ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

Α. ∆Ι∆ΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αριστοτέλη, Πολιτικά A1, 1 / A2, 10 – 13 (Eνότητες 11 & 13)

Το διδαγμένο κείμενο κι η μετάφρασή του δε δίνονται λόγω οικονομίας του χώρου).
Β. Α∆Ι∆ΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Ξενοφῶντος, Κύρου Ἀνάβασις 2, 6, 21-29
Μένων δὲ ὁ Θετταλός δῆλος ἦν ἐπιθυμῶν μὲν πλουτεῖν ἰσχυρῶς, ἐπιθυμῶν δὲ ἂρχειν, ὃπως πλείω λαμβάνοι, ἐπιθυμῶν δὲ
τιμᾶσθαι, ἳνα πλείω κερδαίνοι· φίλος τε ἐβούλετο εἶναι τοῖς μέγιστα δυναμένοις, ἳνα ἀδικῶν μὴ διδοίη δίκην. Ἐπί δὲ τὸ
κατεργάζεσθαι ὧν ἐπιθυμοίη συντομωτάτην ᾢετο ὁδόν εἶναι διὰ τοῦ ἐπιορκεῖν τε καὶ ψεύδεσθαι καὶ ἐξαπατᾶν, τὸ δ’
ἁπλοῦν καὶ ἀληθές τὸ αὐτό τῷ ἡλιθίῳ εἶναι. Στέργων δὲ φανερός μὲν ἦν οὐδένα, ὃτῳ δὲ φαίη φίλος εἶναι, τούτῳ ἒνδηλος
ἐγίγνετο ἐπιβουλεύων.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα του διδαγμένου κειμένου « Ἐπειδή πᾶσαν πόλιν… πολιτική».
1. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο Αριστοτέλης, προκειμένου να αποδείξει ότι η πόλις είναι η «κυριωτάτη» όλων
των κοινοτήτων;
2. Πώς αξιοποιεί ο Αριστοτέλης την ύπαρξη του ανθρώπινου λόγου στην προσπάθειά του να αποδείξει ότι ο άνθρωπος
είναι «φύσει πολιτικόν ζῷον»;
3. Ποια είναι η σχέση του «ὅλου» με τα «μέρη», σύμφωνα με το Σταγειρίτη φιλόσοφο;
4. Να γράψετε από δύο λέξεις ομόρριζες (απλές ή σύνθετες) για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ὁρῶμεν,
συνεστηκυῖαν, δοκοῦντος, πράττουσιν, περιέχουσα.
5. Με ποια έννοια η ηθική φιλοσοφία αποτελεί στην πραγματικότητα μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας;
Β. Να μεταφράσετε το αδίδακτο κείμενο.
Β.1.α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις
ἂρχειν: τον ίδιο τύπο στον παθητικό αόριστο και το γ’ ενικό πρόσωπο της υποτακτικής αορίστου μέσης φωνής /
λαμβάνοι: το β’ ενικό πρόσωπο της προστακτικής αορίστου β’ στην οικεία φωνή – ονομαστική ενικού αρσενικού
γένους της μετοχής μέλλοντα και παρακειμένου στην ίδια φωνή / διδοίη: το γ’ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής και
προστακτικής ενεστώτα στην ίδια φωνή / φαίη: το απαρέμφατο ενεστώτα- το α’ πληθυντικό πρόσωπο της οριστικής
παρατατικού / ἐγίγνετο: το β’ πληθυντικό πρόσωπο της ευκτικής αορίστου β’- το β’ ενικό πρόσωπο της προστακτικής
του ενεστώτα / δίκην: δοτική πληθυντικού / ἐπιβουλεύων: αιτιατική ενικού- δοτική πληθυντικού
Β.1.β Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
τοῖς δυναμένοις: απαρέμφατο του ίδιου χρόνου / μέγιστα: αιτιατική ενικού αρσενικού γένους του επιθέτου στο
θετικό βαθμό / ἀληθές: δοτική πληθυντικού του επιθέτου και τον ίδιο τύπο στο συγκριτικό βαθμό / οὐδένα: δοτική
ενικού θηλυκού γένους / φίλος: τον ίδιο τύπο στον συγκριτικό βαθμό / τούτῳ: αιτιατική πληθυντικού θηλυκού
γένους / πλείω: ονομαστική πληθυντικού θηλυκού γένους του επιθέτου στο συγκριτικό βαθμό.
Β.2.α. Να κάνετε συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων: ἐπιθυμῶν, τοῖς δυναμένοις, εἶναι, φανερός, τούτῳ
Β.2.β. Να αναγνωρίσετε πλήρως τις ακόλουθες δευτερεύουσες προτάσεις του κειμένου (είδος, εισαγωγή, εκφορά,
συντακτικός ρόλος) - ὃπως πλείω λαμβάνοι - ὃτῳ δὲ φαίη φίλος εἶναι
Β.2.γ. Να αναλύσετε την μετοχή «τοῖς δυναμένοις» σε ισοδύναμη δευτερεύουσα πρόταση
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Η πόλη, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, αποτελεί ένα είδος κοινότητας, «κοινωνίας». Πρόκειται δηλαδή για μια ομάδα
ανθρώπων που συνυπάρχουν, συνεργάζονται και συμμετέχουν σε δραστηριότητες. Η κοινωνία αυτή δεν είναι τυχαία
και αυθαίρετη, αλλά προσδιορίζεται από έναν σκοπό, το «τέλος» της, αφού η σύσταση και η λειτουργία της στοχεύει
στην κατάκτηση κάποιου αγαθού. Ωστόσο, η πόλη αποτελεί την υπέρτατη μορφή κοινότητας, το τέλος μίας φυσικής
εξελικτικής διαδικασίας (οἶκος, κώμη, πόλις), η οποία προέρχεται από την έμφυτη τάση του ανθρώπου για
κοινωνικότητα. Εμπεριέχει όλες τις άλλες, οι οποίες αποτελούν τα μόριά της. Ωστόσο, η πόλη είναι η «κυριωτάτη» όλων
των άλλων, επειδή οι άλλες κοινότητες στοχεύουν στο ειδικό κάθε φορά συμφέρον των μελών τους, ενώ εκείνη
στοχεύει στο ανώτερο από όλα τα αγαθά, το οποίο αφορά «ἅπαντα τον βίον», δηλαδή στην εὐδαιμονία.
Συλλογισμός
Α προκείμενη: Κάθε πόλη είναι ένα είδος κοινότητας που έχει συσταθεί επιδιώκοντας κάποιο αγαθό.
Β προκείμενη: Όλες οι κοινότητες επιδιώκουν κάποιο αγαθό.
Συμπέρασμα: Αυτή που είναι ανώτερη από όλες τις κοινότητες, η πόλη, επιδιώκει το ανώτερο όλων των αγαθών, την
ευδαιμονία.
Α2. Ο Αριστοτέλης συνεχίζει την προσπάθειά του να αποδείξει ότι ο άνθρωπος είναι προορισμένος από τη φύση του να ζει
σε οργανωμένες κοινωνίες, ότι αποτελεί δηλαδή ένα ζῷον φύσει πολιτικόν. Προκειμένου να πετύχει το στόχο του,
προχωρεί στη διάκριση του ανθρώπου από τα άλλα ζώα, που διάγουν ομαδικό βίο. Ο συλλογισμός του έχει ως εξής: Η
φύση δεν πραγματοποιεί τίποτα, χωρίς συγκεκριμένη αιτία και σκοπό. Με βάση αυτό το δεδομένο, όταν δημιουργεί ένα
ον, το εφοδιάζει με όλα τα απαραίτητα προσόντα, τα οποία θα το βοηθήσουν να φτάσει στην τελείωσή του, στο
«τέλος» του. Έτσι, στα υπόλοιπα αγελαία ζώα η φύση έδωσε τη φωνή, τη δυνατότητα δηλαδή να εκπέμπουν απλούς
και άναρθρους ήχους (όπως γάβγισμα, γρύλισμα, μουγκρητό, κελάηδημα), με τους οποίους εκφράζουν δύο γενικά
συναισθήματα: το ευχαριστο και το δυσάρεστο. Εξάλλου, μόνο αυτά χρειάζονται για τη μεταξύ τους επικοινωνία στα
πλαίσια της αγέλης. Αντίθετα, στον άνθρωπο η φύση δώρισε το λόγο. Η λέξη «λόγος» στην αρχαία ελληνική γλώσσα
έχει διττή σημασία: είναι η λογική σκέψη και ο έναρθρος λόγος· στο κείμενο χρησιμοποιείται και με τις δυο σημασίες:
με το λογικό ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το δίκαιο και το άδικο, το ωραίο και το άσχημο κ.λ.π, ενώ με τον έναρθρο
 λόγο τα γνωστοποιεί στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας. Η φύση λοιπόν δεν προόριζε τον άνθρωπο να ζει απλώς σε
αγέλες, αλλά επιθυμούσε για αυτόν να ζήσει σε μια πολιτική κοινωνία και γι᾿ αυτό του έδωσε τα κατάλληλα εργαλεία,
προκειμένου να το πετύχει. Με το λόγο είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται και να γνωστοποιεί το ωφέλιμο και το
βλαβερό, το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, έννοιες χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική
κοινωνία, αφού η συμμετοχή σε αυτά είναι που συνιστά την πόλη.
Α3. Στο απόσπασμα αυτό ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι το όλον προηγείται του μέρους. Στην προσπάθειά του να στηρίξει
λογικά τη θέση του, ο Αριστοτέλης ξεκινά ακόμη μία φορά από μία εμπειρική παρατήρηση και φέρει ως παράδειγμα
το ανθρώπινο σώμα και τα μέλη του: αν πάψει να υπάρχει το σώμα, τότε το κάθε μέλος του θα είναι ανύπαρκτο
λειτουργικά. ∆ηλαδή το μέρος υπάρχει όσο επιτελεί μία λειτουργία στο πλαίσιο του όλου. Αν πάψει να επιτελεί τη
λειτουργία αυτή, τότε παύει να υφίσταται ή υπάρχει μόνο στο όνομα. Επομένως το σώμα αποτελεί προϋπόθεση για την
ύπαρξη των μελών του, άρα το όλο αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη του μέρους. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και
με την πόλη- κράτος. Καθε άνθρωπος μεμονωμένος δεν είναι αυτάρκης και χωρίς την πόλη είναι ανύπαρκτος. Αν
συνέβαινε το αντίθετο, τότε θα ήταν άνθρωπος μόνο στο όνομα- στην πραγματικότητα θα ήταν ζώο ή θεός. Επομένως,
η πόλη αποτελεί προϋπόθεση για την ύπαρξη των μελών της, του κάθε επιμέρους ατόμου.
Η προτεραιότητα λοιπόν του όλου σε σχέση με το μέρος είναι λογική, αφού τα μέλη του οργανισμού ορίζονται από το
έργο που επιτελούν για τη λειτουργία του οργανισμού. Ετσι το μέρος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το όλο, με την έννοια
ότι δε θα μπορεί να επιτελεί το έργο του και δε θα έχει τις ιδιότητες που είχε πριν, δε θα ικανοποιεί δηλαδή τα κριτήρια
με τα οποία το κρίνουμε (ἔργῳ- δυνάμει). Ανάλογη είναι η σχέση του ανθρώπου με την πόλη. Αν ο άνθρωπος
αποχωριστεί το ὄλον πόλις δε θα είναι άνθρωπος.
Το συμπέρασμα αυτό ο Αριστοτέλης το παραθέτει μαζί με το συμπερασμα από προηγούμενους συλλογισμούς ότι η
πόλη υπάρχει εκ φύσεως και τα δύο αυτά συμπεράσματα ενισχύουν τη γενικότερη θέση ότι ο άνθρωπος είναι εκ
φύσεως ζῷον πολιτικόν.
Α4. ὁρῶμεν: όραση, αόρατος, συνεστηκυῖαν: σύστημα, στάση, δοκοῦντος: δόγμα, δοκησίσοφος, πράττουσιν: διάπραξη,
πρακτικός, περιέχουσα: σχεδόν, κατάσχεση.
Α5. βλ. σχολικό εγχειρίδιο «Αρχαία Ελληνικά, Φιλοσοφικός Λόγος» σελ. 178 «Τα Ηθικά Νικομάχεια ήταν το έργο που ο
Αριστοτέλης αφιέρωσε στη μελέτη των επιμέρους αρετών… εξήγγειλε στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων του».
Β. Ο Μένων, ο Θεσσαλός, ήταν φανερό ότι επιθυμούσε πάρα πολύ να είναι πλούσιος, ότι επιθυμούσε να ασκεί εξουσία,
για να παίρνει περισσότερα και ότι επιθυμούσε να έχει τιμές και αξιώματα, για να κερδίζει περισσότερα· και ήθελε να
είναι φίλος μ’ αυτούς που είχαν την πιο μεγάλη δύναμη, για να μην τιμωρείται, όταν αδικεί. Και για να κατορθώνει
αυτά που επιθυμούσε, νόμιζε ότι ο πιο σύντομος δρόμος είναι και με την επιορκία και με το ψέμα και με την απάτη, ενώ
(νόμιζε ότι) η απλότητα και η αλήθεια ότι είναι το ίδιο με την ηλιθιότητα. Κανένα δε φαινόταν να αγαπά, αντίθετα, με
όποιον ισχυριζόταν ότι είναι φίλος, ήταν φανερό ότι εναντίον του έκανε εχθρικά σχέδια.
Β.1.α. ἂρχειν: ἀρχθῆναι - ἂρξηται
λαμβάνοι: λαβέ - ληψόμενος / εἰληφώς
διδοίη: διδόασι(ν) / διδόντων (διδότωσαν)
φαίη: φάναι - ἒφαμεν
ἐγίγνετο: γένοισθε - γίγνου
δίκην: δίκαις
ἐπιβουλεύων: ἐπιβουλεύοντα - ἐπιβουλεύουσι(ν)
Β.1.β. δυναμένοις: δύνασθαι
μέγιστα: μέγαν
ἀληθές: ἀληθέσι - ἀληθέστερον
οὐδένα: οὐδεμιᾷ
φίλος: φιλαίτερος, φιλίων, φίλτερος
τούτῳ: ταύτας
πλείω: αἱ πλείονες / αἱ πλείους
Β.2.α. ἐπιθυμῶν: κατηγορηματική μετοχή, εξαρτάται από τη φράση «δῆλος ἦν», με υποκείμενο το «Μένων» / τοῖς
δυναμένοις: επιθετική μετοχή, λειτουργεί ως ετερόπτωτος ονοματικός προοσδιορισμός, δοτική αντικειμενική στο
«φίλος» / εἶναι: ειδικό απαρέμφατο, αντικείμενο στο ρήμα «ᾢετο» (ετεροπροσωπία) / φανερός: κατηγορούμενο στο
«Μένων» μέσω του συνδετικού ρήματος «ἦν» / τούτῳ: αντικείμενο στο «ἐπιβουλεύων» (εχθρική διάθεση)
Β.2.β. ὃπως πλείω λαμβάνοι: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο «ὃπως»,
εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου «λαμβάνοι», γιατί εξαρτάται από ιστορικό χρόνο «δῆλος ἦν ἐπιθυμῶν» και
δηλώνει το σκοπό ως υποκειμενικό. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο «δῆλος ἦν
ἐπιθυμῶν»
-ὃτῳ δὲ φαίη φίλος εἶναι: δευτερεύουσα αναφορικο – υποθετική πρόταση. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία
«ὃτῳ», εκφέρεται με ευκτική επαναληπτική «φαίη». Είναι ένας λανθάνων υποθετικός λόγος που σε συνδυασμό με το
ρήμα της κύριας πρότασης «ἐγίγνετο» σχηματίζουν τον παρακάτω υποθετικό λόγο:
-Υπόθεση: ὃτῳ (εἰ τις) φαίη [εἰ + ευκτική] -Απόδοση: ἐγίγνετο [παρατατικός] Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν
Β.2.γ. τοῖς δυναμένοις: επιθετική μετοχή που ισοδυναμεί με δευτερεύουσα αναφορική πρόταση:
“φίλος τε ἐβούλετο εἶναι τούτοις, οἳ μέγιστα ἐδύναντο”
Επιμέλεια: Ομάδα Αρχαίων Ελληνικών Ε. Ο. ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ