Untitled

TÜRKİYE İŞ BANKASI
KÜLTÜR YAYINLARI
Genel Yayın No : 206

Folklor Dizisi 5
Her hakkı saklıdır.
Kapak Düzeni : Fahri Karagözoğiu
Kapak Fotoğrafları : Sedat Veyis Örnek ve Dr. Atıla Erden'ln

Dia Belgeliklerinden Alınmıştır.
Birinci Baskı : 5.000 Adet
Saim Toraman Matbaası, Ankara, 1979

Prof. Dr. Sed at V eyis ÖRNEK
GELENEKSEL
KÜLTÜRÜMÜZDE
ÇOCUK
TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

İ Ç İ N D E K İ L E R
Sayfa No.
Ö N S Ö Z ......................................................... XIX
K IS A L T M A L A R .................................... XXV
İL ADLARININ K IS A L T M A L A R I.......................... XXIX
G İ R İ Ş ............................................................................. 1
I. DOĞUM Ö N C E S İ...................................................... 23
A. KADININ KISIRLIĞINI GİDERMEK

İÇİN BAŞVURULAN UMARLAR . . 23
1. Dlnsel-Bi'ıyüsel Niteliktekiler 23
Açıklayıcı Örnekler 23
2. Halk Sağaltmacılığı Alanına Girenler . 28
3. Tıbbi Sağaltma Alanına Girenler . 41
B. ERKEĞİN KISIRLIĞINI GİDERMEK

İÇİN BAŞVURULAN UMARLAR . . . 43
— V —
Sayfa No.
1. Yenilenler, İçilenler . . . . 44
2. Tıbbi Sağaltma Alanına Girenler

ve Başka T u tu m la r ................. 45
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............... 46
C. ÇOCUĞUN CİNSLİĞİNİ BELİRLEMEK

İÇİN BAŞVURULAN YÖNTEMLER,
UYGULAMALAR, İN A N M A L A R ....... 46
1. Oğlan Doğurmak İçin . . 46
a. Dinsel-Büyüsel Niteliktekiler . . . . 46
b. Cinsel Birleşmeyle İlgili Olanlar . . . 50
c. Başka Tutumlar 51
2. Kız Doğurmak İçin 52
a. Dinsel-Büyüsel Niteliktekiler . 52
b. Cinsel Birleşmeyle İlgili Olanlar . . . 54
c. Başka T utum lar............................. 55
Açıklayıcı Örnekler . . 55
Ç. ÇOCUĞUN CİNSLİĞİNE
YORULAN BELİRTİLER, İŞLEMLER . . . . 56
1. Gebe Kadının Oğlan

Doğuracağına Yorulan Belirtiler . . . . 56
— VI —
Sayfa No.
2. Gebe Kadının Kız

3. Gebe Kadının İkiz

4. Doğacak Çocuğun
Oğlan Olacağını Düşündüren işlemler . 65
5. Doğacak Çocuğun Kız

Olacağını Düşündüren İşlemler . 67
Açıklayıcı Örnekler : .................................... 70
D. A Ş E R M E .......................... 71
1. Aşerme İle İlgili Adlandırma,

Niteleme, Benzetme ve Yakıştırmalar . . 71
2. Aşeren Kadının Yemesi,

İçmesi G e re k e n le r......................................... 78
Açıklayıcı Örnekler 79-
3. Aşeren Kadının Yememesi.

İçmemesi G e rek e n ler.................................... 80
E. G E B E L İ K .......................... 81
1. Gebelikle İle Adlandırma-, Niteleme,

Benzetme ve Yakıştırm alar.......................... 81
2. Gebe Kadının Baktığı, Yediği ve Yaptık

larıyla Çocuğu Arasında Kurulan İlişkiler 84
a. B ak tıkla rıy la............................................. 84
— VII —
Sayfa No.
b. Y e d ik le riy le .............................................. 87
c. Y a p tık la rıy la .............................................. 90
Açıklayıcı Ö r n e k l e r .................................... 93
F. DÜŞÜĞÜ Ö N L E M E ............................................. 96
III. DOĞUMU K O L A Y L A Ş T IR M A ................................ 101
IV. DOĞUM S O N R A S I ................................................... 107
A. ÇOCUĞUN GÖBEK BAĞI

İLE İLGİLİ İŞLEMLER . . . . . . 107
B. ÇOCUĞUN «EŞİ» İLE İLGİLİİŞLEMLER 110
V. ADLA İLGİLİ ÂDETLER, İNANMALAR,

UYGULAMALAR, YEREL ADLANDIRMALAR,
NİTELEMELER, BENZETMELER,
Y A K IŞ T IR M A L A R ............................... 113
Â. ADLA İLGİLİ ÂDETLER,

İNANMALAR, U Y G U L A M A L A R ..................... 113
1. Yaşatıcı Nitelik Taşıdığına

İnanılan A d l a r .............................................. 113
— VIII
Sayfa No.
2. Aylarla, Mevsimlerle. Belirli

Günlerle İlgili A d l a r ..................... 115
3. Yatırlarla İlgili A d la r ............................ 117
• 4. Çocuğun Adını Değiştirme Gerekçeleri . 117
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............................... 117
5. «Çocuk Satma» Âdetinin Bilindiği Y e rle r. 126
6. Satılma Â d e t i .................................... 126
Açıklayıcı Ö rn e kler................................. 126
B. YEREL ADLANDIRMALAR, NİTELEMELER,

BENZETMELER, YAKIŞTIRMALAR . . . . 129
1. «Çocuk» Genel Adının Dışındakiler . . . 129
2. Somatik Özelliklerle İlgili Adlandırma,

Niteleme, Benzetme ve Yakıştırmalar . . 136
3. Çocuğun Kimi Organlarıyla İlgili Olanlar . 146
4. Çocuğun Çıkardıklarıyla İlgili Olanlar . . 159
5. Çocuğun Kullandığı, Yararlandığı

Araç-Gereçle İlgili O la n la r.................... 164
VI. ÇOCUK GÖRME, AĞAÇ DİKME, DİŞ HEDİĞİ

(BUĞDAYI), SAÇ KESME, YAŞ GÜNÜ, SÜNNET,
BEŞİK KERTME, ASKERE UĞURLAMA . . . . 177
A. ÇOCUK G Ö R M E .......................................... 177
— IX —
Sayfa No.
1. Çocuk Görme'nln Öteki A d la rı............. 177
2. Anneyi Kutlama Z a m a n la rı.................. 181
3. Çocuk Görme Sırasında Çocuk

İçin Söylenen Kalıp S ö z le r ................. 181.
4. Çocuk Görme Sırasında Anne

İçin Söylenen Kalıp S ö z le r.................. 182
5. Çocuk İçin A rm a ğ a n la r....................... 183
6. Anne İçin A r m a ğ a n la r ....................... 184
7. Anneye Götürülen Yiyecek ve İçecekler . 185
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............................. 186
B. AĞAÇ D İ K M E .................................... . . 187
1. Çeşitli Amaçlarla Ağaç Dikme

Âdetinin Görüldüğü ve BilindiğiYerler . . 187
2. Çocuk Adına Dikilen

Ağaçlara Verilen A d la r ...............................• 188
Açıklayıcı Ö rn e kler.................................. 189
C. DİŞ H E D İ Ğ İ ................................................. 190
Diş Hediği'nin (Buğdayının) ÖtekiAdları 190
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............................. 193
Ç. SAÇ K E S M E ................................................. 196
Saç Kesme Âdetinin Bilindiği Yerler . . 196
— X —
Sayfa No.
D. YAŞ G Ü N Ü .............................. 197
Açıklayıcı Örnekler . . . 197
E. BEŞİK K E R T M E ................................................... 198
Beşik Kertme'nin Öteki Adları . . . 198
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ...... 201
Beşik Kertme Yoluyla Yapılan

Nişanlanmanın Biçimini
Açıklayıcı Ö rn ekler......................................... 202
Beşik Kertme’den Cayma

Nedenlerini Açıklayıcı Örnekler . . . 204
F. S Ü N N E T ............................................................. 205
1. Sünnet Y a ş ı ................................................... 205
2. Gocuğun Psikolojik Bakımdan

Sünnete H a z ır la n ış ı.................................... 206
3. Sünnet G i y i m i .............................................. 206
4. Sünnet Hamamı Âdetinin

Bilindiği ve Uygulandığı Yerler. . . . 206
5. Çocuğa Kına Yakma ve Kına Gecesi Dü

zenleme Âdetinin Bilindiği ve Uygulandığı
Y e r l e r ............................................................. 207
6. Çocuğun Bindirildiği Araçlar ve Hayvanlar 207
— XI —
Sayfa No
7. Sünnet Edilirken Çocuğun Üstüne

Örtü Örtme Âdetinin Bilindiği Yerler . . 208
8. Sünnet Öncesi, Sırası ve

Sonrasındaki Dinsel Nitelikli İşlemler . . 208
9. Sünnet Sırasında Çocuğa
Söylenen Kimi Kalıp Sözler 208
10. Çocuğa ve Ailesine Kesilme
İşleminden Sonra Söylenen Kalıp Sözler 208
11. Sünnet Düğününde Çalınan Çalgılar . . 209
12. Çocuğa Sünnetten Önce

Bağışlanan Önemli Malların Adları . . . 209
13. Çocuğa ve Eve Sunulan Armağanlar . . 209
Çocuğun Yatacağı Odanın Hazırlanışıyla

ilgili Açıklayıcı Ö rn e k le r.................... 210
Sünnet Düğünüyle İlgili Açıklayıcı

Örnekler ......................................... ..... , 212
■14. Kirvelik Töresinin Bilindiği

ve Uygulandığı Y e r l e r .................... 216
15. Kirvenin Öteki A d la r ı.......................... 217
Kirvenin Görevleri, Hakları ve

Sorumluluklarıyla İlgili
Açıklayıcı Ö r n e k l e r .......................... 217
G. ASKERE U Ğ U R L A M A ............................. 218
Askere Gidenler İçin Yapılan Başlıca 'Şeyler 218
— XII —
Sayfa No.
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ................................. 219
VII. ÇOCUĞUN ZİHİNSEL VE RUHSAL

ÖZELLİKLERİNİ, MİZACINI ETKİLEYECEĞİNE
YORULAN B E L İR T İL E R ......................................... 225
A. OLUMLULAR 225
B. O L U M S U Z L A R ......................................... 226
VIII. ÇOCUĞA KIRK BASMASI VE NAZAR DEĞMESİ 229
A. KIRK B A S M A S I................................................... 229
1. Kırk Basması'na Uğrama Belirtileri . . . 229
2. Kırk Basması’ndan Korunmak için Alman

Ö n le m le r ........................................................ 231
Açıklayıcı Örnekler . . . . . . 232
3. Kırk Baskını Çocuğa Yapılan İşlemler . . 235
Açıklayıcı Örnekler ............................... 236
B. NAZAR D E Ğ M E S İ.............................................. 240
1. Nazara Uğrama Belirtileri . . . 240
2. Çocuğu Nazardan K o ru m a .................... 242
— XIII —
Sayfa No.
3. Nazara Uğramış Çocuğu Sağaltma

İşlemleri, Başvurulan Umarlar 246
IX. GELENEKSEL SAĞALTMA İŞLEMLERİ . 251
A. YÜRÜMEYEN YA DA GEÇ
YÜRÜYEN ÇOCUKLAR . . 251
Açıklayıcı Ö rn ekler... 255
B. KONUŞAMAYAN YA DA
GEÇ KONUŞAN ÇOCUKLAR . . . . 258
C. UYUMAYAN YA DA
GEÇ UYUYAN Ç O C U K L A R ............................... 265
Açıklayıcı Örnekler .................... 268
Ç. ÇOK AĞLAYAN Ç O C U K L A R ................................ 268
D. ÇOK YARAMAZ Ç O C U K L A R .......................... 272
E. HIRILTILI VE HASTALIKLI ÇOCUKLAR . . 273
— XIV —
Sayfa No.
F. GELENEKSEL SAĞALTMA
İŞLEMLERİNDE BAŞVURULAN
KİMİ Y A T IR L A R ........................................... 276
G. ZAYIF GOCUKLAR İÇİN

«AYDAŞ KAYNATMA» Â D E T İ.................. 277
X. ERGİNLİK, EĞİTİM,
CEZALANDIRMA, K O R K U T M A ............................... 279
A. E R G İN L İK ...................................................... 279
1. Erginliğe Erişme B e lirtile ri.................. 279
a. Psikolojik B e l i r t i l e r ............................... 279
b. Fizyolojik ve Bedensel Belirtiler . . . 279
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............................... 280
2. Ergin Çocuklara Verilen Öğütler . . . . 281
a. Dinsel Nitelikte O la n la r.......................... 281
b. Büyükleri ve Akranlarıyla İlgili Olanlar 281
c. Töreyle, Aktöreyle ve Kötü

Alışkanlıklarla ilgili Olanlar . . . . 281
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ....................... 282
B. E Ğ İT M E ........................................................... 285
1. Çocuğun Eğitimiyle İlgili Yaklaşımlar . . 285
a. O l u m l u l a r .............................................. 285
b. O lu m s u z la r.............................................. 287
— XV —
Sayfa No.
2. Dinsel E ğ i t i m .......................................... 288
Çocuğun Dinsel Konularda Öğrenmesi.

Bilmesi ve Uygulaması Gerekli Olanlar 288
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ................................... 288
3. Cinsel E ğ itim ....................................................... 290
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ................................... 290
C. CEZALANDIRM A................................................. 297
1. Çocuğu Cezalandırma Yolları . . . . . 297
2. Azarlama, D ö v m e ............................................. 298
Açıklayıcı Ö r n e k l e r ........................................ 298
Ç. K O R K U T M A ........................................................ 299
1. Korkutucu ve Ürkütücü Niteilktekilerle . . 299
2. Kimi Meslek S a h ip le riy le .............................. 300
3. Hayvanlarla ........................................... . ' 301
4. Dinsel K a v r a m la r la ........................................ 301
5. Araç-Gereç ve Ev Eşyasıyla . . . . . 301
6. Bunlardan Başka Yollarla . . . 301
— XVI —
Sayfa No.
XI. ÇOCUK O Y U N L A R I................................................. 305
A. ÇOCUK OYUNLARININ ADLARI . . . 305
B. OYUNLARDA KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER 306
Açıklayıcı Ö rn e k le r......................................... 307
XII. ATASÖZLERİ, ÖZDEYİŞLER, DEYİMLER,

SEVGİ VE OKŞAMA SÖZLERİ, KARGIŞLAR,
BİLMECELER, NİNNİLER, AĞITLAR MASALLAR 315
A. ATASÖZLERİ, ÖZDEYİŞLER, DEYİMLER . . 315
B. SEVGİ VE OKŞAMA S Ö Z L E R İ................ 317
C. K A R G IŞ L A R ..................................................... 321
Ç. BİLMECELER 325
D. NİNNİLER . . 327
E. AĞITLAR . 344
F. M ASA LLA R ......................................................... 358
E K L E R
I. KAYNAK KİŞİ KÜNYE D İ Z İ N İ ............................... 377
II. YER ADLARI D İZ İN İ................................................... 3S5
III. SORU KAĞIDI Ö R N E Ğ İ ......................................... 401
— XVII —
ÖNSÖZ
Geleneksel kültürümüzde çocukla ilgili zengin bir
halkbilimsel gereci sergileyen bu, kapsamda bir çalışma
yanılmıyorsak ilk kez yapılmaktadır. Daha önce bu konu
da deflemeler yapılmış olmakla beraber, bunların kapsam
ları çeşitli nedenlerle çok dar tutulmuştur.
Bu çalışma birbirini bütünleyen birkaç aşamadan

oluşmuştur. Bunlardan ilki derleme aşamasıdır. 1972, 73
ve 74 yıllarını kapsayan derleme aşamasında sayılan iki
yüze yaklaşan derleyiciler, daha önceden hazırlanan soru
kağıtlannı uygulayarak ülkemizin dört bir yanından ge
reç derlemiş; derlediklerini de bu amaçla düzenlenmiş özel
defterlere elden geldiğince «aynen» geçirmeye çalışmış
lardır. Büyük çoğunluğu kız öğrencilerden oluşan derle
yicilerin derleme yapılan il, üçe, bucak ve köyden olma
larına ya da buralarla yakınlıklarına özen gösterilmiştir.
Derleme işinde görev alan Kız Teknik Yüksek Öğretmen
Okulu’nun öğrencileri bu okula yurdun hemen her yanın
dan geldikleri için, defleme yapılan yerle derleyicinin oralı
oluşu ya da orayla yakınlığı konusunda seçme yapabilme
olanakları bulunmuştur.
Kimi derleyiciler birden çok yerde defleme yapmış

lardır. Böylece «Yer Adları Dizini nde de görüleceği gibi,
»
Türkiye’nin 230 değişik yerleşim biriminden derleme ya

pılabilmiştir. Bitlis ve Hakkâri’nin dışında kalan üleri-
— XIX 1—
mislej bu illere bağlı ilçe, bucak ve köylerde yaşayan 575
kaynak kişiden yararlanılarak zengin bir gereç derlen
miştir. Yukardaki sayılar, bu türden JıalkbiUmsel derle
melerin şimdiye değin hiçbir zaman ulaşamadığı bir çok
luğa erişebilme şansını yeterince açıklar kanısındayız.
Geleneksel değerlere bağlılıklarına, söz konusu yer

leşim biriminden olmalarına ya da orada usun bir süre
den beri yaşamalarına önem verilerek seçilen 575 kaynak
kişinin yüzde doksanı Jcadmlardan, arta kalanı ise erkek
lerden ve çocuklardan oluşmaktadır. Gocuğun okul dö
nemine değin annesiyle olan sıkı ilişkisi gösönünde tutu
lursa, kadın kaynak kişilere niçin bu kadar ağırlık veril
diği kendiliğinden anlaşılır. Çocuklar dışında, yaş orta
lamaları 1tvrkm üstünde olan kaynak kişilerin hemen hep
si evlenmiş, birkaçının dışında hemen hepsi birden çok
çocuk doğurmuş, «evlat sahibi» olmuş, oıiları büyütmüş,
bir bölüğü de torun mürüvvet»i görmüşlerdir. Böylece,
«
bu nitelikteki kaynak kişilerden elde edilen gereç, denen

miş bir yaşam birikiminin özünden süsülerek kaynaklan
maktadır, diyebiliriz: Bu bakımdan, sunduğumuz gere
cin gerek büyük ölçüde güven vericiliğini, gerekse gele-
nekselliği temsil ediciliğini vurgulamakta yarar görü
« »
yoruz.
Değerlendirme aşamasında, derleme defterleri tek tek

ele alınarak sıkı bir inceleme ve denetimden geçirilmiştir.
Bu denetimde kimi defterler içerdikleri bilgilerin kuşku
götürür oluşlarından, kimileri de kaynak kişiler ve yer
adlarıyla ilgili açıklamalardaki eksiklikler, tutarsızlıklar
ve yanlışlardan dolayı değerlendirme dışında tutulmuşlar
dır. Bir ilin merkezini, ilçe, bucak ve köylerini oluşturan
defterler bir araya getirilerek abecesel sıraya konduktan
— XX —
sonra, ana <konular, konulara ve alt konulara göre fişlen
meye başlanmıştır. Çalışmanın en yorucu olan bu aşama
sında ana konu, konu ve alt konular coğrafi dağılımları
bir bir belirtilerek özel fişlere işlenmiştir. Fişleme işi ta
mamlandıktan sonra, fişlerin hepsi yeni baştan gözden
geçirilerek, işleme sırasında yapılan yanlışlar ve eksik
ler giderilmeye çalışılmıştır.
Düzenleme aşamasında kimi konularda yaygınlığa,

kimilerinde yer adlan sıralamasına, kimilerinde verilerin
içerik ve tür benzerliklerine, kimilerinde de abecesel sıra
lamaya önem verilmiştir. Coğrafi dağılımlarda, illerin sı
ralanmasında, illerin abeceselliğine dikkat edilmeye çalı
şılmıştır.
Gereci değerlendirecek olanlara, kaynak kişilerin o

konudaki görüş, düşünüş, yorum, uygulama, inanış, tu
tum ve davranışlarım belirlemek için çok sayıda somut
örnek verilmiştir. Bu türden «Açıklayıcı Örnekler» de
kaynak kişinin sadece adı, yaşı ve nereli olduğu belirtil
miştir. Okuyucu, kaynak kişilerle ilgili daha geniş bilgiyi,
gerecin sonuna eklenen «Kaynak Kişi Künye Dizinin nde »
bulabilir. Ayrıca «Y er Adları Dizini ve «Soru Kağıdı

s>
Örneği» de Ekler Bölümü’nde verilmiştir. «Y er Adları Di

zini» nde sadece söz konusu ilin kısaltılmış biçimi veril
miş, buna karşılık köy, bucak ya da ilçe adları tam ola
rak belirtilmiştir. Örneğin Af. (Afyon), Zile/To. (Tokat),
Kabaçak Ii./K iğı/A ğ. (A ğrı) gibi. Birinci Ömekde sade
ce Afyon, ikinci ömekde Tokat’ın Zile ilçesi, üçüncü ör-
nekde de Ağrı’nın Kiğı ilçesine bağlı Kabaçalı köyü açık-
lanmaktadvr.
— XXI —
«Giriş» de, ayrıntıya girilmeden gerece topluca bak
maya; birçok yaygın âdet, töre, tören, inanma ve uygu
lamayı vurgulamaya; bir de gereç bölümüne konamaya
cak olan kimi genellemeleri belirtmeye çalıştık. Yorumlar
ve yaklaşımlar zamanla değiştiğine, değişmesi gerektiği
ne göre; bizim için asil amaç yorumdan çok, ilgi duyan
ların yararlanma ve değerlendirmelerine açık, elden gel
diğince dizgeli bir gereç sunmaktır. Giriş’in sonuna, Gi-
riş’de değinilen konularla ilgili daha ayrıntılı bilgi edin
mek istiyen okuyucular için bir «Kaynakça» eklenmiştir.
Uzun bir zaman içinde derlenen, dizgelenen ve sergi

lenen bu gerecin tümü, hiçbir yazılı metinden yararlanıl
madan, doğrudan kaynak kişilerin açıklamalarına, yo
rumlamalarına ve örneklemelerine dayanmaktadır. Gere
cin kimi bölümlerindeki bilgiler, açıklamalar daha önce
yayınlanmış derlemelerde, kitaplarda bulunabileceği gibi,
kimileri de onlarla çelişkili olabilir. Biz, bunların irdele
mesini ve karşılaştırmasını yapmadan, belirli bir bütün
lük içinde başta halkbilimciler olmak üzere; özellikle do
ğum ve çocuk alanında çalışan doktorların, kültür ve ki
şilik konusunda araştırma yapanların, psikiyatristlerin,
ruhbilimcilerin, eğitbilimcilerin, toplumbilimcilerin, çocuk
gelişimiyle uğraşan öğretmen ve öğrencilerin, ana baba
ların, geleceğin büyüklerini hazırlamakla yükümlü ku
rum, kuruluş ve yöneticilerin bu gereçden yararlanaca
ğını umarak; gelenekseTliği ağır basan bir toplumun ço
cuk konusundaki eğilimlerini, uygulamalarını, tutum ve
davranışlarını hesaba katmadan köklü bir atılım, eğitim
ve değişime gidilemiyeceğini belirtmek istiyoruz.
Bu çalışma elbet ki, birtakım eksiği de içermekte

dir. En önemlisi de çocukla ilgili her konuyu kapsayama-
— XXII —
yısıdır. Aslında bu türden derlemeler hiçbir zaman tek
hiçinin üstesinden gelemeyeceği bir sabrı, dikkati, dene
timi ve maddi gideri gerektirmektedir. Başka bir söyle
yişle, bu türden yoğun ve sistemli derlemeler kişilerden
çök kurum ve kuruluşların üstlenmesi gereken takım ça
lışmalarıdır. Umut ediyoruz ki, ilgili kurum ve kuruluş
lar geniş kapsamlı derleme işlerini bir an önce başlatarak,
halk yaşamına ilişkin nice bilgi, beceri ve beğeniyi yitip
gitmeden geleceğin araştırıcılarına bırakırlar. Bir başka
eksiklikde konuyla ilgili fotoğrafların bulunmayışıdır.
Kimi yer adlarının yazılışlarında, kaynak kişilerin kün
yelerine ilişkin kimi bilgilerde yanlışların olabileceğini
sanıyoruz. Ancak bu türden yanlışlar gerecin özünü boza
cak nitelikte değillerdir.
Zaman zaman sıkılıp utanarak, zaman zaman tam bir

açık yüreklilikle, zaman zaman da şaşırtıcı güzellikteki an
latımlarıyla inandıklarını, bildiklerini, duyduklarını, gör
düklerini ve uyguladıklarını dile getiren kaynak kişilere
gönül borcumu ödeyememenin yükü altındayım. Nice sı
kıntıyı, acıyı, sevinci, coşkuyu özümleyen yaşamlarının
gerçeklerinden çekip çıkardıkları, süzüp aktardıkları bun
ca bilgiyi büyük bir cömertlikle veren bu insanlara şük
ranların ve minnetlerin en hası sunulur ancak.. Derleme
işinde görev alan ve bunu büyük bir titizlikle gerçekleşti
ren Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okülu’nun 1972 - 73 ve
1973 - 7lf dönemi öğrencileri ile Ankara Tlköğretmen Oku
lu 1973 -1974 dönemi öğrencilerine ve bu konuda bana
yardımcı cilam öğretmenlerine; özellikle sayın Zeynep
Tanaydı3ya, sayın Nebile Tilev’e, sayın Güler OraVa, sa
yın örcün Banşta’ya, eşim Ulun örnek3e ve dostum Do
ğan Ergun’a da çok şey borçluyum. Elbetteki bu öğren-
— XXIII
çiler olmadan bu çalışma ortaya çıkmazdı. Şimdi Türki
ye’nin dört bir yanında görev yapan, derlediklerinin bir
çoğunu daha yakından gören ve yaşayan bu genç insan
lara içten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca çalışmanın son
aşamalarında bana yardımcı olan genç meslektaşım
Gürbüz Erginer’e, öğrenci Dudu Asan’a; başta İbrahim
Cüceoğlu ve Metin Konca olmak üzere İş Bankası Kültür
ve Sanat Müşavirliği ilgililerine ve Saim Toraman Basım-
evi’nin emekçilerine de teşekkür ederim.
Ankara, Ağustos 1919 Sedat Veyis Örnek
— XXIV —
KISALTMALAR :
AÜEF {Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi).

AÜİF (Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi).
AÜTF {Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi).
B (Bucak).
BÜHY (Boğaziçi Üniversitesi Halkbilim Yıllığı).
OV (Gocuğu var).
OY (Gocuğu yok).
D (Derleyici).
DB (Doğduğundan beri).
DTCF (Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi).
HÜTF (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi).
İO (İlkokul).
K (Köy).
KK (Kaynak Kişi).
L (Lise).
MFAD (Milli Folklor Araştırma Dairesi).
0 0 (Ortaokul).
OYV (Okuma yazması var).
ÖY (Öğrenimi yok).
ÖY-OB (Öğrenimi yok, okuma biliyor).
ÖY-OYB (Öğrenimi yok, okuma yazma biliyor).
TD (Türk Dili).
Tl< (Türk Kültürü).
UTFKB (Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri).
UTFSB (Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri),
YÖ (Yüksek öğrenim).
— XXV —
İL ADLARININ KISALTMALARI:
Adana ........................... Ada. Gaziantep ................... Gaz.

Adıyaman .................... Adı. Giresun ....................... Gr.
A fyonkarahisar........... Af. Gümüşhane ............... Gm.
Ağrı ................................ Ağ. Hatay ........................... Hat.
Amasya ....................... Ama. İsparta ....................... Isp.
Ankara ........................ Ank. İstanbul ....................... İst.
Antalya ........................ Ant. İçel ................................ İç,
Artvin ............................ Ar. İzmir ............................ iz.
Aıydın ............................ Ay. Kars ........................... Kr.
B alıkesir....................... Ba. Kastamonu ............... Ks.
B ilecik............................ Bil. Kayseri ....................... Ky.
Bingöl ............................ Bn. Kırklareli ................... Krk.
B o lu ................................ Bo. Kırşehir ....................... Krş.
B u rd ur............................ Brd. Kocaeli ....................... Kc.
Bursa ............................ Brs. K o n y a ............................ Kn.
Çanakkale ................... Çkl. Kütahya ....................... Kü.
Çankırı ........................ Çkr. Malatya ....................... MI.
Ç o ru m ............................ Çr. Manisa ....................... Mn.
Denizli ....................... Dz. M a r a ş ........................... Mr.
Diyarbakır ................... Dy. Mardin ....................... Md.
E d irn e ........................... Ed. Muğla ............................ Mğ.
Elazığ ............................ El. M u ş ................................ Mş.
Erzincan ........................ Eze. Nevşehir ................... Nş.
Erzurum ....................... Ezm. Niğde ........................... Nğ.
Eskişehir ................... Es. Ordu ........................... Or.
— XXVII —
Rize ................ .......... Rz. Trabzon ........................ Tr.
Sakarya ........... .......... Sk. Tunceli ........................ Tn.

Samsun ........... Sm. U r fa ................................ Ur.
Siirt ............... .... Sr.
Uşak ............................ Uş.
Sinop ............... ........... Sn.
Van ................................ Vn.
Sivas ............... ........... Sv.
Yozgat ........................ Yz.
Tekirdağ ....... ........... Tk.
Tokat ............... ........ To. Zonguldak .................... Zn.
— XXVIII —
I
Giriş
Bu derlemede çocuğun ana rahmine düşme öncesinden baş
layarak askere gidişine değin uzanan bir dizi halkbilimsel aşa
ma, uygulama, âdet, inanma, töre ve tören yeraimaktadır. As
kere gidiş ilk bakışta çocuklukla ilgili görünmemekle beraber,
geleneksel kesimde genellikle evden ayrılma ve aileden kopma
askere uğurlanmayla başlar diyebiliriz. Askere gidinceye değin
çocuklar şu ya da bu biçimde aileleriyle olan bağlarını çoğu
zaman koparamamaktadırlar. Hatta bizim kültürümüzde asker
liğini yapmamış kimseye hâlâ çocuk gözüyle bakma, belli bir
ölçüde de olsa, etkinliğini ve yaygınlığını sürdürmektedir.
Aynı biçimde, doğum öncesiyle İlgili olarak sergilenen ge

reç de, bir an için çocukla ilgili görünmeyebilir. Oysa çocuğun
ilkin annesinden kültüriendiği düşünülürse, o annenin hangi de
ğerler sisteminde kültüre] kişiliğini kazandığı, hangi halk inan
malarından' etkilendiği ve çocuk sahibi olmak için hangi umar
lar peşinde koştuğu daha da önem kazanmaktadır. Bu nokta
aynı zamanda, çocuğu nasıl bir annenin, babanım çevrenin, kı
saca kültürel ortamın yetiştirip kalıpladığını vermesi bakımın
dan da önem kazanmaktadır.
Gereç bölümünde sergilenenlerin tümünün bugün de hâlâ

uygulandığını, etkinliğini koruduğunu ve geçerliğini sürdürdüğü
nü elbetki söyleyemeyiz. Bunların bir bölümü artk geçmiş-
1
terde kalan, ancak belleklerde izler taşıyan türden inanma ve
uygulamalardır. Ama büyük bir bölümü zaman zaman yaptırıcı,
inandırıcı ve umdurucu dokularında gevşemeler olsa bile; yöre
den yöreye, aileden aileye, kişiden kişiye kimi ayrımlar göste
rerek hâlâ canlılıklarını sürdürmekte, ağırlıklarını korumakta
dırlar.
Kısırlığı gidermek, çocuk sahibi olmak için başvurulan

umarların başlıca üç öbekte toplandığını görüyoruz. Bunlar din-
sel-büyüsel nitelikte olanlar, halk sağaltmacılığı alanına giren
ler ve çağdaş tıpdan beklenen yardımlardır. Dinsel - büyüsel
alanda hocalara okunma, muska yazdırma, türbe, yatır, ocak
ve ziyaret yerleri ön planı almaktadır. Halk sağaltmacılığı ala
nına girenlerse daha çok kocakarı ilaçlan, rahime ilaç uygula
ma, buğuya, buhara, kızgın taşa ve kiremlte oturma; bele yakı
yakma, karnı, kasıkları çektirme; kaplıcalara gitme ve belirli
şeyleri yeme içme çevresinde yoğunlaşmaktadır. Kadın analık
duygusunu tatma, ailedeki yerini sağlamlaştırma, çocuğuyla bü
tünleşme ve çevrenin kınayıcı baskısından kurtulmak için sayı
lamayacak kadar çok umara başvurmakta ve yerli ilaç kullan
makta, hatta bu konuda sağlığını ve yaşamını bile tehlikeye
atabilmektedir. Geleneksel kesimde kadının doktora görünmesi
hâlâ kolaylık kazanamamıştır. Gerek töresel yasaklamalar, gerek
ekonomik bağımlılık, gerekse yol, ulaşım gibi etmenler kadının
doktora ulaşmasını engelleyebilmektedir. Bugün namus kavra
mının cinsellikle eş tutulduğu yerlerde, kadının erkek doktora
görünmesi çoğu zaman sorun olmaktadır. Bu bakımdan kadın,
evinin ve yakın çevresinin olanakları ve deneyimleriyle soru
nunu çözmeye çalışmakta, geleneksel yöntem ve uygulamaları
sınamakta, bunlardan bir sonuç alamazsa doktora başvurabil
mektedir. Nitekim yanıtların sıralanmasında «doktora başvuru
lur» yanıtı, çoğunlukla geleneksel umarlardan sonra gelmekte
2
dir. Kısır erkek için durum aynı görünmemektedir. Alınan yanıt
larda «doktora başvurma» daha çok yer tutmaktadır. Bunda er
keğin ekonomik bağımsızlığı, geleneksel kesimde erkeğin ka
rar organı olması ve kültürümüzde cinsel konularla ilgili olarak
erkeğe tanınan özgürlük gibi etmenler rol oynamaktadır. Bunun
la beraber onlar da zaman zaman geleneksel sağaltmadan; iç
lerinde doğurtucu, kısırlığı giderici özler ve nitelikler taşıdığına
inanılan birtakım yiyecek içecekten yarar ummaktadırlar. Kusu
ru kendilerinde bulmayıp, durum ve koşullar elverişliyse, ikinci
kez evlenmenin yolunu aramak da oldukça yaygın bir çözüm
yolu olarak görünmektedir.
Doğurma tutukluğunu bel tutukluğu, kasık sertliğiyle eş tu

tan halkhekimliği, içerisinde yumuşatıcı, tutukluğu giderici, ona"
rıcı özler taşıdığına inanılan kimi maddeleri, otlan ezip döğerek
yakı yapıp bele, kasığa sarma yoluyla çocuk sahibi olacağını
ummaktadır. Bu amaçla yüzlerce yakı türü geliştirilmiştir. Özel
likle ısıtıcı, yumuşatıcı, yakıcı nitelikteki maddelerden ve otlar
dan elde edilen buğu uygulaması, rahime giden yolu açmak
amacını gütmektedir. Üşütmenin ve «soğuklatma» nın da ço
cuk sahibi olmayı engeledlği düşüncesinden çıkılarak kızdırıl
mış taşlara, kiremitlere oturmak, sıcak kaplıcalara gitmek yol
ları da sık sık denenmektedir.
Doğacak çocuğun cinsliğini belirlemek amacıyla başvurulan

yöntemler, uygulamalar, bunların çevresinde toplanan inanmalar
ilk bakışta salt bir merak ve tahmin gibi görünüyorsa da, temelde
belli bir isteğin yattığı da açıkça sezilmektedir. Oğlan doğurmak
için başvurulan yöntem ve uygulamaların önemli bir bölüğünü
dinsel ve büyüsel nitelikte olanlar oluşturmaktadırlar. «Hocanın
okuduğu buğday tanesini yutmak», «hep oğlan doğurmuş bir ka
dınla ekmek mayası değiştirmek», «kırk gün oğlan adı söylemek
gibi pratikler bu tutuma örnek olarak gösterilebilir. «Cinsel blrleş-
3
meden sonra sağ yana yatmak ya da 6ağ yandan kalkmak» çok
yaygın bir inanma olarak görülmektedir. Islâm kültüründe «sağ»
ın olumlu olarak değerlendirilmesi, tıpkı «sağ ayağı atarak bir
işe başlama», «sağ elle dokunma», «meleklerin sağ omuzda
oluşu» gibi yorumlanarak sağ yana yatma ya da sağ yandan
kalkma kalıp inanışını doğurmuş olsa gerektir. Oğlan çocu
ğunun tatlı yiyeceklerle eşdeğerde tutulması da, özellikle gele
neksel toplumumuzda erkeğe verilen değerin bir başka tipik ör
neğini vurgulamaktadır. Bu eşdeğerlilik «ye tatlıyı, doğur atlıyı»
tekerlemesinde de anlatımını çok güzel bir biçimde bulmuştur.
Oğlan doğurma, baba ocağını tüttürmek, adı ve soyu sürdür
mek, mirasın, malın dağılmasını önlemek gibi etmenlerden do
layı büyük önem taşımaktadır. Alınan yanıtlarda, yapılan açık
lamaların çoğunda kız doğurmak istenmemesi açıkça ortaya kon
makla beraber, yine de kız doğurmak İsteyenler oğlan doğur
mak için uyguladıkları yöntemlerin ve işlemlerin tersini yapmak
tadırlar. «Hep kız doğuran biriyle ekmek mayası değiştirilir»
örneğinde olduğu gibi, cinsel birleşmeden sonra «kadın soluna
yatar ya da solundan kalkar» uygulaması da bu konuda yaygın
bir örnek olarak gösterilebilir. Öte yandan «ye ekşiyi, doğur
Ayşeyi» tekerlemesi de, tatlı-ekşi karşıtını vurgulaması bakı
mından çok İlgi çekicidir. «Kız yükü, tuz yükü» sözü de, toplu-
mumuzun geleneksel yapısı içinde kız çocuğunun yerini acı bir
biçimde belirlemektedir. Geleneksel kesimde erkek çocuğunun
çoğu zaman ana babanın bakımını ve korunmasını üstlenmesi,
kızınsa evlenme yoluyla evden ayrılıp gitmesinin de bu değer
lendirmede rolü büyüktür. Ayrıca kızı geçerli değerlere göre
yetiştirip, adına ve namusuna herhangi bir biçimde leke sürül
meden töreler uyarınca bir an önce evlendirme zorluğu da yu-
kardaki deyimde geleneksel gerçeğini bulmaktadır. «Kızı çok
sevmeyiz ki, çareler alalım. Kız elâlemin ocağını tüttürür, bizim
ocağımızı oğlan tüttürür. Bizde kız sömürücü, tüketici olarak
4
görünür» açıklamasını yapan kaynak kişi bu konudaki tutumu
açıkça vurgulamaktadır.
Gebe kadının oğlan ya da kız doğuracağına yorulan be

lirtilerle işlemlerin büyük bir bölümü büyüsel düşüncenin ben
zetme ilkesinden kaynaklanmakta ve daha çok da kadının ge
belik döneminde uğradığı geçici somatik değişimlerle bedeninin,
özellikle karın bölgesinin aldığı biçimlerin kalıp benzetmelerini
içermektedirler. Doğacak çocuğun oğlan ya d a ' kız olacağını
öngören İşlemlerde, pratiklerde ve tahminlerde erkek ve kadın
cinsliğini simgeleyen biçimsel benzetmeler yaygınlık kazanmak
tadır. Bu türden işlemler Türkiye genelinde birbirlerini çeşitle
yen, tamamlayan, ama temelde aynı görüşü ve yorumu içeren
çok sayıda örneklerden oluşmaktadırlar.
Aşerme İle İlgili adlandırma, niteleme, benzetme ve yakış

tırmalar genellikle «aşyerme, yerik, yerük» sözcüklerinin çevre
sinde çeşitlenmekte; aşerme sözcüğünün değişik yörelerdeki
ağız özelliklerini, ses kaymaları sonucu aldıkları biçimleri yan
sıtmaktadır. Bunların yanı sıra kadının İçinde bulunduğu fizyo
lojik, psikolojik ve toplumsal durumu anıştıran deyim ve söz
cüklere de rastianılmaktadır. Aşerme aşamasında kadını en çok
etkileyen halk inanması, kadının yediği içtiğiyle ilgili olanlar
dır. Özellikle doğacak çocuğun cinsliğini belirleyeceğine İnanı
lan yiyecekler ekşi ve tatlı olmak üzere başlıca iki öbeğe ay
rılmaktadır. Ekşi, acılı, biberli türden yiyeceklerin kız olmasına
önbelirti sayılmasının ya da bu doğrultuda yorumlanmasının te
melinde, toplumumuzun erkek ve kız ayrımındaki tutumunun
simgesel gerçeği yatmaktadır. Bu nedenle, aşerme aşamasın
daki kadına âdeta bir yemesi gerekenlerle yememesi gereken
ler listesi sunulmaktadır. Öte yandan, bu inanışa ters düşen,
yaygın bir inanış da ekşi tatlı ayrımı gözetilmeksizin, kadının
canının çektiğini yemesidir. Bu durum, bu dönemde canının
5
çektiğini yeme,yen ya da yiyemiyen kadının bunun zararını ço
cuğuna çektireceği İnanışında yaygınlık kazanmaktadır.
Gebelik durumuyla ilgili adlandırma ve benzetmelerin, ka

dının bedeninin aldığı biçimden başlayarak fizyolojik, psikolojik
ve toplumsal açılardan değerlendirilmesi gerekiyor, Çünkü bun
ların içinde «karnı burnunda», «yüklü», «arka eteği uzamış, ön
eteği kısalmış» gibi biçimseli vurgulayanların yanı sıra «çatlaya-
sıca», «gene neye dönmüş», «kel» gibi ayıplayım ve kınayım
türden olanlar da yer almaktadır. Kadının gebeliği sırasında
baktığı, yediği, içtiği ve yaptıklarıyla doğuracağı- çocuk ara
sında kurulacağına inanılan gizemsel ilişkiler sonucu birtakım
uygulamalar ya da kaçınmalar da yaygınlık kazanmıştır. Bu du
rum, kuşkusuz anne ile karnındaki çocuk arasında gizemsel bir
İlişkinin, hatta bir yazgı bağının varsayılmasından kaynaklan
maktadır. Bu konudaki gizli endişe ve korku, yalnızca, doğacak
çocuğun istenmeyen insana, hayvana ya da nesneye benze
mesi gibi biçimseli değil, aynı zamanda huy gibi, yapı gibi öze
ilişkin olanı da kapsamaktadır. Özellikle çocuğun anne karnın
da ilk kıpırdadığı zaman, dış etkinin en tehlikeli ve yoğun olduğu
zaman diye kabul edilmektedir. Bu sırada anne kime bakarsa,
doğuracağı çocuğun ona benzeyeceği inanışı oldukça yaygın
dır. Böylece, annenin gebelik döneminde çocuğunun güzel, çir
kin gibi biçimsel olanla iyi huylu, inatçı vb. temel yapıyı İlgi
lendiren özellikleri kazanmasında âdeta bir geçirgen rolü oy
nadığına inanılmaktadır. Aynı durum gebe kadının yedikleriyle
de sıkı sıkıya ilişkili görünmekte, böylece kadın neredeyse ye
mesi gerekli olanlarla, yememesi gerekli olanları İçeren listelerle
karşı karşıya bırakılmaktadır.
Doğumu kolaylaştırma amacına yönelik uygulamalar ve

inanmalar başlıca iki öbekte toplanmaktadır: Akılcı olanlarla,
akıldışı olanlar. Doktora, ebeye başvurma, doğum öncesi sık sık
6
yürüyüş yapma, temizlik kurallarına uyma gibi yaygın, akılcı uy
gulamaların yanı sıra, örneğin doğum sırasında «kilitli kapıları,
dolapları açma», «örgülü saçları çözme», «dilenciye sabun ver
me», «silah atma, sıkıları boşaltma» gibi büyünün «analoji» il
kesi alanına giren çok sayıda uygulama geliştirilmiştir. Öte yan
dan, doğum sırasında çocuğun rahimden sökülüp gelmesi için
kadını sallamak, baş aşağı çevirmek, kollarından tutup salla
mak gibi sağlığı tehlikeye atıcı nitelikteki uygulamalara ve iş
lemlere de rastlanılmaktadır.
Nasıl gebe kadının baktığı kimselerin, hayvanların, nesne

lerin, .yediği içtiği şeylerin doğacak çocuğu olumlu ya da olum
suz yönden etkileyeceği tasarımı ve inancı yaygınsa, çocukla
göbek bağı ve «eş»i ya da «sonu» (plasenta) arasında da aynı
inanç bağlantısı kurulmaktadır. Bu bakımdan, doğumdan sonra
çocuğun göbek bağı ve eşi gelişigüzel bir yere atılmaz, çoğu
zaman belirli bir yere saklanır ya da gömülür. Örneğin, çocuk
«evcil» olsun, «dışarıcı» olmasın diye göbek bağı dolabın, san
dığın içine konur; aynı biçimde «malcı» olsun diye ahıra; «akıl
lı», «okumuş», «alim», «öğretmen», «istikbali parlak» olsun diye
okulun bahçesine, duvarına; «dindar», «hafız», «hoca», «namaz-
cı», «sofu», «imanlı», «müftü», «müezzin», «eli yazılı, dili Kur'-
anlı» olsun diye cami avlusuna ya da duvarına gömülür, sakla
nır. Bu İnanışın doğurduğu saklama ve gömme işlemlerinde- kız
çocukların göbek bağları genellikle «evine bağlı», «ev kadını»,
«evcimen», «ev kızı» olsun ya da «gözü dışarda olmasın», «ge
zenti» olmasın diye ev çevresine gömülür ve saklanırken, oğlan
çocuklarının ki okul, cami, ahır gibi yerlere konmaktadır. Bu
da geleneksel kesimde kızın ve oğlanın yerinin neresi olması
gerektiğini belirleyen bir tutumu açıklaması bakımından ilginç
tir. Temizlik kurallarının dışında «eş» İn çocukla olan yazgı bir
liği üzerindeki inanış da yaygındır. Bu da birtakım işlemleri ya
7
da kaçınmaları beraberinde getirmektedir. «Eş»e de «çocuk gö
züyle bakılması», «onun da çocuktan sayılması», «ona birşey
olursa çocuğa da olur» endişesi «eş» ile İlgili İşlemlerin teme
linde yatan tasarımları ve inanışları dile getirmektedirler. Nite
kim «eş»in temiz bir beze sarılarak ayak altından uzak bir yere
gömülmesi, saklanması, suya atılması gibi işlemlerde kaynak
kişiler «kedi, köpek yemesin», «kokuşmasın» ya da «biz büyük
lerimizden böyle gördük» gibi açıklamaların dışında «dirilme
sin», «kırklı üstüne basmasın», «kedi köpek yiyip de çocuk it-
canlı olmasın», «gözü dışarda kalmasın», «uğursuzluk getirme
sin», «rızkını başka yerde arasın», «nasibi su gibi bol olsun»
türünden açıklama ve yorumlamalarla ona âdeta çocuğun öz
deşi gözüyle baktıklarını belli etmektedirler.
Ad, insanın toplumsal ve bireysel kişiliğinin yanı sıra büyü-

sel ve gizemsel gücünü de belirten bir simge olduğu için, hal
kımızca ad çevresinde birçok inanış, uygulama, tasarım, töre
ve tören geliştirilmiştir. Bu bakımdan çocuğa daha adı verilirken
bir dizi önceliğe, hatta kurala önem verilmeye çalışılır. Kay
malar, sapmalar olmakla beraber, gelenekselliğin etkisini gös
terdiği yerlerde ad koyma genellikle aşağıdaki biçimde olmak
tadır: Bir hoca çağrılır, hoca olmazsa bu görevi ailenin yaşlı
üyesi üstlenir; hoca çocuğu kucağına alır, yönünü kıbleye çe
virir; çocuğun kulağına ezan okur; daha çok sağ kulağı olmak
üzere adı üç kez söylenir. Ad koyma sırasında mevlit okunduğu,
kurban kesildiği ve yemek verildiği de olmaktadır. Çocuğa ad
seçme hakkı genellikle erkeğin babası, annesi, kadının babası,
baba, kadının annesi, anne sırasını izlemektedir. Burada da, söz
konusu edilen kesimde, kadının hakkı ve .yeri dikkati çekmek
tedir.
Birtakım adlar vardır ki, onların gerek sözcük anlamları, ge

rekse daha önce o adı taşıyanların kişiliklerinden giderek kut-
B
sal sayılmaları nedeniyle «yaşatıcı» oldukları inancı yaygınlık
kazanmıştır. Özellikle «çocuğu durmayan» ya da çabucak ölen
kimselerin bir umar olarak sarıldıkları bu adların yaygın olan
ları bilindiği gibi Yaşar, Duran, Dursun, Kaya, Satı ve Satılmış'-
dır. Son iki ad, «çocuğu satma» pratiği sonucu konan adlar
dır. Yatırları, ocakları ziyaret sonucu dünyaya getirilen çocuk
lara konan adları da bu katagoriye sokabiliriz. Oldukça sık gö
rülen uygulamalardan biri de çocuğun adını başka bir adla de
ğiştirmektir. Çocuk sık sık hastalanırsa ya da ailenin başına
beklenmedik şeyler gelirse, bunun nedeni çoğu kez çocuğa ko
nan adda aranmakta ve çocuğun adı değiştirilmektedir. «Adı
yaramadı», «adı ağır geldi», «adını taşıyamıyor», «adı uğursuz
luk getirdi» gibi gerekçelerle ad değiştirmelerde kurban kesildiği,
mevlit okutturulduğu, pilav pişirilip dağıtıldığı, dul bir kadına bir
öğün yemek verildiği de olmaktadır. Çocuk genel adının dışın
da bebe, çağa, enik, kızan, sabi, uşak, velet gibi yaygın olan
ların yanı sıra çok yerel olanlar da görülmektedir. Takma ad
ları oluşturan benzetme, yakıştırma ve nitelemelerle somatik
özelliklere ilişkin adlandırmalarda çocuğun usluluğu, yaramaz
lığı, bir özürü1
, bir ayrımı vb. onu küçültme, aşağılama, alaya
alma nedenleri olduğu gibi, aynı zamanda bir sevgi, bir şi
rinlik belirtisi olarak da kullanılmaktadır. Bunlar, özellikte ço
cuklara öfkelenildlğlnde ya da çocuklar sevildiğinde söylenil-
mektedir. Bu türden adlandırmalar, benzetmeler ve yakıştırma
lar sadece küçükler İçin değil, büyükler için de kullanılmakta
dır. Takma adlar genel adı altında toplayabileceğimiz bu yakış
tırma, benzetme ve nitelemelerin kullanımları kentlere bakarak
köylerde çok daha yaygındır. Çocukların kimi organları, tükü
rük, salya, çiş vb. çıkardıkları ve yararlandıkları araç-gereçlerle
ilgili adlandırmalar da zengin bir tablo içermektedir. Örneğin
beşik adı yirmiye yakın değişik sözcükle ya da benzetmeyle an-
latılabilmektedir. Gerçi bunların bir bölüğü aynı sözcüğün ağız
9
özelliklerini yansıtmaktadır; ancak bir bölüğü de eşanlamlı söz
cükler olarak kullanılmaktadır.
• Çocukla ilgili bir dizi âdet vardır ki, bunların çoğuna kü
çük çapta da olsa bir tören ve kutlama eşlik eder. Bunlar ço
cuk görme, ağaç dikme, diş hediği, saç kesme, yaş günü, sün
net, beşik kertme, askere uğurlama gibi âdetlerdir. Çocuk gör
me âdeti hem yeni anneyi kutlama, hem de komşuluk, akraba
lık İlişkilerinin yeniden pekiştirilmesi, canlandırılması amacım
gütmektedir. Bu görevin yerine getirilmesi «çocuk görme» genel
adının dışında zengin bir çeşitlilik göstermekte, halkımızın be
lirli bir konuyla ilgili olarak ürettiği sözcükleri sergilemektedir.
Saptayabildiğimiz kırkı aşkın adlandırma ile yerine getirilen bu
âdet çeşitli armağanlarla ve kalıp sözlerle de zenginleştirilmek-
tedir. Doğum yapan kadına ve çocuğuna annesi, babası, ko
cası, akraba ve komşuların bir armağan sunması töre gereği
dir. Armağanların türünü ve ağırlığını, anneye olan yakınlık ve
İlişki derecesiyle armağan sahibinin maddi durumu belirlemek
tedir. Genellikle doğumun ilk günlerinden başlayarak yılına ka
dar süren «yoklama»lar sırasında anneye armağan verilirken ge
rek anne, gerekse çocuk için birtakım kalıp sözler de söylenir.
Bu sözler, geleneksel kesimin nasıl bir çocuk istediğini, çocuk
tan neler beklendiğini, onun yazgı ve gelecek anlayışını ele
vermesi bakımından İlginç İzler ve vurgulamalar taşımaktadır.
Çocukla ilgili ilginç bir âdet de, onun İçin ya da onun adına
ağaç dikmedir. Eskiden oldukça sık görülen, bugünse seyrek
rastlanılan, kaynağını da kuşkusuz yaşam ağacı tasarımından
alan bu âdetin kaynak kişilerce öne sürülen gerekçe, açıklama
ve yorumlamalarını aşağıdaki gibi toplayabiliriz: Ağacın büyü
mesi ve gelişmesiyle çocuğun büyüyüp gelişmesi arasında sim
gesel bir koşutluk kurmak. Nitekim «çocukla birlikte büyüsün,
çocuk da onun gibi boy atıp, serpilsin»; «selvi gibi boylu poslu
10
olsun»; «ağaç dallandıkça, çocuk da büyüsün»; «ağaç gibi dal
lansın, budaklansın, kök salsın»; «ağaç yeşerdikçe, çocuk da
yeşersin»; «çocuk da ağaç gibi dik ve uzun boylu büyüsün»
türünden kaynak kişi açıklamaları ve İnanmaları bu gizemsel ko
şutluğu ve yazgı birliği tasarımını çok açık bir biçimde dile ge
tirmektedir. Bu âdetin bir başka amacı da çocuğun yaşının uzun
olması, ona uğur ve bereket getirmesi isteğine yöneliktir. Öy
le ki «ömrü uzun olsun», «ağaç gibi meyve versin», «İlerde rızkı
bol olsun», «uğurlu, kademli olsun» diye, ağaç dikildiği bile be
lirtilmektedir. Bu âdetin yukardakilerden ayrı bir yanı da maddi
alanla ilgilidir. «Çocuk evlenince kavağı kesip, evinde kullan
sın»; «çocuğa maddi yardım olsun»; .«çocuğa çeyiz parası (kız
sa), evlenme parası, okuma parası (erkekse) olsun»; «ilerde eli
ne sermaye olsun» gibi açıklamaları âdetin bu gerçekçi yanıyla
ilgili olarak gösterebiliriz. Ayrıca ağaç dikme âdeti «çocuğun
t
uğurunu anlamak», «uzun yaşayıp yaşayamayacağını tahmin et
mek», «hayırlı evlât olup olmayacağını öğrenmek» gibi geleceğe
dönük meraklan da bir ölçüde giderme amacını gütmektedir.
Çocukla onun adına dikilen ağaç arasında bir yazgı bağı tasa
rımlandığı için, ağacın tutmaması, yeşermemesi, kuruması, ke
silmesi gibi durumlar iyi karşılanmamakta; çocuğun bundan şu
ya da bu biçimde herhangi bir zarar göreceğine, olumsuz yön
den etkileneceğine inanılmaktadır. Örneğin : «Bu ağaç kesilir
yahut kurursa, çocuk ölür» diyen kaynak kişi, bu yazgı birliğinin
en uç noktasını açıkça belirtmektedir. Böyle bir âdetin canlan
dırılması ve her doğan çocuk İçin bir ağaç dikmenin köklü bir
gelenek haline getirilmesi — elbet ki, çocukla yazgı birliği çizgisi
dışında— , hatta bunun yasal yoldan bir yaptırıma kavuşturul
ması çorak ülkemizin yeniden yeşermesi için önemli ve anlamlı
bir girişim olur kanısındayız.
n
«Çocuğun dişleri kolay ve çabuk çıksın»; «çocuğun dişleri
daha sağlam olsun»; «dişleri hedik gibi bitsin» diye ve «ilk di
şin çıkışını kutlamak», «çocuğun rızkını artırmak», «çabuk bü
yümesini, gelişmesini sağlamak» için yerine getirilen diş buğ
dayı âdeti, Batı Anadolu'nun dışında yurdumuzun öteki bölge
lerinde oldukça yaygındır. Bu âdetin bilinmediği ya da yerine
getirilmediği yerlerde, genellikle çocuğun dişinin çıktığını ilk gö
renin çocuğa bir gömlek dikmesi ya da hediye alması âdeti var
dır. Diş buğdayı âdetinin bilindiği yerlerdeyse, buğday kaynat
manın yanı sıra çocuğa gömlek dikme, armağan alma gibi ekle
melerde yapılmaktadır.
Bugün artık yaygınlığını yitirmiş olan ve daha çok eski bi

çimiyle anımsanan saç kesme âdetl'nin belirgin öğeleri çocu
ğun adaklı olması, kesilen saçın para karşılığı tartılması, bu pa
ranın yoksul birine verilmesidir. Adak dışında, yani saçı bir tür
kurban motifi olarak kullanmanın dışında, çocuk İlk kez berbere
götürüldüğünde, saçı kesme karşılığı berbere dolgun bir ücret
verilmekte, kesilen saçdan bir parçası da alınarak ant olarak
saklanmaktadır.
Çocuğun yaş gününü kutlama, Türkiye geneli gözönünde

bulundurulduğunda sadece Batı etkisine açık ailelerde ve kent
lerde yaygınlaşma eğilimini göstermektedir. Büyük çoğunluk,
ezellikle geleneksel kesim bu âdeti benimsemediği gibi, kimi
uzak yerler böyle bir âdetin varlığından bile habersizdir.
Dede Korkut masallarında da adı geçen beşik kertme âdeti

bugün de bilinmekte, eski etkinliğini ve uygulama gücünü yitir
mekle beraber, daha çok köylerimizde yerine getirilmektedir. Be
şik kertme âdetinin temelinde malın mülkün yabancıya gitme
mesi, iki aile arasındaki sevgi ve dostluk bağının pekiştirilmesi,
bu bağın bir hısımlığa dönüşmesi, varolan akrabalık bağlarının
12
sürmesi gibi gerekçeler yatmaktadır. Beşik kertme yoluyla ço
cukları henüz küçükken sözleme ve nişanlamalar daha çok ak
rabalar (hala, teyze, dayı, amca çocukları), biribirlerini çok se
ven aileler, aralarında iyi anlaşanlar, zengin aileler, komşular,
dostlar, arkadaşlar, çocukları aynı günde ya da kısa aralıkla
doğanlar arasında yapılmaktadır. Beşik kertme'nln en yaygın
ve geçerli biçimi karşılıklı sözleşme ve söze bağlama yoluyla
olmaktadır. Bu sözleşme ve söze bağlama sırasında kalıplaşmış
bir tören yapılmamakla beraber kızın ailesine hediye verildiği,
kıza takı takıldığı, şerbet içildiği, hoca çağrıldığı ve beşiklere
çentik, kertik açıldığı da âdetin içinde yer alan uygulama ve
gereklerden sayılmaktadır. Beşik kertme yoluyla sözleri kesilen,
nişanlanan çocukların İlerde, isteklerinin dışında kararlaştırılmış
bu nişandan cayma gerekçelerini ve nedenlerini de şöyle sıra
layabiliriz: Çocuklar büyüyünce biribirlerini istemez ve beğen
mezlerse; kız ya da oğlan başka birini severse; iki aile arasın
da kavga ve geçimsizlik çıkarsa; ailelerin gelir farkları, ekono
mik durumları değişirse; ailelerden biri başka bir yere göçerse;
nişanlıların öğrenim durumları farklı olursa; adaylardan birinin
sağlık durumu bozulursa, önemli bir hastalığa yakalanırsa ya
da sakatlık geçirirse sözden ve nişandan cayılabilir. Bu cayma
olağan karşılanıp pek üzerinde durulmadığı gibi, kimi durum
larda araya düşmanlık girdiği, tepkiyle karşılandığı, dedikodu
lara yol açtığı, hoş karşılanmadığı, hatta seyrek de olsa yara
lama ve cinayetlere kadar vardırıldığı da olmaktadır.
Ülkemizde çocukla ilgili köklü geleneklerden birisi, hatta

en başta geleni sünnet uygulamasıdır. Ö.yle ki, hiç bir ana
baba, çocuğunu, yaptırımı bu denli güçlü olan geleneğin dışın
da bırakmak istemez, Çünkü toplumun bu konudaki tutumu tar
tışmaya meydan vermeyecek kadar açık ve kesindir. Sünnetle
ilgili uygulama, töre ve törenler gereç bölümünde yeterince
13
sergilendiğinden, biz burada bir iki noktayı, özellikle de kirvelik
kurumuyla ilgili kimi tutumları ve davranışları belirtmekle yeti
neceğiz.
Özellikle Batı Anadolu'nun kimi yerlerinde tek çocuk sün

net edilirken, yanına bir çocuğun daha katılmasına özen gös
terilmektedir. Bu da genellikle yoksul bir çocuk olmaktadır. Böy
le bir çocuk bulunmazsa, bir horoz kesilerek kurban edilmek
tedir. Ayrıca çocuğu tekli yaşlarda sünnet ettirmek de üzerin
de durulan noktalardan biridir. Giderek önemini yitirmekle be
raber, kimi yerlerde çocuk attan, araçtan inmeden önce çocuğa
dedesi, babası, dayısı, amcası ya da bir başka yakınınca taşın
maz mal ve eşya bağışlanması âdeti de sünnet töresinin için
de yer almaktadır.
Sünnetle ilgili törelerin önemlilerinden biri de kirveliktir. Sün

net işlemi ve düğünü sırasında çocuğa, çocuğun anne, baba
ve kardeşlerine armağanlar alan; sünnet giderlerinin ya tümü
nü ya da bir bölümünü karşılayan; kesilme sırasında çocuğu
tutan; kesilme sonrasında çocuğun yanında kalan ve çocuğu
sık sık yoklayan kimseye yaygın adıyla kirve denmektedir. Kir
velik töresinin etkin olduğu .yerlerde kirve, çocuğun «yarı ba
bası», «İkinci babası», «baba vekili», «amcası», «dayısı», «ak
rabası», «aile yakını», «dünya ve ahret dostu» sayılır. Ayrıca
kirve bu yakınlığın gerekli kıldığı görev ve sorumlulukları üst
lendiği gibi, çiğnenmemesi gerekli kurallara da özen göstererek,
töre’nin belirlediği çerçeve içinde kalmaya çalışır. Yine töre'nin
etkin olduğu yerlerde kirvenin çocuk üzerinde «aileden biriy
mişçesine söz hakkı», «babası gibi hakkı» ve «manevi hakkı»
vardır. Çocuk da kirvesine karşı babası, amcası, dayısı gibi dav
ranır, kusur ve saygısızlık göstermemeye çalışır. Töre'nin etkin
olduğu yerlerde çocuk, kirvesinin kızıyla «akraba», «hısım»,
«kardeş» sayıldığından evlenemez.
14
Askere uğurlamayla ilgili olarak kaynak kişilerin açıkladık
ları daha çok eskiden yapılanları kapsamaktadır. Şimdilerde
bu uğurlama dramatik yanını yitirmiş görünmektedir. Uğurlama
sırasında uğurlananın ardından su dökme, yağ dökme, ayna tut
ma gibi uygulamalar gidenin yolunun açık olmasını, işlerinin iyi
gitmesini, çabuk gidip, çabuk dönmesini amaçlamaktadır. Yine
askere gidene ekmek, simit, dürüm ısırtırılması ve bu parçanın
saklanması; gidenin kısmetinin «rızkmmn evinde bulunduğunu
simgelemekte; onun, dönüp yine evine gelmesi isteğini içer
mektedir.
Çocuğun zihinsel ve ruhsal özelliklerini, mizacını etkileye

ceğine yorulan belirtiler içerisinde belirli somatik özelliklerin
yanı sıra, belirli ay ve günlerde doğma, belirli hareketler ve yi
yecekler dikkati çekmektedir. Ancak bu konuda belirgin bir sı
nır ayrımı göze çarpmamaktadır. Çünkü halk inancı kimi zaman
olumluya belirti saydığını, olumsuza da belirti sayabilmektedlr.
Kırk baskınına ve nazara uğramayla igili inanç halkımız ara

sında çok yaygındır. Bu nedenle daha çocuk doğar doğmaz, ço
cuğu kırk baskınından ve nazardan korumak için, bir sürü dinsel
ve büyüsel içerikli önlemler alınmakta; zararlı dış etkilere yetiş
kinlerden daha açık olduğuna inanılan bebeler, çarpıcı ve öldü
rücü sayılan kırk baskınından ve nazardan uzak tutulmaya çalı
şılmaktadır. Halk inanmaları kırk baskınına ve nazara uğramış
çocukları sağaltmak için de çok sayıda ve türde yöntem ve
uygulama geliştirmiştir. Bunlar aynı temel gerekçeden ve ilke
den kaynaklanarak türlenmekte, geniş bir uygulama alanı bul
maktadırlar.
Yürümede, konuşmada, uyumada güçlük çeken, zamanı gel

diği halde bu yeteneklerini kullanamayan çocuklarla çok ağla
yan, çok yaramaz olan çocukların özürlerinin giderilmesi için
15
başvurulan yolların, alınan önlemlerin büyük bir bölümü dinsel-
büyüsel alanla halk sağaltmacılığı kapsamına girmektedirler.
Hocalardan, yatırlardan, ocaklardan, muskalardan, dinsel ve
büyüsel nitelikli uygulamalardan yarar umulurken, akla yatkın
ve çağdaş tıbbın da kabul ettiği kimi önlemelere ve yollara da
başvurulmaktadır. Örneğin uyumayan ya da geç uyuyan ço
cuklara ıhlamur İçirilmesi, şekerli yoğurt yedirilmesi, ayran içi
rilmesi türünden olanları burada belirtebiliriz. Öte yandan ço
cuğun gereksinimlerinin karşılanması, altının temizlenmesi, kar
nının doyurulması, hergün aynı saatta uyutulmaya çalışılması,
doktora götürülmesi gibi akılcı yolları da yukardakilerine ekle
yebiliriz. Ancak geleneksel kesimin bu konudaki genel tutumu,
örneğin «çocuğun uykusunu çağırmak» ya da «uyku muskası
yazdırmak» gibi akıl dışı umarlardan hâlâ yararlanma çizgisini
de sürdürebilmektedir.
Çocuğun aile içindeki eğitimi ve bu eğitim için başvurulan

yollar büyük çapta gelenekselliğin ağırlığını taşımaktadır. Gerçi
eğitme konusuyla ilgili yanıtlarda ve açıklamalarda çağdaş ço
cuk eğitimi düzeyine yaklaşan bir tutum ve davranış da göze
çarpmaktadır; ancak gelenekselin, hâlen uygulananın yanında
yer alan bu tavır, belli ki ideal olana, doğru olana ulaşma is
teğini yansıtmakta; anadan babadan kalma eğitim anlayışının
aşılması zor barajına takılmaktadır. Kaynak kişilerin yüzde dok
sanından aşkını, çocuğun daha küçükken dinsel eğitim alma
sından yanadır. Ailelerin bu konudaki tavrı açık ve kesindir.
Çocuğa verilmek istenen dinsel eğitimin genel çizgisini İslâmi-
yetin temel bilgileriyle uygulamaya yönelik zorunlu yanları oluş
turmaktadır. Aynı biçimde, çocuğun küçük yaşta cinsel eğitim
alması, cinsel konularda aydınlatılması da «ayıp» engelini aşa-
mamaktadır. Gerçi bu konuda da ilerici düşünen kaynak kişi
lere rastlanılmaktadır, ama büyük çoğunluk .cinsel eğitimin sı
16
rası geldiğinde çevreden öğrenileceği, kendilerinin de öyle öğ
rendikleri gibi gelişigüzel bir tutumu dile getirmektedirler. Ço
cuğu, aile içinde eğitmenin, «adam etmesnin yolu, kimi sağ
duyulu kaynak kişilerin dışında, genellikle cezalandırma ve kor
kutmadan geçmektedir. Bu tutum elbet kİ, çocukların girişimi
ni ve yeteneklerini engelleyici; benliğini daraltıcı; çevresiyle
kuracağı sağlıklı İlişkileri kısıtlayıcı; onlara yumuşak huylu ol
manın ötesinde başeğdiricl ve edilgen bir kişilik yapısı kazan
dıracak nitelikte bir tutumdur. Böyle bir yapısal çizgide yetişti
rilen ve yaşama hazırlanan çocuğun temel kişilik özellikleri de
ilerde değişime pek elverişli olamamaktadır. Bugün, kendisine
kazandırılan değerlerle yeni değerler arasında bocalayan ço
cukların açmazlarının bu tür bir aile eğitiminden büyük ölçüde
kaynaklandığı da bilinmektedir. Buna karşılık kimi ailelerin de ço
cuklarını, doğru ve yararlı saydığımız birtakım geleneksel de
ğerlerimizden yoksun olarak yetiştirmeleri; onlara bizden olma
yan kimi değer yargılarını aşılamaya çalışmaları da bu konu
daki başka bir yanlış tutumu yansıtmaktadır.
Gereçte çocuk oyunlarıyla ilgili kesimde yaygın ve yöresel

oyunların örneklerinin yanı sıra, yurdumuzun dört bir yanında
oynanan oyunların adları verilmiş; bu konuda araştırma ve in
celeme yapacaklara küçük de olsa bir kaynak sunma amacı
güdülmüştür. Çünkü bu konu başlı başına bir araştırma ve in
celeme alanıdır ve bizim amacımızın dışına taşmaktadır.
Aynı biçimde atasözleri, özdeyişler, sevgi ve okşamaya

ilişkin kalıp sözler, kargışlar ve bilmecelerden de çocukla İlgili
olanların örnekleriyle yetinilmiştir. Bunlar da ötekiler gibi doğ
rudan kaynak kişilerden elde edilenlerdir ve öyle sanıyoruz ki,
bir bölüğü şimdiye değin bu alanda yapılan yayımların içinde
yer almamışlardır.
17
Yukardakilere bakarak ninni ve ağıtlardan daha çok örnek
verilmiştir. Ninnilerde halk yazınında kullanılan dörtlükler bu
lunduğu gibi, kimi türkü sözleri de ninni olarak söylenmektedir.
Kimi ninnilerde bunların söz dizini, yapıları ve uyakları yanlış
kullanılmakta, bozulmaktadır. Gereç bölümünde de görüleceği
gibi ağıtların çoğu dört dizeden oluşmaktadır. Bunların bir bö
lüğü ölüm acısını yoğun ve çarpıcı bir duyarlıkla dile getirirken,
bir bölüğü de o an, doğaçlama bir yakınış olarak dikkati çek
mektedir. Örneğin «ne çabuk usandın bizden de ölen ebene,
dedene gittin...» gibi. Ağıtların önemli bir bölüğü dört dizeli
uyaklı ağıtlardır. Ancak zaman zaman uyaklarda zorlamalar,
bozulmalar görülmektedir. Ağıtların kimileri ölenin durumuna
uydurulmak İçin biraz değiştirilen manilerden, türkülerden alın
dığını açığa vurmaktadır.
Sevincinden çok acısını dışa vurmaya eğilimli halkımızda

ölümden sonra ağıt yakma geleneği yaygındır. Hatta kimi yer
lerde bu amaçla meslekten ağıtçılar tutulduğu bile bilinmekte
dir. Ancak çocuğunu yitiren ananın acısı kendi yürek közünden
alevlenmekte, kendi öz anlatımıyla dile getirilmektedir. Bununla
beraber bu doğal davranışa izin vermeyen bir tutuma, ölen ço
cuğun ardından ağıt yakarak ağlayıp sızlamayı ayıp sayan bir
karşı koyuşada rastlanılmaktadır. Örneğin : «Bizim buralarda ço
cuğu ölen gelinler ağlayıp haykırmazlar ki, bir de ağıt söylesin
ler. Onlar büyüklerinden ar edinir (utanır), gözyaşlarını içlerine
dökerler» diyor bir kaynak kişi. Aynı biçimde bir başka kaynak
kişi de : «Çocuklara ağlamak ayıp sayılır. Bilhassa kayın
pederi ve kayınvalidesi olan gelin, çocuğunun ardından katly-
yen ağlamaz» demektedir. «Anne ve baba ölen çocuğa arka
sından ağlamamalıdır; eğer ağlarsa, mahşerde çocuklarını gö
remezler, çocukları su içinde kalır» görüşü de bir başka örnek
tir. «Ağıt yakılmaz, çok günahtır. Ağlamayacağın bile... Öte
18
dünyada sana şefaatçi olur ölen çocuğun...» görüşü de bu tu
tumda dinsel baskının ağırlığını dile getirmektedir.
Masallarla ilgili sorularda kaynak kişiler daha çok parmak

çocuk, kurtla keçi yavruları, ayağına diken batan horoz, kırmızı
şapkalı kız vb. masallar çevresinde dolanmışlar, bunların çeşit
lemelerinden örnekler vermişlerdir. Dikkati çeken bir nokta da,
artık «masal a n a la rın ın yitip gittikleri, onların yerini masal ki
taplarının, plakların, radyo ve televizyonun aldığıdır. Yine de ör
nek alarak verilen ondört masalın içinde birkaç tane özgününe
rastlonılabileceğinl umut ediyoruz.
K A Y N A K Ç A
Okuyucu, Giriş'te değinilen konularla ilgili daha ay

rıntılı bilgi için aşağıda verilen kaynakçadan yarar
lanabilir.
Acıpayamlı. Orhan : Türkiye'de Doğumla İlgili Âdet ve İnanma

ların Etnolojik' Etüdü, AOEF yayınlan, Er-
rum 1961.
Acıpayamlı, Orhan : «Anadolu'da N azarla İlgili Bazı Âdet ve
İnanmalar». DTCF., Cilt: XX.. S a y ı: 1-2, An
k ara 1 B62 .
Acıpayamlı, Orhan : «Türkiye'de Yürümeyen Çocukları Yürütme
Gelenekleri», I.UTFSB., MFAD yayınlan,
Ankara 1974.
Arsunar, Ferruh : Türk Çocuk Oyunlarından Örnekler, Maa
rif Basımevi, İstanbul 1955.
Balaman, A. Rıza : «Verimli’de Askere Uğurlama Töreni»
TFAD, S a y ı: 273, İstanbul 1972, s. 6280-6282
Başgöz, İlhan : «İnsan Adları ve Toplum», TD., S a y ı: 294,
Ankara 1976, s. 164-170.
Başar, Zeki : Erzurum'da Tıbbi ve Mistik Folklor Araş
tırmaları, AÜTF yayınlan, Ankara 1972.
Boratav, Pertev Naili : 100 Soru’da Türk Folkloru, Gerçek Yayın
lan, İstanbul 1973.
Erk, Zümrüt «Anadolu'da Kırklama», I. UTFKB., VI. Cilt,
MFAD yayınlan, Ankara 1B76, s. 101-109.
Köymen, N. Çocuk Hastalıklarında Folklor, Batıl İnanç,
türel Tedavi, İzmir 1070.
Kudat, Ayşe Kirvelik, Ankara 1B74.
Musahipzade, Celal : Eski İstanbul Yaşayışı, İstanbul 1946.
21
Örnek, Sedat Veyis : Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Saf
halarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel
İşlemlerin Etnolojik Tetkiki, DTCF, yayın
lan, Ankara 1060.
Örnek, Sedat Veyis ; «Türk Folklorunda Ad Seçme ve Koyma»,
BÜHY 1975, İstanbul 1975, s. 101-112.
Örnek, Sedat Veyis : Türk Halkbilimi, İş Bankası Kültür Yayın
lan, Anlı ara. 1977.
Öztürk, Orhan : Sünnetin Psikolojik Etkileri Üzerine Bir

Araştırma, CBasılmamış Doçentlik Tezi),
HÜTF, Ankara 1964.
öztürk, Orhan : «Toplumsal Çocuk Yetiştirme Tarzları ve
Kişilik Gelişmesi», Çocuk Sağlığı ve Hasta
lıkları Dergisi, C ilt: B, S a y ı: 2’den ayn ba
sım, A nkara 1065.
Öztürk, Orhan : «Anadolu Toplumunda Özerklik ve Girişme
Duygularının Kısıtlanışı», V. Milli Nöropsi-
klyatri Kongresi Tutanaklarından Ayn
Baskı, baskı tarihi ve yayın yeri yok.
Öztürk, Orhan,
Tekeşin, Fehmi : «Geleneksel Türk Toplumunda Göz Değ
mesi İnancının Psiko-Dinamiği», V. Milli
Nöro-Psikiyatri Kongresi Tutanaklarından
A yn baskı, tarihi ve yaym yeri yok.
Türkdoğan, Orhan : Doğu Anadolu'da Sağlık-Hastalık Sistemi
nin Toplumsal Araştırması, AÜİF yayınla-
n , Erzurum 1972.
Türkdoğan, Orhan : «Türklerde Kirvelik ve Sünnet Geleneği».
TK., S ayı: 225, Aııkara 1073.
Ülkütaşır, M. Şakir : «Türkiye Türklerinde Ad Verme İle İlgili
Gelenek ve İnançlar», I. UTFKB., C ilt: IV.,
MFAD yayınlan, Ankara 1076, s. 369-384.
Yörükoğlu, Atalay : Çocuk Ruh Sağlığı, İş. Bankası Kültür Y a
yınlan, Ankara 1978.
22
II
G ereç
I. DOĞUM ÖNCESİ
A, KADININ KISIRLIĞINI GİDERMEK

[ÇİN BAŞVURULAN UMARLAR
1. Dinsel = Büyüse! Nltellktekiler :
Hocaya okutulur, muska yazdırılır.
(Ada., Darıpınar K./Ada., İmamoğlu K./Ada.p Dağıs

tan K./Ceyhan/Ada., Ama., Merzifon/Ama., Yuva K ./
Kırıkkale/Ank., Borçka/Ar., Bozdoğan/Ay., Ba., Bayır-
lcöy K./Bil., Düzce/Bo., Dy., Dz., Süleoğlu K./Ed., Ezm.,
Sağlık K./Görele/Gr.. Uluborlu/Isp., Bademli B./Öde-
miş/İz., Gömeç K./Ky., M ucur/Krş., Sille B./Kn„ Şa-
turoğlu K./M ucur/Krş., Mr., Milas/Mğ., Yerkesik B./
Mğ„ Göynük K./Nş., Bor/Nğ., Bağlam a K./Nğ., Şen-
yurt K./Perşemba/Or., încidere K./Yom ra/Tr„ Aydın
lık K./Tn., Ur.)
Açıklayıcı Örnekler:
ÖrnBk : 1
«Hoca muska yazar. Kadın muskayı boynuna takar.

Bu muska doğuma kadar kadının boynunda kalma-
23
lıdır. Muskanın yazıldığı akşam, kadının cinsel bir
leşmede bulunması tembih edilir.»
(K K .: Hatice A., 65, Uluborlu/Isp.)
Örnek : 2
«Yerli hocalar okur üflerler. Ayrıca küçük kağıtlara
kuvvetli dualar, tılsımlar yazarak muska yaparlar.
Bu kağıtları bükerek küçük küçük hap haline ge
tirirler ve kadına yuttururlar.»
(K K .: Şefika A., 74, Bozdoğan/Ay.)
Örnek : 3
«Kısır kadın hocaya gider, yıldıznamesine baktırır,

muska yaptırır.»
(K K .: Fatm a Y., 43, Yenice K./Bozdoğan/Ay.)
Örnek : 4
«Hocalara muska yaptırarak dokuz ay okuturlar.
Eğer çocuk olursa, olduktan sonra muskayı yenile
tirler.»
(K K .: Leman B., 60, Milas/Mğ.)
Yatırlara, ziyaretlere, türbelere, tekkelere gidilir.
(Ada., Ceyhan/Ada., Dağıstan K./Ceyhan/Ada., San-

dıklı/Af., Af., Bolvadin/Af„ Kâhta/Adı., Yeşilören K ./
Amai, Gümüşhacıköy/Ama., Beypazarı/Ank., Polatlı/
Ank., Yuva K./Kınkkale/Ank„ Ant., Korkuteli/Ant.,
Gebiz B./Serik/Ant., Borçka/Ar., Ay., Ba., Sarnıç K ./
Dursunbey/Ba„ Bayır-K ./B il., Kabaçalı K./Kiğı/Bn.,
Bo., Göynük/Bo.. Brs., Gürsu/Brs., Tumarlı K./Çkr.,
Çkl„ Yiğitler B./Bayramiç/Çkl., Dz., Dere K./Acıpa-
yam/Dz., Dy„ Ed., Uzunköprü/Ed., El., Dallıca K./E1-.,
Keban/El., Eze., Ezm., Es., Mihalıççık/Es., Gr., Şebin-
karahisar/G r., Isp., Uluborlu/Isp., Bekiralan K./îç,
24
İç., Tarsus/İç.. Büyükhalkalı K./Bakırköy/İst„ İz., öde-
miş/İz., Pmarbaşı/Ky., Gömeç K./Ky.t Mr„ Üngüt K./
Mr., Milas/Mğ., Yaşyer K ./M ilas/M f., Göynük K./Nş.,
Avanos/Nş., Ûzkonak B./Avanos/Nş., Şenyurt KJ
Perşembe/Or., Sm„ Şarkışla/Sv., Deligazi K./Sv., To.,
Zile/To., K arayaka B./Erbaa/To., Erkilet K ./Turhal/
To., Pülümür/Tn.. Aydınlık K./Tn., Tûlmen K./Ur„
Ur., Banaz/Uş.. Vn., Gürpmar/Vn., Aşağıkaymaz K./
Güıpınar/Vn.. Tuzlacık K./Sorgun/Yz., Zn., Halilbey-
oğlu K./Devrek/Zn.)
Çocuk sahibi olmak için ziyaret edilen kimi türbeler, tekke

ler, yatırlar :
«Eshab-ı Kehf» (İç.), «Çırpılı Dede» (Ba.), «Deve De

de» (Bo.), -Cahide Sultan» (Çkl.), «Ünzüle Ebe» (Yi
ğitler B./Bayram iç/Çkl.), «Seyylt Battal» (Es.). «Efen
di Sultan» (Uluborlu/Isp.), «Susuz Dede» (İz.), «Liğer
Dede» (İz.), «Hacı Bektaş» (Nş.), «Karatürbe» (Şen
yurt K ./Perşem be/O r.), «Melikgazi» (Niksar/To.),
«Bunbaba (Erbaa/To.)» »Ahmedi Turan» (Sv.), «Şıh
Müslüm» (Su ru ç/U r.), «İmam Bakır» (Harran B./Ur.)
Kimi büyüse! özlü işlemler yapılır.
Kırk aileden kumaş parçası alınıp, elbise dikilir, pa

muktan bir bebek hazırlanarak bu elbise giydirilir ve
üzerine tuz serpilir.
(Borçka/Ar.)
Dedenin başındaki ağaca, içinde bebek bulunan bir

beşik yapılıp asılır.
(Milas/Mğ.)
Tekke'nln yanındaki içi toprakla dolu küpden çıka

cak böcek kısır kadına habersizce yutturulur.
(Dere K./Acıpayam/Dz.)
25
Doğum .yapmış kadının yeni doğan çocuğunun «son»
unun üzerine, son soğuyuncaya kadar oturulur.
(Maşukiye K./Kc.)
Yaldız ile kırklanılır.

(Ant.)
Meyvesi olmayan ağaca taş kıstırılır.

(Dere K./Acıpayam/Dz.)
Delik bir taşın altından geçilir.

(Keban/El.)
Miras zincirinin altından geçilir.

(Çimenli K./Tr.)
Mora dikeni altından geçilir.

(Çimenli K./Tr.)
Kısır kadın diken altından geçirilir.

(Akçaabat/Tr.)
Henüz doğum yapmış bir kadının sonu üzerine kısır

kadın çıplak olarak oturtulur, daha sonra da koca
sıyla yatar.
(Ödemiş/lz.)
41 nikahlıdan hiç konuşmadan mum toplar, dört yol

ağzında anasının ilk kızı olan birisi bu mumları eri
tir, çocuğu olmayanın başına dökülür.
(încidere K./Yom ra/Tr.)
«Tığga»sı kesilir.
(Zile/To.)
Örnek : l
«Hacca giden yakınlarına kuşak gibi birşey verirler.

Hac yolcuları bu kuşağı hac ziyareti boyunca türbe
lerin üstüne bağlayıp dönüşlerinde getirirler ve ço
cuğu olmayan kadınların bellerine bağlarlar.»
(KK.: Emine U„ 57, Brs.)
Örnek : 2
«Efendi Sultan yatırının başına gelen çocuksuz ka

dın, türbenin bir tarafına bir erkek kuşağı ile bağ
lanır. Hariçten gelen bir erkek bu kuşağı çözer. Ka
dın o akşam cinsi münasebette bulunursa mutlak
çocuğa kalır. Bu işlemler için birtakım şartlar var
dır. Kadın ve erkek mutlaka abdestli olacaktır ve
yatırın başında Allah rızası için İki rekat namaz kı
lınıp duası yatıra adanacaktır. Hepsinden önemlisi,
bu işlemlerin tam bir itikatla yapılması mutlak su
rette lazımdır.»
(K.K.: Hatice A., 65, Uluborlu/Isp.)
Örnek : 3
«Çocuğu olmayan kadının her iki taraf akrabaları

birleşerek Uluborlu Senirkent yolu üzerindeki «Oğul-
lu Kavaksa giderler.. Orada bulunan erkeklerin ku
şakları biribirine bağlanır. Ve yanlarında götürdük
leri kurban kesilir. Et kazanda pişmekte, kadın da
kavakta bağlı durmaktadır. Yoldan geçmekte olan
ilk erkek yolcu çağrılarak besmele ile kadının bağlı
olduğu kuşak çözdürülür, yolcuya da etten yedirilir.
Kesilen kurbanın erkek olması lazımdır. Kadın çö-
27
züldükten sonra yemek yenir, ancak kadın bu ye
mekten yiyemez. İşte bu işe 'oğullu kavağa bağla
mak' denir.»
IKK.: Hatice A., 65, Uluborlu/Isp.l
Örnek : 4
«Kadını yatırırlar; kollarından, belinden ve bacakla

rından bağlayarak birkaç kadın iplerden tutarak
aşağı yukarı yayık gibi sallarlar.»
(D.: Mukaddes Ç., Kavakyolu K ./Ezc.)
Örnek : 5
«Ünzüle Ebe yatırından pamuktan yapılmış iplik alı

narak bele bağlanır. Bu iplik doğuma kadar belden
çıkarılmaz.»
IKK.: Hanife S., 55, Yiğitler B./B ayram iç/Ç kü
2. Halk Sağaltmacılığı Alanına Girenler:
Kocakarı ilaçları kullanılır, yerli ebelere başvurulur.
(Ada., Dağıstan K./Ada., Adı., Kâhta/Adı., Çubuk/

Anlc., Beypazarı/Ank., Büğüdüz K./Ank„ Gebiz B ./
Serik/Ant., Ulukent K ./A rhavi/A r„ Bre., Gürsu/Brs.,
Hacıhamza B./Çr., Kızılcasöğût K./Çivril/Dz., Dy.,
Ezm., Eze., Kaymazyaylası K./Es„ Gr„ Şebinkarahi-
sar/G r., ULuborlu/Isp., İç., Silifke/lç., M ağara K./Iç.,
İz., Tire/lz., Ödemiş/lz., Pınaıtoaşı/Ky., Gömeç K./Ky.
Krk., M ucur/Krş., Şaturoğlu K./M ucur/Krş., Göynük
K./Nş„ Mr„ Üngüt K./Mr., Şarkışla/Sv., Deligazi K ./
Sv„ Malkara/Tk., To., Zile/To., Tr., Akçaabat/Tr., Çi
menli K./Tr., Tn., Pülümür/Tn., Aydınlık KTTn., Ur.,
Tülmen K ./Ur., Kılcan K./Uş., Banaz/Uş.; Vn., Aşağı-
kaymaz K./Gürpmar/Vn., Tuzlacık K./Sorgun/Yz.l
28
Ö rnek : 1
«Bir çıkı yaptırılır bu işi bilene. Çıkı dediğim rakı,

nöbet şekeri ve yedi çeşit baharattan yapılmış bir
ilaçtır. Kadın bu ilacı tutunur. Bazı kadınlar bu İlacı
kullandıktan sonra çocuk şahabı olmuşlardır.»
(KJC.: Güllü 1., 41, Şarkışla/Sv.)
Örnek : 2
«Kısırlığa iyi gelen ilaçlar vardır. Benim bir tanıdığım

da kullanmıştı. Baharattan, kıyılmış etten, maydonoz-
dan, sütten yapılmıştı. Hepsi bir arada pişirilmişti.»
(KK.: Şeker T., 45. Zile/To.)

Örnek : 3
«Leylek yemi denilen dikenli bir otu merhem gibi

ezip kadının karnının altına koyarlar.»
(KK.: Kibar Ö„ 43. Aydınlık K./Tn.)

Örnek : 4
«Ara ilacı kullanır kadınlar. Yani evde yapılan İlaç

lar. Bunları da ara yahut «aralık ebesi» dediğimiz
yeril ebeler, çok bilmiş kadınlar yapar.»
(KK.: Melahat O., 37, Silifke/îç.)
Rahime, hazneye yerli ilaçlar uygulanır.
(Ceyhan/Ada., Dağıstan K./Ceyhan/Ada., Kâhta/Adı.,

Af., Sandıklı/Af., Suluova/Ama., Korkutell/Ant., Ba„
Bandırma/Ba., Sarnıç K./Dursunbey/Ba., G ölpazan/
Bil., Bayır K./Bil., Düzce/Bo., Göynük/Bo., Kızılcasö-
ğüt K./Çivrll/Dz.. Es., Kaymazyaylası K./Es„ Gaz.,
29
Gm„ Bekiralan K./İç., Isp.t Ödemiş/İz., Krk., Krş„ Ava-
nos/Nş., Kn„ Sille B./Kn„ Yarm a B./Kn.( Milas/Mğ-,
Nğ„ Rz., Çamhtepe K ./Pazar/Rz.. Bafra/Sm.‘, Tk., Or
manlı K./lnecik/Tk., Kılcan K./Uş., Bartın/Zn.)
Örnek : 1
«Rahim açmak için, kesme şeker üstüne gliserin

yağı damlatılıp rahim yolu ağzına konur.»
(K K .: Ayşe E., 45. Sandıklı/Af.)
Örnek : 2
«Baharat çıkın yapılıp rahime konur.»

(K K .: Huriye Ç., 43, Suluova/Ama.)
Örnek : 3
«Zencefil, beyaz soğan, kimyon karışımı temiz bir

tülbende konur, çıkın yapılır, zeytin yağına batırılır,
hazneye konur.»
(K K .: Duriye B'., 70, Korkuteli/Ant.)
Örnek : 4
«Bir parça pamuk üzerine bolca rakı dökülüp, pa

muk kilota yerleştirilir. Bu pamuk üşütmeyi alır, yu
murtalıkları çalıştırır.»
(K K .: Kadriye T., 55. Bandırma/Ba.)
Örnek : 5
«Çamaşır sodası ile zeytinyağı karıştırılıp merhem

yapılır, temiz bir beze sarılarak rahme konulur.»
(K K .: Rukiye A. 35, Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz.)
3C
Örnek : 6
«Gliserin ceviz kadar pamuğa konur, hazneye konul
duğu zaman çocuk olur.»
(KK.: Latife E., 38, Gaz.)
Örnek : 7
«Yeni doğan çocuğun vücudundaki yoğa türlü baha

rat karıştırılarak rahlme konur.»
(KK.: Zehra A., 53, Es.)
Örnek : 8
«Bir pamuğun üzerine bir miktar gülyağı dökülür. Bu

pamuk rahlme konulur. Ayaklar yüksek bir yere di
kilerek yarım saat yatılır. Bu işlem pamuğa rakı dö
külerek de yapılır.»
(KK .: Ayşe K., 55, Ödemiş/İz.)
Örnek : B
«Balık yağı ile maydanoz kavrulur, ılıkken rahlme

konur, arka üstü yatılır.»
(KK.= Saadet Z., 41. Rz.)
Buğuya, kızgın kiremit©, taşa oturtulur.
(Ceyhan/Ada., Danpınar It./Ada,, Hamur/Ağ., Ama.,

Suluova/Ama., Beypazan/Ank., Korkuteli/Ant., Na-
züli/Ay„ Bayat/Çr., İskilip/Çr., Dere K./Acıpayam /
Dz., Dy., Kızılcasöfüt K./Çivril/Dz., Ed., Uzunköprü/
Ed., Süleoğlu K./Ed., El.. Dallıca K./El., Es., Kavak-
yolu/Ezc., Gölcüğez K./Hasankale/Ezm„ Gaz., Kilis/
Gaz., Şebinkarahisar/Gr., Gm„ Bayburt/Gm., Sal-
yoz K./Ketkit/Gm., îç., Silifke/lç., M ağara K./lç., Bü-
yüiklıalkalı K./İst„ Ardahan/Krs., Ks., Krk., Krş., Şa-
31
turoğlu K./M ucur/Krş., Kc„ Kn., Mİ., Milas/Mğ., Yer-
kflsik B./Mğ.. Bor/Nğ.. Bağlam a K./Nğ„ Akkuş/Or.,
Ayancık/Sn., Şanyurt RTPerşembe/Or.. Rz., Çamlı-
tepe K ./Pazar/Rz., Sv„ Şarkışla/Sv., To., Zile/To., Tk.,
M alkara/Tk„ Akçaabat/Tr., T r .,. Hozat/Tn., Vn., Yz.,
Zn.)
örnek : l
«Bir adam boyunda kazılan çukurun içine ateş ya

kılır. Daha önce toplanan ebegümeci, ceviz yaprağı,
ısırgan otu ve başka otlar sıcak suda haşlandık
tan sonra, inek pisliğiyle birlikte bu çukurun içine
konur. Kısır kadın ya da erkek çukur içinde bir iki
saat bekletilir.»
(KK.: Asiye H., 67, Iskilip/Çr.)
örn ek : 2
«Çeşitli otlar kazanda kaynatılır. Bu biraz soğuduk-

dan sonra kadın içine girip, üstünü iyice örter ve
sıcak su veya çay içer. Buna 'doğana girme' denir.
Doğan'dan çıktıktan sonra da yatar dinlenir.»
(KK.: Saadet A., 45, Gölcüğez K./Hasankale/Ezm.)
Örnek : 3
«Dereotuna benzeyen ve anason gibi kokan rezene

otu suda iyice kaynatıldıktan sonra, buğusuna otu
rulur.»
(K K .: Fatm a A., 30, Büyükhalkalı K./Bakırköy/lst.)
32
Örnek : 4
«Kömür mangalı yakılıp ateşine balık yağı dökülür.

Kadın mangalın sıcağına çömellr.»
(KK.: Saadet Z„ 41. Rz.)
Örnek : 5
«Taş iyice kızdırıldıktan sonra üzerine zeytinyağı

dökülerek lazımlığın içine konur. Çıkan buğunun
üstüne kısır kadın oturur.
CKK.: Rabiye T., 70, Çamlıtepe K ./Pazar/Rz.)
Örnek : 6
«Kokulu yayla ardıcı iyice kaynatılır, buğusuna ka

dın oturur.»
(KK.: Elif S., 55, Danpınar K./Ada.)
Örnek : 7
«Türlü otlarla hayvan gübresi bir kazan içine kona

rak kaynatılır. Su ılık duruma gelince kadın buğuyu
tutunur.»
(KK.: Hatice Ç., 40, Gümüşhacıköy/Ama.)

ÖmBk : 8
«Bir kilo sütle kestane ve maydanoz kaynatılıp, ka

dın buharına oturtulur.»
(KK.: Hatice Ş., 60, Süleoğlu K./Ed.)

Örnek : 9
«Çocuğu olmayan kadın bir hafta süreyle sıcak tuğ

la üzerine konan helva üzerine oturtulur.»
(KK.; Saadet S., 40, Bayburt/Gm.)
33
Örnek : 10
«Kırmızı biber ocakta pişirilir, acısını ve buğusunu

duyacak şekilde üstüne oturulur.»
(K K .: Günnihal T„ 22, Yerkesik B./Mğ.)
Örnek : n
«Çocuğu olmayan kadın sıcak kül üzerine oturtulup,

üstü yorganlarla sarıp sarmalanır.»
(K K .: Ayşe Z., 55, Salyoz K./Kelkit/Gm.)
Ö r n e k : 12
«Sultan otu, lahana, pırasa ve ebegümeci bir arada

kaynatılarak, buğusuna oturulur.»
(KK.: Ferdane E., 70, Malkara/Tk.)
Örnek : 13
«Bir insanın girebileceği büyüklükteki kazanda çi

çekler kaynatılır. Kısır kadın ilkin kazanın buharına
oturur. Su ılıyınca kazanın içine girer.»
(K K .: Güllü U„ 30, Şarlaşla/Sv.)
Buğusu yapılan otlar, nesneler:
Arpa, ayçiçeği, iaalık yağı, ceviz yaprağı, çam sa

kızı, dut, ebegümeci, ısırgan otu. kabak, karabiber,
katran, kekik, kestane, kırmızı biber, koyun pisliği,
lahana, maydanoz, pancar, papatya, pırasa, saman,
sarmısak, sıcak kül, sirke, «son» (plasenta), süt, ta
vuk pisliği, türlü otlar, yumurta, zeytinyağı.
34
Bele yakı yakılır, sarılır.
(Sandıklı/Af., Ba., Gümüşhacıköy/Ama., Merzifon/

Ama., Sarnıç K./Dursuribey/Ba., Düzce/Bo„ Kaymaz-
yaylası K ./Es.t Kavakyolu K./Ezc., Sılhıs K./Ezc., Şe-
binkarahisar/Gr., Bayburt/Gm„ Şaturoğlu K ./M ucur/
Rrş., Kulu/Kn., Korkut K./Mş., Göynük K ./Avanos/
Nş.. Hz., Sm., Sv., Şarkışla/ Sv„ Deligazi KVSv., To„
Kılcan K./Uş., Tn.. Vn„ Yz.. Zn.)
Açıklayıcı Ö rnekler:
Örnek : ı
«Sarımsak, kara biber, katran, tavşan .yağı ve kuru

üzüm karıştırılıp ezilerek bir tülbente konur. Bu tül
bent bele sarılır.»
CKK.: Hatice D., 60, Bayat/Çr.)
Örnek : 2
«Karasakız, demirci külü ve zeytin çekirdeğinden

dövülerek ve karıştırılarak yapılan macun bel üze
rine sürülür.»
CKK..: Güllü P., 76, Sılbıs K./Ezc.J
1 Örnek : 3
«Haşlanmış soğan kirli yüne sarılarak bir çıkın ya

pılır, üç gün müddetle kadının beline konur.»
(D.: Mukaddes Ç., Kavakyolu K./Ezc.)
Örnek : 4
«İğneyle delinmiş mukavva kağıdının üstüne ince dö

vülmüş çam sakızı ekip, rakı serpilir. Bu yakı bele
vurulur.»
(K K .: Stdıka Y., 48, Kaymazyaylası K./Es.)
35
Örnek : 5
«Yumurtayla kireci karıştırıp meydana gelen hamur

kıvamındaki maddeyi bele sürüp, yüzü koyun bir
saat yatılır.»
(KK.: Huriye Ç„ 43, Suluova/Ama.)
Örnek : 6
«Kertenkele öldürülüp baharatla karıştırılarak dövü

lür ve hamurdan bir pikin halinde kadının beline
sarılır.»
(K K .: Fatm a £., 68, Bo.)
Örnek : 7
«Sıcak su banyolarında kadının beline kirep vuru

lur.»
(K K .: Pakize T., 43, Şebinkarahisar/Gr.)
Örnek : 8
«Karasakızdan yapılmış yakı üp gün müddetle ka

dının beline vurulur.»
(K K .: Saadet S., 40, Bayburt/Gm.)
Karın, kasık, bel çektirilir.
(Ada., Ceyhan/Ada„ Sandıklı/Af., Gümüşhacıköy/

Ama., Borçka/Ar., Nazilli/Ay., Yenice K./Bozdoğan/
Ay., Düzce/Bo., Göynük/Bo., Brd., Susuz K ./Bucak/
Brd., Bayat/Çr., İç., Kaymazyaylası K./Es., Bayburt/
Om., Bademli B./Ödemiş/lz., Vize/Krk., •Kulu/Kn.,
Yaşyer K./Milas/Mğ., Özkonaik B./Avanos/Nş,, Nğ„
'Bağlama K./Nğ., Sm., Bafra/Sm ., Sv„ Şarkışla/Sv.,
Şenyurt K./Perşembe/Or., Tr., Tavuklar K./Hozat/Tn.,
Vn., Gürpınar/Vn., Tuzlacık K_/Sorgun/Yz., Halilbey-
oğlu K,/Devrek/Zn.)
36
Açıklayıcı Örnekler :
Örnek : 1
«Kasıklar yukarıya doğru çekilir. Bir kişi kasıkları

tutarken, bir başkası da büyük bir sargıyla bütün ka
rın kısmını sarar. Karın ve kasıklar bir gece bo
yunca sargılı durur. Ertesi günü sargılar çözülür.»
IKK. : Sadiye A., 48, Gölpazan/Bil.)

Örnek : 2
«Kadın ayaklarından tutularak kaldırılır ve birden ye

re bırakılır.»
(KK .: Hatice D„ 60, Bayat/Çr.)
Örnek : 3
«Yerli ebelere kısır kadınların karınlan çeke çeke

sardırılır. Bu iş birkaç defa tekrar edilir.»
(K K .: Teıızile B„ 55, Susuz K ./Bucak/Brd.)
Örnek : 4
«Eğer kadınn çocuğu 'soğuklama' dan olmuyorsa

karnı çektirilir, sardırılır.»
Örnek : 5
«Şehir hamamlannda natırlara bel çektirilir.»

(KK .: Nazlfe B., 32, Bağlam a K./Nğ.)
Bele çömlek, havan çekilir.
(Nazilli/Ay., Ba., Düzce/Bo., Biga/Çkl., Lapseki/Çkl.,

Ed., Kaymazyaylası K./ES., İz., Ödemiş/lz., Krk., Vi-
ze/Krk., Pelhivanköy B./Krk., Its., Kc„ Krş., Şatur-
37
oğlu K./M ucur/Krş., Maşukiye K./Kc., Güneşler K ./
Sk., Sv„ Şarkışla/Sv„ Deligazi K./Sv., Rz., M alkara/
Tlc., To„ Ur., Tülmen K./Ur., Uş., Kılcan K./Uş„ Zn.)
Örnek : l
«Çömleğin içine alkole batırılmış pamuk konur. Pa

muğu yakar yakmaz çömleği kadının beline kapa
tırız. Buna 'çömlek kapama’ deriz.»
[K K .: Sıdıka K., 55, Ur.)
Örnek : 2
«Küçük bir çömleğin içinde ispirtoya batırılmış bir

'parça pamuk yakılır. Pamuk sönmek üzereyken
çömlek belin üstüne kapatılır. Bu iş üç defa tekrar
lanır. Buna 'çömlek tutma' denir.»
(K K .: Ayşe N„ 50, Lapseki/Çkl.)
Örnek : 3
«Kadın sırtüstü yatar. Bakır havanın içinde alkole

batırılmış pamuk yakılır. Sıcak olan bu havan bele
kapatılır. Bu kapatma işlemi-aynı gün beş defa tek
rarlanır. Bu arada kasıkları çekilir, kamı bir bezle
sıkıca sarılır. Daha sonra kadın kocasıyla yatar.»
(KK.: Ayşe K„ 55, Ödemiş/İz.)
Ilıcalara, kaplıcalara, hamamlara gidilir.
(Gümüşhacıköy/Ama., Ay., Bo„ Düzce/Bo., Alpagut

K./Bo„ Brs., Biga/Çkl., Tum arlar K./Çkr., Kızılcasöğüt
K./Çivril/Dz„ Dy., El., Dallıca K./E1., Gölcüğez K ./
Hasankale/Ezm., Kilis/Gaz., Gr„ Sağlık K./Görele/Gr„
Keçiborlu/Isp., İst., İz., Pınarbaşı/Ky„ Kn„ Sille B ./
38
Kn., Y arm a B./Kn., Milas/Mğ„ Avanos/Nş., Pazar/Hz.,
Çamlıtepe K ./Pazar/Rz„ Bafra/Sm „ Güneşler K./Sk.,
Sv.. Şarkışla/Sv., Malkara/Tk., To., Zile/To., Tr.t Pü-
lümür/Tn., Banaz/Uş.)
Belli şeyler yenilir, içilir.
Yenilenler:
Hacca gidenlerin getirdikleri Hazreti Muhammedin

buğdayından yutulur.
(Brs.)
Hicaz’dan getirilen et yenilir.

(tmamoğlu K /A d a.l
Kabe’den getirilen buğday çiğ olarak yutulur.

(Çkl.)
«Yeberik» adlı ziyaret yerinden alınan toprak yeni

lir.
tUr.)
Kurumuş dereotu bal ile dövüldükten sonra yenilir.

(Şenyurt K./Perşembe/Or.)
Balla karıştırılmış baharattan hergün bir kaşık yu
tulur.
(Suluova/Ama.l
Balla keten tohumu kavrularak yenir.
(Deligazi K./Sv.)
Okutulmuş yemek yenir.
(Yaşyer K./M ilas/M f.)
Çekirge böceği yenilir.
(Kulu/Kn., Bor/Nf.)
39
İçilenler :
Böğürtlen kökü kaynatılıp içilir.

Ebegümeci kaynatılıp suyu içilir.

(Ama., Bafra/SmJ
Sarı şebboy çiçeği kaynatılıp suyu içilir.
(Sm.)
Kır otları çay gibi kaynatılır, bir gece yıldızlara karşı
bekletilir, sabahına içilir.
(Pehlivanköy B./Krlc.)
Soğan, helvican ve karanfil kaynatılıp suyu içilir.
(Kavakyolu K./Ezc.)
Türlü otlar kaynatılıp suyu içilir.
(Gölcüğez K./Hasankale/Ezm.)
Rakı ve kinin karıştırılıp içilir.
(Sm.)
Örnek : 1
«Önceleri dedeler vardı. Tekkeden buğday getirir de

verirlerdi. Onlardan bir tane içenin çocuğu olurdu.
OsmanlI geldikten sonra hiç biri kalmadı,»
(K K .: Selma Y., 75, Saskara K./Hanak/Kr.)
Örnek : 2
«Çocuğu olmayan kadın bahar ayında yedi çeşit

haşlanmış sıcak pancar içinde göbeğe kadar otur-
40
tulur. Ağzı, burnu açıkta kalacak şekilde bütün vü
cudu yorgan gibi kalın bir şeyle örtülür. Daha son
ra tarçın, karanfil, havlican, zencefil, karabiber, zer
de İçi gibi baharatlar biraz çayla kaynatıldıktan
sonra sıcak sıcak Içlrlllr çocuğu olmayan kadına. Bir
saat sonra buradan alınarak yatağa yatırılır. Üşü-
tülmemeye dikkat edilir. Bu olay üç gün tekrar edi
lir. Bunun akabinde üç günde kaynatılmış bayat sa
mana oturtulur. Aradan bir ay geçer, ikinci ay kadın
hamile kalır.»
(K K .: Didare T.. 70, Mş.)
Örnek : 3
«Biz eskiden çeşitli otları kaynatıp göbeğe kadar

onun içinde oturturduk. Sık, sık şerbet içirirdik kısır
kadına, çıkardıktan sonra da 'zom‘ larını (kasıkla
rını) kaldırır, üşütmemesine çalışırdık. Allah verirse
çocuğu olur, olmazsa kocası üstüne evlenirdi. Çün
kü o zaman şimdiki doktorlar, ilaçlar yoktu.»
(K K .: Hayriye A.. 70, Korkut K./Mş.)
3. Tıbbî Sağaltma Alanına Girenler :
Doktora, ebeye, hastahaneye başvurulur.
(İmamoğlu K./Ada., Adı., Bûğüdüz K./Ank., Yuva K ./

Kınkkale/Ank., Ant., Ulukent K./Arlıavi/Ar., Yenice
K./Bozdoğan/Ay., Nazilli/Ay., Bo., Alpagut K./Bo.,
Düzce/Bo„ Brd„ Çkl., Biga/Çkl„ Lapseki/ÇkI.. Hact-
hamza B./Çr., Tumarlı KyÇkr., Dy., El., Ed.. Uzun-
köprü/Ed„ Es., Gr., Şebinkarahisar/Gr., Sağlık K./Gö-
rele/Gr., Keçiborlu/Isp., İst, Büyükhalkalı KVBakır-
köy/lst., İç., Silifke/İç., M ağara K./Iç., Gömeç K ./
Ky„ Mucur/Krş., Kc., Gölcük/Kc„ Üngût K./Mr., Bor/
41
Ni., Özkonak B./Avanos/Nş„ Alckuş/Or., Çamlıtepe
K./Pazar/Rz., Pazar/Rz., Güneşler K./Sk„ M alkara/
Tk„ Ormanlı K./înecik/Tk., Zile/To., Tr„ Banaz/Uş.,
Zn.)
Örnek : l
«Bizim çocuğu olmayanlarımız şimdilerde doktora

gidiyorlar. Lâkin büyüklerimizin, atalarımızın öğütle
rini de boş bellemeyiz.»
IKK.: Nezahat U., 45. Büyükhalkalı K./Bakırköy/îst.)

Örnek : 2
«Gidilirse kadın doktora gidilir. Erkek doktora git

mek günah sayılır, ayıp sayılır.»
(K K .: Fatm a T., 70, Bekiralan K./lç.)
Örnek : 3
«Şimdi köydeki resmi ebelere muayene ettiriyoruz

çocuğu olmayanları... Onların verdikleri İlaçlan alı
rız.»
(K K .: Seher Ç., 50, Üngüt K./Mr.)
Örnek : 4
«Şimdi fen ilerledi. Doktora giderler, ameliyat filan

olurlar. Ne bileyim İşte, herşey antlkalaştı.»
(K K .: Huriye N., 42, Bor/Nğ.)
Örnek : 5
«İlk önce doktor kontrolü altında doktorun vereceği

tavsiyelere göre hareket eder. Eğer faydası olmazsa
42
sıcak su banyolarına giderek tedavi olmaya çalışır.»
IKK.: Fatm a K„ SO, Sk.)
Ö r n e k : 6
oŞimdl doktorlara daha çok gidiliyor.»

(K K .: Sabahat Ö„ 41, Banaz/Uş.)
B. ERKEĞİN KISIRLIĞINI ÖNLEMEK

İÇİN BAŞVURULAN UMARLAR
Hocaya gidilir.
(Ad., Ay., Bozdoğan/Ay., Ba., Düzce/Bo., Sılbıs K ./
Eze., Sağlık K./Görele/Gr., Uluborlu/Isp., Şenyurt K./
Perşembe/Or., Göynük K./Nş„ Vn„ Aşağıkaymaz K./
Gürpmar/Vn.)
Ziyaretlere yatırlara gidilir.

(Ank., Ay., Bozdoğan/Ay., Kabaçalı K./Kiğı/Bn., Dal
lıca K./El., Kavakyolu K./Ezc., Isp., İç., Göynük K ./
Nş„ Zile/To., Aydınlık K./Tn„ Pülümür/Tn., Vn.)
Kocakarı ilaçları kullanılır.

(Ank., Şebinkarahisar/Gr„ Karaağaç/Isp., Uluborlu/
Isp., Zile/To.)
Kaplıcalara, içmelere gidilir.

(Ay., Borçka/Ar., Düzce/Bo„ Bağlama K./Nğ., Çamlı-
tepe K ./Pazar/Rz„ Sk., Pülümür/Tn., Vn.)
Hamama gidilir.
(Ay., Biga/Çkl., Kn., Kılcan K./Uş„ Gürpınar/Vn.,
Aşağıkaymaz K./Güıpınar/Vn.)
Yakı yaptırılır. - '

(Büyükhalkalı K./Bakırköy/İst.)
43
Bele zift çektirilir.
(Krş.)
Buğuya tutulur.
(Vn.)
1. Yenllenler, içilenler -
Koç yumurtası yenilir.

(Sille B./Kn., Krş., Krk., Bafra/Sm ., Tr„ Çimenli K ./
Tr.)
Bolca yağ ve bal yenilir.

(Yenice K./Bozdoğan/A?., Zn.)
Baharlı şeyler, yağlı tohumlar yenilir.

(Kilis/Gaz.)
Fındık, fıstık, ceviz, badem yenilir.

(Yenice K./Bozdoğan/Ay., Ödemiş/Iz.. Bafra/Sm ., Tr.)
Bolca maydanoz yenilir.

(To.)
Pırasa, lahana yenilir.

(Krk.),
Hacdan getirilen kutsal buğday yenilir.

CBrs.)
Tavşan yağı yutulur.
(Büyükhalkah K./Bakırköy/Ist.)
Yumurtanın akı 49 gün İçilir.

(Akkuş/Or.)
44
Keçi boynuzu yenilir.
(Kilis/Gaz., Mn.)
Böğürtlen kökünün 6uyu içilir.

(Şenyurt KTPerşembe/Or.)
Havuç tohumu kaynatılıp suyu İçilir.

(Ödemiş/lz.)
Paça, kemik suyu içilir.
CTr.)
Yumurta içilir.
(Kavakyolu K./Ezc.).
Bolca süt içilir.

(Kavakyolu K ./Ezc.)
2. Tıbbî Sağaltma Alanına Girenler ve Başka Tutumlar
Doktora gidilir.
(yaygın!
Tıbbî sağaltmadan yararlanılır.

(yaygın)
Umarı yoktur diye birşey yapılmaz.

(Danpınar K./Ada., Merzifon/Ama., Susuz K./Brd.,
Gölcüğez K./Ezm., Kaymazyaylası K ./Es„ Gm„ Krk.,
Mİ., Korkut KyMş., Deligazi K./Sv„ Güneşler K./Slc.,
U r.).
Özür üstlenilmez, başka bir kadınla evlenilir,

(yaygın)
45
Örnek : l
«Üç gün süreyle hamam yapılır. Hamamda iyice

terledikten sonra sırttaki bazı damarlar ovdurulur.»
IKK. Selma G„ 60, Aşağıkaymaz K./Gürpmar/Vn.)
Örnek : 2
«Arpa kaynatıp, çıkan buğu erkek üstüne tutulur.»

(KK .: Zarife Ç., 50, Vn.l
Örnek : 3
«Anadan erliği olmayanın olmuyor. Başka kadınla

da olmayınca Allahtandır deyip elini koynuna ko
yuyor.»
(K K .: Selma Y., 75, Saskara K ,/A rdahan/K rsJ
Örnek : 4
«Heç beşe... Kadına gabahat bulur. Doktora da gi

demez, oturur aşağıya...»
(KK.: Ayşe Z„ 55. Salyoz K./Kelkit/Gm.)
C. ÇOCUĞUN CİNSLİĞİNİ BELİRLEMEK İÇİN BAŞVURULAN

YÖNTEMLER, UYGULAMALAR, İNANMALAR
1. Oğlan Doğurmak İçin
a. Dinsel Büyüsel Niteliktekller :
Hocaya başvurulur.
(İmamoğlu K7Ada., Ank., Düzce/Bo., Kavakyolu K ./
Eze., Silifke/tç., Bor/Nğ., Bağlam a K./Nğ., Çamlıtepe
K./Pazar/Rz., Akçaabat/Tr.. Çimenli K./Tr.)
46
Muska yazdırılır.
(Dağıstan K ./Ceyhan/Ada.p Kavakyolu K./Ezc., Şen-
yurt K ./Perşem be/O r.p Çamlıtepe K ./Pazar/Rz.p Akça-
abat/Tr.p Çimenli K./Tr„ Vn., Gürpınar/Vn„ Zn.)
, Yatırlara, ziyaretlere gidilir.

(Bo„ Dy„ Dallıca K./El., Gr., Bayburt/Gr., Hatunsuyu
K./M1., Üngüt K./Mr„ Milas/Mğ., To„ Aydınlık K./
Tn„ Tûlmen K./Ur„ Aşağıkaymaz K./Vn.)
Adak adanır.
(Dağıstan K./Ceyhan/Ada., Ank., Göynük/Bo., Bo„
Brs., Dz„ Süleoğlu K./EcL, Keban/El., Kilis/Gaz., Bay-
burt/Gm., Iç.p Keçiborlu/Isp., Hatunsuyu K./ML, Mr„
Üngüt K ./M r.p Milas/Mğ.p Güneşler K ./Sk.p Çimenli
K JT r., Tülmen K ./U r.p Tuzlacık K./Sorgun/Yz.)
Kırk gün duası okutulur.
(Gr.)
Dua edilir.
(Bozdoğan/Ay.p Mucur/Krş„ Barbuzu/Ml.p Uş.)
Bir aylık hamile iken Kur’andan belli bir ayet okunur.

(Borçka/Ar.)
Enamdan kırk gün süreyle dua okunur.

(Sarnıç K/Dursünbey/Ba.Jj
Kadının karnına Muhammed ismi yazılır.

(Tr.)
Bir kağıda Ahmet, Mehmet, Muhammed yazılıp su

yun içine atılır. Oğlan isteyen kadın gün doğmadan
iki rekât namaz kılıp bu kağıdı yutar.
(Hazinedar K./Devrekâni/Ks.)
47
Bir kağıda kırk Ahmet, bir Muhammed yazılıp, ka
dına yutturulur.
(Krş.)
içinde Muhammed adı yazılı bir tastan gebe kadın

kırk gün süreyle su içer.
CTr.)
Kırkbir peygamber adı bir kağıda yazılıp dövülür,

suya konur, bu su kırk gün İçinde içilir.
(Akçaabat/Tr.)
Kırk peygamber adını suya okuyup, bu suyu kırk

gün içinde hamile kadına içirirler.
[Çimenli K./Tr.)
Birden çok oğlan doğurmuş kadının uçkuruyla ken

di uçkuru değiştirilir.
(Danpm ar K./Ada.)
Çok oğlan doğurmuş bir kadının kuşağı belde taşınır.

(Iç.J
Kadının kuşağı kâbeye giden birine verilir; tavaf et

tirildikten sonra belde taşınır.
(İç.)
Bir kuşak üstüne okunup, bu kuşak gebe kadının

beline bağlanır.
(Sılbıs K./Ezc.)
Son doğan kızın adı «Yeter» konulur.

Son doğan kıza «Döne» adı konur.

AB
Son doğan kıza «Döndü» adı konur.
(Bayat/Çr., Şenyurt K./Perşembe/Or.)
Son doğan kıza «Rabiye» adı konur.

(Çimenli K./Tr.)
Kadın kırk gün oğlan adı söyler.

(Ama.)
Bir alıç ağacına taş atılarak : «Kızı boşladım, oğla

na başladım» denilir.
(Mağara K./îç.)
Cins meyve veren bir ağaç üç kez taşlanır ve «Ağa

cı taşladım, oğlana başladım» tekerlemesi söylenir.
(Susuz K./Bucak/Brd.)
Bolca tatlı yenilir.

(Ama., Y iğitler1 B./Bayramiç/Çkl., El., Salihli/Mn.,
Akkuş/Or.)
«Hazeri elma» yazdırılıp yenilir.

(El.)
Üç cuma, kadın kocası uyurken habersizce ayağını

öper.
(Iç.)
Küçük bir oğlan çocuğunun ağzından lokması alı

narak yenilir.
(Vn.)
Kadının evlendiği gün kucağına oğlan çocuğu verilir.

(Özkonak B./Avanos/Nş., Bağlam a K./Nğ.)
Gelinin yatağına, gelinin İlk yatacağı gece, gelin

yatmadan önce oğlan çocuğu yatırılıp, yuvarlatılır.
(Uluborlu/Isp., Hazinedar K./Devrekâni/Ks., Özkonak
B./Avanos/Nş„ To., Ur.)
49
Hamile kadın oğlana baktırılır.
(Üngüt K./Mr.)
«Yılancı Hüseyin»e gidilip, siyah ve canlı bir yılanın

üzerinden atlanır.
(Mr.)
Kadının yatağının altına bıçak konur.

(KsJ.
Kadın doğuracağı çocuğun eşyalarını mavi yapar.

(El., Dallıca K./E1.)
Daha önce doğurduğu çocuğun «eşiu'nin İçini dı

şına çevirerek, eşi toprağa gömer.
(Kabaçalı K./Kiğı/Bn., Şenyurt K ./ Perşembe/Or.)
Oğlan çocuğu çok olan bir aileden, bir çocuk çok

az para karşılığı satın alınır. (Simgesel olarak)
(Ezm.)
Cinsel Birleşmeyle İlgili Olanlar :
Birleşmeden sonra kadın sağ yanına dönerek yatar;

sağ yanından kalkar.
(Ada., Yeşilören K /A m a„ Suluova/Ama., Bandırma/

Ba., Susuz K./Bucak/Brd., Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz.,
Dy., Es., El., Kavalcyolu K./Ezc., Gölcûğez K./Hasan-
kale/Ezm., Keçiborlu/Isp., Büyükhalkalı K./Bakırköy/
İst., İç., Ks., Kc., Rulu/Kn., Kn., Krk., Nğ., Bağlama
K./Nğ., Rz., Pazar/Rz., Sv., Ormanlı K./îneclk/Tk„
Zile/To„ Akcaabat/Tr„ Ur., Uş.)
Sürekli kız doğuran kadın birleşmeden sonra, her

zamankinin tersi tarafa yatar.
(Bademler B./Ödemiş/İz.)
Birleşmeden önce, belden aşağısı soğuk su ile yı
kanır.
(Bartın/Zn.)
Ayın belli günlerinde oğlan olacağına İnanılır; bir
leşme için o günler seçilir.
(Ada.)
Ay hali geçtikten bir hafta onbeş gün sonra birleş
me yapılır.
(Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz.)
Birleşme, erkeğin çok İstediği zamana rastgetirillr.
(Merzifon/Ama.)
c. Başka Tutumlar :
Allahın bileceği İştir, ne yapılsa boştur.

(yaygın)
Oğlan doğuncaya kadar doğum yapar.
(yaygın)
Hiçbir umara baş vurulmaz.
(UTukent K-/Arhavi/Ar., Bayırköy K./Bİİ., Alpagnt
KyBo., Şebinkarahisar/Gr., Gm„ tst., Pınarbaşı/Ky.,
Vize/Krk., Şaturoğlu K./M ucur/Krş., Barbuzu/Ml.,
Mn„ Salihli/Mn., Özkonak B./Avanos/Nş., Ayancık/
Sn., Tk., Tr.)
Örnek : l
«Oğlan doğurmak, kız doğurmak In6an elinde olsay
dı, kimse istemediği halde kız veya oğlan doğur
mazdı.»
(K K .: Hayriye E., 60, Ayancik/Sn.)
51
Örnek : 2
«... Anam, onu Allah bilir, ama bir elmayı bir gu-
şağın üstüne okutup gebe kadının beline bağlarlar
sa oğlan olacak deylyler.»
(K K .: Güllü P., 76,- Sılbıs K ./E z c.).
Örnek : 3
«Oğlan da, kız da Allah'ın vergisidir. Bunun ipin bir

şey yapılmaz. Yalnız şöyle bir inancımız vardır:
Eğer birleşme kişinin (erkeğin] pok istekli olduğu
bir ana rastgelirse pocuk oğlan olur.»
(K K .; Hasibe K„ 60, Ama.)
2. Kız Doğurmak İçin
a. Dinsel, Büyüsel N itellktekiler:
Allahın bileceği bir İştir.

(çok yaygın)
Hocaya başvurulur.
(İmamoğlu K./Ada„ Düzce/Bo„ Bor/Nğ., Şenyurt K ,/
Perşembe/Or., Zn.)
(Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada., Gürpmar/Vn.)
Adak adanır.
(Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada., Göynük/Bo., Bo., Brs., Dz.,
Sül-eoglu K./Ed., Bayburt/iGan., Salihli/Mn„ Milas/
Mğ., Güneşler K./Sk., Erkilet K./Turhal/To.)
Yatır ve ziyaretlere gidilir.

(Bo., Ezm., Gr„ Gürpınar/Vn., Aşağıkaymaz K./Gür-
pmar/Vn.)
52
Allah’a dua edip kız çocuğu istenir,
(Kilis/Gaz., Kaymazyaylası K./Es„ Uş.)
Gebeliğin ilk sırasında, kadının kocası, Kur'andan

belli bir duayı, karısının karnına basarak okur ve
«kız» ister.
(Ezm.),
Hac’dan getirilen kurban eti ve buğday yenir.

(Süleoğlu K./Ed.)
Kadın kendi eliyle yaptığı bir saçlı bebekle ziyaret

lere gider.
(Vn.)
Kızı çok olan kadının uçkuruyla kendi uçkurunu de

ğiştirir.
(Danpmar K./Ada.)
Yalnız kız doğuran biriyle ekmek mayası değiştirilir.

(Kn.)
Kızı çok olan ailelerden kız çocuğu satın alır. (Sem

bolik olarak)
(Ezm.)
Çocuğu kamında canlanan kadın, kız çocuğuna ba
kar.
(Borçka/Ar.)
Hamileliğin kırkıncı ve ellinci günlerinde kadın, ko
casının ayakkabısından kırk kez su içer.
(Korkuteli/Ant.)
Kadın, küçük bir kız çocuğunun ağzından lokma
kapar.
(Vn.)
53
Bolca yeşil sebze yer.
(Yeşilören K./Ama.)
Ekşi yer
(Ama., Yiğitler B./Bayram iç/Çkl., EL, Akkuş/Or.J
Devamlı oğlu olan kadın doğurduğu oğlanın eşini

ters çevirir, eşi suya salar.
Daha önce yaptığı doğumdaki çocuk eşinin İçini dı

şına çevirip, -toprağa gömer.
(Kabaçalı K./Kiğı/Bn.)
Bir alıç ağacına taş atarak «oğlanı boşladım, kıza

başladım» der.
(M ağara K ./lç.)
Gebe kadın ormanda ağaçlara taş atarak «armudu

taşladım, kıza başladım» der.
(Salihli/Mn.)
b. Cinsel Birleşmeyle İlgili O lan lar:
Birleşmeden sonra kadın sol yanına yatar ya da sol

yanından kalkar.
(yaygın)
Birleşmeye önce kadın başlar.

(Es.)
Birleşme kadının İstekli bir zamanına rastlatılır.

(Merzifon/Ama.)
54
c. Başka Tutumlar :
Kız doğuruncaya kadar doğum yapılır.

(Bayır K./Bil., Ks., Mucur/Krş., Kulu/Kn., Mğ„ Bafra/
Sın., Tr., Zn.)
Hiç bir umara başvurulmaz.

(Ulukent K ./Arhavi/Ar., Bayır K./Bil,, Alpağut K./
Bo„ Lapseki/Çkl., EcL, Uzunköprü/Ed., Dallıca K./E1.,
Sılbıs K./El., Gaz., Şebinkarahisar/Gr., Gm., Salyoz
K./Kelklt/Gm., Isp., İst., İz., Pmarbaşı/Ky., Vize/Krk.,
Şaturoğlu K./M ucur/Krş., Tavşanlı/Kü., Mİ., Mn„ Mş.,
Özkonak B./Avanos/Nş„ Ayancık/Sn., Tr.)
Kızlar makbul olmadığı için bir şey yapılmaz,

(Sarnıç K./Dursnnbey/Ba., El., Bekiralan K./lç., Ku-
lu/Kn., Mucur/Krş., Mİ., Barbuzu/Ml., Mr., Üngüt K ./
M r.,' Çambtepe/Pazar/Rz., To., Pülümûr/Tn., Aydın
lık K./Tn., Ur., Tülrnen K./Ur.)
Örnek : 1
«Biz kızı sevmeyiz. Olursa olur, yoksa aramayız.»
(K K .: H acer Ş„ 55. Mr.)
Örnek : 2
«Biz pek kız evladı sevmek.»
(K K .: Seher Ç.. 50. Üngüt K./Mr.)
Örnek : 3 '
«Kız da neymiş... Oğlan çocuk daha İyi.»
(KK.: Elif E., 60, Mr.)
Örnek : 4
«Kız çocuğun peşine kimse düşmez.»
(KK.: Sahne K., 64, To.)
55
Örnek : 5
«Kızı çok sevmeyiz ki doğurmak için çareler alalım.

Kız elâlemin ocağını tüttürür, bizim ocağımızı oğlan
çocuğu tüttürür. Bizde kız tüketici, sömürücü ola
rak görülür.»
(K K .: Saadet E., 43. Pülümür/Tn.)
Örnek : 6
«Hiç kimse kız istemez. Çünkü kızlar belalıdır, yani

korunmaya ihtiyaç duyarlar, az iş yapabilen kişiler
dir.»
(KK.: Kibar Ö„ 43, Aydınlık K./Tn.l
Örnek : 7
«Vallaha bizim buralarda kız çocuğuna rağbet yok
tur. Hiç bir kadın nedense kız doğurmak istemez.
Çoğu erkek olmadığı için kansını boşamıştır.»
(K K .: Güzel Ç„ 41. Keban/El.)
Örnek : 8
«Bizim burada kızı pek isteyen olmaz/ Gene de bey
le buluşunca sola yattınmı kız olur.»
(K K .: Sevim B.. 33. Dy.)
Ç ÇOCUĞUN CİNSLİĞİNE YORULAN BELİRTİLER İŞLEMLER
1. Gebe Kadının Oğlan Doğuracağına Yorulan Belirtiler :
Karnı sivri olursa,

(çok yaygın)
Güzelleşirse,
(yaygın)
56
Çocuk karnın sağında (sağ boşluğunda) olursa,
(Ceyhan/Ada., Merzifon/Ama., Yenice K./Bozdoğan/
Ay., Bandırma/Ba., Alpagut K./Bo„ Bayat/Ç r., Dallı
ca K./E1.; Silifke/Iç., Bekiralan K A ç., Krş.. Kn„ Sa-
lihli/Mn., Göynük K /N ş„ Nğ., Rz., Güneşler K./Sk„
Sv., To., K arakaya B./Erbaa/To., Aydınlık K./Tn.,
Akpınar K ./Bartm /Zn.)
Sağ taraf sol tarafa bakarak daha ağır olursa,

(Gr.)
Sağ taraf kımıldarsa; çocuk sağ tarfta canlanırsa,

(Es., M ağara K ./lç., Ks„ Hazinedar K./Devrekâni/
Ks.)
Çocuk anne karnında çabuk kıpırdarsa, oynarsa,

(Yenice K./Bozdoğan/Ay., Bn„ El.. Yaşyer K./M ilas/
Mğ.)
Kırk günlük gebe İken çocuk karnında kıpırdıyorsa,

(Bandırma/Ba., Kaymazyaylası K./Es.)
Çocuk karnında erken oynarsa,

(El., Dallıca K./El., MI., Hatunsuyu K./Ml., Pazar/
Rz.)
Göbeğinden aşağısı siyah olursa,

(Sarnıç K./Dursunbey/Ba.)
Göbeği yukarı bakarsa, .

(Kâhta/Adı.)
Doğum sancısı çekerken devamlı olarak dik durursa,

(Kaibaçalı K./Kiğı/Bn.)
Ağrı çeken kadının yüzü güleçse,

(Dy.)
57
Doğum ağrısı belden tutarsa,
(Nş., To., K arakaya B./Erbaa/To„ Tr., İncidere K ./
Yom ra/Tr., Vn.)
Doğum gecikirse, dokuz aydan çok sürerse,

(Ama., Merzifon/Anıp.., Bayır K./Bil., El., Silifke/Iç..
Mİ., Güneşler K./Sk„ Ormanlı K./tnecik/Tk., Tül-
men K ./Ur.)
Yüzü açık renk olursa,

(Dereköy/Acıpayam/Dz., Kılcan K./Uş.),
Yüzü duru ve lekesizse,

(Keçiborlu/Isp.)
Yüzü beyazlanırsa (çaparlanırsa),

(Yiğitler B./Bayramiç/Çkl.)
.Yüzü parlak olursa,

(Gölpazan/Bil.)
Yüzü çillenirse,
(Gümüşhacıköy/Ama J .
Yüzüne sis gelirse,

(Deligazi K./Sv.)
Yüzüne leke düşerse,

(Yiğitler B./Bayram iç/Çkl., Maşukiye K./Kc.)
Yüzü siyahımsı leke yaparsa,

(Ed.)
Dudakları kalınlaşırsa,
Üst dudağı şişip büyürse,

(Milas/Mğ.)
Burnu incelirse,
(Biga/Çkl.).
Burnu kaşınırsa,
(Zile/To.)
Göğüslerinin ucu siyah olursa,

(Gümüşhacıköy/Ama., Ank., Sarnıç K./Dursunbey/
Ba., Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz., Maşukiye K./Kc., Yer-
kesik ByMğ., Ayancık/Sn.)'
Meme uçlan mor olursa,

(Kavakyolu K./Ezc., Ks.)
Kaşı, gözü ütük olursa.
' (Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada.)
Kaşının, gözünün tüyleri dökülürse,

(Uç.)
Kalçası genişlemezse,
(Darıpınar K./Ada., SüLuova/Ama., Göynük/Bo., Bi

g a / Çkl., Hacıhamza B./Çr., Keçiborlu/Isp., Ks., Mr„
Bağlama K./Nğ., Bartın/Zn.)
Teni çok koyulaşırsa,
(Ay.)
Tatlıya karşı aşırı düşkünlüğü olursa,

(Gölpazan/Bil., Hacıhamza B./Çr., Kızılcasöğüt K./
Çivıil/Dz., Isp., îz., Vize/Krk., Tavşanlı/Kü„ Milas/
Mğ., Yerkesik B./Mğ., Mş., Özkonak B./Avanos/Nş.,
Erlulet K./Turhal/To., Pülümür/Tn., Ur., Banaz/Uş.)
Ağir yürürse,-
(Saskara/Hanak/Kr.)
59
2. Gebe Kadının Kız Doğuracağına Yorulan Belirtiler :
Kalçası genişlerse,
(yaygın)
Kalçası büyürse,
(yaygın).
Karnı yaygın olursa,
(Yuva K./Kırıkkale/Ank., Ceyhan/Ada., Borçka/Ar.,
Göynük/Bo., Dereköy/Acıpayam/Dz., Dallıca K./E].,
Sılbıs K./Ezc., Ezm., Gölcüğez K./Hasankale/Ezm.,
Mr., Krk., Üngüt K./Mr., Sm., Sv„ Şarkışla/Sv.)
Karnı yuvarlak olursa,
(Gümüşhacıköy/Ama., Ay., Biga/Çkİ, Dz„ Eze., Ke-
çiborlu/Isp., Hazinedar K./Devrelcâni/Ks., Gömeç K ./
Ky., Şaturoğlu K./M ucur/Krş., Gölcük/Kc., Salihli/
Mn., Güneşler K./Sk., Deligazi K./Sv„ Banaz/Uş.)
Karnı basık olursa,
(Kaymazyaylası K./Es„ Şaturoğlu K./M ucur/Krş.)
Kamı yayvanlaşırsa,
(Sağlık K./Görele/Gr., Gm„ Bademli B./ödemiş/Iz..
Mİ., Rz., Bafra/Sm ., Akçaabat/Tr.)
Kamı geniş yoyımlı olursa,
(Salyoz K./Kellcit/Gm.)
Karnı yayık olursa,
(Kulu/Kn., Sille B./Kn„ Şenyurt K./Perşembe/Or.)
Karnı yassı olursa.
(Es., Göynük K./Nş)
Çirkinleşirse,
(Çubuk/Ank., Ba., Merzifon/Ama., Dallıca K./E1.,
Gaz., Kilis/Gaz., K arağaç/Isp., îç.. Pınarbaşı/Ky., Şa
turoğlu K./M ucur/Krş., Kc., Mr., Milas/Mğ., Şarkışla/
60
Sv., Deligazi K /S v „ Tk„ Zile/To.. Aydınlık K./Tn.,
Ur., Bartın/Zn.)
Güzelleşirse,
(Suluova/Ama., Yuva K./Kınkkale/Ank„ Borçka/Ar.,
Bo., Yiğitler B./J3ayramiç/Çkl., Şenyurt K./Perşembe/
Or.. Bafra/Sm .)
Ekşiye karşı aşırı düşkünlüğü olursa,

(Gölpazarı/Bil., Bo., Hacıhamza B./'Çr., El., Isp., Ulu-
borlu/Isp., İst., İz., Vize/Krk„ Tavşanlı/Kü„ Milas/
Mğ., Yerkesik B./Mğ., Mş„ Özkonak K./Turhal/To.,
Pülümür/Tn., Banaz/Uş.)
Çocuk, karnın solunda (sol) boşluğunda) olursa,

(Ceyhan/Ada., Merzifon/Ama., Yenice K./Bozdoğan/
Ay., Alpagut K./Bo., Bayat/Çr., Silifke/lç., Bekiralan/
K ./lç.. Kn„ Rz„ Güneşler K./Sk., Sv„ To„ Karakaya
B./Erbaa/To., Aydınlık K./Tn., Akpmar K ./Bartın/
Zn.)
Sol taraf kımıldarsa; çocuk sol tarafta «canlanırsa»,

(Es., M ağara K ./lç„ Ks.)
Sol taraf, sağ tarafa bakarak daha ağır olursa,

(Gr.)
Çocuk, anne karnında geç kıpırdarsa, oynarsa,

(Yenice K./Bozdoğan/Ay., Brs., Dallıca K./E1., Kay-
mazyaylası K./Es.. Hatunsuyu IC./M1., Y aşyer K./MI-
las/M ğ.)
Saçı ve kaşı-kirplği dökülürse,

(Merzifon/Ama., Suluova/Ama., Ba., Gm„ Gümüşha
cıköy/Ama., Maşuldye K./Kc., Tavşanlı/Kü.)
Kadının yüzü sisli olursa,

61
Yüzü çok lekeli olursa,
(Biga/Çkl., El., Şebinkarahisar/Gr., Sağlık K./Görele/
Gr„ Gm„ Bayburt/Gm., Keçiborlu/Isp., Mİ., Yerkesik
B./M ğ., Tk.. Malkara/Tk., Ur.)
Yüzünde çiller olursa,

(Dallıca K./El., Gm„ Keçiborlu/Isp.)
Ayakları şişerse,
(Borçka/Ar.)
Göbeği aşağı bakarsa,
(Kâhta/Adı., İç.)
Yan böğürleri boş olursa,
(Gebiz B./Serik/Ant.)
Kalçaları arkaya doğru çıkık olursa,

(Gümüşhacıköy/Ama.)
Annenin göğsü sağıldığında, tabana süt oturursa,

(Yeşilören K./Ama.)
Meme uçları kırmızı olursa,
(Kavakyolu K./Ezc.)
Meme uçları çok kara olursa,
(Şebinkarahisar/Gr.)
Meme uçlan pembeleşirse,
(Yerkesik B./Mğ.)
Göğüs ucu kahverengi olursa,
(Anlc.)
Meme uçları siyah olursa,

(Ks., Ta.)
62
Alt dudağı şişip büyürse,
(Milas/Mğ.)
Ağzı, burnu şişer, büyürse,

(Gaz., Kilis/Gaz.)
Yüzü kırmızı olursa,

(Kılcan K./Uş.)
Yüzü «çiğitli» olursa,

Teni çok açık olursa,

(Ay.)
Doğum gecikmezse,
(Ama., Merzifon/Ama., Ay., El.)
Sık sık uykusu gelirse, yerinden kalkmak istemezse,

(Adı., Mş.)
Canı çok ağır olursa,
(Gaz., Ur.)
Hızlı yürürse,
(Saslcara/H anak/Kr.)
Aşırı derecede aşererse,
(Gm.)
Ağrı çeken kadının yüzü yıkıksa,
(Dy.)
Doğum ağrısı kasıktan tutarsa,
(Nş„ K arakaya B./Erbaa/To„ Tr„ Vn.)
Doğum sancısı çekerken, devamlı olarak öne doğru
eğik olursa,
63
3. Gebe Kadının İkiz Doğuracağına Yorulan Belirtiler :
Sırtüstü yatınca karın görünüşte ikiye ayrılır gibi

olursa; İki şak olursa; çizgi halinde ikiye ayrılırsa;
iki yana yayılırsa,
(çok yaygın)
Karnı çok büyük olursa,

(yaygın)
Karnı heybelenip, biri bir yana, öbürü öbür yana dü

şerse,
(Barbuzu/ML, Hatunsuyu K./Ml., Pülümür/Tn„ Vn.)
Oturunca karnı yere değerse,

(Hacıhamza B./Çr.)
Karnı çatallanırsa,
(Şebinkarahisar/Gr., Nğ.)
Üçüncü ya da dördüncü ayda ağırlığı çok olursa,

(Bayır K./Bil.)
Ayakta durduğu zaman ayaklarını göremezse,

(Sılbıs K./Ezc.)
Oturduğu zaman elleri ayak uçlarına ulaşamazsa,

Ayakları şişerse,
(Hacıhamza B./Çr„ Uş„ Tn)
Paytak yürürse,
(Es.)
Çocuk karnın iki yanında oynarsa,

(Süleoğlu K./Ed., Büyükhalkalı K./Bakırköy/Ist.)
64
Kamın iki tarafında hareket olursa, karnın iki tarafı
seğirirse,
(Yenice K./Bozdoğ;an/Ay.)
Fazla rahatsızlık duyarsa,

(Borçka/Ar., Pazar/Rz„ Tk„ M alkara/ Tk„ Tr.l
Çok yemek yerse,

(Yuva K,/Kınkkale/AnlO
Çocuğun kalp atışları çift olursa,
(Ama., Salihli/Mn., Banaz/Uş.)
" Soyunda ikiz doğuran varsa,
(Bo„ tz., Kc„ Ayancık/Sn., Tk., Zile/To„ Tr.,1
Örnek Açıklama :
«İkiz çocuklar karında oynamazlar. Karın büyük

olur. Gebe karı oturduğu vakit karnı ikiye ayrılır.
Çocuğun biri bir tarafa diğeri bir tarafa gider. Gö
beğin üstünde de yukardan aşağıya bir boşluk olur.
Bu boşluk bir çizgi gibidir. Ondan da anlarız ki bu
çocuk ikizdir.»
(KK .: Hasibe K„ BO, Ama.)
Doğacak Çocuğun Oğlan Olacağını Düşündüren İşlemler :
Gebe kadından gizlice bir yana makas, bir yana bı

çak yerleştirilir. Kadın bıçağın üzerine oturursa,
(Keçiborlu/Isp., Uluborlu/Isp., Büyükhalkalı K ./Ba-

kırköy/îst., tz., Ödemiş/tz., Ks., Krk., Sm„ Bafra/Sm.,
Sv„ Akçaabat/Tr., Ur., Banaz/Uş.)
65
Çocuğun zıbın ya da başka bir çamaşırı dikilirken
kesilen parçalardan bir bölümü dışarı atılır. Sokak*
tan İlk geçen erkek olursa,
(İz., Krk.)
Çocuğun İlk giyimi kesilirken gebe kadın bundan

bir parçayı başına alarak kapıda bekler; kapıdan
ilk geçen kimse erkekse,
(Kn.)
Çocuk ana karnında canlandıktan sonra göynek
(gömlek) yakası açılırken içeriye ilk giren erkekse,
[M ağara K./Iç., Büyükhalkalı K./Balcırköy/îst.).
Paça pişerken kelle yere vurulur, kırılan yerlerde
püskül az olur ya da hiç olmazsa,
(Dallıca K./El., K arayaka BVErbaa/To., Aydınlık K ./
Tn.)
Pişmiş kelle ikiye ayrılır, içi kuru (etsiz) çıkarsa,
(Kn.)
Saf ve berrak su ile dolu bir kâsenin ortasına ha
mile kadının sütünden bir kaç damla sağılır, süt su
da dağılmazsa,
(Gr., Büyükhalkalı K./Bakırköy/lst., Kn., Aydınlık K ./
Tn., Banaz/Uş.)
Gebe kadının başına gizlice tuz ekilir ve kadının ha
reketleri dikkatle izlenir. Gebe kadın elini burnuna
götürürse,
(Uluborlu/Isp., Büyükhalkalı K ./Bakırköy/lst., Tav-
şanlı/Kü., Tk„ Banaz/Uş.)
Gebe kadının başına tuz ekilir ve hareketleri gözle
nir, kadın elini dudağına götürürse (bıyık işareti),
(Ur.)
66
Küçük bir çocuğa gebe kadının «bardak mı» yoksa
«çömlek mi» olacağı sorulur, cevap «bardak» olursa,
(Ödemiş/İz.)
Küçük çocuklara sorulur, «oğlan» derlerse,

(Dallıca K./El.)
Pişmiş yumurta iplikle ortasından bölünür; yumur
tanın ortası delik çıkmazsa,
(Dallıca K./E1.)
Gebe kadın yere oturtulur, ayaklarını düz uzatır, iki

ayağını bir birinin üstüne getirebilirse,
(Keban/El.)
Gebe kadının koynundan aşağıya kahve çekirdeği

atılır; çekirdek yere düştüğünde tümsek yeri üste
gelirse,
(Krk., Kil )
Nişan alyansı saç teline takılarak gebe kadının
karnı üzerine sarkıtılır; yüzük düz sallanırsa,
(İst.)
Gebe kadın, gebeliği sırasında bir yerde iğne bu

lursa,
(Tuzlacılc K ./Sorgun'Yz.)
5 Doğacak Çocuğun Kız Olacağını Düşündüren İşlemler :
Gebe kadından gizlice bir yana makas, bir yana

bıçak konur. Kadın makasın üzerine oturursa,
(Geçiborlu/Isp., Uluborlu/Isp., Büyükhalkalı K./Ba-
kırköy/İst., İz., Ödemiş/İz., Ks., Krk., Sm„ Bafra/Sm.,
Sv„ Tk., Akçabaat/Tr„ Ur., Banaz/Üş.)
67
Gebe kadın bilmeyerek makasın üzerine oturursa,
(El.)
Küçük bir çocuğa gebe kadının «bardak mı» yoksa
«çömlek mi» olacağı sorulur, cevap «çömlek» olursa,
(Ödemiş/îz.)
Küçük çocuklara sorulur, cevap «kız» olursa,

(Dallıca K./El.)
Gebe kadının koynundan aşağı kahve çekirdeği
atılır; çekirdek yere düştüğünde yarık yeri üste ge
lirse,
(Krk., Kn.)
Paça pişerken kelle yere vurulur, kırılan yerlerde

püskül çok olursa,
(Dallıca K./El., Karayaka B./Erbaa/To., Aydınlık K./
Tn.l,
Pişmiş kelle ikiye ayrılır,- içi etli çıkarsa,
(Kn.)
Saf ve berrak su ile dolu bir kâsenin ortasına gebe
kadının sütünden bir kaç damla sağılır. Süt suda
dağılırsa,
(Gr., Büyükhalkalı K./Bakırköy/Ist., Kn., Aydınlüı K /
Tn., Banaz/Uş.)
Çocuk ana karnında canlandıktan sonra göynek
(gömlek) yakası açılırken içeriye İlk giren kızsa,
(M ağara K ./îç.)
Çocuğun ilk giyimi kesilirken gebe kadın bundan bir
parçayı başına alarak kapıda bekler; kapıdan ilk
geçen kimse kadınsa,
(Kn.)
Çocuğun zıbını ya da başka bir çamaşırı dikilirken
kesilen parçalardan bir bölümü dışarı atılır; sokak
tan İlk geçen kadınsa,
(İz., Krk.)
Doğacak çocuğa gömlek biçilirken, odaya giren

kızsa,
(Büyükhalkalı K./Bakırköy/lst.)
Gebe kadının başına gizlice tuz ekilir ve kadının

hareketleri dikkatle İzlenir; kadın elini ağzına götü
rürse,
(Uluborlu/Isp., Büyükhalkalı K./Bakırköy/lst., Tav-
şanlı/Kü., He., Banaz/Uş.)
Gebe kadının başına tuz ekilir ve hareketleri göz

lenir; kadın elini bileğine götürürse, (bilezik işareti)
(Ur.)
Gebe kadının saçına gizlice tuz serpilir; bundan

sonra kadın saçını ellerse,
(İç., Tavşanlı/Kü.)
Gebe kadın yere oturtulur; ayaklarını düz uzatır; iki

ayağını biribirinin üstüne getiremezse,
(Keban/El.)
Gebe kadın gebeliği sırasında bir yerde boncuk bu

lursa,-
(Tuzlacık K ./Sorgun/Yz.)
Pişmiş yumurta iplikle ortasından ikiye bölünür; or

tası delik çıkarsa,
(Dallıca K./E1.)
69
Nişan alyansı saç teline takılarak gebe kadının kar
nı üzerine sarkıtılır; yüzük değirmiler çizerek salla
nırsa,
(İst.)
Örnekl
«Aslında Allahtan başka kim bilir kİ? Sırlı küp...»
(KK .: Zeliha B„ 60, Yarm a B./Kn.)
örnek : 2
«Kelle açma âdeti vardır. Kelle pişirildikten sonra

ağzı ayrılarak bakılır. Eğer dilin iki yanında etler
varsa buna saç denir ve çocuğun kız olacağı söy
lenir, şayet et yoksa saçı yok, oğlan olacak denir.»
(KK.-. Emine U., 53, K arayaka R /E rb aa/T o .)
Örnek : 3
«Gebe kadın çirkinleşir, saçı ve kaşı dökülürse, kız

çâası (çocuğu) olacak denir. Çünkü kızlar güzel
olur, onun için anasından saç alır, -kaş alır.»
(KK.: Hasibe Ö„ 60, Ama.)
Örnek : 4
«Ye tatlıyı, doğur atlıyı»,
(yaygın)
Örnek : 5
«Ye ekşiyi, doğur Ayşeyl».
(yaygın)
70
«Kız yükü, tuz yükü*.
CKK: Sıdıka K.. 55. Ur,)
D. AŞERME
1. Aşerme Üe İlgili Adlandırma, Niteleme, Benzetme

Yakıştırm alar:
Abayı şişirmiş
(Milas/Mğ.)
Ağ seçen
(Pazar/Rz.)
Ağzı kel, aş erdi

Ağzının tadı yok

(Saskara K./Hanak/Kr.)
Ağzı tatsız
(Salihli/Mn., Banaz/Uş.)
Ayak toplayan
(Uluborlu/Isp.)
Aşçalan
(Brs.)
Aşçalıyor
(Sarnıç K./Dursuııbey/Ba., Es.)
Aşeren
(yaygın)
Aş erginliği
(Kaymazyaylası K./Es.)
Aşeri
(Mr.)
Aşerik
(Malkara/Tk.)
Aşeriy
(Gaz.)
Aşeriyor
(Ada., Suluova/Ama., Ant., Biga/Çkl., Lapseki/Çkl.,
Dz., Isp., Barbuzu Mİ.., Hatunsuyu K./Ml., Vize/Krk.,
Büyükhalkalı K ./Bakırköy/lst., Salihli/Mn., Akkuş/
Or„ Sm„ Akpınar K./Bartın/Zn.)
Aşermiş
(Ed.)
Aşiren
(Tumarlı K./Çkr.)
Aşürriy
(Salyoz K./Kelkit/Gm.)
Aşveren
(Anlı., Ba.)
Aş veriyor
(Suluova/Ama., Yeşilören K./Ama.)
Aşyeren
(Merzifon/Ama., Brd., Çamlıtepe K./Pazar/Rz., Ks..
Yerkesik B./Mğ., Uluborlu/Isp.)
Aşyeriyor
(Yiğitler B./Bayram iç/Çkl., Gm„ Bayburt/Gm., Kara-
ağaç/Isp., Sv., Erkilet K./Turhal/To., Gürpınar/Vn.)
Aşyermek
(Bayat/Çr.)
Aşyeriy
(El.)
Aşyeriyen
(Deligazi K./Sv.)
Aşyeten
(İç.)
Aş yürüyen
(Aşağıkaymaz K./Gürpınar/Vn.)
Baklayı yutmuş
(Milas/Mğ.)
Başı bozuk
(Bor/Nğ.) ,
Başı bulanık
(Bor/Nğ.)
Başı döngün
(Silifke/İç.)
Başı dönüyor
(Akkuş/Or.)
Başı kel
(Danpınar K./Ada., Bekiralan K ./tç.)
Bebeli
(Şebinkarahisar/Gr.)
73
Bizim gelin mutfağa giremiyor
tGölcük K./Maşukiye/Kc.)
Boylu
(Es.)
Bozgun
CSusuzköy K./Bucak/Brd.)
Çalığı var
(Gölpazan/Bil.)
Çalık çalma
(Göynük/Bo.)1
Çocuğa kalmış
(Mİ.)
Çocuk hastası
(Pülümür/Tn.)
(
Çocuk kursağına düşmüş
(EcÜ
Erginliği var
(İ ç .)
Fenalığı varmış
(Ed.)
Fenalık duyuyor
(Büyükhalkalı K./Bakırköy/lst.)
Gebe
(Çubuk/Ank., Brs., Ezm., Akçaabat/Tr., Zile/To„ Tr.,
Kılcan K./Uş.. Vn.)
Gönlü kötü; göğnü kötü; gönü kötü; gönül kötülüğü
(Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada., İmamoğlu K./Ada., Sulu-
.. ova/Ama., Gümüşhacıköy/Ama., Büğüdüz K./Ank., Is-
kilip/Çr.. Bayat/Ç r„ Gömeç K./Ky., Mucur/Krş., Ün-
güt K./Mr.. Deligazl K./Sv., To., Zile/To.)
Göynü geçi
(MrJ.
Gumanlı
(Krş.)
Günü geçmiş
(Güneşler K./Sk.)
Hamile
(Brs., Çkl., Es., Keçiborlu/Isp., Sille B./Kn„ M ağara K ./
İç., Y aşyer K./Milas/Mğ., Tk.t Zile/To., Akçaabat/Tr.,
Kılcan K./Uş.)
Hamur üretiyor
(Kızılcasöğüt K./Çivril/DzJ
Hastalık yapıyor
(KAhta/Adı.l
Kedi marazı bulmuş

CMilas/Mğ.)
Kelle
(Uluborlu/Isp.)
Küpe sıçan düşmüş

(Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada.)
Nebirani
(Korkut K./Mş.)
75
Nevranl
(Kabaçalı K ./K iğı/B aJ
Nevriyan kadın
(Aydınlık K./Tn.)
Orta kata kiracı girmiş

(Es.)
Ölmez hastalık
(Mn.)
Sepet örüyor
(Milas/Mğ.)
Uşağa kalmış
(Şarkışla/Sv.)
Üzeri yüklü
(Yom ra B./Kn.)
Üzerli
(M ağara K./lç.)
Yavru çalkıyor
(Uş.).
Yergin
(Ant., Korkuteli/Ant., Gebiz B /Serik /A nt., Susuzköy
K./Bucak/Brd., Krş.)
Yerginliği var
(Dereköy K./Acıpayam/Dz.)
Yerik
(Adı., Pülümür/Tn.)
Yerikleyen
(Vn.)
Yerikli
(Mİ. Hatunsuyu K./Ml., Gömeç. K./Ky„ Ur., Şenyurt
K./Perşemba/Or., Avanos/Nş., Özkonak B./Nş., Bağla
m a K./Nğ„ Sm.)
Yeriklik
(Ank.l.
Yerikleme
(Dy.. Gölcüğez K./Hasankala/Ezm.)
Yerikli kadın
(El.. Dallıca K./E1., Eze.)
Yerikliyor
(Ezm.. Mş.P Sv.)
Yerik yeren
(Gümüşhacıköy/Ama., Ks.)
Yerik yeriyor
(Nğ.. Bor/N ğ.. Akkuş/Or., Deli gazi K./Sv„ Ur., Tül-
men K ./U r.)
Yerüklü
(Sılbıs K ./Ezc., Gr„ Şebinkarahisar/Gr., Sağlık K./Gö-
rele/G r., To., Karayalca B./Erbaa/To.)
Yerük yekiî
Yerük yerme
Yerük yerüyen
(Kavakyolu K./Ezc.)
Yolcusu var
(Yarm a B./Kn.)
77
Yörük yeren
(Devrekâni/Ks.)
Yüklü
(Kılcan K./Uş.. Vn.)
Yumurta çalkeyo
(Sandıklı/Af.)
Yumurta çalkalıyor
(Kızılcasöğüt K./Çivriİ/Dz., Devrekâni/Ks.)
Aşeren Kadının Yemesi, İçmesi Gerekenler :
Canının çektiği herşey

(çok yaygın)
Et
(Ed., El., Dallıca K./E1., Gölcüğez K./Hasankale/Ezm.,
Gr., Saskara K ./Hanak/Kr., Mİ., Şarkışla/Sv., Pülü-
mür/Tn., Vn.. Bayat/Çrm .)
Tatlı
(Dy., Şebinkarahisar/Gr., Ks.( Krk., Şarkışla/Sv., Erki-
let K./Turhal/To., Uş„ Gürpınar/Vn., Ank., Gebiz B./
Serik/Ant.)
Meyve
(Es., Gr„ Şebinkarahisar Gr., Gm„ Bekiralan K./lç.,
Hatunsuyu K./Ml., Avanos/Nş., Tk., Erkilet K./Tur-
hal/To., Suluova/Ama., Bandırma/Ba.)
Yoğurt
(Es., Milas/Mğ., Şarkışla/Sv., Vn.)
Yumurta
(Ed.. EL, Dallıca K./EL, Gr., Milas/Mğ., Şarkışla/Sv.)
Kalsiyumlu yiyecekler
(Es., Biga/Çkl.)
Sebze,
(Mİ., Bağlam a K./Nğ.)
Süt
(E ± , El., Dallıca K ./E J., Şebinkarahisar/Gr„ Mİ., Mi-
las/Mğ., Şarkışla/Sv., Vn.)
Örnek : 1
«Aşeren kadın ne bulursa yemeli... İster İyi olsun,

ister kötü, az da olsa tadına bakmalıdır. Aşeren
kadın her gördüğünü yemediği takdirde, çocuk şaşı
olur, kulağı eğri olur, boynu bükük olur. Bunun için
kadın herşeıyi rahatlıkla yiyebilir.»
(K K . : Elif U, 48, Aydınlık K ./T n.)
v Örnek : 2
«Aşyeren kadınların kiminde albumin dirler bir has

talık vardır. Bu kadınlar acılı, biberli, ekşili, sirkeli
şeyler yimemeli... Çünkülüm acılı, biberli, ekşili aş
yerlerse hastalıkları daha da çoğalır; karnındaklne
zarar verir. Kadın albuminli olsun, olmasın guvvet ve
rici, içini açıcı (ferahlık verici) aş yememelidir ki
meydana getireceği çocukta tosun gibi olsun.»
(KK.: H asibe K., 60, M erzifon/A m a.)
Örnek : 3
«Ben ilk çocuğumda ’Klleman’ denilen bir çeşit ba

haratı o kadar çok yemiştim ki. bir gün bundan evde
kalmayınca onun yerine tuğla yediğimi hatırlarım.
79
Benim annem bana hamile iken sabun yediğini söy
ledi. Şimdikiler mikrop diye böyle bir şeye hiç teşeb
büs etmezler... Ama işte bir şey olmamışız. Hatta
yeni gençlerden daha sağlamız biz...»
(KK.: Sadiye A.. 48, Gölpazan/Bil.)
Aşeren Kadının Yememesi, İçmemesi Gerekenler:
Acılı, ekşili, baharatlı yiyecekler

(Ada., Ceyhan/Ada., îmamoğlu K./Ada., Gebiz B./Sa-
rik/Ant., Merzifon/Ama., Suluova/Ama., Borçka/Ar.,
Ulukent K ./A rhavi/A r.t Bozdoğan/Ay., Yenice K./Boz-
doğan/Ay.. Ba., Gölpazarı/Bil.)
Sakatat
(Mİ., Krş., Bağlam a K./Nğ.. Sandıklı/Af„ Korkuteli/
Ant., Bayır K./Bil.K
Fazla yağlı yiyecekler

(Dy.)
Karbonhidratlı yiyecekler
(Ant.)
Fasulye ve gaz yapıcı yiyecekler

(Bayburt/Gm., Ceyhan/Ada., Suluova/Ama.)
Tavşan eti
(Süleoğlu K./Ed„ Keçiborlu/Isp., Krş., Mucur/Krş.,
Korkuteli/Ant.)
Balık
(Süleoğlu K./Ed„ Bayır K./Bil.)
Ayva
(Süleoğlu K./Ed.)
Sakız
(Süleoğlu K./Ed.)
içki, sigara
(Ant.)
E. GEBELİK
1. Gebelikle İlgüi Adlandırma, Niteleme, Benzetme ve

Yakıştırmalar :
Ağır
(Dallıca K ./El., Kc.. Sm.. K arayaka B./Erbaa/T o.)
Ağır ayak
(Dallıca K ./El.. Kc.. Sm., K arayaka B./Erbaa/T o.)
Akşamlık sabahlık (son aylarında)

(Gölpazan/Bil.)
Arka eteği uzamış, ön eteği kısalmış

(Uluborlu/Isp.)
Ayağı ağır
(Gümüşhacıköy/Ama., Bayırköy K./Bil., Hatunsuyu
K./M1., M ucur/Krş., Vn.)
Ayağı ağırlı
(Merzifon/Ama.)
Aylı günlü
(Krş.)
Bakla yemez
(Mn.)
01
Bizaru
(Korkut K./M ş.)
Boylu
(Bo„ Göynük/Bo., B ekiralan K ./îç.)
Boyunda çocuk var

(Ank.)
Boyu yüklü
(Sille B./K n.)
Çatlayasıca
(Kulu/Kn.)
Çocuklu
'(M ş„ Korkut K./M ş.)
Doğum yapacak
(B afra/Sm .)
Doğurgacı
(Susuz K ./B u cak /B rd .)
Doğurgaç
(Gebiz B ./S erik /A n t.)
Doğurucu
(D ereköy/A cıpayam /D z., Bağlam a K ./N ğ.)
Dolu
(Ed.)
Digani
(Pülüm ür/Tn.)
Gebe
(çok yaygın)
82
Gene neye dönmüş
(Kulu/Kn.)
Göbeği burnuna değecek

(Kulu/Kn.)
Gözleri ışıldar
(Ks.)
Gunnacı
CDanpınar K ./A da.)
Guzlacı
(Dağıstanlı K ./C eyhan/A da„ Mİ., Barbuzu/M l.)
Gümanlı
(Gm„ Pülümür/Tn.)
Gümannı
(Dallıca K./EI., Bayburt/G m .)
Gümenli
(Saskara K./Hanak/ICr., Sv., Zile/To.)
Hamile
(çok yaygın)
İki canlı
(yaygın)
Karnı burnunda
(Ödemiş/tz., Vn., G ölpazan/Bil)
Karnı dolu
(Şatııroğlu K ./M ucur/K rş„ Şarkışla/Sv.)
Kel
(M ağara K ./îç.)
Koynu dolu
(B arbuzu/M l.. Deligazi K ./S v.l
Mayalı
(K ızılcasöğüt K ./Ç ivril/D z.)
O rta kata kiracı gelmiş
(Yeşilören K ./A m a„ Büyükhalkalı K ./B ak ırk öy/İst.)
O rta katı kiraya vermiş

(Tr.)
Üzerli
(Bekiralan K ./İç.)
Üzeri yüklü
(Gebiz B ./S erik /A n t., Y a rm a B ./K n .t Deligazi K ./Sv.)
Üstü yüklü
(M ucu r/K rş., Göynük K ./N ş„ Ş ark ışla/S v.)
Yüklü
(çok yaygın)
Yolcusu var
(Y a rm a BYKn.)
Zim et kadın
(B o rçk a/A r.)
Gebe Kadının Baktığı, Yediği ve Yaptıklarıyla

Çocuğu Arasında Kurulan İlişkiler .
a. Baktıklarıyla :
Çocuk karnında ilk oynadığı zam an kadın ilkin kime

ya da neye bakarsa, çocuk ona benzer.
(D ağıstanlı K ./C ey h an /A d a., Adı., S u lu ova/A m a., Ant.,
Y en ice K ./B ozd oğan /A y.. B a., A lp agu t K ./B o„ Lapse-
ki/Çkl., EL. K eban/EL. Dallıca K ./El., Ezm., G m , İç..
Sask ara K ./K r„ D evrekânl/Ks., Gömeç K./Ky., V ize/
Krk., M ucur/K rş, Tavşanlı/Kü.. M ilas/M ğ., Rz., Sv„
Deligazi K ./Sv.)
Güzel kimselere ya da güzel şeylere bakarsa çocu

ğu güzel olur.
(Dağıstanlı K ./C eyhan/A da., Sandıklı/Af., Ama., Mer-
zifon/A m a., Gebiz B ./S erik /A n t., Ba., Bo., Brd., B ig a/
ÇkL, Ed.. Gr., Ödemiş/İz., Milas/M ğ., Zile/To.)
Çirkin kimselere ya da çirkin şeylere bakarsa çocuğu

çirkin olur.
(İmamoğlu K ./A da., Sandıklı/Af.. Ama., Suluova/
Ama., Korku teli/Ant., Gebiz B ./Serik/A nt„ Susuz K ./
Bucak/Brd., Biga/Çkl., Ed., Ezm., Gaz., Ö dem iş/İz,
Gömeç K ./Ky., M ucur/K rş., Zile/To.)
Cenazeye, cesede bakarsa çocuğun yüzü renksiz,

soluk ya da sarı olur.
(Borçlca/Ar. Bozdoğan/Ay., Bayır K ./Bil., Vize/Krlt.,

Şenyurt K ./Perşem be/O r„ Pazar/R z„ Çimenli K ./Tr.)
Aynaya çok bakarsa çocuğu kendine benzer.
(Ay., Ceyhan/Ada., Dağıstanlı K ./Ceyhan/A da., Ba

demli B ./öd em iş/İz., Gömeç K./Ky., M ucur/Krş.)
Ayvaya bakarsa, çocuğun yanakları gamzeli olur,
(Dağıstanlı K ,/Ceyhan/A da., Ay.)
Ayıya bakarsa, çocuğu kıllı olur.
(Anlc., Uzunköprü/Ed„ Kaplıkaya K ,/H arput/El„ Dal

lıca K ./El., Es., Büyükhalkalı K ./Bakırköy/İst., İç„ İz.,
Vize/Krk., M ucur/Krş., Tavşanlı/Kü., Barbuzu/M l„
M alkara/Tk., Tülmen K ./U r„ Bartın/Zn.)
85
Tavşana bakarsa çocuğunun dudağı kesik, yarık,
yırtık olur.
(Ada., C eyh an /A da., K âh ta/A d ı„ Brd., Dereköy K ./
A cıpayam /D z.. Dy., 5m .)
Deveye bakarsa, çocuğunun dudağı «yirik» (yarık)

olur.
(Sandıklı/Af., Ba.l
Köpeğe bakarsa çocuğunun huyu kötü olur.

(San dikli/Af.)
Fareye bakarsa1, çocuğu tüylü olur.

(B orçk a/A r.)
Yılana bakarsa, çocuğu ayağa kalkıp gezemez.

(B orçk a/A r.)
Yılana bakarsa, çocuğu dilsiz olur.

(Gömeç K ./K y.)
Yılana bakarsa, çocuğunun dili dışarda olur.

(M ucur/K rş.)
Yılana bakarsa, çocuğu çok soğuk kanlı olur.

(D allıca K ./El.)
Gökyüzüne bakarsa, çocuğun gözleri mavi olur.

(Bo., Brs., Y iğitler B ./B ayram iç/Ç k l., Salyoz K ./K el-
kit/G m ., Maşukiye K ./K c.)
Yeni doğmuş aya bakarsa, çocuğu güzel olur.

(D allıca K ./EL, Gr., Kn.. B an az/U ş., A k p m ar K ./B ar-
tm /Z n .)'
Yıldızlara bakarsa çocuğun gözleri çakır olur.

(Y iğ itle r B ./B ayram iç/Ç kl.)
86
Yangına ve büyük ateşe bakarsa ya da yangın ola
yını yaşarsa çocuğun vücudunda küçük çıbanlar çı
kar.
(Brs.)
Değirmen çevirir, yayık yayarsa çocuğunun başı dö
nük olur.
(Şenyurt K ./Perşem ba/O r.)
Sakız çiğnerse çocuğu boklu olur.
(Korkuteli/Ant., Gümeç K ./Ky.)-
Sakız çiğnerse, çocuk «burgu» olur.
(Dy.)
Sakız çiğnerse çocuk geveze olur.
(Yenice K ./Bozdoğan/A y.)
b. Yedikleriyle:
Tavşan yiyen gebe kadının çocuğunun dudağı «yirik»

olur.
(yaygın)
Tavşan yerse, çocuğu korkak olur.
(Ay.)
Tavşan yerse, çocuğu gözleri açık uyur.
(Nazilli/Ay.)
Balık yerse, çocuğu balık ağızlı olur.
(Ay., Nazilli/Ay., Bozdoğan/Ây.,- Ba., Sarnıç K,/Dur-
sunbey/Ba., Kabaçalı K ./K iğı/Bn., Brd., Tavşanlı/Kü.,
Sm„ To., Zile/To., Aydınlık K./Tn.)
Balık yerse çocuk kemiksiz olur.
(Göynük/Bo., H acıham za B./Ç r., Dereköy K./Acıpa-
yam/Dz., H azinedar K ./D evrekâni/K s.)'
87
Balık yerse çocuk sümüklü, salyalı olur.
(Dağıstanlı K ./Ceyhan/A da.)
Keklik eti yerse, çocuğu güzel olur.

(Dallıca K./E1., Zile/To., Banaz/U ş., Kılcan K./Uş.)
Keçi eti yerse, çocuk kıpırdak olur.

(Bozdoğan/ Ay.)
Keçi severse, çocuğu inatçı olur.

(Ada.. İz., Üngüt K./M r.)
Kelle, paça yerse çocuğu sümüklü olur.

(Yenice K ./Bozdoğan/A y., Ba.. Bandırm a/Ba., Sarnıç
K ./D ursunbey/Ba„ Dereköy K ./A cıpayam /D z., Ulu-
borlu/Isp., İz., Hazinedar K ./D evrekâni/Ks.. M ucur/
Krş., Nğ., Ur.)
İşkembe yerse, çocuğunun başı tüysüz olur.

(K orkuteli/A ntJ
Tavuk eti yerse, çocuğunun göğsü çıkıntılı olur.

(Gr., Aydınlık K./Tn.)
Yumurta yerse, çocuğunun yüzü oval olur.

(B ayat/Ç r.)
«Güvem» yerse, çocuğu «güvem gözlü» olur.

(Sarnıç K ./Dursunbey/Ba.l
Yoğurt yerse, çocuğu beyaz olur.

Ayva yerse çocuğunun yanakları gamzeli olur.

(Yeşilören K /A m a., Bozdoğan/Ay., Sarnıç K./Dur-
sunbey/Ba., Alpagut K./Bo„ Bo., Çiti., EL, Es., Ezm.,
Uluborlu/Isp., Bademli B ./öd em iş/İz., Devrekâni/Ks.,
88
Tavşanlı/Kü„ H atunsuyu/M L, Sv„ Tk„ M alkara/Tk.,
Uş„ B artm /Z n.)
Bütün karabiber yutarsa, çocuğu benli olur.

(Sandıklı/Af., Yeşilören K ./A m a„ Bozdoğan/Ay., S ar
nıç K ./D ursunbey/Ba., K aplıkaya K ./H arp u t/El„ Göl-
cüğez K ./H asan k ale/E zm .p Uluborlu/Isp., Tavşanlı/
Kü., M ilas/M ğ., DeligazI K ./Sv., Uş.)
Elma yerse, çocuğu elma yanaklı olur.

(Sarnıç K ./D ursunbey/Ba., Y iğitler B ./B ayram iç/Ç kl.,
K aplıkaya K ./H arp u t/El„ Gr.)
Çokça üzüm yerse, çocuğun gözleri üzüm gibi olur.

(Ank., Kaplıkaya K ./H arp u t/E l.)
N ar yerse, çocuğun dişleri nar tanelerine benzer.

(Cebiz B ./S erik /A n t., Gr., Nğ.)
Şeftali yerse, çocuğun yanakları tüylü olur.

(Gr., Sağlık K ./G örele/G r.)
Zeytin yerse, çocuğu güzel gözlü olur.

(Şebinkarahisar/G r., Vn., Bartın/Zn.)
Zeytin yerse, çocuğun vücudunun herhangi bir ye

rinde zeytin büyüklüğünde bir leke olur.
(Düzce/Bo.)
«Yemlik» yerse, çocuğunun saçı uzun ve gür olur.

(Şebinkarahisar/G r.)
«Kuş yeniği» şeyler yerse, çocuğunun vücudunun ki

mi yerlerinde küçük çukurlar olur.
(Suluova/Am a., Ank.)
Ekşi ve acılı şeyler yerse, çocuğu gazlı olur.

(Suluova/Am a.)
89
c. Y a p tık la rıy la :
C iğer yer de, elini yıkam adan bir yanına dokunursa,

çocuğunun orasında leke, ben ya da iz olur,
[yaygın)
Gizli ve saklı birşeyi aldıktan ya da yedikten sonra,

elini bir yerine sürer ya da değdirir ise çocuğunun
orasında leke, ben ya da iz olur.
(Es', Gömeç K ./K y ., K rş., G ölcük/K c., M a., Y a şy e r-
K ./M ilas/M ğ., Tk.)
Başkalarının evinde saklı bir şeyi alıp yerse, çocu

ğu hırsız olur.
(Geblz B ./SerLk/A nt., Es., K aym azyaylası K ./E s., Ulu-
borlu/Isp., Krk., T avşan lı/K ü ., A yancdc/Sn., Ş enyurt
K ./P erşem b e/O r., G üneşler K ./Sk.)
Herhangi bir evden birşey çalıp da, bir yerine sü

rerse, çocuğun orasında leke olur.
(Biga/Ç k l., Es.)
T ekkeye, ziyarete ya da yatıra gidip, elini bedeninin

bir yerine sürerse, çocuğunun orasında bir işaret ya
da bir leke olur. (Tekke nişanı)
(A m a., El., Sılbıs K ./E zc., G ölcüğez K ./H a sa n k a le /
Ezm ., Mş., Zile/To.)
Yediği meyvenin lekesiyle kirlenen elini vücudunun

bir yerine sürerse, çocuğunun o bölgesi lekeli olur.
(Ada., Silifke/Iç., Göynük K ./N ş.)
Kara dut yer, sonra d a eliyle vücudunun belli bir

yerine dokunursa, çocuğun orasında leke olur.
(K ulu/K n., Göynük K ./N ş.)
90
Çocuğunun neresinde ben olmasını istiyorsa orası
na karabiber değdirir.
(Ba.p Y iğitler B./Bayram iç/Ç kl.)
Kahve içip, eliyle herhangi bir yerine dokunursa, ço

cuğun orasında leke olur.
(Kulu/Kn.)
Gül koklarsa, çocuğun yüzü gül gibi kırmızı olur.

(Arık., Bo., Brd., Çkl., îz., Şaturoğlu K./Mucur/ICrş.,
Hatunsuyu K./Ml., Ma., Akkuş/Or.)
Göğsüne İğ koyarsa, çocuğun yanakları gamzeli olur.

(Borçka/A r.)
Hıdrellez günü kapı kilitleyip açarsa, çocuğunun ağ

zı adilik» olur.
CŞenyurt K./Perşem be/Or.)
Hıdrellez günü sandık kapağı açan gebe kadının ço
cuğunun dudağı yarık olur.
(Sağlık K./G örele/G r.)
Hıdrelez günü el değirmeni çeviren kadının çocuğu

nun gözü şaşı olur.
(Sağlık K ./G örele/G r.);
Sakatlara gülerse, çocuğu sakat doğabilir.

(Borçka/A r., Ba., Ban d ınn a/B a., Bo., Bademli B ./ö d e-
miş/İz., Y a rm a B./Kn., özkonak B./Avanos/N ş., Vn.l
Kocasını çok severse çocuk babasına benzer.

Erkek karısını çok severse, çocuk anneye benzer.

91
Çok üzüntülü ise, çocuğu hırçın olur.
(Es., Kc., Gölcük/Kc., Kulu/Kn., Tk., Ur.)
Korkak bir kimse gebe kadını doğuma götürür ise ya

da doğum İçin ebe çağırırsa, doğan çocuk korkak
olur.
(Kn.)
Gebeliği sırasında el işine düşkünse, çocuğu da düş

kün olur.
(Dereköy K ./A cıpayam /D z.)
Dişini çektirirse, çocuğu geri zekalı ya da deli ola

bilir.
(Suluova/ Ama.)
Salıncağa binerse, çocuğunun gözü şaşı olur.
(Yenice K ./Bozdoğan/A y., Yerlresik B./M l.)
Eşek anırırken kulaklarını tıkam azsa, çocuğunun ku

lakları uzun olur.
(B orçk a/A r.)
Gebeliği sırasında çok sinirli olursa, çocuğu da sinir

li olur.
(Ay., M ilas/M ğ., Göynük KVNş., Bağlam a K ./N ğ.)
Bilmeksizin altında kurbağa bulunan bir taşın üstüne

oturursa, çocuğu patlak gözlü olur.
(UlukBnt K ./A rh avi/A r.)
Katıra binerse çocuğu inatçı olur.
(Dallıca K./E1.J
92
Örnek : ı
«Karnında çocuk oynadığında kadın neye baksa ço-

cuğun ona benzeyeceğine inanırlar. Kazara köpeğe,
öküze bakarım diye gebe kadın dünyada etrafına
bakmaz. Bizim köyde sinema yok ama, olsa gebe
kadını kıyamette oraya götürmezler, çocuğu sine-
madakilere benzer diye.»
(KK.: Selma Y.. 75. Saskara K ./H anak/K rJ
v Örnek : 2
«Eskiden dışarda ayı oynatılırken gebe kadınlar içe
ri kaçardı. Eskiden çocuğumuz güzel olsun diye gü
zel bebek resimlerini duvarlara asardık.»
(KK.: Saime K., 57, To.)
örn ek : 3
«Anlatıldığına göre, hamile bir kadın, ben bu söy

lentilere inanmam diyerek sokaktan geçen maymun
lara bakmış. Kadının çocuğu maymuna benzer bir
yaratık olarak doğmuş; sonunda kadın da çocuğu
da ölmüş. Fakat şimdi bunlara inanan kişi çok az.»
(K K .: Saime Y., 75, Ceyhan/Ada.)
Örnek : 4
«Sinemada veya günlük hayatta, mesela hayvanat

bahçesinde gebe kadın hayvanlara bakmamalıdır.
Baktığı takdirde çocuk ona çeker denir.»
(KK.: Hatice Ç., 40. Gümüşhacıköy/Ama.)
93
Örnek : 5
«Gebe kadın, kötü, çirkin şeylere bakarsa, çocuğu
onlara benzer. Bunlar umumiyetle yaşamazlar. Me
selâ : Yeni hamile bir kadın milli bayramda yapılan
geçit töreninde, taştan yapılmış cüceye baktı. Ço
cuğu aynı oldu.»
CKK.: Duriye B., 70, Korku teli/Ant.)
örnek : G
«Gebe kadının yediği içtiği şeylerin çocukta iz bıra

kacağına İnanılır. M e s e lâ : Zeytin yiyen kadının ço
cuğunun herhangi bir yerinde zeytin büyüklüğünde
bir leke olur. Ciğer yiyen kadının çocuğunda da, vü
cudunun herhangi bir yerinde ciğer gibi kırmızılık
olur. Ayrıca baktığı hayvanlar ve gördüğü kimseler
çocuğun güzelliğini etkiler. Bunun için kadın, güzel
çocuklara çocuk resimlerine bakar.»
(KK.: Sacide K., 38, Düzce/Bo.)
Örnek : 7
«... Ezeli zamanda hamile bir kadın hasta ziyaretine

gitmiş. Hasta birşey için dışarı çıkmış. Kadının canı
orada duran portakalı çekmiş. Alıp yese belli olacak.
Ne yapsın? Toplu iğne ile kabuğunu delip, suyunu
emmiş. Aradan zaman geçmiş, çocuk doğup bü
yümüş. O zaman tulumla su taşırlarmış. Çocuk de
vamlı olarak su taşıyanların tulumlarını delermiş.
Babasına şikâyet etmişler. ı0 da hocaya danışmış;
‘benim oğlanın eli neden uz (hırsız, yaramaz anla-
mıno) oldu diyerek.' H o ca, h aram y em iş tir dem iş.
A dam benim kendim den şüphem yok, dem iş. Karına
s o r d em işler. Kadın söylem iş h aram yediğini. Sonra
o h as ta kadını bulup h elallaşm asım s alık verm işler.
H elallaş tık tan son ra ç o c u k bu huyundan v azg eç
miş.»
(K K .: E sm a A., 60, G ü n eşler K ./S k .)
ö rn e k : 8
« ... T eyzem in kızı, sahibinin izni o lm ad an bir yerden

y ap ra k alıp dolm a yap m ış. Bu sırad a da elini kolu
nun üstüne koym uş. Şim di çocuğunun kolunda y a p
ra k İzi var.
«... B abam ın sol k alç as ın d a p o rta k al biçim inde bir

e t var. Bunun nedenini b ab aan n em şöyle a ç ık la d ı:
'B ir gün p o rtakal bah çesin d en g eçerken portakal
alm ıştım . O nu belim de tu tm u ş u m .' Bu nedenle oğlu
mun kalçasın d a o iş are t var.»
IKK.: E m in e A., 46, M n.)
Ö rnek : 9
«... A nne ham ile iken iyi beslenirse, çocuğun sıh

hatli olm asını ve fizik yapısının da düzgün olm asını
sağlar.» dedikten sonra şunları e kliyo r soruyla ilgili
açıklam asın a. 'Yine gebe kadın ö zen erek b ir şeye
b akarsa d o ğ acak çocuk da ona b en zer veya onda
görülen özellikler çocu kta da belirir.' Kendi ö z y a
şantısına ilişkin o larak şu tipik olayı a ç ık lıy o r : 'Ben
ham ile İken h astah an eye m uayeneye gittim , orada
daha yeni mezun olm uş b ir e rk e k d o kto r vardı. Ben
farkında olm adan 'am an şu k a m ım d a k i şunun gibi
95
olsa’ dedim, ‘zaten hiç erkek çocuğum da olmu
yor.’ Neyse doğum yaptım , kız oldu. Kızım liseye
geldi ve bitirdi. Şimdi kızım doktorun kopyesi oldu.
Kalem tutuşuna varana kad ar tıpkısının aynı. Tabii
ki Allahın İşine karışılmaz.»
(KK.: H a ce r P .t 42, Y u v a K ./K ırık k ale/A nk .)
DÜŞÜĞÜ Ö N LEM E
Ağır eşya kaldırm az.

Cçok yaygın)
D oktora gider.
(yaygın)
Hocaya başvurur, muska yazdırır.

(yaygın)
Ziyaretlere, tekkelere, ocaklara, yatırlara gider,

(yaygın)
Beline yokı vurdurur.

(yaygın)
A ğır iş yapmaz.
(yaygın)
Uzun süre sırt üstü yatar.

(yaygın)
Dinlenir.
(M erzifon/A m a., S u lu ova/A m a., Ay., S arn ıç K ./D u ı-
su n b ey /B a., D ü zce/B o., Bo., K ızılcasöğüt K ,/Ç iv ril/
Dz„ Dy., Ed„ K eb an /E l., D allıca K ./El.. Eze., Ezm.,
İç., K ulu/K n., Salihli/M n., B an az/U ş.)
Hocaya başvurup kilit kilitletilir; ayı günü belli oldu-
mu kilit açtırılır.
(Gölcüğez K ./H asankale Ezm., Salyoz K ./Kelkit/G m .,
H azinedar K ./D evrekâni/K s., Pınarbaşı/K y., Mş., Kor
k u t K ./M ş., A yancık/Sn., Deligazi K ./Sv., Çimenli K ./
Tr.. A lcçaabat/Tr.. Vn.)
Hocaya başvurup «Ümmi Sübyan» yazdırır.
(Kn., Pınarbaşı/K y.)
Yükseğe uzanmaz.
CKs., Ongüt K ./M r.)
K am ı bağlatılır.
(B orçk a/A r., Ba., Bayburt/G m ., Pehlivanköy B./K rk.,

Ş enyurt K ./Perşem b e/O r.)
Kasıklarını kaldırtır.
(Düzce/Bo.)
Beline kuşak bağlatır.

(Sılbıs K ./Ezc., M llas/M ğ.)
Beline berk olsun diye cibar (sakız) yapıştırır.

(Adı.. D allıca K ./El., Mr.)
Beline çingene sakızı vurulur.

(Kâht/Adı.)
Belini sarar.
(Ada., Bozdoğan/Ay., G ölpazan/Bil., Ks.)
Belini çektirir.
(Ezm., Pehlivanköy B./K rk., Ûzkonak B./A vanos/N ş.,
P azar/R z., B afra/S m ., Tr.)'
97
Rahmini yukarı çektirir.
(Ezm.)
Gebeliği sırasında cinsel ilişkide bulunmaz.

(Bazdoğan/A y., H atunsuyu K./M l., Salihli/M n., Şen-
y u rt K ./P erşem b e/O r.t O rm anlı K ./İnecik/Tk., Zile/
To„ Tülmen K ./U r., B a rtm /Z n J
Gebeliği sırasında sık cinsel birleşmede bulunmaz.

(Gebiz B ./S erik /A n t„ Düzce/BD., Dy., Es., B afra/S m „
Tk„ B an az/U ş.)
Bir iki yıl çocuk yapm az.

(K orkuteli/A nt.)
Tutkal içer.
(Y iğitler B ./B ay ram iç/Ç k l., K avakyolu K ./E zc., Gm..
M ağ ara K ./İç., B o r/N f.)
Nişasta içer
(Uluborlu/Isp.)
Nişasta ile yumurtanın akını çalkalayıp İçer.

(Bozdoğan/A y.)
Nişasta ile ekşi karışımını içer.

Ekşi içer.
(Adı.)
«Çekem» otunu kara üzümle birlikte yer.

(Suluova/A m a.)
Has sakızı dövüp içer.

(Bozdoğan/A y.)
Örnek : ı
«Kadın sık sık çocuk düşürürse beli «berk» olur diye

«cibar» (sakız) yapıştırılır. Clbardan şifa bulmazsa
iğne yapılır, iğne de umar olmazsa ekşi Içirilir.»
(KK.: Ayşe Y.. 55. Adı.l
Örnek : 2
«Limon kabuğu şapla kaynatılıp mumlu kibritle kadı

nın rahmine konur. »
(KK.: Hüsniye E.. 47, Hazinedar K./Devrekâni/Ks.)
Örnek : 3
«Nişastayı, kiraz ve erik ağacında olan sakızla bir

likte ezerek hafif sıvı hale getirilip, kadına içirirler.»
(KK.: Elif S., 55, D anpm ar K./Ada.)
ö rn e k : 4
«Bele zeytin yağı sürüp, elle belin etleri tutularak yu

karı doğru çekip bırakılır. Bu işlem bir süre tekrar
edilir.»
(KK.: Hayriye Ş., 45, Ezm.)
Örnek : 5
«Birinin iplik çıkrığından alınan bir parça iplik, do

ğum gününe kadar kadının beline bağlanır.»
(KK.: Emine U„ 57. Brs.)
Örnek : G
«Çocuğu düşenler düşüğü önlemek için hocaya gi
derler. Hoca bir kilit okuyarak kadının beline bağlar,
anahtarını da kadına verir. (Doğum zamanına kadar
99
kilidin kapalı olması nedeniyle çocuğun düşmeyece
ğine İnanılır.) Doğum sancıları başlayınca kilit açılır
ve çocuk dünyaya gelir.»
(KK.: Naime Ç„ 40. Pınarbaşı/K y.)
Örnek : 7
«Yılan, kurbağayı yakaladığı zazm an, henüz kurbağa

sağken, yılan onu yutmadan yılan öldürülür; ağzın
dan kurbağa alınarak öldürülür ve kurutulur. Gebe
kadın kurutulmuş kurbağayı bir torbaya koyarak boy
nuna asar.»
(KK.: Belkiz S., 37, K abaçalı K ./K iğı/B n.)
III
Doğumu Kolaylaştırma
Sık sık yürüyüş yapar.
(çok yaygın)
Sık sık banyo yapar.

(yaygın)
Fazla kilo almamaya dikkat eder.

(yaygın)
Doktor ya da ebenin yardımı sağlanır.

(yaygın)
«Fadime Ana» otu denilen ot suya konup, o su ka

dına içirilir.
(yaygın)
«Meryem Ana» otunun suyu iclrilir.

(yaygın)
Zeytin yağı içirilir.
(Hacıham za B ./Ç r., Îskilip/Çr., Şenyurt K ./Perşem be/
Or„ P azar/R z„ Çamlıtepe K ./P azar/R z., K arayaka B ./
Erbaa/T o., Uş.)
Kocasının ayakkabısı içine su konur, bu su içirilir.
(Dağıstanlı K./CByhan/Ada., Gebiz B./Serik/A nt„ Ka-
raağaç/Isp ., Hatunsuyu K./Ml., Bor/N ğ., Ormanlı K ./
İn ecik /T k .)'
101
Kocasının avucundan su içirilir.
(U luborlu/Isp., Devrek&ni/Ks., Hatunsuyu K./M1.)
Hicaz tasından ya da dua tasından su içirilir.

(D ağıstanlı K ./C ey h an /A d a„ Suluova/A m a., Uluborlu/
Isp.)
Kolay doğum .yapan kadınların avucundan su -içirilir.

(Gebiz B ./S e rik /A n t., Y iğitler B./Eayvam iç/Ç kl., Ulu-
borlu/Isp.)
Zem zem içirilir.

Cîç.)
Hocaya yazdırılan tabağın içindeki sudan içirilir.

(Ank.l.
Şeker şerbeti içirilir.

(B or/N ğl
Tereyağı ve pekm ez içirilir.

(H atunsuyu K ./M L)
Ağzına eritilm iş tereyağı dökülür.

(Salyoz K./Kelkit/Gm.)
Yağlı ekm ek yedirilir.

<Uş.).
Elma, p o rtakal okutulup yedirilir.

(D ağıstanlı K ./C ey h an /A d a.)
Ağzına m ide bulandırıcı şey verilir.

(İç.)
Cinsel o rg an ın a zeytin yağı sürülür.

(Pazar/Rz.)
102
Yorgan, çarşaf ya da kilim içine yatırılıp, sallanır.
(N azilli/Ay., Ba., Kızılcasöğüt K ./Çivril/D z., Süleoğlu
K./Ecl„ K aplıkaya K ./H arp u t/E l., Gm., Salyoz K ./Kel-
kit/G m ., M ağ ara K ./Iç., Pehlivanlcöy B ./K rk ., K ulu/
Kn.. Mİ., P azar/R z., Sa., T o .)'
Kollarından tutulup silkelenir.
(Ba.. K abaçalı K ./K iğ ı/B n ., K ulu/K n., Y aşyer- K./M i-
las/M ğ., Deltgazi K ./Sv„ Aydınlık K ./Tn., Aşağıkay-
m az K ./G ü xp m ar/V n .)
İpe asılarak sallanır.
(B ayır K./Bİ1.)
Başaşağı sarkıtılır.
(Süleoğlu K ./Ed.)
Eşikten atlatılır
(Bor/N ğ.)
Sırtı ovulur
(N azilli/Ay.)
Sancılar başlayınca kadın at arabasına bindirilip, ara

ba "hızlıca sürülür.
(Kaym azyaylası K ./Es„ N ş .)..
Hocaya okutulmuş eşarp, doğuracak kadının beline

bağlanır (buna «tezleme» denir).
(K arayalca B ./E rb aa/T o .)
Dilencilere sabun verilir.
(Yenice K ./Bozdoğan/A y.)
Elbisesinin İçine sabun konulur.
(N azilli/Ay.)
Silah atılıp, sıkılar (kurşun, saçma) boşaltılır.
(Gebiz B ./S erik /A n t., K aray ak a B ./E rb aa/T o.)
103
Eline oklava v erilerek dolaştırılır.
(İç.)
S a ç örgüleri çözülür.
(Y iğ itle r B ./B e y ra m iç/Ç k l., K orku t K ./M ş.)
Evdeki kilitli ş ey ler (kapı, sandık, dolap) açılır.

(N azilli/A y.)
Başı üstünde iki tuğla p arçası kırılır.

(K o rk u t K ./M ş.)
Kolay doğum yap an lar sırtını sıvazlarlar.

(S u lu o v a/A m a., Sv.)
K ocasını, üzerinden üç k ez a tla tırla r.

(İç.)
Doğum sırasında içeriye kısır kadın alınm az.

(İç.)
«Nam ahrem » kim selere görünm ez.

(Sılbıs K ./E z c., D allıca K ./E l., Eze., Ezm .)
Annesi yanında bulundurulm az.

(U lu b arlu /Isp ., B o r/N ğ .)
M erdivenden iner, çıkar.

(B a y ır K ./Bİİ., Ezm ., D ev rek ân i/K s., H azin ed ar K ./
D e v rek ân i/K s., B a ğ la m a K ./N ğ ., Sk.)
A k a r sudan atlatılır.
(İç.)
S a n cılar başladığında sağ bacağ ına m uska bağlanır.

(D allıca K ./E1.)
Elbisesinin altından, eteğinden tavuklara, kuşlara
yem yedirilir.
(Yenice K./Bozdoğan/Ay.. Hacıhomza B./Çr.. Dallıca
K./E1.)
Kocası başucunda ezan okur.

(Yiğitler B./Bayramiç/Çkl., Yarm a B./Kn.)
Türbe, yatır ve ziyaretlerden yardım umulur.

(Ank., Saskara KVHanak/Kr.)
Kadın, okutulur, üfletilir.

(Ba.)
IV
Doğum Sonrası
A. ÇOCUĞUN GÖBEK BAĞI İLE İLGİLİ İŞLEMLER
Caminin köşesine, caminin avlusuna, caminin duvarı

na, caminin bahçesine gömülür, atılır, saklanır, konur,
tçok yaygın)
Kur’anın arasına konur.
(Göynük/Bo„ Kaymazyaylası K./Es., Devrekâni/Ks.,
Çamlıtepe K./Pazar/Rz., Bartın/Zn., Akpınar K./Bar-
tın/Zn.)'
Kur’an kursunun yapıldığı yerin avlusuna gömülür.
(Borçka/Ar.) ,
Okulunun köşesine, bahçesine, avlusuna, duvarına
saklanır, gömülür.
(yaygın)
Evinin köşesine, avlusuna, duvarına, bahçesine, eşi
ğinin altına konur, saklanır, gömülür,
(yaygın)
Dolabın, sandığın içine konur.
(yaygın)
Yastığının içine konur.

(Dy„ Uzunköprü/Ed., îç.t Vize/Krk., Hatunsuyu KV
MI., Mş., Korkut K7Mş„ Şarkışla/Sv., Ur.)
107
Ahıra gömülür.
(Suluova/Ama., özkonak B./Avanos/Nş., Çamlıtepe
K ./Pazar/Rz., Aydınlık K./Tn., Akpınar K ./Bartın/
Zn.)
Beşiğine bağlanır, beşiğinin altına konur. .

(Büğüdüz K./Ank., Iskilip/Çr., Şebinkarahisar/Gr.,
Sağlık K./Görele/Gr„ Sa„ To„ Erkilet K./Turhal/To.)
Süpürge altına konur, süpürgeye bağlanır.

(Dereköy K./Çivril/Dz.)
Çarşının bir köşesine gömülür.

(Sandıklı/Af., Vn.)
Un çuvalının yanına atarlar.
(Kulu/Kn.)
Dikiş makinesinin gözüne konur.

CBo., Yerkesik B./M ğJ
Sabana, pulluğa bağlanır.

(Kaymazyaylası K./Es„ M ağara K./İç., Krk.)
Gül dibine gömülür.

T arlaya gömülür.
(Yerkesik B./Mğ.).
Evin eşinin altına konur.

(Arık.)
Kedi, köpek yemesin diye gömülür.

(Merzifon/Ama., Bayat/Çr.)
Rutubeti! bir yere gömülür.

(Kabaçah K./Bn.î
Ocak başına gömülür.
(Suluova/Ama., Kavakyolu K ./Ezc.. özkonak B./Ava-
nos/Nş., Uş.)
Ulu bir ağacın dibine gömülür.
(Gebiz B./Serik/Ant., T tımarlı K./Çkr.)
Yatağının, şiltesinin altına konur.
(Ks„ Devrakâni/Ks.)
Halı altına konur.
(Ank.)
Baca İçine asılır.
Çuvalın bağına bağlanır.
(Mağara K./îç.)
Evin orta direğinin dibine bağlanır.
Göbeği muska yapıp çocuğun boynuna asarlar.
(Ayancık/Sn.)
Yastık kılıfının altına kırk gün atılır.
(El.. .Dallıca K./E1.)
Suya atılır.
(Vn.)
Rastgele atılır.
(Nğ.)
örnek : 1
«Göbek sokağa atılırsa, çocuk evden uzak sokakçı
ve sokak çocuğu durumuna düşer.
109
Ayrıca bir kaç kardeşin göbeği bir araya bağlanırsa
onların birbirlerine bağlı olacağına inanılır.»
tKK.: Emine U „ 57. Brs.)
Ömelc : 2
«Göbek dışarı a tılır ve bunu bir köpek yer ise çocu

ğun kavgacı, geçim siz olacağına inanılır.»
(KK.: H atice A., 65, U luborlu/Isp.)
Örnek : 3
«Göbek rutubetli bir yere gömülür. Göbek rutubetle

ne kadar şişerse, çocuk o kadar gürbüz olur.»
(KK.: Belkiz S., 37. K&baçalı K ./B n .)
Örnek : <1
«Göbek tem iz bir beze sarılır ve çocuğun başının al

tına bırakılır. Yirmi gün başının altında saklanır.
Sonra1 bir yum urta kırılıp, akı alınır. Yumurtanın ka
buğu ile kırk kabuk su alınır ve kırk tane taş sayı
lır. Bütün bunlarla çocuğun kırkı çıkarılır, hepsini bir
yere gömerler.»
(KK.: H uriye N., 42, B or/N ğ.)
B. Ç O C U Ğ U N «EŞİ» İLE İLG İLl İŞLEMLER
Toprağa gömülür.
(yaygın)
Kapı eşiğinin dibine gömülür.

(Krş., M ucur/K rş., Şaturoğlu K ./M u cu r/K rş., Göynük
K ./N ş., Özlconak B ./A van os/N ş., Ş ark ışla/S v., Deliga-
zi K ./Sv„ Tuzlacık K ./S o rg u n /Y z.)
110
Kapı ardına gömülür.
(Maşukiye K ./Kc.)
Kıyılarak gömülür.
(Kaym azyaylası K /E s .)
Aşılı meyve ağacının dibine gömülür.

(Akkuş/Or., Şenyurt K ./Perşem be/O r., Bafra/Sm „ Ak-
p ınar K ./B artın /Z n .)'
Gübrenin içine gömülür.

(H acıh an u a B./Ç r.)
Bahçe, bağ içine gömülür.

(Suluova/Am a., Nazilli/Ay.)
Soman mereğinin dibine gömülür.

(Kavakyolu K ../Ezc.)
Saksı içerisi eşilerek, içine gömülür.

(Avanos/N ş.)
Ahıra gömülür.
(Şarkışla/Sv.)
Ahırın tavanındaki bir oyuğa konur.

(Dallıca K./E1.)
Çömlek içinde dış kapının üstüne asılır.

(Nş.)
İkinci doğumdaki çocuğun kız olması isteniyorsa dişi

köpeğe, erkek olması isteniyorsa erkek köpeğe atılır.
(Bo.)
Suya bırakılır, atılır.
(Adı., Ceyhan/A da., Dy., Es., Bayburt/G m .t Uluborlu/
Isp., Bor/N ğ., Tülmen K ./U r.)
111
Yüksek bir yere asılır.
(M ü
Tuvalete atılır.
(Gölcük/Kc.)
Evin içine konur.
(Kâhta/Adı.)
Örnek : l
«Eş düştükten sonra alınır. Çocuk yıkanıp çıkarıldık
tan sonra, alınan eş tem izce yıkanıp, bir beze sarılır.
T o p rakta derince bir çukur açılır; beze sarılı eş bu
çukura konur ve üzer! kapatılır.»
(KK.: H atice K „ 45, Mİ.)
Ö rnek : 2
«iyice tem izlenip b eyaz bir beze kon arak a ya k altı

olm ayan bir yere — b iz kapı arkasına göm erdik— gö
mülür. Çünkü ö bür dünıyada m ahşer günü insanlar
dan evvel 'eşleri* kalkacak.»
(KK.: S ab riye G., 57, M aşukiye K ./K c.)
Ö rnek : 3
«Meyva ağacı dibine derin o la rak göm ersin, elm a,

arm ut aşlam aya alışkın o lacak, ağaca ç ıkacak diye.
Eş, derin olarak göm ülür ki, köpek yemesin diye;
yerse, uşak köpek gibi gezer, yeri durağı belli olmaz.»
(KK.: H atice B., 60, Ş en yu rt K ./P erşem b e/O r.)
ö rn e k : 4
«Toprağa göm ülürm üş. (Bir beyaz beze sarılıp, gö

mülür) ona da çocuk gözüyle bakılırmış.»
(KK.: H anife S., 55, Y iğ itle r B ./B a y ra m iç/Ç k l.)
V
A dla ilgili Â d etler, inanmalar,
U ygulam alar, Y e re l
A dlandırm alar - N itelem eler,
B enzetm eler, Yakıştırm alar
A. ADLA İLGİLİ ÂDETLER. İNANMALAR. UYGULAMALAR
1. Yaşatıcı Nitelik Taşıdığına İnanılan Adlar :
Allah verdi
Armağan
Bâki
Bakiye
Bektaş
Daşdan
Durak
Duran
(yaygın)
Durcan
Durdu
(yaygın)
Durgül
Durhan
113
Durhaniye
Durhasan
Durkadın
Durmuş
(yaygın!
Dursan
Dursel
Dursev
Dursun
(yaygın)
Dursune
(yaygın)
Gürelsin
Hayat
Hediye
Kaya
(yaygın)
Koksal
M aşallah
M urat
Ömür
Ömrüye
Satı
(yaygın)
Satılmış
(yaygın)
Şahverdi
Tanrıverdi
Taştan
114
Temel
Umut
Üresin
Yadigar
Yaşagül
Yaşar
(yaygın )
Yaşare
Yaşa rey
Yaşariye
Yaşa ricaya
Ö rnek :
«Babamın halası beş doğum yapmış. Dünyaya ge

tirdiği çocukların hepsi de bir yaşına gelmeden öl
müşler. Altıncı çocuğu oğlan olmuş, adını Duran
koymuşlar. Bunun da hayatından endişe edildiğin
den, yaşaması için kim ne derse, kim ne yol göster
di İse o yapılmış. Duran'a yedi yıl banyo yaptırılma
mış, öyle ki her yanı kirden kerme bağlamış, sadece
yüzü soğuk su veya sabunlu bir bezle silinmiş. Evin
de M ehm et ismi olan yedi evden parça bez toplana
rak çocuğa gömlek ve yorgan yapılmış; yedi evden
gümüş parçası toplanarak bilezik yapılmış, çocuğun
annesinin sağ el bileğine takılmış. Çocuk uyumadan
önce babaannesi tarafından her zaman okunmuş.
Şimdi Duran otuz beş yaşındadır ve de doktordur.»
(KK.: Ayşe, T.. 46, Avanos/Nş.)
2. Aylarla, Mevsimlerle, Belirli Günlerle İlgili Adlar :
Arif
Arife
* 115
Aynur
B ahar
B ahariye
Bayram
Bayram lye
Cum a
Cum ali
Cum aziye
C ûm hur
Ekim
(seyrek)
G ü lb ah ar
Güzün
Hızır
Hilâl
İlkay
İsmail
ilyas
K adir
Kadriye
Kasım
Kurban
Kurtuluş
M evlü t
M evlide
N evruz
M ira ç
Nisan
O ruç
Ram azan
Recep
Regaip
Salı
(seyrek)
Sefer
Seher
Sonay
Şaban
Zafer
3. Yatırlarla İlgili Adlar :
«Ahmet Turan»
(Sv.)
«Düzgün»
(Tn.)
«Hıdır»
(El.)'
«Ökkeş»
(Gaz., Ur.)
«Şehmuz»
(Dy.)
«Veysel»
(Tn.)
4. Çocuğun Adını Değiştirme Gerekçeleri
Örnek : l
«1971 yılında bayie bir ad değiştirme olayı olmuştur.

Çocuk doğduktan sonra beş altı ay geçtiği halde ço-
117
cuğurı vücut kem ikleri gelişm ediği için bunun ço
cuğun isminden ileri geldiğine inanılmış ve adı uğur
suzluk getirdi diye değiştirilm iştir. Sonradan çocu
ğun vücudu gelişm iştir.»
(KK.: M ükrüm e ö ., 44, K ap lık aya K ./H a rp u t/E l.)
Ö rnek : 2
«temi N ur olan bir kız çocuğunun üzerine devamlı

felâ ke t gelmesi yüzünden ismi Nurgül o larak değiş
tirildi.»
(K K .: H atice ö „ 45, U zu n k öp rü /Ed .)
ö rn e k : 3
«Uğursuzluk getirdiğinden değil de, adının manâsı

kötü diye değiştirilm işti.- N alân, ağlayan, inleyen m a
nâsına gelir. Bu yüzden çocuğun ismini değiştirm iş
lerdi.»
(KK,: K adriye T., 55, B an d ırm a/B a.)
ö rn e k : 4
«Mesela Aynur, N urdan gibi ağır isimleri çocuk kal

dıram azm ış, yani iflah olm azm ış inancına dayanarak
isim değiştiriliyor.»
(D.: Mukaddes Ç., 22, Kavakyolu K./Ezc.)
Örnek : 5
«Halamın kızının ismi Nozende idi. Kaynanası uğur

suz diye Mesude koydu.»
(KK.: Melek A., 46, H at.)

Ö rnek ; 6
«Kardeşimin başına gelm işti... Saniye adını koymuş

lardı kardeşime. Bu isim ona ağır gelince, değiştirip
Samiye yaptılar.»
(KK.: Sabriye G., 57, Maşukiye K ./K c.)
Örnek : 7
«Köyde bir çocuğa Metin adı verdiler. Sonra ço

cuğun babası ölünce onun adını koydular. Çocuk
akciğer ameliyatı oldu. Altı yaşında adını yeniden
Metin yaptılar.»
(KK.: Meliha B.. 40, K ulu/Kn.)
Örnek : B
«Bir kızın adını Serap koymuşlar. Çocuk zayıf, çe

limsiz olduğu için bu İsim ona yaramadı diye değiş
tirdiler.»
(KK.: Münevver A., 68, Kü.)
Örnek : 9
«Bir çocuğun ismi Rüveyda idi. Ailede bir huzursuz

luk ve çocukta bir gerileme oldu. Çocuğun bu ismi
ni değiştirerek Şule koydular.»
(KK.: H atice K., 45, Mİ.)
Örnek : 10
«Gelinimin oğlunun adı uğursuz gelmişti, değiştir

dik, ama geç olduğu için fayda etmedi, ö teki torun
larıma o adı bir daha koymadık.»
(KK.: İnce A., 50, Akçadağ/M l.)
119
Ö rn ek : 11
«Bir yakınım ızın kızının adı G ü ler iken, sık sık h as ta

landığı ipin, değiştirip Düriye koydular.»
(KK.: F ü rü zan Ö„ 45, M ilas/M l.)
Ö rnek ; 12
«Bir kom şum uz yeni doğan kız çocuğuna Birsen a d ı

nı verdi. B irkaç ay sonra evin erkeği öldü. H ocalar
çocuğun adının uğursuz olduğunu söylediler. Bu se
beple kız çocuğunun adı değiştirildi.»
(KK.: M ü k errem Ç., 34. C am idağı K ./R z.)
ö rn e k : 13
«Bir akrabam ın çocuklarının ismini hep Halil İb ra

him koydular. Ç o cu k lar yaşam adı. Bu d efa üçünçii
çocuğun ismini d eğ iştirdiler. Ç o cu k şimdi y aş am a k
tadır.»
(KK.: Fik riye H.. 45, Sv.)
ö r n e k : 14
«Sinirli, hırçın olan küçük torunum un adı Birsen.

H erh ald e ismini kald ıram ıyo r da ondan. Başka bir
adla değiştireceğiz.»
(KK.: R ahim e^Ç ., 50, Sv.)
ö r n e k : 15
«Köyde bir çocuğun adı U ğ ur’du. D oğduktan bir h a f

ta sonra babası öldü. Adı uğursuzluk getirdi diye
değiştirip Y a d ig âr koydular.»
(KK.: A niş D., 65, D elig azi K ./S v .)

Örnek : 16
«Benim bacımın kızı Hatice küçükken o kadar kötü,

o kadar çirkindi ki, yüzüne bakılmazdı. Hastalıktan
da hiç kurtulmazdı. Yüzü gözü de çıbandan görün
mezdi. Ne şehirler, ne ziyaretler dolaştı annesi, say
makla bitmez. M uskalar da yazdırdı. Hiç biri de fay
da etmedi. Ölsün diye beklemeye başladık. Kızın adı
Firdevs idi. Uzak köyden bir yaşlı kadın dedi ki, adı
nı değiştirip Hatice koyun, çok iyi olur. Biz de Hati
ce koyduk. Essahtan da iyileşti, gül gibi kız oldu.»
(KK.: Rabiye T., 70, Çamlıtepe K ./Pazar/Rz.l
Örnek : 17
«Çocuğun adı Kenan’dı. Devamlı hastalanırdı. Bir-

gün annesi rüyasında bir dede görmüş ve dede ona
eğer çocuğunun ismini Hacı Ali koyarsanız çocuk
iyileşir demiş. Ondan sonra çocuğu Hacı Ali diye ça
ğırdılar. Çocuk gerçekten de hastalıktan kurtuldu.
Şimdi otuz yaşında iş güç sahibi...»
(KK.: Emine G., 65, Tr.)
örn ek : 18
«Geçenlerde komşunun bir kızı oldu. Beni çağırdılar,

dediler k i : Biz bu kızın adını Gülnur koyduk, ama
hastalanıverdi. Anlaşılan adı iyi gelmedi. Adını de
ğiştirip Gülseren koyduk, çocuk iyileşti.»
(KK.: Saadet E., 43, Pülüm ür/Sr.)
Örnek : 19
«Gavur adları konursa çocuğa uğursuzluk getirir.

Ayrıca ahirette onlarla haşrolur. Böyle bir olay ha
tırlıyorum. Çocuğunun ismi Cengiz olan bir kadın,
121
C engiz H an ’ın çok müslüman öldürmesinden dolayı
bu İsmi değiştirdi.»
(KK.: Ş ek er T., 45, Zile/To.)
Örnek : 20
«... Samigilin uşağına emmisinin adını koydulardı.

U şak çok yelliydi. Adını Durak diye değiştirdiler.»
(KK.: H atice B„ 69, Ş en yu rt K ./P erşem b e/O r.)
Örnek : 21
«Çocuğuma dedesinin adı olan Emin ismini koymuş

tuk. Nedense çocuğa yaram adı; çocuk günden gü
ne zayıfladı, hastalandı. Baktık olm ayacak, çocuğun
adım Zeki yaptık.»
(KK.: Hayriye E., 65, Ayancık/Sn.)
ö m e k : 22
«Ölü bir büyüğün adını koyarız da çocuk ölürse,

uğur gelmedi diye daha koymayız veya büyük sağ
ise, adını da çocuğa koyanda çocuk ölürse, uğur
gelmedi deriz.»
(KK.: H acer Ş„ 55, Mr.)
Ö m ek : 23
«Ölmüş adam ların İsmini kom azlar ki ölür diye...

Çocuğu hasta ise ad ona yaram adı diye değiştirir
le r... Benim kardeşimin adı Feramus idi, beğenme
dik Zeki koyduk.»
(KK.: Ayşe Z., 55, Salyoz K ./K elkit/G m .)
Ö rnek = 24
«Birisinin çocuğunun adı am casıyla aynıymış. Amca
ölmüş, çocuk ölecek hale gelince çocuğun adını de-
122
ğiştirmişler; çocuk yaşamış.»
(KK.: H acer Ç„ 60, Bolvadin/Af.)
Ömelc : 25
«Benim bir oğlum olmuştu. Altı yıl önce... Ona am

cası Hasan'ın adını koyduk, fakat kısa bir zaman
sonra amcası öldü. Çocuk da bir türlü büyüyemedi
Bu İsim uğursuz geldi diye değiştirdik çocuğun adı
nı Kâzım koyduk.»
(KK.: Sacide K., 38, Düzce/Bo.)
Örnek : 26
«Bundan bir yıl önce komşunun çocuklarına ölmüş

İki kişinin adı verilmiş. Fakat çocuklar ölmüş. Üçün-
cüye de aynı isim verilmiş, bu çocuk da hastalan
mış. O sırada yaşlı birisi gelerek çocuğun adım de
ğiştirin demiş, kurban kesmelerini söylemiş. Söyle
nenler yapılınca çocuk birkaç gün içinde iyileşmiş.»
(KK.: Nevin G., 35, Dere K ./Acıpayam /D z.)
Örnek : 27
«Kardeşimin yeni doğan çocuğuna ölen babamın is

mi olan M ustafa ismini verdik. Çocuk çok sık hasta
lanıyor. huysuzluk yapıyor, bir türlü düzelemiyordu.
Kardeşim, çocuğa babamın ismi yaramadı, çocuk
ismini sevmedi dedi ve M ustafa’nın başına kendi is
mi olan Ahmet'i ekledi; çocuk Ahmet Mustafa ol
du. Bir ayı atlatınca çocuğun düzeldiğini, gürbüzleş
tiğini ifade etti. Ahmet Mustafa şimdi 14 yaşında.»
(KK.: Seyithanım A., 33, Ç ubuk/Ank.)
123
Ö rnek : 28
«Babanın ölmesi, yangın gibi evde büyük bir felaket

o lursa... Çocuğun adı uğursuz geldi denir. Hocaya
gidilir, baktırılır, yeni bir isim konur. Çocuk bilinme
yen bir hastalığa yakalan ır iyi olm azsa, yine adı d e
ğiştirilir.»
(KK.: Cemile K., 69, îç.)
Örnek : 29
«Bir komşunun çocuğu çok zayıftı. Hiç ilerlemiyor

du. Hocaya sordular. İsmini Zühal koyun dedi, ismi
değiştikten sonra çocuk İyileşti. Ama bunlar fasa
fiso şeyler.»
(KK.: Esm a A., 60, G üneşler K ./Sk.) .
Örnek : 30
«Yakınlarımızdan birinin adı Seher idi. 27 yaşından

sonra adını değiştirerek Deniz koydu. Sebebi de de
vamlı hastalanm ası ve hastalığının sebebinin bilin-
memesiydl. Nitekim ismi değiştikten sonra hastalığı
geçti, şişm anlam aya başladı.»
(KK.: Adile U., 47. A laşehir/M n.)
Örnek : 3 i
«Bizim mahallede bir adam oğlunun adım M uham -

med koyduydu. H acca gidip, geri geldiğinde, oğlunun
adını değiştirip M ehm et koydu. O rada d em işlerk i:
Oğlunun adını ne diye M uham m ed koydun? M uham -
med adını vermez. Çocuktur, yaram azlık yapar biri
kötü söz söyler, günah olur.»
(KK.: F a tm a Y., 60, B o zlan baç K ./Ç ek erek /Y z .)

Örnek : 32
«Ben, Veysel Karani Hazretlerinin adını koyup da
çocuğun o adı taşıyamoyıp öldüğünü duydum. Bü
yük şıha sormuşlar, o da, o adı niye koydunuz, ço
cuğa gelmez demiş.»
(KK.: F atm a B., 70, Çr.)
Örnek : 33
«Bir yolculuk sırasında arabanın İçindeki yolculardan
biri Reyhan adındaki kızımın adını değiştirmemi is
tedi. Galiba Reyhan'ın kokusu ağır olduğu için. De-
ğlştirsemiydim diye hâlâ düşünürüm.»
(KK.: Nazmi K.P 34, To.)
Örnek : 34
«Bir ismin çocuğa yaramadığı anlaşılırsa, fırında ya
pılan iki pideye iki isim konur. Pidelerden hangisi
kabarır, güzel pişerse o isim çocuğa verilir.»
(KK.: Melek M., 55, H azinedar K ./Devrekani/Ks.)
Örnek : 35
«Gocuk zayıf, cılız olur. Adı iyi gelmedi derler. Üç
tane aynı boyda pırasa kesilir. Bunlara akşamdan
isim konur. Sabahleyin hangisi daha çok büyürse, o
isim çocuğa verilir.»
(KK.: Lutfiye K„ 55, Bartın/Zn.; Ömür K„ 45, Alc-
pınar K ./Bartm /Z n.; M üyesser A., 52, Zn.)
Örnek : 36
«Gocuğun adının yaramadığına inanılırsa, suya üç
tane bıçak atılır. Bu bıçaklara da birer ad verilir.
Bıçaklardan en az paslanana verilen ad çocuğa ko
nur.»
(KK.: Fatime A„ 27, Halilbeyoğlu K./Devrek/Zn.)
125
5. «Çocuk Satma» Âdetinin Bilindiği Yerler
(Ceyhan/Ada., Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada., Adı., Af„

Sandıklı/Af., Ama., Merzifon/Ama., Suluova/Ama.,
Çubuk/Ank., Yeşilören K./Ama., Ank., Korkuteli/
Ant., Bandırma/Ba., Düzce/Bo., Tum arlı K./Çkr„ Kur-
şunlu/Çkr., Çr., Iskillp/Çr., Kaplılcaya K./Harput/El„
Sılbıs K./Ezc„ Gölcüğez K./Hasankale/Ezm., Gaz., Ça-
kallı K./Kilis/Gaz., Şebinkarahisar/Gr., Gm., Salyoz
K./Kelkit/Gm„ Büyûkhalkalı K./Bakırköy/İst„ İz., Ar-
dahan/Kr., Sarıkamış/Kr., İç., Hazinedar K./Devrelcâ-
ni/Ks„ Mİ., Barbuzu B./Ml., Mn., Salihli/Mn., Üngüt
K./Mr„ Milas/Mğ„ Göynük K./Nş., Özkonak B./Ava-
nos/Nş., Ayancık/Sn., Pazar/Rz., Camidağı K./Rz., Sk„
Sm., Bafra/Sm„ Pervari/Sr.,Sn., Sv., Şarkışla/Sv., To.,
Zile/To., Karayalca B./Erbaa/To., Erkilet K./Tui'hal/To.,
Tr„ Çimenli K./Tr„ Akçaabat/Tr., İncidere K./Yom-
' ra/Tr„ Aydınlık K./Tn., Uş., Banaz/Uş., K ılcan K./
Uş., Gürpınar/Vn., Aşağıkaymaz K./Vn., Zn., Alcpınar
K./Bartın/Zn., Halilbeyoğlu K./Devrek/Zn.)
6. Satılm a Adeti
Örnek : 1
«Çocuk, çocukları yaşayan birine para karşılığında

satılır. Ayrıca çocuk, satılan kadının eteklerinin altın
dan sokulup, yakasından çıkarılır. Böylece çocuk sa
tılmış olur.»
(KK.: Latife E.. 38, Gaz.)
' ö rn ek : 2
«Çocuğu yaşamayan kadınlar yeni doğan çocukları

nı satarlar. Çocuk tartılır. Pahası biçilir. Yakın ak-
126
robalardan birisi bu parayı verip çocuğu satın alır.
Çocuk annesinin yanında kalır. Yalnız yedi yaşına
kadar her masrafını çocuğu satın alan kişi çeker.»
(KK.: Hidayet T., 47, Yerkeslk B./Mğ.)
ö rn ek : 3
«Eğer bir annenin çocuğu yaşamıyorsa, annenin ye

ni doğan çocuğunu doğduğu zaman bir başkası sa
tın alırsa, yaşayacağına inanılır. Bu kimse, çocuk
için bir lira, elli kuruş verir, benim oldu der.»
(KK.: Güllü P., 76, Sılbıs K ./Ezc.)
Örnek : 4
«Kadının doğurdukları yaşamıyorsa, daha önce an

laştığı bir aileye, bilhassa hiç çocuğu ölmemiş bir
aileye çocuğunu doğar doğmaz satar. Bunun kötü
ruhları kandırmak iç in : ‘Ben bu çocuğu sattım, be
nim değil, almayın elimden' diye düşünür.»
(KK.: Cemile K., 89., îç.)
Örnek : 5
«Benim emücemin uşağu durmadıydı da, yine yük
lüyken kardaşumun korusu iki buçuk liraya satın ai
diydi doğacak çocuğu. Ve de oni sahiplendi, böylece
uşak şimdi yaşay.»
(KK.: Halise A., 54, încidere K ./Y om ra/T r.)
Örnek : 6
«Çocuğu yaşamayan kadınların yaptığı bir İştir bu...
Bir başkasına da, yatıra da, evliyaya da satar. Götü
rürsün çocuğu, kime satacaksan dersin, ne veriyor
sun diye sorarsın. O da aldım, kabul ettim der, çı
karır bir şeyler verir. Mesela para verir, buzağı ve-
127
rir, buğday verir. Böylsce çocuğu sahibi güya satmış,
alan da almış olur.»
(KK.: N e z a h a t U., 45, B ü y ü k h a lk a lı K ./B a k ırk ö y /İs t.)
Ö rnek : 7
«Eğer çocuk durm ayıp ölüyorsa1, anası m ezarlığa gö

türülür, satılır. S atarken d e :
— Ne satıyorsun?
— Bu kadının çocuğu durmuyor, onu satıyo
rum.
— S a t gitsin, s a t gitsin
diyerek dualar edilir.»
(KK .: Melek M., 55, H azin ed ar K /D e v re k â n i/K s .)
Ö rnek : 3
«Çocuğu yaş am a ya n la r yeni çocukları dünyaya gel

meden herhangi bir y atıra veya ziyarete ad a k e t
tim , sattım , eğ e r yaşarsa oraya kurban verdim diye
rek çocuğunu sattığını beyan eder. Ç ocuk doğunca
o yatıra götürülür; o rada birkaç gün k ala ra k kurban
kesilir, dilekler dilenir, sonra da izin a lın arak geri
gelinilir. Ç ocuk büyüyünce yatırın veya ziyaretin
m alı olduğu söylenir.»
(KK.: Güle K„ 40, S arık am ış/K r.)
ö rn e k : 0
«Ham ile kadının boynuna atın koşumu geçirilerek bir

y atıra götürülür, o raya mum y a k ılır ve satılırm ış. An
neyi sattıktan sonra doğan çocuğa Satı (kız) veya
S atılm ış (erkek) adları konurmuş.»
(KK.: Y e te r G.. 35, Göynük K ./N ş.)
128
Ö rnek : 10
«Daha önce, doğan çocuklar ölmüşse! yeni doğan
çocuğun da öleceğinden korkulduğu için, bu çocuk
başkalarına satılır. Fakat yine annesi, babası büyü
tür. Çocuk için yedi tane kurban kesilir. Çocuğa
da kızsa Satı, oğlansa Satılmış adı konur.»
(KK.: Saime A.. 38, Bozdoğan/Ay.)
Örnek : 11
«Yatıra giden annenin boynuna yular takılır. Benim
bir ineğim var, alır mısın denilir. O da (?) alıyorum
der. Yatırın etrafını üç defa dolanıp, yuları taşa bağ
layıp gelirler. Bu âdet çocuğu durmayanlara yapılır.»
(KK.: Şerife Y„ 59, E rkilet K ./Turhal/To.)
Örnek : 12
«Çocuk anası karnındayken yatırlara giderek satılır.
Ananın boynundan ip bağlanarak üç kere türbenin
çevresinde dolandırılır. Dolandırılırken d e :
Kulunu kuluna satm aya geldik
Ardına döl katmıya geldik denilir.
Doğumdan sonra çocuğa satılan yatırın adı ya da
Satı, Satılmış adları verilir. Ayrıca bu yatırlara gidi
lerek kurban kesilir.»
(KK.: Asiye H., 67, İskilip/Çr.)
B. YEREL ADLANDIRMALAR, NİTELEMELER,

BENZETMELER. YAKIŞTIRMALAR
1. «Çocuk» Genel Adının Dışındakiler
Bala
(Karakuyu K ./Polatlı/A nk., Y erviran K ./S iv rih isar/
Es., Bozlanbaç K ./Ç ekerek/Y z.)
129
Bebe
(Ada., C eyhan/A da., Dağıstanlı K ./C eyh an /A d a., Af..
Bolvadin/Af„ H am u r/A ğ„ Suluova/A m a., Gümüşha
cıköy/A m a., Çubuk/A nk., Ant., B o rçk a/A r., Bozdoğan/
Ay., B a n d ırm a /B a , Değirmenlikız K ./Bra., Biga/Çkl.,
Kurşuni u /Ç k r., Çr., Dz„ Es., K aym azyaylası K ./Es„
Şeb in k arah isar/G r., K eçiborlu/Isp., Em inönü/îst., İç.,
İz., Badem ler B./Ö dem iş/İz.. V ize/K rk., M ucur/K rş.,
Şatıroğlu IC./M ucur/Krş., K aram an /K n „ Kn., Mİ., Mn.,
Salihli/M h., Nş.; A yancık/Sn. Ş enyurt K ./E erşem b e/
Ör.; P e rv a ri/S r., Zile/To., Erkilet K ./T u rh al/T o., Tn.,
Vn., G ürpınar/V n., A şağıkaym az K ./G ü rp m ar/V n .,
Yz.)
Bebek
(Ada., K âh ta/A d ı., Af., B eyp azarı/A n k ., G ölp azan/
Bil., Bo., Brs., Çkl., İskilip/Çr., H acıh am za B ./Ç r„ De-
rek öy/A cıp ayam /D z.. Dy„ K avakyolu K ./E zc., Gm„
Isp., İç., Ödem iş/İz., T ire/Iz„ Ks., D evrekâni/K s., Gö-
m eç K ./K y„ Mİ., B o r/N ğ„ Ü ngüt K./Mı*., Yerkesilc B ./
Mğ., Çamhfepe K ./P azar/R z., To., Tr., B o zlan b aç. K ./
Ç ekerek/Yz.)
Bilik
(Gölcüğez K ./H asan ltale/Ezm .)
Dada
(Ba.. Y iğitler B ./B ay ram iç/Ç k l., T avşanlı/K ü.)
Dal
(Çubuk/Ank.)
Devşek
(Dz., Çakallı K ./K ilis/G az.. Bad em ler B./ÖdQmiş/İz.,
Ks., Mİ., A yan cık /S n ., Ş enyurt K ./Perşem b e/O r„ Sv.,
Tülm en K ./U r„ G ürpınar/V n.)
Doman
(K araçalı K ./K iğı/B n .)
130
Döl
(Dağıstanlı K ./C eyhan/A dâ., Çakallı K./Kilis/Gaz.,
H at., A ntak ya/H at.. Avanos/Nş., Mr., Üngüt K./M r.,
Akkuş/Or.)
Cö
(M erzifon/Am a.)
Çağ
(Yeşilören K ./A m a„ Çr.)
Çağa
(Adı., K âhta/A dı., Af., Suluova/Am a., Dz., El., K eban/
El., Dallıca KVE1., Kaplıkaya K ./H arput/El., Ezm„
Hat., Uluborlu/Isp., Sille/Kn., Mİ., Barbuzu B./Ml,,
Hatunsuyu K./MI., Akçadağ/M l„ Sm., Deligazi K./Sv.,
To., Zile/To., K aray ak a B ./E rb aa/T o„ Erkilet K./Tur-
hal/To., Tn., Hozat/Tn., Tavuklar K ,/H ozat/Tn.)
Çocuk
(hemen h er yerde)
Ebçi
(Ulukent K ./A rh avi/A r.)
Ekti
(Ay.)
Encek
(Ceyhan/Ada.)
Enek
(Pelit K ./Burhaniye/Ba.)
Enik
(Ceyhan/Ada., Adı., D azlan /A f., Af., Bolvadin/Af.,
Ay., Ba„ Brd., T efenn i/B rd.,. Değirmenlikız K ./Brs„
K urşunlu/Çkr., D ereköy/Acıpayam /D z., Kızılcasöğüt
K ./Ç iv ril/D z. K eban/El , Ezm., Gölcüğez K./H asan-
131
kale/Ezm ., Es., K aym azyaylası KVEs., H at., Keçibor-
lu/Isp„ îç„ ö d em iş/îz., Ks., Krk., M u cu r/K rş., Kc„ Sil-
le/K n., Sim av/K ü., Mİ., Hatunsuyu K./MI., Sv., Tavuk
la r K ./H ozat/T n., Tülümen K ./U r., Uş.)
Evlat
(Yenice K ./B ozd oğan /A y„ B lga/Ç k U
Geven
(T ire/îz.)
Göbel
(Çr., B ay at/Ç r.. Iskilip/Çr., Ks., A k saray/N ğ ., Ayan-
cık/Sn.)
Hardal
(T ire/lz.)
Kada
(Köle K ./Eleşk irt/A ğ.)
Kele
(Çr.)
Kıran
(Brd., Çakallı K ./K ilis/G az., Yz.)
Kızan
(Dağıstanlı K ./C eyh an /A d a., H am u r/A ğ .pAma., Sarnıç
K ./D ursunbey/Ba., Değirmenlikız K ./B rs.p S aray k ö y/
Dz., Ed„ Sûleoğlu K ./Ed., Büyükhalkalı K ./B ak ırköy/
İst., Krk., V ize/K rk., Pehlivanköy B ./K rk „ M ucur/K rş.,
Akkuş/O r., Mğ., Tk., Ormanlı K ./ln ecik /T k .)
Koşkar
(K arakuyu K ./Polatlı/A nk.)
Körpe
(Gölcüğez K ./H asan kale/Ezm „ K aram an /K n ., B o r/
Nğ.)
132
Kulan
(Ulukent K./Arhavi/Ar.)
Kurban
(Deligazi K./SvJ
Kuzu
(Tire/İz., Sille/Kn.)
Küçük
(Lapseki/Çkl.)
Masum
(Yenice K./Bozdoğan/Ay„ Bademli B./Ödemiş/Iz.)
Melalke
(Devrekâni/Ks.)
Moza
(Pelit K./Burhaniye/Ba.)
Nani
(Salyoz K./Kelkit/Gm.l
Oğlak
(Ug.)
Paşa
(Salyoz K./Kelkit/Gm., Kn., Mn.)
Sele-sepet
(Tire/İz,)
Sabi
(Ceyhan/Ada., Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada., Köle K./
Eleşkirt/Ağ., Merzifon/Ama., Ank,, Ay., Bozdoğan/Ay.,
Yenice K./Bozdoğan/Ay., Gölpazan/Bil., Çr., Bayat/Çr.,
Hacıhamza B./Çr„ Sarayköy/Dz„ Dereköy/Acıpayam/
Dz„ Dallıca K./El., Eze., Gölcüğez K./Hasanltale/Ezm,
133
Es., K aym azyaylası K ./E s., Ş eb in k arah isar/G r.,B ad em
li B ./ö d e m iş /lz ., K s.p D evrek ân i/K s„ Değiş K ./K a ra -
m an /K n ., Kü., Mİ., H atunsuyu K.M1., Salihli/M n., Özko-
n a k B ./A v an o s/N ş„ A kkuş/O r., M r., M idyat/M r., Ü ngüt
K ./M r., Mğ., Yerlcesik B ./M ğ., Rz., P a z a r/R z ., Çam lıte-
p e K ./P a z a r/R z ., G üneşler K ./Slt., O rdu K ./Sn „ Sv.,
Z Ile/T o.f K a ra y a k a B ./E rb a a /T o ., Erlcilet K ./T u rh a l/
To., Çimenli K ./T r., H ozat/T n ., B an âz/U ş., G ü rp ın ar/
Vn., Yz., B ozlanbaç K ./Ç ek erek /Y z., Tuzlacık K ./S o r-
g u n /Y z ., B artın /Z n .)
Sübyan
(Ada., S u lu o va/A m a., G üm üşh acık öy/A m a., Kü., Yz.)
Sıpa
(Af., Ş eb in k arah isar/G r., A van os/N ş., Sv.)
T eccal
(Adı.)
Tıfıl
(M idyat/M r.)
Ufaklık
(Lapseki/Çkl., Ö dem iş/lz., Aydınlılc K ./T n.)
Ulan
(U lukent K ./A rlıa v i/A r., Ş eb in k arah isar/G m .)
Uşak
(Ada., C eyh an /A d a., Adı., Af., H am u r/A ğ ., U lukent

K ./A rlıa v i/A r., Y en ice K ./B ozd o ğan /A y., B a„ Gölpa-
z a n /B il., D üzce/Bo., A lpagut K ./B o., Y iğ itle r B ./B ay -
ram iç/Ç k l., K u rşü n lu /Ç k r., Çr., S aray k ö y/D z„ D ere-
k öy /A cıp ay am /D z.. Dy„ K eb an /E l., D allıca K ./E l.,
Eze., Sılbıs K ./E zc., Ezm ., G ölcüğez K ./H asan k ale/E zm .,
Es., Gaz., K ilis/G az., Çak allı K ./K ilis/G az„ Şebinka-
•ra h isa r/G r., Gm., B ay b u rt/G m „ İsk en d em n /H at., Bey-
k öyü /K araağaç/Isp ., Bekiralan K ./İç„ M ağara K./İç.,
Tire/İz., S ask ara K ./H an ak /K r., Şaturoğlu K ./M ucu r/
Krş., K aram an/K n., Mİ., Barbuzu B./M l., Hatunsuyu
K./M1., A yancık/Sn., Şenyurt K ./Perşem be/O r., Mş,,
Korkut K./M ş., Rz„ Çamlıtepe K ./P azar/R z„ Camidağı
K ./Rz., Sv., Deligazi K./Sv.', Erkilet K ./Turhal/To., Tr.,
Çimenli K ./T r., A kçaabat/T r,, İncidere K./Tr., Tül-
men K ./U r„ Aşağıkaym az K ./G ü rp m ar/V n ., Yz„ Boz-
lanbaç K ./Ç ekerek/Y z., B artm /Zn., Akpm ar K ./B ar-
tın/Zn„ Halilbeyoğlu K ./D evrek/Zn.)
Velet
(Ada., Ceyhan/A da., Dağıstanlı K ./C eyhan/A da., Adı.,

Bolvadln/Af., Güm üşhacıköy/Am a., Anlc., B o rçk a/
Ar., Ay., Y enice K ./Bozdoğan/A y„ B andırm a/ Ba„
Sarnıç KTD ursunbey/Ba., Düzce/Bo., Alpagut K ./
Bo„ Tefenni/Brd., G ürsu/Brs., Biga/Çkl., Yiğitler B ./
B ayram iç/Ç kl., K urşunlu/Çkr., B ay at/Ç r., Iskillp/Çr.,
D ereköy/Acıpayam /D z., Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz.,
Süleoğlu K ./Ed., K aym azaylası K ./E s„ Çakallı K ./Ki-
lis/G az„ Şebinltarahisar/G r., İskenderun/H at., Keçi-
borlu/Isp., Ödemiş/îz., Tire/İz., Ks., Krk., Pehllvanltöy
B./K rk„ Kc., ICuIu/Kn., Kü., Mİ., Mn., Nş., Bor/N ğ„
Akkuş/O r„ M idyat/M r., P azar/R z., P ervari/S r., Ordu
K./Sn., Şarkışla/Sv., To.. K aray ak a B ./E rb aa/T o., İn-
cedere K ./T r., Tavuklar K ./H ozat/Tn., Aşağıltaymaz
K ./G ûrpınar/V n., Yz.)
Yavru
(Ant., Biga/Çkl., H acıham za B./Ç r., Deligazi K ./Sv.,

Erltilet K ./TurhaI/To„ Uş.)
Yavşak
(Yiğitler B./B ayram iç/Ç k l„ Ö dem iş/lz,)
Yavuncak
(Yenice K./Bozdoğan/A y.)
135
Yetim
(Badem ler B./Ö dem iş/Iz.)
Zori
(K araçalı K ./K iğı/B n .)
2. Somatik Özelliklerle İlgili Adlandırma,

Niteleme, Benzetme ve Yakıştırmalar
a) Ağız :
Açık ağız
Ayran ağız
Balık ağız
Bostan ağız
Ç arık ağız
Debik ağız
(Y a şy e r K ./M ilas/M ğ.)
Dığan (tava) ağız.

(Ay., Y a ş y e r K ./M ilas/M ğ.1
Faraş ağız.
(yağın)
Fındık ağız
Germ eç ağız
(Sağlık K ,/G örele/G r.)
Harm an ağız
Hokka ağız
Kemçük ağız
(Sv., Şeb in k arah isar/G m .)
136
Kapçık ağız
Kermah ağız
Kişmiş (küçük) ağız

Koca ağız
(yaygın)
Kulaç ağız
Kuş ağız
M ühür ağız
Ördek ağız
Pabuç ağız
Safran ağız
Süzme ağız
Tavşan ağız
Terlik ağız
Torba ağız
Yayık ağız
(yaygın).
Yüksük ağız.
b) Baş :
Al baş, altın baş, davul baş, çifte baş, kel baş, kelço,
keloş, kır baş, koca baş.
c) Burun :
Çakal burun, çuvaldız burun, dolma burun, domates

burun, eğme burun, fes burun, fındık burun, gaga
burun, gagdk burun, havuç burun, hurma burun, ka-
137
bak burun, kan ca burun, karga burun, kem er bu
run, kerpiç burun.
Kımık (kısa) burun.
(Gölcüğez K ./H asan k ale/E zm .)
Kot (geniş) burun.

Köfte burun, kumuk burun, lastik burun, m artı b u

run, muşta burun, nohut burun, p atates burun.
Patlıcan burun.
(yaygın)
Tem ek burun.
(Dikiz K./M ihalıççık/Es.)
Tığ burun, tokm ak burun, tola burun, top burun, to

puz burun.
Yapalak burun.
(Su lu ova/A m a.)
Yayık burun
Yayvan burun.
(yaygın)
Yınk burun.
ç) Boy ( k ıs a );
Bodur
(yaygın)
Boy fukarası
(yaygın)
138
Bücür
(yaygın)
Cüce
(yaygın)
Dibek
(M erzifon/Am a.)
Gücük, güdek
(M erzifon/Ama.)
. Güdük
(yaygın)
Koşkar
(Karakuyu K ./Polatlı/Ank.)
Tıbır
(Y averviran K ./Sivrihlsar/Es.)
Yercücesi
(yaygın)
Yerden bitme
(yaygın)
d) Boy (uzun):
Deve.
Deve cülüğü.
■ (Tarsus/İç.)
Direk, fasulye sırığı, fidan, filiz, kaval, selvi boylu, sı

rık.
Uzunduruk.
(Pelit K ./Bıirhaniye/Ba., Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz.)
139
e) Diş :
Dişlek
K azm a diş
Seyrek diş
Sırtlan diş
Y itik diş.
f) Göz :
Alaşm an göz
(Ş eb in k a ra h isa r/G r.)
Badem göz, bici göz, birbuçuk göz, borani (mavi) göz,

böcük göz, ceylan göz, cülcül göz.
Ç ak ır (yeşil, mavi) göz.
(yaygın)
Ç ıngır (mavi) göz

D ablan göz.
(Y en ice K ./B ozd o ğan /A y.)
Dana göz
D ebelek göz.
(K eçiborlu/Isp.)
G ök göz.
(yaygın)
Hölbe göz
Kara göz.
(yaygın)
Kesp (mavi) göz.

(K ab açalı K ./K iğ ı/B n .)
140
Kır göz
Koca göz.
(yaygın)
Kurbağa göz
Lokma göz
Maviş.
(yaygın)
Patlak göz.
(yaygın)
Serçe göz
Sündürük göz.
(Şebink arahis ar/Gm.)
Sürmeli göz.
(yaygın)
Şelek (şaşı) göz.
(Gebiz B./S erik /A n t.)
Üzüm göz
Yer göz
Yılleş (şaşı) göz.
(Sallhli/M n.)
g) Kafa :
Armut kafa
Cıbıl kafa
Çatal kafa
Çift kafa
Dibek kafa
Kabak kafa.
(yaygın)
141
Kazan kafa.
(yaygın)
Kaz kafa.
(yaygın)
Keçel kafa
Koca kafa.
(yaygın)
Kuru kafa
Külek kafa
S epet kafa
Şim şir kafa.
9) Kaş :
Ala kaş, çatık kaş, güdük kaş, hilâl kaş, kalem kaş.
kara kaş, kıllı kaş, sarı kaş, urgan kaş.
h) Kulak :
C art (iri) kulak.

(D allıca K./E1.)
Çem çe kulak
Çöm çe (kepçe) kulak.
(K ilis /G a z .).
Kalbur kulak
Kalkan kulak
Kaşık kulak
Kepçe kulak
Kırtlk (küçük) kulak.
(Gm.)
142
Tava kulak
Tavşan kulak
Yaba kulak
Yaprak kulak
Yaprı kulak
(Kurşunlu/Çkr.)
Yelken kulak,
ı) Renk :
Boz oğlan, çapar, kara biber, karaca, kara fellah, ka

ra kız, kara oğlan, kara turp, saramuk, sarı çıyan,
sarı kedi, soluk beniz.
i) Saç :
Altın saç
Bejik (sarı) saç.
(Kabaçalı K ./Kiğı/Bn.)
İpek saç, kekilli, kınalı (kızıl saçlı), perçemli, pırasa

saç.
j) Şişmanlık :
Bıngıl
Debbe
Deboş
Etli.
(Uluhorlu/Isp.)
Güdlüm.
143
Küpül
(Şeb in k arah isar/G m .)
Patam a
(G ü m ü şh acık öy/A m a.)
Patala
(Gr.)
Şiş göbek
Şişko
(yaygın)
Şiş kola
Taloş
(Sandıklı/Af.)
Tom bak
Tom bik
(yaygın)
Tom biş
(yaygm )
Topuşka
T osalak
Tosun
(yaygın)
Tosuncuk
Tuluk
Yağ tulumu
(yaygın)
Yum ak
k) Y ü z-S u ra t:
Ablak surat, değirmi yüz, ekşi hamur surat, kete yüz,

mekir surat, tilki surat.
l) Zayıflık :
Arık
Aydaş.
(Çkl. yöresi]
Bişirgeç
(Sandıklı/Af.)
Canlı cenaze
(yaygın)
Cansız
Cılız
(yaygın)
Cilloz
Cücük
Çalı
Çarşı pidesi
(Sandıklı/Af.)
Çebiş (keçi)
Çepo
(Dallıca K ./El.)
Diren
(G ürsu/Brs.)
145
(U luborlu/Isp.)
Gircenik
(K avakyolu K ./E zc.)
Hışır
Kadit
Kuru
Kürdan
(yaygın)
Sıska
(yaygın)
Sinek
Sivrisinek
T ek bağırsak
Teneşir yosması
(Gm.)
Tırm ık
3. Çocuğun Kimi Organlarıyla İlgili Olanlar ■
a) Ayak :
Bablk
(Lapseki/Çkl.)
Edik
(Erkılet K ./T u rh al/T o.)
İncik
Papi
(Dallıca K ./El., Krk., Uzunköprü/Ed.)
Papo
(Mş.)
Pati
(Süleoğlu K../Ed..t Tk.)
Patle
(Mİ.)
Popi
(Ko.)
Sonradan çıkma
(Milas/Mğ.)
Teki
(Dağıstanlı K ./C eyhan/A da.)
b) Cinsel Organ (kız çocuğu) :
Ayıp yer
(Hamur/Ağ.)
Apuk
(Suluova/Am a.)
Bıdda
(Uluborlu/Isp.)
Bıddış
(Gaz.)
Billur
(Bor/Nğ.)
147
Çatara
(Çimenli K ./T r.)
Çatal
(Çam ıltepe K ./P azar/R z.)
Çatlak
(Ezm.)
Çıkın
(Krk.)
Ç ıttık
Çirkin meret
(Ank.)
Dudu
(K urşunlu/Ç kr., Yerkesik B7M ğ., Tk., A lcçaabat/Tr.)
Duduş
(Ödem iş/Iz.)
Elmas
(M alkara/Tk„ Sandıklı/Af., Susuz K ./B u cak /B rd „ Es.,
Kü.)
Fındık
(V ize/K rk., B ay at/Ç r.l
Fıstık
(M erzifon/A m a., Ant., K rk.)
Gutluk
(Dağıstanlı K ./C eyh an /A d a.)
Kase
(Bor/Nğ.)
Kestane
(Ordu K./Sn„ Çimenli K ./Tr.)
Kuku,
(Ko., Tk., Krk., Vize/Krk.)
Kuşyuvası
(Kurşımlu/Çkr.)
ı
Kutu
(Af., Ceyhan/Ada.. Sandıklı/Af., Merzifon/Ama., Gü
müşhacıköy/Ama., K orkuteli/Ant., Ba., Sarnıç K./Dur-
sunbey/Ba., Bayır K7BU., Alpagut K./Bo., Değirmen
limi?. K ./B rs„ Kurgunlu/Çkr., Çr., Şebinkarahisar/Gr.,
Krk., Hat., Kü., Mn., Avanos/Nş., Zile/To., Uş., Ordu
K./Sn.)
Kutuk
(ödemiş /İz.)
Küpe
(Sandıklı/Af.)
Makas
(Zile/To.)
Mamuk
(Merzifon/Ama., B afra/Sm .)
Maşa
(Çimenli K./Tr.)
Mıncık
(Bor/Nğ.)
149
M lnno
(D allıca K ./E 1J
Nonuk
(Tuzlacık K ./S o rg u n /Y z .)
Nunuş
(S u lu ov a/A m a.)
Pom buk
(K orku teli/A n t.)
Pam uk
(Salyoz K ./K elk it/G m ., O rdu K ./S n ., A m a., B a f r a /
Sm .)
Papcuk
(O rd u K ./S n .)
Pobuk
(G ü m ü şhacık öy/A m a., M erzifon /A m a.)
Pembe
(D evrekân i/K s., Tk„ B artın /Z n .)
Pıtış
(D ağıstanlı K ./C ly h an /A d a., Nğ„ U r., Tülm en K ./U r.)
Pıttık
(G ölcüğez K ./H asan k ale/E zm „ Gm.)
Pua
(P a z a r/R z .)
Pupuş
(K aym azyaylası K ./E s.)
Sümbül
[Dağıstanlı K ./Ceylıan/A da.)
Şetik
(Ödemiş/İz.)
Tutuş
(Ezm.)
Yemiş
(Yerkesik B./M ğ.)
c) Cinsel Organ (oğlan çocuğu) :
Armut
(Zile/To.)
Bambi
(Tk.)
Bamya
(Ba., Mn„ Büyûkhalkalı K./Bakırltöy/Ist., Ödemiş/İz.)
Biber
(Suluova/A m a.)
Bibi
(Sarnıç K./Dursunbey/Ba., Brs., Değirmenlikız K ./Brs..
Es., Kaym azyaylası K ./Es., Bademli B./Ödemiş/İz.,
Mn„ Nğ., Tk.)
Blllk
(Dy.)
Billo
(El.. Ur.)
151
Bulik
(K abaçalı K ./K iğ ı/B n .)
Bülük
(Ant., Gebiz B ./S erik /A n t., Uluborlu/Isp., Bekiralan
K ./îç ., B an az/U s.)
Büllük
(Ada., C eyh an /A d a., B a y a t/Ç r., D allıca/E l., Hat., İç.,
Sim av/K ü., Nğ., B o r/N ğ .)
C eviz
(K avakyolu K TEzc., Tuzlacık K ./S o rg u n /Y z .)
CUCUİ
(G ölcüğez K ./H asan k ale/E zm ., Ç am lıtepe K ./P a z a r/
Rz.)
Cukkul
(G ölcüğez K ./H asan k ale/E zm .)
Culuk
(A rd ah an -S an k am ış ve k öyleri/K r.)
Cücü
(H at.)
Çevik
(K ilis/G az.)
Çop
(M erzifon/A m a.)
Çubuk
(Vn.)
152
Çük
(Ceyhan/Ada., M erzifon/Ama., Sarnıç K./Dıırsunbey/
Ba.. Alpagut K./Bo„ Brs., Değirmenlikız K ./Brs., Kur-
şunlu/Çkr., Dallıca K ./El., Kaplıkaya K ./H arput/El.,
Gölcüğez K./H asankale/Ezm ., Gaz., Sağlık K ./G örele/
Gr., Iskenderun/Hat., Uluborlu/Isp., ödam iş/lz., Ar
dahan, Sarıkamış ve köyleri/Kr., Krk., Vize/Krk., Mn.,
Milas/Mğ., Yerkesik B./M ğ., Nğ.. Altkuş/Or., Camida-
ğı K./Rz., B afra/Sm ., Sv.. Şarkışla/Sv„ Deligazi K ./
Sv„ Tk„ Bozlanbaç K./Çekerek/Yz„ Tuzlacık K./Sor-
gun/Yz.)
Dımbıl
(Akkuş/Or.)
Dut
(To., Çimenli K./Kr., Ezm., Şebinkarahisar/Gr., Sal-
yoz K./Kelkit/Gm.)
Gogol
(Ardahan, Sanltamış ve köyleri/Kr.)
Gümüş
(Bademli B./Odemiş/lz.)
Hamsi
(Çimenli K ./Tr.)
Hanım çivisi
(Süleoğlu K./Ed.)
Hengülü hüngülü
CBor/Nğ.).
İğde
(Krk.)
153
Kamış
(M ilas/M ğ.)
Karga
(Bayırköy/Bil., Es.)
Kukku ■
Kuku
(Ba., Gölcük/Ko.)
Kuş
(Es.)
Küpe
(G üm üşhacıköy/A m a., Çr., Uluborlu/Isp., Bademli B ./
Ödemiş/İz., D evrekâni/K s., Ks., Çimenli K ./T r.)
Lili
(Gm., G ölcük/Ko.)
Lolo
CKeban/El., Dallıca K ./El., Mİ., Akçadağ/M l.)
Loloş
(Aydınlık K./Tn.)
Lülü
(Ceyhan/A da.)
M asura
(Zile/To.)
Memeli
(Ezm.)
Mınnıg
(Kaplıkaya K ./H arp u t/El.)
154
Mimbar
(Kavakyolu K ./E z cJ
Mum
(Bafra/Sm .)
Pipi
(yaygın)
PIpll
(Eze., P azar/R z., Çamlıtepe K ./Pazar/R z.)
Pupa
(M alkara/Tk.)
Pupu
(M alkara/Tk.)
Sümbül
(Gümüşhacıköy/Ama., Suluova/Am a., Akkuş/Or., To.)
Takım
(Vize/Krk.)
Üzüm
(Devrekâni/Ks.)
Ç) EJ :
Dodi
(Dağıstanlı K ./Ceyhan/A da.l
Mamık
(Ardahan, Sarıkam ış ve köyleri/Kr.)
Tat
(Çamlıtepe K ./Pazar/R z.)
155
Tetik
(Ardahan, Sarıkam ış ve köyleri/K r., Aydınlık K./Tn.,
Pülüm ür/Tn., Sılbıs K ./Ezc.)
Teto
(D allıca K ./El., K aplıkaya K ./H arp u t/E l., Korkut K ./
Mş., Mş.)
Tette
(Mİ.)
Yumuklar
(Ko., Krk.)
d) Karın :
Böbuş
(Susuz K ./B u cak /B rd ., K orkuteli/A nt.)
Dübeş
(Kn.)
Dümbek
(Tavşanlı/K ü.)
Göbüş
(Akpınar K ./B artın /Z n .. K aray ak a K ./E rb aa/T o ., Sulu-
ova/A m a., To.t Zile/To.)
Göden
(Es.)
Gömbe
(Uluborlu/Isp.)
Hoppik
ITûlmen K ./U r.)
156
Küllük
(Hat.)
Part
(Aydınlık K./Tn., Dağıstanlı K ./Ceyhan/Ada., Dallıca
K./EL, Kaplıkaya K ./H arput/El., K eban/El., Tavuklar
K /H ozat/T n .)
Parpi
(Büyükhalkalı K ../Bakırköy/Ist.)
Partik
(Pülümür/Tn.l
Pipiş
Tumbak
(Değlrmenlikız K ./Brs., Ormanlı K ./înecik/Tk.l
Ürek
(Ardahan. Sarıkamış ve köyleri/Kr.)
e) Popo :
Büzük
(Ba.. Gölpazan/Bil.. Brs., Uzunköprü/Ed.)
Cücük
(Sırataşlar K ./U r.)
Fısfıs deliği
Fltoş
‘ (Sarnıç K./Dursunbey/Ba.)
157
Göt
(çok yaygın)
Kıç
(çok yaygın)
Kın
(K abaçalı K ./K iğı/B n .)
Kokon
(A rdahan-Sarıkam ış ve lcöyleri/Kr.)
Lol
(Aydınlık K./Tn.)
Oturak
(K orkuteli/A nt., A rdahan, Sarıkam ış ve köyleri/K r.)
Senepe
(K avakyolu K ./E zc.)
Sepet
(G ölpazan/B il., Mn.)
Sıfra
(Dy.)
Toto
(Ada., D ağıstanlı K ./C ey h an /A d a., Ba„ Krlc., Tavşanlı/

Kü.)
Töti
(Ezm.)
158
4. Çocuğun Çıkardıklarıyla İlgili Olanlar
a) Çiş-idrar :
Akıddırma
(Tefennl/Brd.)
Akıtma
(Değiş K ./K aram an /K n J
Bibiş
(Ceyhan/Ada., Dağıstanlı K ./Ceyhan/Ada.)
Çıldır
(Zile/To.)
C oco
(Dallıca K./E1., Mİ., K aplıkaya K ./H arput/El.)
Col
Colcol
(Sılbıs K ./Ezc.)
Cul
(Ezm., Gölcüğez K ./H asankale/Ezm ., Ardahan. Sarıka
mış ve köylerl/Kr.)
Çiş
(hemen her yerde)
Çöğdürme
(Saskara K ./H anak/K r.)
Çöydürme
(Ardahan, Sanlınmış ve köyleri/Kr.)
159
Eeeh
(yaygın)
Işek
(K âh ta/A d ı., A kçadağ/M l., D allıca K ./El., K eban/El„

Dy., K avakyolu K ./E zc., Mr„ Şenyurt K ./P erşem b e/
Or., T avu k lar K ./H ozat/T n ., Vn.)
Küçük
(yaygın)
Küçük abdest
(yaygın)
Lulu
(Korkut K./M ş.)
M îze
(K abaçalı K ./K iğı/B n.)
Piş
(Ba.)
Pişi
(Büyükhalkalı K ./B ak ırk ö y/lst.)
Sadır «
(Ş eb in k arah isar/G r.)
Sidik
(hem en h er yerde)
Siyek
(Tuzlacık K ./S o rg u n /Y z.)
160
b) Kaka :
Bırt
(Gm.)
Büyük
(yaygın)
Büyük abdesl
(yaygın)
Eee
(yaygın)
Ehi
Eeesi
(Ant., Bozdoğan/Ay., Ba.,. Gölpazan/Bil„ Biga/Çkl.)
FIS
(Gaz.)
Gaga
(Ama.)
Gi
c) Kusmuk :
Gasyarı
(oldukça yaygın)
Gay
(oldukça yaygın)
161
Gusuk
CGaz.)
Kargan
(A rd ah an -S an k am ış ve k öyleri/K r.)
Kasyan
(yaygın)
Kasiyen
(Bo.)
Kay
(yaygın)
Kuşak
(Mİ., Ödemiş/İz.)
Kusmuk
(yaygın)
İStlfar
(B a y a t/Ç r., K ap lık aya K ./H arp u t/E l.)
İstifra
(oldukça yaygın)
Kusuk
(Badem li B ./Ö d em iş/İz., B ozd oğan /A y., Brd., İz., Süle-
oğlu K ./E d .)
Soğurt
(G ölceğiz K ./H asan k ale/E zm .)
Vırtış
Yüreği dönme
(Saskara K./H anak/Kr.)
162
ç) Salya :
Alu
(Kabaçalı K ./K lğ ı/B n )
Salpak
(Bozdoğan/ Ay.)
Salya
(yaygın)
Sel
(D anpınar K ./Ada.)
Sogurt
(Ezm.)
Şafrit
(Çimenli K ./Tr.)
Şellek
(K arayaka B ./E rb aa/T o.)
Şepirik
(Şebinkarahisar/G r.)
Şogurt
(Bayburt/G m ., Ardahan. Sarıkamış ve köyleri/Kr., Ka-
vakyolu K ./Ezc.)
Şorik
(Akçadağ/M l., Dallıca K./E1., K eban/El., K aplıkaya K ./
H aıput/El., Şarkışla/Sv.)
Şoyonk
(Çamlıtepe K ./Pazar/R z.)
Şörük
(Erkilet K ./Turhal/To., Tülmen K ./U r„ Ur.)
163
5. Çocuğun Kullandığı, Yararlcndığı Araç-Gereç!e jîg ili Olanlar
a) Ayakkabı :
Papa
(Mn„ Ödemiş/İz., Sm., Y iğitler B./Lapseki/Çkl.)
Papalik
(Mş.)
Papba
(Banaz/U ş.)
Pape
(Mİ.)
Papı
(Ama., Ur.)
Papi
(Bandırm a/Ba,, lskilip/Çr., Ko., Vize/Krlc.)
Papık
(M erzifon/Am a.)
Papik
(Dallıca K ./El., El., G üm üşhacıköy/Am a.)
Pappa
(Af., Sandıklı/Af., Değirmenlikız K ./Brs., S a m ıç K ./
D ursunbey/Ba., Susuz K ./B u cak /B rd .)
Papo
(Kaplıkaya K ./H arp u t/E l.)
Popol
(Gölcüğez K yH asankale/Ezm „ A rdahan, Sarıkam ış
ve köyleri/K r.)
164
Pappı
(Tülmen K ./U r.)
Papu
(Bulanık/Mş.)
Popu
(Korkuteli/A ntJ
Papul
(Korkut K./Mş.)
Pati
(Ba.)
Patik
(hemen h er yerde)
Pati Ii
(Ceyhan/Ada.)
Pattık
(Ardahan, Sarıkamış ve köyleri/Kr.)
b) Başlık :
Börk
(Erkîlet K ./Turhal/To„ Suluova/Ama., Sv„ Şarkışla/
Sv., To.)
Gugul
(Gm„ Çimenli K./Tr„ tncidere K ./Y om ra/T r., Salyoz
K./Kelkit/G m .)
Iraçkın
(Sarnıç K ./D ursunbey/Ba.)
165
Kapşon
(Ezin., Gürsu B./Brs., Ks.)
Karlık
(Ezm.)
Kavuk
(Saflık K ./G örele/G r.)
Kep
(Uluk e n t/A rh av i/A r.)
Kukul
(Bayburt/G m .)
Kukuleta
CBrs., Gölcüğez K ./H asankale/Ezm ., V ize/K rk.)
Kula -
(Kabaçalı K ./K ifı/B n .)
Külah
(Dy.)
Külah
(Ada., H azinedar K ./D evrekâni/K s., İskenderun/H at.,
K aplıkaya K /H arp u t/E İ., Kurşuni u/Ç kr.)
Küllâh
(Ardahan, Sarıkam ış ve köyleri/K r.)
Kullik
Örek
(Hat.)
Papak
(Barbuzu B./Ml., Ç ırakm an K./Sm ., Mİ.)
166
Paşak
(Uzunköprü/Ed.)
Takik
(C eyiı an/A da.)
Takiye
(Borçka/A r.)
Takka
(Bayat/Ç r., Değiş K ./K aram an/K n., Gümüşhacıköy/
Ama., Kılcan K ./Uş., Kızılcasöğüt K./Acıpayam/Dz.,
Kurşuıüu/Çkr., Ödemiş/îz., Tefenni/Brd., Yz.)
Takke
(Brs., Büyükhalkalı K ./Bakırköy/lst., Dağıstanlı K ./
Ceyhan/Ada., Ceyhan/Ada., Değirmenlikız K ./Brs., De-
reköy K ./Acıpayam /Dz., Keçiborlu/Isp., Kü., Ks., Mn.,
Ödemiş/lz., Sarnıç K./Dursunbey/Ba., Süleoğlu K ./
Ed.p Sv.. Ulüborlu/Isp., Vize/Krk., Y enice K./Bozdo-
ğan/A y.)
Takya
CÇr., Silifke/İç.)
Takye
(Bayat/Ç r.)
Tata
(Büyükhalkalı K./Bakırköy/İst., Sm,t Süleoğlu K./Ed.)
Tayka
(Ama.)
Tekke
(Alpagut K./Bo„ H azinedar K./Devrekâni/Ks., Kavak-
yolu K ./Ezc.)
167
Tellik
CDarıpınar K ./A d a., Gebiz B ./S e rik /A n t.)
Terlik
(Adı., Dağıstanlı K./Ceylıan/A da., Dereköy K./Acıpa-
yam/'Dz., Sv., Şarkışla/Sv., Üngüt K./M r.)
Beşik :
Akvan
fBorçka/A r.)
Beleme
(Ks.)
Helam k
(Tavuklar K ./H ozat/Tn.)
H eilincak
tSalyoz K ./K elk it/G m .)
Höllüngeç
(D a n p ın a r K ./A d a.)
Ilıncak
(K a ra y a k a B ./E rb a a /T o ., K eb an /E l.. Ş en y u rt K ./P e r-
şem b e/O r.)
Ilıngaç
CZile/To., Ç r.. Göynük B ./N ş., G ü m ü şh acık öy/A m a., İs-
k ilip /Ç r„ Sm.. Y eşilö ren K ./A m a., Y z.)
İlincağ
(D allıca K ./E1.. El.)
Ilincah
(K avak yolu K ./E z c., Sılbıs K ./E z c.)
Kesik
(Dereköy IC./Acıpayam/Dz.)
Landik
(Aşağıkaym az K ./G ü rp m ar/V n .)
Leyli beşik
(Dy.)
Nenni
(M I.)
Sallancak
(Vize/Krk.)
Sallangaç
(İç., Tefenni/Brd., Kılcan K ./U ş.)
Sallıngaç
(Ü n g ü t/M r.)
Sancak
(Af., Sandıklı/Af., Bolvadin/Af., Alpagut K./Bo., Gür-
su/Brs., Es.)
Sangaç
Salıncak
(Ama., Ba., Dağıstanlı K ./C eyhan/A da., Dy., M erzifon/
Ama., Sarnıç K ./D ursunbey/Ba., Süleoğlu K./Ed.)
Salangel
(Aydınlık K./Tn.)
Salıngeç
(Ada., Ceyhan/A da., Ant., Büğüdüz K ./Ank., Dallıca K ./
EL, Güm üşhacıköy/Am a., M ağara K ./İç., Kızılcasöğüt
K ./A cıpayam /D z.)
169
Sergen
(Ama.)
Tekke
Tıngır
(Zile/To.)
Tekne
(Değlrmenlikız K ./B rs.)
ç) Emzik :
Bizik
(D arıpınar K ./A d a.)
Bal memesi
(D ağıstanlı K ./C ey h an /A d a.)
Boş meme
(Ceyhan./Ada.)
Cicik
(Çr„ H ozat/Tn., Sv., To.)
Emcik
(Dy.)
Em icek
Kotoşi
(Cam idağı K ./R z.)
Meme
(Ada., C eyh an /A da.)
170
Memek
(Üngüt K ./M r.)
Sorgeç
(Dereköy K ./A cıp ay am /D z)
Sorgu
(Yiğitler B./Bayram iç/Ç kl.)
Sorguç
(Yagyer K./M ilas/M ğ.)
Sormuk
(Avanos/Nş.. Büğüdüz K./Anlc., Kü., Şaturoğlu K./Mu-
cur/K rş., Göynülr/Nş., Ank., Sv.)
Sovmeç
(Korkuteli/Ant.)
Tedo
(El.)
Yalancı meme
(Alcçadağ/Ml., Ant., Bor/N ğ„ EL, Erkilet K ./Turhal/
To., Milas/Mğ., Mİ., Salilıli/Mn., Nğ., Sv., To.)
d) Giysi :
Asbap
(Ardahan, Sarıkamış ve köyleri/Kr.)
Cici
(Ama., ÇıraJıman K./Sm „ Es., Itaymazyaylası K./Es.,
Ks„ Ödemiş/İz„ Süleoğlu K./Ed., Tk.)
Cicisi
(Brs., Gümüşhaciköy/Ama., M erzifon/Ama.)
171
Esvap
(A lpagut K ./E o„ Adı.)
Fistan
(Ada., C eyh an /A da., D ağıstanlı IC./Ceyhan/Ada., Bay-
b u rt/G m ., Bozdoğan/A y., Dereköy K ./A çıp ayam /D z.,
G ölpazarı/Bil., K ızılcasöğüt K ./Ç ivril/D z., M erzifon/
Am a., S arn ıç K ./D u rsu n b ey/B a., Sılbıs K ./E zc., Silif-
lce/İç.)
M intan
(G ölpazarı/Bil., B o rçk a/A r.)
Sırt
(D arıpınar K ./A da.l
Tulum
(yaygın)
Urba
(G ölp azan /B il., Süleoğlu K ./Ed.)
Zıbın
(Af., Badem li B ./Ö d em iş/İz.. Bozdoğan/A y., Gebiz B ./
S erik /A n t., İç., K Bban/El., A rd ah an , Sarıkam ış ve köy-
leri/K r., Tavşanlı Kü„ T efenn i/B rd., U luborlu/Isp., Y e
nice K ./B ozd o ğan /A y.)
Zuban
(U r.)
Zubun
(Iskenderun/H at., Gaz., Gölcüğez K ./H asan k ale/
Ezm.)
e) Kundak :
Bağırdak
(K arayalca B ./E rb a a /T o ., G üm üşhacıköy/A m a.)
172
Belek
CAda., Ceyhan/A da., Dağıstanlı K ./Ceyhan/Ada., Arda
han, Sarıkam ış ve köyleri/Kr., Ayancık/Sn., Büyük-
halkalı K ./Bakırköy/Ist„ Darıpınar K ./Ada., Gaz., Ka-
vakyolu K ./Ezc., K eban/El., M ağara K./İç„ Ml„ Mu-
cu r/K rş., Salihli/Mn., Silifke/İç„ Sm.', Tuzlacılc K ./ Sor-
gun/Y z., Vn., Y aşy er K./M ilas/M ğ.) ■
Belenti
Boğ
(Sandıklı/Af.)
Dolama
(Ordu K./Sn.)
Dağıt
(Darıpınar K ./A da.)
Çığım bezi
(Avanos/Nş.)
Çıkı
(Akpınar IC./Bartın/Zn.)
Faşka
(Hazinedar K ./Devrekâni/Ks.)
Kundak
(yaygın)
Örek
(Dallıca K ./El.)
Sargı
(Salyoz IC/Kelkit/Gm.)
173
Sargu
(Bayburt/G m .)
Söbelek
(Şarkışla/Sv.)
f) Oturak:
Avroz
(Ed.)
Cüt
(A rdahan, Sarıkam ış ve lcöyleri/Kr.)
Çocuk oturacağı
(Badem li B./Û dem iş/İz.)
ÇömİGk
(Keçiborlu/Isp.)
D aar
(Hat.)
D ağar
(Çimenli K ./T r.)
Dahdah
(Sarnıç K ./D u rsu n b ey/B a.)
Dattâ
(K aym azyaylası K ./Es.)
Gecelik
(Büyiikhalkalı K ./B ak ırköy/İst.)
Havrız
(Uluborlu/Isp.)
174
Havruz
(Akkuş/Or., Ba., Bafra/Sm „ Bozdoğan/Ay., Brd., Ha-
lilbeyoğlu K ./Devrek/Zn., Sağlık K ./G örele/G r., Gr.,
Ordu K ./Sn„ Kılcan K./Uş., Ödemiş/Iz., Sv„ Şarkışla/
Sv„ Tavşanlı/Kü., Ur., Tülmen IC./Ur., Yenice K ./
Bozdoğan/Ay., Yz.)
Havruzluk
(Şenyurt K ./Perşem be/O r.)
Havuz
(Gaz.)
Hevrüz
(Devrekâni/Ks.)
Hovruz
Lazımlık
(yaygın)
Nünye
(İskenderun/Hat.)
Ördek
(oldukça yaygın)
Sibek
(oldukça yayguı)
Silbeş
(Yaşyer K ./M f.)
Silbiç
(Sille B./Kn.)
175
Silbinç
(Susuz K ./B u c a k /B rd )
Silbinç
(Tefenni/Brd.)
Şllbiç
(K orkuteli/A nt.)
T ağ a r
(Gm.)
Tufa
(Sandıklı/Af.)
VI
Çocuk görm e, a ğ a ç dikme, diş
hediği (Buğdayı), s a ç kesm e,
yaş günü, sünnet, beşik kertm e,
a sk e re uğurlam a
A. ÇOCUK GÖRME
1. Çocuk Görme'nin Öteki A dları:
Bebe Görmesi,
(Ormanlı K ,/Inecik/Tk.)
Bebek bakmak,
(Sarayköy/Dz„ Uzunköprü/Ed.. Banaz/U ş.)
Bebek görme,
(Ba., B ayat/Ç r., Büyükhalkalı K ./Ealtırköy/îst., Hazi
nedar K ./Devrekâni/Ks.)
Bebek kutlama,
(Ödemiş/İz.)
Beşik görme,
(Merzifon/Ama.)
Çocuk bakmak,
(Bademli BVÖdemiş/İz.)
Çocuk beneği,
(Uluborlu/Isp.)
177
Çocuk görme,
(N azilli/A y., D ü zce/B o., Çr„ B a y a t/Ç r., İskilip/Çr.,
H acıh am za B ./Ç r., D erek öy/A cıp ayam /D z., El„ Ka-
vakyolu K ./Ezc„ K aym azyaylası K ./E s., Sağlık K ./Gö-
ı-ele/Gr., Gm., Ayışığı K ./Y a y la d a ğ ı/H a t., İz., Silifke/
İç., Belciralan K ./İç.‘, M ağ ara K ./İç.. Pınarb aşı/K y„
Gömeç K ./K y„ V ize/K rk ., Pehlivanköy B ./K rk ., Krş.,
M u cu r/K rş., Ş atu roğlu K ./M u cu r/K rş., K ç., G ölcük/
K c.. M aşukiye K ./K c„ Değiş K ./K a ra m a n /K n „ S im av /
K ü., Mİ., B arbuzu B ./M l., H atunsuyu K ./M l., A kça-
d ağ/M l.. M ıdyat/M d., Bulanık/M ş„ Nş„ Aklcuş/Or.,
Ş en yu rt K ./P erşem b e/O r„ Rz., P az a r/R z „ P e rv a ri/S r„
Sn., Tk., To., Zile/To„ K a ra y a k a B ./E rb a a /T o ., A kça-
a b a t/T r., Tn., Vn., G ü rp m ar/V n ., Y z„ B artın /Z n ., H a-
lilbeyoğlu K ./D evrek /Z n .)
Çocuk kademi,
(M ilas/M ğ., Y a ş y e r K ./M ilas/M ğ.)
Çocuk kutlam a,
Üst., Ö dem iş/İz., Badem li B ./ö d e m iş/İz ., T avşan lı/
Kû.)
Çocuk YOŞi>
(Yerltesik B ./M ğ.)
Çocuk yoklama,
(M erzifon/A m a., Ank., İç., Kn.)
Dığaeken görme,
(K aplıkaya K ./H arp u t/E l.)
Doğdu görmeye gitme.
(Adı.)
Doğduya gitme,
(Sandıklı/A f., K ızılcasöğüt K ./Ç ivril/D z., U r.. Tülmen
K ./U r.)
Doğguça gitme,
(Bozdoğan/A y.)
Doğguluğa gitme.
(Yenice K./Bozdoğan/A y.)
Doğum görme,
(Kâhta/Adı., Teğmen K./Adı„ Ba., Kaplıkaya K ./Har-
put/EI.)
Doğum tebriği,
(Dz.)
Doğuya gitme,
(Bolvadin/Af., Gebiz B ./Serik/A nt., Ba., Sarnıç K ./
Dursunbey/Ba., Brd., Isp., K araağaç/Isp., Kü., Deliga-
zi K ./Sv.)
Geçmiş olsuna gitme,

Görme,
(Sille B./Kn.)
Gözaydına gitme,
(Ağ., Brs., Şebinkarahisar/Gr., Kü.. Bağlam a K./Nğ.,
Akkuş/Or„ Güneşler K./Sk.)
Gözaydmlanma,
(Büyükhalkalı K./Balcırköy/lst.)
Kadının üstüne gitme,
(Pülümür/Tn.)
Körpe görümü,
(ICeban/El.)
Lohusa bakma,
(Keçiborlu/Isp., İncidere IC./Yomra/Tr.)
Lohsa bellemek,
'(M r.)
179
Loğsa bakmak,
(Gr.. Salyoz K./Kelkit/Gm., Aldcuş/Or.)
Lohusa görme,
(Dy., Eze., Es., Gm., Bayburt/Gm ., Devrekâni/Ks„ Ha
zinedar K ./Devrekâni/Ks„ Mr., Ayancık/Sn„ Ordu IC./
Sn., Sv„ Şarltışla/Sv., Deligazi K./Sv., To., Zile/To.,
Tr., Çimenli K ./Tr., A kçaabat/T r.)
Lohusa görümü,
(Keban/El.)
Lohusa yoklatma,
(Sv.)
Lohusaya gitme,
(Af., Büğüdüz K./Anlc., Ant., Gölpazan/Bil., Bo., Göy-
nük/Bo., Ed., Süleoğlu K./Ed., Mn„ Salihli/Mn., ICa-
rayak a B./Erbaa/T o.)
Lohusa ziyareti,
(Gürsu/Brs., Çkl., Lâpseki/Çkl., îç„ Kulu/Kn., B afra/
Sm.)
Mübarek olsuna gitme,

(Değirmenli K./Brs., Y arm a B./Kn.)
Nefse belleme,
(Gaz., Kilis/Gaz., Çakallı K./Kilis/Gaz., Üngüt K./M r.)
Ninin bakmaya gitme,

(Susuz K ./Bucak/Brd.)
Nohusa görme,
(Sılbıs KVEzc., Kaplıkaya K ./H arput/El„ Ezm.l
Oğul yaşı,
(Uş., Banaz/Uş., Kılcan K./Uş.)
Serdayin.- .
(K abaçalı K ./K iğı/B n.)
Töre,
(Sm.1
Uğrak,
(Vn.)
Uşak görme,
(Kurşunlu/Çkr.)
Uzun ömüre gitme,

(Yiğitler B./B ayrain iç/Ç k l.)
Yoklama,
(Gölcüğez K ./H asankale/Ezm ., Bor/N ğ.)
Zestan görmek,
(Mş., Korkut K./M ş.)
2, Anneyi Kutlama Zam anları :
Doğum yapan anne ile çocuğunu ziyaret etmenin,

yoklamanın geçerli zam anlan yandaki zaman dilim
lerini izlem ekted ir: «Kırkı içinde, kırkı çıkana ka
dar», «ilk üç günü içinde», «doğar doğmaz», «ilk
haftasında», «on gün içinde», «kırkından sonra» ve
«yılı içinde».
3. Çocuk Görme Sırasında Çocuk İçin Söylenen Kalıp S ö z le r:
«Adı ile bir yaşasın», «adını biz verdik, yaşını Allah

versin», «ak bahtların olsun», «ak sakallı olsun»,
«akıllı kemalli olasın», «Allah ağrı acı göstermesin»,
«Allah akıl, fikir versin». «Allah analı, babalı büyüt
sün», «Allah analı babalı etsin», Allah bağışlasın»,
181
«Allah binalı etsin», «Allah dört başı tekm il etsin»,
«Allah elem keder vermesin», «Allah kadem li etsin»,
«Allah onu ölm ezler defterine yazsın», «Allah uzun
öm ür versin», «Allah vatana, m illete bağışlasın»,
«analı, babalı büyütsün», «ananı babanı başından e k
sik etmesin», «anasıyla babasıyla uzun ömürlü ol
sun», «başı devletli olsun», «ben seni gördüm, sen de
çok iyi günler göresin», «ben seni gördüm, sen de
iyilik gör», «binası bek olsun», «binası sağlam ol
sun», «büyük adam olasın», «büyüsün adam olsun»,
«büyüsün gelin olsun», «devlet hayrını görsün», «dev
lete millete hayırlı olsun», «dört başı m am ur olsun»,
«dört gözden ayırm asın», «dört gözle büyüsün»,
«elin ayağın düzgün olsun», «gelinliğini görürüz in
şallah», «gözümüz değm ez inşallah», «günün uzun
olsun», «hayırlı evlât olasın», «hayırlı ve salih o la
sın», «iyi günler göresin», «kazasız belâsız büyüye
sin», «kırkbir buçuk kere m aşallah», «kıymetin bol
olsun», «köklü binalı olasın», «m aşallah», «nasipli,
kısmetli olsun», «oğul, yaşın kutlu olsun», «ömrün
çok ola», «ömürlü olsun», «ömrü uzun, düğünü gü
zün olsun», aömrü uzun, rızkı bol olsun», «ömrüyle
yaşasın», «saçın ağarsın», «şansın bol olsun», «sün
netliğini de görürüz inşallah», «uğurlu, kademli ol
sun», «uğuru yarasın», «uykum senin olsun», «uzun
ömürlü olasın», «üstü ekm ekli, yüzü hayırlı olsun»,
«yaşı uzun olsun», «yaşıyla yaşasın».
4. Çocuk Görme Sırasında Anne İçin Söylenen Kalıp S ö z le r:
«Ağzının tadıyla büyütesin», «Allah, başa kadar v er

sin», «Allah dört göz arasından ayırm asın», «Allah
182
kurtardı, Allah sana bıraksın», «Allah yatağını dolu
kaldırsın», «anneliğin mübarek olsun», «ayağı evinize
uğur getirsin», «döşeğin hafif olsun», «döşeğin ha
yırlı olsun», «döşeğin yelincek ola» (Hastalığın uzun
sürmesin anlamına), «ekmeğini yemek, gömleğini giy
mek nasip etsin», «elin ayağın kavuştu çok şükür»,
«fazlalığın analı babalı büyüsün», «geçmiş olsun»,
«gözün aydın olsun», «güle güle büyütesin», «ha
yırlı olsun», «iyi günler göresin», «mübarek olsun»,
«mürüvvetini göresin», «siz sizi soğuktan koruyun»,
«sütün bol olsun», «şükürler olsun», «yatağın dolu
kalkasın», «ziyadeniz analı babalı büyüsün».
5. Çocuk İçin Armağanlar :

Altın
(yaygın)
Altın nazarlık
(yaygın)
Ayakkabı
Başlık
Bebe takım ı
(yaygın)
Beşibiryerde
(yaygın)
Beşik takımı
Battaniye
Boncuk
(yaygın)
Bornoz
Çorap
183
Fort-bebe (port-bebe)
H azır elbise
Hesap cüzdanı
İç çamaşırı
(yaygın)
Kazak
Kırk gömleği
Kundaklık
Küpe
M a m a kapları
M aşallah
(yaygın)
Mendil
Nazarlık
(yaygın)
Oyuncak
(yaygın)
Önlük
Para
Patik
P ijam a'
Sarı lira
Tulum
(yaygın)
Tülbent
Zıbın
6. Aline İçin A rm ağanlar (Süs ve kullanım için)
Altın
Cyaygın)
184
Bardak
Basma
Bilezik
Buzağı
Çanak
Elbiselik
(yaygın)
Eşarp
Fanila
Gecelik
Havlu
(yaygın)
Kolonya
(yaygın)
Kuzu
Örtü
Pazen
Tabak
Tas
Tava
Terlik
Yazma
(yaygın)
Yemeni.
7. Anneye Götürülen Yiyecek ve İçecekJer (İlk günlerinde

akrabaları, komşuları ve yakınlarınca götürülenler) :
Börek, bulamaç, büskivi, çorba, hamursuz, haside

(un, yağ ve şeker karışımı bir tür yiyecek), helva,
185
kaz dolması, kek, kesme şeker, kete, kurabiye, m a
karna, muhallebi, nişasta, pasta, paluze, pekmez,
pelte, peynirli çörek, pirinç çorbası, süt, sütlâç, ta-
hlnli çörek, tavuk kızartm ası, toz şeker, un, yağlı ek
mek, yoğurt, yum urta.
Açıklayıcı Ö rnekler :
Ö rnek : 1
«Çocuk görmeye ilk gününden yaşına girinceye kadar
gidilir. Kırklı kadın ötekinin kırkı çıkıncaya kadar g i
dem ez. Ziyarete gelm iş ay halindeki kadınlar çocuğa
bakam azlar. Fazla ziynet takm ış olanlar, ziynetini çı
karm adan odaya alınm az. Bu arada eve dışarıdan tuz
ve un alınm az. Çocuğa altın takılır, bankada hesap
açtırılır, çocuk eşyaları götürülür (iç, dış çam aşırları,
başlıklar, nazarlık gibi). Eve de yiyecek, baklava1, çe
şitli ta tlıla r götürülür. Anneye yakınları hediye verir
ler. Büyük anne, büyük b ab a altın bilezik yaparlar.
Kızın annesi karyola, y atak takım ı hazırlar, torununa
da altın veya bilezik tak ar. Biz çocuk görmeye ‘be
bek bakm ak' veya ‘oğul yaşı' deriz. Anneye ‘Bebe
ğin yaşı uzun olsun’, 'Hayırlı, ömürlü olsun, düğünü
güzün olsun' denir. Çocuğa da 'ben seni gördüm,
sen iyilik, varlık, sağlık g ör’ denir.»
(K K .: S ab ah at Ö., 41, B an az/U ş.)
Ö rnek : 2
«Çocuk doğduktan birkaç gün sonra, çocuk görmeye
gidilir. Bu ziyaret uzun süre devam eder. Konu kom
şu giderler hep. Çocuğa takım , çam aşır, şapka, pa
tik, battaniye gibi şeyler götürülür. Yakınları altın ta
karlar. Bunun dışında hali vakti pek iyi olmayan âile-
186
ler evlerinde bulunan şeyleri götürürler. Üzüm. ayva,
elma, bulgur, yemek, nar, mercimek gibi şeyler. Para
da götürülür. Bu meyvalar, yemekler anne içindir.
Çocuk görmeye gidenler 'lohusaya gidiyoruz’ derler.
Evdekîlere 'gözünüz aydın’, 'Allah analı babalı bü
yütsün, size de gününü göstersin' denir.»
IKK.: Emine U., 53, K arayaka B./Erbaa/T o.l
Örnek : 3
«Ne zaman elin düşerse, o zaman gidersin. Burası
şehir değilki belli bir günü olsun. Köyde işin bitecek
ki, gezmeğe de, çocuk görmeye de vakit bulasın. Şor
(bez) götürülür, giyecek götürülür, taze tereyağı, yu
murta, pirinç götürülür. Gidince çocuğun üzerine
boncuk, nazarlık gibi şeyler takılır. Öyle adı madı
yoktur. Çocuğu görmeye konu komşu beraber gider
ve giderken de filânca uşak yapmış, görmeye gidelim
diye birbirlerini seslerler. Anneye gözün aydın, evin
ocağın şenlendi. Eh, bir enişte sahibi oldun (eğer ço
cuk kızsa). Allah tez büyütsün. Ocağın şenlenecek,
Allah bağışlasın denir (eğer çocuk oğlansa). Çocuğa
da maşallah, maşallah, Allah nazarlardan saklasın.
Allah anasına babasına bağışlasın, denir.»
(KK.: Rabıye T., 70. Çamlıtepe K ./Pazar/R z.)
B. AĞAÇ DİKME
1. Çeşitli Amaçlarla Ağaç Dikme Âdetinin

Görüldüğü ve Bilindiği Yerler :
(Ada., Dağıstanlı K ./Ceyhan/A da., İmamoğlu K ./A d a ,

Adı., Köle K ./Eleşkirt/A ğ., Çubuk/Anlc., An., Ant.,
187
Borçka/A r., Yenice K ./Bozdoğan/Ay., Ba.. Kabaçalı
K ./K iğı/Bn., G ölpazan/Bil., Bayır K./Eil.j Düzce/Bo„
Göynük/Bo., Tefenni/Brd., Dereköy K ./A cıpayam /
Dz., Sılbıs K ./Ezc., Ezm., Gölcüğez K ./H asankale/
Ezm., Es.. Bayburt/G m ., Salyoz K./Kelkit/Gm„ Hat..
Ardalıan/K r.. Sankam ış/K r., İç., Silifke/Iç., K aram an /
ICn., Mİ., IVIn., Salihli/Mn„ Üngüt IC./Mr., Bağlam a
K./Nğ., Ayancık/Sn., Şenyurt K./Perşem be/O r., Rz.,
Sk„ Sm„ Bafra/S m ., P ervari/S r., Sn., Ordu K./Sn.,
Sv„ Şarkışla/Sv., Deligazi K ./Sv„ Mallcara/Tk., To„
Hozat/Tn.. Aydınlık K./Tn„ Tülmen K ./U r., Vn., Gûr-
pınar/V n„ Aşağıkaymaz K /G ürpm ar/V n., Tuzlacılc
K ./Sorgun/Yz., Bartın/Zn.)
'2. Çocuk Adına Dikilen Ağaçlara Verilen Adlar :
Anduç
(İç.)
Boy ağacı
(Şenyurt K ./Perşem be/O r.)
Filiz
(Af.)
Hayat ağacı
(Ayancık/Sn.)
Hediye ağacı
(Sn.)
İsim ağacı
(Akkuş/Or.)
Ömür ağacı
(Uzunköprü/Ed.)
188.
Yaş ağacı
(Ada.)
Yaşıt
(Sm.)
Kimi zamanda dikilen ağaca ya da ağaçlara çocu

ğun adı veriliyor. Örneğin «Ali'nin kavaklığı», «Ha-
san'ın elması», «Ayşe’nin dutu» gibi.
Açıklayıcr Örnekler :
Örnek ; 1
«Ağacın büyüyüp geliştiği nispette çocuğun da bü
yüyüp sıhhatli olacağına ve yaşayacağına inanılır.
Bu ağacın kurumasından çocuk adına endişe edilir.
Ağaç kuruyunca çocuğun hastalanacağına veya öle
ceğine inanılır.»
(KK.: Hayriye E., 65, Ayancık/Sn.)
Örnek : 2
«Dikilen ağaç rüzgârdan, yelden kırılırsa çocuğun

başına bir kaza geleceğine inanılır. Eğer ağaç ku
rursa, çocuğa bir şey olacak diye korkulur.»
(K K .; Aniş D.. 65, D eligazi K./Sv.)
Örnek : 3
«Uşak ağaç gibi yeşersin, filizlensin, gürbüz olsun

diye ağaç dikilir. Adına da ‘boy ağacı' denir. Ağaç
kesilir veya kurursa uşağın ömrü uzun sürmez veya
parlak olmaz. Bazıları bir iş yapacakları zaman ağa
cın kuru yahut yeşil olmasına bakarlar.»
(KK.: Hatice B., 69, Şenyurt K./Perşembe/Or.)
1B9
Örnelc : 4
«Bazı yörelerde ağ a ç dikm e âdeti vardır. M eselâ ço

cuk doğduğu gün tarlay a veya bahçeye ağaç dikilir.
Tutarsa veya iyi yetişirse çocuğun nasibinin bol,
şanslı olacağı inancına varılır. Çocuğun yaşı ile a ğ a
cın yaşı aynı olduğu için yetişm esi, boylan da aynı
olur. Bu â d e t hem en hem en kalkm ıştır denebilir. A y
rıca çocuğun yaşam ası için de ağaca veya doğduğu
yere çivi çakılır. Bu dikilen ağaçla çocuğun kaderi
arasında bağlantı vardır. A ğaç kurursa çocuğun n a
sibinin kıt, hayatının zo rlu klar içinde geçeceği, genç
yaşta kaza veya ona benzer bir şekilde öleceği inan
cı vardır. Bu ağacın dallanm ası, yeşerm esi, çocuğun
nasibinin bol, şansının açık olacağı şeklinde tab ir
edilir.»
(KK.: M ehm et K., 50, Aı*dahan/Kr.)
Örnek : s
«Bu ağaç kesilir yah u t kurursa çocuk ölür.»
(D.: Mukaddes Ç., Kavalcyolu K ./Ezc.)
Ö rnek : 6
«Andıç (çocuk için dikilen ağaç) kesilmez. Andıç
kurursa, o çocuğun şanssız, uğursuz olacağına yo
rumlanır. Andıç meyve verirse, en büyük hisse ço
cuğa verilir.»
CKK.: Cem ile K., 69, İç.)
C. DİŞ H EDİĞİ
1.. Diş Hediği'nin (buğdayının) Öteki Adları :
Buğday dirlimesl
(Dereköy K./Acıpayam /Dz.)
190
Dirgit dökme
(Isp.)
Dişaşı
(Brd., Tefenrii/Brd., Çr.)
Diş börtmesi
(Silifke/İç., M ağ ara IC./iç.)
Diş bulguru
(Çubuk/Anlı., Ank., Büğûdüz K./Ank„ Ba., Susuz
K ./Bucak/Brd„ Kurşunlu/Çkr., Tumarlı K./ÇIır..
Ço., Dereköy K./Acıpayam/Dz„ Krş., Şaturoğlu K ./
M ucur/Krş., Kr., Kulu/Kn., K aram an/K n., Simav/Kü.,
Göynük K./Nş„ Avanos/Nş., Bor/N ğ., Bağlam a K ./
Nğ„ Uş., Banaz/Uş„ Kılcan K./Uş.)
Diş dilgiti
(Ant., Koi'lcuteli/Ant.)
Diş dirgiti
(Çaykenarı K./KorkutelI/Ant„ Gebiz B./Serik/Ant.)
Dişedi
(Ank.)
Dişemiş
(Değiş K./ICaraman/Kn.)
Diş günü
(Malkara/Tk.)
Dişlik
Diş göllesi
IBolvadin/Af., Beypazarı/Ank., Uluborlu/Isp.)
191
Diş hediği
(A d a., C e y h a n /A d a ., Adı., A ğ., K öle K ./E le ş k irt/A ğ .,
A m a., S u lu o v a /A m a ., Y u v a K ./K ın k k a le /A n k „ K a-
b a ça lı K ./K iğ ı/B n ., B a y a t/Ç r., İsk ilip /Ç r., Dz., Dy., El.,
K e b a n /E l„ D allıca K ./E L , K a p lık ay a K ./H a rp u t/E l.,
Sılbıs K ./E z c ., K avalcyolu K ./E z c ., G ölcü ğez K ./H a -
s a n k a le /E z m ., M ih alıççık /E s., G az., K ilis/G az., Ç a-
k allı K ./K ilis/G a z ., Ş e b in k a ra h isa r/G r., Gm „ S alyoz
K ./K e lk it/G n ı., H at., Isk e n d e ru n /H a t., A yışığı K ./Y a y -
lad ağ /H at.', S a rık a m ış /K r., A rd a h a n /K r., S a s k a ra IC./
H a n a k /K r., Ç ıld ır/K r., îç„ P m a rb a şı/K y ., K n., K a ra -
m a n /K n ., Mİ., A k ç a d a ğ /M l., B a rb u z u B ./M l.,-M r., Ün-
g ü t K ./M r., M id y at/M d ., B u lam lc/M ş., K o rk u t K ./M ş„
Ö zkonak B ./A v a n o s /N ş ., Sm „ B a fr a /S m .. P e rv a r i/S r.,
Sv„ Ş a rk ış la /S v „ D eligazi K ./S v ., To., 2 ile /T o . ,K a ra -
y a k a B ./E rb a a /T o ., E rk ile t K ./T u rh a l/T o ., Tn., Pülü-
m ü r/T n „ A ydınlık K ./T n „ U r., T ü lm en K ./U r., Y z..
B o z la n b a ç K ./Ç e k e re k /Y z „ T u zlacık K ./S o rg u n /Y z .)
Diş m ısırı
(K a y m a z y a y la sı K ./E s .)
Diş tohum u
(Y iğ itle r B ./B a y ra m iç /Ç k l.)
D u zlam a
(S an d ık lı/A f.)
G ölle pişirm e
(A f.)
H e d ik dişi
(V n., G û rp ın a r/V n ., A ş a ğ ık a y m a z K ./V n .)
Kolyo
(A r.)
192
Örnek : ı
«Bizim burada ‘diş hediği' deriz buna ve de ço

cuğun ilk dişi çıktığı zaman yapılır. Buğday, nohut,
mısır karıştırılarak kaynatılır. Çocuk evin ortasına
oturtulur. Komşular çağırılır. Çocuğun önüne ma
kas, ayna, Kur’an, kalem, altın konur. Bunların
her birinin ayrı ayrı anlamı vardır. Meselâ çocuk
makası alırsa terzi, aynayı alırsa berber, Kur’anı alır
sa hoca1, kalemi alırsa okuyup adam olacağına ina
nılır. Çocuğa bu saydıklarımdan bir tanesi aldırtılır,
başından aşağı da bir tabak hedik dökülür. Hedik,,
gelenler tarafından hazırlanır ve hep beraber yenilir.
Gelen boş gelmez, ufak da olsa çocuğa bir hediye
getirilir.
Diş buğdayını kimi böyle yapar, yani evine misafir

çağırarak, kimi de tabak tabak komşulara dağıtır.
Komşular da tabağın içine para, çorap, mendil, oyun
cak gibi hediyeler koyarlar...»
CKK.: Mükerrern Ö„ 40, Ceyhan/Ada.)
Örnek : 2
«Biz buna 'diş hediği' deriz. Çocuğun ilk çıkan dişini

gören bir gömlek biçer ve diker. iOcağa diş hediği
konur. Bu buğdayın en iyi cinsten ve kurt yememiş
olmasına dikkat edilir. Çocuğun dişleri iri çıkmasın
diye içine nohut konmaz. Pişen hediğin bir kısmı ço
cuğun üzerine örtülen beyaz bir bezin üstüne dökü
lür, taneler kapışılarak yenilir. Geri kalan kısmı da
ta b a k la ra k o n a rak kom şu lara dağ ıtılır. T a b a kların üs
tü ceviz, şek er ve kuş üzüm üyle süslenir. K om şular
tab a ğ ı boş g ö n d erm ez, içine uygun b ir hediye k o y a r
lar».
(KK.: H uriye Ç., 43 , Suluova/A m a.]
ö rn e k : 3
«Bu âdetin m a h alli adı 'diş h ed iğ i1 dir. Çocuğun di

şinin çıktığını gören aile buğdayı s ıca k suda iyice
haşlar, bunun ü stü n e üzüm ve leblebi koyar. Kimi yö
relerde hedik h erkese d ağ ıtılır, kim i yörelerd e ise hı
sım v e a k ra b a la ra d ağ ıtılır. H ediği alan e vle r hedik
kabının boş v erilm em esi için kabın içine p ara, m en
dil, ç o rap , e şa rp koyarlar. Ç ocu ğ u n k aç dişi çıkm ış
sa, o k a d a r bu ğ day tan e si y u ttu ru lu r. Bu âd e tte n
m a k s a t çocuğun dişlerinin ölü n ceye k a d a r sağ lam
kalm asıdır.»
CKK.: îm m ühan A., 55, S an k am ış/K r.)
Örnek : 4
«Diş buğdayı çocuğun ilk dişi ç ıktığ ın d a yapılır. İlk

dişin çıktığ ın ı gören kim se çocuğun göm leğini yırtar,
çocuğa yeni b ir g ö m lek diker. Bunun üzerine ç o c u
ğun ailesi 'h e d ik ’ kaynatır. H edik buğday, m ısır, n o
h ut fasu lye h aş la m as ıd ır. Ü stüne şeker, ceviz v e fıs
tık konulur g elen lerle b e ra b e r yenilir. A yrıca a k ra
b alara v e kom şulara da dağ ıtılır. O n la r da ta b a ğ a p a
ra koyup, gönderirler.»
(K K .: N azm iye K., 50, D ağıstanlı K ./C eyhan/A da.)
194
öm elc : 5
«Çocuğun ilk dişi çıktığında yapılır. Bir kalburun üs

tü kurdelelerle süslenir. Kalburun içine makas, kitap,
bilezik vb. konur. Misafir çağırılır. Cuma günü öğle
selası okunurken çocuk bu kalbura oturtulur. İyi di
leklerle ve zılgıtla çocuğun başına hedik dökülür. Diş
leri sağlam olan birisi çocuğun başından ağzı İle he
dikten alır. Bu alınan hedik bir ipe saplanarak çocu
ğun bir tutam saçına bağlanır. Böylece çocuğun diş
lerinin sağlam olacağı düşünülür.»
CKK.: V akıfa D„ 67, Kilis/Gaz.)
Örnek : 6
«Tanıdıklar ve akrabalar çağırılır, hedik (buğday) kay

natılır. Bir kalbura Kur'an, ayna, makas, kitap, altın
gibi çeşitli eşyalar konur. Çocuk kalburun içine otur
tulur. Cuma selası okunurken başına hedik dökülür.
Dişi sağlam olan biri ağzına? hedik alır, o hedikler
ipliğe saplanır ve çocuğun dişi sağlam olsun diye
omuz başına iğnelenir.»
(KK.: Melek A., 46, Iskenderun/Hat.)
Örnek : 7
«Çocuğun dişinin ilk çıktığını gören kimse bir iç göm

leği yapar çocuğa mutlaka... Anne diş bulguru pişi
rir. istediklerini davet eder. Sofraya ‘döküntü1 (çerez)
düzer, bulguru koyar; en ortasına da çocuğu oturtur.
Başından avuçla bulgur atılır, ‘gelen dişleri kolay, öm
rü uzun olsun’ denir. Mumlar yakılır. Gelenler vazi
yetlerine göre hediye getirirler,»
(KK.: Şükran T., 41. Kn.)
195
Ç. SAÇ KESME
Saç Kesme Âdetinin Bilindiği Y e rle r:

(Ada:. C ey h an /A d a., D ağıstanlı K ./C ey h a n /A d a ., Adı.,
Af., A ğ., Köle K ./E le şk irt/A ğ ., Y eşilö ren K ./A m a„ Borç-
k a /A r., U lukent K ./A rh a v i/A r., N azilli/A y„ Bozdo
ğ a n /A y ., Ba., B rs., Brd ., Ç r„ B a y a t/Ç r., Îskilip/Ç r., Sa-
raylcöy/D z., D ereköy K ./A cıp ay am /D z., EL, Eze., Ezm .,
K aym azyay lası K ./E s., B ay b u rt/G m „ H at., Ayışığı K ./
Y a y la d a ğ /H a t., K eçib orlu /Isp ., îz.. Badem li B ./Ö de-
m iş/Iz., îç„ V ize/K rk ., K rş., K c., A k çadağ/M l„ Ml„
M a , Salilıli/M n., Ü ngiit K ./M r., M idyat/M d„ Y aşy er
K ./M ilas/M ğ., B ulanık/M ş., K ork u t K ./M ş., Mş„ Nş.,
Ş en yu rt K ./P erşem b e/O r., B a fra /S m ., Sn., To., A k ça-
a b a t/T r„ Tn., T a v u k la r K ./H o zat/T n ., P ü lü m ü r/T n .,
A ydınlık K ./T n., U r., Vn., A şağıltaym az K ./V n ., Boz-
la n b a ç K ./Ç ek erelt/Y z., Tuzlacılc K ./S o rg u n /Y z .)
Ö rnek : J
«Gocuğa bir sebeple saç uzatm a adanm ışsa, yılı g e
lince, hangi ziyarete adanm ışsa oraya gidilir. Bu
nun için iki üç gün önce akra b a, eş, dost davet
edilir. Kurban alınır. Z iyaretten önce kaç kurban
adanm ışsa, kurbanlar kesilir. Kurban kanından ç o
cuğun alnına bir p arça sürülür, kurban üstünden
atlatılır. Sonra berber çocuğun saçını keser. Ana,
boba ve yakınları berbere bahşiş verirler. O rada1 y e
nilir, içilir. Artan et fak ir fukaraya dağıtılır.»
(KK.: Cem ile K„ 69, îç.)
Ö rnek : 2
«Çocuk bir yaşına geldiği zam an saçı kesilir. Kesi
len saç terazinin bir kefesine konur. Diğer kefeye
196
de mali duruma göre bozuk para konur. Kefeler ay
nı seviyeye geldiği zaman saçlar alınır ve saklanır.
Para ise fakirlere dağıtılır.»
(KK.: Melâhat ö „ 40, Bayburt/Gm.)
Örnek : 3
«Çocuğu yaşamayanlar yedi yaşına kadar çocuğun

saçını kesmezler. Gocuk yedi yaşını bitirirken kimisi
bir kurban, kimisi yedi kurban alarak ya evinde ak
raba ve komşularım çağırarak veya ziyarete götü
rerek saçı da kurbanı da keser. Normal olarak ço
cuk bir yaşına geldimiydi ufak bir eğlence ile saçı
kesilir.»
(KK.: Hatice A., 37, Tn.)
D. YAŞ GÜNÜ
örnek : 1
«Biz ele (öyle) birşey bilmeyek. Uşağın hangi gün

doğduğunu bile unuturuk. Yaş günü de neymiş ki?...»
(KK.: Saadet A., 45, Gölcüğez K ./H asankale/Ezm J
öm elt : 2
«Yaş günü yeni icat oldu. Gavur icadı işte...»

(KK.: Hacer Ş., 55, Mr.)
Örnek : 3
«Önceleri böyle birşey yapılmaz, gavur âdeti denir

di. Şimdi yavaş yavaş yaş günü de yapılıyor.»
(KK.: Hürmüz D., 70, Gr.)
197
Ö rn ek : 4
«Yaş günü yeni â d e t, gavurların çıkardığı şey, ca-

h a lla r yap ıyo rlar, b iz yapm adık.»
CKK.: S e h e r C., 50, Ü n g ü t K ,/M r J
Örnek : 5
«Köyde yaş günü ne a ra r. Z avallı a n a la r bebelerinin

ne zam an doğduklarını bile bilm ezler. Hem zaten
ondan d ah a mühim işlerim iz var. Öyle ıvır zıvırla u ğ
ra şa ca k v a k tim iz yok bizim. Ne eskiden yapardık,
ne de şim di. Y a ş günü m aş günü bilmeyiz.»
CKK.: M akbule Ö., 05, Aydınlık K ./T n .)
Ö rnek : 6
«Büyük şehirlerde oluyor, am a biz yapm ıyoruz. Yeni

gelen kaym akam geçen gün oğlunun yaş gününü
yaptı. Y an i biz y e rlile r d ah a yapm ıyoruz.»
CKK.: S a a d e t E., 43, P ü lü m ü r/T n .)
E. BEŞİıK KERTME
Beşik K e rtm e ’nin Ö teki Adları- :
B ag ırdaktan (*) sözlü,

CÎsabeyli K ./N azilli/A y.)
Beş kertm e,
(A f.)
(*) Çocuğu beşiğe yatırdıktan sonra üzerine bağlamak için kullanılan sar
gının adı.
198
Beşik kertme-beşik kertmesi,
(Ada., Ceyhan/A da., Dağıstanlı K ./Ceyhan/A da., Adı.,

Af., E leşk irt/A f., Am a., M erzifon/Ama., Suluova/Ama.,
Yeşilören K ./A m a., Çubuk/Ank'.. Y u v a K ./K ırıkkale/
Ank., Büğüdûz K ./A nk., Ant., Ç aykenan K ./K orkuteli/
Ant., K orkuteli/A nt., Gebiz B ./S erik /A n t., Ba., Kaba-
çalı K ./K ifı/B n ., Düzce/Bo., Alpagut K ./Bo„ Brd.,
K urşunlu/Çkr., Tum arlı K ./Çkr„ Çr„ İskilip/Çr., De-
reköy K ./A cıpayam /D z., Sarayköy/Dz., Dy., EL, Ke-
ban /El., Dallıca K./E1., K aplıkaya K ./H arput/El., Eze.,
Sılbıs K ./Ezc., K avakyolu K ./Ezc„ Ezm., Gaz., K ilis/
Gaz., Çakallı K ./K ilis/G az„ Gr„ Şebinkarahisar/G r.,
Gm., Bayburt/G m ., Salyoz K ./K elkit/G m „ Hat., Isken-
derun/H at., A n tak y a/H at, Isp., K araağaç/Isp ., Ulu-
borlu/Isp., İç., Bekiralan K ./İç., T arsus/İç„ Sarıkam ış/
Kr., A rd ah an /K r., S ask ara K ./H an ak /K r., Çıldır/Kr.,
Pınarbaşı/K y.. Gömeç K /K y ., Krş., M ucur/K rş., Şa-
turoğlu K ./M u cu r/K rş.p Maşukiye K ./K c., Sille B./Ifn.,
Y a rm a B./K n., Kn., K ulu/K n., K aram an/K n., Karabı-
yık K ./Sarayönû/K n., Kü., Mİ., H atunsuyu K./M1.,
Mr., Üngût K ./M r., Bulamk/M ş., Mş., Nş.. Göynük B ./
Nş., Avanos/Nş., A ksaray/N ğ., Nğ., Bor/N ğ„ A yancık/
Sn., Şenyurt K /P erşem b e/O r., Akkuş/Or., Rz.. P a z a r/
Rz., Çamlıtepe K ./P azar/R z., Camidağı K./Rz„ Güneş
le r K./Sk., Sm., Ordu K./Sn., Sv., Şarkışla/Sv., Deliga-
zi K ./Sv., Tk., To., Zile/To„ Tr„ Çimenli K ./Tr., Akça-
ab at/T r., İncidere K ./Y o m ra /T r.p Tn., H ozat/Tn., Ta
vuklar K ./H ozat/Tn„ Ur., Banaz/U ş„ Yz., Bozlanbaç
K ./Ç ekerek/Yz., Alcpmar K ./Bartın/Z n.)
Beşik kerti,
(Barbuzu/M l., Aydınlık K./Tn,l
Beşik kertiği,
(Bolvadin/Af., Yenice K./Bozdoğan/A y., Tavşanlı/Kü.,

Uş.)
199
Beşik kertisi.
(B afra/S m .p Sn.. Bartın/Zn.. Halilbeyoğlu K./Devrelc/
Zn.)
Beşik kertleme,
(Altçadağ/M L, Pülüm ür/Tn.)
Beşik nişanı.
(Haım ır/Ağ., Ama., Ay., Nazilli/Ay., Bozdoğan/Ay.’
İsabeyli K ./N aziİli/Ay., Toygar K./Nazilli/Ay., Ban-
dırm a/Ba., Bil., Brs., Biga/Çkl., Lâpseki/Çkl., Dz„ Kap-
lıkaya K ./H arput/EL, Hat., İst.., Büyükhalkah K ./Ba-
kırköy/lst., Ödemiş/İz., Tire/îz., Ks., Devrekâni/Ks.,
Vize/Krk., Şavşat/A r., Sim av/K ü., Alaşehir/M n., Ma.,
Salihli/Mn„ Y aşy er K./M ilas/M ğ., Yerlcesik B./Mğ..
İncir K./Fethiye/M ğ., A yancık/Sn., K arayaka B ./Er-
baa/To., Banaz/U ş„ Vn., G örp m ar/V n J
Beşikten nişanlam a,
CMidyat/Md.)
Beşik kesme,
(Bağlam a K./N ğ., T ülm en/K ./U r.)
Beşik sözü,
(Kâhta/Adı., Borçka/A.r., Ezm., İncir K ./Fethiye/M ğ.)
Beşik yavuklusu,
(Mn., İncir K ./Fethiye/M ğ.)
Kertm e,
(Karakuyu K./Polatlı/Anlc., Bo.)
Kertük,
(Şenyurt K./Perşem be/O r.l
200
Nıkır,
(Sırataşlar K ./U r.)
Sözlü,
(İmamoğlu K./Ada., Avanos/Nş., Tavuklar K ./H ozat/
Tn., Kılcan K./Uş.)
Vaadetme,
(Aşağıkaymaz K./Gürpınar/Vn.)
Açıklayıcı. Örnekler :
Örnek : 1
«Beni de beşik kertmesi yapmışlar. Şimdi de evliyim

işte.»
(KK.: Remziye B.t 30, Çubuk/Ank.)
Örnek : 2
«Bizim bağın altında tombul gelin Cemile ile Ali be

şik kertme usulüyle evlenmişler. Ama öyle de hoş
geçiniyorlar ki...»
(KK. Güllü P..t 76, Sılbıs K ./Ezc.)
Örnek : 3
«Tanıdığımız bir ailenin çocuğu beşik kertmesi yo

luyla evlendi. Kız üç, oğlan beş yaşında idi. Elbise
ler dikildi, yüzükler takıldı; bayağı bir nişan gibi
oldu, böylece birbirleriyle nişanlanmış oldular.. Şim
di oğlan doktor, kız enstitü mezunu. Birisi kız, birisi
erkek olmak üzere iki çocukları var.»
(K K .: Lâtife E„ 30. Gaz.)
201
ö rn ek : 4
«İlkin çocuğun am cası evlendi. Beşikteki çocuğu da

gelinin küçük kardeşine beşik kertmesi yaptılar.
Altın da tartılard ı o zam an. Şimdi onların kocaman
çocukları var.»
(KK.: Fadim e B., 70, Çr.)
Beşik Kertme Yoluyla Yapılan Nişanlanmanın

Biçimini Açıklayan Örnekler :
Örnek : ı
«Çocuklar doğunca anneler karşılıklı olarak birbirle

rinin çocuğuna altın tak arlar ve sözleşirler.»
(KK.: A yşe Ö., 44, Tavşanlı/K ü.)
Örnek : 2
«Çocukların beşiklerine üç tane işaret konur ve kıza

hediyeler götürülür, takılar takılır.»
(K K .: ince A., 50, A kçadağ/M I.)
Örnek : 3
«Hoca gelir, yarım nikâh kıyar. Çocuğun kulağına

okuyup üfler.»
(KK.: Sevim B., 33, Dy.)
Örnek : 4
«Oğlan çocuğu tarafı kıza bir yüzük veya yarım al

tın getirir. Kız çocuğu büyüyüp evleneceği zamana
kadar yılda bir iki defa mutlaka karşı taraf kıza he
diye götürüp sordurur. Büyüyünce de düğün yapılır.»
(K K .: Naime Y., 60, Mş.)
202
ö rn ek : 5
«Beşiklere kurdele veya kolon bağlanır; aile büyükleri

söz keser, nişan yaparlar. Kurdele kesilir. Kur'an
okunur. Beşik kertmesi bazen beşik düzümü sırasına
getirilir. Beşik kertmesi olacak uşakların iki yaşını
geçmemiş olmaları gerekir.»
(KK .: Hatice B., 69, Şenyurt K./Perşembe/Or.)
örn ek : 6
«Aynı günde doğan kız ve erkek çocuğu olan iki ah-

■bap veya akraba bunları birbirine sözlerler ve beşik
lerini kerterler. Büyüyünce de bunları everirler.»
CKK.: Hatice B„ 59, Karaman/Kn.)
ö rn ek : ı
«Birbirini seven iki aile veya hısım yeni doğan ço

cukları arasında sevgilerini kuvvetlendirmek için ço
cuklarını bu yolla nişanlarlar.»
(KK.: H acer Ş„ 55, Mr.)
Örnek : 2
«Birbirleriyle çok samimi olan iki aile ilerde de dost

kalabilmek, hatta akroba olabilmek için çocuklarını
doğar doğmaz biribirleriyle nişanlarlar.»
(K K .: Saime Y., 75., Ceyhan/Ada.1
Örnek : 3
«Blribirlni çok seven ve biribiriyle iyi anlaşan iki aile

bu sevginin ve dostluğun ilerde de devam etmesi
için çocuklarını küçük yaşta nişanlarlar. Nişanın ya-.
203
pıldığı gün kapı bıçakla kesilir, bir yarık meydana
gelir ve böylece iki çocuk nişanlanmış olur. Büyü-
yüpte evlendikleri zam an kapıya açılan yarık k ap a
tılır.»
(K K .: Fatm a A., 70, D arıpınar/Ada.)
Beşik Kertm eden Caym a N edenlerini A çıklayıcı Örnekler :
Örnek : 1
«Çocuklar büyüyüpte biribirlerini istem ezlerse, aile

arasındaki dostluk zam an la bozulursa, sözden cayı
lır. Sözden cayılması iyi karşılanm az. Hele sözü bo
zan d a kızın ailesi ise hiç iyi karşılanm az.»
(K K .: H atice S., 55, D allıca K ./E l.)
Örnek : 2
«Bizim burada caym a oldu. Hem de bu sene ayrıl
dılar. Oğlan Nazilli'de oturuyor ve İlköğretm en Oku-
lu'nda okuyordu, kız ise köyde oturuyor ve okum u
yordu. Böyle olunca oğlan 'ben o kızla evlenm em ’
deyip, annesini sıkıştırmış. Küçük yaşta aralarında
yapılm ış nişan böylece bozuldu.»
(K K .: Makbule D., 40, Toygar K./Nazilli/Ay.)
Örnek : 3
«Beşik kertmesinden sonradan cayılm a olur elbette.
Cayılm anın en büyük sebebi kız ve oğlanın biribirini
sevmemesi veya bir başkasına gönül bağlam aları, iki
ailenin herhangi bir sebeple aralarının bozulması ne
ticesinde vukubulur. Hadiseye ve keyfiyete göre ya
bir ta ra f ayıplanır veya makul bir sebeple normal
karşılanır.»
(K K .: Sab ri E., 52, Midyat/Md.)
204
Ö rnek : 4
«Bilhassa son zamanlarda çok oluyor. Cayılmada oğ

lanın ya da kızın rolü oluyor. Birinden biri istemiyor.
Ailelerin de caydığı oluyor. Araları açılınca cayıyor
lar. Ama daha çok oğlan ve kız tarafından bozulu
yor. Cayılma pek iyi karşılanmaz, fakat kötü bir şe
kilde de yorumlanmaz.»
(KK.: Dursun P.. 45, Ceyhan/Ada.)
Örnek : 5
«Kız güzel olmaz, oğlan beğenmez. Yahut kız oğlanı

beğenmez. Ailesi oğluna veya kızına söz geçiremez.
Bakarsın oğlan okumaz, kızın ailesi bu işten cayar.»
(KK.: Hatice Ç„ 40, Gümüşhacıköy/Ama.)
Örnek : 6
«Sözde kalmış olan bu nişan sonradan unutulur gi

der. Kız da oğlan da başkalarıyla evlenirler.»
(KK.: Nuriye C., 67, Kilis/Gaz.)
F. SÜNNET
1. Sünnet Yaşı :
Ülkemizde yedi, onbir ve oniki yaşları sünnet için en

yaygın yaşlardır. Sünnet için son yaş sınırı da on-
beş olarak görünmektedir. Bununla beraber çok sey
rek olarak şu ya da bu nedenle yaş sınırının dışına
çıkanlar da olmaktadır. Örneğin «doğduktan yedi
gün sonra»
(Gaz.)
205
«Birkaç ay sonra»
(Kilis/Gaz.)
«Kırkının içinde»
(Mr., Üngüt K ./M rJ
gibi kaynak kişi açıklam aları vardır. Bu denli erken

sünnetten am açlanan çocuğun korkmasını önlem ek
tir.
2. Çocuğun Psikolojik Bakımdan Sünnete Hazırlanışı :
Çocuğa, kesilme işleminden önce, yakınları ve kir

vesi tarafından sünnet yoluyla «artık erkek olaca
ğı», «erkeklerin korkmaması gerektiği», «böylece d a
ha çabuk büyüyeceği», «boyunun uzayacağı», «acı-
mıyacağı», «dinin gereği olduğu», «horoz kesebilece
ği», «temizleneceği», «blrşey yapılmayıp, sadece pi
pisine boncuk takılacağı», «çok parası olacağı», «çok
hediye alacağı» gibi telkinlerde bulunularak, avutul
m aya, korkusu yatıştırılm aya ve giderilmeye çalışılır.
3. Sünnet Giyimi :
Üzeri «maşallah» lı kırmızı, mavi ya da beyaz renkli

kep; beyaz ya da mavi gömlek; gömlek üzerine çap
razlam a atılmış kırmızı kalın kurdele; kimi zaman ge
nellikle beyaz renkli takım «sünnetlik» giysi; omuz
da kırmızı ya da mavi renkte pelerin.
4. Sünnet Hamamı Âdetinin Bilindiği ve Uygulandığı Yerler :
lAğ., Ama., Merzifon/Ama., Suluova/Ama., Gümüşlıa-

cıköy/Ama., Yeşilören K./Ama„ Ank., Ant., Korkuteli/
206
Ant., Ay., Ba., Kabaçalı K./Kiğı/Bn., Brs., Gürsu/Brs.,
Lâpseki/Çkl., Dy.JCızılcasöğût K./Çlvril/Dz„ Sılbıs K./
Eze., Kavakyolu KVEzc., Şebinkarahisar/Gr., Gm., Ka-
raağaç/Isp., Keçiborlu/Isp., Büyükhalkalı K./Balarköy/
İst., Ks., Hazinedar K./Devrekâni/Ks., Rn., Tavşanlı/
Kü., Mİ., Hatunsuyu K./M1., Akçadağ/Ml., Midyat/Md.,
Sn„ Ordu K./Sn., Sv., Deligazi K./Sv„ To., Zile/To., Er-
kilet K./Turhal/To., Tr, Akçaabat/Tr„ Tn„ Hozat/Tn„
Tavuklar K./Hozat/Tn., Pülümür/Tn., Ur., Tülmen K./
Ur., Uş., Banaz/Uş„ Vn„ Aşağıkaymaz K./Gürpınar/
Vn., Yz„ Zn.l
5. Çocuğa Kına Yakma ve Kına Gecesi Düzenleme

Âdetinin Bilindiği ve Uygulandığı Yerler :
(Adı., Af., Korkuteli/Ant., Nazilli/Ay., Yenice K./Boz-

doğan/Ay., Pelit K./Burhaniye/Ba„ Brs., Çkl., Lapseki/
Çkl„ Yiğitler B./Bayramiç/Çkl., Dz., Süleoğlu K./Ed.,
Keban/El„ Dallıca K./E1., Kaplıkaya K./Harput/El.,
Kaymazyaylası K./Es., Mihalıççık/Es., Hat., Antakya/
Hat., Karaağaç/Isp., Büyükhalkalı K./Bakırköy/İst.,
îz„ Bayındır/İz., Kü., Simav/Kü., Barbuzu B/Ml.,
. Mn„ Salihli/Mn„ İskenderun/Hat., Pervari/Sr., Tk.)
6. Çocuğun Blndirlldiği Araçlar ve Hayvanlar :
Fayton
(yaygın)
Taksi
(yaygın)
Kamyon
Araba
Traktör
Motorsiklet
207
At
(yaygın)
Deve
7. Sünnet Edilirken Çocuğun Üstüne Örtü Örtm e

Âdetinin Bilindiği Yerler :
(Ada., Dağıstanlı K ./C ey h an /A d a., B o rçk a/A r., Dy.,

P erv ari/S r., S ırataşlar K ./U r.)
8. Sünnet Öncesi, Sırası ve Sonrasındaki

Dinsel Nitelikli İşlemler :
Çocuğu camiye götürme, yatırları ziyaret, mevlid

okutm a, tekbir getirm e, İlâhi okuma.
9. Sünnet Sırasında Çocuğa Söylenen Kimi Kalıp S ö zler:
«Oldu da bitti maşallah.»

(yaygın)
«Kuşa bak, kuşa.»

(yaygın)
«Boncuk takılacak», «yumurtanın sarısı, gitti pipinin
yansı».
(Y u v a K ./K ırıklcale/A nk.)
«Herrek herrek, berbere yağlı çörek»

(Bolvadin/Af.)
10. Çocuğa ve Ailesine Kesilme İşleminden Sonra

Söylenen Kalıp Sözler :
«Geçmiş olsun», «hayırlı, uğurlu olsun», «artık e r

kek oldıın», «gâvurluktan kurtuldun», «artık müslü
208
man oldun», «büyüdün, adam oldun», «Allah daha
büyük mürüvetini göstersin», «Allah damatlığına er
dirsin», «darısı güveyliğine», «Allah büyük düğününü
de göstersin», «darısı askerliğine», «demeğiniz mü
barek olsun.»
11. Sünnet Düğününde Çalınan Çalgılar:
Davul, zurna, tef, dümbelek, cümbüş, klarnet, keman.
12. Çocuğa Sünnetten Önce Bağışlanan Önemli Malların A d ları:
Sünnet bağışlaması,
(Bozdoğan/Ay., Yenice K./Bozdoğan/Ay., Bil., Bandır-
m a/B a„ Tefenni/Brd., Brs., Yiğitler B./Bayram iç/Çkl..
Kü., Tavşanlı/Kü., Salihli/Mn.)
Kan diyeti,
(Ba.)
13. Çocuğa ve Eve Sunulan AımağanJar :
Maşallah
(yaygın)
Altın
(yaygın)
Oyuncak.
(yaygın)
Paro
(yaygın)
Takım elbiselik
(yaygın)
209
Göm lek, iç çam aşırı, mendil, terlik, ayakkabı, dolma
kalem, bisiklet, tab anca, kitap, banka hesap c üz
danı, çiçek, kolonya, a t, inek, öküz, düve, koyun, ku
zu, erkeç, tarla, halı, kilim, kap-kacak, bakır eşya,
battaniye, yorgan, hGVİu.
Çocuğun Y atacağ ı Odanın H azırlayışıyla Ijgili
Ömelc : 1
«Beyaz çarşaflı, kırmızı veya mavi ipekli yorganlar
serilir. Oda süslenir. O danın duvarlarına kilim, halı
ve çarş afla r asılır. Belli biryere nazarlık takılır. Et
rafa m inderler, yastıklar konur.»
(K K .: Mehmet K„ 50, A sb uğa K ./S arık am ış/K r.l
Ömelc : 2
«Çocuğun odası ve karyolası renkli krepon kâğıtla
rıyla, değişik biçim ler verilen kum aşlarla, renkli lâm
balarla, körüklerle, kurdelalarla, fenerlerle, altınlar
la ve annenin yaptığı değişik işlerle süslenir.»
(KIC.: H a ce r P., 42, Y u v a K ./K ın k lcale/A n k .)
Örnek : 3
«Odanın bir köşesine karyola kurulur. Karyolanın
kapladığı duvarların üzeri halı ile kaplanır. Evin ta :
vanına da kenarları saçaklı bir örtü gerilir. H alıla
rın üzerinde eski yazm alardan yapılm ış kurbağalar,
mendiller, balonlar asılır. Karyolanın kenarlarından
tavan a İpler gerilerek bağlanır. Bu iplerin üzerine
p arlak kum aşlar takılır, boğum boğum kurdelelerle
bağlanır. Sonra her boğumun üzerine plâstik çiçek
yerleştirilir. Yine bu kum aşların üzerinden renkli am -
210
puüer bağlı olan kordonlar uzatılır. Böylelikle karyo
la ışıklandırılmış olur. Yatak çarşafı beyaz ve dan
telli olur.. Yorganın iizeri İse işlidir. Bu yalak hazır
lama işini çoğunlukla genç kızlar yapar.»
(KK.: Hayriye Y .t 32, Merzifon/Ama.)
Örnek : 4
«... Bir ay evvel yatak odası takımı işletilir. Oda ta

kımı işletilir. Oda hazırlanmaya bGŞİar. İsteyen peş
kir ve çevre asar. Çocuğu korkudan kurtarmak için,
terziye gidip takkesinden patiğine kadar sünnet el
bisesi hazırlatılır. Bastırılan davetiyeler dağıtılır. Va
ziyetine göre pilav dökersin, yoksa pilavsız da ya
pılır. Pilav dökmeyen hısım akrabasına üç dört sofra
yemek verir. Sünnetten üç dört gün evvel sünnet ha
mamı yapılır; kadınlar arasında eğlenilir. İki üç gün
evvelden sünnetçi ve taksiler, faytonlar tembihle
nir. Çocuğu gezdiren arabaya hediye olarak peşkir
verilir. Fotoğrafçı tembih edilir.
Sünnet Cuma günü öğle ezanından evvel yapılır. Ço

cuk sabah uyandırılıp, sünnet elbiseleri giydirilerek
hazırlanır. Davetliler gelip yer, içer, eğlenirler. Kapı
nın önünde sabahtan akşama kadar davul zurna
dövülür. İsteyen köçek de getirtir. İçki de içilir.
Çocuk kesilmeden evvel arabalara arkadaşlarıyla

bindirilip gezdirilir. Evvel Mevlâna'yo oradan Me-
ram’a gidilir, istasyon yoluyla da eve dönülür.
Sünnet yapılırken çocuğun odasına yalnız kan hısım

ları gelir. Evvela, sağ tarafa baba, sol tarafa anne
oturarak çocukla fotoğraf çektirilir.
211
Sünnetçi gelir. Dayısı, am cası veya yakın ahbapta_n
birisi çocuğu tutarak Peygam ber Efendimizin sün
netini yerine getirirler. Bu arada odada bulunanlar
sünnetçiye, baba da çocuğu tutana saçılırlar (para
ve hediye verirler). Tabiiki çocuğa da hediyeler v e
rilir.
Sünnetin olduğu akşam akranları çocuğun odasın

da halka şeker oyunu oynar, onu o yalarlar. Kadın
lar teyple, pikapla veya minnoş (kadın çalgıcı) tu
ta ra k eğlenirler. İisteyen sünnetten bir gece evvel de
eğlenti yapar.
(KK.: Ş ü k ran T., 38, Kn.)
Sünnet Düğünüyle İlgili
Açıklayıcı Ö rn e k le r:
Örnek : 1
«Çocuk giydirilir, yatağı hazırlanır. Konu komşu, eş
dost düğüne davet edilir. Çocuk a rkad aşlarıyla bir
likte, davulla ya a ta ya da arab aya bindirilerek do
laştırılır. Erkek d avetliler bi rtara fta , kadınlar bir ta
rafta eğlenirler. Y em ekler yenir, fa k ir fukaranın kar
nı doyurulur. Sonra çocuk yanında başka bir çocuk
la sünnet edilir. Bizde bir inanç vardır, çocuk tek
olarak sünnet edilm ez. M u h akkak yanına fa k ir bir
başka çocuk bulunur, birlikte sünnet edilir. Bu çocu
ğun bütün m asrafı sünnet yapan ev sahibine Gittir.
Sünnet olduktan sonra d avetliler çocuklara para,
altın ta k a r yahutta hediye verir.
Bazıları da mevlid okutur, yem ek yedirir. E ğer sün

net yapan anne, baba çocuğunun yanına sünnet ola-
212
cak başka bir çocuk bulamazsa, kurban keser, etini
dağıtır.»
(KK.: Nevin G., 40, Dere K./Acıpayam/Dz.)
Û m ek ; 2
«... Sünnet düğününden önce davetiyeler hazırlanır.

Hısım, akraba ve tanışlara davetiyeler gönderilir. Sün
net düğünü yapan aile düğün hazırlıklarını yapar.
Düğünde gerekli şeyler alınır. Düğünde misafirlerin
kalacakları yer, çocukların ve gençlerin eğlenecek
leri yerleri, aşhane hazırlanır.
Düğün ekseriya Cuma günü başlar. Pazar günü sona

erer.
Düğün başladığı günden itibaren misafirler gelmeye

başlar. Düğünün son gününe kadar misafirler gel
mesine devam eder.
Düğün çalgılı oulrsa daha güzel olur. Üç gün üç

gece eğlence yapılır. Eğlenceye bütün köy halkı ka
tılır. Kız erkek ayrımı yoktur. Gençler oynarken ka
dınlar ve kızlar seyrederler.
Düğünün son günü sünnetçi gelinceye kadar'sürer.

Sünnetçi gelince çocuklar arabalara binerler. Ön
deki arabaya sünnet olacak çocuklar binerler.. Ar
kadaki arabalara da köyün çocukları binerler, ara
larında da çalgıcılar varcîır. Çocuklar, çalgıcılarla be
raber şarkı, türkü söyleyerek köyü dolanırlar.
Çocuklar köyü dolanırken ev halkı da bütün köylü

yü sünnet duasına davet eder. Sünnet duasından ön
ce bütün köy halkına yemek veriiir. Çocukları sün
net etmeden önce işetirler. Adamlar hep birlikte
213
tekbir getirirler. Sonra da çocuklar sünnet edilir
ler. Hoca sünnet duası okur. Dua bittikten sonra,
çocuklara bahşiş verilir. C em aat dağılır. Düğün bit
miştir. Yarım saat sonra sünnetçi çocukları muayer,D
eder, sonra da m em leketine döner.»
CKK.: Şükrü Ö., 55, Y av e rv ira n K ./S iv rih isa r/E sJ
Örnek : 3
«Bir bahçede ya da bir salonda caz takımı tu tu la
rak eğlence olur. Bu gecede çocuğun eline kına y a
kılır. Yakınları da bu kınadan alırlar. Kınaya madeni
para atarlar; bu âdet çocuğun kuvvetli olacağına
işarettir. Bazı aileler küçük bir çalgı ya da pikapla
bu eğlenceyi yaparlar. Ertesi sabah önceden tutul
muş olan aşçılar yem ekleri hazırlarlar. Çocuk giy-,
dirilir, çocuğun arkadaşları taksilere, faytonlara bin
dirilir, davulcular da tutup bindirilir, şehrin caddele
rinde gezerler. Ç ocuklar hep beraber 'ya, ya, ya. şa,
şa, şa, sünnet çocuğu çok yaşa' diye bağırarak g e
zerler. Bu arad a erkek davetliler evde toplanırlar,
m evlüt okunur. Lokum lar şerbetler dağıtılır. Çocuk
geri döndüğünde, attan inmeden önce babadan ya
da dededen para ya da mal ister, söz alm adan attan
İnmez.
M evlütten sonra çocuk odaya alınır. Hoca ve davet

liler tekb ir getirirler. Sünnetçi çocuğu sünnet eder.
D avetlilere yem ek verilir (bazı ailelerde yemeği bir
lokantada filan verir.) Yem ekten sonra d avetliler ço
cuğa para takarlar, aileyi tebrik ederek ayrılırlar.
Sonradan tebriğe gelen hanım lar da hediyeler geti
rirler.»
(K K .: Makbule B., 41. Salihli/Mn.)
Örnek : 4
«Yemekli sünnet düğününde kurban kesilir, mevlit

okutulur, kurbanın etiyle yemek yapılır, keşkek dö-
ğülür. İçkili olanda evdekilere İçki sofrası hazırlanır.
Çocuk akranlarıyla birlikte gezdirilir, davul zurna
çalınır, resim çektirilir. Davullu köçekli olunca üç
gün davul çalınır. Birinci gün davul çalarken dibek
döğülür, çocuğun eline dibek tokmağı verilir, atla
mahallede gezdirilir. İkinci gün kurban keserken yi
ne davul çalınır. Üçüncü gün, sünnet günüdür, o gün
mahallede gezilir. Sünnet evinde üç gün bayrak ası
lır; böylece sünnet evinin neresi olduğu anlaşılır.
Ayrıca belediye hoparlöründen filancanın oğlunun

sünnet düğünü var, bütün Kurşunlu halkı sünnete
davetlidir diye anons edilir. Şimdi davetiye bastırılı
yor, fakat okuyucu da gönderilir.
Gelen konuklar da1 gönüllerince hediyelerini getirir

ler.»
CKK: Meryem S., 5B, Kurşunlu/Çkr.)
Örnek : 5
«Burada sünnet gezici sünnetçilere yaptırılır. Bu sün

netçiler köye ilkbaharda gelirler. Kapının önünde,
davul, zurna çalınır. Gösteriler yaparlar: Yumurta
atarlar, başlarının üzerinde yorgan ve sini çevirirler.
Daha sonra biri içeri girip, çocuğu sünnet eder. O
sırada sünnet şekerleri dağıtılır; çocuklara da şeker
kapıştırılır.»
(K K .: Refika G.-, 55, Gömeç K./Ky.)
215
Ö rnek : 6
«... Sünnetçi köye gelince m uhtar tellal bağırtır ki.

sünnetçi geldi d iy e... Anası uşağını yıkar, hazırlar.
Sünnetçi de kapı kapı dolaşarak uşakları sünnet
eder. Çocuğa öyle süslü giyim miyim yaptırılm az. Ço
cuk sünnet olurken sünnetçiyle gezen köyün imamı
çocuğa ilahi okur. Biz sünnet ham am ı filan bilme
yiz. A m a köyde m uhtar bağırınca anası çocuğunu
sünnete hazırlarken yıkar.»
(K K .: Ayşe Z., 56, Salyoz K ./K elkit/G m .)
14. Kirvelik Töresinin Bilindiği ve Uygulandığı Yerler :
(Ada., C eyhan/A da„ Îm am oğlu/A da., Adı., K â h ta /

Adı., Bolvadin/A f„ Ağ., H am u r/A ğ ., Köle K ./E leşk irt/
Ağ., A m a., M erzifon/A m a., Suluova/A m a., Çubuk/
Anlc., Polatlı/A nk., G üm üşhacıköy/A m a., B o rçk a/A r..
K ab açalı K ./K iğ ı/B n ., Ç r„ Dy., El., K eb an /E l., Dallıca
K ./E l., Eze., Sılbıs K ./E zc., K avakyolu K ./H asan k ale/
Ezm ., K ilis/G az., Şeb in ltarahisar/G r., sağlık K ./G öre-
le/G r., B ayb u rt/G m ., Salyoz K ./K ellıit/G m ., H at., Ay-
ışığı K ./Y ay lad ağ /H at., İç., S ilifke/lç„ B ekiralan K ./
İç., M ağ ara K ./İç., T a rsu s/lç„ S an k am ış/K r., A rda-
h a n /K r., S ask ara K ./H o n ak /K r., Ç ıldır/K r., P ın arb aşı/
Ky„ Krk., V ize/K rk ., K arabıyılc K ./S arayö n û /K n ., Mİ.,
H atunsuyu K./M1., A k çadağ/M l., B arbuzu B./M1., Mr.,
Ü ngüt K ./M r., M idyat/M d., Övündük K ./lsk en d en m /
H at., Mş., K orkut K /M ş ., Bulanılc/Mş., Nş., A vanos/N ş.,
Rz„ Sm., P e rv a ri/S r., Sn., O rdu K ./Sn ., Sv., Ş ark ışla/
Sv., Deligazi IC./Sv., Tlc., To„ Zile/To„ K aray ak a B ./
E rb aa/T o ., Erkilet K ./T u rh al/T o ., Tr., A lcçaabat/Tr.,
Tn., H ozat/Tn., T avu k lar K ./H o zat/T n .. PPülüm ür/Tn..
Aydınlık K ./T n „ U r., Tülm en K ./U r., S ırataşlar K ./
Ur., Vn.. G ürpınar/V n., A şağık aym az K ./G ü rp m a r/
Vn., Bozlanbaç K ./Ç ekerelc/Yz.)
216
15. Kirvenin Öteki Adlan :
Kirif
Kiriv
Kirva
Kivra
Sünnet babası
(Ks.)
Sünnet kardaşı
Sağdıç
(Akçaabat/Tr.J
Kirvenin Görevleri, Hakları ve

Sorumluluklarıyla İlgili Açıklayıcı Örnekler :
Örnek : l
«Sünnet olacak çocuğu sünnet olurken kucağında
tutmak; sünnet olacak çocuğu fayton veya taksi
ile gezdirip, hamama götürmek, çocuğa hediyeler
almak.»
CKK.: Fikriye H., 44, Sv.)
Örnek : 2
«Kirvenin görevi, çocuğun sünneti sırasında masraf
yapar; çocuğu kucağında tutar. Çocuk büyüyüp ev-
leninceye kadar, hatta evlendikten sonra da her za
man güvenilir bir dost, bir amca veya dayı gibi hür
met görür. Çocuk ona saygılı davranır, nerdeyse sö
zünden çıkmaz; nasihatlarını dinler. Kirve gerekti
ğinde çocuğu azarlar, dayak bile atar da, çocuğun
sesi çıkmaz. Kirvenin çocuk üzerindeki hakkı ana
217
babasınınki gibidir âdeta. Çocuk, k ile s in in kızıyla
gerekirse evlenebilir.»
(KK.: Sabri E., 52, Midyat/Md.)
Örnek : 3
«Kirvalık olduktan sonra iki aile akraba olurlar; b ir
birlerinden kız alıp vermezler. İki aile de blrlbirinin
koruyucusudur. Çünkü kivraluk sünnetten gelir. Sün
net peygamber döşeğidir. Bir evin erkeği bir yere git
se o evi korumak kivranın vazifesidir. Gidip o evin sa
lonunda yapılan yatakta yatar. Sünnet masraflarının
hepsini kivra yapar.»
(K K . : Selma Y., 75, Saslcara K ./H onak/K r.)
Örnek : 4
«Kirve daha çok babanın yakın arkadaşları arasın
dan seçilir. Sünnette çocuğa hediyeler alır, masraf
yapar; düğünde oynayanlara para yapıştırır. İkinci
gün 'yoklamalık' tepsiyle gönderilen yiyecek, tatlı,
meyve gönderir; kendisi de gelir, beraber yenir yok-
lamalık. Çocuk iyi oluncaya kadar hergün çocuğu
yoklar. Çocuk büyüdüğü zaman onu dayı, amca gibi
kollar. Askere giderken k ile n in eli öpülür; kız isten
diğinde kirve de götürülür. Eve akraba gibi teklifsiz
girip çıkar.»
(KK .: Cemile K.. 69, İç.)
G. ASKERE UĞURLAMA
Askere Gidenler İçin Yapılan Başlıca Şeyler :
Hediye verilir; harçlık verilir; ardından su dökülür; ar

dından ayna tutulur; hslallaşılır; asker torbası diki-
218
lir; arkarabolarla birlikte yemek yenilir; akranlarıyla
birlikte eğlenilir ve yemek yenilir; ardından ağlanır;
davul zurna çalınır; yün çorap verilir; duruma göre
tören düzenlenir; yiyecek hazırlanır; çörek yapılır (bu
çöreğin yarısı delikanlıya ısırtılır, öteki yarısı dö-
nünceye kadar saklanır); peksimet yapılır (bu peksi-
mitin bir parçası delikanlıya yedirilir, arta kalanı dö
nene kadar saklanır); ardından yağ dökülür; kurban
kesilir; ilahi okunur; adak adanır, helva yapılır; öğüt
ler verilir.
Açıklayıcı Örnekler.:
Örnek : 1
«Kaput bezinden torba dikilir, içine yün çorap, havlu,
fanila konur. Ayrıca dürüm dürülür, pestil mestli,
üzüm, ceviz konur. Yakın akrabalar çorap, mendil
getirirler. Harçlık yapsın diye para verilir. Hava ça
lınır, helalleşilir, ağlaşılır, gider işte...»
(K K .: Huriye N.. 45. Bor/Nğ.)
Örnek : 2
«Kaput bezinden torba dikilirdi, yumurtalı ekmek ya
pılırdı. Yakın akrabaları çocuğu harçlıklardı. Anası,
bacısı ardından ağlardı. Bir de üç delikli ekmek ya
pıp, bir yere asılırdı da' oğlan askerden dönene ka
dar bekletilirdi.»
(KK.: Emine B„ 65, Özkonak B./Avanos/Nş.)
Örnek : 3
«Bavulu, torbası hazırlanır. Asker adayı akrabalarını,
komşularını dolaşır, 'allahısmarladık' der. Kendisini
yolcu etmek için hısım, akraba toplanır. Yolluk geti-
210
rirler. Durumu iyi. değilse .cebine para konur. ‘Kü-
lünçe' denen yöresel çörekten verilir yanına. Bu çö
rekten bir parça yedirilir, kalanı yüksek bir yere sak
lanır, dönüşünde bitirsin diye. Askerin gönderdiği
mektuplar, mektup zarfları asla yırtılıp atılmaz. Dö
nüşünde bu kâğıtlar yakılır, üzerinde sahanda yu
murta pişirilir, tezkere alıp dönen delikanlıya yediri
lir.»
(KK.: Sıdıka K... 55, Ur.)
Örnek : 4
aAskere giden delikanlılar için çanta dikip, içine çe
rez, sakız, iğne, iplik koyarlar. Ayrıca şeytan aldat
masın diye mum ve otcam (çörekotu) da koyarlar.
Delikanlının ardından un atarlar. Rüzgâr unu geti
rirse gelecek, getirmez, arkasına yapışırsa gelmeye
cek denir. Askere gideni anmak için kirli gömleğini
yıkamazlar, dönene kadar kapının arka kısmına ay
na asarlar. Bir de dürüm ısırttırırlar, aşağıdaki söz
leri söylerler :
«Git oğlum güle güle

A skere gideni ölür mü sandın
Çekilen bayrağı düğün mü sandın
Hadi git oğlum güle güle »
(KK.: Elif S., 55, Darıpınar K./Ada.)

Ö rnek : 5
«Giderken sağ ayağıyla toprağa bastırılır, oradan bi

raz toprak alınır. Bir mendile koyup, evin önünde
tavana asarız toprağı. Giderken ardından su döke
riz. Dualar ederiz.»
(K K .: Fatm a A., 3B, Çırakman K./Sm .)
220
Ö rn ek : 6
«Köyde büyük bir şenlik düzenlenir. Askere gidecek

uşağın evine bayrak asılır. Davul zurna çalınır oyun
lar oynanır, yemekler 'yenir. Böylece bir hafta devam
eder. Askere gidecek uşağı köyün halkı atlarla yola
koyarlar.»
(KK.: Ayşe Z.. 55, Salyoz K./Kelkit/Gm.)
Örnek : 7
«Askere gidecek delikanlı bütün emsal arkadaşları

nı davet eder. M utlaka koyun veya hindi kesilir. O
kurrada yirmi asker varsa, her delikanlının evinde
toplu halde yemek yerler. Başkaları da davet vere
bilir. Geçirirken bütün köy halkı uğurlamaya çıkar.
Bayram yerine benzer ortalık. Eskiden herkes he
diye verirdi, şimdi el öpene parasını vererek yolcu
edilir. Önce imam dua eder, sonra herkes 'sizi va
tana gönderiyoruz, arslanlar' diyerek sağlıcakla gi
dip gelmeleri için dua edip uğurlarlar. Nişanlısı neyi
varsa giden delikanlının, kız arkasından mani düzer:
«Deveci deve çeker

Elimde kelle şeker
Yarim gitti gelmedi
A skerde erzak çeker »
(K K .: Meryem K., 40, Karabıyık K ./Sarayön ü/K n.)
ö rn e k : B
«Gitmeden bir gün önce kına gecesi yapılarak şen

lik düzenlenir. Yolluklar, verilerek uğurlanır.»
(D .: Şerafettin A., 23, P e rv a ri/S rJ
221
Ö rnek : 9
«Askere gidecek delikanlı, ayrılmasından bir gün ön

ce mahalle arkadaşlarına- ziyafet verir. Davullu zur
nalı olur bu ziyafet. Adına '-asker kınası' denir.
Delikanlı akrabalarına, komşularına 'allahaısmaria-
dık'a uğrar. Herkes haline vaktine göre para veya
hediye verir. Delikanlı uğurlanırken yine davul, zur
na bütün yol boyunca çalar arkadaşları oynar. Evin
den çıkarken askere gidecek çocuğa bir simit ısır
tılır, simit evin kapısının iç kısmına asılır. Delikanlı
dönünceye kadar simit orada kalır. Delikanlı dön
dükten sonra, simit ıslatılıp kuşlara atılır.»
CKK.: Cemile K., 69, İç.)
Örnek : 10
«Delikanlıya ekmek arasına tuz konarak bir parça

yedirilir, artanı bir köşede saklanır. Çocuk dönende,
artan ekmek bir hayvana yedirilir.»
CKK.: İnce A., 50, Akçadağ/M l.)
Örnek 11
«Amerikan veya kaput bezinden bir torba dikilir. Bu

torba mesut, sağlıklı bir kimseye biçtirilir. İçine bir
kat çam aşır konur. Çocuk evden ayrılırken asker
mendili kapının arkasına asılır, gelene kadar mendil
orada asılı durur.»
CKK.: Reşadet H., 54. İz.)
ö rn ek : 12
«Kuran okutulur, dua edilir. Bir ibrik su -alınır. Bıı su

iyi kalpli bir kadın tarafından, askere gidenle birlikte
yürünerek bitinceye kadar dökülür. Suyun bittiği yer-
den geri döner kadın. ‘Haydi yolun açık olsun' de
nir ve uğurlanır.» -
(KK.: Ayşe Y „ 38, Gobiz B,/S erik /A n t.)
Örnek : 13
«Giderken bir simit alınır, askere giden delikanlıya

biraz ısırtılır. Issırılan simit, bir torbaya konur, de
likanlı askerden dönünceye kadar orada muhafaza
edilir. Delikanlı askerden gelince, bu simit ırmağa
atılır.»
(K K .: F atm a T., 63, Ada.)
Ö rnek : 14
«Bir delikanlı askere gitmeden önce yakınları hedi

yeler getirirler. Çok yakın akrabalar çocuğa takım
iç çamaşırı alırlar. Ayrıca çocuğun ana babasına da
hediyeler verilir. Delikanlının arkadaşları bir gün ön
ce evde toplanıp, aralarında eğlenirler. Bu arada ço
cuğa askerlik hakkında bilgi verilir. Çocuk evden
ayrılınca ayna üzerine su dökülür ki, kolayca geri
gelsin.»
(K K .: Osman B., 60, Af.)
Ö rn ek : 15
«Askerliğin kutsal bir vazife olduğu, dinimizin ve

milletimizin korunmasının askere ait olduğu husu
sunda konuşulur. Askere gidecek olan yakınlarını z i
yaret eder, büyüklerin ellerini öper, onların hayır du
asını alır. Yakınları da kendisine hediyeler vererek
sağ salim gidip gelmesi için dua ederler.»
(K K .: İbrahim K„ 47, Brs.)
223
Ö rnek : 16
«Üstünü başını, parasını düzeriz. ‘Gölürüm voilu

ol' 'Allah işini rast getirsin oğlum' deriz. 'Kâmilii
ol, mektubunu ıratm a’ denir.»
CKK.: Fadime B., 70, Çr.)
Örnek : 17
«Yol yemeği yapılır, çerez hazırlanır. M uska, nazar

lık yapılıp, içine dualar yazılarak, boynuna asılır.»
(KK.: Hatice S., 55, Dallıca K./EI.)
VII
Ç ocuğun zihinsel ve ruhsal
özelliklerini, mizacını
etk ile y e ce ğ in e yorulan belirtiler
A. OLUMLULAR
Akıllı :
(Çok şeker yerse, çok süt içerse, çok et yerse, çok

yumurta yerse, pekmez yerse, kahve içerse; anne
memesini çok emerse, parmağını emerse; çok soru
sorarsa, çok yaramaz olursa, çok oynarsa, sürekli
yere bakarsa, çok hareketli olursa; solak olursa, ka
lın kaşlı olursa, sümüklü olursa; nisan, mayıs ayında
doğmuşsa, aybaşında doğmuşsa).
Zekii :
(Kalın kaşlı olursa, mavi gözlü olursa, geniş alınlı

olursa, yaramaz, ve hareketli olursa).
Çalışkan :
(Çok tatlı yerse, kalın kaşlı olursa, solak olursa).
Hayırlı, Uğurlu :
(Kadir gecesi doğmuşsa, cuma günü doğmuşsa, bay

ram günü doğmuşsa, üç aylardan birinde doğmuş
sa).
225
İyi Huylu :
(Yazın doğmuşsa, güzün doğmuşsa, cuma günü doğ

muşsa).
Şansı bol, kısmeti açık :
(Güz bolluğunda doğmuşsa, cuma günü doğmuşsa,

ayağı, eli büyük olursa, alnı açık olursa, büyük ka
falı olursa, seyrek dişli olursa, başı büyük olursa,
ilkbaharda doğarsa).
Cömert :
(Elini sürekli açık tutarsa).
B. OLUMSUZLAR
Tembel :
(Yazın doğarsa, cuma günü doğGrsa, çok acı yerse,

çok yoğurt yerse, solaksa, durgunsa).
Aptal, ahm ak :
(Çok ekmek yerse, çok ham ur yerse, acı elma yerse,

çok bakla yerse, çok dövülürse).
Arsız, yaram az :
(Kışın doğmuşsa, karakışda (zehmeri)'de doğmuşsa,

sefer ayında doğmuşsa, ay sonunda doğmuşsa, çar
şamba günü doğmuşsa, cumartesi günü doğmuşsa).
226
Kötü Huylu :
(Solaksa, kalın kaşlıysa, mavi gözlüyse, sarı saçlıy

sa; çok acı yerse, bıçakla oynarsa, anne sütünü
uzun süre emerse; sonbaharda doğmuşsa, kasım
ayında doğmuşsa, salı ya da çarşamba günü doğ
muşsa).
Uğursuz, hayırsız :
(Düz taban olursa, mavi gözlü olursa).
Kısmeti kıt :
(Solaksa, cumartesi günü doğmuşsa).
İnat :
(Saçları dikse, kaşları çatıksa).
Cimri ;
(Elini yumuk tutarsa).
Açıklayıcı Örnekler .-
Örnek : l
«Kışın doğan çocukla ay sonundg doğan çocuk çok
giyecek demektir. Biz buna 'ay eskisi' deriz. Per
şembe ve salı günü doğan çocukların sakin ve mer
hametli olacağına inanırız. Kutsal günde doğan ço
cuklarda kutsal ■sayılır. Seher vaktinde doğan ço
cuklarda iyi sayılır; başı devletli, ayağı uğurlu olur
lar.»
(KK.: Hafize A., 38, Ank.)
227
Ö rnek : 2
«Gök gözlü olursa çocuk, nazarı değeceği seyrek

dişli olursa inat, aksi olacak demektir. Kalın , kaşlı
olması da cesur olacağına delalet eder. İki kaşı bir
leşmişse, bu kişi pek iyi sayılmaz. Kaşı gözüne yakın
çocuk pek tekin değildir, kazası belası çoktur.»
(KK.: Gülsüm B„ 60, Krş.)
VIII
Ç oçu ğa kırk basm ası v e nazara
d eğm esi
A. KIRK BASMASI
1. Kırk Basması’na Uğrama Belirtileri :
Çocuk ağlar, çok ağlar.
(yaygın)
Zayıflar, «aydaş» olur.
.(yaygın)
Ayakları üstüne basamaz.
(Ama., Kurşunlu/Çkr., Gr., Sonkamış/Kr., Ardahan/

Kr.. Şaturoğlu K./Mucur/Krş„ Mİ., Avanos/Nş„ Öz-
konak B./Avanos/Nş„ Göynük K./Nş., Aklcuş/Or., Rz.,
Çamlı tepe K./Pazar/Rz., Pazar/Rz„ Güneşler K./Slc.,
Sn., Sv., Şarkışla/Sv., Malkara/Tk., Tr., încidere K./
Yomra/Tr., To... Zile/To., Pülümür/TnJ
İştahdan kesilir, meme emmez, mama yemez.
(Dağıstanlı K./Ada., Brd., Tefenni/Brd., Gürsu/Brs„

Dy„ EL, Sağlık K./Görele/Gr„ Iskendenm/Hat., Iâp.,
İst., îz., Ks., Pınarbaşı/Ky„ Krk., Mucur/Krş., Krş.,
Kc„ Milas/Mğ., Ormanlı K./înecik/Tk., Tr., Kılcan K./
Uş., Aşağılcaymaz K./Gürpınar/Vn., Zn.)
229
Rengi sararır, solar.
(Hamur/Ağ., Bozdoğan/Ay., Tumarlı K./Çkr., Es., Sağ-
İdî KyGörele/Gr., İst., Bademli B./Ödemiş/İz„ Kn.,
Mr.t Md„ Milas/Mğ., K arayaka B./Erbaa/To., Ur.. Bar-
tın/Zn.l
Huysuzlanır.
(Af., Sandıklı/Af., Yeşilören K./Ama„ Bandırma/Ba.,
Gm.. Sille £./K n., Bulamk/Mş., Sk., Pervari/Sr., Tn.,
Aydınldc K./Tn.)
Bağırır.
(Af.. Bolvadin/Af., Gümüşhacıköy/Ama., Bayır K./
Bil., îç„ Şenyurt K./Perşembe/Or.l
Uyumaz.
(Kalıta/Adı., Ağ., Bandırma/Ba., Tefenni/Brd., Bafra/
Sm.)
Vücudunda kırmızı lekeler, yaralar çıkar.

(Ayışığı K./Yayladağ/Hat„ Krş., Tavuklar K./Hozat/
Tn., Vn., Tuzlacık K./Sorgun/Yz.)
Kafası büyür.
(Îskilip/Çr., Gölcüğez K./Hasankale/Ezm., İst., Ks.,
Değiş K./Karaman/Kn.)
Rengi yeşile döner.

(Köle K./Eleşkirt/Ağ., Gömeç K./ICy„ Bor/Nğ.)
Kusar.
(Bolvadin/Af., Şenyurt K./Perşembe/Or., -Çamhtepe

K./Pazar/Rz., Hozat/Tn.)
Ağzı köpürür.
(Suluova/Ama., Gm„ Kü.)

Yüzü değişir.
(Ağ., Kü., Pazar/Rz.)
Titrer.
(Imamoğlu K./Ada.)
2. Kırk Basması'ndan Korunmak İçin Alınan Önlemler :
Kırklı çocuk yalnız bırakılmamalıdır.

(yaygın)
Kırklı kadınlar, kırklı çocuklar kırk gün süreyle dı
şarı çıkmamalı, karşılaştırılmamak ve biribiriyle gö
rüştü rülmemelidir.
(yaygın)
Biribiriyle karşılaşan kadınlar iğne, yüzük, düğme,

- para değiştirmelidirler.
(yaygın)
Eve taze et, ekmek, un, tuz. basma kumaş girmeme

lidir.
(yaygın)
Çocuğun üstüne kırmızı crtü örtülmek, kırmızı kur-

dela bağlanmalıdır.
(Af., Bolvadin/Af., Ezm., Beiciralan K./İç., Silifke/İç.)
Çocuğun ve annesinin başucuna Kur'an konmalıdır.

(Dağıstanlı K./Ada., Ada., Kâhta/Adı., Suluova/Ama.,
Yeşilören K /A m a., Çubuk/Ank.)
Çocuğun başucuna ya da yatağının altına soğan,

sarmısak yerleştirilmeli, aşılmalıdır.
(Ceyhan/Ada., Kâhta/Adı.)
231
Yastığın, yatağın altına süpürge,
(Ceyhan/Ada., Bolvadin/Af., Ama., Bayburt/Gm.)
Bıçak, makas ve çuvaldız konmalıdır.
(Dağıstanlı K./Ada., Kâhta/Adı., Ama., Çr., Tulman
K./Çkr„ Dy., Sağlık K./Görele/Gr., Mİ., Mucur/Krş.,
Mğ., Milas/Mğ„ Mn., Mr., Mş., Mucur/Krş, Bor/Nğ„
Ordu K./Sn., Pazar/R 2., Pervari/Sr., Sv„ Pülümür/
Tn., Ur., Tülmen K./Ur., Yz., Zn., Halilbeyoğlu K ./
Devrek/Zn.)
Evden tuz, ateş, iğne verilmemelidir.
(Ağ., Kabaçalı K./Kiğı/Bn.)
Örnek : l
«Çocuk kırk gün yalnız bırakılmaz. Bırakılmak zo
runda kalırsa, çocuğun başucuna Kur’an, demir, ek
mek ve süpürge konulur.»
(KK.: Hatice D., 40, Uzunköprü/Ed.)
Örnek : 2
«Çocuk odada yalnız bırakılmaz. Anne kırk gün dı
şarı çıkmaz. Çocuğun bulunduğu odanın üstüne ço
cuğun annesi ve babası çıkmaz.»
(KK.: Zakire K.. 55, Af.)
Örnek : 3
«Kadın, bir başka kırklı kadınla karşılaştırılmaz.
Kırklı kadın değirmene, fırına- gitmez, eşik atlam az,
düğüne gitmez. Eve yabancı kimse kabul edilmez.
Kırklı evden ateş verilmez: sabun, kazan, gazyağı
verilip alınmaz.»
(KK.: Ayşe T.. 47, Af.)
232
Ö rnek : 4
«Kırk basmasından korunmak için, ziyarete gelen

kimse, aynı gün bir başka lohusaya gitmez. Veya
ölü evinden, düğün evinden çıkan kimse lohusa zi
yaretine gitmez.»
(KK.: Fevziye M.. 65. Brs.)
Örnek : 5
«Kırk içindeki iki kadın görüştüklerinde ellerine bi

rer iğne alırlar; karşı karşıya gelerek üç defa eğilir,
kalkar ve ellerindeki iğneleri birbirlerinin yakasına
takarlar.»
(KK-: Zehra Y„ 30, Gr.)
Örnek : 6
«Anne ve çocuk'kırk içinde iken başka bir kırklı an

ne ve çocukla görüştürülmez. Kırkları karışır da on
dan...»
(KK.: Müşerref T., 45, Bo.)
Örnek : 7
«Çocuğu kırk basmasından korumak için, mümkün

mertebe yanına yabancı kimse alınmaz. Bilhassa
âdet durumundaki kadınların çocuğun odasına gir
memesine dikkat edilir.»
(KK.: Sabri E.. 52, Midyat/Md.)
Örnek : 8
«Kırklanmadık, kırla çıkmadık çocuğun üstüne, ya

ni yanına 'kirli' (ayhalindeki) kadın girmemelidir.»
(KK .: Hayriye Y., 32. Merzifon/Ama.)
233
Örnek : 9
«Eve elbiselik, et, tuz, gibi yeni şeyler gelince, uşa
ğa 'o senu basm adan, sen oni bas* diyerek ayak
ları yere bastırılır.»
(K K .: Halise A., 54, İncidere K./Yom ra/Tr.)
Örnek : 10
«Çocuğun üzerine e t getirm ezler, yeni blrşey getir
mezler. Top atılırken ayağa kaldırılır. Yeni nikâh
lılar çocuğun odasına giremezler.»
(K K .: Emine D., 60, Çimenli K./Tr.)
Örnek : l l
«Kırklı çocuk olan eve et ve yeni basma geldiğinde
çocuğu basmasın diye çocuğun beşiğini bunlara
bastırırlar.. Çocuğun bez sularını dışarı dökmezler
ve bezlerini ikindiden sonra dışarda bırakmazlar.»
(KK .: Hürmüz D., 70., Gr.)
Örnek : 12
«Kırkı çıkmayan çocuğun yattığı odanın üstüne an
ne ve babası çıkamaz.»
(KK .: Naime Ç.. 40, Pınarbaşı/Ky.l
örn ek : 13
«Değirmenden un çekilip geldiği zam an çocuk ev
den çıkarılır. Yavrulayacak olan kedi eve alınmaz.
Yeni doğum yapan kadınların evlerine varılmaz.»
(K K .: M eryem A., 60, Y av ru v iran K ./S ivrih isar/E s.)
Örnek : İ4
«Çocuğun bulunduğu odaya tabanca, tüfek konul
maz.»
(K K .: Sevim D.. 49, Akkuş/Or.)
Ö rnek : 15
«Çocuk kırklı iken evde ölüm olursa, yolculuğa çıkı

lırsa, kedi veya köpek doğurursa çocuğu kırk basar,
Dışardan gelen biri tuzla birlikte krklı’nın evine ge
lirse, yine kırk basar.»
(KIÇ.: Hafize A., 38, Ank.)
Örnek : 16
«Kırklı bir kadın hamamda iken ikinci bir kırklı ka-

. din hamama gelemez. Şayet gelirse hamamcı kadın
çıkıncaya kadar, hamamın dışında bekletilir. Biri çı
kar, ondan sonra öteki girer.»
(KIÇ.: Zehra G„ 66, Uluborlu/Isp.)
Örnek : 17
«Çocuğun, gömleği üç çamaşır yıkanır, suyu dereye

dökülür.»
(K K .: F atm a B„ 55, Vize/Krk.)
3. Kırk Baskını Çocuğa Yapılan İşlemler :
Yıkanır.
(yaygın)
Ziyaretlere, tekkelere, ocaklara götürülür.
(Ceyhan/Ada., Gümüşhacıköy/Ama.. Ank., Büğüdüz

K./Ank., Bandırm a/Ba., Eze., Erz., Sağlık K ./G örele/
Gr„ Belciralan K ./îç., H azinedar IÇ./Devrekâni/Ks„
Sv„ Tn., Tülmen K ./U r„ Ur., Vn.)'
(Dağıstanlı K ./Ada., Af., Suluova/Am a., Sağlık K./Gö-

rele/Gr., Nğ., Sn., Çamlıtepe K ./Pazar/R z., Pülümür/
Tn., Ur., Vn., Yz., Zn.)
235
Hocaya okutulur.
(Ada., Ank., Çubuk/Ank., Ezm., Ormanlı K ./lnecik/
Tlt.)
«Aydaş» kaynatılır.
(Ba., Sarnıç K./Dursunbey/Ba., Uluborlu/Isp.)
Değirmene götürülür, suyu ile yıkanır.

(Kâhta/Adı., Köle K ./Eleşkirt/A ğ.)
Kerm e ile (tezekle) tartılır.

CSandıkIı/Af.p Büğüdüz K./Anlt.)
Kemikle tartılır.
(Büğüdüz K./Ank., Süleoğlu K./Ed.)
Örnek : 1
«Kırk basmışsa bir çocuğu, Hicaz'dan gelen kırk ta

sıyla yıkar, bu tastan su İçiririz.»
(KK.: Sevim B.. 33, Dy.)
Örnek : 2
«Çocuk, içinde kırk çeşit şey bulunan su ile yıkanır.

M e s e la : Leylek kemiği, çakm ak taşı, boncuk, yılan
kemiği, yüzük, anahtar, çivi, altın, düğme, mavi bon
cuk, istiridye kabuğu gibi.»
(K K .: Müjgan K., 30, Es.) _
Örnek : 3
«Çocuğun haricinde ev bile kırklanır. Bir bardağın
içine kırk taş konur, üstüne de s u ... Bu su evin e t
rafına serpilir.»
(KK.: Hanile T., B3, Yiğitler B./Bayram iç/Çkl.)
236
Ö rnek . 4
«Kara tavuğun yumurtası alınır, içi boşaltılır, bu ka

bukla çocuğun başına kırk defa su dökülür.»
(KK.: Sıdılca K., 55, Ur.)
Örnek : 5
«Gullanılmamış süpürgelerin üzerine köpek ‘eniği’

(yavrusu) konur, üzerine elek kapatılır. İçine 41 tane
taş konduktan sonra ısıtılmış bir kaptan su alınarak
çocuk bu eleğin üzerinde yıkanır. Köpek eniği ölür
se, çocuk kırk baskınından kurtulmuş olur.»
(K K . : Şefika A., 74, Bozdoğan/Ay.)
Örnek : 6
«Kırk kazıktan yonga toplanıp, değirmen ayağından

su getirilir, su kaynatılır, yongalar içine atılır ve
kaynamış sudan kırk fincan dolusu dökülerek çocuk
yıkanır.»
(KK.: F atm a E., 68, Bo.)
Örnek : 7
«Kırk gün temam olduktan sonra, çocuğun başına

elek tutarak üç tas su dökerler. ‘Yer, gök şahit ol
sun, bunun kırkı çıkmıştır’ derler.»
(D.: Baki A., 20, Tavuklar K ./H ozat/Tn.)
Örnek : 8
«Çocuğun evinin saçağının altından odun parçası

alınır. Bu parça yakılır, üstüne su kabı konur; suyun
içine de kırk tane demirden anahtar... Çocuk bu su
ile yıkanır.»
(K K .: H ayriye Ö., 60, Sn.)
237
Ö rn ek : 9
«Güneş doğm adan değirm enden getirilen su ile ç o

cuk yıkanır. A yrıca çocuğun göm leği suya atılır.»
(KK.: A siye K., 60, Şaturoğlu K./Mucur/Krş.)
Örnek : 10
«Ölmüş köpeğin kafası kırk b ardak suyla yıkanır.

Sonra aynı suyla çocuk yıkanır.»
(K K .: Sacide H., 38. Dûzce/Bo.)
Örnek : 11
«Üç çarşam b a çocuk yıkandıktan sonra suyuna b al
m um u dökülür.»
(K K .M a k b u le T.. 37. Ağ.)
ö rn ek : 12
«Çocuğun odasına hangi silahla girilm işse, o silah

üzerinde y ıka n ır çocuk.»
(KK.: Sevim D., 49. A kkuş Or.)
Örnek : 13
«Çocuk m e zar taşıyla, delikli taş la .çam urla, çırayla

ayrı ayrı tartılır.»
(KK.: Melek M., 55, Hazinedar K./Devrlceâni/Ks.)
Örnek : 14
«Kırk baskınına uğram ış çocuk terazin in b ir k efes i-,
ne konur, ö teki kefesine de teze k kon arak tartılır. Bu
teze k rutubetli bir yere konur; tezek o rad a şiştikçe
çocuk ta gürbüzleşir.»
(KK.: K ab açalı K /K iğ ı/B n .)

Örnek : 15
«Kemre (tezek) ile tartılır kırk baskını çocuk. Tos
bağa (kaplumbağa) üstünde yıkanır. Eğer kaplum
bağa ölürse, çocuğun kırk baskını olduğu anlaşılır.
Çocuk deve kemiğinin altından - geçirilir.»
(1CK.: Ayşe E., 45, Sandıklı/ Af J
Örnek : 16
«Kerme ile tartarlar çocuğu. Bu kermeyi sulak yere
koyarlar. Kerme kabardıkça çocuk da sağlamlaşır.
Bundan başka balmumu eritir, teşinin (iğ) baş tara
fındaki deliğinden suya akıtırız. Neyin, kimin kırkı
basmışsa onun resmi suya çıkar. O suyla çocuk çim
dirilir (yıkanır). Bir de kimin çocuğunu kırk basmış
sa, o çocuğun babasının çiş yaptığı yerden bir taş
alıp, o taşın konduğu suyla çocuk çimdirilir.»
(KK.: Saadet A., 45, Gölcüğez K./Hasankale/EzmJ
Örnek : 17
«Bu durumdaki çocuklar mezarlığa götürülür, me
zar üzerine yatırılır. Sonra bir başkası çocuğu me
zar üzerinden kaldırır.»
(KK.: Emine U., 57, Brs.)
Örnek : 18
«Çocuk musalla taşına konulur. Bir müddet sonra
çocuğu oraya koyan değil de bir başkası -alır.»
(KK.: Zehra A., 53, Es.l
Örnek : 19
«Şüpheler neyin veya kimin üzerinde tçplanıyorsa,
çocuk onun üzerine bastırılır. Böylece çocuk onu
basmış olur.»
(KK.: Sevgi K„ 40, Tr.)
239
B. NAZARA DEĞMESİ
1. Nazara Uğrama Belirtileri :
Çocuk sık sık ya da sürekli olarak ağlar.
(yaygın)
Sık sık esner.
(yaygın)
Ateşlenir.
(yaygın)
Huysuzlanır.
(H am ur/A ğ., Ank., S arn ıç K ./D ursunbey/Ba., Pelit K ./

Burhaniye/Ba., Bil., Göynük/Bo., Alpagut K ./Bo., Brs.,
Gm„ Gr„ Silifke/lç., Keçiborlu/Isp., İst., İz.. Hazine
d ar K ./D evrekâni/K s., Krk., Kn„ Tavşanlı/Kü.. Özko-
' nak B./A vanos/N ş., Çamlıtepe K ./P azar/R z., Camidağ
K./Rz., Sk., Güneşler K ./Sk., Şarkışla/Sv., Tlc., Tr., Ka-
ray ak a B ./E rb aa/T o„ Tn., Uş.. •B anaz/U ş., Zn„ Halil-
b ey oğlu K ./D evrek/Zn.)
Uyumaz.
(Bolvadin/Af.. Ağ., M erzifon/Am a., Yenice K./Bozdo-
ğan /A y., Bo., Diközü K./M ihalıççılc/Es., Salyoz K ./
Kellcit/Gm., Gr„ Hat., Ks., D evrekâni/Ks., Pm arba-
şı/K y., Krk., Krş., MI., Mn., Şenyurt K ./Perşem be/O r„
Rz.. Çamlıtepe K ./P azar/R z„ Camidağı K./Rz., Tr.)
Morarır.
(Sandüdı/Af., Sarayltöy/Dz., Ezm., Çakallı K./Gaz.,

Sağlık K./Görele/Gr., Uluborlu/Isp., Sarıkamış/Kr.,
Maşuldye K./Kc., Simav/Kü., Sv., Vn., Halilbeyoğlu
K./Devrek/Zn.)
240
Bağırır.
(Adı., Ank„ Af., Yenica K./Bozdoğan/Ay., Ba., Bayır
K./Bil., Kn„ K aram an/K n., Ereğli/K n., Bağlam a K ./
N ğ .,.B o r/N t., Uş., Vn.)
Rengi solar, sararır.

(Ceyhan/Ada., Imamoğlu K./Ada., Bolvadin/Af., Ha-
m ur/A ğ., Köle K ./Eleşkirt/A ğ., El., Kilis/Gaz„ Hat.,
Fm arbaşı/K y./M ucur/K rş., Kn., Mİ.. İvir., Mş.. Bula-
nık/Muş., Nş„ Ormanlı K ./lnecik/Tk„ Tülmen K ./Ur.,
Bozlanbaç K./Çelcerelt/Yz.)
Birdenbire hastalanır.
(Ada., îsabeyli K./N azilli/Ay., Kabaçalı K./Kiğı/Bn.,
Kurşunlu/Çkr., Şebinkarahisar/Gr., Gömeç K./Ky„
Gölcük/Kc., Kn., K aram an/K n. ,Kü„ Pazar/R z., Halil-
beyoflu K ./Devrek/Zn.)
Zayıflar.
(îmamoğlu K.Ada., Yeşilören K ./A m a„ Ank., Dursun-
bey/Ba., Ks., Pmarbagı/Ky., Korkut K./Mş., Ziie/To.,
Tn., Aydınlık K./Tn„ Tülmen K ./U r.)
Kusar.
(Kâhta/Adı., Çubuk/Ank., Ba.. Pehlibanköy B./K rk„
Kc., Milas/Mğ., G ürpm ar/Vn.)
Sık sık gerinir.

(Gümüüşhacıköy/Ama.. Bozdoğan/Ay., Ks., Mğ., B o r/
Nğ., Sv„ Y z .) '
Kirpikleri tortop olur.

(Bandırm a/Ba., Sarnıç K ./Dursunbey/Ba., Brs., Isp.,
Salihli/Mn.. Milas/Mğ.. Banaz/U ş., Yz.. Zn.)
Gözleri sulanır.
(Bozdoğan/Ay., Çkl., El.. Krk., B afra/Sm ., Zile/To.,
Ur.)
241
Gözleri çapaklanır.
(Bozdoğan/A y., Dz„ D ere K ./A cıp ayam /D z.)
ishal olur.
(Af.. B ekiralan K ./İç„ Sk., Aydınlık K ./Tn.)
Gözleri aralık uyur.

(Bandıma a/B a .)
Sancılanır.
(Çübuk/Ank.)
Örnek : ı
sÇocuk fazlaca esner, yüzünde durup dururken mo

rarm alar olur. Ayrıca- vücudunda göz göz yaralar
olur. Uyurken birden korkuyla uyanır, işte bunlar
dan belli olur çocuğa n azar değdiği...»
(KK.: Güllü K.. 7S. Sarıkarmş/Kr.)
örnek : 2
«Biz burada çocuğum uza nazar değdiğini çocuğun
esnem esinden, genreşm esinden (gerinmesinden),
birdenbire halsizleşmesinden anlarız.»
(KK. ■■ Durdane Ç„ 42, Darıpm ar K./Ada.)
2. Çocuğu N azardan Koruma :
Çocuğun omuzuna,, görünür yerine, gömleğinin içine

mavi boncuk, nazariık muskası, maşallah takılır,
(yayğuı)
Yatağına, yastığına, odasına Kur'an, iğne, makas,
bıçak, dem ir parçası soğan, sarmısak kabuğu, kekik
242
otu, iğde dalı, tosbağa (kaplumbağa) kemiği, tazı
boncuğu (küçük deniz kabuklarının kabuğundan ya
pılan boncuk), süpürge, ekmek, şap, çörek otıı diki
lir, asılır, konur.
(yaygın)
Kulağın ardına kara birşey sürülür.

(îmamoğlu K ,./Ada., Adı., B ayır K./Bil., Yiğitler B ./
Bayram iç/Çkl., Krş., Mİ., Pazar/R z., Bafra/Sm.., Sk„
Sv„ Deligazi K ./Sv., To., K aray ak a B./ErbaEL/To.)
Alnının ortasına kara birşey sürülür.

(Süleoğlu K ./Ed„ Salyoz K ./Kelkit/G m ., Devrekani/
Ks„ To.)
Okutulur.
(Polatlı/An., Y u v a K ./K ınkkale/A nk., Af., Ay., Bayır
K./Bİ1., Tefeni/Brd., Çkl., Çr., Dz„ Dallıca K ./El., Gaz.,
Kilis/Gaz., Uluborlu/Isp., Iç., Kfı., Mr„ Mş., B or/N ğ.t
Rz., Sn., Sv„ Şarkışla/Sv., Zile/To„ To., Tr., Ur., Ba-
naz/U ş., Vn„ G ürpm ar/V n., Yz., Bartın/Zn.)
Çocuk nazarı değeceğine inanılan kimselere göste

rilmez, onlardan uzak tutulur.
(Sandıklı/Af., Ağ., Suluova/A m a., Es., El., Kilis/Gaz.,
Gm., Isp., M ağara K ./İç., Pm arbaşı/K y., Kn.. ML, Nş„
Rz„ Güneşler K ./Sk„ Sv„ Erkilet K ./E rb aa/T o., Zile/
■ To., To., Tr., Pülümür/Tn., Tn., Ur., Uş.. Banaz/U ş.,
Vn., Yz., Zn.)
Yüzü mavi örtüyle örtülür.
(Bil., Bo., Brs., Çr„ İst., To.)
Tütsü yapılır.
(Bolvadin/Af., Pelit K ./Burhaniye/Ba., Göynük/Bo.,
Gölcük/Kc., Sim av/Kü., Mİ., Nğ., Sv„ To., Tr., Uş.,
Yz.)
243
örnek : 1
aÇocuğu nazardan, kem (kötü) gözden korumak için
mavi boncuk takılır. Alnının ortasına, kulağının arka
sına siyah boya sürülür.»
(K K .: M ührüme Ö., 44, Ivaplıkaya K ./H arp u t/E D
Örnek : 2
«Sarmaşık kökü, yılanın bel kemiği, çörek otu, yedi

delikli boncuk çocuk üstünde bulundurulur. Ayrıca
çörek otu, şap ve it pisliği çocuğun omuzuna dikilir.»
(K K .: Saadet A., 45, Gölcüğez K ./H asankale/Ezm .)
ö rn e k : 3
«Gök gözlülerin nazarı çok değer. Nazarı değenin ka
pısından yonga koparılır, yakılır, dumanı çocuğun üs
tüne verilir.»
(KK.: Hanife T., 83, Y iğitler B ./B ay ram iç/Ç k l.)
Örnek : 4
«Çocuğa tütsü yapılır. M angaldaki köz ateşin üzeri

ne biraz tuz. biraz üzerlik otundan atılır. Mangaldan
çıkan duman üzerinde gezdirilen çocuğa ‘altm ış yet
miş, çıkmış gitmiş' denilir.»
(KK.: M acıde S., 65, G ölcük/Kc.l
Örnek : 5
«Dini bütün bir kadın, eline bir m iktar tuz alır, dualar
okur, tuzu çocuğun başında vücudunda gezdirir. Bu
işlem birkaç defa tekrarlanır. Kadın elindeki tuzun
birazın; parmağını ıslatarak çocuğun alnına sürer.
244
□rta kalanım da bir bardak suda karıştırdıktan son
ra, kapının sağına ve soluna serper.»
(KK.: Hatice K., 4S, MI.)
Örnek : 6
«Ocakta yanan közden bir parça alnıp, içi su dolu

bakır tabağın içine atılır. Tabakta yirmişeb kuruş, bir
parça ekmek ve iğne vardır. Üç yol ortGsına dökü
lür bu su. Ocaktan alınan köz bakır tastaki suya
atılmadan şöyle denir:
«Dağda geyiğim otlar

Yavrusunu saklar
Gören gözler patlasın
Söyleyen diller çatlasın .»
örnek : 7
«Çocuğu nazardan, kem (kötü) gözden korumak için

urasacı kadın çöküştürür, üç defa başını ovcalar
(ovalar), şunları söyler:
« G gözler çatlasın
ö r e n
Söyleyen diller patlasın

Ulu ağaç dibinde buldaysan
Köklü taş dibinde bulduysan
El benim elim değil
Benden daha yüksek urasaoıların eli,
■Fadime anamızın, huri kızlarının,
evliyaların eli.»
(K K .: Elif S„ 55, Daı-ıpmar K ./Ada.)
245
ö rn ek : 8
«Anne, elini cinsel organına dokundurupta elini ço

cuğun her yanına sürerse, çocuğa n azar değmez.»
(K K .: Belkıs S., 37, K abagalı K ./K iğ ı/B n .)
3. N a za ra Uğram ış Çocuğa Sağaltm a

İşlem leri, B aşvurulan U m arlar :
Kurşun dökülür.
(yaygın)
Tütsülenir.
(yaygın)
Hocaya okutturulur.
(yaygın)
N azarı değenin giyiminden bir p arça alınıp yakılır,

çocuğa koklatılır,
(İm am oğlu K ./A d a., S u lu o va/A m a., Ank., B a n d ırm a /
Ba.. G öynük/Bo., A lp agu t K ./B o., Susuz K ./B u ca k /
Brd., U zu n k öp rü /Ed ., Ezm ., G az., Gm., Gr., İç., Kn.,
Mİ.. Nğ„ Sm., P e rv a ri/S r., Sv., Ş ark ışla/S v., Tk„
Zile/To., To., Tn„ U r., Uş., G ü rp m ar/V n ., Vn., Yz., Zn.)
Üzerlik otundan tütsü yapılır.

(Ada., C eyh an /A d a., İm am oğlu K ./A d a., Adı., K â h ta /
Adı;, Af.. B olvad in /A f., S an d ık /A f., A ğ., G üm üşhacı-
1 k ö y /A m a., S u lu o va/A m a., A nk., Büğüdüz K ./A n k .,
G öynük/Bo., B r., K ilis/G az., Es.. Gm .,G r., İç., M aşu-
kiye K ./K c., Sille B ./K n ., Y a r m a B ./K n ., Mİ... H atun-
suyu K./M1., M r„ Mş„ M u cu r/K rş., M ğ., Sv., To., Ur..
Uş.. Y z.)
Y atıra, türbeye, ocağa götürülür.

(Ank., K ab açalı K ./K iğ ı/B n ., G ölcügez K ./H a sa n k a le /
Ezm ., S arık am ış/K r., Kn., Sv., U r., Y z.) .
246
Tuz «çatlatılır», tuz çevrilir.
(Sandıklı/Af., K âhta/A dı., Brd., Susuz K ./Bucak/Brd.,
Değirmenlikız K ./Brs., Kızılcasöğüt K./Çivril/Dz., Göl-
cüğez K /H asan k ale/E zm ., Keban/El., Tarsus/İç., Ma
ğ ara K ./îç., Keçiborlu/Isp., Uluborlu/Isp., Ödemiş/İz„
Krş., Mİ., Alaşehir/M n., Salihli/Mn., İncir K ./Fethiye/
Mğ., Ur., Bartm /Zn., Halilbeyoğlu K./Devrek/Zn.)
Mum dökülür.
(Bayır K./Bil., Brs., Çr„ Tumarlı K./Çltr.)
Çamaşırı değiştirilir.
Sac ayağından geçirilir.
(Kurşunlu/Çkr.)
ö rn e k : 1
«Kurşun dökülür. Bir kalbur hazırlanır, İçine dört ta
ne kaşık, bir dilim ekmek, bir tas içinde su konur.
Bu şekilde kalbur hazırlanmış olur. Kurşun ayrı bir
yerde, bir tavada eritilir. Çocuk oturtulur, Üzerine bir
tülbent örtülür. Kalbur çocuğun başı üzerinde tutu
lur. Tavada eritilen kurşun tasın içindeki suya-dö
külür. Bu İşlem üç kez tekrarlanır. Daha sonra kur
şun döken kişi kalburdaki kaşıkları çocuğun başın
dan üç defa atar. Kaşıkların dördü de yere kapalı
olarak düşerlerse, çocuk ölür denir. Açık düşerse
kaşıklar, nazardan kurtulmuş olur. Bunlar yapılır
ken üç defa İhlas Suresi, bir defa da Fatiha Suresi
okunur. Kalburdaki ekmek köpeğe verilir. Tasdaki
- su da ocağa serpilip, tas olduğu yerde ters çevrilir.»
(KK.: Hatice Ç„ 40, Gümüşhacıköy/Ama.)
247
ö rn e k : 2
«Kahve, tuz, şeker ve üzerlik adı veriien bir otla bir

likte kurşun bir kepçe içinde yakîjır. dumanı kem
göze, nazara uğramış çocuğa doğru üflenir.»
CKK.: H acer Ç., 60, Bolvadin/Af.)
Örnek : 3
«Katran veya zeytinyağına mavi bez batırır, üzerlik

ve soğan kabuğu ile tüttürürüz. Tüttürürken de şöy
le d e r iz :
«.Yüzerlik yüzbinerlik
Gitsin nazarlık, gelsin sağlık.
Yüzerliksin hevasm
H er dertlere devasın
Kara taştan elâ gözden âlâsın.
Enneşelin, menneşelin
Yeryüzünde kaynaşanın
BağdaFdaki bitli A yşe’nin
Gözleri patlasın .»
(K K .: Kezban K.. 50, Sille B./K n.)
Örnek : 4
«Nazara uğramış çocuğu tütsüleriz. Tütsülerken de :
«Gitsin nazarlık
Gelsin güzellik
Nazarı değen patlasın
Göbeğinden çatlasın »
(K K .: K ezban K., 50.' Sille B ./K n.)

Ö rnek : 5
«Nazarı değdiğine inanılan kimselerin isimleri bir ka

ğıda1 yazılır. Bu kağıt zeytinyağına bastırılıp tütsü
lenir.»
(KK.: Hazinedar K./Devrekâni/Ks.)
Örnek : 6
«Çocuğa nazar değiren kişinin bastığı yere çiş ya

pılır. Bu kişinin bastığı yerden toprak aılıiır, üzerine
su konur, bu su çocuğa serpilir.»
(K K ..- Nuriye Ç., 63, Kâhta/Adı.)
ö rn e k : 0
«Yedi komşuya su veya şeker okutularak çocuğa

verilir.»
(K K .: Rabia Y., 52, Ezm.)
249
IX
G elen ek sel sağaltm a işlem leri
A. YÜRÜMEYEN YA DA GEÇ YÜRÜYEN ÇOCUKLAR
Üç tekerlekli araba İle yürütülür.*

CAda., Af.. Dz„ Dere K./Acıpayam /Dz., Dy.. El„ Es.,
Hazinadar K./Devrekâni/Ks., Pehlivanköy B./Krk.,
Y arm a B./Kn., Karabıyık K ./Sarayönü/K n., Mİ., Akça-
dağ/M l.t Salihli/Mn., Midyat/Md., incir K ./Fethiye/
Mğ., Mş., Bulanık/Mş., Korkut IC./Mş., Özkonak B ./
Avanos/ Nş., Ordu K./Sn., Tn.. Pülümür/Tn., Aşağı-
kaymaz K./G ürpınar/Vn.)
Ayaklarına, diz kapaklarına, eklem yerlerine, bacak

larına yumurta akı sürülür.
(Kâhta/adı., Af.. Gümüşhacıköy/Ama., Ank., Ant., Na-
zilli/ay., Bo.. Bandırm a/Ba„ Pelitköy K ./Burhaniye/
Ba„ El, Ezm., Gölceğiz K./Hasankale/Ezm„ Cm., Bay-
burt/Gm., Büyükhalkah K ./Bakırköy/Ist„ Iç„ Iz., Ha
zinedar K./Devrekâni/Ks„ Krş.. Maşukiye K /K c., Si-
mav/Kü., Alaşehir/Mn„ Mr„ Ayancık/Sn„ Sm., Sv.,
Şarkışla/Sv., Deligazi K ./Sv., To„ K arayaka B ./E r-
baa/To., Uş.. Banaz/U ş., G üıpm ar/Vn., Yz.)
1*1 Çocuğun yürümesine yardımcı olan aracın yerel adları : »Arabacık»

(Susuz IC./Bucak/Br.), •Çıkrık» (El.. Hat., Bulanık/Mş., Bor/Nğ.. Ordu
K./Sm.), »çıynk» (Oy., Sankamış/Kr., Ardahon/Kr., İvil.), »çıkrıncak»
(Krş.l, «dönecek- (UzuoIcöprü/EdJ, -gogmcak» (Özkonak B./Avonos/Nş.), •
«gıcırdak» (Bayat/Çr.), -hoppala» (Af.; Uzunköprü/Ed., Gaz.), -»kıcak»
(Zile/To.), -kımel- (Mş., Korkut K./Mş.), •sürçeli» (Uluborlu/Isp.), «sür
gü. (Af.), «üç tokerleldl araba» (Küle K./Eleşkirt/Ağ.). Tarsus/İç.l, .yü
rüten» (Beypazarı/Ank.).
251
Beline yum urta akı sürülür.
(Badem li B ./Ö d em iş/îz.)
Et dövülen tokm ak etli etli dize sürülür.

(Ur.)
Dize bal sürülür.

(Ank.)
A yak kösteği kesilir.*

(C eyh an /ad a., A m a., Çr., K avakyolu K ./E zc„ Diközü
K ./M ih ab ççık /E s., Gr., Ks., D evrelcâni/K s., H azinedar
K ./S ille B ./K n ., T avşan lı/K ü ., Y a ş y e r K ./M ilas/M ğ.,
S en yu rt K ./P erşem b e/O r., Sm., Sn., Sv., Zile/To.. Ak-
ça a b a t/T r., U r.. Tütm en K ./U r., Uş.)
Çocuğun ayaklarına ip bağlanır, cam i önüne götürü
lür, cum a nam azından ilk çıkana bu ip kestirilir.
(Bo., Es., Gr., Sağlık K ./G ö rele/G r„ Gm., Rz., P a z a r/
Rz., Sk., Sm., Sv., K a ra y a k a B ./E rb a a /T o ., T r„ Çi
m enli K ./T r., Incidere K ./Y o m ra /T r., K ılcan K ./U ş.,
Zn„ B artm /Z n .)
.Hocaya okutulur.
(Dy„ K aplıkaya K ./H arp u t/E l., Gr., Kn„ B afra/S m .,
Sv., A k çaab at/T r., Tn„ Halilbeyoğlu K./Devrelc/Zn.)
M uska yazdırılır.
(K aplıkaya K ./H arp u t/E l., Isp, İst., Ç ıldır/K r., Gü
m eç K ./K y ., Sv„ O rm anlı K ./Inecik/Tk., Halilbeyoğlu
K ./D evrelc/Z n .)'
Ziyarete, yatıra, tekkeye götürülür.
(Af., Am a., Suluova/A m a., G üm üşhacıköy/A m a., Ye-
şilören K ./A m a., Çubuk/Ank., Ba., B o rçk a/A r., Dy.,
S arık am ış/K r„ A rd ah an /Itr., G öm eç K ./K y., Krk.,
1**1 Köstek hcsmc işlemi ana çizgileriyle) şûyledlr : Çocuk cuma gönü, cami
□nüne götürülür; çocuğun ayaklarını birbirine bağlayan ip camiden
ilk çıkna kestirilir. Kimi zaman bu işlem üç kez yenilenir.
252
Kulu/I£n., Değiş K ./K aram an/K n., Kn„ Nş., Sm., Baf-
ra/S m ., Sv„ Zile/To.t Erkilet K ./Turhal/To.t Tn.. Uş„
Yz., Bozlanbaç K ./Çekerek/Yz.)
Cuma günü salâ vaktinde salaya karşı sallanır.

(Af., Brs., Tumarlı ’K 'jÇ k.r., Ba.. Eandırm a/Ba„ Sa-
rayköy/Dz., Dere K./Acıpayam /Dz., Keban/EL, Eze ,
Şebinkarahisar/Gr.. Uluborlu/Isp., İst., İz., Şaturoğlu
K ./M ucur/K rş., Kc.. Tavşanlı/Kü., Mn., Akkuş/Or..
To.. Ur.)
Cuma günü ezan okunduğunda çocuk İki kişi tara

fından camiye doğru sallanır; bu iş yapılırken «sal
ladım salaya, yürüsün gelecek cumaya» denir.
(Tefenni/Br., Es., Hazinedar K./Devrekâni/Ks., Mn.,
Alaşehir/Mn„ İncir K./Fethiye/M ğ„ Güneşler K./Sk.,
Uş., Banaz/U ş., Tuzlacık K ./Sorgun/Yz.)
Yedi Mehmet adlı evden kurban ayakları toplanır,

kaynatılır, suyu ile çocuk yıkanır.
(M ucur/Krş., Sille B./Kn., Kn.)
Yedi Mehmet adlı kişiden aşık kemiği toplanır, su

ya atılıp kaynatılır, çocuk bu suda yıkanır.
(Sille B./Kn.)
Makinede iki kez çekilmiş kıymadan yapılan köfte
yedirilir.
(Tefenni/Br.)
Kemikleri güçleştirici şeyler yedirilir.
(Merzifon/Ama.)
Kaynatılmış kemik suyu içirilir.
(Ulukent K ./A rhavi/A r., Sm.)
Devenin çanından su içirilir.
(Korkuteli/Ant., Ant.)
253
Fırından çıkarılan sıcak ekm ek bele bağlanır.
(Sandıklı/Af.)
Başına yular bağlanır.
Çocuk kalbura oturtulup yedi kapıya götürülür, her

ev kalburun içine birşey kor.
(Adı., Kabaçalı K./Kiğı/Bn„ Dallıca K./E1., Dilcözü K./
Mihalıççık/Es., Gürpınar/Vn., Aşağdcaymaz K./Gür-
pınar/Vn.)
Ceviz yaprağı kaynatılır, suyunda çocuk yıkanır.

(Bo., Gölcülc/Kc., Ayancık/Sn.)
Sıcak suya oturtulur.
(Bolvadin/Af.)
Yedi tane dem ire bastırılır.

(Pazar/Rz.)
Ç ıplak olarak güneş altında bekletilir.
(Köle/Ağ.)
Sık sık güneş altında oturtulur.
(Gümüşhacıköy/Ama., Biga/Çkl., Bandırma/Ba., Şe-
binkarahisar/Gr., ICn., Bafra/Sm.)
Kemik toplanır, kemikle tartılır.
(Süleoğlu K./Ed.)
Önünden çocuk yürütülür.
Adım pidesi yapılır, içine para konulur ,bu pide d a
ğıtılır.
254
Devenin boyun kemiğinden geçirilir.
(Îskilip/Çr.)
Ayı üzerine bindirilir.

(Sandıklı/Af.)
«Poçik» kemiği (kuyruk sokumu) çekilir.

(Bn.. El.)
Minareye çıkarılır.
(Eze., Kavakyolu K ./Ezc.)
Ûmek : 1
«Cuma günü çocuğunun ayağını al İplikle bağlayan

anne, çocuğu kucağına alır, cami duvarının dibine
oturur; yanna da bir helke (kova) su koyar. Suyun
içine bir miktar madeni para atılır. Kösteği (iplik,
bağı) kesecek olan ayağına çabuk bir çocuk 'Bis
millah!' diyerek caminin çevresini iki kez dolanır.
Sonra annenin verdiği bıçakla ipliği kesip, çocuğa
da bir tokat atar. Üçüncü dolanım için hızla uzakla
şır. Anne, uzaklaşan çocuğun ardından helkedeki
suyu serper. Helkenin içindeki paralar kösteği kesen
çocuk tarafından toplanır. Bütün bunlar üç cuma
tekrarlanır.»
(KK.: Fikriye H., 45, Sv.)
Örnek : 2
«Yağlı ve şekerli bir hamurdan halka şeklinde çö

rekler yapılır. Bunlar çok ince bir ipe dizilir; çocu
ğun ayaklarına bağlanır. Komşu çocukları bu ipi kı-
255
rıp çörekleri kaçırarak yerler. Böylecs çocuk çok
düşm ez ve çabuk yürür. Biz buna 'köstek kırm a',
'köstek kesme' deriz.»
(Dursun P., 45, C eyh an /A d a.)
Ö rn ek : 3
«Yürümesi geciken veya sık sık düşen çocuğun a n

nesi, çocuğun ayağına ip bağlar. Caminin çevresini
■yedi kez dolaşan bir çocuk, elindeki bıçakla çocu
ğun ayağındaki ipi keser ve yerde duran parayı alıp
arkasına bakm adan kaçar.»
(K K .: K am ile Ü., 54, N azi]li/A y.)
Ömelc : 4
«Annesinin ilki yürümeyen kardeşini cuma günü S a
la vakti camiye götürür. Camiden ilk çıkan çocu
ğun ayağındaki bağı keser.»
( K K .: N a z ire Y ., 90, K e lk it/G m .)
ö rn e k : 5
«Dengesini kaybeden, sık sık düşen yahut yürüm e
si geç kalan çocuk 'Köstek D ede’ye götürülür. Ç o
cuğun iki ayağına ip bağlanır. İpi D ede’nin bekçisi
keser. Bekçiye bahşiş verilir.»
(K K .: Gülüzar B., 62, Çr.)
Örnek : 6
«Çocuğun ayakları yan yana getirilip, kırmızı bir iple
bağlanır. Sonra başka bir çocuğa bu ip kestirilir. Bu
işlem üç gün üst üste tekrarlanır. Çocuk ipi keser
ken, çocuğun sahibi de dua eder ve 'bağını kestim,
hastalığını, kötülüğünü kestim ’ der.»
(K K .: Rabiye T., 70, Çamlıtepe K./PazaıVRz.)
256
Ö rnek : 7
«Ayak bileklerine ip bağlanır çocuğun. Ayağına ça

buk birinin sırtına bindirilerek üç cuma camiinin çev
resinde üç kez dolaştırılır; cuma namazından ilk çı
kan kimseye çocuğun ayağındaki ip kestirilir.»
(K K .: Bedia B„ Hacılıamza B./Ç r.)
Örnek : 8
«Üç cuma salâ voktl çocuk sallanır. Sallanırken d e :
«Saladan sestir
Allahdan destur
Allah ayak ver
Demir dayak ver»
denilir. Bu arada iki ayağına bağlanan ip, ayağına
çabuk birine kestirilir.»
(K K .: Emine H„ Bl, Çr.)
Örnek : 9
«Öz iki kardeş, cuma namazı kılınırken, çocuğu ko

lundan tutup kıbleye doğru sallarlar. Bu işi üç cuma
yaparlar. Çocuğu sallarken d e : 'Salladım Salaya,
selam söyledim mevtaya, oğlum (kızım) yürüsün ge
lecek cumaya’ denir.»
(K K .: Fevziye M., 65. Brs J
Örnek : 10
«Çocuğun eline oklava verilip, dul bir kadının evinin

bacasının çevresinde üç kez dolaştırılır.»
(K K .: Ayşe Y., 55, Adı.)
257
Ö rn ek : 11
«Çocuk bir sepet içine konup yedi m ahallede ‘a y a k

lıya ayak ver, iki dayak ver, ver Allahım ver' diye
rek dolaştırılır.»
(K K .: Ali S., 60, Ayışığı K ./Y ay lad ağ /H a t.)
Örnek : 12
«Çocuk bir sepete konur, içinde M ehm et adlı biri

bulunan yeddi evden çocuğun yiyebileceği şeyler
toplanır; birazı çocuğa yedirilir, arta kalanı toprağa
gömülür.»
(D .: G ünnihal T., 22. Yerlcesik B ./M ğ.)
Ö rnek : 13
«Çocuğun ayak bilekleri biribirine bağlanır; bu bağ,

dut ağacı dibinde kesilir. Çocuğu taşıyan annesi
ardına bakm adan evine döner çocuğuyla birlikte.»
(K K .: Fatm a K., 54. Sağlık K ./G ö re le /G r.)
B. K O N U ŞM A YA N YA DA GEÇ K O N U ŞA N ÇOCUKLAR
Dil bağı kesilir.

(Af., Diközü K ./M ih alıççık /E s., M ağ ara K ./Iç., Ç ıld ır/
K r., Ks., D evrekâni/K s., Gümeç K ./K y .. Değiş K ./K y.,
Değiş K ./K aram an /K n „ K aram an /K n ., Mİ., A laşeh ir/
Mn„ M ilas/M ğ., Ş en yu rt K ./P erşem b e/O r„ Ormanlı
K ./tn ecik /T k ., To., Zile/To., K ılcan K ./U ş., Yz.)
Çocuğun «dilaltı», «dilbağı» kesilir.

(Ank., H acıh am za B ./Ç r., S arayköy/D z., Kızılcasöğüt
K ./Ç ivril/D z., Ed., Uzuriköprü/Ed., Süleoğlu K ./E d .,
K eb an /E l„ K avakyolu K ./E z c., Ş eb in k arah isar/G r.,
H at., M ucur/M ş„ Mİ., A k çadağ/M l., Ü n güt K ./M r.,
Nş., Çam lıtepe K ./P a z a r/R z .)
258
Dil kösteği kesilir.
(Köle K ./Eleşkirt/A ğ.)
Dil altındaki «bitik» kestirilir.

(Sandıklı/Af., Y enice K./Bozdoğan/A y., Uluborlu/
Isp.)

(Ama., Yeşilören K ./A m a., Çubuk/Ank., Bl., G ürsu/
Brs., Çr„ El., Çakallı K./Kilis/G az., Çkl., Yiğitler B ./
Bayram iç/Çkl., Gr„ Bayburt/G m ., Pm arbaşı/K y., Kc„
Y a rm a B./Kn„ K aram an/K n., Akçadağ/M l„ P a z a r/
Rz., Sv.‘, Erkilet K ./Turhal/To., Çimenli K ./Tr„ Tn.,
Vn., Bozlanbaç K ./Ç ekerek/Yz., Tuzlacık K ./Sorgun /
Yz.)
(Ceyhan/Ada., Ay., Çıldır/Kr., V ize/K rk., Kn., Sim av/
Kü., Mİ., Bağlam a K ./N ğ., Sv., Zn.)
Hocaya okutulur.
(Ceyhan/Ada., H am ur/A ğ„ Merzifon/Ama., Gürsu/
Brs„ Dere K ./A cıpayam /D z., Dy„ Süleoğlu K ./Ed., Es.,
Gr., İç., Çıldır/Kr., Kc„ Karabıyılc K ./Sarayönü/K n.,
Sv.. Zn.)
Üç cuma, saladan önce, cami açılmadan caminin

anahtarı ile çocuğun ağzı açılır.
(BI., İskilip/Çr., Dallıca K ./EL, Gaz., Gm., Sille B./Kn.,
K aram an/K n., Mn., Mr„ M alkara/Tk.)
Çocuk hayvanların bağlandığı yere bağlanır: «Mal
isen mele gel, insan isen dile gel» denir.
(A rdahan/K r., Sanlcam ış/K r., Akkuş/Or., A yancık/
Sn.)
Ahıra, malların bulunduğu yere bağlanır.
(Borçka/A r., Sn., K aray aka B ./Erb aa/T o.)
259
Cum a günü ahıra götürülür, ineğin yularına bağ
lanır.
(Eze., Salyoz K ./K e lk it/G m J
Ayın ilk çarşam basında çocuğu gaba (hayvanların

ahırdaki bağlıkları) çekerler ve «maltsan gaba gel.
inşam san dile gel!» derler.
(G ölcüğez K ./H asan k ale/E zm .)
Ç ocuk buzağının yularına bağlanır; «malsan mele,

insansan söyle!» denir.
(B a y a t/Ç r„ K avak yolu K ./E zc.)
Ç ocuk ahırda m engüre (hayvanların bağlandığı şey)

bağlanır, «hayvan isen m ele, insan isen söyle!» denir.
(Gm.)
H am ur yoğururken elin batırıldığı su içirilir.

COrduK./Sn., Sv.. D eligazi K ./S v .)
Kara tavadan su içirilir,

(Pelit K ./B u rh an iy e/B a.)
Konuşkan birinin avcundan su içirilir.

(Ç ayk en arı K ./K o rk u teli/A n t.)
Koyunun çanından su içirilir.

(Y iğ itler B ./B ay ram iç/Ç k l., M ihalıççık /E s.)
Bülbülün kafesindeki sudan içirilir.

(K rk„ Mn„ Salihli/M n.)
Kanaryanın artık suyundan içirilir.

(Büyükhalkalı K V B ak ırk öy/Ist., K c„ Kn... K ulu/K n.)
Çanddan, çı'ngırakdan su içirilir.

(D evrekân i/K s., H azin ed ar K ./D evrek ân i/K s.)
K ara eşeğin can ın d an su içirilir.
(S u lu o v a/A m a.)
K aşıkların duru lan d ığ ı son sudan içirilir.

(BI., Bo., B ig a /Ç k l., B a y ın d ır/ Iz., H azin ed ar K ./D ev-
re k â n i/K s., C am id ağ ı K ./R z., Sm ., B a rtın /Z n ., Akpı-
n a r K ./B a r t m /Z n J
K aşıkla su içirilir.
(B rd .)
B ulaşıkların du ru lam a suyu içirilir.

(Y iğ itle r B ./B a y ra m iç /Ç k l., B a .t Zn.)
D eğirm enden su g etirilip içirilir.

(Anlc., A yışığı K ./Y a y la d a ğ /H a t.)
K aynayan ten ceren in kap ağ ın d a biriken bu h ar so

ğ u tu la ra k içirilir.
(tç., İst., T ire /İz .)
Kuşun içtiği sudan içirilir.

(Sm .)
B ir h akim d en istenen e k m e k çocuğa yedirilir.

(T efen n i/B rd .)
Bir hakim in ağzınd an lokm ası alınıp yedirilir.
(BI., Su su z K ./B u c a k /B rd .)
Bey lokm ası elinden k a p ıla ra k yedirilir.
(U r., G ü rp ın a r/V n .)
Bir a v u k a t a ğ zın d a n kap ılan lokm a yedirilir.
(Susuz K ./B u c a k /B rd .)
261
M uhtar, kaym akam ya da valinin yemeğinden biraz
ekm ek alınıp yedirilir.
(Es.)
Paşaya karşı götürülür, paşa elinin tersiyle üç kez

çocuğun ağzına vurur,
(Gölcüğez K ./H asau kale/Ezm ., H asankale/Ezm .)
Kuzu dili yedirilir.

(Salih li/M n .)'
Kuşun dili yedirilir.

(Bozdoğan/A y., İz., Camidağı K ./Rz.)
Kurban bayramında adları M ehm et olan yedi kişi

nin kestirdikleri hayvanların dillerinden birer parça
yedirilir.
(Af., B ay ır K ./B il.t B an d ırm a/B a., H acıham za B ./Ç r.)
Yedi kurban dilinden birer lokma koparılarak pişi

rilir, çocuğa yedirilir.
(Brs., Değirmenlikız K ./B rs., Lapseki/Çkl., Y avervirân
K ./S iv rih isar/E s„ İç., Tire/İz.. Pınarbaşı/K y„ Krş..
Şatu roğlu K ./M u cu r/K rş., Sille B./K n., Mn., Slc.. Sv..
M alkara/T k ., İncidere K ./Y o m ra/T r„ Uş.)
Serçe eti yedirilir.

(A rd ah an /K r., Sarıkam ış/K r.)
Kelle pişirilir, dili yedirilir.

(Uluborlu/Isp.)
Yatırlardan alınan «dil ekmeği» yedirilir.

(D allıca K ./El.)
İlk defa yumurtlayan tavuğun yum urtası yedirilir.

(D arıpınar K ./A d a., İç.)
262
Beyin yedirilir.
(Eze., Ezm.)
Yeni evlenen gelinin ilk gecesi yedirilen baklavanın

bir diliminden çocuğa tattırılır.
(Yiğitler B ./B ayram iç/Ç k l.)
Eşeğe ters bindirilir.

(To.)
Ağzına kuş sokulur.

(Zn., A kpınar K ./B artın /Z n .)
Kuşun gagası ağzına sokulur.

(Bartm /Z n.)
Ağzına kuş bağırtılır.

(ZnJ
Ağzında kIMt açılır.

(Çimenli K ./Tr.)
Sabalpezanında cami anahtarıyla çocuğun ağzı açı

lır.
(M erzifon/Am a., Anlı.)
Kırlangıcın ağzında ıslanan parm ak çocuğun ağzına

sürülür.
(Pehlivanköy B./K rk.)
Heyecanlandırılır.
(Bolvadın/Af.)
Korkutulur.
(Bolvadin/Af.)
263
A çıklayıcı Ö rn e k le r :
Örnek : l
«Çocuğun söylem e devri y aklaştığ ın d a çabuk söy

lem esi için b ecerikli ve işg üzar bir kadına a ğ ız a ç
tırılın Bu kadın çocuğu kucağ ına alıp, yan ın d akilere
s a ra r:
«N e yapıyorsun?
Filancam n ağzım açıyorum .»
Bu soru üç d e fa te k ra rla n ır. Kadın aşağıd aki sözleri
s ö y le r :
A ğız açtım g ü î gib i

K onuşsun bülbül gib i
Sözleri açık olsun
H em kısm eti bol olsun.»
(K K .: V esile A., 01, U luborlu/IspJ
• Örnek : 2
«Kaşıklı ‘D e d e ’ ziyaretin e bir kaşık koyup, oradan

bir kaşık alırlar. Bu kaşıkla çocuğa su içirilir.»
CKK.: Hanife Ş., 55, Y iğitler B ./B ayram iç/Ç kI.]
Örnek : 3
«Cum a salâsın d a çocuğun önüne ineğin yal küleği

g e tirilir: 'İnsan isen dile gel, hayvansan yeme gel!'
denir.»
(K K .: Elif E., 65, H atunsuyu/M l., H atice B., 69 Şen-

y u rt K ./Perşem be/O r.)
264
Örnek : 4
«Ahıra götürülüp bağlanır çocuk. ‘Hayvan isen bura

dur. İnsan isen konuş!’ denir.»
IKK.: Şerife A„ 52, Devrekâni/Ks.)
örnek : 5
«Bir kuş yakalanır; çocuğun dili çıkarılır, bu kuş

dil üstünde kesilir, kanı çocuğun diline akıtılır.»
(K K .: Belkıs S., 37, K iğı/Bn.)
Örnek -. 6
«Cuma vakti bir fincan suyun içine bir anahtar üç

kez batırılıp çıkarılır. Bu anahtarla çocuğun ağzı ka
pı açılır gibi üç kez açılır. Fincandaki su çocuğa içi-
rilir.»
(K K .: Münevver A., 6B. Kü.1
Örnek : 7
«Bunların hiç biri şimdilerde yapılmamaktadır. Ş im

di çocuklar doktor nezaretinde büyütülmektedir. Bu
yıl okula gitmesi gereken bir çocuk çok az konuş
tuğundan doktor tarafından tedavi edilmektedir,»
(K K .: Emine T., 42, Brs.)
C. UYUMAYAN YA DA GEÇ UYUYAN ÇOCUKLAR
Uyku muskası yazdırılır.
(Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada„ Af., Ank., Büğüclüz K ./

Ank., Bil., Yiğitler B./Bayramiç/Çkl., Bandırma/Ba.,
Bayat/Çr„ Hacıhamza B./Çr., Dere K./Acıpayam/Dz.,
Dy., Es., Mihalıççık/Es., Çakatlı K./Kilis/Gaz., Gm.,
Hat., Uluborlu/Isp., İç., Tire/İz., Ödemiş/İz.. Arda
265
h a n /K r., Ks., K rş., M u cu r/K rş., Şaturoğlu K ./M u cu r/
K rş., Y a r m a B ./K n ., K ü., Mn... A laşehir/M n„ Nş.. Göy
nük K ../N ş., A k saray /N ğ .. Rz„ P azar/R z ., Ç am ktepe
K ./P azar/R z., Cam idağı K ./R z., S m , Sv., Deligazi K ./
Sv., M alk ara/T k ., Zile/To., Uş„ K ılcan K ./U ş., Vn.,
G ü rpın ar/V n., Zn.)
Hocaya okutulur.
CDağıstanlı K ./C ey h an /A d a., M erzifon/A m a., Çayke-

n arlı K ./K orlcuteli/A nt., B a y a t/Ç r., tskilip/Ç r., D ere
K ./A oıpayam /D z., H at., Mn., M r., Ü ngüt K ./M r„ Y er-
kesik Bu./M ğ., İn cir K ./Feth iy e/M ğ ., Nş., Özkonak
B ./A v an os/N ş., Cam idağı K ./R z„ Sk„ Sv., O rm anlı K ./
İnecilc/Tk., încidere K ./Y o m ra /T r., Uş„ B an az/U ş..
Zn.)
(Adı., Ank., K ab açalı K ./K iğ ı/B n „ H at., Sv.. K aray a-

k a B ./E rb a a /T o .)
Yastığın altına uyku böceği konur.
(Ayışığı K ./Y a y la d a ğ /H a t., Ordu K ./S n ., Çimenli K ./

Tr.)
Yastığının altına yılan havı (kabuğu) ve deve tüyü

konur.
(Kavakyolu K ./E zc., Gölcüğez K ./H asan k ale/E zm „

Gm.)
Ağaçlarda adına «uykucuk» denilen küçük m antarlar

vardır, bunlar toplanıp, çocuğun başının altına konur.
(D üzce/Bo.)
M isafir evden ayrılırken «çocuğun uykusunu alm a

dım» der.
(Halilbeyoğlu K./D evrelc/Zn.)
266
Acı yavşan otu kaynatılıp içirilir.
(Ant.)
Adaçayı içirilir.
(Ant.)
Anason kaynatılıp içirilir.

(Ceyhan/A da., Ant., Nazilli/Ay., Bil.)
Uyku şurubu verilir.

(Ada., Af.)
Kimyon kaynatılıp içirilir.

(C eyhan/ Ada.)
Haşhaş kabuğu kaynatılıp suyu içirilir.

(Ant.)
Rakıya batırılmış pamuk burnuna tutulur.

(Ant.)
Göğsü ile gömleği arasına afyon konulur.
(Peypazan/A nk.)
Başı ucuna afyon konulur.
(M erzlfon/Am a.)
Tirak denilen, nohut büyüklüğündeki ot yedirilir.

(M erzifon/Am a.)
Yoğurt yedirilir.
(Bolvadin/Af.)
Ş ekere haşhaş sürülüp ağzına verilir.
(Sandıklı/Af„ Af.)
Soğan suyu içirilir.
(Af.)
267
«palya uşağı» denilen bitki suda ezilerek içirilir.
(K a lıta /A d ı.)
Y astığ ın ın a ltın a ayı ve deve tüyü konur.

(M İ.. D eligazi K ./S v .)
Açıklayıcı 'Örnekler :
Ö rnek : l
«Üç cum a k ızılırm ak d an su getirilir, K u r'an la tartılır.

Ç o cu k bu su ile y ıka n d ıktan sonra su ırm ağa d ö k ü
lür. Bu iş y a p ılırk e n hiç konuşulm az.»
( K K ..- B ed ia B ., 55, H acıh a m z a B ./Ç r.)
Ö rn ek : 2
«Gel uykusu g e l!... D ağ d a m ısın, taş d a mısın, kurtta

m ısın, kuşda mısın? G e l!... H aydi g e l!... denilerek
b ac ad a n y ah u t p encereden yüz örtüsü atılır.»
(K K .: G üllü Ç., 80, A rd a h a n /K r.)
Ö rn ek : 3
«Akşam eve gelen m isafirlerd en elbise parçası a lın ır.

Y a h u tta m isafirlerd en birine kun d ak yaptırılır. M is a
fir evden çıkarken 'uykusunu v e rd im ’ der.»
(K K .: G üllü Ç., A rd a h a n /K r.)
Ç. ÇOK A Ğ L A Y A N Ç O C U K LA R
B abasının* a yakkab ısın ın tersiyle çocuğun ağzına

vurulur.
(yay g ın )
(*) Baba yerine dayı, amca gibi kimseler de oluyor.
268
Hocaya okutulur.
(Ank., Toygar K ./N azilli/A y., Bo., Kurşunlu/Çkr., Is-

kilip/Çr., Dz„ Diközü K ./M ihalıççık/Es., Çakallı K./
Kilis/Gaz., Gr„ Gm., Ûdemiş/Iz., Pehlivanköy B./Krk.,
Y a rm a B./K n., Mİ.. K ılcan K./Uş., Akpınar K ./B artın /
Zn.)
{Ama., Gümüşhacıköy/Ama., Aıılt., Gebiz B ./S erik /

Ant., Toygar K./N azilli/Ay., Bo., Gr., M ağara K ./İç.,
Ödemiş/İz., Çıldır/Kr., Karabıyık K ./Sarayönü/K n.,
Barbuzu B./ML, Çamlıtepe K ./P azar/R z., Sm., Alcpı-
n a r K ./B artın /Z n .)

(Suluova/Am a., Yeşilören K./A m a., Tire/İz., K araya-
k a B ./E rb aa/T o.l
Kazanın altına kapatılır.

(Çaykenarlı K./Korlcuteli/Ant., Nazilli/Ay., Bademli
B./Ö dem iş/Iz., Şenyuıt K ./Perşem be/O r„ Sv„ To.)
Yatağının altına eşek tüyü konur.

(Camidağı K ./Bz.l
Afyon verilir.
(Dağıstanlı K ./C ey h an /A d aJ
Başı yedi kapıya vurulur.

Dayısının ayakkabısıyla ağzına yedi kez vurulur.

(B ayat/Ç r.)
Sığır pisliği yedirilir.

(D anpınar K./Ada.l
269
Sıçan pisliği yedirilir.
(S arn ıç K ./D u rsu n b ey /B a.)
Küçük bir parça koyun pisliği verilir.

(S u lu o v a/ A m a.)
Papatya suyu içirilir.

D ört yol ağzında, başından aşağı kaşık sepetindeki

k aş ıklar dökülür.
(A nt.)
O yalanır.
(K âh ta/A d ı.)
Ç ıra isi yalatılır.

A çıklayıcı Ö rn ekler :
Ö rnek : l
«Cum a günü ezanla sala a rasın d a ‘ağıdın başını ye

sin!’ denilerek babasının ayakkab ısıyla çocuğun a ğ
zın a vurulur.»
(K K .: Saim e Y., 75, C eyhan/A da.)
Ö rnek : 2
«Çocuk cum a günü salâ vakti kıbleye karşı o tu rtu

lur. Yaşlı ve okum uş (eski yazı bilen) bir kadın ç a
ğırılır. Kadın ayakkabısını çıkarıp çocuğun ağzına
vurur.»
(K K .: F adim e B., 70, Çr.)
270
ö rn e k : 3
aÇarşamba günü kanı karışmadık biri (yakınıyla ev

li olmayan) ayakkabısının tersiyle çocuğun ağzına
vurur.»
(K K .: M ustafa T., 68, Bekiralan K ./lç J
Örnek : 4
«Üç kere tabakhaneye gönderilir çocuk. 'Köpeğin

azgını salhaneye, çocuğun azgını tabakhaneye1 de
nir.»
(K K .: Sıdıka K„ 55, U r.)
Örnek : 5
«Babasının eski papucu üç cuma, kanı karışma

mış (akrabasıyla evlenmemiş) bir kadın tarafından
günün dolusunda, kümesin ağzında çocuğun ağzına
üç defa vurulur.»
(K K . : Dûriye B„ 70, Korkuteli/Ant.)
Örnek : 6
«Çamaşır kazanının altına konan çocuğa babasının

ayakkabısıyla vurularak 'sesini kes, ağıdın başına
ra sg e lsin r denilir.»
(K K .: Emine H., 81, Çr.)
ö rn e k : 7
«Gözyaşları yüzüne sürülerek ‘yaşın başını yesin,

belân kimseye sürülmesin' denir.»
(K K .: Zeliha T., 58, K eban/El.; Gülsüm B., 60, Krş.;

Sıdıka K„ 55, U r.)
271
Ö rn e k : 8
«Çocuk sırt üstü y atırılır, karnının üzerine ekm e k

konur. Bu e k m e k bir köpeğe aldırılır.»
(K K .: M ü k errem Ö„ 40. C e y h a n /A d a .)
D. Ç O K Y A R A M A Z Ç O C U K LA R
H o ca ya okutulur.
(Af., B rs., D eğirm en lik ız K ./B rs ., B ig a /Ç k l., Şebinka-
r a h is a r /G r ^ U lu b o rlu /Isp ., İç.. P eh liv an K ./K rlc„ K c.,
Y a ş y e r K ./M ila s/M ğ „ C am id ağ ı K ./R z ., Çim enli K ./
T r„ A k ç a a b a t K ./T r., P ü lü m ü r/T n .l
M u s k a yazdırılır.
(G ebiz B ./S e rik /A n t., B rs., K eb an /E I., D allıca K ./E l.,
K av ak y o lu K ./E z c., Ezm ., U lu b o rlu /Isp ., P eh livan k öy
B ./K rk ., C am id ağ ı K ./T r., A k ç a a b a t/T r., H alilbeyoğlu
K ./D e v re k /Z n .)
Z iy a re te , y a tıra , tek ke ye g ö tü rü lü r.
(B o lv ad in /A f., A m a., Ş eb in lca ra h isa r/G r., U lu b o rlu /
Isp., Mİ., K s., A k ç a d a ğ /M l„ Sv„ D eligazi K ./S v ., To.,
Z ile/T o ., A k ç a a b a t/T r., A k p ın a r /K ./B a rtın /Z n ., T ü l-
m e n K ./U r .)
K o rkutulur.
(y a y g m )
E llerine ısırgan sürülür.

(B o r ç k a /A r .l
Ç am a ş ırı üç gün süreyle tü rb e y e bırakılır.

(K s J
Y ü zü n e, doğru K ur'an üç d e fa a ç ılıp , k ap atılır.
(İç.)
272
Cumartesi günü sepet altına kapatılır.
(M alkara/Tk.)
Üç çarşamba teknenin altına kapatılır.

(Göynük/Bo.)
Ellerine iğne batırılır.
(Borçka/A r.)
Örnek : 1
«Elvan Çelebi#ye götürüp, oradaki yeşil direğe bağ
larlar.»
(K K .: Fadime B„ 70, Çr.)
Örnek : 2
«Çocuğun büyükleri ellerine bir dürüm ekmek alır
lar, çocuğun boynuna da kem (ottan yapılm a ip)
atarak yedi yol ayrımına götürürler. İlk geçen yol
cuya hiç konuşmadan bu 'dürümu uzatırlar. Yolcu
dürürriü alır, kemi keser.»
(K K .: Saadet A., 45, Gölcüğez K ./H asankale/Ezm .)
.Ö rnek : 3
«Ya akıllanır ,ya da dellenir (delirir), öylece kalır. Bi-
şey yapılmaz.»
(K K .: Durdane Ç., 42. D an p ınar K ./A da.)
E. HIRILTILI VE HASTALIKLI ÇOCUKLAR
Kesme işlemi yapılır.

(Ceyhan/Ada., Adı., H am ur/A ğ., Gümüşhacıköy/
Ama., G ö)pazan/Bil., tskllip/Çr., Kızılcasöğüt K./Çiv-
273
ril/D z., Dy„ El., D allıca K ./E l., K avakyolu K ./E z c.,
Ezm ., Ş eb in k arah isar/G r., Salyoz K ./K elk it/G m „ H a
zin ed ar K ./D ev rek ân i/K s., A y an cık /S n „ Ordu K ./S m „
Sv„ Zile/To., K a ra y a k a B ./E rb a a /T o „ T av u k lar K ./
H ozat/T n ., P ü lü m ü r/T n ., B an az/U ş.)
Ö rnek : 1
«Çocuğu hırlam adan kurtarm ak için kesme âdeti

vardır. Desturlu birine gidilir. Desturiu k iş i: ‘Çocuk
hırlam a olmuş, keseyim mi?' der. A nası babası da
‘kes gitsin' derler. Bu konuşm a üç d efa tekrar edi
lir. Desturlu adam okuyarak, çocuğun boğazını ke
siyormuş gibi yapar.»
(K K . : M esnet G., 80, Ordu K ./S m .)
Ö rnek : 2
«Hırlayan çocuk kasaba götürülür. Kasap bıçağını

çocuğun boğazına sürer. Böylece çocuğun hırıltısı
kesilir.»
(K K .: A yşe Z„ 55, Salyoz K ./K elk it/G m .)
Ö rnek : 3
«Küçük çocuklar çok hırlayınca veya hastalanınca

hastalığı ve hırlam ayı kesm ek İçin, bir parça bez
kesilir. Bu bez dua okunarak çocuğun boynuna bağ
lanır.»
(K K .: K âm ile K.,35, G üm üşh acık öy/A m a.)
Ö rnek : 4
«Bizim burada hırlavuk (hırlayan) çocukları kasaba

götürürler. Kasap çocuğu yatırır, çocuğun üstüne
274
birşey örterler. Kasap üç defa 'Allahu Ekber!’ diye
rek bıçağı üç defa çocuğun boynuna sürter. Çocuk
sahibi bu iş için kasaba para verir.»
(K K .: Ayşe Y„ 55, Adı.)
Örnek : 5
«On onbeş santim uzunluğunda kırmızı ve beyaz

renkli yün bir ip biribirine sarılır. Baba bu ipleri ka
saba götürür çocukla beraber. Kasap davarı keser
ken baba da o ipleri çocuğunun başı üstünde keser.
Böylece çocuk artık hırlamaz veya hastalığı geçer.»
(D .: Bâki A., Tavuklar K ./H ozat/Tn.)
Örnek : 6
«Bıçak çocuğun boğazına yalandan sürülür, kesili-

yormuş gibi yapılır yahutta çocuğun yanında kağıt
kesilir. Burnuna kaymak yağı konup üflenir. Böylece
çocuğun hırlamasının kesileceğine inanılır.»
(K K .: Şerife Ş., 3B, Kızılcasöğüt K ./Çivril/D z.)
Örnek : 7
«Hırlayan veya hastalıklı çocuğun iyi olması için,

koyun kesilirken çocuk koyunun üstüne yatırılıp ke-
siliyormuş gibi yapılır. Böylece çocuğun özründen
kurtulacağına inanılır.»
(K K .: H atice Ş., 55, D allıca K ./El.)
Örnek : B
«Buna 'şartlama' deniyor. Gece uyumadan, hırla

yan veya başka bir İstenmeyen durumu olan ço
cuk kasaba götürülür; başı et tahtasına konulup, ka
sap satırı eline a la r a k : 'Eğer bir daha hırlarsan,
275
uyum azsan seni, keseceğim ' der. Bu iş eskiden ya
pılırmış.»
(KK,’ : Em ine U„ 53, K a ra y a k a B ./E rb a a /T o .)
Ö rnek : 9
«Çocuk hastalıklıysa kasaba götürülür, tartılır ve et
fiyatından kilosu h esaplanarak parası ödenir. Bu p a
ra yoksullara dağıtılır.»
(K K .: S ab ah at Ö„ 41, B an az/U ş.)
F. G ELEN EK SEL S A Ğ A L T M A İŞ LE M LE R İN D E
BAŞVURULAN K İM İ YA TIR LA R
Hırslı Baba
(M İ.)
Leblebi Dede
(M n .)
Huy kesen Z iyareti

(Sv.)
Y ürük Şah
(Sv.)
Yürük Dede
(M a lk a ra /T k .)
Yürü Dede
. (Uş.)
Ünzüle Ebe
(Ç kl.)
Düzgün Baba
(Tn.)
276
Çığlık Tekkesi
(K arayak a B ./E rb a a /T o J
Ayak Dede
(B el)
G. ZAYIF ÇOCUKLAR İÇİN «AYDAŞ KAYNATMA» ÂDETİ
Örnek Açıklama :
«Çocuk çok zayıfsa, hastalıklıysa, yani ‘aydaş' sa,

iiç yol çatına (ağzına) bir kara kazan kurarak ço
cuğu kazanın içine oturturlar. Bu kazan üç taş üze
rinde durur. Elinde odunla gelen kişi kazanın başın-
dakilere sorar :
'Ne kaynatıyorsunuz?’
'A ydaş!...'
Kazandan çıkan çocuk 'Ünzüle Ebe’ye götürülür,

okutturulur. Çocuk sağ yanına yatırılır, sonra da sol
yan ın a... Yani her iki tara fa da çevrilir. Derken ana
sı çocuğu satın alır. A n n e : ‘Allaha em anet satın a l
dım' der. Bunun üzerine çocuk silkinip, düzelir.»
(K K .: Hanife Ş., 55, Y iğitler B ./B ayram iç/Ç k l.)
277
X
Erginlik, Eğitim , Cezalandırm a,
Korkutma
A. ERGİNLİK
1. Erginliğe Erişme Belirtileri
a. Psikolojik Belirtiler :
Durgunlaşma. İnsandan kaçma, topluluktan kaçma',

çekingenleşme, kendine çeki düzen verme, büyümüş
gibi davranma, hırçınlaşma, huyunun değişmesi,
inatçı olması, çok soru sorması, merakının artması,
süslenmesi, karşı cinsle ilgilenmesi...
b. Fizyolojik ve Bedensel Belirtiler :
(Kızlarda) kalçalar genişler, göğüsler gelişir, âdet

görmeye başlar, tüylenir, sesi değişir, yanakları pem
beleşir, güzelleşir; (oğlanlarda) bedeni gelişir, boyu
uzar, bıyıkları terler, sakalı çıkar, erkek yüzü kaza
nır, yüzlerinde ergenlik (sivilce) çıkar, sesi «çatlar»,
«hörler» kalınlaşır, burnu büyür, burnunun ucun
daki kıkırdak ikiye bölünür, tüylenir, cinsel organ
ları gelişir, «şeytan aldatır», külotunda sarı şejyler
görünür.
279
A çıklayıcı Ö rnekler :
Ö rnek l
«Erkek ve kız ergin yaşa gelince otta pam ukta dur

m az olurlar. Bunlara onbeş delisi denir.»
(K K .: H asibe K„ 60. M erzifon /A m a.)
Ö rnek : z
«Ağzı yüzü büyür, sesi dangırdar, bıyıkları görünm e

ye başlar, durduğu yerde duram az olur. Bazı sab ah
la r gece şeytan aldattığı için sıcak su ister. İşte
bunlardan anlaşılır erg en le ştiğ i...»
(K K .: Güllü K., 75, H alilbeyoğlu K ./D evrek/Z n .)
ö rn e k : 3
«Oğlan çocukları rüya görürler. O rüyadan sonra

bil ki, a rtık gelişm iş, erginleşm iştir. Kız da aybaşı
olur. İşte vücudun bazı yerleri kabarm aya başlar. Ha
reketieri de başkalaşır.»
CKK.: F a tm a B., 70, Çr.)
Ö rnek : 4
«Çocuk ergen hale geldimi bazı şeyleri artık y a p a

m az. Fazla söylenip gülm ez, utangaç olur. O lur ol
m az şeyler için huysuzluk eder. Sabah erkence, mil
letten gizli yıkanırlar. Sesleri kalınlaşır, sakalları çık
m aya başlar. Bir de derler ki, yeni reşit olmuş, yani
buluğa ermiş erkek çocuğun düşüne şeytan güzel
bir kadın suretiyle g irer ve onun cünup olm asına se
bep olur. K ızlar ise 'nam azsız', yani aybaşı olurlar
ergenleşince. Göğüsleri gelişir, sesleri değişir.»
(K K .: Rabiya T.. 70, Ç am lıtepe K ./P a z a r/R z .)
280
2. Ergin Çocuklara Verilen Öğütler
a. Dinsel Nitelikte Olanlar:
Abdest alm aları, boy abdesti almaları, dua öğrenme

leri, nam az kılmaları, temiz olmaları.
b. Büyükleri ve Akranlarıyla İlgili Olanlar :
Akrabalarıyla iyi. geçinmeleri, ana baba sözü dinle

meleri, büyüklerine karşı saygılı olmaları, büyük sö
zü dinlemeleri, küçükleri sevmeleri, sağı solu rahat
sız etmemeleri. (Yukardakl öğütlerden kimileri z a
man zaman kesin ve katı yasaklara dönüşebilmek
tedir).
c. Töreyle, Aktöreyle ve Kötü Alışkanlıklarla İlgili Olanlar:
Açık saçık filmler görmemeleri (her İki cinse), açık

saçık kitaplar okumamaları (her iki cinse), ağaçlara
tırmanmamaları (kızlara), ağır olmaları (kızlara), akıl
lı uslu olmaları (her iki cinse), aşırı hareketlerde bu
lunmamaları. başlan açık dolaşmomaları (kızlara),
büyüklerin yanında konuşup gülüşmemleri (her iki
cinse, özellikle kızlara), cinsel ilişkide bulunmamala-
. rı (her iki cinse, özellikle kızlara), doğru yoldan ayrıl-
,mamaları (her iki cinse), erkeklerle fazla konuşma
maları (kızlara), erkeklerden uzak durmaları (kızla
ra), çok konuşmamaları (kızlara), çok para harcam a
maları (erkeklere), dürüst ve namuslu olmaları, hır
sızlık yapmamaları, içki içmemeleri, kavga etmemele
ri, kendilerine sahip olmaları (kızlara), kötü alışkan
lıklar edinmemeleri, kötü arkadaşlar edinmemeleri,.
291
kötü yerlere gitm em eleri (erkeklere), kötü yola s ap
m am aları, küfü r etm em eleri, kum ar oynam am aları
(erkeklere), okuyup adam o lm aları (erkeklere), sağı
solu rahatsız etm em eleri, sigara içm em eleri, so k ak
ta oyun oyn am am aları (kızlara), tanım adıklarıyla g ez
m em eleri, tek başına sokağa çıkm am aları, yalnız bir
yere çıkm am aları (kızlara), yörenin âdetlerin e uym a
ları, za n a a t sahibi o lm aları (erkeklere).
Kızlara :
Örnek : 1
«Erkek çocuklarla fazla konuşm a, başın önünde git-

gel, çok gezm e, büyüklerine saygılı ol, ev işlerine
d ik ka t et denir.»
(K K .: Zekiye A ., 55, K o rk u t K ./M ş.)
Ö rnek : 2
«Kızlar humayun topudur, üzerinde en ufak birleke

gö tü rm ez diyerek a ğır olm aları söylenir. A ğır ol, o k
ka bas gibi atasö zleri söylenir. Sen a rtık çocukluk
tan çıktın, kendine yakışır şekilde h areket e t denir.
N am a z kılıp o ruç tutm ası için öğüt verilir. Fazla
gülm enin, fazla eğlencenin daim a zararlı olduğu a n
latılır.»
(K K .: Fürüzan Ö„ 45, M ilas/M ğ.)
Ö rnek : 3
«Kocam an kız oldun, elin iş tutsun. Biclklerin (gö

ğüslerin) çıktı. O tu rm ada, yerini söylem ede sözünü
bil. Oraya buraya girip çıkma. Oğlanlarla konuşma,
başını ört. sağına soluna bakma, herkesin yüzüne
gülme.»
(K K .: H uriye N., 42. B or/N ğ.)
Örnek : 4
«Uslu olmaları, herşeye karışm am aları, dedikodu

yapm am aları, iki büyük konuşurken arasına girip söz
dinlememeleri ve her işe ellerinin yatm aları g erek
tiği öğütlenir.»
(K K .: H ayriye U.. 40, Zile/To.)
Örnek : 5
«Yaram az yere varm a, erkekle uzun konuşma, ken

dini sakın, herşeye karışma denir.»
(K K .: F atm a B., 70, Çr.)
Oğlanlara :
ö rn e k : 1
«Her önüne gelenle konuşma, dereye tepeye İnme,

dağa bağa, gitme, zırt vırt olur olmaz yeriere girip
çıkma, ona buna bulaşma deriz.»
(K K .: H uriye N„ 42, B or/N ğ.)
Örnek ; 2
«Aykırı işlerde kayıtsız şartsız arkadaşlarına uyma

ması, her erkeğin bu devreden geçtiğini ve en tabii
hal olduğu, hiç bir şeyden korkmaması gerektiğini,
ahlâk ve temiz kalmanın müslüman olarak gelenek
ve kuralara riayet edilmesi; nefsini körletmek için
gayri sıhhi hareketlerde bulunmaması, çirkef, ayak
283
tak ım ın d a n kim se le rle a rk a d a ş lık etm em esi gibi ö ğ ü t
le r verilir.»
( K K .: S a b ri E., 50, M id y at/M d .)
ö rn e k : 3
«Akıllı, terb iyeli ol, b ü yü klerin e h ü rm et g ö ster, salih

ol, a rtık büyüdün, kim seyle kav g a e tm e denir.»
( K K .: Z ek iye A ., 55, K o rk u t K ./M ş.)
ö rn e k : 4
«Şeytan a zd ırd ığ ı za m a n , gusul abd esti alm ası ö ğ

retilir. E ğer y ık a n m a d a n g eze rs e bastığı yerd e ot
b itm ez, evin beti b e rek eti k a ç a r. Kendisiyle çok o y
n am am a sı te m b ih edilir.»
( K K : Cemile K , 69. İç.)
ö rn e k : 5
«Elinden g eldiği k a d a r kendini koru. A rtık büyüdün,

kötü yola g itm e, a rk a d a ş ın ı iyi seç; g en eleve, b ara.
s a za 1 g itm e denir.»
( K K .: S evim B ., 33, D y.)
ö rn e k : 6
« E tra fta gözü o lm a m a s ı, a ğ ırb a ş lı olm ası, sinirine

kap ılm am a sı ve rü ya g ö rd ü kten sonra yıkanm ası
öğütlenir.»
( K K .: F ad im e A., 27, H alilb ey oğ lu K ./D e v re k /Z n .)
Ö rn ek : 7
«Büyüdün, a rtık a n a b a b a kad rin i bil. Evine barkına

m u k ay ye t ol. K o m şu la rın a yara rlı ol denir.»
( K K .: S ü ley m an T., 75, K öle K ./E le ş k irt/A ğ .)
284
Ö rnek : a
«Kahveye varma, içki, cigara içme, vaktini saatini

bil, arkadaşını iyi seç, denir.»
[K K .: F atm a B., 70, Ç rJ
B. EĞ İTM E
1. Çocuğun Eğitimiyle İlgili Yaklaşım lar
a. Olumlular :
İyilikle, öğüt vererek, tatlı sözlerle, iyi ve kötü kav

ramları açıklayarak, arkadaş gibi davranılarak, şı-
m artılm ayarak, güzellikle, büyükler örnek gösterile
rek, gelenekler öğretilerek.
b. Olumsuzlar :
«Cennetten çıkmayla» (dayakla), korkuyla (babası ve

büyükleriyle korkutarak), azarlayarak, hapsedilerek,
aç bırakarak.
Olumlular :
ö rn e k : 1
«Terbiyede dayak olmaz. D ayak hayvana yakışır. Gü
zellikle terbiye edeceksin.»
(K K .: Şükran T.. 38. Kn.)
Örnek : 2
«Çocuğa nasihat ederek, her şeyin eğrisini de, doğ
rusunu' da göstererek terbiye e tm e li... H er şeyde
285
kötek vurmak doğru değildir. Önce nasihat ede
ceksin, ondan sonra laf dinlemezse, çaresiz kalır
san vuracaksın. Ama çocuğu öyle her olur olmaz
yerde, başkalarının yanında dövmek, azarlamak doğ
ru değildir. Çocuk utancından mahcup olur.»
(KIÇ.: Rabiye T., 70, Çamlıtepe K ./Pazar/Rz.)
örnek : 3
«Çocuğu ne çok şımartmalı, ne çok azarlamalı. Çok

seversen bahtsız, çok söylersen arsız, aç bırakır
san hırsız olur, kavlince terbiye etmeli...»
(K K ..- Cemile K„ 69, İç.)
Örnek : 4
«Çocuğa değer vermeli: kişiliğinin gelişmesi için bu

gereklidir. Yapılması istenmeyen hareketler güzelce
izah edilmelidir, inadına yapıyorsa üzerine düşme
meli. Sık sık 'döverim', kafanı kırarım gibi sözler
söylenmemen. Her istediğini istediği anda elde et
menin her zaman mümkün olmayacağını bilmelidir.»
(K K .: Müşerref T., 45, Bo.)
Örnek : 5
aönce hoşlukla birşeyi anlatırım. Bundan anlamaz

sa korkutmakla, dövmekle terbiye ederim. En çok
hoşlukla yola getiririm.»
(K K .: Sevim B., 33, Dy.)
Örnek : 6
«Çocuklar güzellikle terbiye edilirse İyi olur. Sopa

ile terbiye iyi sonuç vermez. Sopa eşeğe yarar.»
(K K .: Hafize A., 38, Ank.)
286
Ö rnek : 7
«Çocuk bir kabahat işlerse ya da yanlış harekette
bulunduğunda çocuğu iyi sözlerle terbiye etmek ge
rekir. Terbiye etmek için İllâki dövmek şart değildir.
Cok dövme arsız eden, az verme hırsız eden derler,
çok doğru bir sözdür.»
(K K .: H acer P., 42, Yuva K ./K ınkkale/A nk.)
ö rn ek : 8
«Çocuk her olur olmazda azarlanmamalıdır. Onlara
çocukla büyük adam arası muamele edilmelidir.
Arkadaş gibi davranmalıdır. Çünkü çocuk bu çağda
kendine problem olan bir çok şeyle karşılaşır. Aşırı
derecede sert davranmak çocuğu pısırık, onun her
hareketini olumlu karşılamak ise şımarık ve sorum
suz yapar.»
(K K ,: Huriye Ç., 43, Suluova/Ama.).
Örnek : 9
«Önce tatlı dille tembih edilir, daha olmazsa korkut-
mqyla, o da olmazsa sopayla hakkından gelinir.»
(K K .: Nevin G., 35, Dereköy K./Acıpayam/Dz.)
Olumsuzlar :
Örnek : 1
«Dayakla... Başka neynen olur? Çocuk kısmı doğ
ru laftan ağnar mı?»
(K K .: Şerife K., 35. Tum arlı K ./Ç k rJ
Örnek : 2
«Çok az öğüt veririk, hep döverik, her dediğimizi
yaptırırı k.»
(K K .: Sabiha T., 40, Üngüt K./M r.l
287
Örnek : 3
«Önce iyiliğinen söylen, sonra azarlan; yine de din

lemezse kalkıp tepesine iki, üç vurursun; maşayı çe
kip boynunun köküne indirirsin,»
(K K .: Sıdıka E., 45, Yarm a B./Kn.)
Örnek : 4
«Burada terbiyeye pek önem vermezler. Doğurur so

kağa atarlar, kendi kendine büyür.»
(K K .: Saadet O., 50, Mr.)
2. Dinsel Eğitim
Çocuğun Dinsel Konularda Öğrenmesi,

Bi/mesi ve Uygulaması Gerekli Olanlar;
Islamın şartlarını, namaz kılmasını, kelime-i şahadet

getirmesini, Allahın birliğini, Allahın varlığını, imanın
şartlarını, oruç tutmasını, besmele çekmesini, cen
neti cehennemi, abdest almasını, belli başlı duaları
bilmeyi, Allahtan korkmayı, «amentü»yü, peygam
bere inanmayı, namaz dualarını, dinin gerektirdiği
şeyleri, Fatiha Suresini, bir işe başlarken «Bismil
lah» demesini, günahı sevabı, meleklere inanmayı,
teravih namazını, bayram namazını, namaz vakitle
rini, temizlik kurallarını, eski yazı öğrenmesini, ho
ranı yememeyi.
ö rn ek : 1
«Hepsinden mühimi dini terbiyedir. Allahı, peygam-
288
beri, islamın şartlarını, abdest alma usulünü, namaz
kılmayı, dua ve sureleri bilmeli...»
(KK.: Ayşe İ., 55, Tuzlacık K./Sorgun/Yz.)
ö rn e k : 2
«Allahın birliği anlatılır. Allahın yap dediği şeyleri

yapması, yapma dediği şeyleri de yapmaması lâzım
geldiği anlatılır. Bunlara uymazsa yarın ahirette ya
nacağı anlatılır. Namaz sureleri ezberletilir.»
(KK.: Âlim e T., 71, Dereköy/Acıpayam/Dz.)
Ömek : 3
«Çocuklar okula gitmeden önce dini terbiye almalı

dırlar. Bu yaşta çocuğa Allah, peygamber, günah,
sevap, iyilik, islamiyetin şartları basit yolla anlatıl
malıdır.»
(K K .: Makbule B.. 45. Salihli/Mn.)
Ömek : 4
«Nomazın şartlarını, gusül tarzını, cenneti, cehen

nemi, günahı, sevabı ve oruç tutmayı öğrenmelidir.»
(KIC.: Sevim B., 33, Dy.)
Ömek -. 5
«Allahın birliği, namaz kılması, oruç tutması, kötü

lük yapmaması; yaptığı kötülüklerin öldükten sonra
kıyamet gününde hesabını vereceği; mükafat veya
cezaya çarptırılacağı, Allahın mükafatının cennet,
cezasınınsa cehennem olduğunu öğretmek şarttır.»
(KK.: İbrahim K., 47, Brs.)
289
Ö rn e k : e
«D erin liklerin e g irm ed en sath i b ir din bilgisi v e rilm e

lidir.»
IK K .: Hüsniye E., 43, Mn.)
Ö rn e k : 7
«Ben dini ders a lm a y ı k ü ç ü k ç o c u k la r için uygun

b u lm u yo ru m . Ç ü n kü beni de çocu kken okuldan ön
ce h o caya y o llam ışlard ı. Bazı a y e tle ri e zb e rle m iş
tim , fa k a t m a n a la rın ı b ilm iyordum . A n ca k o rta o k u l
dan sonra bu d e rs le r benim için m an a ifad e etti.
Y a n i din d ersin i ço c u kların o ku ld an ö n ce a lm aların ı
fa y d a s ız bu lu yo ru m . Bu d e rsle rd e ç o c u k la ra eski
yazı yerin e in san ları sevm e, iyilik y ap m a vs. gibi d i
nim izin ö ğ ü tlerin i ö ğ re ts e le r d a h a fay d alı olu r. E sa
sen ç o c u klara g ü n ah , cen n et, ceh en n e m d en çok,
A llah ın v arlığ ı, d o ğ u m k a d a r ö lüm ün de n o rm al o l
d u ğ u, A llah ın k o rk u la c a k değil de s ev ilecek b ir şey
olduğunu ö ğ retm e lile r.»
(K K .: Fah riy e K„ 48, Mİ.)
3. Cinsel Eğitim
Olumlular :
Örnek : 1
«Ç ocuğa cin sel k o n u la rd a bilgi v erilm elid ir. B u n la

rın ço c u ğ a s ö ylen m esi lazım dır.»
(K K .: H a y riy e V ., 32, M e rz ifo n /A m a .)
290
Ö rn ek : 2
«Verilmelidir... Çünkü erkek çocuklarının 'düş azıt
m aları’, kız çocuklarının da hastalanmaları bu çağa
rastlar. Bu durumların onların cinsiyetleriyle ilgili ol
duğu, her normal çocuğun başına geleceği bildirilir.»
(K K .: Fadim e K., 51, Suluova/A m a.)
Örnek : 3
«Çocuğa cinsel konularda geniş bilgi verilmelidir.
Cinsel organların adlarının doğrusu söylenmeli...
Âdet gören kızların neler bilmesi gerektiği, boy ab-
destini nasıl alacağı öğretilir. Biz öğretmezsek onlar
dışardan yalan yanlış şeyler öğrenirler nasıl olsa.»
(K K .: M eryem S., 53, K urşunlu/Çkr.)
Örnek :4
«Çocuk eğer bu konularda sorular sorarsa, gizle-
meksizin gerekenleri açıkça anlatm ak doğru olur.»
(K K .: M üşerref T., 45, Bo.)
ö rn e k : 5
«Hamilelik, doğum, kız erkek ayrımı hakkında bilgi
ler verilir.»
(K K .: F a tm a B., 55, Bo.)
Örnek : 6
«Cinsel organların insanın en nazik bir uzvu oldu
ğunu ve onların temizliğiyle insan hayatında oyna
dıkları rolü anlatılmalıdır.»
(K K .: H atice D., 45, Uzunköprü/Ed.)
Örnek : 7
«Vücutta ve cinsel organlardaki değişme ve salgı
ların korkulacak, üzülecek bir şey olmadığı, bunla-
291
rın norm al olduğu, o y a ş a gelen h er çocuğun ay
nı şeyleri duyacağı, hissedeceği söylenm elidir. Hic
bir zam an yalan söylenm em elidir.»
CKK.: N azire G„ 55, İz.)
Ö rnek : 8
«Açıklayıcı m ah iyette bilgiler verilir. Bu konuda kız

ile annesi, oğlanla d a babası konuşur. K ızlara, on
ların belli günleri h ak kın d a bilgiler verilir. Bu çağa
geldiğinde e rkeklerle o yn am am ası, koşm am ası, yük
sek yerlere çıkıp a tla m a m as ı tem bih edilir.»
(KK . -. B eh ice K., 45, Bo.)
Ö rnek : 0
«Aman oğlum cunup gezm e, am an kızım âdetten

sonra pis gezm e, sık sık yıkan, sonra işin rast g it
m ez deriz. Yüzüne baktığın kim senin d e işi ra st g it
m ez deriz.»
(K K .: Huriye N., 42, B o r/N ğ .)
Ö rnek : 10
«Kızlara ay halleri öğretilir, âd e ti bittikten sonra
a b d e st alın acağ ı anlatılır. Erkek çocuklarına h am am
cı olunca, abdest a lac ağ ı öğretilir. D dha fazla şey
öğrenm esi iyi değildir. Nasıl olsa zam anla öğretilir.»
(K K .: Sevim B„ 33, D y.)
Örnek : ll
«Çocuk nasıl doğduğunu sorduğu zam an yağm ur ta
rafından veya lahananın içinden çıktığı veyah u tta ley
leğin getirdiğini söylem ek doğru olm az. M ünasip bir
şekilde nasıl doğduğunu a n latm ak doğru olur.»
(K K .: H atice A., 60, T ire/İz.)
Ö rn ek : 12
«Evlenmenin bir tab ia t kanunu olduğunu, kendisinin

dereden tutulm adığını, annesinden m eydana geldiği
ni bilmelidir.»
(KK.: Melalıat O.. 37, Silifke/ İç.)
Örnek : 13
«Çocuğun sorulan basit ve doğru o larak cevaplan-
dınlm alıdır. Ç ocuklara seni çaydan tuttum , leylek ge
tirdi gibi sözler söylenmemelidir.»
(KK: Makbule B„ 45, Salihli/Mn.)
O lum suzlar ;
Örnek : 1
«Tövbe, haşa yarabbi! Çocuğun yanında öyle şeyle

rin adı mı olur? Velo havle velâ kuvvete!»
(K K .: Şerife K., 35, Tum arlı K ./Ç k r.)
Ö rnek : 2
«Verilm em eli... Verilirse o çocuktan hayır gelmez.»

(K K .: A h m et B„ 31, H am u r/A ğ .)
ö rn e k : 3
«Çocuğa cinsel konuda hiç bir bilgi verilmez. Çocuk

ne gördüyse, ne duyduysa onunla yetinir.»
(K K .: Belkıs S., 37, K ab açalı K ./K iğ ı/B n .)
Ö rnek : 4
«Bu konu çok ayıp sayılarak konuşulmaz.»

(KK.: Tenzile B., 55, Susuz K./Bucak/Br.)
293
Örnelc : s
«N e d em ekm iş o ? ... O h o o ... O konuları hiç a ç m a
yız. A yıp tır öğrenm esi.»
CKK.: Em ine K., D eğirm enlikız K./Brs.)
Ö rn ek : 6
«Böyle ş eyler kon u şulm az. Ben u tan ırım ç o c u k la

rım la öyle blrşey konuşm aya.»
CKK.: F eh im e V ., 57. E zm .)
Ö rn ek : 7
«Ben hiç b ir ço c u ğ u m a böyle şeyleri a n latm ad ım .

Y e d i kızım v a r, d ördü de g elin d ir şimdi.»
( K K .: H a c e r P., 42, Y u v a K ./K ırık k a le /A n k .)
Örnelc : 8
«Ayıp olur, ö ğ retilm ez. Evlendiği gün öğrenir.»

CKK: Dudu B., 55, K ılcan K ./U ş.)
Ö rn ek : 9
«Ç ocuğa evlen in ceye k a d a r cinsel ö ğ ü t verilm ez.

Ç o cu ğ a a n c a k evlen d iğ i, g erd e ğ e g ireceğ i g ece biri
ta ra fın d a n gerekli ş eyler anlatılır.»
(K K .: S e lm a G., 60, A şağ ık ay m az K ./G ü rp m a r/V n .)
Ö rn ek : ıo
«Ç ocuğa küçükten öyle şeylerden bah sed ilm ez. S o n

ra m e rakı a rta r, ö ğ ren d iklerin i y a p m a y a kalkar. O
za te n ö ğ ren e ce k yaş a geldiğinde kendiliğinden ö ğ
renir.»
(K K ..- B elgizar K., 55. Yz.)
294
örnek : 11
«Çocuğun gözü açılır mı hiç? Böyle şey olmaz. Ço
cuğa böyle şeyler a n latılır mı?
(K K .: Ayşe L, 60. T uzlacık K ./S o rg u n /Y z.)
örn ek : 12
«Cinsel konularda bilgi verilm ez, öyle şeyler ayıp

kaçar. Zam an gelince kendi kendine öğrenir. Y a l
nız delikanlı veya genç kız oldukları zam an nasıl ab-
dest alacakları, hangi hallerde abdest alacakları
söylenir. Evlenmeden önce lüzumlu bilgi sağdıçları
tarafından söylenir.»
(K K .: Güllü K., 75, H alilbeyoğlu K ./D evrek/Z n .)
Ö rnek : 13
«Çocuğa cinsel konuda herhangi birşey öğütlenmez,

ayıp karşılanır. Çocuk zam an la kendisi öğrenir bun
ları. M esela çocuk sorduğunda, annesinin diz kapa
ğından doğduğu söylenmelidir.»
(K K .: Melek K., 55, S an k am ış/K r.)
Ö rnek : 14
«Çocuklar dereden tutulduklarına inandırılır. Anneler

babalarla yatm azlar fikri aşılanır.»
(K K ,: H atice B., 50, K aram an /K n .)
örnek : 15
«Umumiyetle çocuklara cinsel konularda m alûm at

verilmez. Bu durum daha ziyade ayıp telakki edilir.
İcabettiği zam an anneler kız çocuklarına âdet gör
me hususunda bazı izah atta bulunurlar.»
(K K .: İfta r A., 45, Af.)
295
Ö rn e k : 1e
«Ç o cu klara bu hususta bilgi verilm ez. A ncak 'e lle

rini b ac ak la rın ın aras ın a s o k m a ’ gibi telkin lerd e bu
lunulur.»
( K K .: Y a h y a B., 46. K a ra k u y u K ./P o la tlı/A n k .)
Ö rn ek : 17
«Çocuğa küçü k yaş ta n e rk e k kız arka d aş lığ ı y a s a k

lanır, bir a ra d a o la m ıy a c a k la rı ö ğ retilir. A raya d e
v am lı m esafe konur. A y rıc a cinsel kon u lard a çocuk
soru s orarsa, bazen k a ç a m a k c e v a p la r verilir ve y a
şının kü çü k old u ğ u söylenir. Ç o cu k lara bu konuda
fa z la bilgi v erilm ez. Ç ocuğun bu konudaki bilgisi a r
k ad aş la rın d an kard eşlerin d en duyduklarıdır.»
(K K .: N adide B ., 42, A f.)
Ö rn ek : 18
«Çocuk nasıl d oğduğunu s o rars a, küçü kken çaydan

tu ttu k seni, birisi attı biz a ld ık seni, le ylek ler getirdi
sen i filan d eriz. D ah a son ra d a, m ü n asip bir z a m a n
da, an n e k arn ın d a n doğduğu söylenir.»
(K K .-. Ş ad iye İ., 38, Y e n ice IC ./B o zd o ğan /A y.)
Ö rn ek -. 19
« Ç o cu klara cinsel ko n u la rd a bü yü kleri ta ra fın d a n

hiç bir bilgi v erilm ez. .Bazı s o ru la r s o ra rs a da çocuk,
terslenir. Ç o cu k bu konudaki bilgilerini a rk a d a ş la
rından ö ğrenir, çevresin d e göreb ild iklerin d en kop
m a m ay a çalışır.»
(KK . -. Y e te r G., 32, G öynük K ./A v a n o s /N ş .)

Örnek ; 20
«Çocuklara cinsel konularda bilgi verilmez, çünkü
ayıptır. Fakat, bu ayıp olan şeyler yeri geldiği z a
man açıklanır.»
(K K .: N ebahat D., 38, M ucur/K rş.)
Örnek : 21
«Eskiden çocuğun ana babası yanında öyle laflar e t
mesi değil, dinlemesi bile ayıptı, Şimdikiler kitaplar
dan okuyup, her şeyi öğreniyorlar.»
(K K .: Fadim e B., 70, Çr.)
Örnek : 22
«Eskiden evleneceği zam ana kadar bilmezdi, ayıp
sayılırdı. Şimdi zam anı gelince herşeyi öğreniyor.»
(K K .: Fevziye A., 54, Ant.)
C. C EZALANDIRM A
1. Çocuğu Cezalandırma Yolları :
Babaya söyleme,
(çok yaygın)
Dayak atma,
(çok yaygın)
Karanlık bir yere, ahıra, kilere, bodruma kapatma,

(yaygın)
Ağzına biber sürme,

(yaygın)
Aç bırakma,
(yaygın)
297
Ağzına kekik yağı sürme, konuşmama, küsme, gez
meye götürmeme, isteğini yerine getirmeme, ayakta
bekletme, sokağa çıkmasına, oynamasına izin ver
meme, para vermeme, sevdiği şeyi vermeme, ellerini
bağlama; kuyuya baş aşağı sallama.
2. Azarlama, Dövme
Çocuğun Azarlandığı ya da Dövüldüğü Durumlar :
Hırsızlık yaparsa, kötü bir şey yaparsa, anaya baba

ya baş kaldırırsa, ahlâk dışı şeyler yaparsa, yalan
söylerse, gece eve geç gelirse, kabahat işlerse, mala
zarar verirse, kırıp dökerse, büyüklerin sözünü din
lemezse, büyüklerin sözüne karışırsa, söze karşılık
verirse, söz dinlemezse, densizlik yaparsa, izinsiz
olarak giderse, küfür ederse, kavga ederse, arka
daşlarıyla geçinemezse, komşu kızına göz dikerse,
komşularına kötü davranırsa, erkeklerle konuşursa
(kızlar), kızlarla yakın ilişki kurarsa (erkekler), gele
neklere uymazsa, yanlışı tekrarlarsa, sınıfta kalırsa,
dersini çalışmazsa, sigara içerse, içki içerse, kumar
oynarsa...
Örnek l
«Uşaklar bizi kızdırdıkları zaman yakalayabilirsek

döveruk.»
(K K .: Halise A„ 54, İncidere K ./Y om ra/T r.)
298
Ö rnek : 2
«Gevezelik edince bir zumzuk (tokat) vururuk. Har

mana azık götürmezse, davar gütmezse vururuk.»
CKK.: S eher T., 50, Ü ngüt K ./M r.)
ö rn e k : 3
«Her zaman döverik biz. En ufak bir yaram azlık yap

sa da döverik. Anne birine kızdımı hırsını çocuktan
alır, vurur zumzuğu (tokatı).»
CKK.: Hacer Ş„ 55, Mı*.]
Örnek : 4
«Ahıra mapus ederiz. Akşam babası geldiğinde su

çunu söyler, dövdürürüz.»
CKK.: Kezban S.., 40, Büğüdüz K ./A nk.)
Ç. KORKUTMA
1. Korkutucu ve Ürkütücü N ite lik te k ile r:
Alkarısı
Arap
Arap bacı
Bayraklı (derviş)
Cin
(yaygın)
Dev,
(yaygın)
Carşambalı
Çingene
(çok yaygın)
299
Ç o cu k toplayıcı
Deli
G ogo
G ü m b ü r D ede
H eybeli
H o rku ç (korkunç)
H o rtla k
K a ra k u ra
K aran lık
K artıb o z (bir tü r c an av a r)
Öcü
(çok yaygın)
Ölü
Peri
(yay g ın )
T a ra n B aba
T a ra n b ö c ü
T o rb ac ı
U m acı
(y ay g ın )
Y a m y am .
2. Kimi M eslek S ah ip leriyle:
Asker
B acact
Bekçi
D ilenci
D o kto r
Elekçi
Eskici
300
Jandarm a
Hırsız
İğneci
(çok yaygın)
M uhtar
Polis
Satıcı
Sünnetçi
(yaygın)
3. H ayvan lara :
Ayı, akrep, böcek, canavar, çakal, fare, hav hav (kö

pek), horoz, kedi, kurt, maymun, yılan.
4. Dinsel Kavramlarla :
Allah (Allahın çarpacağı, Allahın taş edeceği vb.), ce

hennem, öte dünya, zebani.
5. Araç-Gereç ve Ev Eşyasıyla:
Ateş, bıçak, iğne, kara çorap, kara- yastık, kibrit, ma

kas, masa, merdiven, loğ taşı (toprak damları dü
zeltm ek için kullanılan yuvarlak taş), peynir tulumu,
süpürge, şemsiye.
6. Bunlardan Başka Yollarla :
Ağza biber sürmekle,

(yaygın)
Ağza kekik yağı sürmekle

Babayla
301
B ağ lam akla
B üyüklerle
C eza la n d ırm ak la
Dctyakla
(yay gın )
Evden a tm a k la , g ezm eye g ö tü rm em ekle, h ap sed il
m ekle, h as talıkla , herhangi bir h akkı elinden alın
m akla, hüküm etle, kom şu büyükleriyle, sevdiği şey
den yoksun k ılın m a kla, yasayla, yiyecek v erm em ek
le vb. korkutulur.
Ö rn ek -. 1
«Çocuğun üzerine h am u r teknesi konur, üstüne de
yem serpilir. T a v u k la r tekn en in üzerine çıkartılır,
yem yedirilir. T a v u kların tıkırtısın d an çocu k korkar.»
( K K .: M ü n e v v e r A ., 68, Kü.J
Ö rn ek : 2
«Çocuk korku tm aya gelm ez. Benim çocuğum bir y a
ra m azlık yap m ıştı. K aynanam u yu t dedi. İçeri g ö tü r
düm u y u tm a y a .,. Ç ocuk tam d a la c a ğ ı sırada k ay n a
nam cam ı vurup bağırdı. Başına da beyaz ç a rş a f
bürülem işti. Ç ocuk korktu, kendini kaybetti. H a s ta
lıklı kaldı.»
(K K .: F ad im e B., 70, Ç r.)
Örnek : 3
«Burnu biz, gözleri çuvaldız,
K arnının altı keçe,
Bizim uşakları a la kaça! diye korkutulur.»
(K K .: S a a d e t A ., 45, G ölcü ğez K ./E z m .)
302
Ö rn ek : 4
«Horkut torbanı sarkıt,

Alnı peçe, burnu pis,
Kulakları çuvaldız
Çocuğu veriyim al git, diyerek çocuğun önüne at to r
bası sarkıtılır.»
(K K .: Em ine B.; 65, Ö zkonak B ./A van os/N ş.)
XI
Ç ocuk Oyunları
A. ÇOCUK OYUNLARININ ADLARI
Aç kapıyı bezirgan başı, açıl turnam açıl, ağaç kap

maca, ah benim turnam, al kardeşim, Ali dayı saat
kaç, altm ış taş, am bara vurdum bir tekne, Ankara
çizgisi, anne saat kaç, anne beni kurda verme, ara
kesti, Arabistan buğdayları, Arapçay, armut, aslan
kaplan, askercilik, aşık, ateşim ateş, ay gördüm,
ayakkabı kapıp kaçm a, beştaş, bildirimbiç, bilya, bir
dirbir, boncuk, canlatm alı elim, ceviz, ceylan kaçtı,
ciddi bitti (saklam baç), çıldır, cicoz, çilli, çakmak
attım tarlaya, çelik çomak, çıktım çınara, çizgi (kay
dırak), çoktaş, çürük elm a, dam a, danabaşı, deniz
de dalga var, dokuz kiremit, dolye (çömlek parçala-
rıya oynanır), düğüncülük, dükkancılık, ebe ebe güp
düştü, ebe beni kurda verme, el bende, el el üstün
de, elim sende, elim demirde, ellit-aş, elmamı yediler,
endes turbes, esnek, esir kurtarma, esir tutma, eş
kurtarma, eşim dağda ben bağda, eşim seni süren
kim, eşşeğimi tazeledim, eşşekçilik, evcilik, fırıldak
çevirme, finosya, gazoz kapağı, gevekçi, gogo, göz
yummaca, güvercin taklası, güzellik mi çirkinlik mi,
hamam çöktü, hamam kızdı, hame, harmanbiş, har-
305
ra, hırsız polis, h ot, hot m et (çelik çom ak), im dat,
inek doğurtm a, İp a tlam a, istop, kabakçı, kaç kur
tul, kaldırım dan kaldırım a, kale benim sen necisin,
kale yıkm aç, kaptı kaçtı, karış a tla m a , kasa, kavun
karpuz, kaydırm aç, kazlarım dışarı, kızgın taş, kızış
tı. kıristirlk (kirem it oyunu), koca, koka, kom en, ko
v a la m a ca , k o valan b aç (ko şm aca), kovboyculuk. köp
rü altı, körebe, kösküç, köşe k ap m aca, kurtarm aca,
lades, leblebici, lök döndürm e, m a ta , m aym un, m e k
tup, mendil kap m a ca , m enekşe mendili düşe, meşe,
m et. m isket, m ors, m uça, ne iş yaparsın, nesi var.
ok. okçuluk, o rtad a sıçan, o tu r kurtul, ön dö truva,
ördek suya d aldı, p aracık, pas pas, peynir ya'lnız
kaldı, postacı, s a a t kaç, sakızcı baba, saklam baç,
savaşçılık, sek sek, siğlenbit-sinnenbit (saklanbaç),
sobe, şoförcülük, tahin pekm ez, tavşan koç tazı
tut, tavşan tilki, tek mi ç ift mi, terle ham am , tıp,
tilki tilki s aa t kaç, tom bala, tonbilik, topaç, trafik,
trenciltk, uzun eşek, üçtaş, vur kaç, yağ satarım bal
.satarım, yakan top, y an ar top, yattı kalktı, yerde
gökte ne var, yıldırm a, yum urtacı, zildir, zırnbo.
B. O Y U N LA R D A K U LLA N ILA N A R A Ç -G ER EÇ LER
Aşık, bebek, bez, bıçak, boynuz, bilya, çem ber, çın

gırak, çivi, değnek, ev eşyası, ip, sicim, kağıt, k a
lem, kemik, kirem it, kozalak, m a ka ra, mendil, pelit,
tab a n c a (oyuncak), taş, tebeşir, ten eke, top, topaç,
tüfek (oyuncak).
306
Açıklayıcı örnekler :
ö rn e k : l
Ah benim turnam :
«Tekerlemeler söylenerek ebe seçilir. Öteki çocuklar

ebenin çevresinde bir dâire meydana1 getirirler. Ço
cuklar :
Ah benim, turnam
Yeşil başlı turnam
Oturursa oturur
Kalkarsa kalkar
Büzülürse büzülür
Açılırsa açılır
Elleri şap şap
Ayaklan .rap rap
Büzülürse büzülür
Süzülürse süzülür
diyerek dönmeye başlarlar. Sonunda her biri ayrı bir
biçime bürünür. Ebe beğendiğini seçer, yerini ona
verir.»
(K K .: Behice K., 45, Ba.)
ö rn e k : 2
Boncuk :
«Altı kişi bir halka meydana getirirler. İçlerinden biri,

eline hiç kimsenin göremiyeceği bir biçimde boncuk
gizletir. Sonra her iki elini uzatarak 'in min çukur
da mısın, ak pak yumurtamısın, a benim canım bon
cuk. sen benim elimde misin?' der. Sonra ötekilere
boncuğun hangi elinde olduğunu sorar. Bulan oyu-
307
nu kazanm ış olur. A rtık boncuğu o gizletir. Oyun
böylece sürer.»
(K K : F atm a ö „ 40, B o rçk a /Ar.)
Ö rnek : 3
Ebe beni ku rd a verm e :
«Dokuz on kişilik bir gruptan bir ebe, bir de kurt se

çilir. Ö teki o yu n cu lar ebenin ard ın a te k sıra dizilirler
ve 'ebe beni ku rd a verm e' diye bağ ırm ağ a b a ş la r
lar. Bu a rad a kurt olan arka d ak ile rd en birini k a p
m aya çalışır. En sona kalan , kurda yakalan m ayan
oyunu kazanır.»
CKK.: Fikret T., 33, Dallıca/El.)
Örnek : 4
Eşim d ağ d a, ben b ağ d a :
« Ç o cu klar ikişer, ik iş er a yrılırlar. B ir kişi te k kalır ve

e b e olur. Eşler biriblrlerinden a y rılırla r ve ‘eşim
d ağ d a, ben b ağ d a ' diye b ağ ırırlar. Ebe yanlarına
y ak la ş ın c a yeniden uzaklaşırlar. Ebe eşlerden birini
kendine eş ed in m ey e çalışır. Ebe hangi çiftin e ş i
ni kendine eş edinirse, te k kalan ebe olur. Oyun böy-
lece sürer.»
CKK.: A v n iy e K ., 42, G m .)
Ö rnek : 5
Çömlek çömlek :
«Herkes önüne bir kişi a la ra k d aire halinde dizilir. Bi

risi o rta d a ebe olur. Ebe bütün çöm lekleri g ezerek
k a fa la rın a vurur, beğendiğinin sahibine s o ra r: ‘Çöm -
308
leğinde ne kaynar?' Ö te k i: 'Pilav' d er demez ikisi
birden dairenin etrafında koşarlar, kim önce varırsa,
öteki ebe olur.»
(K K .: Sıdıka E.. 45, Y arm a B./Kn.)
Örnek : 6
Flnosya :
«Oyuncular el ele tutuşup halka olurlar. 11, 21, 31,

41, 51, 61, 71, 81, 91 ve 101 diye sayılır. 101 olan kar
şısındakinin ayağına basm aya çaıişır. Başarırsa ’fi-
nosya' olur, başaram azsa oyundan çıkar.»
(K K .: Mürşide Ş., 20, Tire/tz.)
Örnek : 7
Gece yarısı :
«Oyuncular bir sıra Halinde dizilirler, içlerinden biri

tilki, ötekiler tavuk olurlar. Tilki olan çocuk onların
uzağında tek başına durur. Tavuklar tilkiye 'saat
kaç?' diye sorarlar. Tilki İstediği saati söyler. T a
vuklar tilkinin söylediği saat sayısı kadar adım a ta
rak tilkinin yanına giderler. Tilki eğer 'gece yarısı’
derse, tavuk olan oyuncular kaçışırlar. Yakalanan
tilkinin yanında kalır. En son yakalanan tilki olur,
ötekiler tavuk.»
(K K .: Ülfet Ö., 30, Ulultent K ./A rh avi/A r.)
Örnek •. 8
I
Hala hala :
«Daha çok kızların oynadıkları bir oyundur. Yere

minderler serilir. Kızlar iki, üç gruba ayrılırlar. Ken-
309
dilerine göre anne, b ab a, dede, çocuk, hala vb. s e
çerler. Y em ek y a p a rla r, a ğ a ç d alların d a n bebek y a
p arlar. B iribirlerine m isafirliğ e gid erler, hal h a tır so
ra r ve ikram da bulunurlar.»
(K K .: R efik a G., 55, G öm eç K ./K y .)
ö rn ek : 9
H a rra :
«Ç o cu klar iki küm eye a yrılırlar. K ura çekilir. Kurayı

k aza n a n önce s a k la n m a h akkım eld e etm iş olur;
ö teki gruptan u za k la ş a ra k bir yere saklan ır. Kurayı
kaybeden grubun sözcüsü onları bulm aya çalışır. B u
lursa 'H a rra !' diye bağırır; b u lam azsa, bu s efer
saklan an gruptan birini y ak ala r; böylece bir g a li
biyet elde etm iş olur. Oyun böylece sürer.»
(KK.: Salih C.. 64, A f.)
Örnek 10
Hot :
«O rta yere bir d a ire çizilir. D aire içine b ir ten eke

dikilir. B una ‘hot* denir. H ot'un b aşın d a bir ebe
bulunur. Ö teki ç o c u k la r kaled e beklerler; hepsinin
elinde h o ta v u rm ak için b ire r ta ş bulunur. O yu ncu
la r ellerin d eki taş larla h o t’a v u ru rlar. H o t devrilince
ebe hot'u dikm eye çalışır. Bu s ıra d a ço c u klar a ttık
ları ta ş la ra b asm aya ç alışırlar. T a ş ın a basm adan
ebe ta ra fın d a n tutu lan ço cu k oyunu kaybeder.»
(K K .: H a c e r P., 42, Y u v a K ./K ın k lca le /A n k .)
310
ö rn e k : l l
Kavun karpuz :
«Çocuklar iki bölüğe ayrılırlar. H er bölüğün bir ebesi

vardır. Ebelerden birisi gidip, diğer bölüğe 'beyim
bir karpuz istiyor’ der. Ö teki de 'beğen beğendiğini
a l’ diye cevap verir. Bir sıra halinde oturan çocuk-
rın hepsinin başlarını avuçlarının içine alarak teker
tek er sıkar. Sözde en olgununu beğenir içlerinden.
Eliyle gözlerini k ap atır karpuz olan çocuğun. Yine
bir sıra halinde dizilm iş kendi grubundan birine işa-'
ret eder; gelen çocuk beğenilen karpuzun (çocuğun)
alnına parm ağ ıyla v u rara k grubuna döner. Bu grup
ta herkes arkasını dönüp el çırp arak ‘olsa d a ye-
sekl* diye bağırırlar. Gözleri açılan çocuk karşı
gruptan aln ın a dokunanı bulm aya çalışır. İsabet e t
tirirse, çocuk karpuzun grubuna geçer, yoksa k ar
puz olan çocuk karşı g ru b a geçer. Oyun karşılıklı
olarak tekrarlanır.»
(K K .: F ad im e K., 51, S u lu o va/A m a.)
Ö rnek : 12
Kızgın taş ;
«Daha çok geceleyin oynanan bu oyunda oyuna katı-

la n lar düzlük bir yerde toplanırlar. Bir yere ateş y ak ı
lır. O rta büyüklükte, yuvarlak b ir taş bulunur. Taş
ateşte iyice kızdırılır. Bir yer belirlenir. Kızdırılan taş
bezle tutu lu r ve birisi tarafından uzağa fırlatılır. Taş
fırlatılırken öteki çocu klar gözlerini kaparlar; daha
sonra da taşı aram aya koşarlar. Kim taşı bulursa.
311
daha önce işaret edilen yere getirm eye çalışır. G e
tiren. taşı fırlatm ayı hak eder. Böylece oyun sürer.»
(K K .: Ayşe Y.. 38. C ebiz B ./S e rik /A n t.)
Örnek : 13
Ördek suya daldı :
«Çocuklar halka olurlar. Hep bir ağızdan : 'Ördek su

ya daldı, zil çaldı' derler, sonra da_ oldukları yerde
dururlar. En güzel pozu veren birincidir.»
(K K . : Adviye B.. 45. Bo.>
Örnek : 14
S ek sek :
«Bir taş alınır, yere çizgiler çizilir. Birkaç kişi bu çiz

gilerden iki üç kere a ta rla r ve taşı sektirirler. Çizgi
ye değmeden oyunu sonuna kadar götüren kazanır.»
(K K .: Ayşe T., 47, A f.)
Ö rnek : 15
Taştan ta ş a :
«En az üç kişiyle oynanan bu oyunda birisi ebedir.

Öteki iki kişi taştan taşa geçerken toprak yerde ebe
tarafından yakalanırsa oyunu kaybeder ve ebe
olur.»
(KK. -. F a tm a A., 31, K orkuteli/A nt.)
Örnek : 16
V ur kaç :
«Oyuncular yüzleri içeri dönük olarak daire olurlar,

Ebe dairenin dışında koşar .birinin arkasına vurur.
312
Vurulan ebeyi kovalar ve yakalam aya çalışır. Ebe y a
kalanmadan kovalayanın yerine gelirse, vurulan ebe
olur.»
(K K .: Şerife Ş., 30, Kızılcasöğüt K ./Çivril/D z.)
XII
A tasözleri, Ö zdeyişler,
D eyim ler, S evgi v e okşam a
sözleri, K argışlar, B ilm eceler,
Ninniler, A ğıtlar, M asallar
A .. ATASÖZLERİ, ÖZDEYİŞLER, DEYİMLER
Abdal düğünden, çocuk oyundan usanmaz.

Adam olacak çocuk bokundan belli olur.
Ağaç yaş iken eğilir.
Ağlamayan çocuğa meme verilmez.
Çocuk aklı it aklı.

Çocuk aklı tavuk aklı.
Çocuk çocuğun aynasıdır.
Çocuk çocukluğunu, büyük büyüklüğünü bilmeli.
Çocuk düşman kilididir.
Çocuk evin altın topudur.
Çocuk evin aynasıdır.
Çocuk evin bülbülüdür.
Çocuk evin direğidir.
Çocuk evin neşesidir.
Çocuk evin ocağıdır.
. Çocuk evin süsüdür.
315
Ç o cu k evin şenliğidir.
Ç o cu k evin tem elid ir.
Ç o cu k güle b en zer, b ak arsa n a ca r, b akm azsan solar.
Ç ocuk kalk ar, büyüğe bakar.
Ç ocuk olan yerd e b aş ka s ı çekiştirilm ez.
Ç o cu k o lm ayan evde b ac a tü tm e z.
Ç o cu k o lm ayan eve m e lek girm ez.
Ç o cu k p ad işah tan korkm az.
Ç o cu k yedisinde neyse, yetm işin d e de odur.
Ç o cu k la ço cu k olu n m az.
Ç o cu kla İt iltifa ta g elir.
Ç o cu ktan a l haberi.
Ç ocu ksu z ev, boş a m b a ra benzer.
Ç o cu ksu z ev, k ala ys ız k ab a benzer.
Ç o cu ksu z e v susuz d eğ irm en e benzer.
Ç o cu ksu z evde k ö ç ek olm az.
Ç ocuksuz e v tu zs u z e km eğ e benzer.
Ç ocuğu yolla1 işe. sen de g it peşine.
Ç ocuğu yolla işe, tu tta b u rn u n a İşe.
Çocuğun yediği helal, giydiği h aram d ır.
Eve çocuk, e rkeğ e çub u k yaraşır.
Kız anan ın , oğlan b abanın ortakçısıd ır.

Kız annesinden ö ğ re n ir s o fra düzm eyi,
oğlan b ab asınd an ö ğ ren ir o b a gezm eyi.
K ızd ır n azd ır, bin a ltın a zdır.
Kız doğuran kırm ızı giym ez.
Kızını dövm eyen dizini, oğlunu dövm eyen
kesesini döver.
Kızını kayıran kocaya verm ez, oğlunu kayıran
h o caya verm ez.
K u nd akta giren, ten eşird e çıkar.
Küçük olmayınca büyük olmaz.
Nasıl uşakçık, öyle böyücek (çocukluğu neyse,

büyüklüğü de odur).
Oğlan dayıya, kız halaya çeker.

Oğlan evin direğidir.
Oğlan evin temelidir.
Oğlan oğul ise elin malı senin, değilse
senin malın elin.
Oğlan oktur, her evde yoktur.
Oğul ocaktan, ayran bucaktan.
B. SEVGİ VE OKŞAM A SÖZLERİ
Ağzı Avşar elması yavrum

Ağzımın tadı
Altın gözlüm
Altın saçlım
Anan esirin olsun
Anan itin olsun
Anasının kuzusu
Arslamm
Balam
Balım
Bağım bahçem
Bahçemin çiçeği
Benim anam
Benim babam
Benim balam
Bey oğlum
Bir tanem
B o ncu k gözlüm
Boyuna kurban olduğum
Can
C an cağ ızım
C anım
C anım ın içi
C an keseği
C iğerim
C iğ e r parem
Cülüğüm
Ç ağ am
Ç akırım
D ikili ağacım
Dudum
E fendi oğlum
Elm a gözlüm
Evimin direği
Evimin feneri
Evimin ışığı
Evim in şenliği
Evim in yakışığı
F ab rikası güzelim
Fındığım
G adasını aldığım
Gözüm
G özüm ün yağı
G üzelim
G üzelcem
318
Hanım kızım
Has o ğ lu m '
Hayatım
Hayatımın parçası
Huyunu huşunu sevdiğim
Huyuna kurban olduğum
Kadın kızım
Kadasını aldığım
Kadife yanaklım
Kalbimin yağı
Kanaryam
Kapımın kilidi
Kara böcüm
Kara gözlüm
K ara kaşlım
Karamuğum
Kaymağım
Kekliğim
Keklik bakışlım
Keklik'nakışlım
Keleşim
Kınalı kuzum
Kıvırcık saçlım
Kızanım
Koçum
Koyun huylum
Kölesi olduğum
Kömür gözlüm
Kurbanım
Kuş üzümüm
Kuzum
M alım mülküm
M avişim
M eleğim
N a r tanem
N u r tan em
O ğlağım
O ğ la k tekem
Oğul balım
Oğul canım
Öm rüm
Ö nünde öldüğüm
Ö z suyum
Özüm ün özü
Paşam
Paşaların paşası
Paşa oğlum
P ınar gözüm
Sam urum
Süzm e balım
Şekerim
Şekerparem
Şenliğim
Şerbetim
Tadım tuzum
Tatl» kızım
Tom bişim
Tontonum
Topacım
320
Topağım
Tosunum
Uğruna kurban olduğum

Uğruna öldüğüm
Uslum
Uşağım
Üzüm gözlüm
Varım yoğum
Yakışıklım
Yaradana kurban olduğum
Yavrum
Yiğidim
Yoluna öldüğüm
C. KARGIŞLAR
Adın batsın
Adın ortadan kalksın
Adın sanın kurusun
Ağzın kilitlensin
Ağzını imansız yusun
A fata gelçsin
Ak güne hasret kalasın
Aklın delinsln
Allah belanı versin
Allah cezanı versin
Baba deviresice
Bal ylyesen, zehir gusasan
Bayramlara çıkmayasın
321
Boyun poşun devrlle
Boyuna boz ipler ölçüle
Büyümeyesin
Can evinden bulasın

Canı çıkasıca
Canından bulasın
Ciğer bağlarından yanasın
Ciğerin ağzına gelsin
Ciğerinden yanasın
Ciğerine bit düşsün
Ciğerine hamam ateşi düşsün
Ciğerine köz düşsün
Ciğerinden tutul inşallah
Ciğerinin sapından yanasın
Ciğerlerin döküle
Ciğerlerin ezile
Ciğerlerin kusasın
Çenen bağlansın
Çenen kapansın
Çenen tutulsun
Devranın döne
Defterin dürüle
Dirin gitsin, ölün gelsin
Doktor kapılarına düşesin
Düğünün de kar yağsın
Eli ayağı büzülesice

Ellerin iki yanına uzansın
Elin ayağın teneşire gelsin
Emdiğin süt burnundan gelsin
Ermiyesin, yetişmeyesin
322
Etin gönün su kese
Evladından bulasın
Geberesin inşallah
Gittiğin yerlerden geri dönmeyesin
Gönenmiyesin
Gök ekin misali biçilesin
Gözün çıksın
Gözün avucuna düşsün
Gün bul, dirlik bulma
Gün güneş görmiyesin
Güverip yeşeremlyesin
Hısıma gelesin
Hoppacık oiuver inşallah (ölesin inşallah ölesin)
Issı yatıp, soğuk kalkasın (ölesin)
İflah olmayasıca
İki elin yanında kalsın
İki gözün önüne aksın
İt kursağına düşesin
Kanın içine aksın

Kanın içinde uyuşsun
Kapısı dövülesice
Kara günler göresice
Kara haberin gele
Kara kan kusasın
Kara yere giresin
Karartın kalka
Kamın doymaya
Kesenin altı delik olsun
Kıran giresice
323
Kurşuna gelesice
M ak in eler altınd a kalasın

M uradın gözünde kala
N am usun kirlene
N a za ra gelesin
Od o cak tutm ayasın

O cağ ın sönsün
O lm az olasın
O nm qyasın
Otom obil altında kalasın
Ö lücülerin gelsin
Ölü haberin gelsin
Ölüp ölüp dirilesin
Öm rün kesile
P arça p arça olasın

P a tır p atır patlayasın
Rızkın kesile
S a b ah a ermiyesin
Saçın sakalın ağarsın
Saidi V akkasın okuna uğrayasın
Sen de evladından çekesin
Südüklüğün tutulsun
Sürüm sürüm sürünesin
Şeytandan bulasın
Ş im şek çarpsın
Şişekaisın
Tabutun bezene
324
Tahtaya tabuta gelesin
Teneşire gelesin
Tepene taş yağsın
Toprak başına
Türemlyesin
Uğurun kademin kesile

Uyur uykundan olasın
Üstünden arab a geçe

Üzüm üzüm üzülesin
Yağlı ipe gelesin

Yanın yere gele
Yedi dağın ardına gidesin de kokun, sesin gelmeye
Yere batasın
Yere giresin
Yetişmeyesin
Yeşermeyesin
Yiğit ölümüne gelesin
Yiğitken yıkılasın
Yiğit yanın yere gelsin
Yuyucular kuyucular götürsün
Yüzün gülmeye
BİLMECELER (Yanıtı Çocuk Olanlar)
Allahtan korkmaz
Cennetten çıkmaz (Çocuk).
(Kaplıkaya K./HarpuL/El.l
Bir yatan hiç olur

iki yatan üç olur (Çocuk).
(Ada.)
325
H op hop evim taşı
Gözüm ün m utluluk yaşı (Ç o cu k).
(T ire/îz.)
P ad işah tan büyük kim dir? (Ç o cu k).

tK ü .î
T a k ır ta k ır ta k ra b a
İçindedir a kra b a
A ğzında y o k tu r dişi
H ergün y em e ktir işi
Y a e rke ktir, ya dişi
Bunu b ilir h er kişi (B eşik ve çocuk).
(Gaz.)
U fa cık boyu v a r
Türlü türlü huyu v a r (Ç o c u k).
(Gebiz B ./S erik /A n t,)
Y e r içer, k a m ı doyduğu halde pislem ez

(A nne k arn ın d a çocu k).
tfç.)
B ize geldi b ir konuk

ö n ü n e yahni koduk
N e yahninin kem iği v a r
N e konuğun dişi v a r (Ç o c u k ve m em e).
(Deligazi K ./Sv.)
326
D. NİNNİLER
Adı sarij kendi sarı

Her çiçekten alır arı
Benim yavrum oğul balı
Oğulsuzlar neyler malı
Ninni yavrum nini.
(Y arm a B./Kn.)
Antalya’nın kuyuları
Çayır çimen kıyılan
Ufacık yavrum uyusun ninni
Uyusun da büyüsün ninni.
(Gebiz B./S erik /A n t.l
Asmaya kurdum salıncak

Eline verdim oyuncak
Oyuncağı oynarken
Uyuyuverdi yavrucak.
(Korkuteli/Ant.)
Ay karşıdan doğup gelir

Gün boynunu eğip gelir
Dayısı Almanyadan
Marklarını sayıp gelir
Ninni yavrum ninni.
(Y arm a B./K n.)
Babasının adı şişman

Anası getirdiğine pişman
Cümle âlem yavruma düşman
Düşmanların gözü kör olsun ninni.
(Bil.)
327
Bahçeye hurdum salıncak
için e de koydum oyuncak
Uyumadı gitti yum urcak
N inni yavrum ninni.
(Y ay g ın )
B en bebenin anasıyım
Ocaklarda yanasıyım
B ir mevtadan bulasıyım
Ninni yavrum ninni.
(B a.)
B ebeğin beşiği çamdan

Yuvarlandı düştü damdan
B ey babası g elir Ş a m ’dan
N enni neııni} nenni, nenni.
,
(Y ay g ın )
B eleğine belediğim
B eşiğine indirdiğim
B ir ATldhdan dilediğim
Ninni yavrum ninni.
(S a rn ıç K ./D u rsu n b e y /B a .)
B enim balam bal taddvr

Balam beni aldatır
Şim di baban yoldadır
N enni balam nenni.
(T u zlacık K ./S o rg u n /Y z .)
328
‘ Çamdan beşik oydurayım ninni
İçine gül koydurayım ninni
Bey babana göndereyim ninni
B u hu hu benim yavrum ninni.
(Büğüdüz K ./A n k .)
Çamdan beşik yaptırayım

İçine güller doldurayım
Uyumazsan kaldırayım
Nenni de yavrum nenni.
(H atım suyu K./M1.)
Çalkan Karadeniz çalkan

Gemüerde olur yelken
Bursa’daki E m ir Sultan
Uykular yolla yavruma nenni.
(Bil.)
Çistan ettim seni

ç i ş
Göyneksiz kodun beni

Şimdi baban gelirse
Bir seni sever bir beni.
,
(Gaz.)
Çiştik çiştik et beni

İşten kurtardın beni
Şimdi baban gelirse
Hem seni sever, hem beni.
(Adı.)
Dağa vardım dağlar olur ninni

Dağın tavşanları' büyür ninni
E v e geldim benim yavrum uyur ninni.
(BU.)
329
D ağ dağı dağı§lasın
H ak seni bağışlasın
U rfa’dan nacar gelsin
B eşiği nakışlasın
Uyuyasın yavrum ninni.
CAdı.)
Dağ dağı darı kuşu

A nası hatun kişi
Babası da çocuklar başı
(Adı.l
Dağda koyunun kışlasın

Ovada çiftin işlesin
Mevlam seni bana bağışlasın
(S a rn ıç K ./D u rsu n b e y /B a .)
Dağlara vardım dağlar susuz

Doğdu tavşanlar uykusuz
Çadırlar kurdum kıyışız
Benim yavrum y ek uykusuz
N enni yavrum nenni.
(İsk ilip /Ç r.)
Dağlarda biter kayısı

Y erlere diişer iyisi
Gelmez yavrum un koç dayısı
Ninni yavrum ninni.
(Y a r m a B ./K n .)
Dandana yavrum dandana
Danalar girm iş bostana
Bostan yemez köken yer
Benim yavrum lokum yer.
(Af.)
Dandin danadan
Bağışlasın yaradan
Böyle çirkin anadan
Doğdu bir şah balaban
Ninni yavrum ninni.
(Tr.)
Dandin dandin dan bunun

Eğerlenmiş at bunun
Trabzon’un içinde
Bey babası var bunun
Uyu yavru uyu.
(Tr.)
Dandini dandini dan ister

Babasından dan ister
Değme keten de olmaz
İpekten olsun ister.
(K a ra y a k a B ./E rb a a /T o .)
Dandini dandini dan ister

Çocuğum bayrama don ister
Çocuğum donu beğenmez
Babasından pantolon ister.
(Bil.)
331
Dandini dandini danadan
H enüz doğm uş anadan
Böyle çirkin anadan
N e güzel v erm iş yaradan.
(B an d ırın a /B a .)
Dandini dandini dastana

Danalar g irm iş bostana
Kov bostancı danayı
Y em esin lahanayı.
(Y a y g ın )
Dandini dandini dastana

Danalar g irm iş bostana
Bostancı danaya höst dem iş
D ana da ona «.möö!» dem iş
N enn i benim yavrum nenni.
(Bo.)
Dandini, dandini dastana

D eveler girm iş bostana
B ostam yem ez, kökünü y e r
A nası da oğlunun bokunu yer.
(Mn.)
H aydan olur huydan olur

A ra p atı taydan olur
H er güzellik soydan olur
N inni yavrum ninni ninni.
(Gebiz B ./S erik /A n t.)
332
Havada kuşlar ötüşür
Yavrumu kurtlar bölüşür
Düşman oturmuş gülüşür
Ninni de bebek ninni.
(Oldukça yaygın)
Hey kargalar kargalar

Ceviz dalın ırgalar
Ceviz dalı kırılmış
N ereye tünesin kargalar
Nenni de yavrum nenni.
(Af.)
Hoppala yavrum hoppala

Koşar gider bakkala
■Bakkal yolu taşlıdır
Yavrum hilal kaşlıdır.
(M erzifon/A m a.)
H u hu hu başı
Benim oğlum binbaşı
Binbaşının atlan
Kişir kişir ediyor
Neyin için ediyor
Yem i için ediyor
Yem i nerden bulmalı
Kilimciden almalı
Kilimci kilim dokur
içine bülbül okur
O bülbül benim olsa
Hu, hu hu Allah
Oğluma uyku ver Allah.
(Zile/To.)
H uu huu dervişler
D evrilm işler ölm üşler
K ırk som un ek m ek yem işler
Daha var m ı dem işler?
(Yaygın)
H uu huu dervişler
Yavrum a u y ku verm işler
H uu huu hu u A llah
Yavrum a uyku v e r A llah
(C eyhan/A da.)
H u hu hu çek er
K uyulardan su çek er
K üçücük yavrum un annesi
B ü y ülenecek n e ç e k e r.
(Deligazi K ./Sv.)
H u hu hu g elir
K uyulardan su gelir
Y a v rum u n gözlerine
Mevlâdan uyku gelir.
(Deligazi K ./Sv.)
H u Jıu hoppala
Y a v rum gid er bakkala
Bakkal yolu taşlıdır
Yavrum hilal kaşlıdır.
Uyu yavrum uyu.
(İncirli K ./Feth iye/M ğ.)
334
H uu huu hu u nenni
K uşlar duym asın nenni
E ğ e r kuşlar duyarsa
H em seni y e r h em beni
N enni yavrum nenni
(Uluborlu/Isp.)
H u h u hu seni
Tilkiler duym asın seni
E ğ e r tilki duyarsa
H em seni y er, hem beni
Uyu yavrum uyu nenni yavrum nenni.
,
(Yeşilören K ./A m a.)
K ara çadırın kazığı

Evlat babanın azığı
Gelinlerin başı bozuğu
Ninni yavrum ninni.
(Ba.)
K arga seni tutarım

Kanadını yolarım
Yelpazeler yaparım
Mini mini hanımlara satarım
Ninni oğlum ninni.
(Ank.)
Kızım kızım kızlandı

Kızın suya hızlandı
Papuçlan tozlandı
Delikanlılara göz attı ninni.
(Dağıstanlı K ./C eyhan/A da.)
335
Kızımı uyuturum ninni
Ninnilerle büyütürüm ninni.
(Çkl.)
Küp sırçası saray olmaz

Beklerim koç dayın gelmez
Benim derdim kim se almaz
Ninni yavrum ninni.
(Y a rm a B ./K n .)
N enni desem ne hal olur

Gül açılır bahar olur
Uçan kuşlar destan olur
N enni küçük balam nenni
(A ğ.)
N enni desem netinim yakar

İlkbaharın gülü kokar
Senin derdin beni yakar
(M ih a lıç ç ık /E s .)
N enni diyeyim beşiğine

A y güneş doğsun eşiğine
Büyüdüğünü görürsem
Gül doldurayım döşeğine
(U luborlu/Isp.)
336
Nenni kuşum nennisi var
Uzak yerde emmisi var
Gönlünü görecek dayısı var
Nenni desem uyursun
Uykularda büyürsün.
(Banaz/Uş.)
Nenni nenni neğrilce

Gök soğanlı böğrülce
Akşam baban gelince
Hani yemek deyince
Seni korum önüne
Nenni nenni nenni.
(Bayat/Çr.)
Nenni nenni nendireyim seni

Ak göğsümden emdireyim seni
Büyük pınarlarda çimdireyim seni
Nenni yavrum nenni nenni.
(Karabıyık K ./Sarayönü/Kn.)
Nenni nenni nennice

Bol soğanlı böğrülce
Oğlum yesin doyunca
Uykular uyusun boyunca.
CUluborlu/Isp.)
Nenni nenni nennisine

Uyku çeker kendisine
Haber eyler emmisine
Uyusun da büyüsün nenni.
(Uluborlu/Isp.)
337
Nennisine belediğim
A l bağvrdak doladığım
Seni haktan dilediğim
(B ay at/Ç r.)
Nennisine salladığım
Babasına yolladığım
Nennisine uyuttuğum
D üşe kalka yürüttüğüm .
(B or/N ğ.)
N enni nenni yatasın

Uykulara batasın
E ğ e r uykun gelm ezse
Satın alam yataeın.
(Dallıca K ./El.)
N inni de çağam ninni

Çağam u y u r beşikte
A na ağlar eşikte
N inni de çağam ninni.
(Adı.)
Ninni dedim neyledim
A l kundağa beledim
B en yavrum a ne dedim
Ninni de yavrum ninni.
(T ire/îz.)
Ninni desem dağlar uy ur
Dağlarda lâleler uyur
Benim yavrum şimdi u y ur
Ninni yavrum ninni.
(N azilli/Ay.)
338
Ninni desem dağlar uyur
Dağlarda güller büyür
Benim yavrum şimdi büyür
(C ö m e ç K ./K y.)
Ninni desem yaraşır ninni

Sokakları dolaşır ninni
Benim oğlum saraylara yaraşır ninni.
( M n .)
Ninni desem yaraşır

Yedi dağı dolaşır
Benim kızıma ne giyse yaraşır
Ninni ninni ninni.
CBartın/Zn.)
Ninni desem yüreğim yok

Sallasam bileğim yok
Benim Attdhdcm dileğim çok
[Gömeç K ./K y.)
Ninni deyim uyusun

Şattayım da büyüsün
Tombul tombul yürüsün
Ninni yavrum ninni.
(Gömeç K ./K y.)
"Ninni diye belediğim ninni

Seni haktan dilediğim ninni
ATbayrak doladığım ninni.
(Yeşilören K ./A m a.)
Ninnilerin benim olsun
Uykularım senin olsun
Oğlum büyüsün paşa olsun
Uyu yavrum uyu ninni.
(Af.) v
Ninniler yüzüne dursun

Uykuda gözüne girsin
Sokaklarda yürüsün
Ninni ninni ninni.
(Bartın/Zn.)
Ninni ninni helva topağı ninni

Annesinin d ert ortağı ninni
B ir oğlum oldu gezdireyim ninni
Em m isini dayısını güldüreyim ninni.
Ninni ninni ne hal olur

Güller açılır bahar olur
Benim oğlum büyüyünce
K ibar bir efendi olur.
(Tire/İz.)
Ninni ninni ninnisine

Yavrum gid er teyzesine
Teyzesi bir hanım kadın
Gül doldurur çevresine.
(in cir K./F8tlîiye/M ğ.)
Ninni yavrum ninni
Anan babam kurtlar yem iş
Gelir seni de y e r sonra
Ninni yavrum ninni.
(M erzifon/Ama.)
340
Odalara kurdum, salıncak
Eline verdim oyuncak
Şimdi babası gelecek
Kızıma da neler alacak
Nenni kızım nenni.
(A van os/N ş.)
Oğlancıktır oğlancık
Ne küpe ister, ne boncuk
Kız dedikleri de bir kancık
H em küpe ister, hem boncuk
E ., eee... eee.. ninni.
(Badem li B ./Ö d em iş/İz.)
Oğlan oğlan oğlancık

Çükünün ucu gök boncuk
Almış gitmiş elin gancığı
Baka kalmış anacığı
eee... eee... yavrum, eee...
(Krş.)
Oğlum büyüyecek
Uyudukça büyüyecek
Eve para getirecek
Bizi dardan kurtaracak.
(M U
Rahmet yağar taşta kurur

Altın saat beşte vurur
Benim yavrum şimdi uyur
Ninni yavrum ninni.
(S arn ıç K ./D u rsu n b ey/B a.l
341
Sancağımın dibi çukur
Ebrişim den hah dokur
Kızım büyür ferm an okur
Uyusun da büyüsün, ninni.
(Bil.)
Sancağım ın dibi çukur ninni

Cülfalar ibrişim dokur ninni
Benim yavrum büyür, okul da okur ninni.
(BU.)
Sırm a urgan büktüreyim

Gümüş beşik döktüreyim
içine oğlum u yatırayım
S efa ile büyüteyim
Ninni oğlum ninni.
Şu dağlarda m erdin mi var

Ceran ağlar kurdun mu var
Senin de ah benim gibi
Güzel yavrum derdin mi var
Ninni yavrum ninni.
(Y arm a B./K n.)
Şu Tokatm al kirazı
Dibine dökülür birazı
Annesinin gülbeyazı
Ninni yavrum ninni.
(K arayak a B ./E rb aa/T o.)
Tahtaya hurdum salıncak
Eline de verdim oyuncak
Uyumadı gitti yumurcak
Ninni yavrum ninni.
(Beypazan/A nlc.)
Uyu gözlerin süzülsün

Kirpiğine inciler dizilsin
Alnına da ak yazılar yazılsın
Ninni yavrum ninni.
(M ihahççık/Es.)
Uyusun yavrum büyüsün

Annesine babasına uğu olsun
Ele güne hayır olsun
Yavrum ninni, kızım ninni.
(Aydınlık KVTn.)
Uyusun da büyüsün
Hocalara yürüsün
Dilleri K ur’an okusun
Elleri halı dokusun
Ninni de bebek ninni.
CKılcan K ./U ş.)
Uyusun da büyüsün ninni

Sokaklarda yürüsün ninni
Dağlardan taşlardan
Uzun gagalı kuşlardan
A k sakallı dedelerden
Uykular gelsin nirmi.
(Biga/Ç ld.)
Uyusun da büyüsün ninni
Tıpış tıpış yürüsün ninni
Ninni benim yavrum ninni
Uyusun da büyüsün ninni.
(Çok yaygın)
Uzun usun çam ddüarı

Iradı babanın yolları
Baban harçlık yollamazsa
Nice olur anağm hallan.
CTire/İz.)
Y a ğ olmazsa
Bal olsun
Benim yavrum
Sağ olsun
Ninni yavrum ninni.
(Sivrihisar/Es.)
E. AĞITLAR
A h yavrum yaşasaydm
Yüzüm ü güldürseydin
El çocuğu oynarken
Sen toprak olmasaydın.
(K K .: S atı T., 52, E rk ilet K ./T u rh al/T o .)
344
Alayımız leylek alayı
Yavrum kimden aldın im bedduayı
Giin görmedik yavrum
Uçamadık yavrum .
Yüzünü gördüm
izini göremedim
Doya doya yavrum
Seni koklayamadım
Dünyada kısmeti az verilmiş
Cennette yeri ayrılmış yavrum.
Büyütemedim yavrum
Okıdlara gönderemedim
Mürüvvetini göremedim
Muradına eremedim yavrum.
(K K .: M akbule B„ 41, Salihli/M n.)
Alçaktan götürün
Yavrum un salını
Görmeyenler görsün
Yavrumun halım.
(K K .: Saim e K., 64, T o J
Aslanım^ yavrumj ciğerim sığmadın mı bu

,
dünyaya da göçüp gittin? Ebene, dedene

su m u götürdün?
fK K .: D idare T., 70, Mş.)
345
Bağrım a ta§ haşaydım
Basaydım da susaydım
N e olurdu Allahım
Yavrum u olmasaydın!
(K K .: N ezah at U., 45, B ü yü kh alk alı K ./B a k ır lîö y /İ s t)
B ebek beni del eyledi

H e r kapıya kul eyledi
Yitirdim yavrum u
Aklım ı babımdan say eyledi.
CKK.: Ş ü k ra n T., 38, K n.)
Bebek beni del eyledi

Yaktı yaktı kül eyledi ,
H er kapıya kul eyledi

Gitti de gelm edi yavrum .
(K K .: H atice K., 45, Mİ.)
B ebek bir buçuk yaşında

Daha takkesi başında
İstanbul'da v a r halası
Telfon çekin gelsin başına.
(D .: G üney B., 20. İm am oğlu K ./A d a .)
Ben yetirdim , ben büyüttüm ele verdim

A ylardır büyüttüm , em eklerim yele verdim
N e asker eyledim , ne güvey ettim
Yavrum , yavrum , yavrum , yavrum .
(K K .: L ey la K „ 65, Ç ak allı K ./K ilis/G a z .)
Benim yavrum melaikeydi

Uçtu gitti elimden
Öte dünyada tutsun kolumdan.
(K K .: F a tm a Ö„ B o rçlca /A r.)
Benim kıymetli yavrum
Gözüm görmeden özüm gördü
Yavrum elimden yitirdim seni
Gelmez yola götürdüm seni
IK K .: Gülsüm A., 45. İç.)
Beşiğin boş kaldı

Uşağım uşağım
Kime anne olayım
Güzel uşağım
Kime meme vereyim
Benim güzel uşağım.
CKK.: Gülsün. Y ., 42, P azar/R z.)
Bir gonca idin yavrum

Açılamadan soldun
Hayata doyamadın
Kara toprağa doydun.
(K K .: Em ine G., 65, Tr.)
Bir kuş idin uçtun yuvadan

Seni aldı elimizden yaradan.
(K K .: Nahide Ö, 70, Alaşehir/M n.)
Bir sandığım var sırmadan telden

Yedi kardeş idik tomurcuktan
Gülden korkar idik, ölümden ayrılıktan
O da geldi başımızda kışladı benim
küçük kızım.
Mezarlığın orta yerinde on iki direk
Yalvardım yakardım geçmedi dilek
Azrailin kestiği sırmadan yelek
O da senin sırtına dar geldi benim yavrum.
(KK.: Alime T., 71, Dereköy K ./A cıp ayam /ü z.)
347
Canım ana, gözüm ana
Sütün em dim kana kana
H elal eyle sen bana
B en a h rete g id e r oldum.
( K K .: E lif E ., 65, H a tu n su y u K ./M 1.)
Cibil d b îl çim dirdiğim

ik il ikil em d irdiğim
Y a v ru m yavrum yavrum .
( K K . : F a tm a G., 70, M a ğ a ra K ./tç .)
Deliktaş’m kara ta§ı

Y andı ciğerim in başı
A k yastık ü stü n e düşm üş
Y a v rum u n o güzel başı.
(K K .: eltiye B., 60, D eliktaş/Sv.)
D erin kuyunun bakırı

Güzellerin çakırı
Y a v ru m sensiz yaşam ak n e zorm uş.
(K K .: L e m a n B., 60, M ilas/M ğ .)
D oğm adan konaklar yaptırdım

Senin u ğ ru n a evdeki sarı danayı sattırdım
Dokuz ay işe g ü c e baktırm ayıp sırt üstü
yatırdım
V ay guzum !
Büyüyüp aslan g ib i olanaklı
A şağı yukarı salınıp gezecekti
A na acıktım diye öteberiyi kıracaktı
348
Seîvi boylum, ela gözlüm, çalık kaşlım,
aslanım
Vay guzum!
(K K .: Ayşe T., 4G, A vanos/N ğ.)
Dokuz ay karnımda büyüttüğüm

Aç susuz kalıp karnın doyurduğum
Eller gibi yavrum diye yandığım
Seni bugünler için mi doğurdum
Yavrum yavrum yavrum yavrum.
(K K .: Elif U.. 48. Aydınlık K./Tn.l
Dokuz ay kamımda götürdüm

Acı ağrılarla doğurup kurtuldum
Bağrıma basıp sevemedim yavrum.
(K K .: Ifadriye B., 40, N azilli/Ay.)
Dokuz ay on gün
Karnımda taşıdığım yavrum
Yuvam kuram dedim kuramadım
Boş beşiğinin yanma nasıl varam yavrum.
Kamımdayken nelere özendim
Okullara gitcek, askere gitcek
Devlete, millete yareyecek dedim özendim
Hep özencim kamımda kaldı yavrum.
(K K .: Sabahat Ö., 41, B anaz/U ş.)
Dünyasına doymadan
Baharına ermeden
Uçtu gitti yavrum.
(K K .: Dudu B„ 55, K ılcan K ./Uş.)
Dünyaya gelip de doyamadın yavrum

Dünyadan hevesin alamadın yavrum
349
S en i on yılda buldum , bir g ü n d e yitirdim
K olum u kanadım ı kırdın yavrum
Bacıların ağasız kaldı yavrum . *
( K K .: H atice B„ 69, Ş e n y u rt K ./P e rş e m b e /O r.)
E led im beledim
Dokuz ay gezdirdim
T oprağa gönderdim .
( K K .: A n n u ğ Ç.. 50, A k ç a d a ğ /M l.)
E lim d e k irm en i
G ezerim g ü m ren i g ü m ren i
Başı tuvaletli
Gözü sürm eli ga ybettiğim yavrum nenni
oy!
N en çaltpda uyutam adım
K ucağım da b ü yütem ediğim
H avaslandığını giy d irem ediğim yavrum
n en n i oy!
Evim izin önü eb eg ü m eci
E b eg ü m ecin e dutarlar i m e d
Y a v ru m derd in n ey d i de
B ulam adın ilacı y avrum n en n i oy!
( K K .: B e lg iz a r K ., 55, Y z .)
E llerin sü rü sü çay aşağı akışır

Bizim sü rü lerd e g e r i g e ri bakışır
S en in elbisende k im e yakışır
Oy y avrum da kınalım .
(K K . : K ezban S., 40, B ü ğ ü d ü z K ./A n k .)
*) Bu ağıt altı kız çocuğundan sonra bir oğlu olan ve ilcl üç

gün içinde ölen bir ananın ağıtıdır.
Evlerinin önü odundur odun
'Birini aldım da birini kodum
Yavrum yerine kimleri kodun?
(K K .: Şerife Ö.. Çaykenârı K./Korkuteli/Aııt.)
Ezanlar okunur duymadın mı

Gaflet uykusundan uyanmadın mı
Biricik yavrum ölüp gittin de
Kara yağmurlarla yağmadın m ı?
(K K .: Hatice A.. 60. T ire/İzJ
Kahire giden yavrular geri gelmiyor

Bedel versem guzum kabul olmuyor
Dayısı zadımda geri salmıyor
Gurbanlar olurum datlı miydin
Ağanın yanında gutlu m uyudun?
(K K .: Ayşe E.. 45. Sandıkla/Af.)
Karadır kaşın ördek

Yeşildir başın ördek
Çift idin tek kaldın
Hani ya eşin ördek. *
(K K .: Saime K., 64, To.)
' Karnımda yaratıldın oğul

Ben seni görem edim oğul
içimdeki hasretten
B en sana doyamadım oğul.
(K K .: M ükerrem Ç„ 34. C am idağı K ./R z.)
*) Çocuklar çift olur da, birl6i ölürse söylenir.
351
Karyolasını yüksekçe kurdum,
Ninni söyleyerek yanına oturdum
İyi, kötü gü n ile dört yaşm a getirdim
F elek aldı yavrum u da elim den.
( K K .: K ezb an Y „ 60, G öynük K ./N ş.)
K u ru sö ğü t y erd e bitmez
B itse de kökünü tutmaz
B iri daha olur ama
O da onun y erin tutmaz.
( K K .: N azm iy e K „ 50, D ağ ıstan lı K ./C e y h a n /A d a .)
K üçük idin büyüm eye özendin

Tabutunda güvey gibi bezendin
Mezarını g erd ek sanıp güvendin
Gittin am a ü ç yaşında
Yakışm adı adın m ezar taşında.
(K K .: Sabiha C., 60. El.)
M elek yavrum k u ş g i b i u ç t u
Sabi kuşunu uçurdular
M elekler onu elim den aldılar.
( K K .: Ş erife Ş., 38, K ızılcasö ğ ü t K ./Ç iv ril/D z .)
M eleye m eley e düştüm yollara

A ğlarım ağlarım da yüz sü rerim otlara
B ir kuzum vardı verdim gitti yadlara
M eleme de koyunum vazgeç kuzundan
Çok analar ayrılm ıştır kızından.
( K K .: V e d ia Ç.. 56. K s.)
352
Mevhibe’min kaşı kalem eğrisi
Mevhibeme dayanamam doğrusu.
Mevhibemin saçı sırma tel gibi

Doktorlar da gelm iş bakar el gibi.
Mevhibemi yitirdim görmediniz m i?

Üç gündür ağlıyorum duymadınız m ı?
Mevhibemin saçı saman sarısı

Koptu gitti ciğerim in yansı.
Mevhibemin salını yüksek götürün

Sağma soluna yastık getirin. *
(K K .: Meryem ö ., 46. Karabıyıfc K ./Sarayönü/Kn.)
N e çabuk usandın bizden de ölen ebene, dedene hizmet

etmeye gittin yavrum. Sıpa burunlum, amanın kaltm
kaşlım, topalak yavrum benim, beni bırakın nereye gidi-
yan?. Taşlı köyden elma, armut getirm eye mi gidiyon
yavrum ?
(K K .: Seher Ç„ 50. Üngüt K./Mr.)
Neni diyemedim yavrum

Neninden doyamadım yavrum
Yarı yolu kalan yavrum
Kuş kadar olamadın
Kuş yuva kurdu bala uçurdu
Ben seni uçuramadım.
(K K .: Nazire Y., 42, Çıldır/Kr.)
*! Üç yaşında ikon tren yolunda çiğnenen Movhibe'yo annesinin

yaktığı ağıt.
353
N enni çaldım da uyusun diye
Hop ettim de büyüsün diye
N en dedim de uyutam adım
Güçcüciik yavrum u büyütem edim .
Aldı elim den g a d ir mevlam

Sevgili guzum u, gııcağvmı boş goydu
G ara y erlere d e gelin ettim
B en gü çcü cü k yavrum u.
(K K .: D u rd an e Ç .p 42, D a n p m a r K ./A d a .)
Ninni dedim uyutam adım

Üreledim büyütem edim
Tıpış tıpış y ürütem edim
K adersiz yavrum da birtanem .
. N inni deyim ağladığım
A l kundağa bağladığım
Topraklara belediğim
K adersiz yavrum da birtanem .
( K K .: D ilb er S ., 70. G ö m eç K ./K y .)
Olur m u böyle o lu r m u
Cem 3i cem se v u ru r m u
ö zca n Cem*siz kalır m ı?
( K K .: A y şe T., 46, A f.)
Oooy!... M edine'm oooy!

Y a v rum M edinem oooy!
B üyüttüm b ecerd im de
M eyvesini yem edim oooy!
( K K .: S elm a Y .. S a s k a r a K ./H a n a k /K r .)
Sefa île büyütemedim
Ninni çalıp uyutamadım
Dünya muradına erdiremedim
(K K .: F ad im e B., 70, Ç r.)
Sular değilsin çeşm elerden alsam

Yaprak değilsin daldan koparsam
Üzüm değilsin asmalardan alsam
(K K .: F ad im e Y „ 33, M ihalıççık /Es.)
Ufacık parmaklı yavrum

Elbiseni kim e vereyim yavrum.
(K K .: Şadiye 5 ., 60, Dz.)
Uçun kuşlar uçun

Yavrum un peşinden hoşun
B en yavrum u tutamadım
Benim yerim e siz tutun
Oooy!... Yavrum oooy!
(K K .: S a a d e t N„ 75, A n tak y a/H at.)
Yavrum , yavrum
Katıklı aş yediremedim
Güllü çorap giydiremedim
K ara topraklara verdim
Yavrum yavrum.
(K K .: H ay riy e U„ 40, Zile/To.)
355
Y a v ru m yavrum
S e fa ile büyütem edim
N inni çalıp uyutam adım
D ünya m uradına erdirem edim
Y a v ru m yavrum .
CKK.: F a d im e B ., 70, Ç r.)
Y a v ru m y a vru m yavrum
Canım çıka yavrum
B en oleydim yavrum
Oooy!... Y a v ru m yavrum .
(K K . : S e lm a Y ., 75, S a s k a r a K ./H a n a k /K r .)
Y a v ru m y a vru m yavrum
K u şla r g ib i uçan yavrum
C ennetlere g ö çen yavrum .
(Ş eb in k arah isar/G m .)
Y a v ru m y a vru m büyütem edim

H erk es g ib i sırtım da gezdirem edim
îl içine katam adım yavrum .
(K K .: Z eh ra Ö., 41, Diközü K ./M ih alıççık /E s.)
Y a v ru m u gö tü rd ü ler
D a r çu k u ra yatırdılar
A l vdlaya belediler
Y a v ru m y a v ru m yavrum .
(K K .: Güllü K., 75, S a n k a m ış/K r.)
Y ed irem ed im , içirem edim

Y o k lu ğu n u n m eydana g elen yavrum
Bizi bırakıp da n erey e gittin.
( K K .: A yşe T., 46. A van os/N ş.)
356
Yüksek minareden attın kendini
Bilemedim içindeki kırk türlü derdini
Toktur toktur diye gezdirdim
Bulduramadım yavrum çareni.
(K K .: Fatm a Y., 60, Bozlanbaç K ./Çekerek/Yz.)
F. M A S A LLA R
H oroz M a s a lı
B ir varm ış, b ir yokm uş. D eve tellal iken, pire berber iken,
ben anam ın beşiğini tın g ır m ın g ır s a lla r iken tüyleri sarı, ibiği
kırm ızı bir h o ro zcu k varm ış.
B ir gün bu horoz g ezerken a ya ğ ın a bir diken b atm ış, uğ

raşm ış uğraşm ış dikeni bir türlü ç ık a ra m a m ış . G itm iş bir kapıyı
çalm ış, karşısına ih tiy a r bir nine çıkm ış. «N ine, nine aya ğ ım a d i
ken b attı, ta tlı c an ım a c ıttı, g ö zlerim d en y a ş la r a k ıttı... Şu d i
keni ç ık a rır mısın?» dem iş. N in e : «Peki» dem iş ve dikeni ç ık a
rıp, ekm e k p işirm ekte olduğu ta n d ıra atm ış.
H oroz gitm iş gezm iş gezm iş, a kş am üstü gelip ninenin k a

pısına d a y a n m ış : «Nine, nine d iken im i versene» dem iş. N in e,
dikeni tan d ıra attığ ın ı söyleyince ho ro z b aş la m ış te p in m e y e ...
«Ya dikeni, ya e km e ğ i, ya d iken i ya e km eğ i ver» d iyerek. S o
nunda dikenin yerin e nineden bir e k m e k a la ra k yola koyulm uş.
G iderken, giderken koyun s a ta n b ir a d a m a rastlam ış. A d a

ma : «'Şu ekm eğ im sende dursun, ben b iraz gezip, geleyim » d e
miş. H oroz gidince, karnı çok a c ık a n a d a m ekm eğ i yem iş. H o
roz akşam üstü gelm iş koyuncuya, ekm eğ in i istem iş. Koyuncu
da ekm eğ i yediğini söyleyince, ho ro z «ya ekm eğ i ya koyunu, ya
ekm eğ i ya koyunu» d iyerek ekm eğin yerine bir koyun a la ra k
yola düzülm üş.
358
Giderken, giderken bizim horozcuk bir düğün evine gelmiş,
içeri girerek ev s a h ib in e : «Şu koyunum şurda dursun, ben bi
raz gezeyim geleyim; sonra gelir alırım koyunumu» demiş. Ho
roz gittikten sonra' düğün evine birçok misafir gelmiş, ev sahibi
de koyunu keserek misafirlere İkram etmiş; ben deyim tandır
kebabı, sen de etli düğün pilavı...
Derken horoz gelip ev sahibinden koyununu İstemiş. Ev

sahibi de. koyunu düğüne gelen misafirlere yemek yaptığını söy
leyince, horoz «ya koyunu ya gelini, ya koyunu ya gelini» diye
bas bas bağırmaya başlamış. «Aman horoz, yaman horoz» de
mişlerse de söz geçirememişler, sonunda gelini vermişler.
Horoz, telli duvaklı gelini alıp yola revan olmuş. Giderken,

giderken karşıdan ayağında çarığı, sırtında abası, önünde sü
rüsü, elinde kavalı ile yağız mı yağız bir çobann geldiğini gör
müş. Çoban da karşıdan bir horozla bir gelinin geldiğini görün
ce, başlamış kavalını keyifli keyifli çalm aya...
Horoz çobanın kavalını çok sevmiş ve ç o b a n a : «Gelin se

nin olsun, kaval benim» demiş. Çobanın canına minnet, hemen
gelini almış, kavalı vermiş. Horoz kavalı almış, çıkmış T ak ke ’li
dağın tepesine başlamış çalm aya
Dikeni verdim, ekm eği aldım

Unu... U uu... Uuu... Uuu...
Ekm eği verdim, koyunu aldım
Uuu... Uuu... U uu... Uuu...
Koyunu verdim, gelini aldım
Uuu... U uu... U uu... Uuu...
Gelini verdim, kavalı aldım
Uuu... U uu... Uuu... Uuu...
(KK.: Şükran' T.,3B,Kn.)
359
Keçi İle Yavruları
Bir keçi varm ış, keçinin de üç y av ru su ... Adları da Engül, M en -

gül, Destegül im iş... Ana keçi saba+ı çıkar g id er otlar, akşam
eve dönerm iş. Dönüşünde de «Engül'üm, M en g ü l’üm, yavru la
rım, ben geldim» diyerek kapıyı çalarm ış. Bunun üzerine yavru
la r kapıyı açarlarm ış. Anne keçi de yavrularını em zirir, scnra da
hep birlikte y a ta r mışıl mışıl uyurlarm ış. A nne ertesi günü yen i
den o tlam aya giderm iş, giderken de «sakın kapıyı benden b aş
kasına açm ayın» diye sıkı sıkı tem bihlerm iş.
B ir gün anne keçi yine erkenden evden çıkm ış, h er za m an

ki gibi kapıyı açm am aların ı söylem iş. Bunu bir kurt duymuş.
A nne keçinin evden iyice u zaklaştığını gördükten sonra kapıyı
çalm ış. Kalın bir s e s le : «Engül'üm , M sngül'üm , D estegül’üm,
açın kapıyı, ben geldim» dem iş. Kurdun ses! kaim olduğu için
yavru lar kuşkulanm ışlar ve d em işler ki «sen bizim annem iz d e
ğilsin, annem izin sesi inceydi.» Bunun üzerine kurt gitmiş, az
sonra yine gelm iş, kapıyı çaim ış ve o /n ı şeyleri söylemiş. Yav-
.rular bu sefer de «elini u zat da görelim» dem işler, Kurt elini
kapının aralığından uzatm ış. Y a v ru la r b akm ışlar ki, bu el a n
nelerinin eline benzem iyor, kap kara bir el. «Sen bizim anne-
ı
m lz değilsin, annem izin eli beyazdı» dem işler. Kurt hemen değir
m enciye gitmiş, her tarafım una bulam ış, yeniden gelip kapıya
dayanm ış. Kapıyı çalıp, aynı sözleri söylem iş, sonra da una bs-
ienmiş elini gösterm iş. Bunu gören yavru lar kapıyı açm ışlar.
Kurt hemen içeri dalm ış. Y a vru lar korkularından oraya buraya
kaçışm aya başlam ışlar. Kurt bunların şaşkınlığından y a ra rla
n arak Engül ile M en g ü l’ü yemiş. D estegül bu a rad a bir fırsatını
bulup am b ara giderek saklanm ış. Kurt D esteg ü l’ü aram ış ta ra
mış am a bir türlü bulam am ış. S onra da karnı doygun, çıkıp g it
miş. K urt gidince D estegül saklandığı yerden çıkıp, kapıyı k a
pam ış. B ir süre sonra anne keçi otladığı yerden dönüp, kapıyı
360
ç a lm ış : «Engül’üm, Mengül'üm. Destsgül'üm, açın kapıyı, ben
geldim. Boynuzlarımla ot, memelerimle süt getirdim sîzlere» de
miş. Destegül kapıyı açmış yavaşça... Anne keçi kapıyı sadece
Destegül’ün açm asına şaşmış, hemen Engül ile Mengül’ün ne
rede olduklarını sormuş. Destegül de ağlayarak başlarına ge
lenleri anlatmış. Anne keçi olanı biteni anlayınca çok üzülmüş
ve demiş k i : «Bak kurt, ben de sana ne yapacağım.»
Aradan birkaç gün geçmiş. Anne keçi yolda kurtla karşı

laşmış ve kurda demiş k i : «İstersen yann seninle turun yaka
lım da ekmeğimizi pişirelim.» Kurt da «olur, peki» demiş.
Ertesi gün kurtla keçi birlikte odun toplamışlar, turunu bir

iyice temizlemişler vs topladıkları odunları turunun içine yığ
mışlar. Keçi kurda «kurt kardeş, hele bir turunun içine gir de
bakıver, acaba içi iyice temizlenmiş mi? Temizlenmişse he
men turunu ateşleyelim.» Kurt turunun içine girip bakarken, ke
çi hemen odunları ateşlemiş, turunun kapağını da kapatmış. Kurt
turunun içinden başlamış b ağ ırm aya: «Keçi kardeş, keçi kardeş
etme tutma, aç şu turunun kapısını, yandım tutuştum. Ben ettim,
sen etme.» Keçi de dışardan cevap verm iş: «Nasıl... Sen benim
yavrularımı acımadan yer misin? Şimdi cezanı çek bakalm.»
Kurt yanmış, kül olmuş. Anne keçi de Destegül ile yaşamış git
mişler.’
(K K .: Naciye K., 47, Gm.)
Miti
Bir varmış, bir yokmuş. Vakti zamanında bir karı koca var
mış. Bunların hiç çocukları olmuyormuş. Bir gün, bu işe bir ça- •
*) Yaygın olan bu masal, kurdun gördüğü ceza bakımından değişik sonlanı-

yor. En yaygını da keçinin kurdu uyurken yakalayıp, kamından yavru
larını çıkarıp kurtarması ve onların yerine karnın içine taş doldurmasıdır.
Kurt taşların ağırlığıyla, eğilip kuyudan su İçerken kuyunun içine düşe
rek boğuluyor.
361
re bulmak için bir hocaya gitmişler. Hoca k a d ın a : «Bacaya
çık, başına kırk tane nohut saçıver» demiş. Kadın hocanın de
diğini yapmış. Bunun üzerine kadının yedi tane çocuğu olmuş.
Karı koca bu işe çok sevinm işler... Ç ocuklar giderek büyü
meye başlamışlar, evin içinde oynar, yaram azlık yaparlarmış. Bir
gün çocuklar öyle yaram azlık yapm ışlar ki, anneleri dayana
mamış «Allah hepinizin canını alsın!» demiş. Ve çocukların hep
si ölmemiş mi? Ölmüşler de, içlerinden en küçükleri, adı Miti
olan, küleğin arkasına saklanmış da, ölümden kurtulmuş.
Tarlada çalışan babalarına yem ek götürme zam anı gelm iş...

Anne ağlam aya başlamış: «Keşke ölm eselerdi... Şimdi babala
rına yemeği kim götürecek? M iti hemen saklandığı yerden çıkıp
«anne ben ölmedim, ver ben götüreyim yemeği babam a...» de
yince, annesi çok sevinmiş, bir daha da ağzından ölüm sözü çık
mamış,
(K K .: Zikriye K. 48 Şebinkarahisar/Gr.)
Beceriksiz Kadın
Bir varmış, bir yokmuş, evvel zaman içinde, kalbur saman

içinde bir adamla beceriksiz, elinden pek iş gelmeyen, herşeyi
birbirine karıştıran bir karısı varmış.
Günlerden bir gün adam tarlasını çapalarken önünden bir

tavşan geçmiş. Adam da yerden bir taş alıp, tavşana fırlatmış.
Taş d a gidip tavşana değmemiş mi? Tavşan taşın şiddetiyle
yerde debelenirken, adam hemen koşmuş, tavşanı kesmiş, de
risini yüzmüş, işini bitirince evine getirmiş. K arısın a : «Hanım,
şunu sirkeli bir tavşan yahnisi yapta, akşam a bir güzel yiyelim»
demiş. Kadın da «peki» demiş. Adam akşam tavşan yahnisi
yiyeceğim diye sevinerek yeniden işinin başına dönmüş.
362
Kadın bakmış ki sirke şişesi boşalmış. Tavşanı m utfağın
orta yerine koyup, boşalan şişeyi doldurayım diye kilere inmiş.
T am sirke küpünün musluğunu açıp, şişeyi dolduracakm ış ki.
kulağına kedi sesleri gelm eye başlam ış. «Eyvah!» demiş, «lav-
şanı kediler kaptı!». Hemen yukarı fırlam ış ki, bir de ne görsün!
Tavşanın yerinde yeller esiyor. N e yapayım diye kara kara dü
şünürken, aklına sirke küpünün musluğunu a çık bıraktığı g el
miş. Kilere inmiş bakm ış ki, küpteki sirkenin hepsi yere akm ış.
Ben bunu nasıl tem izlerim diye düşünürken, aklına geçenlerde
kocasının eve getirdiği un gelm iş. Un çuvalını sırtladığı gibi, y e
re dökülen sirkenin üstüne boşaltm ış. Un sirkenin hepsini em
miş, ekşili, sirkeli bir ham ur olup çıkıverm iş. Kadın bu hamuru
alm ış, kedilerin köpeklerin önüne koymuş, koymuş am a, hiç
biri de yem em iş. O sırada sokaktan yoğurtçu geçiyorm uş. Bari
biraz yoğurt alayım da, akşam a onu yiyelim, diye düşünmüş.
Satıcı yoğurdu tartarken , kadın, a ğ ır çeksin diye kolundaki bi
lezikleri çıkarm ış, terazinin kefesine koymuş, koymuş am a, o ra
dan alm ayı unutmuş. Az sonra yine bir satıcı «çömlekçi!» diye
b ağıraraktan sokaktan geçiyorm uş. Kadın satıcıya s o rm u ş :
«Bunları neyle veriyorsun?» Satıcı d a : «Parayla» demiş. «Senin
para dediğin yuvarlak, sarı şeyler mi?» «Evet, on lar...» Kadın,
benim adam geçenlerde pazarda inek sattıydı, onun parasıyla
alayım , diye aklından geçirm iş. Bütün parayı verip, satıcıdan
çöm lek almış.
Akşam olmuş, kadının kocası evine gelmiş. K a d ın : «Ah!»

demiş, «başıma gelenleri hiç sorma!» Adam m eraklanm ış, «ne
oldu?» diye sormuş. Kadın başına gelenleri bir bir anlatm ış.
A dam da «ne yapalım , nasipten çıkmış» diyerek yoğurdu yem e
ye koyulmuş. Az sonra bir kıyıda duran çöm lekleri görmüş,
bunları ne ile satın aldığını sorm uş. Kadın, «neyle o lacak, g e
çenlerde sattığın ineğin parasıyla» adam yerinden fırlam ış, s a
363
tıcının ne yano gittiğini sormuş karısına. «Ben satıcıyı aramaya
gidiyorum, sen de biraz bal, biraz ceviz al, kapıyı kilitle, ardım
dan yetiş» demiş.
Kadın kocasının dediklerini yapmış; cevizleri bir torbaya, balı

da bir kutuya koymuş, ancak kapının anahtarını bulamadığı için
kapıyı -yerinden söküp, sırtına vurup, düşmüş kocasının peşine.
Biraz gidince kadın kocasını bir ağacın altında kendini bekler
bulmuş. Karısının sırtında kapıyı görünce, artık sabrı ta ş m ış :
«Allah kahretsin seni! Bu kapıda neyin nesi oluyor?» diye pay
lamış. Kadın da «ne yapayım, anahtarı bulamadım, ben de ka
pıyı söktüm, getirdim» diye cevap vermiş.
Az sonra uzaktan at sesleri duyulmaya başlamış. Adam

«eyvah» demiş «haramiler g eliyorlar... Hemen saklanalım , yok
sa bizi öldürürler.» Adam altında oturduğu ağacın tepesine tır
manır, kadın da elindeki torba, sırtındaki kap ıyla... Az sonra ha
ram iler gelip o ağacın altına oturm azlar mı? Azcık dinlenirler,
sonra çaldıkları eşyaları, paraları saym aya başlarlar. Kadın ko
casına : «Adam, benim canım sıkılmaya başladı, ben balı harami
lerin başına boşaltacağım» demiş. Adam cağız yapm a, etme di
ye ne kadar yalvarmışsa da, karısına söz geçirememiş. Kadın
ağacın tepesinde, elindeki bal kabını haramilerin başına dökü
vermiş. Haramiler; «Allah Allah!» demişler, «bugün kırağı yerine
gökten bal yağıyor!». Hem şaşmışlar bu işe, hem de başlamışlar
yalanm aya... Biraz sonra kadının canı yine sıkılmış beklemekten,
bu sefer de cevizleri boşaltmış haramilerin b aşlarına... H ara
m iler: «Şu Allahın işine bakın, ilkin bal yağdırdı gökten, şimdi
de taş yağdırıyor başımıza» diye kaçışmaya başlamışlar. Kadın
dayanamayıp kapıyı da aşağı fırlatınca, haram iler «eyvah, gök
yarıldı, başımıza iniyor» diyerek atlarım , eşyalarını, az önce say
maya koyuldukları paralarını bırakıp kaçmışlar. Kadınla kocası
364
ağaçdan inip haramilerin bıraktıklarını toplayıp, atlara yükleye
rek evlerine getirmişler. Ömürlerinin sonuna kadar da bolluk
içinde yaşamışlar.
(KK .: Münevver A., 68, Kü.)
Vezirin Kızıyla Padişah
Çok eskiden bekâr bir padişah varmış. Bir gün vezirini hu
zuruna çağırtarak «sana üç şey soracağım» demiş. «On gün içe
risinde cevap veremezsen bilki kafan gitti!» Veziri çaresiz boy
nunu bükmüş, asorun efendimiz» demiş. Padişah da sorm u ş:
«Dünyada en tatlı, en kokulu, en kuvvetli şey nedir?» Vezir evi
ne gitmiş,, üzgün üzgün düşünmeye boşalmış. Vezirin üç tane
kızı varmış. En büyüğü gelmiş, babasının üzüntüsünü öğren
mek istemiş. Babası da durumu anlatmış, fakat kızı aldırmayıp,
«ben de sandım ki, padişah seni istiyor kızım diyeceksin.» Or
tanca kızının da aynı şeyi düşündüğünü gören baba, küçük kı
zın «niye üzgünsün?» baba sorusuna cevap vermek istemez;
kızı üsteleyince, dayanam az, sıkıntısını söyler. Küçük kız baba
sına boşuna üzüldüğünü, bundan daha kolay birşeyin olmadığını
söyleyerek, padişahın babasından istediği cevabı v e rir:
«Tatlılıkta harı hoca

Kuvvette hısrak
Kokuda taze ekmek »
der. Vezir bunları padişaha söyler. Padişah da cevapları çok

beğenir. Padişah bunları vezirin küçük kızının söylediğini öğre
nince, «benimle evlenmez mi?» diye sorar. Kız babası aracılığıyla
«padişah zenginliğine güvenmesin, bir sanot öğrenmezse onunla
evlenmem» diye cevap gönderir. Bunun üzerine padişah halı do
kumasını öğrenir, sonra da kızla evlenir.
365
Aradan epeyce zam an geçer, bir gün padişah değişik kıya
fetle halk arasında dolaşmaya başlar. Dükkanlara girip alış ve
rişi inceler. Derken, bu arada bir paçacı dükkanına girer, kimse
padişahı tanımaz. O rtadaki bir iskemleye oturur oturmaz, çat
diye dükkanın tabanından iki kapak açılır, o da pat diye karan
lık bir mahzene düşer. Kendine gelip de, çevresine bakındığın
da, bir kaç kişinin aynı biçimde buraya düştüğünü görür. Meğer
burası birtakım düzenbaz adam ların dükkanıymış. Hergün mah
zene düşenlerden birini keserek papa yapıp, müşterilerine satı-
yorlarmış.
Ertesi gün, dükkancılardan biri kesip paça yapm ak üzere

düşen adam lardan birini alm ak için aşağıya iner. Padişah, bir
adamı paça yapıp satm akla ne kadar kâr ettiklerini sormuş,
adam da on altın demiş. Padişah «O hooL Bu da kâr mı?» de
miş. Adam hayretle padişaha bakarken, o devam e tm iş : «Ben
çok güzel halı dokurum. Size para vereyim, bana yün, tezgah
alıp getirin. Hemen dokumaya başlarım, benim dokuduğum bir
halıdan en azından yüz altın kazanırsınız, bizi de kesmemiş
olursunuz» demiş. Adam yukarı çıkar, ortaklarıyla konuşur, akıl
ları y atar bu işe, aşağı inip padişaha peki der. «Ama bir şartla!
Eğer bizi kandırıp, oyalarsan, seni ötekilerden daha ince doğ
rarız, ona göre...» Padişah da «merak etmeyin, bakın ne güzel
halı dokuyacağım. Sizin de cebiniz altınla dolacak.» Yün, tez
gah, boya alınır ve padişah başlar halı d o ku m aya... Halı gittik
çe büyür, güzel mi güzel bir halı olur. Padişah halının her bir
yanına süslü işaretler koyar; ortasına da yarı yazı, yarı işaretle
«ben filanca yerdeki paçacı dükkanındayım , am an beni kurta
rın» anlam ına gelen nakışlar döker. Halı bitince, dükkan sahip
lerine, «bunu böylece padişahın sarayına götürün, ama herkes
ten önce karısına gösterin, o güzel halılara m eraklıdır, bu halıyı
yüz altına alır» diye tembih eder. Dükkancılardan iki kişi halıyı
366
sırtladıkları gibi, padişahın karısına götürüp gösterirler. Kadın
halıyı şöyle bir açıp, bir haftadır ortalıkta görünmeyen kocası
nın izini bulunca çok sevinir; «ben bu halıyı çok sevdim, az bek
leyin de istediğiniz yüz altını getireyim» diyerek İçeri girer, ko
ruyuculara haber verir, onlar da hemen paçacıları yakalarlar.
Padişah da, öteki zavallılar da böylece kurtulmuş olurlar. Paça
cıların hemen boyunları vurulur. Böylece padişah da hem karı
sının, hem de bir sanat bilmenin değerini anlamış olur.
(KK.: Zekiye A., 55, KorkutK./Mş.)
Kara Fatma He Sıçan Bey
Bir gün kara fatma evlenmeye karar vermiş ve kendine bir eş

aram aya çıkmış. İlkin bir a ta rastlamış. «Benimle evlenir misin?»
diye sormuş. At da «evlenirim, ama kafamı kızdırırsan sana çif
te atarım» demiş. Kara fatm a bu işi beğenmemiş, hemencecik
ordan uzaklaşmış. Sonra bir kurbağaya rastlamış, ona da aynı
şeyi sormuş. Kurbağa da «evlenirim, am a kafam ı kızdırırsan,
üstünü başını siğille donatırım» demiş. Bu da kara fatmanın işi
ne gelmemiş, hemencecik uzaklaşmış. Derken bir fareye rastla
mış. «Fare benimle evlenir misin?» demiş. O da «evlenirim, ama
kafamı kızdırırsan seni kuyruğumla döverim» demiş. Kara fat
ma sıçan beyin dövme şeklini beğenmiş ve onunla evlenmiş.
Sıçan bey bir gün bir düğün evine giderek hem karnını doyur
mak, hem de biraz yiyecek aşırarak eve getirmek ister. Kara
fatm a sıçan beyi izlerken bir at nalının açtığı çukurun İçindeki
suya düşer. Çabalar çırpınır bir türlü çıkam az suyun içinden.
Derken bir ayak sesi duyar ve şöyle d e r;
Atlılar atlılar
Takırtısı tatlılar
Düğün evine varilsiniz
367
Sıçan beye diyesiniz
Saçı uzun Selcan hatun
Boyu uzun m ercan hatun
Suya düştü gelsin kurtarsın.
Bunu duyan atlılardan biri düğün evine g ider ve kara ta t
manın söylediklerini iletir. D olapta yem ek yem ekte olan sıçan
bey yavaşça evden süzülüp, yola koyulur. F a k a t bu arada vakil
epeyce geçer. Kara tatm a öfkelenir, çıkışır kocasına. A raların
da şöyle bir konuşma g e ç e r :
Sıçan bey, sıçan bey!..

N e var kara fatm a?
Elini bana ver beserek
Yoksa ben sana küserek.
Ben de sana basarak, basarak, basarak!..
der sıçan bey ve kara tatm ayı suya basa basa öldürür.
(K K .: Aniş D., 65, Deligazi K./Sv.)
K aranlık A dam la Yoksul Kız
B ir varm ış, bir yokmuş, iki kız kardeş vorm ış. Bunlardan
biri zengin, biri de yoksulmuş. Zenginin b ir oğlu, yoksulun da
bir kızı varm ış. Zengin olan onbeş yirmi günde bir yem ek a rtık
larını bir fayto n a binerek kardeşine götürürm üş.
Bir gün yine zengin kardeş faytona binip yoksul kardeşine

gitmiş. Yeğeni evdeymiş. «Annen nerede?» diye sormuş. iO da
«evde yok, çam aşır yıkam aya gitti» dem iş. Teyzesi de yeğeni
ne elm as yüzük takm ış, altın, elm as verm iş «seni oğlum a nişan
ladım» dem iş. A kşam olmuş, yoksul kızın anası babası gelmiş.
K ız : «Anacığım, babgcığım , teyzem beni oğluna nişanladı» diye
rek müjdeyi verm iş. Ana baba, kızım ız zengin yere gelin gidecek
diye çok sevinm işler. Teyze eve gelince «oğlumu nişanladım» de
368
miş. «Kime?» diye sorduklarında, «yoksul bir kızkcrdeşim vardı,
onun kızına» demiş. Bunu duyan herkes, sen zenginsin, o yok
sul, olur mu böyle şey diye onu ayıplamış. Bunun üzerine, bir
kaç gün sonra teyze yine yoksul yeğenine gitmiş, bir fırsatını
bulup kıza taktığı gerçek mücevherleri yalancılarıyla değiştir
miş. Fakat kız durumu anlamış ve başlamış ağlam aya... Ak
şam annesi babası gelmiş ki, kızlarının iki gözü iki çeşme. «Niye
ağlıyorsun?» diye sormuşlar. Kız d a : «Teyzem beni oğluna al
mayacak. Gündüz geldi, gerçek yüzükle elmasları aldı, yerlerine
yalancılarını taktı, gitti» demiş. Bunun üzerine kızın babası, ya
rın sabah namazından sonra önüme ilk kim çıkarsa kızımı ona
vereceğim demiş.
Ertesi gün babası camiden çıkınca ilk rastladığı kimseye :

«Benim bir sözüm var,» diyerek olayı anlatmış. Adam da : «Bir
şartla olur» demiş, «ben karanlıkta gelip, karanlıkta döneceğim.
Benim adım Karanlık Adam'dır. Kabûl mu?» deyince, kızın ba
bası «peki» demiş.
Akşam olmuş, ışık mışık yakmamışlar. Karanlık Adam evle

rine gelmiş. Sabaha karşı evden çıkarken, kıza bir zarf vermiş.
«Bu zarfı babana ver, filan kuyumcuya götürsün, ondan para
alsın, eve öte beriyle yiyecek alsın» demiş. Kız da adamın de
diğini yapmış, zarfı babasına vermiş. Kızın babası zarfı alıp, o
kuyumcuya gitmiş, kuyumcu zarfı görünce öpüp başına koy
muş, kızın babasına da bir deste para vermiş. Baba bolca yi
yecek, içecek almış, artan parayı da Karanlık Adam ’a vermesi
için kızına vermiş. Fakat Karanlık Adam parayı almadığı gibi,
kıza birkcç tane daha zarf vererek, babasının bu zarfları filan
filan fiian ustalara götürmesini tembihlemiş. Kızın babası zarf
ları o ustalara götürmüş. Ustalar zarfları öpüp başlarına koy
muşlar, sonra hepsi bir araya1gelmiş, yoksul ailenin yoksul ku
lübesini yıkarak yerine bir saray yapıp, içini dayayıp döşemişler.
369
A şçılar, işçiler tutulm uş, bir istedikleri iki edilm em iş, a n a kız h a
nım hanım yaşam aya başlam ış, babasının da itibarı artm ış. K a
ranlık A d am yine k aran lıkta gelip, k ara n lık ta gidiyorm uş.
Ö te yandan kızın teyzesi yine oğlunu evlendirm eye kalkm ış.

Bir de kız bulm uş oğluna. D üğünden b ir gün önce «kalkıp kız
kardeşim e gideyim , hiç değilse gelen konukların ayakkab ılarını
çevirirler de, bir işe yararlar» dem iş kendi kendine. A rtan y e
m ekleri, ekm ek kırıntılarını to p la y a ra k bir fayto n a atlam ış, k ar
deşinin evine gelm iş. Gelm iş a m a, b ir de ne görsün, o yoksul
kulübe gitm iş, yerine kocam an b ir sara y gelm iş. «Hele bir k a
pıyı çalayım da, bizim kilerin nereye g ö çtüklerini öğreneyim» d e
m iş. Ç alm ış kapıyı, m asal bu y a, kapıyı yeğeni açm ış. Teyzesi
yeğenini altına elm asa batm ış görünce bir ş a ş ırır bir şaşırır ki,
küçük dilini yutar, bir süre konuşam az. S onunda «ne o, sen ev
lendin mi?» der. Kız da olanı biteni bir b ir a n latır. «Babam beni
K aranlık A d am 'a verdi. A dam k ara n lık ta gelip, k aran lıkta gidi
yor, a m a bizi de beyler, h an ım lar gibi yaşatıyor.» Bunun üze
rine teyze ilk niyetini değiştirip, «oğlumun yarın düğünü var, sizi
de d av et etm eye geldim , yarın sen d e gel» der. K ız d a : K aran
lık A dam izin verirse gelirim , verm ezse gelm em » der.
A kşam K aran lık A d am geldiğinde, kız teyzesinin davetini

söyler. A dam da «peki» der; «yalnız yarın ben sana iki bohça
göndereceğim , birindekilerini sen, ö tekilerin d ekin i gelin giyecek,
sakın unutm a» der. «H aa bir de, gelinle güveyi koltuğa da sen
vereceksin, bunu da unutma» der. Ertesi gün fayto n a binip dü
ğün evine giderler. Kız teyzesine «Teyze, gelinini ben giydirip,
ben koltuğa o tu rta ca ğ ım . K aranlık adam böyle dedi» der. Teyze
de K aran lık A dam 'ın gönderdiği giysi bohçasını görünce razı
olur. G elinle kız b irlikte giyinirler. Ç ok da güzel olurlar. Kızı kol
tuğ a a ta rke n , teyzesinin oğlu karısı olacağı beğenm ez, teyzesi
nin kızını ister. Kız da «tövbe olmaz» der, «ben K aranlık A dam
370
dan vazgeçem em .» Bunun üzerine kıza «gel bu işe razı ol, z a
ten sen K aranlık A dam ı tanım ıyorsun bile, yüzünü hiç görm e
mişsin ki» derler. K ız : Ben onu elinden tanırım» der. Derken kızı
bir perde arkasına alırlar, kız düğün evindeki herkesin elini te
ker te k e r tutar, fa k a t bu elerin hiç biri K aranlık A d am ’ınkine
benzem ez. G eriye kala kaİG bir tek adam kalır. Kız son bir umut
la bu eli tu ta r ki,am an ne güzel, K aranlık Adam 'ın eli değil mi!
M eğ e r K aranlık Adam ülkenin padişahıymış.
Bundan sonra kırk gün. kırk gece düğün yaparlar. O nlar

ermiş m uratlarına, biz çıkalım kerevetlerine.
(K K .: Vasfiye Ç.. 03) A kçaabat/Tr.)
H eçen İle M eçen
H eçen ile M eçen bir karı koca imişler. Bunnarın da Gönül-

leraçan adında bir gızları varm ış. Bu gizi padişahın oğluna ge
lin etm işler. Gızlarm ı garipseyen H eçen ile M eçen onu görmeye
gitmişler. Gızları anasıyla babasını eyi garşılam ış, altı çam , üstü
cam bir odaya m isafir etmiş. Gece olunca, ay cam odaya vur
muş, bunnar uyanm ışlar. «Heçen» dem iş kocası «M eçen'e». O
da «Ne diyon Heçen?» demiş. «Baksana G önülleraçan’ın gırık-
ları (oynaşları, sevgilileri) gelmiş, hadi cam ları gırak, onları bir
eyice dövek» demiş. Ne g ad ar cam varsa 'hepsini bir eyice gır-
mışlar. Zabah olunca gızları gelmiş bakmış ki, her bir yan cam
gırığı. Anasına babasına bir eyice gizmiş, bağırmış çağırmış, on
ları ertesi gün gaz dam ına m isafir etmiş. Gece yarısı olunca
g azlar bitlenmeye başlam ışlar. Bunun üzerine adam «Heçen»
demiş karısına, «ne diyon M eçen?» dem iş o da. «Gönülleraçan1-
ın annaşılan eli değm iyor heç, bahsano g azlar bitlenmiş, gel on
ları bir gözel yıhayah.» Bir gazanda su gaynatıp, gazları bastırıp,
bastırıp çıharm aya başlam ışlar. G azların hepsiclği de haşlanıp
ölm üşler. Zabah olmuş, gızları gelm iş ki, ne görsün, gazların
hepsi te le f olup getm işler. Çok gizmiş gızları. Hizm etçilerine
371
«bunnarı g atran d am ın a yatırın» dem iş «zabahleyin c!e sevks-
din gitsinler.» G ece yansı o lu n ca H ecen ile M eç en gatranı gara
m isyağı sanıp, b ir eyice üstlerine sürm üşler. O g ad a r çoh sür
m üşler ki, b irbirlerine yapışıp g alm ışlar. Z ab ah leyin hizm etçiler
bunnarı b irbirlerine yap ışık bulunca G ö n ü leraçan 'a haber ver
m işler. G ö n ü lleraçan coh çoh g ıza r em m e, elinden de bişey gel
m ez. B unnarı h am am a yollar, bir eyice yıhatır. Ondan sonra da
bu n nara bir heybe dolusu a ltın , elm as, gum aş, ayakkab ı, yiye
cek verir, evlerine gönderir.
H eçen ile M e ç e n evlerin e g ed erken yolda bir garga gö

rürler. A dam karısına «M eçen» der, o da «ne diyon Heçen?»
diye sorar. «Bah, c a k c ak g ard asın a y a h la rı üşüm üş de sekte-
leyip duruyor, gel şu a y a k k a b ıla rı o na verek» dem iş. Bunun
üzerine a y a k k a b ıla rı o ra ya b ıra km ışla r. D erken bir kavağ a rast
la m ış lar. B a k m ış la r g a v a k ırg alan ıp b ir o y an a bir bu yGna sal
lanıp duruyor. G a v a k da üşüyor diye elbiselik gurnaşı da ona
verm işler. Yani gurnaşı g avağ ın üstüne dolam ışlar. Y o la devam
ederken b ak m ış la r ki, to p rah susu zlu h tan çatlam ış. T o p rak ağ
zını açlıhtan a çm ış d iyerek y iyecekleri de ç atlah ların arasına
dökm üşler. Sona b ir ç ob an a ra sla m ış la r, «Ai san a b ir heybe do
lusu altın, bize süm üklüsünden b ir goyun ver» dem işler. Çoban
en gözel goyunlarını getirm işse de, o n n ar süm üklüsünü alm ış
lar, getm işler. Eve g elin cek, goyunu kesip gavurm asını yapm ış
lar, g a za n a goym uşlar, odun kesm eye g stm işler. Yolda bir s atı
cıya rasgelm işler. «Şahın bizim şo eve gidip, eşiğin altındaki aneh-
teri alıp, içeriye girip, g aza n ın içindeki gavurm ayı yemeyssln»
dem işler. S atıcı da «siz heç m erah etm eyin» dem iş. Dem iş am a,
hem en onahteri alıp, gapıyı açıp , g avu rm ayı bir gözelcene ye
miş, gazanın dibinde bir iki et parçasıyn an b irg aç kamülc bırah-
m ış. H eçen ile M eçen eve dön m ü şler kİ, ne görsünler, gala gala
iki e t p arçasıyla g em ü k le r g alm aın ış mı! «Olsun» dem işler, «biz
372
de bunnarınan g am ım ızı doyurtıruh.» Yem iş içmiş, has murad-
larına erm işler. O n n ar erm iş m u radlarına, biz cıhalım kerevet
lerine.
IK K .: B e lg izar K., 55, Y z.)
K afad an S a ka t A na iie Oğlu
Zam an ın d a ben G ö ce’d ey d im ... Bir oğlan çocuğum vardı,

c-ksüz... Y arm a'ya götürüyüm de para kazansın dedim . Kattım
önüm e, düştük y o la ... Gele gele geldik Y a rm a ’y a ... Bir eve ko
nuk olduk. Hoş beş, a ltı boş. Ç aldık kapıyı, girdik içeri. «İşte
biz köyden geliyoruz. Bu çocuğun babası yok. Isterim ki burada
kalsın, para kazansın, zengin olsun, köyüm üze, G öce'm ize dön
sün.» dedim . Ev sahipleri de «aman o çocuk bize gerek, koy da
git» d e d ile r... Sevindim , koydum, köye döndüm.
Ben köye döndüm am m a üç sene gelem edim . Ne diyecen

işte, acık kafam sakat. Başkası olsa döker, düşünür, bu çocuk
n ’aptı, n'etti d iy e ... Dediğim gibi kafa sakat bende, hiç aram a
dım.
Üçüncü senenin b aharında köyüm üzdeki a ğ a ç la r bir erik

döktü, am an bir erik döktü, tam da M em e d ’imln sevdiği erikler.
O zam an göğsüm ün ucu sızladı, analık ne de o ls a ... Eriklerden
çokcana derledim , topladım , kırk yam alı bir heybeye koydum,
M em ed im ’in yoluna düştüm.
G eldim Y a rm a 'y a ... Evin kapısını açtım , girdim içeri. Beni

bir adam sandılar, baş köşeye buyur ettiler. Am an M e m e a ’imi
bir sevm işler, bir sevm işler... Beni canla başla ağırladılar. H ey
beyi onlara verm edim , dedim ya a cık kafam sakat. Akşam ye
m eğine o n lar dışarda hazırlık yap arken , erikten bir tane aldım
ağzım a1 attım . O erik oldu bir dert, dişimle yanağım ın arasına
373
to rto p y a p ış tı k a ld ı. H a y a tm a z o la yd ım . İç e ri g ird ile r, y a n a ğ ı
m ın şişini g ö rd ü le r, d o k to r ç a ğ ırd ıla r. D o k to r g e ld i, ç e n e m e bir
y u m ru k a ttı, e riğ i ç ık a rd ı a ğ z ım d a n . H o ş b eş, a ltı boş.
S a b a h o ld u ... M e m e d ’in a n a s ıd ır d iye y a ğ ıy n a n , re çe liy n en ,

k a y m a ğ ıy n a n , ç ö k e le ğ iy n e n b ir s o fra d ü z m ü ş le r ki, kırk yıl h a-
tırım ra n g itm e z . Y e m e y e u ta n d ım . A k ş a m o ld u , re ç e l a k lım a
d ü ş tü , c am g ib i p a rla r. « K a lk ıyım , m u tfa ğ a g id iy im , b ira z yiyim »
d e d im . S e s s izc e n e m u tfa ğ a g ittim , re ç e l k ü p ü n e e lim i d a ld ırd ım
a v u ç la d ım , b ir d e ne o lsa k ızım a d iy ey im , o ğ lu m a d iy ey im , küp
e lim e y ap ış tı m ı, b îr tü rlü a y rılm a z . H a y s a k a t k a fa , ne y a p a y ım ,
n e e d e y im , d e rk e n b a h ç e d e b ir ta ş p a r la r g ö rd ü m . G ittim küple
b irlik te , kolum u k ü p le k a ld ırıp b ir v u rd u m ki, k o c a b ir a d a m a l
n ın d an k a n la r a k a r a k a y a ğ a k a lk tı. R ezil, k e p a z e old u m . M e ğ e r
se b a h ç ıv a n m ış . B a h ç ıv a n ı s a rd ıla r, s a rm a la d ıla r. Biz de y a ttık ,
u yu d u k.
M e m e d 'in a n a s ıd ır d iye, b irş e y d em e d ile r; y av ru m u çok

s e v m iş le r, u ysal, m a s u m , b eni de b ir a d a m s a n d ıla r b esbelli.
S a b a h old u , y a v ru m n a n s a rm a ş tık , k o k la ş tık . G e c e o ld u

y a ttık . Y a ttık a m a , y a ta m a d ım . K a lk ıp b ir k a y ıt evini d o la n a y ım
d ed im . K a y ıt e v in e b ir g ird im ki, te p e d e a sılı p a s tırm a m isler
gibi k o k a r. C a n ım ç e k ti. U za n d ım elim y e tiş m e d i. S ırtım d a k i
g ö yn e ğ im i ç ık a rıp a ta y ım , d e d im ... G ö y n e k g itti, yap ıştı p a s tır
m a n ın üstü n e. Ç ık a rd ım donum u a ttım , belki p a s tırm a düşer
d iy e ... O d a g itti o n ların ü stü n e y ap ış tı k ald ı. İrezil o la c a ğ ım ,
ç in i ç ıp la k k a ld ım m ı s a n a o rta y e rd e . N e y a p a y ım , ne edeyim
d e rk e n b a h ç e d e g ezin e n b ir a t g ö rd ü m . Ü s tü n e b in ey im de,
u za n ıp ö te b e rim i a la y ım , d ed im . A tla y ıp a tın ü stü n e, k a y ıt evine
g ird im . A t içeri g irin c e , n iy e d ir b ilm e m , b a ş la d ı d ö rt d ö n m e y e ...
O ra d a ne k a d a r k a b k a c a k , ta n d ır o c a k v a rs a ş a n g u r ş un g u r
d ö k tü b itird i. B ir de b a k tım bütü n e v halkı k a y ıt evinin kap ısın a
374
dizilmişler. «Atın üstünde et var!» diye biri bağırdı. «Et değil,
benim o» diye inledim. «Ne İşin v a r orada?» dediler. «Pastır
ma yiyeceğidim» dedim. «Hay Allah canını almasın, sofrada
yiyeydin ya!» dediler. «Utandım» dedim. Memed'in hatırını beş
paralık ettim.
Ertesi günü kırk yamalı heybemi, M em ed’imi önüme k a tıp :

«eben de Memedin de senin olsun, hele bir köyüne git» dediler.
İşte şimdi köye- dönüyoruz.
CKK.: Zelilıa B., 60, YarmaB./Kn.)
375
E k ler
1. KAYNAK KİŞİ KÜPJYE DİZİNİ
Abide İ„ 46, 3. İO, DB (To.)

Adile E., 52, 2, ÖY, DB (S ırataşlar K ./H alfeti/U r.)
Adile U„ 47, 3, İO, DB CAIaşehir/Mn.)
Adviye A., 7, (Zile/To.)
Adviye B„ 45, 3, OO, DB (Bo.)
Ahmet B„ 31, 3, ÖY-OYB, 1 (Hamur/Ağ.)
Ahmet Ç„ 71, 3, OO, DB (Simav/Kü.)
A hm et D., 44, 1, L, DB (Dazkırı/Af.)
Ahm et K.. 0, İO, DB (Tk.)
Ahmet P„ 12, İO, 12 (Adapazarı/Sk.)
Ali B., 32, 2, L, 15 (Sağlık K ./G örele/G r.)
Ali Ö„ 7, ÖY-OB, 5 (Siiifke/İç.)
Ali S., 60, 2, ÖY-OYB, DB (Ayışığı K ./Y ay lad ağ/H at.)
Ali U., 47, 3, İO, 20 (Büyükhalkalı K ./B ak ırköy/İst.)
Alim e T., 71. 2, ÖY (Dere K ./A cıpayam /D z.)
Aniş D., 65, 7, Ö Y t DB (Deligazi K ./Sv.)
Annuğ Ç„ 50, 4, ÖY DB (Akçadağ/Ml.)
A rif D., 67, 5, İD, 54 (K eban/El.)
Asiye H., 67, 2, ÖY, 40 (İskilip/Çr.)
Asiye K„ 60. ÇV, ÖY, DB (M ucur/K rş.)
A siye Y „ 60, 2, ÖY, DB (Akpınar K ./B artın /Z n .)
Avniye K., 42, 3, İO. 18 (Gm.)
A yn u r B., 45, 2, L, DB (İst.)
A yn u r T., 33, 2, L, DB (Tk.)
Aysel A., 30, 3, L, DB (Kü.)
Aysel P„ 30, 3, İO, DB (A dapazarı/Sk.)
377
A y şe A ., 74, 8, Ö Y , D B (Ç ıra k m a n K ./S m .)
A y şe A ., 30, 2, Ö Y , D B (G ü rs u /B rş .)
A y şe A ., 40, 3, L, 10 (İst.)
A yşe A., 30, 2, İO, D B (Y a şy e r K ./M ilas/M ğ.)
A y şe D., 75. 4, Ö Y . 55 (A m a.)
A y şe D., 36, 6, Ö Y , 30 (N aziIIi/A y .)
A y şe E ., 45, 3, İO, D B (S an d ık lı/A f.)
A y şe G., 37, 4, Ö Y (Z ile/T o.)
A y şe İ., 60., 6, Ö Y, D B (T u zlacık K ./S o rg u n /Y z .)
A y şe K ., 47, 4, DB (A k s a ra y /N ğ .)
A y şe K ., 55, 2, Ö Y , DB (Ö d em iş/İz.)
A y şe K .. 65, 3, Ö Y, 39 (Sm .)
A y şe K , 33, (U ş.)
A y şe N„ 50, 2, Ö Y , DB (L ap sek i/Ç k l.)
A y şe ö ., 44, 1, ÖY, 21 (T a v şa n lı/K ü .)
A y şe P., 46, 6, OO, DB (B u la m k /M ş.)
A y şe S., 50, 4, Ö Y , 40 (Özlconak B ./A v a n o s /N ş .)
A y şe S., 50, 3, Ö Y , O Y B , D B (S u su z K ./B u c a k /B rd .)
A y şe T., 47, 4, Ö Y , 15 (A f.)
A y şe T., 46, 3, Ö Y , DB (A v a n o s/N ş.)
A y şe T., 32, 2. Ö Y-O YB, D B (B e k ira la m K ./iç .)
A y şe V., 50, 7, Ö Y, D B (S ağ lık K ./G ö re le /G r .)
A y şe Y „ 55, 4, (A dı.)
A y şe Y ., 38, 3, İO, D B (G ebiz B ./S e r ik /A n t.)
A y şe Z„ 55, 0, Ö Y , D B (S aly o z K ./K e lk it/G m .)
A yten T., 42, 2, L, DB (Sm.)
B a h riy e A., 65, 10, İO, DB (İç.)

B a k i A ., (D ), 20, (T a v u k la r K ./H o z a t/T n .)
B e d ia B„ 55, 3, Ö Y , O Y B , 32 (H a c ıh a m z a B ./Ç r.)
B e h ç e t Ö., 42, 3, İO , D B (Y a v e r v ira n K ./S iv rih is a r/E s .)
B e h ice Ç.. 38, 4, Ö Y , D B (G ü n eşler K ./A d a p a z a n /S k .)
B ellice G„ 46, 5, İO , D B (Eze.)
B e h ice K ., 45, 3, Ö Y , 21 (B a.)
B e lg iz a r K ., 55, 4, Ö Y , 12 (Ç av u ş K ./S o rg u n /Y z .)
B elk ız S., 37, 8, Ö Y , D B (K a b a ç a lı K ./K iğ ı/B n .)
B in alı Y ., 36, 5, L, D B (B u lan ılc/M ş.)
B ü le n t A ., 12 (Y u k a rıs a lh p m a r K ./S a n k a m ış /K r .)
3 7 B
Cahide G., 38, 2, ÖY, DB CLapseki/ÇkI.)
Cebrail A., 50, ÇV, ÖY, DB (Ç ıldır/K r.)
Cemile B., 46, 3 (Dz.)
Cemile E., 69 (Uş.)
Cemile K., 69, 6. ÖY-OYB, DB (İç.)
Cemile T., 94, 12, ÖY, DB (B ekiralam K ./İç.)
Cemile Ü., 50. ÖY, DB (Pehlivan K ./K rk.)
Cemile Y., 25, 3, İO, DB (Alcpmar K ./B artın /Z n .)
Cennet Y., 70, 3, ÖY, 28 (Krlc.)
Çevriye T., 35. 2, İO, 15 (Zile/To.)
Çiçek Ç„ 35, 3, İO, DB (Y u k an sallıp m ar K ./Sarık am ış/K r.)
Destegül D., 35. 2, İO. DB (A rd ah an /K r.)

Didare T., 70, ÇV, ÖY (Mş.)
Dilber S., 70, 1, ÖY, DB (Gümeç K ./K y.)
Dudu B„ 55, 5, ÖY, DB (K ılcan K ./U ş.)
Dudu E., 56, 20 (K axam an/K n.)
Dudu G., 42, 4, İO, DB (Bolvadin/Af.)
D urdane Ç., 42, ÖY, DB (D arıp m ar K ./A da.)
Dursun P., 45, 3. İO, 15 (C eyhan/A da.)
Dürdane Y., 43, ÇV, ÖY, DB .fVn.)
Dûriye B., 70, ÇV, ÖY, DB (K orkuteli/A nt.)
Düriye S., 10, İO (Yerkesik B./Mğ.)
Efendi T., 60, 9, İO, DB (Köle K ./Eleşk irt/A ğ.)

Elif E., 65, ÇV, ÖY, 20 (Hatunsuyu K ./M l.)
Elif S., 55. ÖY, DB (D arıp m ar K ./A d a.)
Elif U„ 48, 5, ÖY, 17 (Aydınlık K ./Tn.)
Emin G., 73, 6, ÖY-OYB, DB (Kilis/Gaz.)
Emine A., 55, ÇV, ÖY-OYB, DB (Ant.)
Em ine A., 43, 4, İO, DB (Çırakm an K ./Sm .)
Em ine A., 46, 4, İO, DB (Mn.)
Em ine B., 65, 6, ÖY, DB (Özkonak B./A vanos/N ş.)
Em ine Ç., 60, 4, ÖY-OYB, DB (Sv.)
Em ine D., 60, ÖY, 33 (Çimenli K ./T r.)
Emine E., 48, 2, İO, DB (Bandırm a/Ba.)
379
E m in e E ., 48,
5, İO. DB (T a rs u s /İç .)
E m in e H ., 48,
Ç Y . 10, 30 (M a lk a ra /T k .)
E m in e G.. 79,
1, Ö Y , DB (B a rtın /Z n .)
E m in e G., Ç Y . IO. 2 (T ire /İz .)
35.
E m in e G-, 65,
3, İO, 4 0 (T r.)
E m in e H., 81.
7. Ö Y . D B (Ç r.)
E m in e K .. 48,
4, İO, 30 (Bil.)
E m in e K .. 43,
4, Ö Y , D B (Ç a m k te p e K ./P a z a r /R z .)
E m in e K .. 42,
3, Ö Y . D B (D eğirm en lik ız K ./B rs .)
E m in e K .. 43,
2, İO . 33 (T a v ş a n lı/K ü .)
E m in e K„ 60,
2, Ö Y , 45 (V ize/K rlc.)
Em ine Ö., 60,
3. Ö Y , D B fA la şe h ir/M n .)
Em ine Ö., 50,
3, İO, 30 (Mİ.)
E m in e Ö., 45,
5, Ö Y , D B (Z ile/T o .)
E m in e S., 35,
ÇV, Ö Y -O Y B , 20 (O rm a n lı K ./İn e cilc/T k .)
E m in e T., 42,
3, Ö Y , 24 (B rs.)
E m in e U ., 53,
2. İO, D B (K a r a y a k a B ./E r b a a /T o .)
E m in e U., 57,
ÇV, Ö Y , DB (B rs.)
E m in e V ., 45,
3, İO ,35 (A f.)
E m in e Y ., 8, İO, 8 (B artın /Z n .)
E n ise C., (D.), 25, (Ö vü nd ü k K ./îs k e n d e ru n /H a t.)
E rd in ç ö ., 8, İO (Y erk esik /M ğ.)
E s m a A ., 60, 4, Ö Y , D B (G ü n e şle r K ./A d a p a z a rı/S k .)
E s m a S., 55, 1, L, 30 (K c.)
F a d im e B., 70, 5, Ö Y , D B (Ç r.)

F a d im e D., 65, 3, Ö Y , DB (S a r n ıç K ./D u rs u n b e y /B a .)
F a d im e K., 51, 2, Ö Y -O Y B , D B (S u lu o v a /A m a .)
F a d im e K ., 65, 3, Ö Y, D B (N ş.)
F a h riy e E ., 4B, (U ş.)
F a h riy e K ., 48, 5, O O. D B (M 1J
F a ik a Ç., 35, 1, İO, D B (A d a p a z a rı/S k .)
F a ti Ç .r 55, 2. Ö Y . D B (A lcp m ar K ./B a r tın /Z n .)
F a tim e A .. 53. 7. Ö Y , D B K ü .)
F a tim e A ., 27, 5, Ö Y , D B (H alilb ey o ğ lu K ./D e v re k /Z n .)
F a tm a A ., 72, Ç V . Ö Y . D B (B e y p a z a rı/A n k .)
F a tm a A ., 39, 3, İO , 20 (B ü y ü k h alk alı K ./B a k ırlc ö y /İs t.)
F a tm a A ., 38, 5. İÖ, D B (Ç ıra k m a n K ./S m .)
380
F a tm a A., 31, ÇV, İO, DB (K orku teli/A n t.)
F a tm a B., 55, 3, İO, DB (Ba.)
F a tm a B„ 30, 3, ÖY, DB (H am u r/A ğ.)
F a tm a B., 55, 1, ÖY, 45 (V ize/K rk .)
F a tm a E., 65. 1, ÖY, DB CYaşyer K ./M ilas/M ğ J
F a tm a D., 45, G, (A kkuş/O r.)
F a tm a D., 60, ÖY, (Ay.]
F a tm a E., 08, 4, İO. DB (Bo.)
F a tm a E., 77, 3. ÖY, 20 (Iskiîlp/Ç r.)
F a tm a G„ 56, 4, ÖY, DB (A n tak y a/H at.)
F a tm a G„ 70, 3, ÖY. DB (B artm /Z n .)
Fatm a C-., 10, İO (Diközü K./M ihalıççık/Es.)
F a tm a G.,50, 5, İO, DB (Ereğli/K n.)
F a tm a G.,51, 1. Ö Y ,10 (H ozat/Tn.)
F a tm a G„ 70, 8. DB (M ağ ara K ./İç.)
F a tm a H.,40, 3, Ö Y-OYB, DB Clskilip/Çr.]
F a tm a K.,50, ÇV, Ö Y, 14 (A d ap azan /S k .)
F a tm a K„ 5B, 3, (B ayırk öy/Eil.)
F a tm a K., 59. 3, İO, 30 (İz.l
F a tm a K„ 54, 12, ÖY, DB (Bağlık K ./G ö rele/G r.)
F a tm a K„ 44, 6, İO, DB (Uş.)
F a tm a ö ., 40, 4, OO, DB (B o rçk a/A r.l
F a tm a Ö., 70, ÇV, Ö Y, 20 (H atunsuyıı K ./M l.)
F a tm a S., 72, ÇV, ÖY, 35 (O rm anlı K ./İn ecik /T k .)
F a tm a T., 63, 2, Ö Y (Ada.)
F a tm a T., 70, 7, ÖY, DB (B ek iralan ı K ./İç.)
F a tm a V., 45, 3, ÖY, DB (Bil.)
Fatm a Y., 60, 4, ÖY, DB (Bozlanbaç K ./Ç ek erek /Y z.)
Fatm a Y., 66, 4, Ö Y (Es.)
F a tm a Y ., 44. ÇV, İO, 5 (Sandıklı/A f.)
F a tm a Y., 43, ÖY. DB (Y en ice K ./B ozd oğan /A y.)
Fehim e V., 57, 2, ÖY, DB (Ezm.)
Fehim e Y „ 33, 2, İO, 23 (M ihalıççılc/Es.)
Ferd an a E., 70, 1. İO, DB (M alk ara/T k .)
Feride S., 40. 3, ÖY. DB (D allıca K ./E l.)
F erü ıa G., 47, 5, ÎO, 30 (A d ap azarı/Sk .)
F erih a Y., 36, İO, DB (Nğ.)
Feth iye B„ 45, 4, ÎO, 40 (Ü çp ın ar K ./Polatiı/A nlc.)
381
Fevziye A.. 54, 4, ÎO, DB (Ant.)
Fevziye M., 65, 2, Ö Y. DB (Brs.)
Fik ret T.. 33, 4. ÖY-OYB. DB (Dallıca K ./El.)
Fikri K . 5B, 4, OO. DB (A k saray/N ğ.)
Fikri Ş., 47, 3, L, (Pü lü m ü r/T nJ
Fikriye H„ 45, a, ÖY, 30 (Sv.)
Fikriye K., 31, 3, İO, DB (Tülmen K ./U r.)
Fitn at Ç., 70, 5, (Uzunköprü/Ed.)
Fü rüzan Ö„ 45, 3. OO, DB (M ilas/M ğ.)
Gökalp K„ 30, 3, L (Sankamış/Kr.)

Güle K., 40, 5, İO, DB (Sarıkam ış/K r.)
Gülçin K„ 10, ÎO, DB (Vize/Krlr)
Güle K„ 60, ÇY, İO, DB (Sarıkamış/Kr.)
Gülen G„ 40, 5, ÎO, DB (Tr.)
Gülgün T., 15, OO (Yerkesik B./M ğ.)
Gülizar K„ 37, 1, L, DB (Kc.)
Güllü Ç., 80. 5, ÖY, DB (A rd ah an /R r.)
Güllü R , 75, 4, ÖY, DB (Halilbeyoğlu. K ./D evrek/Zn.)
Güllü K„ 75, 0, ÖY, DB CSankamış/Kr.)
Güllü P„ 76, 8, ÖY, DB CSılbıs K ./E zc.)
Güllü Ü., 41. 6. ÖY-OYB, DB (Şarkışla/Sv.)
G ülperi D., 39, 4. ÎO. DB (El.)
Gülsen M., 32, 2, İO, 15 (H azinedar K ./D evrekani/K s.)
Gülser T., 32, 1, ÎO, DB (Ödem iş/lz.)
Gülsüm A.. 45. 2, İO, DB (îç.)
Gülsüm B.. 60, 7, İO, DB (Krş.)
Gülsüm Ç., 45, 5, ÖY, DB (Değiş K ./IC aram an/K n.)
Gülsüm T., 20, 3, ÖY, DB (P azar/R z.)
Gülsüm T., 88, 4, ÖY, DB (Uluborlu/Isp.)
Gülsün Y„ 42, 2, ÖY, 25 (Pazar/R z.)
G ülşen B., 23, ÇY, L, 6 (Yiğitler B ./B ayram iç/Ç k l.)
Gülşen K., 68, 6, ÖY, DB (Akkuş/O r.)
Gülümser Ç„ 45, 2, ÎO, DB (Dz.)
G ülüzar B„ 62, 5, ÖY ,DB (Çr.)
G ülüzar Ş„ 39, 4, OYB, DB (Mr.)
G üner E„ 35, 4, İO, DB (Bulanık/M ş.)
G üner S„ 38, 6, OO, DB (Bulanık/M ş.)
382
<iiîTimimi T., 22, 1, İO, 5 (Yerkesik B./M ğ.)
Güzel Ç., 50, 4, ÖY, 41 (K eban/El.)
Hadiye K„ 45, 3, DB (To.)

H acer Ç„ 60, 2, ÖY, DB (Bolvadin/Af.)
H acer E., 74, 5, ÖY, DB (Isp.)
H acer N„ 50, 3, ÎO 4 (İz.)
H acer P„ 42, 7, İO, 30 (Y u va K ./K ın k k ale/A n k.)
H a ce r Ş... 55, e, ÖY, DB (Mr.)
H acile Ö„ 40 4, ÎO, 12 (G ürsu/Brs.)
H afize A., 38, 5, ÎO, DB (Ank.)
Hakim e Ç„ 32, 3, İO, DB (K arayak a B ../E rb aa/T o .)
Halil Ö„ 50, 4, L, 20 (Sarrnç K ./D ursunbey/Ba.)
Halime Y., 48, 2, ÖY-OYB, DB (Pelit K ./B u rh an iye/B a.)
Halise A., 54, 5, (Incidere K ./Y o m ra/T r.)
Halise Ç., 67, 3, ÖY-OYB DB (Sim av/K ü.)
H am a K., 55, 4, ÖY, DB (Y arm a B ./K n J
Hamdi S„ 65, 3, ÎO, DB (Y aşy er K ./M ilas/M ğ.)
Ham ide G„ 36, 5, ÖY, DB (Sv.)
Hamide E., 12, İO 12 (Sv.)
Hamide ö ., 55, 3 ÖY, 50 (Ödemiş/lz.)
H am iyet K., 10 (Y u k an salhp ın ar K ./Sarık am ış/K r.)
Hanife S., 55, 3, ÖY, 40 (Y iğitler B ./B ayram iç/Ç k l.)
H anife T., 83, 3, ÖY, DB (Y iğitler B ./B ayram iç/Ç k l.)
Hanife V., 40, 5, ÎO, DB (M erzifon/Am a.)
Hanife Y „ 46, 6, ÖY, DB (A dapazarı/Sk.)
H aşan C„ 78, 4, Medrese, DB (Kilis/G az.)
H aşan H„ 73, 7, L, DB (İz.)
H aşan P„ 45, 9, İO, DB (Köle K ./Eleşk irt/A ğ.)
H aşan Y ., 41, 2, ÎO, DB (B artm /Z n.)
Hasibe K , 60, 4, ÖY, 25 (Ama.)
Hasibe U.. 60, 5, ÖY, DB (Uş.)
H atice A., 50, 2, OQ, 27 (Göynük/Bo.)
H atice A., 40, 2, İO, 8 (Sm.)
Hatice A., 60, 2, ÖY, DB (Tire/İz.)
Hatice A., 37, 5, L, DB (Tn.)
H atice A., 65, 2, ÖY, DB (Uluborlu/Isp.)
H atice B., 49, 1, ÖY, DB (B ayat/Ç r.)
383
Hatice B., 35, 4, ÖY, DB (B ayat/Ç r.)
Hatice B,, 57, 3. (Dz.)
Hatice B„ 59, 20 (K aram an/K n.)
Hatice B., 69, 5, ÖY, DB (Şenyurt K ./Perşem be/O r.)
Hatice D., 60, 1, ÖY, DB (Bayat/Ç r.)
Hatice D., 60, 3, (Bayır K./Bil.)
Hatice D., 45, 4, OO, DB (Uzunköprü/Ed.)
Hatice Ç., 40, 5, ÖY, 30 (Gümüşhacılcöy/Ama.)
Hatice K„ 52, 6, ÖY, 25 (Barbuzu/M U
Hatice K„ 65, 3, ÖY, DB (Bil.)
Hatice K„ 45, ÇV, İO, 25 (Mİ.)
Hatice M., 10. İO, DB (İskilip/Çr.)
Hatice O., 48, 3, ÖY, DB (İncir K ./Fetlıiye/M ğ.)
Hatice S., 55, 5, ÖY, DB (Dallıca K./El.)
Hatice S., 41, 3, L, DB (Eminönü/İst.)
H atice S„ 76, (Uş.)
Hatice Ş., 60, 3, ÖY, DB (Süleoğlu K./Ed.)
Hatice T., 6, (Zile/To.)
Hatice Y., 50, 3, 10 (Dz.)
K ava A., 45. 5, İO, DB (Sarnıç K./Dursunbey/Ba.)
Hayriye A„ 70, (Korkut K./Mş.)
Hayriye E„ 65, 3, ÖY, DB (Ayancık/Sn.)
Hayriye E„ 46. 2, ÖY. DB (Mğ.)
Hayriye Ö„ 60, 3, İO, DB (Sn.)
Hayriye Ş., 45, 5, ÖY-OB, DB (Ezm.)
Hayriye U., 40, 1, ÖY (Zile/To.)
Hayriye Y., 32, 4, ÖY-OB, 25 (Ama.)
Hediye H., 48, ÇY. İO (Dz.)
Hesııa K„ 63, 4, ÖY, DB (Sv.)
Hesna T., 50, 5, ÖY, DB (Uş.)
Hidaye T„ 47, 3, İO, 14 (Mğ.)
Hikmet A„ 68, 4, ÖY, DB (Rz.)
Hilmi T., 31, DB (Bekiralanı K ./İç.)
Huriye Ç., 43, 4, ÖY, 20 (Suluova/Ama.)
Huriye N.. 42, 5, ÖY, DB (Bor/Nğ.)
Hürmüş D., 70, 3, ÖY, DB (Gr.)
Hüseyin K„ 72, 5, (Bayır K./Bil.)
Hüsniye E., 49, 3. ÖY, 21 (Mn.)
384
Hüsniye M., 47, İO, (H azinedar K ./D evrekâni/K s.)
Işık C„ 30. 3, L, DB (El.)
İbrahim Ç.. 50, 2, OO, DB (Dz.)

İbrahim K„ 65. 3, ÖY-OYB, DB (Bayır K./Bil.)
İbrahim K., 47, 3, İO, DB (Brs.)
Iclal M„ 43.' 3, ÖY. DB (Kilis/Gaz.)
İffet K„ 00, 6, ÖY, DB (Sankamış/Kr.)
İftar A., 45, 3, İO, DB (Af.)
liyas A., 65, 7, ÖY-OYB, DB (Kü.)
İmmuhan A., 55, 5, ÖY, DB (Sarılcamış/Kr.)
İnce A.. 50. 6, ÖY. DB (Akçadağ/Ml.)
İpek Ç., 40, 4, ÖY, DB (Asbuğa K./Sarıkamış/Kr.)
İsmail H.. 61, 2, OO. DB (Bartm/Zn.)
İsrafil M., 32, 1. L, DB (Bulanık/Mş.)
Kadriye B., 40, 7, İO, 31 (Nazilli/Ay.)

Kadriye Ç., 30, ÇV, İO. 7 (Ada.)
Kadriye T., 55, ÇV, İO, DB (Bandırma/Ba.)
Kamile K„ 35, 5, DB (Gümüşhacıköy/Ama.)
Kamile Ü., 54, 2, ÖY, DB (Nazilli/Ay.)
Kazım K„ 89. 3, ÖY-OYB, DB (Tr.)
Kezban K„ 50, 2, ÖY, DB (Sille B./Kn.)
Kezban S., 40, ÇV, ÖY, 16 (Büğüdüz K./Anlı.)
Kezban Y., 60, 9, ÖY, DB (Göynük K./Avanos/Nş.)
Kıymet Ç., 33, 4, ÖY, 13 (Gümüşhacıköy/Ama.)
Kibar Ö., 43, 6, ÖY, DB (Aydınlık K./Tn.)
Latife E., 38, 4, İO, DB (Gaz.)

Leman B., 60. 2. İO, DB (Milas/Mğ.)
Leyla, 86, 3, ÖY. 40 (Kaymazyaylası K./Es.)
Leyla K., 85, 9, ÖY. DB (Çakallı K./Kilis/Gaz.)
Lütfiye G., 43, 4. İO. D B '(Y iğitler B./Bayramiç/Çkl.)
Lütfiye K., 55, 3, İO, 36 (Bartm/Zn.)
Macide S., 65, 3. İO, 38 (Gölcülc/Kc.)

Makbule A„ 70, ÇV, ÖY. DB (Yeşilören K./Ama.)
Makbule B„ 41. 3. İO, DB (Salihli/Mn.)
385
Makbule D., 40, 6, İO, 30 (Toygar K./Nazilli/Ay.)
Makbule E., 52, 5, ÎO, 20 (Özkonak B./Avanos/Nş.)
Makbule Ö., 65, 7, ÖY, DB (Aydınlık K,/Tn.)
Makbule Ö„ 67, 0, ÖY, DB (Deligazi K./Sv.)
Makbule T., 37 (Ağ.)
Makbule S., 50, 2, ÖY, 36 (Ayışığı K ./Yayladağ/H at.)
Mebrure S., 45, 4, OO (Dz.)
Mefharet Y„ 42, ÖY-OYB, 12 (Ba.)
Mehet E., 75, 4 (Bayır K./Bil.)
Mehmet A., 50, 2, İO, DB (îç.)
Mehmet D., 60, 11, ÖY-OYB, DB (Kü.)
Mehmet K„ 34, 3. OO, DB (Vize/Krk.)
Mehmet K., 50, 5, İO, DB (Sankam ış/Kr.)
Mehmet Ö., 43, 5, ÖY-OYB, DB (Diközü K./M ihalıççık/Es.)
Mehmet T., 60, ÇV, İO, DB (Beypazarı/Ank.)
Melahat A., 33, 5, İO, DB (Hat.)
Melahat E., 42, 4, IO (Hazinedar K./Devrekani/Ks.)
Melahat O., 40, 2, DB (Bayburt/Gm.)
M elahat O., 37, İO, DB (Silifke'/lç.)
Melahat Y., 27, İO, 0 (Nazilli/Ay.)
Melek A., 46, 3, İO, 43 (İskenderun/Hat.)
Melek K., 55, 6, ÖY, DB (Sankamış/Kr.)
Melek K„ 55, 2, ÖY, (Hazinedar K./Devrekani/Ks.)
Meliha B„ 40, 2, ÖY, 27 (Kulu/Kn.)
Memduha D., 40, 4, İO, 12 (To.)
Meryem A., 70, 6, ÖY, DB (Akçadağ/Ml.)
Meryem A., 00, ÇV, İO, DB (Yaverviran K ./Sivrihisar/Es.)
Meryem Ö„ 46, 6, ÖY, 3 (Karabıyık K./Sarayönü/K n.)
Meryem S., 53. 8, ÖY, DB (Kurşunlu/Çkr.)
Mesnet G., 80, 2, ÖY, 15 (Ordu K./Sn.)
Meşkura, 85, ÇV, ÖY, DB (Yeşilören K./Am a.)
Methiye E ., 45, 5, L, DB (Mş.)
Mevlüde B., 30, 4, İO, DB (Merzifon/Ama.)
M iyasser A.. 51. 7, İO. DB (Zn.)
M ualla §.. 31, 3. L. DB (Tn.)
M ualla U., 43. 3, OO. 37 (İz.)
Muazzez D., 49, 8, ÎO, DB (A dapazan/Sk.)
Muhsiye A., 43, 5, ÖY, DB (Gürpmar/Vn.)
386
Mukaddes Ç., (D) (Kavalcyolıı K ./Ezc.)
Mümine A., 39, 2, 0 0 , 25 (A d ap azan/S k.)
M usa G„ 47, ÖY, 20 (D an p m ar K ./A d a.)
M ustafa B„ 12, 0 0 , DB (Îskilip/Çr.)
Mustafa E., 56. 3, OYV, 45 (Mn.)
M ustafa T., 6B, 7, ÖY-OYB, DB (Bekiralanı K ./îç.)
M uzaffer ö „ 56, 4, ÎO, 20 (Rz.)
M üjgan K., 30, 3, L, (Es.)
M ıikerrem B., 44, 4, ÎO, DB (Doydemir K ./Polatlı/A nk.)
M ûkerrem Ç., 34, 4, ÎO, DB (Cam idağı K./Rz.)
M ükerrem Ö., 40, 3, ÎO (Ceyhan/A da,)
M ükrüme Ö., 44, 6, ÖY, DB (Kaplıkaya K ./H arput/El.)
M ünevver A., 68, 4, ÎO, DB (Kü.)
M ünevver E., 45, ÇV, ÖY, 20 (Hatunsuyu K./Ml.)
Mürşide H., 52, 2 (Brs.)
Mürşide S., 20, OO, DB (Tire/İz.)
Mürşide U., 42, 3, ÖY, DB (Bayındır/îz.)
M ürvet A., 36, 2, ÎO, DB (Vize/K rk.)
M ürvet G.p 41, 5, ÎO, 30 (Karakuyu K ./Polatlı/A nk.)
M üşerref T., 45, 3, İO, DB (Bo.)
Müzeyyen Ç., 35, 3, ÖY-OYB (Uzunköprü/Ed.)
Müzeyyen K., 40, 3, ÖY, 19 (Af.)
N aciye 1., 39, 4, ÎO, 15 (M erzifon/Am a.)

N aciye K„ 60, 3, ÖY, DB (Biga/Ç kl.)
N aciye K„ 47, 5, ÎO, DB (Gm.)
N aciye M., 60, 3. ÖY, DB (Ant.)
Naciye T., (D) (Mİ.)
Nadide B., 42, 5, ÖY, DB (Af.)
N adire B„ 63, 5, ÖY, 40 (Sm.)
Nadire K., 40, ÇV, ÎO, DB (Ant.)
Nafiye E., 75, 8, ÖY, 10 (Tefenni/Brd.)
Naime Ç., 40, 6, ÎO, 10 (Pınarbaşı/K y.)
Naime Y., 60, ÇV, ÖY (Mş.)
N arin Y„ 42, ÇV, ÖY, 20 (D am lıca K ./Ç ıldır/K r.)
Nazife B„ 32, 4. ÖY, DB (Bağlam a K ./N ğ.)
Nazire B„ 55, 6, ÎO, 40 (İz.)
Nazire K„ 50, 1, ÖY, DB (Bademli B./Ö dem iş/Iz.)
387
Nazire Y„ 36, 4, İO, 20 (Keban/El.)
Nazire Y., 90, 2, ÖY, DB (Kelkit/Gm.)
Nazmi Ö.. 34, 3, 7 CTo.)
Nazmiye A., 35, ÇV, ÎO, DB (Yeşilören K./Ama.)
Nazmiye K.. 50, ÇV, ÖY-OB, DB (Dağıstanlı K./Ceyhan/Ada.)
Nazmiye O., 74. 2, ÖY, DB (Iskilip/Çr.)
Nazmiye Ö., 45, 4, ÖY. DB (Sm.) '
Nebahat D., 9, ÎO, 9 (Adapazarı/Sk.)
Nebahat D., 38, 6, ÖY, DB (Mucur/Krş.)
Necdet H.. 11, ÎO, DB (Uluborlu/Isp.)
Nedime Ç., 35, 5, ÖY, 8 (Nş.)
Neriman A., 24, 3, ÎO, DB (Dz.)
Neriman B„ 49, 4, ÎO, DB (Zn.)
Neımin Ç„ e, ÎO (Dz.)
Nermin Y„ 37, 2 , ÖY, DB (Bartın/Zn.)
Nesibe K„ 65, 7, ÖY, 40 (Saraylcöy/Dz.)
Nevin A , 34, 2, ÖY-OYB, 18 (Bartın/Zn.)
Nevin G., 35, 4, ÎO (Dere K./Acıpayam/Dz.)
Nezahat U., 45, 3, ÎO. 20 (Büyükbalkalı K./Bakırköy/İst.)
Nezihe G„ 38, 3, ÎO, DB (Keban/EU
Nezihe Ö., 40, 3, DB (Brd.)
Nilgûn A„ 10, İO (Dz.)
Nimet S., 38, 3, OO, DB (Alpagut K./Bo.)
Nurhan Ç. 24, Çv, ÎO, 20 (Ormanlı K./înecik/TIc 1
Nurhan H., 25, 1, ÎO, DB (Sv.)
Nuri E., 58 4. İO, DB (Uş.)
Nurigar Ç., 55, 6, İO, DB (Nğ.)
Nuriye A., 65. ÇV, ÖY, DB (Yeşilören K./Ama.)
Nuriye C., 57, 4, ÖY-OYB, DB (Kilis/Gaz.)
Nuriye Ç., 63, 3. ÖY, OB (Kâhta/Adı.)
Olcay Ö., 44, 4, ÖY, DB (Zn.)

Osman B„ 60 , 5, ÖY, DB (Af.)
Osman D., 65, 3, ÖY-OYB (Bayır K./BiU
Ömür K„ 45, 3, ÖY, DB (Akpınar K ./Bartm /Zn.)

Özer K.. 12 (Yukansallıpınar K./Sanltam ış/K r.)
368
Pakize T., 45, 7, ÖY-OYB, 26 (Şebinkarahisar/G r.)
Penbe B.. 61, 4, ÖY, 30 (Af,i
Perihan B„ 42, 3, ÎO, DB (Dz.)
Perihan. E., 41, S, İO, DB (Dz.)
Perihan Y , 30. 5, ÎO. DB (Şarkışla/Sv.)
Rabia Y„ 52, 5, ÖY, DB (Ezm.)

Rabiye T., 70, 3, ÖY, DB (Çam lıtepe K ./P azar/R z.)
R afia S„ 35, 2, L (D z )
Rahime Ç„ 50, 3, ÎO, DB (Sv.)
Rasiha T„ 35, 2, 0 0 , 25 (îz.)
Raziye Ö„ 50, 20 (K aram an /K n .)
Refika G„ 55. 3. OYB, DB (Gömeç K ./K y.)
Rem ziye A., 46. 2. ÎO (Es.)
Remziye B., 3B, 4, Ö Y (Çubuk/Ank.)
Remziye S., 40, 3, ÎO, 25 (Tavşanlı/K ü.)
Reşadet Y „ 54, 7, ÎO, DB (îz.)
Rezen B., 35, 3, OO, DB (M ilas/M ğ.)
Ruhi Ç., 53. 6, L. DB (Nğ.)
Ruhiye A., 35, 2, ÎO, DB (Kizılcasöğüt K ./Çivril/D z.)
Saadet, A„ 45, 8, ÖY, DB (Gölcüğez K ./H asanlcale/Ezm .)

Saadet E., 43, ÎO (Pülüm ür/Tn.)
Saadet N„ 75, ÇV, İO, DB (A n tak ya/H at.)
Saadet S., 40, 4, DB (Bayburt/G m .)
Saadet O., 50, 6, OYB, DB (Mr.)
Saadet Z., 41, 3, OO, 12 (Rz.)
Sabahat H„ 44, -3 , OO, DB (Tr.)
Sabahat S„ 40, 2, İO (Dz.)
Sabiha C., 60, 3, ÖY, OB, DB (El.)
Sabiha T., 40, 1. OO, DB (Ü ngüt/M r.)
Sabil A., 40, 3, İO, 2 0 (Büyükhalkalı K ./B ak ırköy/îst.)
Sabire K„ 66, ÇY, ÖY. 53 (Gm.)
Sabrı E„ 52, 4, İO, DB (M idyat/M d.)
Sabriye G., 57, 5, ÖY, 17 (Maşukiye K ./K c.)
Sacide K„ 38. 3, İO, DB (D üzce/Bo.)
Sadiye A., 48, 2, ÖY-OYB, DB (G ölpazan/Bil.)
389
Saffet Y., 64, 6, İO, DB (Adapazan/Sk.)
Sahire U., 39, İO. DB (Çimenli K ./Tr.)
Saime A., 40, 2, IO DB (Bozdoğan/Ay.)
Saime D., 40, ÇY, L, DB (Mn.)
Saime K„ 64, ÇV, ÖY, 9, (To.)
Saime Y., 75, 1, ÖY, 20 (Ceyhan/Ada.)
Sakine Y., 57, 7, ÖY, 50 (Gürpınar/Vn.)
Salih C., 64, 4, ÖY, DB (Ağ.)
Saliha T„ 5 (Zile/To.)
Sane O., 47, 5, İO, DB (Kn.)
Saniye D.; 60, 4, ÖY, DB (Adapazarı/Sk.)
Saniye Ö., 47, 2, İO, 28 (Göynük/Bo.)
Sare B„ 39, 6, ÖY, 22 (Pazar/Rz.)
Sati T.. 52, 1, ÖY.-OB. DB (Erkiiet K./Turhal/To.J
Sebahat A., 30, 1, OO, DB (Hat.)
Sebahat A., 38, 3, L, DB (Kü.)
Sebahat Ö„ 41, 4, İO (Banaz/Uş.)
Sedat E., 11, ÎO (Ödemiş/İz.)
Sedirye S., 55, 3, İO, DB (Bulanık/Mş.)
Seher A., 50, 4, ÎO, DB (Bandırma/Ba.)
Seher A., 52 (Korkut K./Mş.)
Seher Ç., 50, 10, ÖY, DB (Üngüt/Mr.)
Seher Ö.. 25. 1, İO, DB (Sv.)
Selçuk T., 32, 2, L, DB (Bekiralanı K./İç.)
Selime H., 59, 3, ÖY, DB (Kû.)
Selma G.. 5. ÖY-OYB, 40 (Aşağıkaymaz K./Gürpınar/Vn.)
Selma Y„ 75, 8, ÖY, DB (Saskara K ./H anak/K r.)
Selman Ü., 45, ı, ÖY, DB (Çırakman K./Sm.)
Semiha E., 45, 3, OYV, DB (Mn.)
Serdar S., 6 (Tn.)
Serpil K., 30, 2, L. 7 (Küre K./Ks.)
Sevim B„ 33. 3, İO, DB (Dy.)
Sevim D., 49, 5 (Akkuş/Or.)
Sevim Ü., 32, 3, ÖY, DB (Bozdoğan/Ay.)
Sevgi K., 40, 3, L, DB (Tr.)
Seyithanım A., 33. 2, ÖY, DB (Çubuk/Ahk.)
Seza A., 58, ÇY, OO. DB (Tk.)
Sıdıka E., 45, 0, DB (Yarm a B./Kn.)
390
Sıdıka K., 55, 8, ÖY, DB (U r.)
Sıdıka Y ., 48, 4, ÖY, DB (K aym azyaylası K ./Es.)
Sudiye ö .. 85, 5, DB (B ayburt/G m .)
Su n a Ç., 37, lO. 17 (A k çaab at/T r.)
Süleyman T., 75, 7, ÖY, 50 (Köle K./Eleşkirt/Ağ.)
Süleyman S„ 79 (Uş.)
Şadiye İ., 38. 2, Ö Y, 8 (Bozdoğan/A y.)

Şadiye S., 80, 4, ÖY, DB (Dz.)
Şefika A., 74, 4, OO, DB (Bozdoğan/A y.)
Şefika F„ 56, ÇV, ÖY-OYB, DB (Keçiborlu/İsp.)
Şehri 1 , 49, 5, ÖY, DB (İncir K ./Feth iye/M ğ.)
Ş ek er T„ 45, Ç Y. İO, 25 (Zile/To.)
Şerafetfcin A., (D) (Sn.)
Şerife A., 52, D, İO, DB (D evrekâni K ./Ks.)
Şerife G„ 72, 6, ÖY, 45 (Çkl.)
Şerife K., 35, 4. ÖY, DB (Tum arlı K ./Ç kr.)
Şerife ö „ 30, 2, ÖY. DB (Ç ay k en an K ./K orkuteli/A nt.)
Şerife Ş„ 38, 2, IO (K ızılcasöfüt K ./Çivril/D z.)
Şerife Y„ 59, 4, ÖY, DB (Erkilet K ./Turhal/To.)
Şerm in Y „ 9, İO, DB (B ayat/Ç r.)
Şükran T., 38, 5, İO, DB (Kn.)
Şükriye A., 80, 0, ÖY, DB (Ba.)
Şükriye A., 40, 7, ÖY, DB (Sağlık K ./G örele/G r,)
Şükriye S., 38, 3, ÖY, 15 (Gm.)
Şükrü ö „ 55, 7, ÎO, DB (Y averviran K ./Sivrihisar/Es.)
Tekbiriye Ö., 9 (Zile/To.)

Tenzile B., 55, 4, ÖY, DB (Susuz K ./B u cak /B rd .)
Tu ran G., 30, 2, L, DB (M ilas/M ğ.)
Turgut Y., 45, 7, OO, DB (Yz.)
Tülin Y., 10 (Şarkışla/Sv,)
Ulviye H., 59, 2, ÖY-OYB, DB (Bartm /Z n.)

Um m ahan B.. 55, 8, İO, DB (Y aşy er K ./M ilas/M ğ.)
391
Ülfet Ö., 39, ÇV, İO, DB (Ulukent K ./Arhavi/Ar.)
Ümmü D., 47, 4, ÖY, DB (Altpmar K./Bartın/Zn.)
VaMde Ö., 70, 0. ÖY, DB (Alaşehir/Mn.)

Vakıfa D., 67, ÖY, DB (Kilis/Gaz.)
Vasfiye Ç„ 63, IO, 40 (Akçaabat/Tr.)
Vedia Ç„ 50, 2,tö , 36 (Küre K./Ks.)
Vesile A., 61, 4, ÖY, DB (Uluborlu/Isp.)
Yahya B., 46, 4, OO, 30 (Karakuyu K./Polatlı/Ank.)

Yahya Ş., 34, 2, İO, DB (Yiğitler B./Bayramiç/ÇkI.)
Yasemin Ö., 0 (Zile/To.)
Y aşar G., 40, 5, 15 (Ed.)
Yeter G„ 32, 4, ÖY, DB (Göynük K./Avanos/Nş.)
Yusuf K„ 7 (Yukarısallıpmar K./Sarıkam ış/Kr.)
Yüksel E., 9, İO (Ödemiş/İz.)
Zahide D., 65, 5, ÖY, DB (Mn.)

Zahide M., 7, İO, DB (İskilip/Çr.)
Zahire Z„ 45, 6, .İO, 30 (Musabeyli K./Yz.)
Zakire K., 55, 4, ÖY, DB (Af.)
Zakire T., 85, 6, ÖY, 70 (Gm.)
Zarife Ç„ 50, ÇV. ÖY, 20 (Vn.)
Zayide A., 40, 3, ÖY, DB (Kılcan K./Uş.)
Zehra B., 52, ÇV, ÖY, 20 (Hatunsuyu K./Ml.)
Zehra A., 53, 5 (Es.)
Zehra B., 90, 7, ÖY, 60 (Merzifon/Ama.)
Zehra E., 75, 4, İO, DB (Mn.)
Zehra G„ 93, ÇV, ÖY, DB (Nğ.)
Zehra G., 66, 4, ÖY, DB (Uluborlu/Isp.)
Zehra Ö., 41, 7, İO, DB (Diközü K./Mihalıççık/Es.)
Zehra U.t 42, 5, İO (Dz.)
Zehra Y., 30, 2, İO, DB (Gr.)
Zehra Y„ 68, 2, ÖY-OV, DB (Kaya K./Fethiye/M ğ.)
Zekiye A., 55 (Korkut IC./Mş.)
Zekiye B., 60, 4, ÖY, DB (Deliktaş IC./Sv.)
Zekiye D., 40, 2, ÖY, DB (Sankamış/Kr.)
392
Zekiye K., 50, ÇY, L, 2 0 (Sarnıç K ./D ursunbey/Ba.)
Zeliha B.. 60, 4, ÖY, DB (Y a rm a B./Kn.)
Zeliha G„ 75, ÖY, 60 (Diközü K ./M ihalıççık/Es.)
Zeliha T.. 56, 4, ÖY, 38 (K eban/El.)
Zikriye K., 49, 5, ÖY. DB (Şebinkarahisar/G r.)
Ziynet G., 80, 3, ÖY-OYB, DB (Sim av/K ü.)
Zölıre A., 45, 5, İO, DB (Gm.)
Zübeyde G„ 42, 2 , ÖY, DB (A şafık aym az K ./G ü rp m ar/V n .)
393
II. YER ADLARI D İZİN İ
A Bağlama K./Nğ.
Banaz/Uş.
Ada. Bandırma/Ba.
Adapazan/Sk. Barbuzu B./Ml.
Adi. Bartın/Zn.
Af. Bayat/Çr.
Ağ. Bayburt/Gm.
Akçaabat/Tr. Baymdır/îz.
Akçadağ/Ml. Bayır K./Bil.
Aldcuş/Or. Bekiralam K ./lç.
Akpmar K./Bartın/Zn. Beypazan/Ank.
Aksaray/Nğ: Biga/Çkl.
Alaşehir/Mn. BU.
Alpagut K./Bo. Bo.
Ama. Bolvadin/Af.
Ank. Bor/Nğ.
Ant. Borçka/Ar.
Antakya/Hat. Bozdoğan/Ay.
Asbuğa K./Sarıkamış/Kr. BozİEinbaç K./Çekerek/Yz.
AşağıkaymazK./Gürpınar/Vn. Brd.
Avanos/Nş. Brs.
Ay. Bulanık/Mş.
Ayancık/Sn. Büğüdüz K./Ank.
Aydınlık K./Tn.
Büyûkhalkalı K./Bakırköy/İst.
Ayışığı K./Yayladağ/Hat.
B C
Ba. Camidağı K./Rz.

Bademli B./Ödemiş/lz. Ceyhan/Ada.
395
c Es.
Eze.
Çakalü K./Kilis/Gaz. Ezm.
Çamlıtepe K ./Pazar/R z.
Çıldır/Kr.
Çırakman K./Sm .
G
Çimenli K./Tr.
Gaz.
Çaylcenan K./Korkuteli/Ant.
Gegiz B./Serik/A nt.
Çkl.
Gm.
Çr-
Gölcûk/Kc.
Çubuk/Ank.
Gölcüğez K ./Hasankale/Ezm .
Gölpazan/Bil.
D
Gömeç K./Ky.
Dağıstanlı K ./Ceyhan/Ada. Göynük K ./Avanos/N ğ.
Dallıca K./El. Göynülc/Bo.
Damlıca K./Çıldır/Kr.
Gr.
D anpm ar K./Ada.
Dazkırı/Af. Gûmüşahactköy/ Ama.
Deligazi K./Sv. Güneşler K./Adapazan/Slc.
Değirmenlilcız K ./Brs. Gürpınar/Vn.
Değiş K ./K aram an/K n. Gürsu/Brs.
Dere K./Acıpayam /Dz.
Devrekâni/Ks.
Diközû K./M ihalıççık/Es. H
Doydemir K./Polatlı/Ank.
H acıbaınza B./Ç r.
Düzce/Bo.
Dy. Halilbeyoğlu K./Devrek/Zn.
Dz. H am ur/Ağ.
Hat.
E Hatunsuyu K./M1.
Hazinedar K./Devrelcâni/Ks.
Ed>
EL
Emlnönû/İst. I
Erbaa/To.
Ereğll/Kn. Isp.
Erkilet K./Turhal/To. İst.
396
i Kulu/Kn.
Kurşunlu/Çkr.
İç Kü.
tmamoğlu K./A da.
încldere K ./Y o m ra/T r.
în cir K ./Fethiye/M ğ. L
Înecik/Tk.
Iskenderun/H at. Lapseki/Çkl.
İskilip/Çr.
İz. M
M ağara K ./lç.
K
M alkara/Tk.
K abaçalı K ./K iğı/Bn. Maşulciye K ./K c.
K âhta/A dı. M erzifon/A m a.
K aplıkaya K ./H arp u t/E l. Midyat/Md.
K araağaç/Isp .
M ihabççık/Es.
K arabıyık K ./Sarayönü/K n.
M ilas/M ğ.
K arakuyu K ./Polatlı/A nk.
K aram an/K n . Mİ.
K arayalca B ./E rb aa/T o . Mu.
K aya K ./Fethiye/M ğ. Mr.
Kavakyolu K ./Ezc. Mş.
K aym azyaylası K /E s .
M ucur/K rş.
K c.
K eban/El.
Keçiborlu/Isp. N
Kelkit/Gm .
K ılcan K ./U ş .. Nazilli/Ay.
Kızılcasöğüt K./Çivril/D z. Nğ.
K ilis/Gaz. Nş.
Kn.
K orkut K./M ş.
O
K orkuteli/A nt.
Köle K ./Eleşkirt/A ğ. Or.
Krk. Ordu K./Sn.
Krş. Ormanlı K./İnecik/Tlc.
ö Sv.
Sorgun/Yz.
Ûdemiş/lz. Suluova/ Ama.
övündük K./îskenderun/Hat. Susuz K./Bucak/Brd.
Özltonak B./Avanos/Nş. Süleoğlu K./Ed.
P
ş
Pazar/Rz. Şarkışla/Sv.
Pehlivanköy B./Krk. Şaturoğlu K./M ucur/Krş.
Pelit K./Burhaniye/Ba.
Şebinkarahisar/Gr.
Pervari/Sr. Şenyurt K./Perşembe/Or.
Pınarbaşı/Ky.
Polatlı/Ank.
Pülümür/Tn. T
Tavşanlı/Kü.
R Tavuklar K./Hozat/Tn.
Tarsus/lç.
Rz.
Tefenni/Brd.
Tire/îz.
S Tk.
Tn.
Sağlık K /G örele/G r.
To.
Salihli/Mn.
Toygar K./Nazilli/Ay.
Salyoz K./Kellcit/Gm.
Tr.
Sandıklı/Af.
Tıımarlı K./Çkr.
Sarayköy/Dz.
Sankamış/Kr. Tuzlacık K./Sorgun/Yz.
Sarnıç K./Dursunbey/Ba. Tülmen K./Ur.
Saskara K../Hanak/Kr.
Sılbıs K./Ezc. U
Sırataşlar K./Halfeti/Ur.
Silifke/îç. Ulukent K./Arhavi/Ar.
SiHe B./Kn.
Uluborlu/Isp.
Simav/Kü.
Sivrihisar/Es. Ur.
Sm. Uş.
Sn. Uzunköprü/Ed.
398
ü Yaverviran K./Sivrihisar/Es.
YenicB K./Bozdoğan/Ay.
Üçpmar K./Polatlı/Ank. Yerkesik B./Mğ.
Üngût K./Mr. Yeşil ören K./Ama.
Yiğitler B./Bayramiç/Çkl.
V Yukansallıpmar K./Sarıka-
mış/Kr.
Vize/Krk. Yuva K./Kınkkale/Ank.
Vn. Yz.
Y Z
Yarma B./Kn. Zile/To.

Yaşyer K./Milas/Mğ. Zn.
399
III. SO RU KAĞIDI Ö R N EĞ İ
Derleyiciler, Kaynak Kişiler, C evaplar ve Derlem elerle [ilgili

A ç ıkla m a lar:
1. Soruların cevapları, size verilen deftere okunaklı bir biçim

de ve kaynak kişilerden derlendiği gibi «aynen» geçirilecek
tir. Cevapların içinde yerel sözcükler ve deyimler geçiyor
sa, bunların açıklanm aları kaynak kişilerden istenecek ve
deftere yazılacaktır.
2. C evaplar ya da derlenen bilgiler, soru sıralarına göre nu

m aralanarak deftere yazılacaktır.
3. Derleyici; adını, soyadını ve derlemeyi yaptığı yeri, defte

rin ilk sayfasına m utlaka yazacaktır. Derleyici, aynı biçim
de, başvurduğu ya da yararlandığı kaynak kişinin ya da
kaynak kişilerin: (a. adını ve soyadını; b. yaşını; c. okuma
yazm a durumunu; ç. çocuğu olup olmadığını; d. kadın, er
kek ve çocuk oluşunu; e. oralı olıjp olmadığını ya da kaç
yıldan beri orada yaşadığını; f. ilini, ilçesini, bucağını, kö
yünü) eksiksiz olarak aynı sayfada belirtecektir. Kaynak
kişi ya da kişiler şu ya da bu nedenle soyadlarnı, yaşlarını
vb. açıklam ak istemezlerse bunlar başka yollardan öğrenil
meye çalışılacak; bu da olm azsa derleyici o konuda kişisel
görüş ya da tahminini belirtecektir.
4. Kaynak kişilerin geleneklerine bağlı, orta tabakadan ve ora

nın yerlilerinden seçilmesine; bunların otuz yaşından aşağı-
401
olm am alarına; elden geldiğince derleyicilerin a k ra b a ve y a
kınları arasından ve çocu klarla ilgili âdetleri, töreleri, uy
g u lam aları bilen «görmüş ve geçirmiş» kim selerden — ge
nellikle çocuk anası ve babası kim selerden— seçilmesine
özen gösterilecektir. (Sünnet, eğitim , askere gitm e ile ilgili
sorular kadınlarla birlikte erkeklere; çocuk oyunları ise
oyun yaşındaki çocuklara sorulm alıdır).
5. Y ukardaki özellikleri taşıyan ve b ir arad a bulunan iki ya

da üç kaynak kişiye aynı zam an d a soru sorm anın, biribir-
lerinin söylediklerini düzeltm eleri ve unuttuklarını biribirle-
rine hatırlatm aları bakım ından büyük yararı vardır. Kaynak
kişilerin anlayam adıkları, a n lam a kta güçlük çektikleri so
rular ve sözcükler, am acından sap tırılm am ak koşuluyla on
ların kavrayabileceği biçim de sorulm alıdır.
6. Soruların iş saatlarının dışında, resmiliği ve yabancılığı el

den geldiğince giderdikten sonra, bir soru cevap havasın
dan çok bir «sohbet havası ve sıcaklığı» içinde sorulm asına
özen gösterilm elidir. Kaynak kişiler yorulm aya ya da sıkıl
m aya başlad ıkları zam an çalışm a orada kesilm eli ve daha
elverişli b ir za m a n a ertelenm elidir. Arayı fazla u zatm am ak
koşuluyla çalışm a iki ya da üç görüşm ede tam am lanm aya
çalışılm alıdır,
7. Soruların cevapları ve derlenen bilgiler ilkin müsvedde ka

ğıtlarına geçirilm eli ve hepsi tam am lan dıktan sonra, 1. m ad
dede belirtildiği gibi deftere yazılm alıdır. Böylece, verilen
bilgiyi a c e le olarak d eftere işlem ekten doğacak yanlışlar,
eksiklikler ve yazı, anlatım bozukluğu önlenmiş olur.
8. Derleyici, kimi soru küm elerinin altında bulunan (Bunlar

dan hangileri hâlen yap ılm aktad ır? B unlara ekleyeceğiniz
402
başka neler vardır?) sorularını kaynak kişilerden mutlaka
sormalı ve aldığı cevaplan yazmalıdır.
9. Konuyla ilgili resim, şekil vb. çizilmek istenirse, bu iş için

cevap defteri ya da temiz, düzgün bir kağıt kullanılabilir.
Derleyici ayrıca kişisel gözlemlerini, çalışma ve derleme
biçimini defterin sonuna özel notlar halinde ekleyebilir.
10. Soru kağıdı, cevapların yazıldığı defterle birlikte geri veri

lecektir. Soru kağıdını ve defteri teslim etmeden önce, 3.
maddedeki bilgilere bir kez göz atılması, eksikler varsa
mutlaka düzeltilmesi önemle rica olunur.
SORULAR
I. DOĞUM ÖNCESİ
A. GEBELİK ÖNCESİ, GEBELİK, AŞERME
1. Çocuğu olmayan kısır kadınlar çocuk sahibi olmak için

ne gibi umarlara başvururlar?
2. Çocuğu olmayan kısır erkekler ne gibi umarlara baş

vururlar?
3. «Aşeren» kadına bulunduğunuz yerde ne gibi yerel

adlar verilir?
4. «Aşeren» kadınlar nelere bakmalı, nelere bakmamalı,

neleri yemeli, neleri yememelidirler?
5. Gebe kadına bulunduğunuz yerde ne gibi yerel adlar

yerilir?
403
6. Oğlan doğurmak istiyen kadın ne gibi um arlara başvu
rur?
7. Kız doğurmak istiyen kadın ne gibi um arlara baş

vurur?
8. Doğacak çocuğun oğlan ya da kız olacağı nelere.gö-

■re tahmin edilir? Bu tahm in İçin hangi işlem ler y a
pılır?
9. Gebe kadının ikiz doğuracağı nelere göre tahmin

edilir? Bu tahmin için hangi işlemler yapılır?
10. Kadının gebeliği sırasında yediği rçtiği şeyler; yaptığı

işler; baktığı, gördüğü kimseler, hayvanlar, nesneler;
yaşadığı kimi olaylar doğacak çocuğun cinsiyetini
(oğlan ya da kız oluşunu); güzelliğini, huyunu vb. e t
kiler mi? Etkilerse bunlar nelerdir?
11. Sık sık çocuk düşüren kadınlar, düşüğü önlem ek için

nelere başvururlar?
12. Doğumu kolaylaştırm ak, sıkıntısız doğum yapabilm ek

İçin hangi um arlara başvurulur?
13. Çocuğun göbek bağı belli bir yere göm ülür ya da

beli bir yere konur mu? Konursa, bunu nasıl açıklar
sınız?
14. Çocuğun «eş»i, ya da «son»u belli bir yere gömülür

ya da konur mu? Konursa bunu nasıl açıklarsınız?
15. (Bunlardan hangileri hâlen yapılm aktadır? Bunlara ek

leyeceğiniz başka neler var?)
II. ADLA İLGİLİ ÂDETLER, TÖRENLER, İNANMALAR,
UYGULAMALAR, YEREL ADLANDIRMALAR,
BENZETMELER, YAKIŞTIRMALAR
1. Çocuğa asıl adı konurken dinsel bir tören yapılır mı?

(Yapılırsa ayrıntılı olarak anlatılacak).
2. Aile içinde, çocuğun adını seçme ve koyma hakkı en

çok kime tanınır?
3. Çocuğa doğduğu gün, ay, mevsimlere göre ad konur

mu? Konursa bu adlar nelerdir?
4. Çocuğu yaşamayanlar yeni doğan çocuklarına ne gibi

adlar koymak isterler? Bu adları koymanın bir nedeni
var mıdır?
5. Uğursuzluk getirdi diye çocuğun adı değiştirilir mi?

Böyle birşey başınızdan geçti mi ya da böyle birşey
hatırlıyor musunuz?
6. (Bunlardan hangileri hâlen yapılmaktadır? Bunlara ek

leyeceğiniz başka neler vardır?)
7. Bulunduğunuz yerde genel olarak çocuklar asıl adla

rının dışında nasıl adlandırılır, nasıl çağrılır?
B. Saçından, kaşından, gözünden, burnundan, ağzından,

kulağından, boyundan, renginden, şişmanlığından,
zayıflığından, kusurlarından dolayı çocuklara adlar ta
kılır mı? Takılırsa, ne gibi adlar takılır?
9. Çocuğun; a) ağzına, b) burnuna, c) cinsel organına,

ç) ayaklarına, d) ellerine, e) poposuna, f) karnına...
ne gibi yerel adlar verilir?
405
10 Çocuğun; a) elbisesine, b) başlığına, c) ayakkabısına,
ç) beşiğine, d) kundağına, e) oturağına, f) em ziğine...
bulunduğunuz yerde ne gibi yerel a d lar verilir?
11. Çocuğun; a) çişine, b) kakasına, c) kusmuğuna, ç)

salyasın a... bulunduğunuz yerde ne gibi yerel adlar
verilir?
III. ÇOCUK G Ö R M E, YAŞ G Ü N Ü , DİŞ H EDİĞ İ (BUĞDAYI)

VE Ö TEK İ ÂDETLER, UYGULAMALAR
A. ÇOCUK GÖRM E
1. Çocuk görme'ye ne zam an gidilir?
2. Çocuğa hediye olarak neler götürülür?
3. Annesine hediye olarak neler götürülür?
4. Çocuk görm e’nin bulunduğunuz yerde özel bir adı

var mıdır?
5. Çocuk görme'ye gidildiğinde anneye ve çocuğa ne

gibi sözler söylenir, dilekler dilenir?
6. (Bunlardan hangileri hâlen yapılm aktadır? Bunlara

ekleyeceğiniz başka neler var?)
B. YAŞ GÜNÜ
1. Çocuğunuza yaş günü yapıyor musunuz?
2. Eskiden de yaş günü yapar mıydınız, yoksa yeni mi

âdet oidu?
406
C. DİŞ HEDİĞİ (BUĞDAYI)
1. Bulunduğunuz yerde diş hediği âdeti v ar mıdır?
2. Varsa, diş hediği mi dersiniz yoksa başka bir ad mı

kullanırsınız?
3. Diş hediği ne zam an ve nasıl yapılmaktadır?
Ç. ÖTEKİ ÂDETLER, UYGULAMALAR
1. Çocuğa «saç kesme» töreni yapılır mı? Yapılırsa ni

çin ve nasıf?
2. Çocuğu «satma» âdetini biliyor musunuz? Bu âdet ni

çin ve nasıl yerine getirilir?
3. Çocuğu «kesme» âdetini biliyor musunuz? Bu âdet

niçin ve nasıl yerine getirilir?
4. Doğan çocuk için tarlaya ya da bahçeye ağaç dikilir

mi? Dikilirse hangi düşünceyle dikilir?
5. Bu ağacın belli bir adı var mıdır? Ne denir bu ağaca?
6. Bu ağaçla çocuğun hayatı arasında bir ilişki var mıdır?

Bu ağacın kesilmesinden, kurumasından çocuk adı
na endişe eder misiniz? Bunu nasıl yorumlarsınız,
açıklarsınız?
7. (Bunlardan hangileri hâlen yapılm aktadır? -Bunlara

ekliyeceğiniz başka neler vardır?)
407
D. BEŞİK KERTME
1. Beşik kertme'si âdetine bulunduğunuz yerde ne ad

verilir?
2. Bu âdetin gerektirdiği belli bir tören var mıdır? Yoksa

sadece karşılıklı olarak sözleşmekle mi yetinilir?
3. Kimler çocuklarım daha doğar doğmaz nişanlarlar ya

da ilerde evermeleri için aralarında sözleşirler?
4. Beşik kertm e’sinden sonradan cayıldığı olur mu? Ca-

yılmada ne gibi şeyler rol oynar?
5. Verilen sözden cayma nasıl karşılanır ve yorumlanır?
6. Cayma sonunda nişanlılar ya da aileler arasında ta t

sızlıklar çıkar mı?
7. (Bunlardan hangileri hâlen yapılmaktadır? Bunlara

ekleyeceğiniz başka neler vardır?)
E. SÜNNET
1. Çocuk sünnete nasıl hazırlanır? Çocuğun korkusunu

ve endişesini gidermek için neler söylenir?
2. En çok hangi yaşlarda sünnet edilir çocuk? Bu ko

nuda belli bir tutum var mıdır?
- 3. Çocuk hangi yaşa kadar sünnet edilmelidir?
4. Çocuğa sünnette neler giydirilir?
5. Çocuğa sünnet hamamı yapılır mı?
408
6. Çocuğun ya da çocukların süneden sonra yatacak
ları oda, yatak nasıl hazırlanır, süslenir?
7. Sünnet düğünü nasıl yapılır? (Ayrıntılı olarak anla

tılacak).
8. Çocuğa ne gibi şeyler hediye edilir?
9. Bulunduğunuz yerde «kirvelik» âdeti, var mıdır?
10. Bu kimseye bulunduğunuz yerde ne ad verilir?
11. Kirve'nin görevi, çocuk ve ailesi üzerindeki hakları

nelerdir?
12. Sünnet olacak çocuk ilerde kirve’sinin kızıyla evle

nebilir mi?
13. (Bunlardan hangileri hâlen yapılm aktadır? Bunlara

ekliyeceğiniz başka neler vardır?)
F. ASKERE UĞURLAM A
1. Askere uğurlanan delikanlıya belli bir tören yapılır mı?
2. Askere giden sağ salim geri dönsün diye neler yapılır?
3. (Bunlardan hangileri hâlen yapılm aktadır?)
IV. Ç O C U Ğ U N G ELEC EĞ İN İ, ZİH İN S E L VE RUHSAL

ÖZELLİKLERİNİ ETKİLEYECEĞ İNE İN A N ILAN ,
YORULAN BELİRTİLER
1. Çocuğun ilerde akıllı, tembel, iyi huylu, huysuz vb.

oluşu yediği, içtiği, oynadığı şeylere bağlanır mı? Bağ-,
lanırsa bunlar nelerdir?
409
2. Çocukların doğdukları gün, ay ve mevsimlere göre
huyları, gelecekteki işleri, mutlu ya da mutsuz olacak
ları tahmin edilir mi? Bunun böyle olacağına inanılır
mı?
3. Çocuğun seyrek dişli, kalın kaşlı, mavi gözlü, solak

vb. oluşları nasıl yorumlanır?
4. (Bunlardan hangileri hâlen yapılmaktadır? Bunlara

ekleyeceğiniz başka neler vardır?)
V. ÇOCUĞA KIRK BASMASI VE NAZAR DEĞMESİ
A. KIRK BASMASI
. 1. Çocuğun kırk baskınına uğradığı hangi belirtilerden an

laşılır?
2. Çocuğu kırk baskınından korumak için neler yapılır?

Ne gibi umarlara başvurulur?
3. Kırk baskını çocuğu bu durumdan korumak için nele

re başvurulur?
B. NAZAR DEĞMESİ
1. Çocuğa nazar değmesi hangi belirtilerden anlaşılır?
2. Çocuğa nazar değmesini önlemek için neler yapılır?

Ne gibi umarlara başvurulur?
3. Nazar değen çocuğu bu durumdan korumak için ne

lere başvurulur?
leyeceğiniz neler vardır?)
VI. GELENEKSEL SAĞALTMA İŞLEMLERİ
1. Yürümeyen ya da geç yürüyen çocuklara neler yapılır?
2. Konuşmayan ya da geç konuşan çocuklara neler ya

pılır?
3. Uyumayan :ya da geç uyuyan çocukları uyutmak için

neler yapılır?
4. Çok ağlayan çocukları susturmak için neler yapılır?
5. Çok yaram az çocukları uslandırmak için neler yapılır?
6. Hırıltılı ve hastalıklı çocuklar için neler yapılır?

leyeceğiniz başka neler vardır?)
VII. ERGİNLİK, EĞ İTİM , CEZALANDIRMA, KORKUTMA
A. ERGİNLİK
1. Çocuğun ergin hale gelmesi nelerden anlaşılır?
2. Ergin çocuğa ne gibi öğütler verilir?
3. Ergin çocuğa neler izin verilir, neler yasaklanır?

B. EĞİTİM
1. Sizce çocuklar nasıl eğitilmeli, nasıl terbiye edilmeli

dir?
2. Çocuklar okula gitmeden önce dini terbiye ve ders a l

malılar mı?
3. Çocuklar din konusunda neler bilmeliler?
4. Çocuklara cinsel konularda bilgi verilmeli midir? Ve-

vilirse neler anlatılmalı, neler açıklanmalıdır?
C. CEZALANDIRMA
1, Çocuk bir suç işlediğinde, söz dinlemediğinde nasıl

cezalandırılmalıdır?
2. Bu cezalar sizce nelerdir? Siz çocuğunuzu nasıl, han

gi yolla cezalandırıyorsunuz?
Ç. KORKUTMA
1. Çeşitli durumlarda çocuklar korkutularak uslandırıl

mak mıdır?
2. Çocuklar en çok nelerle ve kimlerle korkutulur?
3. (Bunlara ekleyeceğiniz başka şeyler var mı?)
VIII. ÇOCUK OYUNLARI
1. Bildiğiniz yerel çocuk oyunlarının adlorı nelerdir?
412
2. Bulunduğunuz yerde oynanan birkaç oyunu anlatır ya
do oynar mısınız? (Ayrıntılı olarak anlatılacak).
3. Bu oyunlarda ne gibi araç-gereçler kullanılır?
IX. ATASÖZLERİ, SEVGİ VE O K ŞA M A SÖZLERİ, KARGIŞLAR,

BİLMECELER, N İN N İLER , AĞITLAR, MASALLAR
1. Çocukla ilgili olarak bildiğiniz atasözleri, özdeyişler

den (vecizeleraen) ve deyimlerden birkaçını söyleyiniz.
2. Çocukları sever ve okşarken neler söylersiniz?
3. Çocuklarınıza öfkelendiğiniz zam an hangi kargışlarda

(beddualarda) bulunursunuz?
4. Cevabı çocuk olan hangi bilmeceleri biliyorsunuz?
5. Çocuklarınıza hangi ninnileri söylersiniz?
6. Ölen çocuklara ağıt yakılır, söylenir mi? Söylediğiniz

ve bildiğiniz ağıtlardan birkaç örnek veriniz.
7. Çocuğunuza ya da torununuza anlattığınız m asallar

dan birini anlatır mısınız?
8. (Bunlara ekliyeceğiniz başka şeyler var mı?)
413

Untitled

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Untitled

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TÜRKİYE İŞ BANKASI

Genel Yayın No : 206

Kapak Düzeni : Fahri Karagözoğiu

Kapak Fotoğrafları : Sedat Veyis Örnek ve Dr. Atıla Erden'ln

Birinci Baskı : 5.000 Adet

Saim Toraman Matbaası, Ankara, 1979

TÜRKİYE İŞ BANKASI KÜLTÜR YAYINLARI

İL ADLARININ K IS A L T M A L A R I.......................... XXIX

A. KADININ KISIRLIĞINI GİDERMEK

2. Halk Sağaltmacılığı Alanına Girenler . 28

3. Tıbbi Sağaltma Alanına Girenler . 41

B. ERKEĞİN KISIRLIĞINI GİDERMEK

2. Tıbbi Sağaltma Alanına Girenler

C. ÇOCUĞUN CİNSLİĞİNİ BELİRLEMEK

1. Oğlan Doğurmak İçin . . 46

b. Cinsel Birleşmeyle İlgili Olanlar . . . 50

2. Kız Doğurmak İçin 52

b. Cinsel Birleşmeyle İlgili Olanlar . . . 54

c. Başka T utum lar............................. 55

1. Gebe Kadının Oğlan

2. Gebe Kadının Kız

3. Gebe Kadının İkiz

5. Doğacak Çocuğun Kız

Açıklayıcı Örnekler : .................................... 70

1. Aşerme İle İlgili Adlandırma,

2. Aşeren Kadının Yemesi,

Açıklayıcı Örnekler 79-

3. Aşeren Kadının Yememesi.

1. Gebelikle İle Adlandırma-, Niteleme,

2. Gebe Kadının Baktığı, Yediği ve Yaptık­

a. B ak tıkla rıy la............................................. 84

c. Y a p tık la rıy la .............................................. 90

III. DOĞUMU K O L A Y L A Ş T IR M A ................................ 101

IV. DOĞUM S O N R A S I ................................................... 107

A. ÇOCUĞUN GÖBEK BAĞI

Açıklayıcı Ö r n e k l e r .................................... 109

B. ÇOCUĞUN «EŞİ» İLE İLGİLİİŞLEMLER 110

Açıklayıcı Ö r n e k l e r .................................... 112

V. ADLA İLGİLİ ÂDETLER, İNANMALAR,

Â. ADLA İLGİLİ ÂDETLER,

1. Yaşatıcı Nitelik Taşıdığına

2. Aylarla, Mevsimlerle. Belirli

3. Yatırlarla İlgili A d la r ............................ 117

• 4. Çocuğun Adını Değiştirme Gerekçeleri . 117

Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............................... 117

5. «Çocuk Satma» Âdetinin Bilindiği Y e rle r. 126

6. Satılma Â d e t i .................................... 126

Açıklayıcı Ö rn e kler................................. 126

B. YEREL ADLANDIRMALAR, NİTELEMELER,

1. «Çocuk» Genel Adının Dışındakiler . . . 129

2. Somatik Özelliklerle İlgili Adlandırma,

3. Çocuğun Kimi Organlarıyla İlgili Olanlar . 146

4. Çocuğun Çıkardıklarıyla İlgili Olanlar . . 159

5. Çocuğun Kullandığı, Yararlandığı

VI. ÇOCUK GÖRME, AĞAÇ DİKME, DİŞ HEDİĞİ

A. ÇOCUK G Ö R M E .......................................... 177

1. Çocuk Görme'nln Öteki A d la rı............. 177

2. Anneyi Kutlama Z a m a n la rı.................. 181

3. Çocuk Görme Sırasında Çocuk

4. Çocuk Görme Sırasında Anne

5. Çocuk İçin A rm a ğ a n la r....................... 183

6. Anne İçin A r m a ğ a n la r ....................... 184

7. Anneye Götürülen Yiyecek ve İçecekler . 185

Açıklayıcı Ö r n e k l e r ............................. 186

2. Gebe Kadının Baktığı, Yediği ve Yaptık

5. Çocuğa Kına Yakma ve Kına Gecesi Dü