Հավելված 2

ՂԵԿԱՎԱՐԻ ԿԱՐԾԻՔ
ԲԱԿԱԼԱՎՐԻԱՏԻ ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ

Ֆակուլտետ Թարգմանության և միջմշակութային

հաղորդակցման
Մասնագիտություն, ՄԿԾ Միջմշակութային հաղորդակցություն/անգլերեն

Ուսանող (անուն, ազգանուն, Վահան Մարտիրոսի Մարտիրոսյան

հայրանուն)

Թեմայի վերնագիր Ժ.Բոդրիյարի տեսական դրույթների

արտացոլումը ավստրալացի կինոռեժիսոր
Փ.Ուիրի «Թրումանի շոուն» ֆիլմում

Ղեկավար (անուն, ազգանուն, Լուսինե Արամի Մուսախանյան

հայրանուն)

Ղեկավարի պաշտոն, գիտական Դասախոս

աստիճան և գիտական կոչում

ԳՆԱՀԱՏՈՒՄ

N Չափանիշ Առավելագ Ուսանողի Մեկնաբանություն

ույն միավորը
միավորը
1 Ուսանողի ինքնուրույն, 50 միավոր 50 Ուսանողը տիրապետում
վերլուծական աշխատանք է գիտական
կատարելու ուսումնասիրություն
կարողությունը կատարելու
հմտություններին,
ունի վերլուծական
հիանալի
կարողություններ,
աշխատանքն
ամբողջովին կատարված
է ինքնուրույն։
2 Շարադրանքի և 20 միավոր 20 Ուսանողը փայլուն
ձևակերպումների տիրապետում է
հստակություն և հայերենին, մտքերը
ճշգրտություն, շարադրված են հստակ,
տրամաբանական հիմնավորված,
փոխկապակցվածություն, տրամաբանորեն
եզրակացությունների և կապակցված,
սեփական տեսակետի եզրակացությունները
հիմնավորվածություն բխում են կատարված
աշխատանքից։

3 Մասնագիտական 20 միավոր 20 Մասնագիտական

գրականությունից գրականության
օգտվելու, վերլուծելու և ընտրության,
համադրելու և համակարգման,
եզրակացություններ համադրման,
կատարելու կարողություն վերլուծության և
եզրակացություններ
կատարելու մեջ նույնպես
ուսանողը ցուցաբերել է
գերազանց
հմտություններ։
4 Աշխատանքի 10 միավոր 10 Աշխատանքը կազմված է
կառուցվածք և պատշաճ պատշաճ մակարդակով՝
ձևավավորում՝ ներկայացվող
Աշխատանքին պահանջներին
ներկայացվող համապատասխան։
պահանջներին
համապատասխան
5 Վերջնական 100 100
գնահատական միավոր

Ամսաթիվ՝ «07» Մայիս 2020թ.

 Հավելված 3

ԳՐԱԽՈՍԻ ԿԱՐԾԻՔ
ԲԱԿԱԼԱՎՐԻԱՏԻ ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
Ֆակուլտետ Թարգմանության և միջմշակութային
հաղորդակցման
Մասնագիտություն, ՄԿԾ Միջմշակութային
հաղորդակցություն/անգլերեն

Ուսանող (անուն, ազգանուն, Վահան Մարտիրոսի Մարտիրոսյան

հայրանուն)

Թեմայի անվանում Ժ.Բոդրիյարի տեսական դրույթների

արտացոլումը ավստրալացի կինոռեժիսոր
Փ.Ուիրի «Թրումանի շոուն» ֆիլմում

Գրախոսի անուն, ազգանուն, Էլլա Ազատի Ասատրյան

հայրանուն
Գրախոսի պաշտոն, գիտական Դասախոս
աստիճան և գիտական կոչում

Աշխատանքի գնահատման չափանիշները

Չափանիշ Հնարավոր Գրախոսի

առավելագույն կողմից
միավորը նշանակված
միավորը
Մասնագիտական գիտելք (իրազեկություն) - 40%
1. Աշխատանքի թեմայի համապարփակ 90 - 100 40%
ուսումնասիրություն
Կարողացել է տրամաբանորեն և հստակ
ներկայացնել ուսումնասիրվող նյութը,
ձևակերպել խնդիրները, վերլուծել և
համադրել թեմային առնչվող
գրականությունը և կատարել հիմնավորված
եզրակացություններ

2. Հիմնականում կարողացել է ներկայացնել 76 - 89

ուսումնասիրվող նյութը, վերլուծել և
համադրել թեմային առնչվող
գրականությունը և հիմնավորելով
ներկայացնել իր սեփական մոտեցումները:
3. Բավարար չափով կարողացել է 60 - 75
ներկայացնել ուսումնասիրվող նյութը,
վերլուծել և համադրել թեմային առնչվող
գրականությունը: Որոշ հարցեր ունեն
լրացուցիչ պարզաբանման կարիք:
4. Բացակայում են կամ մասնակիորեն են 1 - 59
կատարվել թեմային առնչվող
գրականության (հղումների)
վերլուծությունը, եզրահանգումները և
սեփական մոտեցումները ուսումնասիրվող
նյութի վերաբերյալ։
Տեսական և գործնական նյութը վերլուծելու, դասակարգելու, համադրելու և
եզրահանգումներ կատարելու կարողություն - 40%

1. Կարողացել է վերլուծել, դասակարգել և 90 - 100 40%

զուգադրել ուսումնասիրվող տեսական և
գործնական նյութը, կատարել
փաստարկված դատողություններ ու
եզրահանգումներ
2. Ուսումնասիրվող տեսական և 76 - 89
գործնական նյութի վերլուծությունը,
դասակարգումը և զուգադրումը,
դատողություններն ու եզրահանգումները
լիարժեք հիմնավորված չեն: Աշխատանքը
լրամշակման կարիք ունի:
3. Տեսական և գործնական նյութի 60 - 75
վերլուծությունը, դասակարգումը և
զուգադրումը, սեփական դատողություններն
ու եզրահանգումները հիմնավորված չեն:
4. Տեսական և գործնական նյութի 1 - 59
վերլուծությունը, դասակարգումը և
զուգադրումը, դատողությունների ու
եզրահանգումների հիմնավորումն ու
փաստարկները բացակայում են:
Հետազոտության համար գրականության ընտրության կարողություն – 10%

1. Գրականության ընտրությունը 90 - 100 10%

կատարված է ճիշտ, ներառվել են թեմային
վերաբերող անհրաժեշտ աղբյուրներ
(առնվազն 10 անուն), այդ թվում՝
օտարալեզու և վերջին 10 տարվա
ընթացքում լույս տեսած գրականություն:
Գրականության ցանկում ներկայացված
աղբյուրները մեջբերումների կամ հղումների
ձևով արտացոլված են Աշխատանքում
2. Գրականության ընտրությունը 75 - 89
կատարված է ճիշտ, ներառվել են թեմային
վերաբերող անհրաժեշտ աղբյուրներ
(առնվազն 10 անուն), այդ թվում՝
օտարալեզու և վերջին 10 տարվա
ընթացքում լույս տեսած գրականություն:
Գրականության ցանկում ներկայացված
աղբյուրները ոչ միշտ են մեջբերումների
կամ հղումների ձևով արտացոլված
Աշխատանքում:
3.Գրականության ընտրությունը մասամբ է 60 - 72
համապատասխանում թեմային:
Գրականության ցանկում ներկայացված
աղբյուրները մեջբերումների կամ հղումների
ձևով մասամբ են արտացոլված
Աշխատանքում:
4. Գրականության ընտրությունը մասամբ է 1 - 59
համապատասխանում հետազոտության
թեմային: Աշխատանքում բացակայում են
օգտագործված աղբյուրների հղումները և
մեջբերումները
Ընդունված չափանշներին համապատասխան աշխատանքի ձևավորում - 10%

1. Աշխատանքը ձևավորված է ըստ 90 - 100 10%

ներկայացված պահանջների, կառուցված է
ճիշտ՝ տրամաբանորեն փոխկապակցված
գլուխներով ու ենթագլուխներով։
Պահպանված են բոլոր ընդունված
չափանիշները՝ տիտղոսաթերթ, հղումներ,
մեջբերումներ, եզրակացություն,
գրականության ցանկ և այլն:
2. Աշխատանքը ձևավորված է ըստ 72 - 85
ներկայացված պահանջների, բայց կան
տեխնիկական բացթողումներ:
3. Աշխատանքը մասամբ է 60 - 70
համապատասխանում ներկայացվող
նվազագույն պահանջներին:
4. Աշխատանքի ձևավորումը չի 1 - 59
համապատասխանում ներկայացվող
պահանջներին։
Վերջնական գնահատական 100% 100%

Ամսաթիվ՝ «09» Մայիս 2020թ.

 ՀԱՎԵԼՎԱԾ 1․

ԵՐԵՎԱՆԻ Վ․ԲՐՅՈՒՍՈՎԻ ԱՆՎԱՆ ՊԵՏԱԿԱՆ

ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄԻՋՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՄԱՆ

ՖԱԿՈՒԼՏԵՏ

ՎԱՀԱՆ ՄԱՐՏԻՐՈՍԻ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ

Ժ.ԲՈԴՐԻՅԱՐԻ ՏԵՍԱԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐԻ

ԱՐՏԱՑՈԼՈՒՄԸ
ԱՎՍՏՐԱԼԱՑԻ ԿԻՆՈՌԵԺԻՍՈՐ Փ.ՈՒԻՐԻ
«ԹՐՈՒՄԱՆԻ ՇՈՈՒՆ» ՖԻԼՄՈՒՄ

ԱՎԱՐՏԱԿԱՆ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

լեզվաբանության և հաղորդակցման բակալավրի որակավորման

աստիճանի հայցման համար

ԵՐԵՎԱՆ 2020
 ՀԱՎԵԼՎԱԾ 2

Ուսանող՝ ________________________________
ստորագրություն

Մարտիրոսյան Վահան
_________________________________________
ազգանուն, անուն

Ղեկավար՝ ________________________________
ստորագրություն

դասախոս, Մուսախանյան Լուսինե

_________________________________________
գիտ, աստիճան, կոչում, ազգանուն, անուն

«Թույլատրել պաշտպանության»

Ամբիոնի վարիչ ` ________________________

ստորագրություն

բ.գ.դ., պրոֆեսոր, Խաչատրյան Նատալյա

__________________________________________________________________
գիտ, աստիճան, կոչում, ազգանուն, անուն

«06» Մայիս 2020թ․

Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան պետական համալսարան

 ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
1. Ներածություն………………………………………………………………...………….4
2. Գլուխ 1. Սիմուլյակրերի և սիմուլյացիայի տեսությունն ու դրա արտացոլումը
XX-XXI դդ․ արվեստում..………………………………………………………………6
3. Գլուխ 1.1 Սիմուլյակրերի և սիմուլյացիայի տեսության հիմնական
դրույթները………………………………………………………...……………………..6
4. Գլուխ 1.2 Ժ. Բոդրիյարի տեսության ազդեցությունը XX-XXI դդ արվեստի
վրա…………………...…………...………………………………….………………….17
5. Գլուխ 2․ Ժ. Բոդրիյարի սիմուլյակրերի և սիմուլյացիայի տեսության
դրույթների արտացոլումը Փ. Ուիրի «Թրումանի Շոուն»
ֆիլմում……………………………………………………………….…………………22
6. Եզրակացություն……………………………………………………….……………...39
7. Oգտագործված գրականության ցանկ………………………………………………41
 THE REFLECTION OF JEAN BAUDRILLARD'S THEORETICAL PRINCIPLES IN
THE FILM “THE TRUMAN SHOW” BY AUSTRALIAN FILM DIRECTOR PETER
WEIR

This work is dedicated to the reflection of “Simulacra and Simulation” theory by an

outstanding French philosopher of XX century Jean Baudrillard in the film of “The Truman
Show” (1998) by Australian film director Peter Weir.
Our studies have been combined with the research conducted so far trying to give an image
of the social mindset and the display of freedom of will, and about the ways of perceiving the
reality.
The aim of our work is to find out how much the theory of Jean Baudrillard was reflected
in “The Truman Show”. Our aim is to find the solutions to the following problems:
• To scrutinize the “Hyper Reality”, “Simulation” and “Simulacrum” phenomena according
to the theory of Jean Baudrillard and to reveal their appearance in the modern art.
• To reveal the expressions of the above mentioned phenomena in the film of “The Truman
Show” by Peter Weir.
The actuality of the work is due to the circumstance of dominance of the modern
technologies in all the realms of nowadays’ life and due to the problems aroused over the course
of that, which are the Hyperreality and Simulation.
The work is made up of the introduction, two chapters, conclusion and the annotated
bibliography.
The first “The Theory of “Simulacra and Simulation’ and its Reflection in the Art of XX-
XXI Centuries” chapter itself consists of two subchapters. In the first subchapter we have shed a
light on the study of “Simulacrum”, “Simulation” and “Hyperreality” phenomena from Plato till
Jean Baudrillard and postmodern philosophy, and in the second subchapter we have tried to find
out their influence on the modern art.
In 1981 Baudrillard publishes his theory of “Simulacra and Simulation”, which begins with
the following quote “...The simulacrum is never that which conceals the truth—it is the truth
which conceals that there is none. The simulacrum is true”.
We first meet the theory of Simulacra in Plato’s “Republic” (360 B.C.), in the book of “The
Allegory of the Cave”. Plato tells about a man, who stands in the cave with his back towards the
exit to the external world. In front of the man is a wall with shades and reflections on it.
According to Plato, the things going on on the wall is the life that we are living. The life, that is
happening behind our backs, is the reality, which we don’t see.
 While thinking about the universe Plato suggested the possibility of existence of “the
world of ideas and thoughts”, which is completely independent from the material world (the
world where we live in). Plato explains, that every time we see a horse, we perceive the noble
animal as a worse of less perfect model of the horse we have met in our “world of ideas and
thoughts”. Plato thought, that the real world is the world of ideas, which contains the perfect
images of things.
Giving his explanation of the Simulacrum, the French philosopher Gilles Deleuze
mentions, that a man is also a simulacrum, because God created man in his own image and
likeness, however man loses that likeness while sinning maintaining the physical image at the
same time. Hence we are all turning into simulacra. While according to Baudrillard, the main
property of simulacrum is the concealing of absence of truth.
Baudrillard considered the Geopolitics as simulacrum, where the power is simulating the
power, the opposition simulates the opposition, and media only adds fuel to the fire.
Hyperreality is mainly expressed through the visual language, that of advertisements,
which target the human emotions. After analyzing media, ads and the manipulation effects
Baudrillard notices, that with the considerable increase in the quantity and flow of information,
there is a loss in the meaning and essence of information. Baudrillard talks about the loss of
meaning in the context of education too. Institutions of higher education today exchange the
degrees with monetary value.The transformation of education into a trade is the most obvious
expression of simulation. The more people receive academic education, the more the academic
education devalues itself.
Examining the influence of the theory of Jean Baudrillard, we see that his theory has
affected the hyperreal and the american pop-art and neo-geo art directions, which first appeared
in 1980’s. The modern art for Baudrillard is the collision of the art with the world. The art plays
with the world. It can parody, illustrate, simulate and change the world, but never violates the
rule of the world. Baudrillard has often described simulacrum through works of art, particularly
through the works of Andy Warhol. In this context simulacrum is one of the thousands of copies
of the original. For example the thousands of copies of the “Turquoise Marilyn’’ (the original is
in the Museum of Modern Arts in New York). Warhol portrayed Marilyn in the magazine style.
He used an empty background, painted her eyes with bright colors and underlined her lips and
earrings. The portrait was created after Marilyn’s suicide and showcases all the essential
characters, through which people remember her.
Baudrillard’s theory has affected the modern cinematography as well, and just because the
films are visual, they have the biggest influence on our thinking process. Films of such kind of
character are “The Matrix” directed by the Wachowskis and the “Artificial Intelligence” by
Steven Spielberg.
 In the second chapter we have tried to reveal the principles of the “Simulacra and
Simulation” theory in the film of “The Truman Show” by Peter Weir. Peter Weir, who had raised
“new waves” in the Australian cinematography, creates “The Truman Show” in 1998, the
protagonist of which is an ordinary person with a usual life at the first sight. He cannot even suss
out, that his each step is supervised by cameras, people surrounding him are just actors, and that
he is the main acting person of the international reality show. Reviewing the levels of freedom in
society, Baudrillard compares the modern society with the feudal society arguing, that both are
characterised by the model of collaboration, the cornerstone of which is the “necessity to pay”.
This way the audience is addicted to the reality show, the protagonist of which was Truman
Burbank. The audience was trying to forget its worries concentrating on the life of the hero and
ignoring their own reality. As a result, the society and the protagonist of the film are both
deprived of freedom, although the latter is not aware of it in the beginning of the film. Truman,
as it turns out, was a “well consumed product” for the society, which brought immense capital to
the creators of the film and satisfying the needs of the society at the same time. Peter Weir
emphasized the fact, that the society had adopted “Consuming for Consumption” ideology
neglecting the fact, that the object of consumption was a human life.
Truman undergoes psychological experiments multiple times in the film. Christoph, the
director of the reality show, stages fake events for decades. It was up to him to scare Truman or
make him fall in love. With Truman’s example P. Weir attempted to show with what kind of
tricks and methods the social thought and will were controlled. We see ad scenes for many times
during the entire show, which aimed to influence the consciousness of the hero or distract him
from important questionings. In one scene, for example, when Truman was working in the
garden, his wife returns from the grocery store and shows him the new peeler she just bought
with great excitement, mentioning its brand, slogan, emphasizing the pros of the product and
directing it towards the cameras, to which Truman smiles and answers, “Wow, amazing” and
continues his work.
Exactly the same image is in the media sphere, where the fake news are used for
controlling Truman’s mind, thoughts and decisions. In one scene when visiting a travel agency
Truman comes across a poster hanging on the wall which pictured an airplane being struck by a
lightning and read “This can happen with you”.
Baudrillard mentions, that media is able to control today’s society and to create such a
model of reality, which is more real than the reality itself, and this hyperreal media borns new
victims of hyperreality: simulacra. Baudrillard views media as an obstacle, which hinders the
process of differentiation of reality from its fake alternatives.
Now let’s consider the prototype of Seeheaven. A whole new city was constructed for the
protagonist of “The Truman Show” Truman Burbank, with ten thousands of hidden cameras,
gigantic shooting pavilions, which inhabitants were hired actors. Seeheaven in the film is the
prototype of Disneyland. It was a peaceful block, where the things were going normally, and
people were seeing Truman off to work every day with bright smiles and nice attitude.
Describing Disneyland Baudrillard mentions, that adults finding themselves in Disneyland and
comparing their life to the one in the imaginary world, think that their lives are more real.
Exactly the same happens to the audience, who watching the fiction life of the hero think that
their lives are much closer to the reality.
Despite the dystopian plot, Peter Weir with “The Truman Show” fights for the dream that
one day humanity will reject hyperreality like Truman Burbank and will get back to the real and
the natural.
In conclusion, after scrutinizing the influence of the theory of Jean Baudrillard on the film
of “The Truman Show”, we arrived at the following conclusions.
• The Hyperreality has an immediate influence on the manifestations of individual and
social freedom. We are sure, that there is no freedom in hyperreality.
• The world, where lived the protagonist of “The Truman Show” was utopian on the one
hand, because the security of the hero was guaranteed, and dystopian on the other hand,
because the hero was deprived from elementary freedom.
• Everything in the film including the city, people, houses, the sea were absolute simulacra.
• According to Baudrillard’s 4-phased model of simulacrum, Truman՛s life is a simulacrum
of the last 4th stage, however, in the end of the film, Truman moves to the reality from
the hyperreality.
• Modern technologies, which were initially supposed to improve the life quality of people,
are often utilized as tools for distorting the reality and creating simulacra.
• Simulation in “The Truman Show” is created through media, advertisements, professional
acting and manipulation tricks, which control the society and cause addiction.
• The theory of Baudrillard found its expression mainly in the visual art, in painting and
cinematography in particular. In painting the neo-geo and pop-art directions were
particularly influenced by the theory.
• As in the model of Disneyland offered by Baudrillard, in the model of Seehaven also the
participants of the show think that their lives are more real than that of Truman’s, because
Truman was unaware of the reality represented to him.
• The massive flow of information and the complete absence of meaning in it ultimately
entails a shift in the collective view of society towards the reality, which causes
indifference.
 ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

Սույն աշխատանքը նվիրված է XX դարի ականավոր փիլիսոփա Ժան

Բոդրիյարի «Սիմուլյակրեր և Սիմուլյացիա» տեսության դրույթների ազդեցության
ուսումնասիրությանը ավստրալացի ռեժիսոր Փիթր Ուիրի «Թրումանի Շոուն»
(1988թ.) ֆիլմում։
Մեր վերլուծությունը կհամադրենք մինչ այժմ կատարված մի շարք
ուսումնասիրութունների հետ՝ փորձելով պատկերացում տալ XX-XXI դդ․
հասարակական մտքի և կամքի ազատության դրսևորումների և իրականության
ընկալման եղանակների մասին։
Աշխատանքը բաղկացած է ներածությունից, երկու գլխից,
եզրակացություններից և օգտագործված գրականության ցանկից։
Առաջին՝ «Սիմուլյակրերի և Սիմուլյացիայի տեսությունն ու դրա արտացոլումը
XX-XXI դդ․ արվեստում» գլխում մենք կանդրադառնանք «սիմուլյակր» ֆենոմենի
ուսումնասիրությանը՝ Պլատոնից մինչև Բոդրիյար և հետմոդեռնիստական
փիլիսոփայություն, ապա կփորձենք պարզել այս տեսության ազդեցությունը
ժամանակակից արվեստի վրա։
Երկրորդ՝ «Ժ. Բոդրիյարի սիմուլյակրերի և սիմուլյացիայի տեսության
դրույթների արտացոլումը Փ. Ուիրի «Թրումանի Շոուն» Ֆիլմում» գլխում
կվերհանենք Ժ․Բոդրիյարի տեսական դրույթների դրսևորումները Փ. Ուիրի
«Թրումանի Շոուն» Ֆիլմում:
Մեր աշխատանքի նպատակն է պարզել, թե որքանով են արտացոլվել
Ժ․Բոդրիյարի տեսական դրույթները Փ․Ուիրի «Թրումանի Շոուն» ֆիլմում:
Մեր նպատակը ենթադրում է հետևյալ խնդիրների լուծումը.
• Բացատրել գերիրականություն, սիմուլյացիա և սիմուլյակր ֆենոմենները
համաձայն Ժ․Բոդրիյարի տեսության և պարզել դրանց դրսևորումները
ժամանակակից արվեստում,
• Վերհանել վերոնշյալ ֆենոմենների դրսևորումները Փ․Ուիրի «Թրումանի
Շոուն» ֆիլմում։

4
 Աշխատանքի արդիականությունը պայմանավորված է նորագույն
տեխնոլոգիաների՝ հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում գերիշխող տեղ
գրավելու հանգամանքով ու դրանց ազդեցությամբ ի հայտ եկող խնդիրներով,
որոնցից են գերիրականությունն ու սիմուլյացիան։

5
 ԳԼՈՒԽ 1. ՍԻՄՈՒԼՅԱԿՐԵՐԻ ԵՎ ՍԻՄՈՒԼՅԱՑԻԱՅԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆՆ
ՈՒ ԴՐԱ ԱՐՏԱՑՈԼՈՒՄԸ XX-XXI ԴԴ․ ԱՐՎԵՍՏՈՒՄ

ԳԼՈՒԽ 1.1 ՍԻՄՈՒԼՅԱԿՐԵՐԻ ԵՎ ՍԻՄՈՒԼՅԱՑԻԱՅԻ ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ

ԴՐՈՒՅԹՆԵՐԸ

1981թ-ին լույս է տեսնում Ժան Բոդրիյարի «Սիմուլյակրեր և Սիմուլյացիա»

աշխատությունը, որ հեղինակը կնքել էր հետևյալ նախաբանով՝ «Սիմուլյակրը երբեք
այն չէ, ինչը թաքցնում է իրականությունը, դա իրականությունն է, որը թաքցնում է իր
գոյությունը: Սիմուլյակրը ճշմարտությունն է»: Նախաբանը որևէ տեղից վերցված չէ,
Բոդրիյարն ինքն է գրել այն: Այսինքն` նախաբանը նույնպես սիմուլյակր է:
«Սիմուլյակր» եզրույթն առաջին անգամ գործածության մեջ է դրել ֆրանսիացի
փիլիսոփա, գրող Ժորժ Բատայը, սակայն սիմուլյակրի տեսությանն առաջին անգամ
հանդիպում ենք դեռևս Պլատոնի «Պետություն» (ՄԹԱ 360թ) աշխատության մեջ՝
«Քարանձավի առեղծվածը» 1 գրքում: Պլատոնը խոսում է այնպիսի կրկնօրինակների
գոյության մասին, որոնք ոչ ամբողջությամբ են արտացոլում իրերի էությունը: Այս
կրկնօրինակները Պլատոնն անվանում էր էտալոններ: Նա ասում էր, որ «մարդը
կանգնած է քարանձավում՝ մեջքով դեպի արտաքին աշխարհ տանող մուտքը»:
Մարդու դիմաց պատ է, իսկ պատի վրա՝ հետքեր և արտացոլանքներ: Պատի վրա
տեղի ունեցող ամեն ինչ, ըստ Պլատոնի, հենց այն կյանքն է, որը մենք ապրում ենք:
Իսկ այն կյանքը, որը տեղի է ունենում մեր մեջքի հետևում, իրականությունն է, և մենք
այն չենք տեսնում: Ըստ Պլատոնի՝ մարդկությունն ապրում է թվացյալ աշխարհում:
Ընդ որում` արվեստն իր բոլոր տեսակներով արտահայտում է մարդու
պատկերացումներն այն աշխարհի/կյանքի մասին, որն ինքը չի տեսնում: Ըստ
Պլատոնի՝ բոլոր մարդիկ նկարիչներ են, որոնք ստեղծում են իրենց մեջքի հետևում
գտնվող կյանքի կրկնօրինակը, այնուհետև կրկնօրինակի կրկնօրինակը, ապա
կրկնօրինակի կրկնօրինակի կրկնօրինակը, և այդպես շարունակ:

1The theory of simulation. "The myth of the cave" of Platon //https://bit.ly/346gKfI (04.04.2020)

6
 Տիեզերքի մասին մտածելիս Պլատոնը միշտ գալիս էր միևնույն
եզրակացությանը, որ հնարավոր է մտքերի ու ձևերի աշխարհի գոյությունը2, որն
ամբողջովին անկախ է նյութական աշխարհից (աշխարհ, որում մենք ենք ապրում):
Ըստ Պլատնոնի՝ ամեն անգամ նժույգ տեսնելիս մենք ընկալում ենք ազնվացեղ
կենդանուն որպես առավել թերի կամ ոչ կատարյալ տարբերակն այն նժույգների,
որոնց մենք հանդիպել ենք մեր «գաղափարների և ձևերի» աշխարհում: Պլատոնը
կարծում է, որ իրական աշխարհը գաղափարների աշխարհն է, որը պարունակում է
իրերի կատարյալ պատկերները: Մենք ծնվել ենք՝ ունենալով իրերի կատարյալ
պատկերները մեր գիտակցության մեջ: Իսկ այն պատիր աշխարհը, որում մենք
ապրում ենք, զգացմունքների աշխարհն է, որը պարունակում է կատարյալ իրերի
թերի արտապատկերումները: Պլատոնի այս դրույթներն ի վերջո հանգեցրին հետևյալ
եզրակացությանը․ «Ամեն ինչ այս աշխարհում սեփական կատարյալ ձևի անկատար
ստվերն է»։3
Նախորդող մի քանի դարերում գիտությունը պատասխանել է մարդկությանը
հուզող գրեթե բոլոր հարցերին և օժտել է մարդուն տեղեկատվությունը ընկալելու և
վերլուծելու հմտություններով։ Այնուամենայնիվ ըստ ֆրանսիացի փիլիսոփա Ռենե
Դեկարտի4՝ այն աշխարհը, որ մենք ընկալում ենք մեր զգայարաններով, մտածված
խաբեություն է:5 17-րդ դարում Դեկարտը ենթադրում էր սատանայի գոյության
հավանականությունը, ով ստեղծել է արտաքին իրականության պատրանքը՝
վերահսկողության տակ առնելու այն ամենը, ինչ մենք տեսնում ու զգում ենք:
Դեկարտը, որն ամենից շատ հայտնի էր իր «Մտածում եմ, ուրեմն գոյություն ունեմ»
թևավոր խոսքով, ասում էր. «Հնարավոր է, որ ես հիմա երազ եմ տեսնում, և որ իմ
բոլոր ընկալումները կեղծ են:»6 Իր «Մեթոդի քննարկում» (“Discourse on the Method”)
աշխատության մեջ Դեկարտը վերստին բարձրացնում է այն հարցը, որով շատ ու
շատ փիլիսոփաներ էին տարված. «Ինչպե՞ս վստահ լինենք, որ այն ամենն, ինչ

2Did Plato know about simulation hypothesis? The World of Ideas and Forms //https://bit.ly/2UGCnQF,
(04.04.2020)
3 Everything in this world is a shadow of its Ideal Form, in the world of Ideas //https://bit.ly/3bRfnUX (04.04.2020)
4 Moravec H. Simulation, Consciousness, Existence․ 1998 //https://bit.ly/3dTleuw (03.04.2020)
5 Philosophy-René Descartes․ The School of Life //https://bit.ly/3aJ3Dn2 (04.04.2020)

6 Thomas M․ What is Simulation Theory and why does it matter? 2020 //https://bit.ly/39IfZKS (04.04.2020)

7
շրջապատում է մեզ, ներառյալ մենք, իրականում գոյություն ունի, այլ ոչ թե երազի
կամ ֆանտազիայի արդյունք է»: Դեկարտը պնդում էր, որ մեր զգայարանները
խորապես անհուսալի են: Օրինակ` ինքը հաստատ չի կարող ասել՝ արդյոք նստած էր
իր սենյակի ճոճաթոռին՝ կրակի առջև, թե պարզապես երազում էր դրա մասին: Բայց
կար մի բան, որում նա հաստատապես վստահ էր: Դեկարտը համոզված էր, որ ինքն
իրականում մտածում էր: Դա նա ապացուցում էր շատ պարզ փաստարկով: Նա չէր
կարող նստել և մտածել՝ արդյոք ինքը գոյություն ունի, թե ոչ, եթե իրականում
գոյություն չունենար:
Ֆրանսիացի փիլիսոփա Ժորժ Բատայի համոզմամբ՝ հասկացությունները ոչ մի
ընդհանրություն չունեն այն իրականության հետ, որ դրանք ներկայացնում են։
Բատայը կարծում էր, որ մարդու գոյությունը սերտորեն կապված է լեզվի հետ,
սակայն խոսել գոյության մասին, դեռևս չի նշանակում ճշգրտորեն ցույց տալ
գոյությունը․ «…Մենք հայտնում ենք միայն խղճուկ մնացուկներն այն ամենի, ինչ
մտադրվում ենք հայտնել»։ Փաստորեն ըստ Բատայի՝ ստեղծվում է մի
իրականություն, որը բացակայում է հաղորդագրության մեջ։7
Ֆրանսիացի փիլիսոփա Ժիլ Դըլյոզը սիմուլյակրի իր բացատրությունը տալիս
նշում է, որ մարդն ինքնին սիմույակր է, քանի որ Աստված ստեղծել է մարդուն իր իսկ
կերպարով և նմանությամբ, սակայն մեղանչելիս նա կորցնում է այդ նմանությունը՝
միաժամանակ պահպանելով ֆիզիկական կերպարը: Այսպիսով՝ բոլորս վերածվում
ենք սիմուլյակրի:
Ըստ Ժ․Բոդրիյարի՝ սիմուլյակրին բնորոշ ամենագլխավոր գիծը իրականության
բացակայության քողարկումն է: Սովորական միջավայրն արհեստական միջավայրի
հետ համեմատելիս ակնհայտորեն իրական է թվում, և հենց դրանում է թակարդը:
Բոդրիյարը սիմուլյակր էր համարում համաշխարհային քաղաքականությունը,
որտեղ իշխանությունը սիմուլացնում է իշխանություն, ընդդիմությունը՝
դիմադրություն: Մեդիան միայն կրակին յուղ է ավելացնում: Այն միայն նմանակում է
հաղորդակցման ակտը առանց վերլուծելու, իսկ հաղորդվող տեղեկատվությունն
իմաստ չունի:

7КурмелеваЕ.М., Мещерякова Л.Ю., СИМУЛЯКР И ОБЩЕСТВО В СОВРЕМЕННОЙ СОЦИАЛЬНОЙ

ТЕОРИИ // file:///C:/Users/Lus/Downloads/simulyakr-i-obshestvo-v-sovremennoy-sotsialnoy-teorii.pdf
(02.05.2020)

8
 Կախված իրավիճակից՝ սիմուլյակր գաղափարի ընկալումը փոխվում է:
Սիմուլյակըր կարող է դիտարկվել որպես արտացոլանք, տեսիլք, ստվեր,
նմանություն, նմանակ․ բոլոր դեպքերում էլ, փաստորեն, առկա է վերարտադրման
գործոնը: Ինչ վերաբերում է սիմուլյացիայի գործընթացին, ապա լատիներենից
սիմուլյացիան թարգմանվում է որպես խաբկանք՝ նմանակման և ձևականության
միջոցով: Բոդրիյարը ժամանակակից իրականության մեջ սիմուլյակրը դիտարկելիս
հարցականի տակ է դնում՝ արդյոք սիմուլյակրերը գիտակցաբար են ենթարկվում
սիմուլյացիայի, թե ոչ: Բոդրիյարը սիմուլյակրը սահմանում է որպես միջոց, որը
թաքցնում է իրականության բացակայությունը: Այսինքն՝ իրականությունն ինքնին
գոյություն չունի, գոյություն ունի միայն սիմուլյակրը: Հենց այսպես է դիտարկվում
պոստմոդերնիզմի իրականությունը Ժան Բոդրիյարի տեսության մեջ:
Բոդրիյարն առանձնացնում է սիմուլյակրի մի քանի մակարդակներ․
1. Իրականության մակարդակ, որում իրականությունն այնպիսին է, ինչպիսին
մենք արդեն սովոր ենք ընկալել՝ հիմնվելով մեր զգացմունքների վրա:
2. Կրկնօրինակի մակարդակ. սա իրականի/օրիգինալի արտացոլման սկիզբն է,
պատկերներ, որոնք ֆիզիկապես նման են իրականին, սակայն խեղաթյուրում
են օրիգինալի էությունը:
3. Նշանների և խորհրդանշանների մակարդակ. նշանը նշանակյալի
երկկողմ/երկմաս (binary) հակդրությունն է: Նշանակյալը/ռեֆերենտն ինքնին
իրականությունն է, և ցանկացած նշան մեզ կապում է իրականին: Երբ խոսվում
է որևէ բանի պատկերացման մասին, ուղիղ կապ է ստեղծվում որևէ իրական
օբյեկտի հետ, քանի որ մարդը պատկերացնում ու մտովի ստեղծում է որոշակի
ձև, որն իրեն մինչ այդ տրվել է իրականության մակարդակում: Սիմուլյակրը
նույնպես նշան է, սակայն նրանում բացակայում է նշանակիչը: Կա միայն
նշանակյալ առանց նշանակչի: Այս դեպքում ուղիղ կապ իրականության հետ չի
ստեղծվում: Այսինքն՝ սիմուլյակրը թաքցնում է իրականության
բացակայությունը և փոխարինում այն կեղծ իրականությամբ:8

8Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 6-9

9
 Սիմուլյակրի դեպքում անհնար է դառնում տարբերակել ճշմարիտն ու սխալը,
բարոյականն ու անբարոյականը: Սիմուլյացիան, հետևաբար, իրականության
պատրանքների ստեղծումն է: Իրականություն որպես այդպիսին գոյություն չունի, կա
միայն պատրանքների ստեղծման գործընթացը:
Բերենք սիմուլյացիայի օրինակ. առավոտյան արթնանում ենք և որոշում, որ
աշխատանքի չենք գնալու: Այցելում ենք բժշկի և տեղեկանք խնդրում: Բժշկի մոտ
ձևանում ենք հիվանդ, հազում և փռշտում, պատմում, որ ամբողջ գիշեր ունեցել ենք
բարձր ջերմություն։ Այսպիսով՝ մենք սիմուլացնում ենք հիվանդությունը: Ըստ
Բոդրիյարի՝ մենք ապրում ենք ամբողջական սիմուլացիայի ժամանակաշրջանում,
որտեղ բացարձակապես ամեն ինչ սիմուլացվում Է: Այդ սիմուլյացիան նա
հայտնաբերում է ամենուրեք․ մարդկային հարաբերություններում, մշակույթում,
արվեստում, քաղաքականության մեջ և այլուր: Բոդրիյարը հայտարարում է, որ
մերօրյա մարդը ոչ թե գործ ունի իրականության հետ, այլ՝ գերիրականության, որն
առավել իրական է ընկալվում, քան իրականությունն ինքնին կա: Նա պնդում է, որ
այսօր սիմուլյացիաները, հասնելով իրենց գագաթնակետին, խեղաթյուրել են
իրականության մեր ընկալումը, որն էլ հենց նա համարում է գերիրական: Ամեն ինչի
ներկայացումն այնքան իրական է, որ դժվար է տարբերակել պարզապես
ներկայացման նմուշից: Մյուս կողմից, մարդն ինքը աշխարհը մտովի բաժանում է
երկու մասի. առաջինը՝ իրական և շոշափելի, որում ինքն է ապրում, երկրորդը՝
երազային, որում կցանկանար ապրել։ Արդյունքում՝ մարդը կորցնում է երկու
աշխարհները տարբերակելու ունակությունը, ինչն էլ տանում է հոգեբանական
գերիրականության ստեղծմանը։ Գերիրականությունն այն է, որում իրականն ու
հնարովին հանդես են գալիս միախառնված, և չկա հստակ տարբերակում՝ որտեղ են
նրանք սկսում և որտեղ ավարտվում։
Գերիրականությունը հիմնականում արտացոլվում է վիզուալ լեզվի՝
գովազդների միջոցով, որոնց թիրախն են հանդիսանում մարդկային էմոցիաները։
Գերիրականության լեզուն գործում է ոչ թե նշանների, այլ պատկերների
միջոցով, ինչի հետևանքով մեծանում է արձագանքի հավանականությունը։
Պատկերները հեշտությամբ խոսում են ցանկությունների և կարիքների հետ՝
տեղափոխելով մարդուն գերիրական աշխարհ։ «Իրականը մեզ համար միշտ էլ եղել է

10
ուտոպիա, սակայն ներկայումս այդ ուտոպիան անհնար է գտնել, քանի որ դրա
մասին մտածելը նման է կորած բանի մասին երազելուն»9,- նշում է Ժան Բոդրիյարը։
Որպեսզի ներկայացնի իրականի և սիմուլացվածի տարբերությունը, Բոդրիյարն
առաջարկում է հիվանդության օրինակը: Իսկապես հիվանդ մարդը պարզապես
մնում է անկողնում՝ առանց որևէ ախտանշաններ ի ցույց դնելու, մինչ սիմուլյակրը
դիտմամբ ցուցադրում է ախտանշանները: Ինչպե՞ս հասկանալ մի մարդու, որը
համոզված է, որ ինքը հիվանդ է, և ում ախտանիշները անհետանում են, երբ նրան
կեղծ դեղ են տալիս: Հենց սա է Բոդրիյարը համարում սիմուլյացիայի
ամենաարտահայտիչ հատկությունը՝ գոյություն չունեցող երևույթների նմանակումը:
Թաքցնել՝«dissimuler», նշանակում է ձևացնել, որ չունես այն, ինչն ունես իրականում:
Սիմուլացնել՝ «simuler», նշանակում է ձևացնել, որ ունես այն, ինչն իրականում
գոյություն չունի: Առաջինը տանում է դեպի գոյություն, երկրորդը՝ բացակայություն:
Այնուամենայնիվ, ըստ Բոդրիյարի, շատ դժվար է տարբերակել «պատկերացնել
հիվանդությունը» և «սիմուլյացնել հիվանդությունը» երևույթները: Նա, ով
պատկերացնում է հիվանդությունը, կարող է պարզապես պառկել անկողնում, և
ստիպել ինքն իրեն հավատալ նրան, որ ինքը հիվանդ է: Իսկ նա, ով սիմուլյացնում է
հիվանդությունը, ցուցադրում է հիվանդության ախտանիշները: Սիմուլյացիայի
էությունն ըստ փիլիսոփայի նրանում է, որ այն հարցականի տակ է դնում
«իսկականի» տարբերակումը «կեղծիքից» և «պատկերավորից»:10
Բոդրիյարն ընդլայնում է իր դիտարկումները՝ ներկայացնելով դեպքեր
աստվածաբանությունից: Օրինակ՝ աստվածային երևույթը կարող է ներկայացվել
պատկերով. բոլորս գիտենք՝ ինչ տեսք ունեն սրբերի պատկերները, թեպետ նրանց ոչ
ոք երբեք չի տեսել, դրանք ստեղծվել են մի շարք գաղափարախոսությունների հիման
վրա:11 Հետո նա անդրադառնում է պատկերացմանը, դիտարկում հայտնի
զվարճանքի վայրերը, ինչպիսիններից է Դիսնեյլենդը: Իր «Սիմուլյակր և
Սիմուլյացիա» աշխատության մեջ Բոդրիյարը ներկայացնում է Դիսնեյլենդը12՝ որպես
մարդու պատկերացումների արդյունքում ստեղծված միջավայր՝ «imaginary world»,

9Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C 94

10Նույն տեղում, էջ 10
11Նույն տեղում, էջ 10

12Նույն տեղում, էջ 31-34

11
որտեղ մարդկանց փորձում են համոզել, որ իրենց շրջապատող ամեն ինչ իրական է։
Բոդրիյարը կարծում է, որ Լոս Անջելեսը ոչ թե իրական է, այլ՝ գերիրական։
Դիսնեյլենդը մի շարք սարքավորումների շղթա է, որը փորձում է սիմուլյացնել
իրականությունը։ Սա բնորոշ է ամերիկյան արժեքներին և կյանքի ամերիկյան
մոդելին, որը վաղուց է հակված նախապատվությունը գերիրականին տալուն։
Այնուհետև նա անցում է կատարում 1971 թվականի հեռուստատեսության
սիմուլյացիային՝ դիտարկելով մի հեռուստասերիալ, որում ներկայացվում էր
ամերիկյան ընտանիքի առօրյան շուրջ 20 միլիոնանոց հանդիսատեսի համար:
Բոդրիյարը որակում է հեռուստասերիալի կապն իրականության հետ որպես
աբսուրդային, քանի որ տեսախցիկների առկայությունն անհերքելիորեն ձևավորում է
ընտանիքի անդամների պահվածքն ու գործողությունները: Նա պնդում է, որ
հեռուստատեսությունը չպետք է համարել միջոց, որն ազդում է մեզ վրա, քանի որ
մենք ենք ազդում հեռուստատեսության վրա: Բոդրիյարն անդրադառնում է սառը
պատերազմին. զանգվածային կործանման վտանգը բացառում է հակամարտությունը
և հեղափոխությունը ու ստեղծում բարեփոխումների և հետաձգումների անփոփոխ
մի համակարգ: Մարդիկ սկսում են լարվածությամբ և վախով սպասել մի
իրադարձության, որը երբեք տեղի չի ունենալու: Տիեզերքն ու միջուկային զենքերը ոչ
մի լավ բանի չեն հանգեցնում, սակայն միաժամանակ համագործակցության,
փոխզիջումների և անվտանգության երաշխիքն են: Լուսնի վրա քայլելը չէր, որ
բոլորին ոգեշնչեց, այլ համակարգի կողմից ցուցադրվող վերահսկողությունը:
Բոդրիյարը նկատում է, որ հաղթանակն ու պարտությունն այլևս ոչինչ չեն
նշանակում, բացի լրատվության կողմից դրանց տրված հարաբերական և կողմնակալ
մեկնաբանությունից: Սրա ապացույցն է այն, որ Վիետնամը պատերազմից հետո
կայուն համակեցություն պահպանեց Չինաստանի և Միացյալ Նահանգների հետ:
Նույնն է նրա գնահատականը նաև հոլոքոստի զոհերի հիշատակումների
վերաբերյալ, որոնք ոչ թե հարգանքի կամ ցավի նշան են, այլ ծառայում են որպես
քաղաքական գործիք կամ սպառնալիք: Մեդիան, գովազդը ու դրանց մանիպուլացնող
ազդեցությունը վերլուծելուց հետո Բոդրիյարը նկատում է, որ տեղեկատվության
քանակի զգալի աճի հետ կորում է տեղեկատվության իմաստն ու էությունը: Նա
դիտարկում է երեք հավանականություն.

12
 1. Տեղեկատվության հոսքը չափազանց արագ է որևէ նշանակություն/իմաստ
ունենալու համար:
2. Տեղեկատվությունը բացառապես տեխնիկական է և իմաստազուրկ:
3. Տեղեկատվությունը ուղղակիորեն կործանում է նշանակությունն ու
կարևորությունը:13
Բոդրիյարը երրորդ կետի կողմնակիցն է: Նա բացասական է տրամադրված
մեդիայի նկատմամբ՝ պատճառաբանելով, որ այն հասարակական շարժումները
լուսաբանելիս իրականում ավելի շատ չեզոքացնում և արժեզրկում է դրանք, քան
նշանավորում: Բանն այն է, որ մեդիան մատուցում է պարզեցված համատեքստ, որն
ընդունակ չէ դեպքերը ճիշտ մեկնաբանելու և հավանական զարգացում
կանխատեսելու: Այն վերածում է իրադարձությունը սիմուլյացիայի, որը ստեղծում է
արհեստական աջակցության պատկեր, ինչը մենք՝ զգացմունքային
հեռուստադիտողներս, շփոթում ենք իրականի հետ:
Նշանակության կորստի մասին Բոդրիյարը խոսում է նաև կրթության
համատեքստում՝ քննադատական գնահատական տալով բարձրագույն կրթությանը՝
որակելով այն որպես ոչ-գործնական, առանց մշակութային բաղադրիչի և գիտություն
չհետապնդող:14 Բարձրագույն ուսումնական հաստատություններն այսօր
դիպլոմները փոխանակում են արժույթի հետ: Կրթության գործընթացը վաճառքի
վերածելը սիմուլյացիայի ամենացայտուն դրսևորումներից է: Բոլորս սիրում ենք
շնորհավորանքներ հղել համալսարան «ընդունվելու» կապակցությամբ: Նույն
տրամաբանությամբ կարող ենք շնորհավորել այլ «նվաճումների» համար, ինչպիսին
են մարզասրահ հաճախելը, հեռուստաալիքի բաժանորդագրվելը, ռեստորանում
ճաշելը կամ ճանապարհորդելը: Չէ՞ որ սրանք նույնպես որոշակի վճարի դիմաց
տրված պարգևներ են: Այն, ինչ գումարի միջոցով հասանելի է բոլորին, կորցնում է իր
իմաստը: Կրթությունը և դիպլոմավորումն առավել նշանակալից կլինեին սեղմ թվով
անձանց տրվելու դեպքում: Այդ դեպքում չէր աղավաղվի գիտությամբ զբաղվող
մարդու կոչումը կամ նրա մասին պատկերացումները: Կարգը պահպանվում է, քանի
որ այն փոխշահավետ է ուսանողների, դասախոսների և կրթական

13Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 110

14Նույն տեղում, էջ 190

13
հաստատությունների համար: Սակայն որքան շատ մարդ ակադեմիական
հմտություններ ունենա, այնքան ակադեմիական կրթությունը կիմաստազրկվի: Իսկ
համալսարանները ժամանակի ընթացքում վերածվել են հասարակական և
քաղաքական արժեքների ձևավորման նոր լաբորատորիաների:
Այսպես, Բոդրիյարը սիմուլյակրը ներկայացնում է երեք կարգով.
1. Բնական՝ հիմնված օրիգինալի պատկերման, կրկնօրինակաման կամ
պատճենահանման վրա, որը նպատակ ունի ստեղծելու իդեալներ:
2. Արտադրողական՝ հիմնված նյութականացման և ընդլայնման վրա:
3. Սիմուլացիոն, որն օգտագործում է տեղեկատվությունը բացարձակ
վերահսկողություն սահմանելու համար:15
Բոդրիյարը կարծում է, որ երկրորդ տարբերակն արտահայտվում է
ավանդական գիտաֆանտաստիկայի ժանրում, օրինակ՝ Ժյուլ Վեռնի հետազոտական
պատմվածքները: Բոդրիյարը նշում է, որ «գիտաֆանտաստիկան վաղվա
իրականությունն է» ասույթը փոփոխության է ենթարկվել գլոբալիզացման
արդյունքում: Քանի որ ամեն ինչ արդեն հասանելի է բոլորին, և բացահայտելու շատ
բան չի մնացել, մարդկությունն արդեն կորցնում է երևակայելու/պատկերացնելու
անհրաժեշտությունն ու ունակությունը, և գիտաֆանտաստիկան, որպես գրական
ճյուղ, կորցնում է իր արդիականությունը:
Մեր աշխատանքի այս մասում հարկ ենք համարում անդրադառնալ նաև
պոստմոդեռնիզմին, քանի որ Բոդրիյարը համարվում է դրա ամենաազդեցիկ
դեմքերից մեկը, թեև երբ 1990-ականների սկզբին նրան հարցնում են՝ ինչ է
պոստմոդեռնիզմը, նա պատասխանում է․ «Պոստմոդեռնիզմը հնացած ուղղություն է,
և կխնդրեմ՝ իմ անունը չկապել դրա հետ»:16
Բոդրիյարի տեսության կոնցեպտներն ավելի արժեքավոր են այսօր, երբ
մարդկային կյանքում գերիշխում են տեխնոլոգիաները: Ըստ Բոդրիյարի՝ մեր
մշակույթը իրականից նախապատվությունը տվել է սիմուլյացիային, իսկ իրականն
այնքան է կրկնօրինակվել, որ վերացել է: Բոդրիյարը պնդում է, որ ոչինչ գոյություն
չունի ներկայացումից դուրս, և ըստ նրա՝ սիմուլյացիաների գերիրական աշխարհը

15Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 158

16FractalTheory: Baudrillard and the contemporary arts. Jean Baudrillard interviewed by Zurbrugg N. (Paris. April
13th. 1989), p. 17 // https://bit.ly/2Q5PA2R (06/04/2020)

14
միակ աշխարհն է, որում մենք երբևէ ապրել ենք ու կապրենք, քանի որ
ներկայացումները անհնար են դարձնում իրականի տարբերակումը կեղծիքից, որն իր
արտացոլումն է գտնում նաև պոստմոդեռնիզմում: Նա ժամանակակից
հասարակությունը համարում է ոչ թե ավտոմատացված, տեխնոլոգիաների
ազդեցության տակ գտնվող, այլ մեդիայի կողմից դոմինացված: Բոդրիյարի մի շարք
գաղափարներ համարվել են պրովոկացիոն և ապոկալիպտիկ, քանի որ նա երբեք
լուծումներ չի տրամադրում իր կողմից առաջադրված հիմնախնդիրներին, այլ
քննադատում է, թե ինչպես է մեդիան ազդում մարդկային կյանքի որակի, մշակույթի,
պատմության և առհասարակ իրականության վրա:
Սա այն ժամանակաշրջանն է, որի ընթացքում արմատային փոփոխությունների
է ենթարկվում մարդկային արժեհամակարգը։17 Սա այն ժամանակաշրջանն է, երբ
արդյունաբերական և տեխնիկական նվաճումները հասնում են իրենց
գագաթնակետին։ Այս ամենի ազդեցությունն ակնհայտ է արվեստում.
ճարտարապետության, գրականության, կինեմատոգրաֆիայի, գեղանկարչության,
երգարվեստի վրա և մի շարք այլ ոլորտներում։ Դժվար է տալ սահմանում
հետմոդեռնիստական այս ժամանակաշրջանին, քանի որ այն, ինչ տեղի է ունենում,
բազմաշերտ է և բազմանշանակ։ Սա ամեն ինչի ի հայտ գալու և ինքնադրսևորվելու
ժամանակաշրջանն էր։ Պոստմոդեռնիստական ժամանակաշրջանը խառնում է մի
քանի ժանրեր՝ ստեղծելով հիբրիդային իրականություն, որն իրականում գոյություն
չունի։ Հիմնական արծարծվող թեմաներն են շամանիզմը, ուտոպիան և
հակաուտոպիան, կիբերհասարակությունը, գերբնականությունը և վիրտուալ
իրականությունը, որոնք պատկերվում են սատիրայի, սարկազմի, ֆրագմենտացիայի
և ոչ միանշանակ կոմիկական տեխնիկական գործիքների միջոցով։ Այս ամենն իր
բազմաշերտությամբ, ոճական միջոցների, տեսախցիկների աշխատանքի և
խորհրդանշանների միջոցով արտացոլված է նաև «Թրումանի Շոուն» ֆիլմում, որին
կանդրադառնանք մեր աշխատանքի երկրորդ գլխում։
Օքսֆորդի համալսարանի պրոֆեսոր Նիք Բոսթրոմը 2003թ-ին հրապարակված
իր «Արդյո՞ք դուք ապրում եք համակարգչային սիմուլյացիայում»18 հոդվածում նշում

17Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.3

18Bostrom N. Are you living in a computer simulation? // https://stanford.io/3aGonfd (03.04.2020)

15
է, որ գրեթե բոլոր քաղաքակրթությունները տեխնոլոգիապես զարգացվածության
մերօրյա պայմաններում վերանում են մինչև տեխնոլոգիական հասունության
հասնելը: Մի ընդհանրություն կա տեխնոլոգիապես հասուն բոլոր
քաղաքակրթությունների միջև. բոլորն էլ հրաժարվում են սիմուլացնել իրենց
նախնիների իրականությունը: Արդյունքում՝ քաղաքակրթությունը դառնում է ավելի
խոցելի իր ստեղծած տեխնոլոգիաների կողմից: Նիք Բոսթրոմի տեսությանն է հարում
նաև կանադա-ամերիկացի հասարակական գործիչ Իլոն Մասկը, ով պնդում է, որ
մենք ապրում ենք համակարգչային սիմուլյացիայում: Նա դիտարկում է վերջին երեք
տասնամյակների ընթացքում համակարգչային խաղերի զարգացումը և պարզ
վիրտուալ պատկերներից անցումը դեպի 3D անիմացիոն իրականություն, կարծում է,
որ 10.000 տարի հետո քաղաքակրթությունը հավանաբար վերացած կլինի: Դա կարող
է լինել ինքավերականգնվող և բազմացող ռոբոտների պատճառով, կամ կլիմայի
փոփոխության արդյունքում, բայց Մասկը վստահ է, որ «Եթե մենք շարունակենք
սիմուլացնել այն, ինչ առկա է մեզ շրջապատող աշխարհում, ապա վերջիվերջո
սիմուլացնելու ենք ինքներս մեզ»: Ըստ Մասկի՝ «Քաղաքակրթությունները կամ
ստեղծելու են այնպիսի սիմուլյացիաներ, որոնք հնարավոր չի լինելու տարբերակել
իրականից, կամ դադարելու են գոյություն ունենալ»:19
Այսպիսով՝ տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ներգործությամբ ստեղծված
սիմուլյակրերի ու սիմուլյացիայի միջոցով կերտվում է մի իրականություն, որը
խեղաթյուրում է օբյեկտիվ իրականության պատկերը՝ թաքցնելով վերջինիս
բացակայությունը և վերածվելով գերիրականության։

19Is life a video game? | Elon Musk | Code Conference 2016 // https://bit.ly/2xJJwqj (04.04.2020)

16
 ԳԼՈՒԽ 1.2 Ժ. ԲՈԴՐԻՅԱՐԻ ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ XX-XXI ԴԴ․
ԱՐՎԵՍՏԻ ՎՐԱ

Արվեստում Բոդրիյարի տեսության ազդեցությունը քննելիս նկատում ենք, որ

այն միայն ակնարկված է և երբեք ակնհայտորեն հղված չէ: Բոդրիյարը իսկապես
հեղինակություն է եղել արվեստագետների շրջանում, նրանք փորձել են հետևել նրա
օրինակին, բայց փիլիսոփայի հետ երբեք ուղղակի կապ չեն ունեցել:
Այնուամենայնիվ, Բոդրիյարի գաղափարները տարածվում են արվեստի գերիրական
և 1980-ականներին ի հայտ եկած ամերիկյան փոփ, նեո-գեո ուղղությունների վրա:20
Նման պատկերը հավանաբար Բոդրիյարի գրելաոճի արդյունքն է: Նրա
աշխատանքները կարծես նախատեսված չեն կիրառվելու համար: Բոդրիյարին պետք
է ընկալել որպես «օբյեկտ, որը հնարավորություն է տալիս ստեղծելու մեկ ուրիշ
օբյեկտ»:
Բոդրիյարն արվեստը հաճախ դիտում էր որպես փախուստ իրականությունից,
կամ բանալի, որով կբացենք մեզ շրջապատող աշխարհի մի շարք գաղտնիքների
դռներ: Սա հատկապես ճիշտ էր հիպերռեալիստիկ արվեստի դեպքում, որտեղ
իրականի և արվեստի միջև սահմանը գործնականում ջնջված էր:
Ժամանակակից արվեստը Բոդրիյարի համար արվեստի բախումն է աշխարհի
հետ: Արվեստը խաղում է աշխարհի հետ: Կարող է կրկնօրինակել այն պարոդիայի
միջոցով, նկարազարդել այն, սիմուլացնել, փոփոխել, բայց երբեք չխախտել աշխարհի
կարգը: Ռեալիստ արվեստագետը, ըստ Բոդրիյարի, ցույց է տալիս՝ ինչպես է
սիմուլյակրը կրկնօրինակում իրականությունը և այն գործընթացը, որով
աստիճանաբար դժվարանում է սիմուլյակրի և իրականության միջև տարբերությունը
գտնելը, և որում գերիրական մոդելները դոմինացնում և սահմանում են
հասարակական կյանքը։
Բոդրիյարը կարծում էր, որ արվեստում պետք է տիրապետել երկու
կարևորագույն գործառույթի՝ քննադատական և ինքնավերականգնողական, որոնց
էությունը դեպի իրականություն վերադառնալու մեջ է: Նրա հետաքրքրության

20 Kellner D․ Jean Baudrillard and Art // https://bit.ly/2TXqx35 (05.04.2020)

17
առարկան միշտ եղել է ոչ-էսթետիկը, մետաֆիզիկականը: Այն փաստը, որ նրա
«Սիմուլյակրեր և Սիմուլյացիա» տեսությունը դարձավ շատ և շատ
աշխատությունների, ստեղծագործությունների և ֆիլմերի թեմա, զարմացրեց անգամ
իրեն՝ Բոդրիյարին, քանի որ, ըստ նրա, սիմուլյացիան հղում է մի աշխարհի, որտեղից
վաղուց անհետացել են բոլոր հղումները: Հարկ է նշել, որ ֆրանսիական
սոցիոլոգիական հասարակությունը հաճախ է Բոդրիյարին մեղադրել իր
տեսություններում ոչ էմպիրիկ լինելու մեջ, իսկ Բոդրիյարը, մեկ անգամ չէ, որ
կամավոր կերպով հրաժարվել է փիլիսոփայի կոչումից: Այնուամենայնիվ, ավելի ուշ
Բոդրիյարը խոստովանում է, որ ինքն իր կամքից անկախ գործել է որպես արվեստի
քննադատ՝ ոչ այնքան մտահոգ լինելով արվեստով, որքան դրա կողմից
իրականության խեղաթյուրմամբ: Իհարկե, զարմանալի է, որ արվեստագետները
որպես քննադատություն են դիտարկում այն, ինչն այնքան էլ իրենց հետ կապ չունի։
Նույն սկզբունքով է գործում նաև արվեստը, քանի որ ինքնություն է տալիս նրան, ով
դրանից զուրկ է: Բոդրիյարին դեպի սիմուլյակրն ու սիմուլյացիան է ձգել նշանների
միջոցով իրականացվող մուտացիան: Սա նրա համար ինչ-որ ինտելեկտուալ,
մետաֆիզիկական երևույթ էր: Բոդրիյարի համար սիմուլյացիան պատմական մի
իրադարձություն էր, ժայթքում: Իսկ Նյու Յորքի «սիմուլյացիոնիստ»
արվեստագետները դա հաշվի չէին առնում և թեմային մոտենում էին իրենց
մակերեսային ընկալմամբ: Բոլորից առանձնանում էր միայն Էնդի Ուորհոլը, բայց ոչ
որպես Նյու Յորքցի մի արվեստագետ, որը պարզապես կրկնում և վերարտադրում էր
սիմուլյացիայի մի շարք դրսևորումներ, այլ մի արվեստագետ, ով իր աշխատանքով
մեկնաբանում էր ժամանակակից ամերիկյան հասարակությունը և նշաններով ցույց
տալիս այն արժեքները, որոնց վրա հիմնված էր այն: «Միայն հաստատելը, որ մենք
ապրում ենք սիմուլյացիայի որևէ տեսակում, անիմաստ է, քանի որ այդ ժամանակ
մենք կհայտնվենք մահվան նմանվող մի իրավիճակում: Այն պահին, երբ հասկանում
ես, որ դու ինչ-որ սիմուլյացիայի ազդեցության տակ ես, դու այլևս այդ
ազդեցությունից դուրս ես»21,-նշում էր Բոդրիյարը:

21FractalTheory: Baudrillard and the contemporary arts. Jean Baudrillard interviewed by Nicholas Zurbrugg (Paris.
April 13th. 1989) // https://bit.ly/2Q5PA2R (05.04.2020)

18
 Բոդրիյարը հաճախ է նկարագրել սիմուլյակրն արվեստի գործերի,
մասնավորապես՝ Էնդի Ուորհոլի աշխատանքների միջոցով: Այս համատեքստում
սիմուլյակրը օրիգինալի հազարավոր կրկնօրինակներից է։22 Օրինակ՝ «Փիրուզագույն
Մերիլինի» (“Turquoise Marilyn’’) հազարավոր կրկնօրինակները (օրիգինալը գտնվում
է Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստների թանգարանում): Ուորհոլը Մերիլին
Մոնրոյին պատկերել է ամսագրային ոճով: Նա օգտագործել է դատարկ հետին ֆոն,
աչքերը պատկերել է վառ գույներով, ընդգծել շրթունքներն ու ականջօղերը:
Դիմանկարը ստեղծվել է Մոնրոյի ինքնասպանությունից հետո և արտահայտում է
այն բոլոր հատկանշական կողմերը, որոնցով մարդիկ հիշում են Մոնրոյին:
Ուորհոլը որոշում էր կայացրել նկարել «Փիրուզագույն Մերիլինին» քանի որ
նրա համար գրավիչ էր այն, որ Մերիլին Մոնրոն, լինելով իր կարիերայի
գագաթնակետին, ունենալով համբավ և հարստություն, որոնց մասին շատերն էին
երազում, ինքնասպանություն գործելու որոշում էր կայացրել:
Սիմուլյացիայի և գերիրականության տեսություններն արվեստում ի հայտ եկան
1970-1980 ականներին՝ ազդելով համաշխարհային արվեստի մի շարք
ուղղությունների վրա: Հետևաբար Բոդրիյարն ինքնին ընկալվեց որպես այդ
տեսության փորձագետ ժամանակակից արվեստի աշխարհում: Նրա՝ սիմուլակրի
տարբեր փուլերի բացատրությունները կիրառվեցին արվեստի պատմության մեջ, իսկ
սիմուլյացիայի վերլուծությունները տեղ գտան արվեստի գործերում՝ համբավ
բերելով նրան արվեստի ավանգարդ տեսակներում: Որդեգրելով Բոդրիյարի
տեսության գաղափարները, գերիրական-սիմուլացիոնիստ կամ նեո-գեո
գեղանկարիչները, որոնցից էր, օրինակ, Ջեֆ Հելին (Jeff Hally), չէին փորձում
ներկայացնել ինչ-որ օբյեկտներ կամ հասարակական իրականությունը, այլ
աբստրակտ նշանների միջոցով վերարտադրում էին գերիրական մոդելներ կամ
սիմուլյացիաներ: Բոդրիյարը հեռու էր մնում նմանատիպ շարժումներից, սակայն
հաճախ էր անվանվում պոստմոդեռն-սիմուլացիոն արվեստի մարգարե:
Ռոշենբերգն ու Ուորհոլն ունակ էին կերտելու ինքնատիպ գործեր,
ներկայացնելու արվեստի ճշմարիտ կողմը: Նրանք պատկերում էին ոչ թե աշխարհը,

22Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.8

19
այլ մարդուն իր ամբողջ մանրակրկտությամբ՝ ներառյալ գծեր, բծեր և այլն: Միևնույն
ժամանակ, ամենն, ինչ ներկայացնում են, կրկնօրինակելով աշխարհը, դառնում է
կրկնություն, գործողության անորոշ կրկնօրինակում ժամանակի մեջ: Փաստորեն ոչ
թե ներկայացվում է աշխարհը, այլ նշանների միջոցով վերարտադրվում են
կրկնություններ, պատկերներ: Այս գործընթացը բացահայտում է նաև Բոդրիյարի
խորհրդածություններն այն մասին, որ արվեստի գործառույթը աշխարհի
վերընկալումն է, տեսակետների թարմացումը, որը ճանապարհ կբացի դեպի
իրականը: Ուստի Բոդրիյարը մեկնաբանում է գեղանկարչությունը որպես նշանային
մշակույթին բնորոշ ուղղություն:
Սակայն 1980-ականներին Բոդրիյարն իր ուշադրությունը սևեռեց
մետաֆիզիկայի վրա՝ փոխելով արվեստի մասին իր ընկալումները, համոզված
լինելով, որ այն սպառել է իրեն։ Նրան սկսեցին ասոցացնել «Արվեստի վախճանը»
տեսության հետ: Նա պնդում էր, որ արվեստի ոլորտում ցանկացած դրսևորում
սպառել է իրեն, իսկ արվեստը կորցրել է իր գործառույթները:
Բոդրիյարի տեսությունն ազդել է նաև ժամանակակից կինեմատոգրաֆիայի
վրա և քանի որ ֆիլմերը վիզուալ են, նրանք ամենամեծ ազդեցությունն են ունենում
մտածողության վրա։
1999 թվականին նկարահանված «Մատրիցա» ֆիլմում (The Matrix, Andy
Wachowski and Lana Wachowski) ամբողջովին արտացոլված են Բոդրիյարի
«Սիմուլյակր և սիմուլյացիա» տեսության դրույթները: «Մատրիցա»-ն պատմում է մոտ
ապագայի մասին, որում մարդկային հասարակությունը իրենից ներկայացնում է
սիմուլյացիա՝ կոդավորված համակարգիչների միջոցով: Ֆիլմի ռեժիսորները՝
Վաչովսկիները, այնքան էին տարված Բոդրիյարի տեսությամբ, որ անգամ փորձել են
կապ հաստատել նրա հետ, և խորհուրդ հարցնել սցենարի շարունակության հետ
կապված, սակայն Բոդրիյարը մերժել է: Բոդրիյարի գերիրականության և սիմուլյակրի
տեսությունը բացատրում է՝ ինչպես է հասարակությունը, տարված լինելով
տեխնոլոգիաներով, ստեղծում արհեստական իրականություն: «Մատրիցա» ֆիլմը
մեկ քայլ առաջ է անցնում տեսությունից և ցույց տալիս, թե ինչպես են մարդիկ
դառնում տեխնոլոգիաների ստրուկը: Ապստամբները, որոնք փորձում են մարդկանց
ազատել ստրկությունից, առաջարկում են ընտրել կարմիր կամ կապույտ հաբը՝

20
հնարավորություն տալով մնալ մատրիցայում կամ վերացնել այն: Մարդիկ, որոնք
ընտրում են կարմիր հաբը, ընտրում են մատրիցան, քանի որ այն արդեն իրական էր
դարձել իրենց համար, և իրականությունն արդեն ոչ մի նշանակություն չուներ: Սա
Բոդրիյարի հիմնական վախերից էր: Նա զգում էր, որ մարդկությունը մի օր կհասնի,
կամ արդեն հասել է մի այնպիսի վիճակի, որում սիմուլյացիան առավել
նշանակություն ունի, քան իրականությունը:
Թեև Բոդրիյարն այնքան էլ մեծ ուշադրություն չդարձրեց ֆիլմին, սակայն նշեց,
որ ֆիլմն իր բնույթով առավել մոտ էր իր տեսության դասական՝ պլատոնիկ
մեկնաբանությանը: Այնուամենայնիվ «Մատրիցա»-ն մի ֆիլմ էր, որի ստեղծմանը
ոգեշնչել էին Բոդրիյարի գաղափարները:
Անդրադառնանք մեկ այլ ֆիլմի, որում արտացոլված են Բոդրիյարի
գաղափարները։ Խոսքը ամերիկացի կինոռեժիսոր Սթիվեն Սփիլբերգի 2001թ․-ին
նկարահանված «Արհեստական բանականություն» (A.I. Artificial Intelligence 2001,
Steven Spielberg) ֆիլմի մասին է։ Սփիլբերգն իր գործունեության ամենաբուռն փուլում
ստեղծում էր ֆիլմեր ընտանիքների բաժանման և միավորման թեմաներով, որոնց
թվին է պատկանում նաև վերոնշյալ ֆիլմը։ Այն պատմում է մի ընտանիքի մասին, որը
ռոբոտ-երեխա է որդեգրում, որպեսզի լցնի այն դատարկությունը, որն ի հայտ էր եկել
նրանց միակ որդու՝ կոմայի մեջ լինելու հետևանքով: Ֆիլմի վերնագիրն ուղղակիորեն
կապված է Բոդրիյարի տեսության հետ: Դեյվիդը՝ ռոբոտ-երեխան, սովորում է զգալ
ինչպես մարդիկ և աչքի է ընկնում այլ երեխաների մեջ իր գիտական
կարողություններով: Ֆիլմը ցույց է տալիս, թե ինչպես է սիմուլյացիան փոխարինում
իրականությանը, և ինչպես են իրականության և սիմուլյացիայի միջև սահմանները
խեղաթյուրվում: Իսկ երբ մարդիկ փորձում են ազատվել ռոբոտներից, չեն
կարողանում չեզոքացնել ստեղծված էմոցիոնալ կապը, ինչն առավել դժվարացնում է
սիմուլյացիայի մերժումը:
Այսպիսով՝ քանի որ սիմուլյակրն ու սիմուլյացիան մեծապես կապված է
պատկերների հետ, դրանք իրենց ազդեցությունն են ունեցել մասնավորապես
վիզուալ արվեստի վրա, որոնցից են նեո-գեո և փոփ-արտ գեղանկարչական ոճերն ու
կինեմատոգրաֆիան։

21
 ԳԼՈՒԽ 2․ Ժ.ԲՈԴՐԻՅԱՐԻ ՍԻՄՈՒԼՅԱԿՐԵՐԻ ԵՎ ՍԻՄՈՒԼՅԱՑԻԱՅԻ
ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԴՐՈՒՅԹՆԵՐԻ ԱՐՏԱՑՈԼՈՒՄԸ Փ. ՈՒԻՐԻ «ԹՐՈՒՄԱՆԻ
ՇՈՈՒՆ» ՖԻԼՄՈԻՄ

Ավստրալական ֆիլմարդյունաբերության մեջ «նոր ալիքներ» բարձրացրած

ռեժիսոր Փիթըր Ուիրը 1998 թվականին ստեղծում է «Թրումանի Շոուն» ֆիլմը, որի
գլխավոր հերոս Թրուման Բյորբանկն առաջին հայացքից սովորական կյանքով
ապրող հասարակ մի մարդ է։ Նա չի կարող պատկերացնել անգամ, որ իր
յուրաքանչյուր քայլ վերահսկվում է տեսախցիկների կողմից, իրեն շրջապատող
մարդիկ ընդամենը դերասաններ են, իսկ ինքը՝ համաշխարհային շոուի գլխավոր
գործող անձ։ Ֆիլմում ոչ միայն արտացոլվում է Ժան Բոդրիյարի «գերիրականության»
գաղափարը, այլ նաև քննադատվում է այն սկեպտիցիզմն ու անտարբերությունը, որը
բնորոշ էր հետմոդեռնիստական հասարակությանը։
Դերասանական հմուտ անձնակազմի շնորհիվ Թրումանի համար ստեղծվում է
իրականության չափազանցված մոդել, որտեղ հատուկ նշանների և համակարգված
գործողությունների շնորհիվ հաջողվում է հերոսին համոզել միջանձնային որոշակի
հարաբերությունների գոյության և դեպքերի կանոնավոր զարգացման մեջ։ Մինչև
հերոսի՝ ճշմարտությունն իմանալը «խաղի մասնակիցների համար» կանխատեսելի և
կառավարելի էին գլխավոր հերոսի որոշումներն ու գործողությունները, որին
մեծապես նպաստում էր սցենարիստների կողմից հերոսի բնավորության
դրսևորումներին հապճեպ արձագանքելը։ Դա ակնհայտ է դառնում ֆիլմի առաջին
իսկ դրվագից, երբ Թրումանը դուրս է գալիս տնից, ողջունում հարևաններին և
պատրաստվում մեքենա նստել աշխատանքի գնալու համար: Այնուհետև երկնքից
անհասկանալի մի սարք է ընկնում Sirus (qcanis) մակագրությամբ, որը շոշափելիս
Թրումանը մի պահ հայացքը սևեռում է դեպի երկինք, բայց ոչինչ չի տեսնում:23
Աշխատանքի գնալու ճանապարհին արդեն Թրումանը լսում է օրվա նորությունները,
որտեղ հաղորդվում է, որ Սիհևնի երկնքով թռչող օդանավը անսարքության

23The Truman Show, 03:16-03:50 // https://bit.ly/3f23ON4 (13.01.2020)

22
պատճառով որոշ սարքամասեր է բաց թողել երկնքից, և բարեբախտաբար ոչ ոք չի
տուժել:24
Դիտարկելով կյանքի և շոուի հակադրությունները` առաջին հերթին հարկ է
նշել ազատության գաղափարը, որն առանցքային է թե՛ ֆիլմում, թե՛ Բոդրիյարի
տեսության մեջ։
Նկարագրելով հասարակության ազատության մակարդակը՝ Բոդրիյարը
համեմատում է այն բնության և կենդանական աշխարհի հետ՝ նշելով, որ մեր
պատկերացնումները կենդանական աշխարհի մասին սխալ են: Կենդանիները չունեն
տարածքային ազատություն: Բնության մեջ, որը չունի ո՛չ տարածք, ո՛չ սահմաններ, և
որտեղ բոլորը հնարավորություն ունեն բավարարելու իրենց պահանջները,
ազատությունը սահմանվում է դոմինանտության սկզբունքով: Ազատությունը
գոյություն ունի միայն կապիտալում, կապիտալն է ստեղծել ազատությունը, և հենց
կապիտալն է այն հիմնավորում: Այսպիսով՝ գոյություն ունի որոշակի
հարաբերություն հասարակական արժեքների և մեր պատկերացրած վայրի բնության
միջև: Երկուսում էլ գործում է «ապատեղայնացման» ռադիկալ ցանկությունը:
Հասարակության մեջ ազատության գաղափարը արտահայտվում է կապիտալի
միջոցով համակարգի և սահմանների խախտմամբ: Իսկ կենդանիներին ծանոթ չէ
«բնություն» հասկացությունը մեր պատկերացմամբ, նրանք միայն դիտարկում են այն
տարածքները, որոնք իրենց են պատկանում փոխադարձ համակեցության
սկզբունքով:25 Ըստ Բոդրիյարի՝ կապիտալը, որը ղեկավարում է հասարակությունը,
ինքնին երբեք հասարակության հետ կապված չի եղել:26 Բոդրիյարը ժամանակակից
հասարակությունը համեմատում է ֆեոդալական հասարակության հետ՝ պնդելով, որ
երկուսում էլ գործում է համագործակցության մոդելը, որի հիմնաքարը «վճարելու
անհրաժեշտությունն է»27։
Փորձենք հասկանալ՝ ինչ կապ ունի վերոնշյալ ասվածը Փ․Ուիրի ֆիլմի հետ։
Այսպես, հեռուստադիտողը կախվածության մեջ է ռեալիթի շոուից, որի գործող անձը

24The Truman Show, 03:57-04:05 // https://bit.ly/3f23ON4 (13.01.2020)

25Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 178-180
26Նույն տեղում, էջ 35-36

27Consumer Society and its Discontents: The Truman Show and The Day of the Locust. Goldman P. 2005 //

http://anthropoetics.ucla.edu/ap1002/truman/ 05.01.2020

23
Թրուման Բյորբանքն էր։ Մարդիկ փորձում էին մոռանալ իրենց հոգսերը՝
կենտրոնանալով հերոսի կյանքի վրա և անտեսելով իրենց սեփական
իրականությունը։ Միևնույն ժամանակ դիտորդներից ոչ մեկը չէր կարեկցում
հերոսին, որն ի ծնե զրկված էր սեփական կամքից։ Արդյունքում՝ անազատ է և՛
հասարակությունը, և՛ հեռուստաշոուի հերոսը, թեև վերջինս ֆիլմի սկզբում դեռևս
չգիտի այդ մասին։ Թրումանը, փաստորեն, հասարակության համար «լավ սպառվող
արտադրանք» էր, որը կապիտալ էր բերում շոուի կազմակերպիչներին և միևնույն
ժամանակ բավարարում հասարակության պահանջները։ Փ․Ուիրը շեշտադրում է այն
հանգամանքը, որ հասարակությունը որդեգրել էր «սպառում հանուն սպառման»
գաղափարախոսությունը՝ անտեսելով այն, որ սպառումի «օբյեկտը» մարդկային
կյանքն է։
Մյուս կողմից, չի կարելի ասել, որ ֆիլմի մյուս հերոսներին չեն հետաքրքրում
Թրումանի զգացմունքները, սակայն նրանց համար առավել կարևոր էր շոուն
շարունակելու հանգամանքը։ Սա ֆիլմի ամենախոր և նուրբ հաղորդագրությունն է, և
ֆիլմի թեթև ու դրական պատմության քողի տակ վերհանվում են հասարակական
ամենասուր հիմնախնդիրները։ Հեռուստաշոուի վարկանիշը բարձրացնելու համար
հեռուստադիտողին հնարավորություն է տրվում դիտել աննախադեպ ինտերվյուն
«Թրումանի Շոուն» ստեղծող Քրիստոֆի հետ և հարցեր ուղղել նրան ուղիղ եթերով:
Միաժամանակ տեսնում ենք տարբեր հեռուստադիտողների ապրումները
էկրանների առջև՝ իրենց տներում, լոգարաններում և աշխատանքի վայրում: Առաջին
իսկ հեռուստազանգից, երբ Հյուսիսային Կառոլինիայից մի հեռուսադիտող հարցնում
է. «Ողջույն, Քրիստո՛ֆ, քանի՞ տեսախցիկ եք օգտագործում շոուի նկարահանումների
համար»28 կարելի է փաստել, որ շոուն և Թրումանը իրենցից բացառապես սպառման
արտադրանք էին ներկայացնում այդ մարդկանց համար: Հաղորդավարի այն հարցին,
թե ինչու Թրումանը մինչ օրս չի բացահայտել ճշմարտությունը, Քրիստոֆը
պատասխանում է. «Մենք ընդունում ենք աշխարհն ու իրականությունն այնպես,
ինչպես դրանք ներկայացվում են մեզ»:29 Այսինքն՝ որպեսզի գուշակեր իր ապրած
կյանքի կեղծ լինելը, Թրումանը պետք է համեմատելու հնարավորություն ունենար,

28The Truman Show, 1:05:00 // https://bit.ly/3f23ON4 (14/01/2020)

29Նույն տեղում,1:05:45

24
իսկ իրեն մատուցված բոլոր իրականությունները նման էին Սիհևնին։ Հերթական
հեռախոսակապը հաստատվում է Հոլիվուդից մի հեռուստադիտողի հետ, որն ասում
է. «Ողջույն, Քրիստո՛ֆ, ես պարզապես ուզում եմ ասել քեզ, որ դու խաբեբա ես, և այն,
ինչ դու անում ես Թրումանի հետ, անտանելի է»:30 Քրիստոֆը հիշում է կնոջ ձայնը,
որը, ինչպես պարզվում է, հոգեբան Սիլվիան էր, ով նախկինում փորձել էր բացել
Թրումանի աչքերը. («Թրումա՛ն, բոլորը գիտեն այն, ինչ դու գիտես, բոլորը քո շուրջը
ձևացնում են, ոչ մեկին մի հավատա, այս ամենը կեղծ է»31), սակայն նրան հեռացրել
էին Թրումանի կյանքից: Քրիստոֆը չի թողնում, որ հաղորդվարը անջատի
հեռախոսազանգը և պատասխանում է Սիլվիային. «դու կարծում ես՝ իրավունք ունե՞ս
դատելու...», Սիլվիան ընդհատում է նրան՝ ասելով. «Ի՞նչ իրավունք ունես վերցնելու
նորածին երեխային և վերածելու նրա կայնքը ծաղրանքի, արդյո՞ք դու քեզ մեղավոր
չեզ զգում...»: Քրիստոֆը պատասխանում է. «Ես Թրումանին հնարավորություն եմ
տվել նորմալ կյանք վարելու: Անառողջ է այն աշխարհը, որում դու ես ապրում:
Սիհևնը հենց այն վայրն է, որին պետք է նմանվի աշխարհը»: Այսպես,
հասարակության համար զվարճանք էր իր ազատությունից զուրկ հերոսի
գործողություններին հետևելը։ Սակայն Քրիստոֆն իր այս պատասխանով առաջ է
քաշում ազատության և անվտանգության երկընտրանքը, որը թույլ է տալիս քննել
ֆիլմը ուտոպիայի և հակաուտոպիայի համատեքստում։
• Քրիստոֆը փորձում էր Թրումանի համար ստեղծել ուտոպիական անվտանգ
մի աշխարհ, որում հերոսը պաշտպանված է իրական կյանքին հատուկ
փորձություններից, սակայն մյուս կողմից ազատության և ազատ կամքի
դրսևորման բացակայությունը բնորոշ է հակաուտոպիայի ժանրին։ Սիլվիան
Քրիստոֆին մատնանշում է Թրումանի անազատ լինելը. «Նա դերասան չէ, այլ՝
բանտարկյալ, նայի՛ր նրան, տես՝ ինչ ես արել նրա հետ», ինչին Քրիստոֆը
պատասխանում է․ «Եթե նա իսկապես մտադրված լիներ պարզելու
ճշմարտությունը, մենք ոչ մի կերպ նրան չէինք կարողանա կանգնեցնել»:32
Բայց Քրիստոֆը մոռանում էր այն փաստը, որ միայն գիտակից էակներն են ի

30The Truman Show, 1:06:30 // https://bit.ly/3f23ON4 (14/01/2020)

31Նույն տեղում, 25:54
32Նույն տեղում, 1:02:15-1:09:00

25
 վիճակի փոխելու ինչ-որ բան, ինչը կանի Թրումանը ճշմարտությունն
իմանալուց և իր ապրած իրականության շինծու լինելը բացահայտելուց հետո։
• Ի տարբերություն հակաուտոպիական ստեղծագործությունների՝ «Թրումանի
շոուն» ֆիլմում խոսքը հասարակական անազատության մասին չէ, այստեղ
չկա տոտալիտար կառավարման համակարգ, չկան սոցիալական ճնշումներ,
սակայն ճնշումները հոգեբանական բնույթ են կրում և ուղղված են միայն ֆիլմի
գլխավոր հերոսի ազատատենչ ցանկությունները զսպելու դեմ։
• Ինչպես շատ հակաուտոպիաներում, «Թրումանի շոուն» ֆիլմում ևս փորձ է
կատարվում վախ առաջացնելու Սիհևնից դուրս գտնվող աշխարհի և
դրանցում առկա վտանգների նկատմամբ՝ մանիպուլիացիայի միջոցով փորձ
կատարելով քողարկել տվյալ համակարգի թերություններն ու դրանում առկա
վտանգները։ Պատահական չէ նաև «Սիհևն» անունը, որը դարձյալ միտված է
հերոսի ենթագիտակցության մեջ իդեալական վայրի կերտմանը։
• Ինչպես հակաուտոպիական ստեղծագործություններում, այնպես էլ
«Թրումանի շոուն» ֆիլմում առկա է ընդվզող հերոսի կերպարը, ով պայքարում
է իր ազատությունները վերականգնելու համար և ի տարբերություն շատ
հակաուտոպիաների հերոսների՝ Թրումանի փորձը չի ձախողվում։
• Ինչպես ուտոպիային, այնպես էլ հակաուտոպիային հատուկ է
անժամանակության ֆենոմենը, որը ֆիլմում արտահայտվում է ամեն օր
միևնույն օրվա կրկնությունները վերակառուցելու սկզբունքով։ Այսպես
Սիհևնի օրը ևս սիմուլյակր է։
• Տարածության պատկերման տեսանկյունից ևս Սիհևնին հատուկ է ուտոպիայի
և հակաուտոպիայի ներփակ տարածության մոդելը, սակայն այն ավելի շուտ
հակաուտոպիական է, քանի որ հերոսին արգելված է այնտեղից դուրս գալ։
Ֆիլմում Թրումանը բազմիցս ենթարկվում է հոգեբանական էքսպերիմենտների:
Տասնյակ տարիների ընթացքում Քրիստոֆը ստեղծում է արհեստական
իրադարձություններ, նրա ձեռքերում է հերոսին վախեցնելը կամ այնպես անելը, որ
նա սիրահարվի։ Եվ չնայած նրան, որ Քրիստոֆը Թրումանին հայրական սիրով է
սիրում, ստիպված է նրան փորձությունների ենթարկել, քանի որ պարտավոր է
հանդիսատեսին լարված իրավիճակում պահել երկար տարիներ։ Մյուս կողմից,

26
Քրիստոֆն իրեն «աստված» էր զգում և համարում էր, որ իրավունք ունի տնօրինելու
Թրումանի ճակատագիրը, նույնիսկ սպանելու նրան, ինչպես փորձում էր անել
Թրումանի փախուստը կանխելու համար՝ ենթարկելով նավը ամրոպի և կայծակի։
Ապա ի պատասխան զգուշացմանը, որ նա չի կարող սպանել Թրումանին
հեռուստադիտողի աչքերի առաջ, Քրիստոֆն ասում է. «նա ծնվել է հեռուստադիտողի
աչքի առջև»՝ մատնանշելով իր՝ նրա կյանքում ունեցած դերը:33
Անդրադառնալով հերոսի փորձություններին, արժե նշել մի փորձի34 մասին, որ
կատարվել էր Ստենֆորդի համալսարանում։ Փորձի համար ընտրվել էին
կամավորներ, և նրանց բաժանել էին բանտարկյալների և բանտապահների: Նրանց
հանձնարարված էր մի անորոշ ժամանակ բնակվել Ստենֆորդի համալսարանի
հոգեբանության ֆակուլտետի մասնաշենքի նկուղային հարկում, որտեղ ստեղծել էին
իսկական բանտախցային պայմաններ։ Կարճ ժամանակ անց բանտապահների
շրջանում ի հայտ են գալիս ագրեսիվ ու սադիստական բնավորության գծեր, իսկ
բանտարկյալները ենթարկվում են լուրջ հոգեբանական տրավմաների։
Փորձագետները ստիպված էին ավարտին հասցնելու փորձը ժամանակից շուտ։ Իր
անազատության մասին իմանալուց հետո հոգեբանական խնդիրներ են առաջանում
նաև ֆիլմի հերոսի մոտ, որից հետո նրա հոգևիճակը անկառավարելի է դառնում:
Թրումանի հետ կատարվածի բարոյական կողմին անդադառնալ փորձեց նաև
Ֆիլիպա Էմբարդոն, որը հենց կազմակերպել էր Ստենֆորդի բանտային փորձը։ Մինչ
Ֆիլիպպան, մի շարք հոգեբաններ հետևել էին Թրումանին, բայց ոչ մեկին չէր
մտահոգել կատարվող իրադարձությունների բարոյական կողմը։ Երբ Թրումանին
հաջողվում է փախչել Սիհևնից, տեսնում ենք, թե ինչպես է հեռուստադիտողը իրար
խառնվում շոուի ընդհատվելու պատճառով, իսկ երբ Քրիստոֆը գտնում է
Թրումանին ծովում նավարկելիս և վերականգնում հեռարձակումը, տեսնում ենք
հերոսին, որը հաղթահարել է իր վախը և նավարկում է բաց ծովում, ապա Սիլվիայի՝
միակ մարդու երջանիկ հայացքը, որն իսկապես փորձում էր օգնել Թրումանին:35
Հեռուստադիտողը կրկին գամվում է հեռուստաէկրաններին, բարի աշխատակիցները

33The Truman Show 1:24:58-1:28:40 // https://bit.ly/3f23ON4 (15.01.2020)

34Stanford Prison Experiment, The Editors of Encyclopaedia Britannica, Aug 31, 2017 //
https://www.britannica.com/editor/The-Editors-of-Encyclopaedia-Britannica/4419 (04.02.2020)
35The Truman Show 1:22:30 // https://bit.ly/3f23ON4 (15.01.2020)

27
խաղադրույք են կատարում Թրումանի նախաձեռնած փախուստի փորձի
հետևանքների վրա:36
Թրումանի օրինակով, Փ․Ուիրը փորձում էր ցույց տալ, թե ինչպես և ինչ
մեթոդներով են կառավարվում հասարակության միտքն ու կամքը։ Ֆիլմում բազմիցս
երևում են հեռուստատեսային գովազդի տեսարաններ, որոնցով փորձ է կատարվում
ազդելու հերոսի ենթագիտակցության վրա։ Օրինակ՝ մի դրվագում թերթի կրպակից
ամսագիր գնելուց հետո Թրումանը ողջունում է երկու տղամարդկանց, որոնք, իբրև
թե հարցնելով Թրումանի և իր կնոջ որպիսությունը, գրեթե հրելով մոտեցնում են
նրան տապակած հավ գովազդող ցուցանակին, որն էլ տեսախցիկները առավել խոշոր
պլանով են ցուցադրում:37 Տեսախցիկների կողմից ցուցանակի գովազդումից հետո
տղամարդիկ ցտեսություն են ասում և հեռանում: Մեկ այլ դրվագում, երբ Թրումանը
այգում գործ է անում, նպարեղենի խանութից վերադառնում է նրա կինը և
ոգևորությամբ նրան ներկայացնում իր նոր գնած միրգ և բանջարեղեն կեղևազրկող
գործիքը՝ նշելով դրա ապրանքանիշը, կարգախոսը, առանձնացնելով ապրանքի
առավելությունները և պարզելով այն դեպի տեսախցիկները, որին ի պատասխան
Թրումանը ժպտում և ասում է․ «Ուաո, հիանալի է» և շարունակում իր աշխատանքը:38
Սա լայն տարածված ֆենոմեն է ներկայիս հասարակության մեջ, երբ ամեն
քայլափոխին հանդիպած գովազդից անգիտակցաբար փոխվում է մեր ընկալումն ու
տրամադրվածությունը իրերի և երևույթների հանդեպ։ Գրեթե նույն պատկերն է նաև
մեդիայի ոլորտում, որտեղ կեղծ լուրերը օգտագորվում են մարդկային միտքն ու
որոշումները կառավարելու համար։
Օգտագործելով լատինական «մեդիում» եզրույթը (լատ՝ medium-
«մեջտեղով»,«միջում»), որից ծագում է մասսմեդիա՝ զանգվածային լրատվամիջոցներ
հասկացությունները՝ Բոդրիյարը շեշտը դնում է տեղեկատվությունը կրողի կողմից
տեղեկատվության փոխանցումը միջնորդելու գործառույթի վրա՝ համարելով այն
արտադրողական ուժ, որն էլ հենց ծնում է սիմուլյակրեր:39 Լեզուն ինքնին՝ որպես
խորհրդանշանային համակարգ, մեդիայում հասնում է նշանային և գովազդային

36The Truman Show, 1:21:59 // https://bit.ly/3f23ON4 (15.01.2020)

37Նույն տեղում, 04:21-05:04
38Նույն տեղում, 09:19-09:30

39Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 13

28
դիսկուրսի մակարդակի: Ամենուրեք մասսայական հաղորդակցությունը բնորոշվում
է տեխնիկական մեդիայի և կոդի վրա հիմնված հաղորդագրությունների
համակարգային արտադրությամբ, որոնց աղբյուրը ոչ թե իրականությունն է, այլ
ինքը՝ մեդիան: Նույն համատեքստում մեդիան գործում է որպես բարոյական
արժեքների կրող և փոխանցող և միևնույն ժամանակ սիմուլյակրեր ձևավորող միջոց,
որոնց համար որպես մոդել են ծառայում զանազան ֆենոմեններ ու բարքեր:40
Օրինակ՝ տուրիստական գործակալություն այցի ժամանակ հերոսը տեսնում է
գրասենյակի պատից կախված ցուցանակը, որի նկարում կայծակը հարվածում է
ինքնաթիռին, իսկ ցուցանակի վրա գրված է. «սա կարող է պատահել Քեզ հետ»:41
Ֆիլմում հեռուստացույցով միշտ խոսվում էր այն մասին, թե որքան վտանգավոր է
ճանապարհորդելը և որքան անախորժություններ են սպասվում երկիրը լքողներին:
Մեկ ուրիշ դրվագում, երբ Թրումանը ցանկանում է մորը տուն ուղեկցել, կինը և
մայրը առարկում են՝ պնդելով, որ իրենք քննարկելու բան ունեն, մինչդեռ նա ավելի
լավ կլինի է տանը մնա, քանի որ հեռուստացույցով սկսվում է իր սիրելի՝ «Ցույց տուր
ինձ դեպի տուն տանող ճանապարհը» հեռուստաշոուն, որի նախաբանն էր՝ «Դու
ստիպված չես տանից դուրս գալ աշխարհը բացահայտելու համար»:42 Մեկ այլ
դրվագում, երբ Թրումանը աշխատավայրից զանգահարում է տուրիստական
գործակալություն՝ դեպի Ֆիջի կղզիներ ուղևորությունների մասին հետաքրքրվելու,
նրա հեռախոսազանգը ընդհատում է իր գործընկերը՝ ցույց տալով մի օրաթերթ, որի
առաջին շապիկին գրված էր «Քվեարկության արդյունքում Սիհևնը ճանաչվել է
լավագույն վայրը երկրի վրա»:43 Գովազդն ու մեդիան, այդպիսով, ենթագիտակցորեն
կառավարում են հերոսի մտքերն ու արարքները տարիներ շարունակ։
Մյուս կողմից՝ գովազդի ու մեդիայի ազդեցությամբ խեղաթյուրվում է նաև
հասարակական գիտակցությունը, ֆիլմում դրանք դառնում են միջոց՝ հերոսի
զգայական աշխարհին անհաղորդ լինելու, շեղելու նրա ուշադրությունն էական
բաներից։ Ֆիլմում անտարբերության և արհամարհանքի ակնհայտ դրսևորում է
Թրումանի կնոջ պահվածքը հերոսի նյարդային վիճակի նկատմամբ: Թրումանին

40Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.13

41The Truman Show, 42:40 // https://bit.ly/3f23ON4 (16.01.2020)
42Նույն տեղում, 38:05-39:15

43Նույն տեղում, 05:35:06:00

29
տուն վերադարձնելուց հետո կինը խնդրում է նրան թույլ տալ օգնել իրեն, սակայն
Թրումանը զարմանում է կնոջ հոգատարությունից, քանի որ զգում է, որ նա իրեն
իրականում տանել չի կարողանում, ինչը կինը հերքում է՝ վերցնելով կակաոյի տուփը
և պարզելով այն դեպի տեսախցիկը. «Ինչու՞ թույլ չես տալիս Քեզ համար այս նոր
«Մոկոկո» ըմպելիքը պատրաստեմ: Այն պատրաստված է Նիկարագուայի
բարձրագույն գոտիներում աճեցվող կակաոյի բնական սերմերից՝ առանց
արհեստական հավելումների»։ Ի պատասխան Թրումանն ասում է. «Ի՞նչ
անհեթեթություն ես խոսում և ու՞մ հետ ես խոսում»:44
Քրիստոֆը, որը ղեկավարում էր Թրումանի կյանքը, հստակ գիտակցում էր, որ
մարդը կարող է հաղթահարել սեփական վախերը, այդ իսկ պատճառով անդադար
ազդում էր Թրումանի հոգեբանության վրա մեդիայի և գովազդների միջոցով։
Սիմուլյակրերի ձևավորման գործընթացում առաջնային տեղ է գրավում հենց
մեդիա ոլորտը՝ իր հետևում թողնելով ցանկացած այլ ոլորտ՝ քաղաքական,
կենսաբանական, բժշկական, հոգեբանական և այլն, և հենց մեդիային է Բոդրիյարը
առաջատար տեղ հատկացնում իր տեսության մեջ: Զանգվածային
լրատվամիջոցներին Բոդրիյարը վերաբերվում է որպես հատուկ գենտիկական կոդի,
որը իրականությունը ենթարկում է մուտացիայի։45 Դիտարկելով
հեռուսատեսությունը որպես կրթող հիմնական միջոց (մասնավորապես իր
ժամանակարջանում), Բոդրիյարը ուշադրություն է դարձնում ամբողջ աշխարհում
հայտնի հեռուստատեսային մի ֆորմատի, որը ռեալիթի-շոուն է։ Այս ձևաչափի
հաջողությունը կայանում է նրանում, որ այստեղ գործում են հասարակ մարդիկ,
որոնք ցույց են տալիս հաղորդակցման և անմիջականության մի շարք, երբեմն
անսովոր ձևեր, որոնցով էլ ազդում են հասարակական արժեհամակարգի
ձևավորման վրա։ Բոդրիյարը նշում է, որ հենց այստեղից էլ գալիս է մեր
ժամանակներին բնորոշ հիստերիան՝ իրականը արտադրելու և վերարտադրելու
հիստերիան: Սա մի այլ մակարդակի արտադրություն է, արտադրություն արժեքների
և արժանիքների, ապրանքների և ապրանքանիշների, քաղաքականության և
տնտեսության… սա այն է, ինչ փնտրում է մերօրյա հասարակությունը, բայց

44The Truman Show, 53:45-54:50 // https://bit.ly/3f23ON4 (16.01.2020)

45Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 9

30
շարունակելով արտադրել և վերարտադրել, նրան չի հաջողվում մի շատ էական բան՝
հարություն տալ իրականությանը:46
Այստեղ կարևոր է քննարկել ռեալիթի-շոուի ռեժիսորի, հեղինակների և
ստեղծողների կերպարները։ Ֆիլմի սկզբում հեռուստացույցով տեսնում ենք
Քրիստոֆին՝ Թրումանի կյանքը ղեկավարող անձին, որը նշում է. «Մենք հոգնել ենք
այն դերասաններից, որոնք մեզ բուռն էմոցիաներ են պարգևում, մենք հոգնել ենք
կրակոտ տեսարաններից և հատուկ էֆեկտներից, և երբ աշխարհում շատ ու շատ
բաներ որոշ առումներով կեղծ են, Թրումանի մեջ չկա որևէ բան, որ կեղծ լինի.
չնախապատրաստած խոսք, հանպատրաստից խաղ...Թրումանը մարմնավորում է
կյանքը»։ Իսկ Թրումանի կին Սոֆիան հավելում է․ «Ինձ համար որևէ տարբերություն
չկա անձնական և հանրային կյանքի միջև, իմ կյանքը հենց «Թրումանի Շոուն» է, որը
հենց իմ ապրելաոճն է, և որն իսկապես երանելի կյանք է»։ Թրումանի ընկեր Մերիլը
նույնպես հաստատում է, որ Թրումանի կյանքն իրական է, պարզապես այն
վերահսկվում է։47 Քրիստոֆը ստեղծել էր արհեստական աշխարհ իր հերոսի համար՝
կարողանալով գերել մոլորակի միլիոնավոր բնակիչների սրտերը, որոնք Թրումանի
կերպարի մեջ տեսնում էին նաև իրենց։ Այստեղ էական է քննարկել կախվածության
գաղափարը։ Հեռուստաընկերությունն ու ռեալիթի-շոուները համարվում են զգալի
ուժ ժամանակակից հասարակության ձևավորման գործում, և այս ոլորտը շատ
հաճախ դիտարկվում է որպես գիտության առանձին ուսումնասիրության օբյեկտ։ Այս
երևույթներից մարդկային կախվածությունը բացատրվում է նրանով, որ
ժամանակակից հասարակությանը բնորոշում են ճգնաժամային երևույթները
հասարակական կյանքի մի շարք ոլորտներում, որոնց պայմաններում մարդկանց
դժվար է հակադրվել կյանքի բացասական դրսևորումներին, ընդունել որոշումներ և
միևնույն ժամանակ ստանձնել պատասխանատվություն։ Կախվածությունն ինքնին
կարող է դրսևորվել կյանքի բոլոր ոլորտներում և ամեն ինչ անխտիր կարող է դառնալ
կախվածության պատճառ։ Ինչ վերաբերում է մեդիայից կախվածությանը, ապա այս
դեպքում կախվածություն ունեցողի վարքը դրսևորվում է իրականությունից
փախչելու ձգտմամբ՝ սեփական հոգեվիճակը փոխելու նպատակով, որի ընթացքում

46Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.46

47The Truman Show, 00:20-00:45 // https://bit.ly/3f23ON4 (16.01.2020)

31
կախվածություն ունեցողը, մոռանալով իր կյանքն ու իրականությունը,
կենտրոնանում է այլ օբյեկտների և դեպքերի վրա, տվյալ դեպքում՝ ռեալիթի-շոուի։
Ռեալիթի-շոուներից կախում ունեցողներն իրենց դնում են ներփակ աշխարհում՝
հայտնվելով վերջինիս արհեստական, պատիր աշխարհում, որտեղ մարդը չի լուծում
իր խնդիրները, այլ, վերադառնալով իրական կյանք, բախվում է էլ առավել բարդ
խնդիրների։ Այսպիսով՝ մարդն իրեն դնում է մասս-մեդիայի արտադրանքի մեջ, որում
կատարվող իրադարձությունները գրավում են նրան և սկսում կառավարել նրա
ենթագիտակցությունը։ Կախվածության ֆենոմենը, ներգրավելով անհատներին,
աստիճանաբար դառնում է հասարակական երևույթ։
Բոդրիյարը նշում է, որ մեդիան ունակ է կառավարելու մերօրյա
հասարկությունը՝ ստեղծելու իրականության մի այնպիսի մոդել, որն առավել
իրական է, քան իրականությունն ինքնին, և այս գերիրական մեդիան ձևավորում է
գերիրականության զոհ անհատներ՝ սիմուլյանտներ։ Նա սահմանում է մեդիան
որպես հիմնական խոչընդոտ, որը խանգարում է տարբերակելու իրականությունն իր
կեղծ արտացոլումներից։ Բոդրիյարը մարդկանց համարում է բանտարկյալներ
հասարակության ներսում և նշում է, որ նրանք այլևս անկարող են մուտք գործել
դեպի իսկական իրականություն, քանի որ հեռուստատեսությունը և էլեկտրոնային
մեդիան քողարկում են կեղծման գործընթացը, ինչն էլ հենց կանոնակարգում է
իրականության ընկալման մեր տարբերակները։ Եվ մենք ի վերջո ընկալում ենք
կյանքը հենց այնպես, ինչպես այն ներկայացվում է մեդիայում։
Դառնալով սիմուլյացիայի և սիմուլյակրերի միջոցով մանիպուլացիոն
երևույթներին, հարկ է նշել, որ մեդիայի տրամադրած հեղափոխական
տեղեկատվության և արտադրանքի միջոցով ձևավորվել է ամբողջովին նոր
հասարակություն, որը հիմնված է գլոբալիզացիայի և նորագույն տեխնոլոգիաների
վրա48։ Այս նոր հասարակության մեջ մեծ դեր են կատարում գլոբալ հատկանիշներով
օժտված նորագույն տեխնոլոգիաները՝ ներխուժելով մարդկային գործունեության մի
շարք ոլորտներ, ինչպես, օրինակ, քաղաքականություն, տնտեսություն, մշակույթ և
այլն։ Արդյունքում՝ ինչպես նշում է Բոդրիյարը, տեղի է ունենում մարդկային մտքերի

F. Baudrillard’s Hyperreality in Cinema: Visual and content analysis of The Truman Show according to
48Proietti

Baudrillard’s theories of hyperreality and simulacra. Spring 2017. P. 2-4 // https://bit.ly/2WhRazP (18.10.2019)

32
աղավաղում ու կորուստ․ տեղեկատվությունը դառնում է ավելի ու ավելի հասանելի,
իսկ միտքն ավելի ու ավելի է պակասում։49 Մտքի և մտածողության պակասի հետ էլ
առավել հեշտ է դառնում ամբոխների կառավարումը, և մեզանից յուրաքանչյուրը
նմանվում է Թրումանին, ում ամեն քայլը կանխատեսելի էր բացարձակ
վերահսկողության պայմաններում: Աշխարհը, որում ապրում էր Թրումանը,
վերահսկվում էր ամեն ինչ, անգամ եղանակը, գիշերն ու ցերեկը հերոսի
մանկությունից ի վեր: Մարդու հետ կատարվող ցանկացած իրադարձություն յուրովի
է անդրադառնում նրա՝ որպես անհատ ձևավորման և հոգեբանական զարգացման
վրա: Մի դրվագում՝ ծովի ափին նստած, Թրումանը հիշում է ծովում փոթորկին զոհ
գնացած հորը և այն, որ իրեն չէր հաջողվել փրկել նրա կյանքը:50 Հետագա
դրվագներում նկատելի է դառնում հերոսի ձեռքբերովի վախը ջրից։ Օրինակ, այն
դրվագում, երբ նա նավարկության տոմս գնելուց հետո փորձում է անցնել փայտե
կամրջով և նստել նավը, սակայն հենց սկզբից տեսնելով կամրջի տակ ջրով լցված
փոքրիկ նավակը՝ նա վատ է զգում իրեն և հետ դառնում:51
Այժմ անդրադառնանք Սիհևնի քրոնոտոպին։ «Թրումանի շոուն» Ֆիլմի
գլխավոր հերոսի՝ Թրուման Բյորբենքի համար կառուցվել էր մի ամբողջ քաղաք`
տասնյակ հազարավոր գաղտնի լուսանկարահանող սարքերով, հսկայական
նկարահանման տաղավար, որտեղ ապրող մարդիկ վարձու դերասաններ էին։
Դիսնեյլնեդի մի տարբերակ է Սիհևնը, որտեղ գտնվում էր Թրուման Բյորբենքի
տունը, և որտեղ նրան վիճակված էր ապրել իր հոր հորդորով։ Դա մի խաղաղ
թաղամաս էր, որտեղ ամեն ինչ ընթանում էր իր բնականոն հունով, իսկ մարդիկ
ամեն առավոտ ժպտալով աշխատանքի էին ճանապարհում Թրումանին։ Բոդրիյարը,
նկարագրելով Դիսնեյլենդը52, նշում է, որ հասուն մարդիկ, գտնվելով Դիսնեյլենդում,
իրենց մանկան պես են պահում, այդ իսկ պատճառով, նրանց թվում է, որ իրական
կյանքում իրենք իրենց հասուն են դրսևորում։ Նույնը կատարվում է
հեռուստադիտողների հետ, քանի որ երբ նրանք հետևում են ֆիլմի հերոսի հորինված
կյանքին, իրենց թվում է, որ այն կյանքը, որն իրենք են ապրում, իրական է: Ըստ

49Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.110-112

50The Truman Show, 11:50 // https://bit.ly/3f23ON4 (17.01.2020)
51Նույն տեղում, 07:55-09:05

52Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.30-33

33
Բոդրիյարի, հենց այդ պատճառով է այս «նյութական» արտադրությունը գերիրական:
Այն պահպանում է իրականի բոլոր գծերը, ավանդականի արտադրության ողջ
դիսկուրսը, բայց արդյունքում այն ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ ավանդականի՝
վերարտադրման գործընթացում իրագործվող բեկում (այսպես էին
հիպերռեալիստները հիպնոսացնող նմանության մեջ ֆիքսում իրականը, որի
վերարտադրման գործընթացում վերացել էր ամբողջ իմաստն ու հմայքը, ամբողջ
խորությունն ու արտահայտման էներգիան):53
Բոդրիյարը կարծում է, որ մարդիկ և՛ հավատում են առեղծվածների, և՛՝ ոչ։
Մարդիկ ասում են, որ գիտեն ինչ-որ բանի սուտ լինելը և միաժամանակ հավատում
են դրան, եթե այդ սուտն իրենց դուր է գալիս։ Նմանատիպ իրավիճակները պարզ
տեսանելի են ֆիլմում, երբ Թրումանը պարզապես հայտնվում է անհասկանալի
երկընտրանքային իրավիճակներում։ Նա կասկածում է իր կյանքի իրական լինելում և
միևնույն ժամանակ մտածում, որ ամեն ինչ հատուկ իր համար է նախագծված։ Մի
դրվագում՝ կրպակից թերթ գնելուց հետո, Թրումանը փողոցով անցնելիս հանդիպում
է իր մահացած հորը՝ հագնված մուրացկանի նման, որին անմիջապես հեռացնում են
նրա տեսադաշտից: Երբ նա պատմում է մորը, որ տեսել է մահացած հորը փողոցում,
մայրը պատասխանում է. «Թրուման, դա ամենևին էլ անբնական չի հնչում, ես նրան
շաբաթական տասն անգամ եմ տեսնում հարյուրավոր անծանոթ մարդկանց մեջ: Մեկ
անգամ ես գրեթե գրկում էի լրիվ անծանոթ մի մարդու»:54
Ըստ Բոդրիյարի՝ սիմուլյակրը մի երևույթ է, որը պետք է ընկալվի որպես
իրականություն, այսպիսով՝ Թրումանի հայրը սիմուլյակր է։ Քրիստոֆն ու իր
անձնակազմը փորձում էին սիմուլացնել Թրումանի հորը, այսինքն՝ ներկայացնել
նրան որպես իրական։ Սիմուլյակրը չի փորձում թաքցնել իրականը, սիմուլյակրը
ինքնին իրականությունն է։ Եվ չենք կարող տարբերակել սիմուլյակրին Թրումանի
հորից, քանի որ նրանք ամբողջովին նույնն են։ Նրա հայրը ցուցաբերեց այն բոլոր
հատկանիշները, որոնք բնորոշ են ապրողներին։ Իսկ կեղծելը կամ թաքցնելը որևէ
կերպ չի ազդում իրականության ընկալման վրա։ Ֆիլմում ամեն ինչ սիմուլյացիա է,
իսկ գործող բոլոր անձինք, բացառությամբ Թրումանի, սիմուլյակրեր։ Այս միջադեպից

53Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C. 46

54The Truman Show, 15:00-15:49 // https://bit.ly/3f23ON4 (17.01.2020)

34
հետո Թրումանը սկսում է ուսումնասիրել ընտանեկան հին ալբոմները։ Նա փորձում
է հասկանալ՝ արդյոք իր հորն է տեսել, թե դա նրա երևակայության արդյունքն էր
միայն։ Թրումանն ինքն իրեն հանգստացնելու համար փորձում է հավատալ երկրորդ
տարբերակին։
Ֆիլմում առանձնահատուկ տեղ են զբաղեցնում դարձյալ հեռուստաշոուին
հատուկ միջոցները, որոնք արասանվում են հատուկ ոճական երանգավորմամբ. «Եթե
չտեսնվենք, բարի օր, բարի երեկո և բարի գիշեր»։ Թրուման Բյորբենքի արտասանած
այս խոսքն ավելի է ամրապնդում «կյանքը որպես հեռուստատեսային շոու»
գաղափարը։ Այդ տեսարանում բոլորն այնքան երջանիկ են թվում՝ առանց որևէ
խնդիրների։ Բայց իրական կյանքն այդպիսին չէ․ մարդիկ միշտ մտահոգ են իրենց
կյանքում առկա հազարավոր խնդիրներով։ Թրումանը ոչինչ չգիտի իրականության
մասին, իսկ նրանք, ովքեր դիտում են շոուն, երազում են ապրել այնպես, ինչպես
Թրումանը։
Թրուման- Ի՞նչ կասես Ատլանտիկ Սիթիի մասին:
Սոֆիա- Օ՛, դու խաղամոլությամբ չես զբաղվում:55
Այս տեսարանում Սոֆիան մերժում է Թրումանի՝ ճանապարհորդության
մեկնելու առաջարկը՝ անընդհատ մատնանշելով այնպիսի բաներ, որոնք դուր չեն գա
Թրումանին ճանապարհորդելիս։ Տեսարանը ցույց է տալիս, թե ինչպես է տարբեր
հասարակական իրավիճակներում մարդը փնտրում նոր փորձություններ,
ցանկանում դուրս գալ հարմարավետության գոտուց՝ միևնույն ժամանակ
գիտակցելով, որ կարող է բախվել խոչընդոտների։
Բոդրիյարը խորհրդանշանների կարգը սահմանազատում է չորս հաջորդական
փուլերով:
1. Արտացոլում կամ կրկնօրինակ,
2. Դիմակ կամ խեղաթյուրված կրկնօրինակ,
3. Պատրանք կամ ճշմարիտ կրկնօրինակ լինելու ձևացում,
4. Բացարձակ սիմուլյակր, որը ոչ մի կապ չունի իրականության հետ56

55The Truman Show, 48:10 // https://bit.ly/3f23ON4 (04.04.2020)

56Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. C.23

35
 Ֆիլմի խորհրդանշանները կարծես ակնարկվող հաղորդագրություններ լինեն
մարդկությանը։ Ֆիլմում առկա են սիմվոլիկ դրվագներ, որոնք միտված են
ներկայացնելու դիտորդին գերիրականության գաղափարը։ Թրումանը հարցականի
տակ է դնում իրեն շրջապատող իրականությունը։ Նա անում է բազում
հարցադրումներ ինքն իրեն և իր կնոջը, որը դերասան էր և ուղղակի խաղում էր։
Իրականում, նման իրավիճակներում ցանկացած մարդ կտար տրամաբանական
պատասխան հնչած հարցերին՝ պարզապես հանգստացնելով դիմացինին, բայց
Սոֆիան անում էր այն, ինչ կաներ դերասանը տվյալ իրավիճակում՝ վերհիշելով
արդեն անգիր արած տեքստից արտահայտություններ. մի դրվագում նա պարզապես
վերցնում է սրճեփը և ժպիտով պատասխանում. «Երբ էլ որ խմես այս սուրճը, դու Քեզ
կրկին թարմ կզգաս, քանի որ այն 100 տոկոս բնական է»։57 Այս պատասխանը
Թրումանին խելքահան է անում։ Սա այն սցենարն է, որն առկա է իրականության մեջ,
երբ դիտում ենք հեռուստատեսային ծրագրեր, որոնցում զետեղված են անտեղի
գործողություններ՝ հետապնդելով գովազդի կամ քարոզարշավի նպատակներ։ Այս
տեսարանը ստիպում է խորհել հեռուստատեսությամբ մատուցվող երևույթների
ուռճացված և անբնական լինելու շուրջ։ Թրումանը մարմնավորում է այն
ապրումները, որոնք ունենում է հանդիսատեսը, երբ նրան մատուցում են ոչ տեղին և
անհամապատասխան արտադրանք։ Թրումանի կյանքը 4-րդ փուլի սիմուլյակր է,
որում իրական ոչինչ առկա չէ, իսկ նշաններն արտացոլում են անիրական
երևույթներ: Թրումանը իրական մարդ է, բայց նրա կյանքը հիմնված է
գերիրականության վրա:
Տեսախցիկները կարևորագույն միջոց են գերիրականության պատկերման
գործում։ Տեսախցիկների հետ օգտագործվում են հատուկ խոշորացնող ոսպնյակներ,
որոնք կարողանում են ֆիքսել կեղծ իրականության իրական հերոսի դեմքի
ցանկացած արտահայտություն և ցանկացած ապրում։ Ֆիլմում Թրումանի
ապրումների պատկերման ամենատպավորիչ տեսարաններից է, երբ նա
պատրաստվում է նստել լաստանավը և դուրս գալ բաց ծով։58 Ջրի տակ տեղադրված

57Hyperrealityas a Theme and Technique in the Film Truman Show-School of Social Sciences and Languages. VIT
University. Chennai Campus. P.4 // https://bit.ly/2GCLCZW, (11.12.2019)
58 The Truman Show, 1:22:54 // https://bit.ly/3f23ON4 (04.04.2020)

36
տեսախցիկը միաժամանակ արտացոլում է հերոսի ներաշխարհում առկա երկու
հոգեբանական գործընթացներ՝ հերոսի ի ծնե առկա վախը ջրից և խեղդվելուց և կեղծ
իրականությունից փախչելու համառ փափագը։ Ֆիլմում նաև պատկերվում են
հեռուստադիտողի դեմքերի քարացած արտահայտությունները հերոսի համար
վճռական որոշման այդ պահին։ Ինչ վերաբերում է տեսախցիկների գործածմանը,
ապա դրանք հետևում էին գլխավոր հերոսին հիմնականում վերևից՝ ակնարկելով, որ
նրան հետևում է աստվածանման մի անհատ։
Մարդկությունը միշտ երազել է ապրել միայն հաջողությամբ և երջանկությամբ
լի կյանք։ Արդյունքում՝ մարդիկ ստեղծում են իրենց համար երկու տարբեր
աշխարհներ և երկու տարբեր իրականություններ, որոնցից մեկում նրանք սթափ
գիտակցում են եղելությունը, մյուսում երազում հրաշքների մասին։ Նրանք կորցնում
են իրականության զգացումը և իրողությունը հորինվածքից տարբերակելու
ունակությունը։ Հենց այս ամենն է հանգեցնում գերիրականության ստեղծմանը։ Հարկ
է նշել, որ հերոսը հակադրվում է առաջին հայացքից իդեալական կյանքին, փորձ է
անում դուրս գալու իր հարմարավետության գոտուց և կատարելու ճամփորդություն։
Նա փնտրում էր նոր խոչընդոտներ, նոր փորձություններ՝ ձևավորելու սեփական
«ես»-ը և բացահայտելու ինքն իրեն։ Չնայած հակաուտոպիական սցենարին` Փիթր
Ուիրն իր «Թրումանի Շոուն» ֆիլմով պայքարում է այն երազանքի համար, որ մի օր
մարդկությունը Թրումանի պես կմերժի գերիրականությունն ու կվերադառնա
իրականությանն ու բնականին։ Այնուամենայնիվ, Ուիրի սահմանած
իրականությունը զգալի տարբերվում է մեր պատկերացրածից։ Դա ակնհայտ է
դառնում ֆիլմի վերջում, երբ Թրումանը փորձում է դուրս գալ կեղծ Սիհևնից, իսկ այն
դուռը, որը տանում է նրան դեպի իրականություն, ամբողջովին խավարի մեջ է։ Երբ
Թրումանը բաց է անում դուռը, Քրիստոֆը սկսում է խոսել նրա հետ.

Քրիստոֆ-Թրումա՛ն, կարող ես խոսել, ես լսում եմ Քեզ:

Թրուման- Ո՞վ ես դու:
Քրիստոֆ-Ես այն հեռուստաշոուի ստեղծողն եմ, որը հույս և ուրախություն է տալիս
ու ոգեշնչում միլիոնավոր մարդկանց:

37
Թրուման- Այդ դեպքում ո՞վ եմ ես:
Քրիստոֆ-Դու այդ շոուի աստղն ես:
Թրուման-Ոչինչ իրակա՞ն չէր:
Քրիստոֆ-Դու էիր իրական, դրա համար էին Քեզ բոլորը հաճույքով դիտում: Լսի՛ր, թե
ինչ կասեմ Քեզ, չկա առավել ճշմարտություն դրսում, քան այն աշխարհում, որ ես եմ
Քեզ համար ստեղծել: Նույն կյանքը և նույն խաբեությունը, բայց իմ աշխարհում դու
վախենալու ոչինչ չունես: Նորմալ է, որ դու չես կարողանում հեռանալ: Դու վախեցած
ես, և ես հասկանում եմ Քեզ: Ես հետևել եմ Քեզ Քո ողջ կյանքի ընթացքում: Խոսիր ինձ
հետ, մի բան ասա, մի բան ասա, Քեզ ամբողջ աշխարհն է դիտում:
Թրուման- Եթե հանկարծ չտեսնվենք, բարի կեսօր, բարի երեկո և բարի գիշեր:-ասում
է Թրումանը, ժպտում, խոնարհվում և լքում Սիհևնը:59
Ֆիլմում դեպի իրականություն տանող ճանապարհը ներկայացվում է որպես
խավար։ Հերոսը գիտակցում էր, որ ինքն անգիտակցությունից անցում է կատարելու
դեպի մի իրականություն, որտեղ գերիշխում էին անարդարությունը,
անհավասարությունը, արհամարանքն ու ցավը։ Երկու իրականությունների հատման
կետում Թրումանը չի հապաղում ընտրելու իմաստավորված կյանքը, որն իրական է
իր բոլոր կողմերով։

Այսպիսով, ինչպես ցույց տվեց ուսումնասիրությունը, Փ․Ուիրի «Թրումանի

շոուն» ֆիլմում ամեն ինչ սիմուլյակր է, բացի գլխավոր հերոսից, մեդիան,
գովազդները, ռեալիթի շոուն սիմուլյացիայի միջոցով փորձում են ստեղծել
իրականության գերիրական մի մոդել։ Ֆիլմն ունի և՛ ուտոպիային, և՛
հակաուտոպիային հատուկ գծեր։

59 The Truman Show, 1:31:55-1:35:18 // https://bit.ly/3f23ON4 (17.01.2020)

38
 ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ

Այսպիսով՝ քննելով Ժան Բոդրիարի « Սիմուլյակրեր և Սիմուլյացիա»

տեսության դրույթների ազդեցության խնդիրը ավստրալացի կինոռեժիսոր Փիթըր
Ուիրի «Թրումանի շոուն» ֆիլմի վրա՝ եկանք հետևյալ եզրակացություններին․
• Գերիրականությունն անմիջական ազդեցություն ունի ազատության
անհատական ու հասարակական դրսևորումների վրա։ Մեր համոզմամբ՝
գերիրականության մեջ ազատությունն անհնարին է։
• Տեղեկատվության մասսայական հոսքը և դրանում իմաստի իսպառ
բացակայությունը ի վերջո հանգեցնում են նրան, որ փոխվում է
հասարակության հավաքական պատկերացումը իրականության մասին, որն էլ
հանգեցնում է անտարբերության:
• Բոդրիյարի տեսական դրույթներն իրենց արտահայտումն են գտել
մասնավորապես վիզուալ արվեստում՝ գեղանկարչության և
կինոարտադրության մեջ։ Գեղանկարչության մեջ Բոդրիյարի տեսական
դրույթներից ազդեցություն են կրել ամերիկյան փոփ-արտ և նեո-գեո
ուղղությունները։
• Աշխարհը, որում ապրում է «Թրումանի շոուն» ֆիլմի հերոսը մի կողմից
ուտոպիական է, քանի որ ապահովված է հերոսի անվտանգությունը, մյուս
կողմից հակաուտոպիական, քանի որ հերոսը զրկված է հասարակ
ազատություններից։
• Ֆիլմում բացարձակապես ամեն ինչ՝ քաղաքը, մարդիկ, տները, ծովը
սիմուլյակրեր են։
• Ըստ Բոդրիյարի առաջարկած սիմուլյակրի քառաստիճան մոդելի՝ Թրումանի
կյանքը 4-րդ՝ ամենաբարձր կարգի սիմուլյակր է, հերոսը, սակայն, ֆիլմի
վերջում գերիրականությունից տեղափոխվում է իրականություն:
• Նորագույն տեխնոլոգիաները, որոնց զարգացումն ի սկզբանե պետք է միտված
լիներ կյանքի որակի բարձրացմանը, շատ հաճախ օգտագործվում են որպես
իրականության խեղաթյուրման և սիմուլյակրեր ստեղծելու գործիքներ:
• Սիմուլյացիան «Թրումանի շոուն» ֆիլմում իրականացվում է գովազդի,
մեդիայի, դերասանական խաղի և մանիպուլյացիոն հնարքների միջոցով,

39
 որոնք կառավարում են հասարակությունը և կախվածության մեջ դնում
մարդկանց։
• Ինչպես Բոդրիյարի առաջարկած Դիսնեյլենդի օրինակում, այնպես էլ Սիհևնի
դեպքում շոուի մասնակիցներին իրենց կյանքն ավելի իրական է թվում, քան
Թրումանինը, քանի որ ի տարբերություն իրենց, վերջինս անտեղյակ է իրեն
մատուցվող իրականությունից։

40
 ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

1. Бодрийяр Ж․ Симулякры и симуляция․ Перевод О. А. Печенкина. Тула․ 2013. 204

C.
ԷԼԵԿՏՐՈՆԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ

1. Bostrom N. Are you living in a computer simulation? // https://stanford.io/3aGonfd

(03.04.2020)
2. Goldman P. Consumer Society and its Discontents: The Truman Show and The Day of
the Locust. 2005 // http://anthropoetics.ucla.edu/ap1002/truman/ (05.01.2020)
3. Did Plato know about simulation hypothesis? The World of Ideas and Forms //
https://bit.ly/2UGCnQF, (04.04.2020)
4. Everything in this world is a shadow of its Ideal Form, in the world of Ideas
//https://bit.ly/3bRfnUX (04.04.2020)
5. Fractal Theory: Baudrillard and the contemporary arts. Jean Baudrillard interviewed by
Nicholas Zurbrugg (Paris. April 13th. 1989) // https://bit.ly/2Q5PA2R (05.04.2020)
6. Hyperreality as a Theme and Technique in the Film Truman Show-School of Social
Sciences and Languages. VIT University. Chennai Campus. P.4 //
https://bit.ly/2GCLCZW, (11.12.2019)
7. Is life a video game? | Elon Musk | Code Conference 2016 // https://bit.ly/2xJJwqj
(04.04.2020)
8. Moravec H. Simulation, Consciousness, Existence, 1998 //https://bit.ly/3dTleuw
(03.04.2020)
9. Philosophy-René Descartes, The School of Life //https://bit.ly/3aJ3Dn2 (04.04.2020)
10. Stanford Prison Experiment, The Editors of Encyclopaedia Britannica, Aug 31, 2017 //
https://www.britannica.com/editor/The-Editors-of-Encyclopaedia-Britannica/4419
(04.02.2020)
11. The theory of simulation. "The myth of the cave" of Platon // https://bit.ly/346gKfI
(04.04.2020)
12. Thomas M․ What is Simulation Theory and why does it matter? 2020
//https://bit.ly/39IfZKS (04.04.2020)
13. Курмелева Е.М., Мещерякова Л.Ю., СИМУЛЯКР И ОБЩЕСТВО В
СОВРЕМЕННОЙ СОЦИАЛЬНОЙ ТЕОРИИ //

41
 file:///C:/Users/Lus/Downloads/simulyakr-i-obshestvo-v-sovremennoy-sotsialnoy-
teorii.pdf (02.05.2020)

ՏԵՍԱԴԱՐԱՆ

1. The Truman Show // https://bit.ly/3f23ON4 (13.01.2020)

42