Հետազոտական աշխատանք

Կազմակերպության
տվյալներ
● Անվանում, հասցե
● Տնօրեն
● Էլ․հասցե
● Հեռախոս

Դարձվածքների ոճական կիրառությունը

Հետազոտության
Թումանյանի ստեղծագործություններում՝
թեմա/վերնագիր որպես սովորողների արժեհամակարգի
● Հետազոտության թեմա ձևավորման միջոց

Ուսուցչի տվյալներ
● Անուն, ազգանուն,
հայրանուն
● Մասնագիտություն
● Հեռախոս
● Էլ․ հասցե
● Դասավանդվող
առարկաներ
● Դասարաններ

Ուսումնական
հաստատության տվյալներ
● Անվանումը, հասցե
● Հեռախոս
● էլ․ հասցե
(տնօրենության)
● Web կայքի հասցե

1
Բովանդակություն
Ներածություն 3
Հիմնական բովանդակություն 6
Եզրակացություններ, առաջարկություններ 33
Օգտագործված գրականության ցանկ 37

1 էջ

2
Ներածություն

Հետազոտության նպատակն է ՝
Նպատակը եւ
 ուսումնասիրել անհատի
հետազոտական հարցը
արժեքային կողմնորոշուման
էությունը
Հետազոտական հարց՝
 Արդյունավետ է արդյո՞ք
դարձվածքների ոճական
կիրառությունը սովորողների
արժեհամակարգի ձևավորման
գործում հայոց լեզվի դասերին
Գոռավանի միջնակարգ դպրոցի
օրինակով

Ո՞ր առանցքային Հետազոտության նպատակի

կոմպետենցիային/կարող ուսումնասիրումը ներառում է
ունակությանն է
հետևյալ ասպեկտհները՝
ուղղված նպատակի
ուսումնասիրությունը  Մշակութային իրազեկում;
Հասկանալ սեփական մշակույթը
և այլ խմբերի մշակութային
առանձնահատկությունները,
ներառյալ նրանց արժեքները,
ավանդույթները և
սովորույթները:

 Միջմշակութային
հաղորդակցություն։ Տարբեր
մշակույթների մարդկանց հետ
արդյունավետ շփվելու
կարողություն՝ ցուցաբերելով
հարգանք և
հանդուրժողականություն նրանց
արժեքների և կարծիքների
նկատմամբ:

 Հարմարվողականություն և

3
Ներածություն
ճկունություն։ Տարբեր
մշակութային համատեքստերին
հարմարվելու
պատրաստակամություն և
մարդկանց տարբեր խմբերի հետ
շփվելու ճկունություն:

 Էթիկական և բարոյական
նկատառումներ։
Միջմշակութային
փոխազդեցություններին և
արժեքներին առնչվող էթիկական
և բարոյական հարցերին
անդրադառնալու կարողություն:

 Մշակութային փոխըմբռնման
տարածում։ Իր հասակակիցների
և ընդհանուր առմամբ
հասարակության մեջ գիտելիք և
տարբեր մշակույթների
նկատմամբ հարգանք
տարածելու կարողություն:

Հետազոտության համար թիրախային

Հետազոտության
խումբ են հանդիսացել Գոռավանի
թիրախային խումբը միջնակարգ դպրոցի աշակերտները
և շրջանակը
/քանակ, սեռային
բաշխում/

4
Ներածություն
Հետազոտության համար կիրառված
Օգտագործված
մեթոդներն են՝
հետազոտական
 Գրականության վերլուծություն
մեթոդները, գործիքները  Համեմատություն
(օրինակ՝ քանական  Համադրություն
հետազոտություն՝  Ինդուկցիա և դեդուկցիա
հարցաթերթիկի միջոցով,
որակական
հետազոտություն՝
խորին հարցազրույցի
միջոցով եւ այլն)

2022-2023 թթ․ ուսումնական տարի

Հետազոտության
իրականացման
ժամանակահատվածը

1-2 էջ

5
 Հիմնական բովանդակություն

Գրականության ակնարկ Անհատի արժեքային կողմնորոշումների

● Մեջբերումներ արդեն հայեցակարգը և տեսակները
արված
հետազոտություններից, Արժեքային կողմնորոշումները անձի
● Մեջբերումներ ներքին կառուցվածքի ամենակարևոր
գրականությունից, տարրն են: Դրանք պայմանավորված և
տեղեկության վստահելի
համախմբված են կենսափորձով և
աղբյուրներից։
անհատի փորձառությունների ողջ
Պարտադիր է համալիրով, ինչպես նաև առանձնացնում
կատարել հղում
են նրա համար ամենակարևորն ու
աղբյուրին
նշանակալիցը երկրորդականից և
աննշանից։ 1
Արժեքային կողմնորոշումը բնորոշ է
ողջ մարդկային
կյանքին։ Քաղաքակրթության դարավոր
պատմության ընթացքում մարդիկ
զարգացրել են շրջապատող
իրականության մեջ իրենց համար
առանձնահատուկ արժեք ձեռք բերած այն
երևույթներն ու առարկաները, որոնց
նկատմամբ առանձնահատուկ
հարաբերություններ են ցուցաբերել՝
գնահատելով, պաշտպանելով դրանք,
կենտրոնանալով դրանց վրա`
ձգտումները, նպատակները և
գործողությունները: Սկզբում մարդու
արժեքային կողմնորոշումները
սահմանափակվում էին հասարակության
և բնության նկատմամբ նրա ուտիլիտար
վերաբերմունքի ոլորտով։ Արժեքի

1
Бондаревская Е. В. Ценностные основания личностноориентированного воспитания.// Педагогика. -
1995. - № 4. - с. 29 - 36.
6
Հիմնական բովանդակություն
չափանիշը օգտակարության նշանն էր,
այսինքն՝ սնունդ ծառայող առարկաները,
կենդանիները, օգտագործվում է
աշխատանքի համար, այն ամենը, ինչը
հեշտացնում է կյանքը կամ ստեղծում
պատրանք, որը կանխում է տառապանքը,
դժբախտությունը,
անախորժությունները: Ժամանակի
ընթացքում այս արժեքները
փոփոխության են
ենթարկվել։ Հասարակության
զարգացումը հանգեցրել է մարդու կողմից
բնության և արտաքին աշխարհի
նկատմամբ նրա հիմնական արժեքների և
արժեքային վերաբերմունքի
վերանայմանը:
«Արժեք» հասկացությունն ունի
նույնական հասկացություն՝ «լավ»: Վերջին
հայեցակարգը միանշանակ չէ. Լավը մի
կողմից այն բանն է, որը նյութական արժեք
է մարդու համար, իսկ մյուս կողմից՝ բարին
բարոյական և հոգևոր արժեք ենթադրող
բան: Կախված կարիքների բնույթից և
դրանց բավարարման մեթոդներից՝
առանձնանում են հոգևոր և նյութական
արժեքները։ Դրանք իրենց հերթին
բաժանվում են գիտաճանաչողական,
բարոյական, գեղարվեստական,
գեղագիտական և այլն։ Հոգևոր
արժեքները, որպես կանոն, որոշում են
մարդու բարձրագույն, բարոյական
կարիքները, նյութականները գործնական

7
 Հիմնական բովանդակություն
կարիքներ են։ Յուրաքանչյուր արժեք ունի
իր չափանիշը, օրինակ՝ ճշմարտությունը՝
գիտական և ճանաչողական արժեքների
համար, իսկ գեղեցկությունը, գեղեցիկը՝
գեղարվեստական և գեղագիտական:
Բարոյական արժեքները առանձին
տեղ են զբաղեցնում հասարակության
կյանքում, քանի որ բարոյականությունը
անհրաժեշտ է լուծելու մարդկային
հարաբերությունները և
հակասությունները առանձին մարդկանց
վարքագծի և որպես ամբողջություն
հասարակության միջև: Իրական
բարոյականությունը ենթադրում է
մարդկային հարաբերությունների
մաքրություն, այդ իսկ պատճառով
արժանապատվությունը, բարությունը,
խիղճը և բարոյական այլ արժեքները զերծ
են ոչ միայն որևէ առևտրական, այլև
օգտակար նկատառումներից: 2
Այսինքն՝ բարոյականությունը
շահույթից ու հաշվարկից վեր է դասվում,
նպատակը մարդկային
համերաշխությանն ու մարդասիրությանը
նպաստելն է։ Բարոյական արժեքները
միայն մարդկային գործողությունների և
մտքերի գնահատման չափանիշ չեն: Այս
արժեքների ուժն ու բազմազանությունը
չափանիշ է անհատի բարոյական
զարգացման մակարդակի, նրա
բարոյական արժանիքների ձևի

2
Божович, Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. (Психологическое исследование). -
СПб: Питер, 2009. - 400 с.
8
Հիմնական բովանդակություն
համար: Բարոյական արժեքները հեռու են
կյանքից բաժանված հասկացություններից
և գաղափարներից: Սրանք բարոյական
հարաբերությունների շատ որոշակի ու
իրական դրսեւորումներ են։ Բարոյական
հարաբերություններն իրենց հերթին
անբաժանելի են մարդկանց կյանքի
հատուկ ձևերից, նրանց հոգևոր,
սոցիալական գործունեությունից և
աշխատանքից: Ուստի մշակված
բարոյական նորմերը պարզապես
բարոյական գիտելիքների «շտեմարան»
չեն, դրանք ունեն և՛ բարոյական, և՛
գործնական արժեք։ Հարկ է նշել, որ
մարդու բարոյական գիտակցությունը
որոշվում է հասարակության կողմից իր
զարգացման ողջ ժամանակահատվածում
առաջացած
արժեքներով: Հասարակությունն ինքնին
բարոյական արժեքներում ինտեգրում է
բարոյական հարաբերությունները, որոնք
զարգանում են մարդկանց միջև՝ որպես
պատմական առաջընթացի առանձին
սուբյեկտներ։ Անձի արժեքային
կողմնորոշումները միայն սոցիալական
արժեքների համակարգի քիչ թե շատ
համարժեք արտացոլումն են։
Ես կցանկանայի ուշադրություն
դարձնել իդեալի հարցին. Անհատի
բարոյական զարգացման մեջ իդեալը
կարևոր դեր է խաղում: Այս հայեցակարգը
ենթադրում է կատարյալ մարդու կերպար

9
 Հիմնական բովանդակություն
կամ կատարյալ հասարակական
կարգ։ Իդեալի կարիքը մարդու
ամենահզոր կարիքներից մեկն է, որը
որոշվում է այն ամենից ազատվելու
ցանկությամբ, ինչը խանգարում է մեզ
ազատորեն ցուցադրել մեր հոգևոր և
ֆիզիկական ուժը, ընդհանուր բարիքին
հասնելու մեր կարողությունները: 3
Իդեալականության
անհրաժեշտությունը դրսևորվում է արդեն
վաղ տարիքում, երբ երեխան հասնում է
տիպարների՝ իր համար ընտրելով վարքի
և բարոյական սկզբունքների արժանի
օրինակ։ Ինքնակրթության ցանկացած
գործընթաց սկսվում է նրանից, որ
անհատն ընտրում է ինչ-որ
կատարելության մտավոր պատկեր, որին
պետք է հասնել: Իդեալի կարիքը ոչ միայն
մարդու գոյության բնորոշ հատկանիշն է,
այլ նաև անձնական աճի
խթան: Անհատները իդեալականության
կարիքը բավարարում են տարբեր ձևերով,
այն տարբեր է տարիքային տարբեր
ժամանակաշրջաններում: Այս կարիքն
ամենաուժեղն է երիտասարդության
շրջանում, երբ տղան կամ աղջիկը
ընտրում է տարբեր մարդկանց բնորոշ
առավել գրավիչ անձնական
հատկությունները և դրանք հավաքում մեկ
մտավոր կատարյալ կերպարի մեջ: Այս
պատկերը կոչվում է կոլեկտիվ: Երբեմն

3
Божович, Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. (Психологическое исследование). -
СПб: Питер, 2009. - 400 с.
1
0
Հիմնական բովանդակություն
իդեալը, դերի մոդելը անմիջական
շրջապատից մեկն է: Ամենից հաճախ դա
նկատվում է երեխաների մոտ, երբ մայրը
կամ հայրը ընտրվում են որպես
իդեալական: Իդեալը կարող է լինել նաև
գեղարվեստական կերպար, գրական
հերոս կամ կինոյի կերպար: Անհատի
արժեքային կողմնորոշումների
համակարգը նրա կենտրոնական
կազմավորումներից մեկն է։ Սա
հոգեբանական հատկանիշ է, որը որոշում
է անհատի բովանդակալից
վերաբերմունքը սոցիալական
իրականությանը: Արժեքային
կողմնորոշումները որոշում են մարդու
վարքի դրդապատճառը և էական
ազդեցություն ունեն նրա բոլոր
գործունեության վրա՝ բնութագրելով նրա
ներքին պատրաստակամությունը
որոշակի գործողություններ կատարելու՝
իր կարիքներն ու շահերը բավարարելու
համար: Արժեքային կողմնորոշումները
արտացոլումն են մարդու գիտակցության
մեջ իր անձնական արժեքների մասին,
մարդկանց հարաբերությունների
սոցիալական կարգավորման հիմնական
գործոնը:
Արժեքային կողմնորոշումների
համակարգի ձևավորման տեսակետից
ամենազգայունն ու հետաքրքիրն ավելի
մեծ պատանեկությունն է և
պատանեկության անցման տարիքը։ Այս
տարիքում նկատվում է անձի զարգացման
1
1
 Հիմնական բովանդակություն
կոնկրետ իրավիճակ։
Այսպիսով, դեռահասության
շրջանում գիտակցությունն անցում է
կատարում մասնավորից, հատուկից
վերացականին և ընդհանուրին,
ավելանում է ուշադրությունը
աշխարհայացքի, բարոյականության,
էթիկայի և կրոնի հարցերին, սեփական
փորձառություններին և նրանց
շրջապատի փորձին, ինչպես նաև՝
ձևավորվում է հետաքրքրությունների
կայուն շրջանակ, որն աստիճանաբար
դառնում է դեռահասի արժեքային
կողմնորոշումների հոգեբանական
հիմքը: Անչափահաս տարիքից
պատանեկություն ամենից հաճախ տեղի
է ունենում ավագ դպրոցում: Այս
տարիքում առաջանում է ուսումն
ավարտելուց հետո ինքնորոշման և
կյանքի ուղու ընտրության խնդիր՝
բարդացած ինքնագիտակցության
ձևավորմամբ, որը դեռահասության
կենտրոնական նորագոյացությունն է։4
Ավագ դպրոցի աշակերտին բնորոշ է
հաղորդակցության և մեկուսացման
կարիքը: Սրանք նրա անձի ձևավորման
գործընթացի ամենակարևոր որոշիչներն
են, դրանք կարգավորում են նաև ավագ
դպրոցի աշակերտի հասարակության մեջ
ընդգրկվելու գործընթացը՝ որոշելով նրա
արժեքային կողմնորոշումների

4
Алексеев, В.Г. Ценностные ориентации личности и проблема их формирования.- М., 2009. - 273 с
1
2
Հիմնական բովանդակություն
համակարգի բովանդակությունը։ Ավագ
դպրոցի աշակերտների
հաղորդակցությունն ունի մի շարք
առանձնահատուկ
առանձնահատկություններ։ Մի կողմից
ընդլայնվում է հաղորդակցական խմբերի
շրջանակը, որոնցում ընդգրկված է ավագ
դպրոցի աշակերտը, իսկ մյուս կողմից՝ նա
ընտրովի է շփման մեջ, այսինքն՝ կապի
խմբերը տարբերակում է
ընկերականների, որոնցում առկա է
բավականին. մեծ թվով մասնակիցներ,
բայց շփման ինտենսիվությունը
սահմանափակ է, և ընկերական, որոնց
մեջ մտնում են մասնակիցներ, որոնց հետ
ավագ դպրոցի աշակերտը նույնացնում է
իրեն և որոնք նա օգտագործում է որպես
ինքնագնահատականի չափանիշ և
որպես արժեքների աղբյուր: Ավագ
դպրոցի աշակերտին բնորոշ է
հաղորդակցության և մեկուսացման
կարիքը: Սրանք նրա անձի ձևավորման
գործընթացի ամենակարևոր որոշիչներն
են, դրանք կարգավորում են նաև ավագ
դպրոցի աշակերտի հասարակության մեջ
ընդգրկվելու գործընթացը՝ որոշելով նրա
արժեքային կողմնորոշումների
համակարգի բովանդակությունը։
Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ
անհատի արժեքային կողմնորոշումների
համակարգի ձևավորման հարցը
հետազոտողների մոտ ուշադրության, և

1
3
 Հիմնական բովանդակություն
մշտական ուսումնասիրության առարկա
է։ Այս հարցի վերաբերյալ
հետազոտության համար հատկապես
ցուցիչ է դեռահասությունը և վաղ
պատանեկությունը, քանի որ հենց
օնտոգենեզի այս ժամանակաշրջանների
հետ է կապված արժեքային
կողմնորոշումների զարգացման
մակարդակը, ինչը, ի վերջո, ապահովում է
դրանց գործունեությունը որպես հատուկ
համակարգ և որոշիչ ազդեցություն ունի
ակտիվ սոցիալական գործունեության
վրա: 5

Դարձվածքների ոճական
կիրառությունը Թումանյանի
ստեղծագործություններում՝ որպես
սովորողների արժեհամակարգի
ձևավորման միջոց

Լեզվում կան կայուն վերաիմաստավորված

կապակցություններ, օրինակ՝ խոսքը կտուրը գցել,
սար ու ձոր ընկնել կապակցություններից առաջինը
նշանակում է խոսակցության առարկան թաքցնելու,
խասակցին կամ նոր եկողին շեղելու նպատակով
խոսակցության նյութը փոխել, իսկ երկրորդը
նշանակում է որոնել, թափառել կամ խոսքը
հիմնական նյութից դիտմամբ հեռացնել։ Այսպիսի
կապակ- ցությունները դարձվածային միավորներ
կամ դարձվածքներ են։ Դարձվածքներ են կոչվում
կայուն, վերաիմաստավորված, պատրաստի
վերարտադրելի կապակցությունները։
Դարձվածքների տեղին գործածությունը

5
Алексеев, В.Г. Ценностные ориентации личности и проблема их формирования.- М., 2009. - 273 с
1
4
 Հիմնական բովանդակություն
հարստացնում ու գեղեցկացնում է խոսքը, այն
դարձնում սեղմ, դիպուկ ու սրամիտ։ Մեկ դարձվածի
տեղին գործածումով խոսողը կարող է խուսափել
երկար- բարակ նկարագրությունից ու բնորոշումից։
Դարձվածային միավորները գործածվում են կյանքի
տարբեր բնագավառներում ու ոլորտներում, իսկ
գեղարվեստական խոսքում դրանք մեծապես
կիրառվում են խոսքին պատկերավորություն
հաղորդելու, խոսքը գեղեցկացնելու, չափածոյում նաև
հանգավորման նպատակով։
Բերենք օրինակ. Խորքերում գանձ ունեն
քարափները, Թիկունքներին ունեն անտառ ու հերկ...
Միայն մի բան չունեն քարափները. Քարափները
չունեն կարապի երգ (Համո Սահյան)։ Բերված
օրինակում գործածված է կարապի երգ դարձվածքը։
Այն նշանակում է վերջին ստեղծագործություն,
վերջին երգ, ավարտ։ Այս վերջին իմաստով էլ
գործածված է բանաստեղծության մեջ։6
Պետք է նշել, որ դարձվածքների մի մասն
արտահայտվում է այնպիսի կապակցություններով,
որոնք կարող են ընկալվել նաև ոչ փոխաբերական,
այլ իրենց սովորական իմաստներով, այսինքն՝ որպես
ոչ վերաիմաստավորված կապակցություններ։
Օրինակ, եթե անունը գետնով տալ, լեղին ջուր կտրել,
կապակցություններն ունեն փոխաբերական
իմաստներ և գործածվում են միայն որպես
դարձվածային միավորներ, ապա ջուրն ընկնել,
շարքից դուրս գալ, մատների արանքով նայել, ոտքը
քարին դիպչել կապակցությունները կարող են
գործածվել թե՛ որպես դարձվածային միավորներ, թե՛
որպես չվերաիմաստավորված կա- պակցություններ։
Համեմատենք՝ Գետափին խաղացող երեխաների
գնդակը ջուրն ընկավ։ Երաշտի պատճառով այգին
չորացավ, և նրա ամբողջ չարչարանքը ջուրն ընկավ։
Պարզ է, որ առաջին նախադասության մեջ ջուրն
ընկնել կապակցությունը գործածվել է ուղղակի
իմաստով, իսկ երկրորդում՝ դարձվածային և
նշանակում է իզուր անցնել, կորչել, վերանալ։
Այսինքն՝ դարձվածային միավորների իմաստի

6
Աբրահամյան Ս., Ժամանակակից գրական հայերեն, Եր., 1981,
1
5
Հիմնական բովանդակություն
արտահայտման համար կարևոր է նաև խոսքային
այն միջավայրը, որում գոր- ծածվում է։
Դարձվածքները բաղադրիչ բառերի սերտության
տարբեր աստիճաններ ունեն. բաժանվում են չորս
տեսակի.
1. Դարձվածաբանական սերտաճում. այս
կարգի դարձվածքների ընդհանուր
իմաստը չի բխում նրա բաղադրիչ բառերի
ընդհանուր իմաստից, ինչպես՝ խելքն
ուտել-համոզել, աչքից ընկնել-
հեղինակազրկել։
2. Դարձվածաբանական միասնություն. այս
կարգի դարձվածքների իմաստը որոշ
չափով համապատասխանում է նրանց
բաղադրիչների առանձին փոխաբերական
իմաստներին, ինչպես՝ վիզը ծռել-մեկի
առաջ նվաստանալ, աչքով-ունքով անել-
մի բան հասկացնել։
3. Դարձվածաբանական կապակցություն.
այս կարգի դարձվածքների
բաղադրիչները գրեթե պահպանում են
իրենց բառիմաստային
ինքնուրույնությունը, բայց
դարձվածայնորեն կապված իմաստով
մնում են կախյալ վիճակում, ինչպես՝
ունքերը կիտել-մռայլվել, գլուխը կախել-
ամաչել, նվաստանալ։
4. Դարձվածաբանական արտահայտություն.
այս կարգի դարձվածքները կազմված են
ազատ իմաստ ունեցող բառերից, նրանց
իմաստը պայմանավորված է դարձվածքը
կազմող բաղադրիչների բառական
իմաստներով։ Դրանցից են առածները,
ասացվածքները, թևավոր խոսքերը,
անեծքները, օրհնանքները, մաղթանքները։
Օրինակ՝ Ճտերը աշնանն են հաշվում։
Մեկը կա՝ հազար արժի, հազարն էլ կա՝
մեկը չարժի։ Ձայն բարբառո հանապատի։
1
6
 Հիմնական բովանդակություն
Մայր հողին չարժանանաս։ Ուր գնաս՝
դեմդ կանաչ բուսնի։
Իմաստաբանական առումով
դարձվածքները լինում են մենիմաստ և
բազմիմաստ։7
Մենիմաստ են կոչվում այն
դարձվածքները, որոնք միայն մեկ իմաստ
են արտահայտում, ինչպես՝ տրոյական ձի-
թաքնված վտանգ, հոմերական քրքիջ-շատ
բարձր ծիծաղ։
Բազմիմաստ են կոչվում այն
դարձվածքները, որոնք իրենց
փոխաբերական նշակություններով մեկից
ավելի բառական իմաստներ են
արտահայտում, ինչպես՝ խելքը գլխին -
1.խելոք, բանիմաց, հասկացող, 2.
Ուշադիր, սթափ, զգոն, 3. Հարմար,
պատշաճ, վայելուչ։

Հովհ. Թումանյանը մեծապես օգտվել է

ժողովրդական լեզվի դարձվածների անսպառ
հարստություններից։ Նա առանձնահատուկ
վերաբերմունք ուներ դարձվածների հանդեպ,
որոնք խոսքն օժտում են պատկերավորությամբ,
արտահայաչականությամբ ու
ժողովրդայնությամբ։ Առանձնակի
հետաքրքրություն է ներկայացնում դարձվածների
կառուցվածքային տիպերի ուսումնասիրությունը։
Ըստ խոսքիմասային պատկանելության,
դարձվածները բաժանվում են չորս խմբի՝
անվանական, բայական, մակբայական և
եղանակավորող։ Անվանական դարձվածներն էլ
իրենց հերթին խմբավորվում են գոյականականի և
7
Միրումյան Մ., Հայոց լեզու. Տեսական և գործնական դասընթաց. Հնչյունաբանություն,
բառագիտություն, ձևաբանություն, Եր., 2012, էջ65-78:

1
7
 Հիմնական բովանդակություն
ածականականի։ Գոյականական դարձվածի
գերադաս անդամը անպայման գոյական է՝
լրացված մեկ կամ մի քանի բառով։ Ըստ
բաղադրիչների կապակցության եղանակի,
գոյականական դարձվածները բաժանվում են երեք
խմբի՝ Համադասական, ստորադասական և
համաստորադասական։ Ստորադասական
կապակցություններով անվանական դարձվածները
.այնպիսի կառույցներ են, որոնց բաղադրիչները
իրար նկատմամբ գտնվում են լրացում -լրացյալ
հարաբերության մեջ։ Անվանական դարձվածները
խոսքի մեջ կատարում են շարահյուսական այն
պաշտոնները, ինչ որ գոյականները և
ածականները։ Համադասական գոյականական
դարձվածների բաղադրիչները կարող են
կապակցվել «ու» շաղկապով կամ առանց դրան՝
գծիկով։
Օր.՝ Բաց արին մեջտեղն արձակ գլխատան,
Զուռնաչին փըչեց կոխի եղանակ,
Ահել ոլ ջահել իրարով անցան ։
— Ընչի՞ չես խոսում, ընչի՞ չես նայում,
Իմ or ու արև., կյանք ու ջան որդի,
Դու իմ գերեզմանն ընչի՞ ես խըլում,
Թըշնամի՛ որդի, դավաճա՛ն որդի... 8

Հետևյալ օրինակում դարձվածների

բաղադրիչների միջև գոյություն ունի
ստորադասական, այսինքն՝ լրացում լրացյալի
հարաբերություն։9
— Դու գնա, պա՛պի, միամիտ քընիր,
Ես աչքի լույսը կըհանեմ գողի...
Պետք է նշել նաև, որ գոյականական

8
Ն․Հ․ Օհանյան, Դարձվածքների կառուցվածքային տիպերը Հովհաննես Թումանյանի
ստեղծագործություններում հոդված,ՀՀ ԳԱԱ հրատ․, Երևան 1993
9
Ն․Հ․ Օհանյան, Դարձվածքների կառուցվածքային տիպերը Հովհաննես Թումանյանի
ստեղծագործություններում հոդված,ՀՀ ԳԱԱ հրատ․, Երևան 1993
1
8
Հիմնական բովանդակություն
դարձվածի բաղադրիչ հանդիսացող գոյականը մեծ
մասամբ հոլովման հարացուցային ձևեր չի
ունենում, այն կարող է հանդես գալ որոշակիորեն
կա՛մ եզակի և կա՛մ հոգնակի թվով։
Շատ քիչ են այն դարձվածները, որոնց
գերադաս գոյական անդամը կարող է դրվել
միաժամանակ և' եզակի, և' հոգնակի թվով։ Երբեմն
թվի քերականական կարգը կարող է
իմաստազատիչ դեր կատարել։ Այսպես՝ եզակի
բաղադրիչով գերադաս գոյականը հոգնակի թվով
գործածվելիս կարող է կորցնել իր դարձվածային
իմաստը և վերածվել սովորական կապակցության։
Նույն երևույթը կարող է լինել, երբ որոշակի
հոլովով կիրառվող գոյականը գործածվում է մեկ
այլ հոլովով, որը բնորոշ չէ տվյալ դարձվածի
համար, այն վերածվում է սովորական
կապակցության։ Կան դարձվածներ էլ, որոնք
կարող են գործածվել միաժամանակ և՛ եզակի, և՛
հոգնակի թվերով։
Բերենք մի քանի բնագրային օրինակ, ուր
գերադաս անդամը՝ գոյականը, կապակցվում է
ածականի, թվականի, դերբայի, կապերի և
կապական բառերի հետ։ Գոյական + ածական
Բարով տեսանք, հազար բարի,
Հազար բարում դուք կենաք,
Տուններդ շեն, սիրտներդդ լեն
Միշտ էլ ղոնախ ունենաք։

Ածական +Գոյական
Էն սև օրը, որ մենք տեսանք
Քո թշնամին թող չըտեսնի...

Գոյական+գոյական
Դուրս գընա, կորի՛, ա՛յ լիրբ, անըզգամ,

1
9
 Հիմնական բովանդակություն
Սև ու սուգ լինի թագ ու պսակըդ
Թվական + գոյական
Սասնա սարերից շա՜տ ու շատ հեռու
Թընդում էր նըրա հըռչակն ահարկու,
Խոսվում էր իր փառքն, արարքն անվեհեր
Հազար Բերան էր- Մի Առյուծ-Մհեր ։

Հ. Թումանյանի երկերում հանդիպում են

նաև հարադրական բայերով և գոյականով
կազմված դարձվածների բազմաթիվ օրինակներ,
որոնք խոսում են հարադրական բայերի
դարձվածներ կազմելու մեծագույն
հնարավորությունների մասին։ 10

-Մոսի ջան, Մոսի, գըլխովդ ման գամ,

Ինձ մի ըսպանիր, ինձ թող ես անգամ.

Ավելի փոքր թիվ են կազմում մակբայներով,

երբեմն էլ կապական բաոերով ու բայով
զուգորդվող բայական դարձվածները։
Մակբայ + բայ
Եկան քաշեցին՝ թե գոռով տանեն,
Թափ տըվավ մարդկանց
«Գցեց դես ու դեն ։
Կապ+բայ կամ կապ + կապվող բառ+բայ
Հավաքվում են, շուրջը պարում,
Մեջն են ընկնում խելագար.
Ասում ե՛ս, թե էն Փարվանա Ջահելներն են
սիրավառ ։
Պետք է նկատել, որ Թումանյանի
ստեղծագործություններում հանդիպում են նաև
եռանդամ, քառանդամ բաղադրիչներով բայական
դարձվածնեո։ Դրանք կարող են լինել երկու
10
Ն․Հ․ Օհանյան, Դարձվածքների կառուցվածքային տիպերը Հովհաննես Թումանյանի
ստեղծագործություններում հոդված,ՀՀ ԳԱԱ հրատ․, Երևան 1993
2
0
 Հիմնական բովանդակություն
համադաս գոյականներ կամ այլ խոսքի մասեր՝
ստորադասված գերադաս անդամ բային կամ էլ
գերադաս անդամին ստորադասված բառը
(լրացումը) կարող է ունենալ իր լրացումը՝
գոյական, ածական, դերանուն և այլն։ 11

Եղանակավորող դարձվածների միջոցով

խոսողը արտահայտում է տարբեր վերաբերմունք՝
գոհունակություն, բարեմաղթություն, երգում,
ափսոսանք, զարմանք, հանդիմանություն,
հեգնանք, արհամարհանք և այլն։
Վերաիմաստավորված անեծքներն ու օրհնանքները
ևս դասվում են եղանակավորող դարձվածների
շարքը։ Իբրև առանձնահատկություն պետք է նշել,
որ մեծ մասամբ եղանակավորող դարձվածների
բայ բաղադրիչը դրվում է ըղձական եղանակով։
Եղանակավորող դարձվածները հանդես են գալիս
հետևյալ կառույցներով.
Բայ+ գոյակա ն և գոյական + բայ
— Հողե՜ մ գլուխըդ , ասավ կընիկը,
Ո՛վ գիտի՝ Դավիթը ո՛ւր է քեֆ անում...
Դու էլ քեզ համար քո տանը քընած՝
Ուրիշի համար երազ ես տեսնում։
Տունըդ քանդվի , ա՛յ խանութպան,
Անխիղճ, լիրբ, չար, ֆըլան-ֆըստան,
Ո՞նց թե դու իմ շանը զարկե՛ս,
Դե զարկելը հիմի դու տես...
Երկու գոյականների համակցությամբ ,
որտեղ գերադաս անդամ գոյականը կարող է
ունենալ հոլովման այս կամ այն հարացուցային
ձևը, եր բեմն էլ կապակցությունը կարող է լրացվել
այլ անդամներով։
Հո՛ղն ի մ գլխին, պառավն ասավ

11
Ն․Հ․ Օհանյան, Դարձվածքների կառուցվածքային տիպերը Հովհաննես Թումանյանի
ստեղծագործություններում հոդված,ՀՀ ԳԱԱ հրատ․, Երևան 1993
2
1
 Հիմնական բովանդակություն
Մուկիկի պես մարդն էլ մեռնի։
Դերբայ +բայ և եղանակավորող բառ +
դերբայ
Կանգնում է աղջիկն էստեղ նորից նոր,
Պատմում է, ինչ որ պատմեցի ես ձեզ.
Թե՝ ապրած կենաս , ահեղ թագավոր,
Մեր բանը, հապա՛, էսպես ու էսպես...
Կապ + կապվող բառ
Աչքիս վրա , քեռի Քուչի
Մի գդակ ա, հո մի քուրք չի 12

Թումանյանի ստեղծագործությունների
դարձվածների կառուցվածքային տեսակների
քննությունը կարևորություն է ստանում հեղինակի
ստեղծագործությունների լեզուն, նրա
ժողովրդայնությունն ու արտահայտչականությունը
բացահայտելու և գնահատելու տեսակետից։

Հայոց լեզվի դասընթացում

Հետազոտության ընթացքը
դարձվածքներ ուսումնասիրելիս
աշակերտներին հանձնարարվում է
Հովհաննես Թումանյանի «Անուշը»
պոեմից դուրս գրել դարձվածքներ, քանի
որ այս ստեղծագործությունը ունի
դաստիարակչական խորը արժեք։
Անդրադառնանք պոեմի վերլոծությանը։
«Անուշը» արվեստի գլուխգործոց է։
Ոչ մի երկում այնքան ուժեղ չի
արտացոլված հայ ժողովրդի կյանքը, և

12
Ն․Հ․ Օհանյան, Դարձվածքների կառուցվածքային տիպերը Հովհաննես Թումանյանի
ստեղծագործություններում հոդված,ՀՀ ԳԱԱ հրատ․, Երևան 1993
2
2
Հիմնական բովանդակություն
այնքան խորը չեն արտահայտված մեր
ժողովրդի հոգևոր գեղեցկությունները,
որքան այս պոեմում։
Թումանյանը ողբերգական
սիրավեպի միջոցով պատկերել է սոյն-
պիսի երևույթներ ու հոգեվիճակներ,
որոնք ներքին բովանդակությամբ
ուղղված են և՛ նահապետական
աղետավոր երևույթների, և՛ նորագույն
բուրժուական բարոյականության դեմ:
Թումանյանին մեծապես հուզել է մարդու
բախտի և մարդկայնության խնդիրը: Նա
տեսնում էր, թե ինչպես են կործանվում
բարոյական սրբությունները՝
անձնազոհությունը, սերը,
հավատարմությունը: Փողի ուժի առաջ
աղավաղվում է մարդու
անհատականությունը:
Գեղջկական պարզ, գեղեցիկ
բնավորությամբ օժտված այդ աղջիկը
նահապետական աշխարհի հարազատ
զավակն է: Նա երևում է ջրի
ճանապարհին՝ սիրո և կարոտի երգը
շուրթին, համբարձման առավոտը՝
տագնապը հոգում, բախտի հավատով:
Նման իր հասակակիցներին ու
շրջապատի մարդկանց՝ Անուշն էլ
անկեղծորեն հավատում է իր հայրենի
եզերքի հինավուրց օրենքներին ու
ադաթներին: Գեղջկական կենցաղը նրա
հոգում էլ է ծնել պարզություն, սովորեցրել
նրան ապրել բնության մեջ, իր

2
3
Հիմնական բովանդակություն
ապրումներին հաղորդակից դարձրել
սարերին ու հանդերին, ծաղիկներին ու
լեռնային գետերին: Բայց այսքանը
կերպարի մի կողմն է միայն։ Թումանյանն
ստեղծել է մի հոյակապ բնավորություն,
բացահայտել է ժողովրդի հասարակ
զավակի հոգու պոեզիան, օժտել նրան
անկրկնելի գեղեցկություններով:
Անուշը զարգացող կերպար է, նրա
հոգեկան ապրումները գործողության
ընթացքում վերաճում են խորունկ
դրամայի: Այդ պարը ու զուլալ աղջիկը
սիրո ողբերգության մեջ մեծանում է և
բարձրանում միջավայրրից: Բանաստեղծը
մեծ ուժով բացահայտում է սիրո
հոգեբանության դրամատիկ ընթացքը,
թաքուն աշխարհի առեղծվածները:
Սկզբում հերոսուհին տագնապ է ապրում,
լալիս ու տանջվում, պահանջում է
Սարոյից մշտական սեր: Դա շատ բնորոշ է
սիրո հողեբանությանը, քանի որ ճշմարիտ
սերը, ինչպես նշել է Թումանյանը, «ագահ
է, անհանգիստ, տարօրինակ»,
պահանջում է անմնացորդ նվիրաբերում:
Սերը հոգու առանձնահատուկ վիճակ է,
որը մեծ ուժով է արտահայտված;
Ողբերգական մթնոլորտում աղջիկը
հասունանում է, սկսում հասկանալ
կյանքն ու աշխարհը։ Սիրո դրաման
զորանում է հետագա
իրադարձությունների մեջ, մոռանալով
ադաթն ու սովորությունը՝ Անուշը Սարոյի

2
4
Հիմնական բովանդակություն
հետ փախչում է։Բայց այդ աշխարհում
մարդուն երջանկություն չի տրված։
Իրականությունը զոհեր է պահանջում։
Սարոն զոհ է գնում ընկերոջ գնդակին;
Անուշը ծանր ողբերգություն է ապրում։
Սարոն նույնպես ողբերգական հերոս է, ով
նույնպես ծանր դրամա է ապրում։ Նա
միտումնավոր չէ գետնին զարկում
ընկերոջը։ Ընկերախաղի ժամանակի
տեսնում է Անուշին և մի պահ խռովահույզ
վիճակում մոռանում է ադաթն ու
սովորույթը։ Հալածված ընկերոջ և
մարդկանց կողմից՝ նա իր ցավին
հաղորդակից է դարձնում միայն
բնությանը։
Գեղարվեստական հզոր պատկեր է
Սարոյի թաղման տեսարանը, ուր
բարձրանում է մոր կերպարը։ Պառավ
նանը նույնպես աստվածավախ,
հավատացյալ ու սնոտիապաշտ կին է։Մոր
համար որդու կյանքը թանկ է իր կյանքից,
առհասարակ, մայրական սերն ու վիշտը
հավերժական են: Սարոյի մոր ողբը դրված
է լեզվական ու ոճական
գունագեղությամբ: Ժողովրդական
ասացվածները, անեծքները, լալյաց
երգերին հատուկ թվարկումները բնական
երանգ են տալիս նրա մեծ տառապանքին:
Մոսին և հայրը: Նրանք
նահապետական միջավայրի հարազատ
զավակներն են՝ հավատարիմ հնոց
ադաթին ու սովորույթին: Երկուսն էլ բնավ

2
5
Հիմնական բովանդակություն
չար մարդիկ չեն: Հայրը հոգու խորքում
սիրում է Անուշին: Մոսին եղել է Սարոյի
անդավաճան ընկերը, նրանք միասին են
անցկացրել իրենց պարզ ու գեղեցիկ
օրերը, քնել ու վեր կացել, եղբայրության
խոսք ասել ու երդում տվել: Բայց
նահապետական օրենքները խոր կնիք են
դրել այդ մարդկանց վրա: Նրանք չեն
կարող դեմ գնալ այդ օրենքներին ու
բարքերին, դարձել են միջավայրի
հնազանդ ստրուկը, որը նրանց թելադրում
է գործել: Ի՞նչ կլիներ Մոսիի վիճակը, եթե
վրեժ լուծեր: Նա կդառնար պատվազուրկ
ու կորած մի մարդ, ծաղր ու ծանակի
առարկա: Ահա թե ինչու է նա իր պատիվը
պահելու համար սպանում ընկերոջը,
կործանում քրոջ կյանքն ու
երջանկությունը: Մոսին չունի խոր
անհատականություն, հոգեկան
հակասություններ, քանի որ մտածում է
միայն սպանության մասին: Նա դառնում է
դաժան վրիժառու, որովհետև
ենթարկվում է շրջապատի
պահանջներին: Շատ ազդեցիկ է
մարդասպան դարձած Մոսիի
կերպարանքը։ Միջավայրն անսիրտ ու
դաժան է դարձել նաև հորը: Այս մարդիկ
չեն հասկանում դուրս է անում «տարած-
ետ բերած» աղջկան, որը «գետնովն է
տվել» իրենց արարքների
նշանակությունը, սիրելով հանդերձ՝
դժբախտություն են բերում

2
6
Հիմնական բովանդակություն
հարազատներին:
Մարդկանց լավ ու վատ, տգեղ ու գեղեցիկ
արարքների պատճառները թաքնված են
դրսում, շրջապատող կյանքի մեջ:
Բազմամարդ տեսարանները էական տեղ
են գրավում պոեմում: Դրանց միջոցով մի
կողմից ավելի են զորանում գլխավոր
հերոսները, քանի որ ներկայացվում են
իրական միջավայրի մեջ, մյուս կողմից,
որպես հավաքական հերոս, հանդես է
գալիս ժողովուրդը՝ առօրյա կյանքով,
ուրախությամբ ու վշտով, երազանքով ու
հավատալիքներով: Գեղարվեստական
հյուսվածքում այդպիսի կարևոր դեր են
խաղում հարսանիքի, Սարոյի թաղման ու
համբարձման տոնի բազմամարդ
տեսարանները:
Հարսանիքի տեսարանում
գունագեղությամբ երևում են ժողովրդի
սովորույթները, պարզ ու միամիտ
ուրախությունները: Լավ է դրսևորվում
կենցաղն ու կոլորիտը: Ահա գյուղը կոխի
ժամանակ, ավանդական զուռնայի նվագի
տակ բաժանված է երկու բանակի, իսկ
հարսներն ու աղջիկները, սովորության
կարգով, կանգնած նայում են «նորեկ
հարսի փարդի քամակից»: Այս
տեսարանից իմանում ենք, թե
բարոյական ինչպիսի չափանիշներ էին
գործում հին կյանքում, նկարագրության
միջոցով բնական են դառնում Սարոյի ու
Մոսիի կերպարները, ավելի ազդեցիկ՝

2
7
Հիմնական բովանդակություն
նրանց ողբերգական ընդհարումը:
Համբարձման առավոտի
նկարագրությունը շատ բան է ասում
գեղջկական միամիտ հավատքի ու
ֆատալիզմի (ճակատագրին հավատալու)
մասին: Աղջիկները երգում են
համբարձման երգերը և, բոլորելով
սափորի գլխին, ծաղկամեր աղջկա
շուրջը, սրտի թրթիռով սպասում են, թե
վիճակահանությունը ում ինչ բախտ է
գուշակելու: Եվ չնայած մխիթարում են
Անուշին՝ նրան վիճակված սև բախտը
համարելով պատահական մի բան, բայց
իրենք էլ ներքուստ հավատում են դրան:
Եթե այս տեսարանում մարդիկ
երևում են ուրախության տարերքի մեջ,
ապա թաղման տեսարանում ժողովուրդը
հանդես է գալիս խոր վշտով։ Կանայք
շարվում են ղիակի շուրջը և, հիշելով
կորցրած հարազատներին, ողբում են
սրտառուչ ողբով., տղամարդիկ, վիշտը
թաքցրած ու գլխիկոր նստած են մոտիկ
քարերին:
Ողբի մեջ երևում են անգամ
նահապետական մարդու շրջապատի ու
կենցաղի մանրամասները (իրերը,
ապրելակերպը, մրոտ օջախը, ծանր
չոմբախը և այլն):
Բազմամարդ տեսարաններում
արտացոլված են ժողովրդի առօրյան,
սերն ու վիշտը, այնտեղ լսվում են հովվի
վաղորդյան ջրի գնացող աղջիկների

2
8
Հիմնական բովանդակություն
այգաբացի երգը:
Այս մարդկանց համար բնությունը
հարազատ տարերքն է։ Նրանք հազար
կապերով կապված են բնության, հանդ ու
ձորի, անտառների ու ծաղիկների հետ։
Ապրում շնչում են բնության մեջ, այնտեղ
անցկացնում ուրախ ու տխուր օրերը։
Բնությունը մեծ տեղ է գրավում
պոեմում, բայց դա ինքնանպատակ չէ, այն
շատ է նպաստում միջավայրի
պատկերների ստեղծմանը և հերոսների
ապրումների ուժեղացմանը։ Խոր
տխրության պահին, մենակության մեջ,
Սարոն իր վիշտը պատմում է բարձր
սարերին: Անուշն իր ցավը համեմատում է
սարի ծառիկների ցավի հետ։

Հովհաննես Թումանյանի «Անուշ»

պոեմը դաստիարակչական
նշանակություն ունի հատկապես հայ
գրականության ու մշակույթի մեջ։ Ահա մի
քանի ասպեկտներ, որոնք այս
բանաստեղծությանը դաստիարակչական
արժեք են տալիս.
 Մշակութային պատմության
պահպանում: «Անուշ» պոեմը
հայ դասական է և կարևոր
դեր է խաղում հայ ժողովրդի
մշակութային պատմության և
ավանդույթների
պահպանման և փոխանցման
գործում։ Այն նկարագրում է

2
9
Հիմնական բովանդակություն
18-րդ դարի հայերի կյանքն ու
սովորույթները, ինչը օգնում է
ժամանակակից
ընթերցողներին ավելի լավ
հասկանալ և գնահատել
նրանց մշակութային
պատմությունը:
 Բարոյական դասեր: Պոեմը
ներկայացնում է տարբեր
բարոյական երկընտրանքներ
և բարոյական խնդիրներ,
որոնց բախվում են նրա
հերոսները: Ընթերցողները
կարող են դասեր քաղել
առաքինությունների,
բարոյականության և ճիշտ
վարքագծի մասին՝ հիմնվելով
հերոսների ճակատագրերի և
գործողությունների վրա:
 Սիրո և ընտանիքի թեմաներ.
«Անուշ»-ն անդրադառնում է
սիրո, նվիրվածության և
ընտանեկան արժեքների
թեմաներին: Այս թեմաները
տեղին են բոլոր
ժամանակների և
մշակույթների համար և
կարող են ընթերցողների
համար ոգեշնչում ծառայել՝
ավելի լավ հասկանալու և
գնահատելու ընտանեկան
հարաբերություններն ու

3
0
Հիմնական բովանդակություն
պարտավորությունները:
 Հայրենասիրություն և
ազգային հպարտություն։
Պոեմը խթանում է սերը դեպի
հայրենի հողը և ազգային
ինքնությունը, ինչը կարող է
նպաստել ընթերցողների
շրջանում ազգային
հպարտության և մշակույթի
նկատմամբ հարգանքի
ձևավորմանը:
Ընդհանուր առմամբ, Հովհաննես
Թումանյանի «Անուշ»
բանաստեղծությունը դաստիարակչական
արժեք ունի՝ օգնելով հայ աշակերտին
պահպանել իր մշակութային արմատները,
սովորել հերոսների բարոյական
օրինակներից և գնահատել ընտանիքի ու
հայրենիքի արժեքները, որոնք կարող են
նպաստել ընթերցողների շրջանում
ազգային հպարտության և իրենց
մշակույթի նկատմամբ հարգանքի
ձևավորմանը։

3
1
Հիմնական բովանդակություն

Եզրակացություններ, առաջարկություններ

3
2
 Մեր երկրում տնտեսական նոր
Վերհանված
արդյունքներ, հարաբերությունների ձևավորման
եզրակացություններ, արդյունքը դարձավ հասարակության
պատասխան սոցիալական ուղենիշների
հետազոտական հարցին
փոփոխությունը և արժեքային
կատեգորիաների բովանդակության
փոփոխությունը։ Երիտասարդ սերունդը
հայտնվում է բարոյական չափանիշներ
որդեգրելու և սոցիալական ընտրություն
կատարելու դժվար իրավիճակում, երբ
չկան գաղափարական ուղենիշներ, բայց
տարածված է բազմակարծությունն ու
հակասական կարծիքները, իսկ
տնտեսական վիճակը բնութագրվում է
անկայունությամբ։ Այդ իսկ պատճառով
պետք է բավականաչափ ջանք ու
ուշադրություն հատկացնել
դպրոցականների անձնական
կողմնորոշման և արժեքային
կողմնորոշումների
ձևավորմանը։ Երեխայի անձնական
կողմնորոշման ձևավորման գործոնները
կարող են լինել ընտանեկան
դաստիարակության
առանձնահատկությունները, երեխայի
հասակակիցների հետ
փոխհարաբերությունների բնութագրերը
կրթական գործընթացում և դրանից դուրս,
ինչպես նաև որոշակի տարիքային փուլում
զարգացման ընդհանուր
առանձնահատկությունները։ Արժեքային
կողմնորոշումների ձևավորման
գործընթացը կազմակերպելիս
անհրաժեշտ է իմանալ դրա
3
3
իրականացման մեխանիզմները, որոնք
բաղկացած են նրանից, որ երեխան
աստիճանաբար յուրացնում է դրանք,
դարձնում դրանք սեփական, անձնական,
ինչպես նաև հասկանալու օգտագործման
առանձնահատկությունները:
Դպրոցականների կատարած
առաջադրանքները իրականացնում են ոչ
միայն ընդհանուր դիդակտիկ
նպատակներ, այլև դրանց
իրականացման գործընթացում
ձևավորում են արժեքային
կողմնորոշումներ։ Սրանք, օրինակ,
առաջադրանքներ են, որոնք ուղղված են
գրական տեքստի արժեքային ներուժի
համարժեք յուրացմանը, դրա
բովանդակությանը համարժեք հույզեր
արթնացնելու, դրա բովանդակության մեջ
պարունակվող արժեքները և դրանց
արտահայտման ձևերը վերլուծելու,
արժեքային դատողություններ անելու
համար և այլն:
Արժեքային կողմնորոշումները անձի
ներքին կառուցվածքի ամենակարևոր
տարրն են, դրանք ամրապնդվում են
մարդու ստացած կյանքի փորձով և նրա
փորձառությունների ամբողջ
համալիրով: Արժեքային
կողմնորոշումները առանձնացնում են
անհատի համար ամենակարևորն ու
կարևորը անկարևորից և
երկրորդականից: Արժեքային
կողմնորոշումների բովանդակությունը

3
4
կախված է սոցիալական համակարգի
առանձնահատկություններից և
մշակույթի պատմությունից որում
ներառված է անհատը։ Արժեքային
կողմնորոշումների ձևավորման և դրանց
բովանդակության վրա ազդում են
առաջին հերթին երեխայի անմիջական
միջավայրի արժեքները, ինչպես նաև
դպրոցն ու հասարակությունն
ամբողջությամբ: Հարկ է նշել, որ այս
ձևավորմանը ակտիվորեն կօգնի միայն
սոցիալականացման կազմակերպված
գործընթացը, որը նախատեսում է
արժեքների յուրացում ինչպես
ինտելեկտուալ կարողությունների
զարգացման, այնպես էլ համակարգված
բազմազան գիտելիքների ձեռքբերման
միջոցով: Ահա թե ինչու մանկավարժական
գործընթացը, ինչպես նաև երեխայի
բարոյական, աշխատանքային և
տնտեսական կրթությունը այդքան
կարևոր են նրա անհատականության
ձևավորման, արժեքային
կողմնորոշումների համակարգի
ձևավորման
գործընթացում: Յուրաքանչյուր մարդ
ազատ է որոշել իր կյանքի նպատակը և
իր անձնական կողմնորոշումները, իր
արժեքներն ու իդեալները: Այսօրվա
իրականության մեջ դժվար է
գոյատևել իսկ ավելի դժվար է
արժանապատիվ ապրելը։ Իսկ
սոցիալական փոխակերպումների

3
5
 «մեքենայում» սպառվող նյութ չդառնալու
համար պետք է գտնել ձեր տեղը կյանքում
և հասարակության մեջ, քանի որ այս
վայրի բացակայությունը և հստակ
բարոյական նպատակը կամ դրանց
կորուստը հավասարազոր է մահվան։

Այլ տեղեկատվություն

1-2 էջ

3
6
 Օգտագործված գրականության ցանկ

1. Աբրահամյան Ս., Ժամանակակից գրական հայերեն, Եր., 1981,

2. Միրումյան Մ., Հայոց լեզու. Տեսական և գործնական դասընթաց.
Հնչյունաբանություն, բառագիտություն, ձևաբանություն, Եր., 2012, էջ65-
78:
3. Ն․Հ․ Օհանյան, Դարձվածքների կառուցվածքային տիպերը
Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործություններում հոդված,ՀՀ ԳԱԱ
հրատ․, Երևան 1993
4. Бондаревская Е. В. Ценностные основания личностноориентированного воспитания.//
Педагогика. - 1995. - № 4. - с. 29 - 36.
5. Божович, Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. (Психологическое
исследование). - СПб: Питер, 2009. - 400 с.

3
7