισμός
• Έμφαση στην υπερδομή και
στις διαδικασίες παραγωγής
και αναπαραγωγής της
συναίνεσης για ένα
συγκεκριμένο κοινωνικό και
πολιτικό σύστημα μέσω της
λειτουργίας της ηγεμονίας
• Η ηγεμονία επιτρέπει τη
διάδοση και αποδοχή των
ιδεών και των ιδεολογιών της
άρχουσας τάξης
 Robert Cox – Η ανάλυση της «παγκόσμιας τάξης»

• Εισήγαγε τον Γκράμσι στη

μελέτη της διεθνούς πολιτικής

• Η ηγεμονία της θεωρίας των

διεθνών σχέσεων: Ο ρεαλισμός
και ο φιλελευθερισμός
εξυπηρετούν ταξικά
συμφέροντα και νομιμοποιούν
το status quo

• Η γνώση δεν είναι αντικειμενική

Κονστρουκτιβισμός

2013-2014
 Constructivism

• Social Constructivism

• Newest theory of IR

• Draws on sociology
– Max Weber
– Immanuel Kant
– Anthony Giddens

• Focuses on power of shared ideas

Social construction
• To construct something is an act which brings into
being a subject or object that otherwise would not
exist.

 Once something is constructed, it has a particular

meaning and use within a context.
 It is a social construct in so far as its shape and form is
imbued with social values, norms and assumptions.

• Social phenomena (states, alliances, international

institutions) - collective subjects of international
relations - take specific historical, cultural and political
forms that are a product of human interaction in the
social world.
 wood

Wooden object
Dinning table

Working table
 Social constructivist theories outside IR

• Social constructivist theories developed

in sociology and history before IR

• Notably Invention of childhood studies

‘In medieval society the idea of childhood
did not exist.’

Constructivism
• Nation-states are not all alike
• Political culture shapes foreign policy
• Form of government shapes foreign policy
• History shapes foreign policy
• Domestic political trends and debates
shape foreign policy
 Constructivism
• States have identity
• State identity influences the way states
interact with each other

Examples:

– China sensitivity to any policies of other states

that threaten its unity and sovereignty
– US desire to transform the world

Identity

• Definition: Understanding of who self is in

relation to “other”

• Inherently social

• Identity creates interests

 What are IR social constructivist
theories?
• Idealist

• Far from an objective reality, international

politics is ‘a world of our making’ (Onuf 1989)

• Ideas shape reality

• Social reality is not objective or external to the

observer

• Social world is recreated through

intersubjectivity

A View of the World

• Not a theory of international relations, but a set of

assumptions about how to study it.

• Realist power politics is one possible scenario of

world politics, but not the only one. Reality is a
social, not an objective fact.
– The Soviet Union disappeared, because people stopped
believing in it (constructivist view)
– The Soviet Union disappeared, because she could not
compete with the US and the West (realist view)
 The Role of Ideas
• Ideas important in their own right

• International Norms: shared expectations about

appropriate behavior held by the International
Community

• Changes in norms lead to changes in state behaviors

Examples: Sovereignty, Colonialism, Land Mine Treaty

The Role of Ideas II

• Identities and interests of states are not simply

structurally determined, but are rather produced by
interactions, institutions, norms, cultures.

• It is process, not structure, which determines the

manner in which states interact.

See Alexander Wendt, 'Anarchy is What States Make of

It', International Organisation, 46/2, 1992.
 Four types of ideas
• Ideologies or shared belief systems
• Normative (or principled) beliefs
• Causal beliefs
• Policy prescriptions

Ideologies or shared belief systems

• Are a systematic set of doctrines or beliefs
that reflect the social needs and aspirations of
a group, class, culture or state.

Examples include the Protestant or Islamic

ethics or political ideologies such as liberalism,
Marxism, and fascism
 Normative (or principled) beliefs
• beliefs about right and wrong.

• They consist of values and attitudes that

specify criteria for distinguishing right from
wrong or just from unjust and they imply
associated standards of behaviour

• (for example) the role of human rights norms

at the end of the Cold War

Causal beliefs
• Are beliefs about cause-effect, or means-end
relationships.

• They provide guidelines or strategies for

individuals on how to achieve their objectives.

• (example) Soviet leaders’ changing beliefs about

the efficacy (or the non-efficacy) of the use of
force influenced their decision in 1989 not to use
force to keep Eastern Europe under Soviet control
(compare to Hungary 1956 or Czechoslovakia
1968).
 Policy prescriptions

• specific programmatic ideas that facilitate

policymaking by specifying how to solve
particular problems.

• They are at the center of policy debates and

are associated with specific strategies and
policy programs (tax cuts or tax increases,
public investment and unemployment).

Norms
• Actors' behavior is guided by norms.

– Constitutive norms are standards of behavior that

define the identity of an actor.
• Sovereignty is a constitutive norm of statehood.

– Regulative norms are appropriate standards of

behavior for an actor with a given identity (capitalist
states and free market)
 Norms and State Behavior

State Behavior and International Norms “Mutually

Constituted”

ACTORS CONTEXT
(States) (System)
•Behavior •Ideas
•Interests •Meanings
•Identities •Rules

From norms to institutions

 States (and other entities) act not primarily in

response to material needs and interests, but to
social norms.
 International institutions are neither insignificant
(neorealism), nor are they only reflections of the
cooperation among self-interested states (liberal
institutionalism).
 Instead, they are fully autonomous and the primary
carriers of world cultural principles.
 The Power of Norms: Constructivism
Norms
The International System

Global governance International institutions

From norms to
governance Power

Expectations
promoted by
IGOs and NGOs
Cooperation
Socialization

What institutions do
Punish and shame
violators

Result: States are Establish rules of

constituted by norms appropriate conduct
and ideas

Create transparency

Legitimize the Express a global

mobilization of consensus
NGOs among all states

>>> Socialization of states

Constructivism: Summary

States and international system mutually constituted in

IR

Ideas (separate from power) are important in shaping

international relations

Whether IR take place in an anarchical system of states

or a legally ordered society of states is a function of
divergent or convergent national identities
 Nature of the International System
• The international system is not something ‘out there’
like the solar system
• It is Socially Constructed/Contingent
– A human invention, a set of ideas, a body of thought, a
system of norms, which has been arranged by certain
people at a particular time and place
– It can be changed by new ideas
– Unlike realism and liberalism, whose causal epistemology
draws from positivist (scientific) and structuralist (empirical)
traditions, constructivism is post-positivist, deconstructing the
ontological assumptions of other IR theories.
“Anarchy is what states make of it…” –Alexander Wendt

(Socially) Constructed reality

Anarchy is neither destiny (realism), nor a

disincentive to cooperation (institutionalism).

• “Anarchy is what states make of it.”

Alexander Wendt
 Constructivist approaches to security

• states want security

• but concept of security not fixed

• security identities, interests and

policies constructed through
interactions between states (Wendt)

Russian fear of invasion

 China: Colonized

China 21st Century

 Comparing the Theories:
Human Nature

• Realism: People are aggressive.

• Liberalism: People are acquisitive.

• Constructivism: People are shaped by their

culture.

Comparing the Theories: Structure

• Realism: The anarchic structure of the

international system dictates state behavior.

• Neo-liberalism: The anarchic structure of the

international system constrains state behavior.

• Constructivism: The anarchic structure of the

international system was created and is
perpetuated by the very states it constitutes.
 Comparing the Theories: Domestic
Politics
• Realism: Domestic politics are unimportant.
States are rational, unitary actors.
• Neo-liberalism: Domestic politics determine
state attributes such as preferences and
credibility. The behavior of domestic actors is
funnelled through state hierarchy into a unitary,
though not always collectively rational, policy.
• Constructivism: Domestic politics are integrated
with global politics.

Comparing the Theories:

Non-state Actors
• Realism: Non-state actors are unimportant.

• Neo-liberalism: States are the most important

actors, but international organizations also matter.

• Constructivism: States are the most important

actors, but international organizations and non-
governmental organizations also matter.
 Comparing the Theories:
Key Questions
• Realism
– How can states best defend themselves?
– What kinds of international systems are most stable?
• Neo-liberalism
– How can states provide global public goods?
– How can states maximize their overall utility?
• Constructivism
– How do actors self-identify, and what action is produced
by that identity?
– How do identities and value systems change?

Visualizing Theory

REALISM CONSTRUCTIVISM
Power Ideas

Anarchy = Security Anarchy vs. Society

Dilemma = Emphasis on Power National Identity

Institutions
LIBERALISM

Anarchy mitigated by IGOs/INGOs/Intl. Regimes,

Interdependence, Common Values, International Law etc