ΚΕΦαΛαιΟ ΠΡωΤΟ

ΘΕωΡηΤιΚα ΜΟΝΤΕΛα
Τησ ΨΥΧιΚησ ασΘΕΝΕιασ

Το ΣΥΓΚΕΚΡιΜΕνο ΚΕφΑλΑιο παρουσιάζει τρία θεωρητι-

κά μοντέλα της ψυχικής ασθένειας, το βιοϊατρικό, το ψυ-
χολογικό και το κοινωνικό. Το κοινωνικό μοντέλο κατανοεί
την ψυχική ασθένεια μέσα από την κοινωνική ανάλυση ευ-
ρύτερων παραγόντων της κοινωνικής οργάνωσης και το
ρόλο που αυτοί διαδραματίζουν στο επίπεδο της ψυχικής
υγείας. Το ψυχολογικό μοντέλο παρουσιάζεται από την
οπτική της γνωσιακής-συμπεριφοριστικής προσέγγισης ως
μια από τις κυρίαρχες στο εφαρμοσμένο κλινικό πεδίο της
ψυχικής υγείας. Το βιοϊατρικό μοντέλο της ψυχικής ασθέ-
νειας ενδιαφέρεται για τις οργανικές αιτιάσεις της ψυχι-
κής νόσου και εδραιώνει τις κλινικές πρακτικές της κλα-
σικής ψυχιατρικής. Τη δεκαετία του ’70, η ψυχική υγεία
και η ψυχική ασθένεια θεωρούνταν ως οι αντιθετικοί πόλοι
ενός διαβαθμισμένου συνεχούς στο οποίο τα όρια της «φυ-
σιολογικής» και «μη φυσιολογικής» συμπεριφοράς δεν εί-
ναι ακριβή καθώς επηρεάζονται από εξωτερικούς παρά-
γοντες, όπως κοινωνικούς και πολιτισμικούς. Από τη δε-
καετία, όμως, του ’80 και μετά, το συνεχές μοντέλο της
24 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

ψυχικής υγείας αμφισβητήθηκε για να κυριαρχήσει το δι-

χοτομικό μοντέλο το οποίο θεωρεί την ψυχική υγεία και
την ψυχική ασθένεια ως διακριτές καταστάσεις οι οποίες
προσδιορίζονται από συγκεκριμένα κριτήρια και διαγνω-
στικές διαδικασίες.
Σκόπευση του συγκεκριμένου κεφαλαίου είναι να συ-
ζητήσει τις παραδοχές των τριών θεωρητικών μοντέλων
που εκπροσωπούν τη βιολογική, την ψυχολογική και την
κοινωνική προσέγγιση, εστιάζοντας κυρίως στο κοινωνικό
μοντέλο της ψυχικής ασθένειας με κύριες αναφορές στη
θεωρία του στρες ως κοινωνική διαδικασία, τη θεωρία της
απόδοσης ετικέτας και την εφαρμογή της στην ψυχική
ασθένεια. Η επιλεκτική παρουσίαση των τριών αυτών μο-
ντέλων από ένα σχετικά μεγάλο εύρος θεωρητικής ποικι-
λότητας ως προς την κατανόηση της ψυχικής ασθένειας
βασίστηκε σε δύο βασικά κριτήρια: το πρώτο είναι η ταυ-
τότητα του συγκεκριμένου βιβλίου και οι θεωρητικοί του
συλλογισμοί οι οποίοι αντλούν από το κοινωνικό μοντέλο,
και το δεύτερο είναι ότι τα συγκεκριμένα μοντέλα είναι
ενδεικτικά θεωρητικά παραδείγματα των επιστημολογι-
κών και άλλων διαφορών οι οποίες διαμορφώνουν στο πε-
δίο της ψυχικής υγείας διαφορετικούς τρόπους σκέψης και
πρακτικές.

1.1 Το βιοϊατρικό μοντέλο της ψυχικής ασθένειας

οι επιστημολογικές παραδοχές του θετικισμού που οργα-

νώνουν το βιοϊατρικό παράδειγμα της υγείας και της
ασθένειας θέτουν στο επίκεντρο του ιατρικού ενδιαφέρο-
ντος τον εντοπισμό της παθογένειας και της παθολογίας
μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, τη φυσιολογία και τα
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 25

ανατομικά του μέρη. Το δόγμα της ειδικής παθογόνου αι-

τιολογίας συνδέει συγκεκριμένες ασθένειες με συγκεκρι-
μένα αίτια και συμπτώματα τα οποία δημιουργούν θερα-
πευτικές ανάγκες για ίαση και μια διασπορά ιατρικών ει-
δικοτήτων που αναλαμβάνουν την τεχνική αποκατάσταση
της παθολογίας. Η φιλοσοφική και ιστορική κατανόηση
της γένεσης της ιατρικής σκέψης από τον Κανγκιλέμ (2007)
ρίχνει φως στη διττή σύλληψη της ασθένειας: από τη μια,
η οντολογική παράσταση της ασθένειας που αντιστοιχεί
στα παστεριανά δόγματα και τη μικροβιακή θεωρία των
μεταδοτικών ασθενειών και της λοίμωξης, και από την άλ-
λη, η ολοποιητική σύλληψη της ασθένειας που ταυτίζεται
με την αρχαία ελληνική ιατρική η οποία απομακρύνεται
από εντοπιστικές ενέργειες και ορίζει την ασθένεια ως
διατάραξη της αρμονίας και της ισορροπίας του ανθρώπου
με το περιβάλλον. Αφετηρία του βιοϊατρικού παραδείγ-
ματος είναι οι αρνητικοί ορισμοί της υγείας και η συνακό-
λουθη επικέντρωση στα διαφορετικά είδη της παθογένειας
και τους βιολογικούς παράγοντες που την προκαλούν με
συνέπεια την αποένταξη του ασθενούς από το φυσικό και
το κοινωνικό του περιβάλλον. Από αυτό το παράδειγμα
της υγείας, το βιοϊατρικό, αντλεί η κατεστημένη κλινική
ψυχιατρική για να ορίσει την ψυχική ασθένεια ως αποτέ-
λεσμα αλλαγών της φυσιολογίας του οργανισμού, της βιο-
χημείας του εγκεφάλου και της μη ομαλής λειτουργίας άλ-
λων μερών του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Το βιοϊατρικό ή νοσολογικό μοντέλο της ψυχικής ασθέ-
νειας θεωρεί ότι σ’ όλες τις ψυχικές ασθένειες υπάρχει ένα
είδος μη ομαλής λειτουργίας του οργανισμού που συνο-
δεύεται από κάποια μορφή βιολογικής παθολογίας. Η
ταυτοποίηση της ψυχικής ασθένειας ως κλινικής συνδρο-
μής εδραιώνεται στη βάση της σχέσης μεταξύ σημείων και
26 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

συμπτωμάτων: τα σημεία είναι οι παρατηρούμενες ανω-

μαλίες που εντοπίζονται κατά την κλινική εξέταση ενώ τα
συμπτώματα έχουν τη μορφή παραπόνων για τις αλλαγές
που το άτομο αισθάνεται ως προς τη φυσιολογική του λει-
τουργία. Η περιγραφή των συμπτωμάτων, όπως η απώ-
λεια όρεξης ή ενέργειας σε συνδυασμό με τον κλινικό εντο-
πισμό παθολογικών βιολογικών αλλαγών, όπως ένας διο-
γκωμένος θυροειδής ενεργοποιούν την ταυτοποίηση της
κλινικής συνδρομής την οποία και ταξινομούν ως νοσολο-
γική οντότητα, όταν παραπάνω από τρία ή τέσσερα συ-
μπτώματα συνδέονται συστηματικά με αντίστοιχα τρία ή
τέσσερα αντικειμενικά σημεία της δομής και της λειτουρ-
γίας του οργανισμού. Η κλινική πρακτική του νοσολογικού
μοντέλου βασίζεται στην κλινική παρατήρηση και την κλι-
νική συνέντευξη που μέσα από τυποποιημένες ερωτήσεις
αναζητά από τον ασθενή πληροφορίες και αποδεικτικά
στοιχεία που συνδέουν τα συμπτώματα με αντικειμενικά
κλινικά σημεία του οργανισμού. Μέσα από την κλινική τα-
ξινόμηση της βιολογικής παθολογίας, ταξινομούνται και οι
ψυχικές ασθένειες στη βάση ορισμένων κοινών χαρακτη-
ριστικών για να μελετηθεί στη συνέχεια η πορεία της νό-
σου και να προσδιορισθούν οι οργανικές της αιτιάσεις. Η
νοσολογική εξήγηση της ψυχικής ασθένειας εξομοιώνει τη
σωματική εξέταση με την ψυχολογική και ορίζει την ψυχι-
κή ασθένεια ως βιολογική μειονεξία. Παρά την αναλογία
βιολογικής και ψυχικής παθολογίας που επιχειρεί το νο-
σολογικό μοντέλο, οι διαφορές είναι προφανείς: οι αιτιά-
σεις για αρκετές οργανικές παθήσεις είναι σαφείς ενώ για
τις ψυχικές παθήσεις, όπως αυτές αποκαλούνται από την
κατεστημένη ψυχιατρική, οι αιτιάσεις δεν είναι σαφείς ού-
τε απτές και δεν συνοδεύονται πάντα από μια φανερή βιο-
λογική παθολογία. Επομένως, χρειάζεται να συμπληρω-
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 27

θούν από παράγωγα του νου όπως λόγο και σκέψη, από
τη συμπεριφορά, και από το οικογενειακό ιστορικό του
ασθενούς. Η αναζήτηση των αιτιάσεων σε πληροφορίες
του οικογενειακού ιστορικού, όπως συνθήκες τοκετού και
άλλων στοιχείων που στηρίζουν το ρόλο των κληρονομικών
παραγόντων, αποβλέπει στην εδραίωση της σχέσης ψυχια-
τρικής, γενετικής και κοινωνίας. Η έκβαση της κλινικής ψυ-
χιατρικής εξέτασης που συχνά συμπληρώνεται από νευ-
ροψυχολογικές δοκιμασίες μνήμης αλλά και άλλων γνω-
στικών λειτουργιών είναι η ψυχιατρική διάγνωση που θα
υποδείξει το είδος της φαρμακοθεραπείας για την κατα-
στολή της ψυχιατρικής συμπτωματολογίας. Το βιοϊατρικό
μοντέλο της ψυχικής ασθένειας μολονότι ενδιαφέρεται για
πληροφορίες σχετικές με το ιστορικό και τη βιογραφία του
ασθενούς, πριμοδοτώντας την οργανιστική της εξήγηση
επιβάλλει τη βιολογική οντολογία σχετικά με τη φύση της
ασθένειας με αποτέλεσμα την αναίρεση του ασθενούς ως
κοινωνικού υποκειμένου όπως και των συμπτωμάτων του
ως μορφές εμπειρίας αλλά και τρόπου ύπαρξης.
Η μονομέρεια του ιατρικού ενδιαφέροντος στη διόρ-
θωση της βλάβης ή τη ρύθμιση της φυσιολογίας προκειμέ-
νου να επανέλθει στην πρότερη ομαλή της κατάσταση οδη-
γεί στην πραγμοποίηση του ασθενούς και την ψυχική του
αλλοτρίωση. Το έμβλημα της επιστημονικής ουδετερότη-
τας που διεκδικείται από το βιοϊατρικό παράδειγμα κα-
ταρρέει από την αντικειμενοποίηση του ασθενούς και την
εγκαθίδρυση σχέσεων κυριαρχίας στις οποίες πηγή και
φορέας αυθεντίας είναι ο γιατρός.
28 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

1.2 Το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο

της ψυχικής ασθένειας

Το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο της ψυχικής

ασθένειας βασισμένο στις παραδοχές της μοντέρνας ψυ-
χολογικής επιστήμης, όπως αυτές διαμορφώθηκαν από το
φιλοσοφικό καρτεσιανό πρόγραμμα για την αυτόνομη
ατομική λογικότητα και τις κλασικές θεωρίες της μάθησης
θεωρεί αξιωματικά ότι η συμπεριφορά, η συνολική στάση
και θέση του ατόμου στον κόσμο καθορίζονται σε σημα-
ντικό βαθμό από γνωσιακά γεγονότα και γνωσιακές δια-
δικασίες οι οποίες επηρεάζουν τις κρίσεις, τα συναισθή-
ματα, τις υποκειμενικές επιλογές και στρατηγικές του
ατόμου. Το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο ορίζει
την ψυχική ασθένεια ως αποτέλεσμα αμοιβαία ενισχυόμε-
νων δυσπροσαρμοστικών σκέψεων και συμπεριφορών οι
οποίες εκδηλώνονται με συγκεκριμένα συμπτώματα και
αρνητική διάθεση. Η κλινική πρακτική του μοντέλου, στο-
χεύει στην αποβολή αυτών των συμπτωμάτων μέσω του
εντοπισμού και της τροποποίησης των γνωσιακών δια-
στρεβλώσεων και των δυσπροσαρμοστικών συμπεριφο-
ρών που επιτυγχάνεται εφαρμόζοντας μια γκάμα γνωσια-
κών-συμπεριφοριστικών τεχνικών και παρεμβάσεων οι
οποίες κυρίως περιλαμβάνουν την ανάπτυξη νέων γνωσια-
κών δεξιοτήτων και την εκπαίδευση στον έλεγχο των συ-
ναισθημάτων. Το έργο του Beck (1976) αποτελεί ορόσημο
αυτής της ψυχολογικής κατεύθυνσης, στο πλαίσιο του
οποίου προτείνεται η σημασία της γνωσιακής τριάδας και
της ανάπτυξης κατά την παιδική ηλικία (δυσπροσαρμο-
στικές σκέψεις για τον εαυτό, τον κόσμο και το μέλλον)
στην κατάθλιψη.
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 29

οι πιο σύγχρονες γνωσιακής κατεύθυνσης κλινικές ψυ-

χολογικές προσεγγίσεις της ψυχοπαθολογίας επικεντρώ-
νονται σε συγκεκριμένες εμπειρίες/συμπτώματα και ανα-
πτύσσουν σύνθετα εμπειρικά ελεγχόμενα θεωρητικά μο-
ντέλα που εστιάζουν στην κλινική πειραματική μελέτη
ενός μόνου συγκεκριμένου συμπτώματος (symptom-
specific models), όπως οι ακουστικές ψευδαισθήσεις, οι
παραληρητικές ιδέες δίωξης, η αρνητική διάθεση. οι Ga-
rety & Freeman (1999) επισκοπούν τέσσερα διαφορετικά
γνωσιακά μοντέλα για την εξήγηση και την κατανόηση των
παραληρητικών ιδεών ως ασυνήθιστα αντιληπτικά φαινό-
μενα, ως ελλειμματική κατανόηση του νου, ως πρόβλημα
πιθανολογικού συλλογισμού και ως υποκειμενική στρατη-
γική άμυνας.
Θα παρουσιάσω το θεωρητικό και κλινικό γνωσιακό
μοντέλο των Garety, Kuipers, Fowler, Freeman & Bebbing-
ton (2001) ως ένα από τα αντιπροσωπευτικά παραδείγ-
ματα της γνωσιακής κλινικής ψυχολογικής προσέγγισης
στην κατανόηση των παραληρητικών ιδεών δίωξης. Το μο-
ντέλο τους βασισμένο στο γενικό θεωρητικό πλαίσιο της
σχέσης «ευαλωτότητας-στρες» ορίζει τις παραληρητικές
ιδέες δίωξης ως πεποιθήσεις απειλής που σχηματίζονται
μέσα από αλληλοσυσχετιζόμενες γνωσιακές διαδικασίες
(απόδοση αιτίας, πεποιθήσεις, αξιολογήσεις) και συναι-
σθηματικές καταστάσεις (άγχος, αρνητική διάθεση, κατά-
θλιψη). Για τον αρχικό σχηματισμό των παραληρητικών
ιδεών θεωρούν ότι κάτι προγενόμενο, συνήθως ένα εξωτε-
ρικό στρεσογόνο συμβάν προκαλεί στο άτομο διέγερση η
οποία με τη σειρά της πυροδοτεί μια σύγχυση ανάμεσα
στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο που δημιουργεί
στο άτομο ιδιάζουσες ψυχικές εμπειρίες (π.χ. σκέψεις που
βιώνονται ως φωνές), συχνά και αντιληπτικές ανωμαλίες
30 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

οι οποίες συνδυαστικά και συνυφασμένων μιας ψυχικής

δυσλειτουργίας ωθούν το άτομο να αναζητήσει σ’ αυτές
κάποιο νόημα ή εξήγηση.
οι Garety & Hemsley (1994) δίνουν εμπειρικά στοιχεία
που επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα που υποφέρουν από σχι-
ζοφρένεια βιώνουν τέτοιες ασυνήθιστες και ιδιάζουσες ψυ-
χικές και αντιληπτικές εμπειρίες οι οποίες τους ωθούν λό-
γω της συναισθηματικής ταραχής που προκαλούν να ανα-
πτύξουν ορισμένες πεποιθήσεις και εξηγήσεις για αυτό
που τους συμβαίνει. Η θεωρητική τους πρόταση προβλέπει
ότι το άτομο θα αναζητήσει νόημα ή εξήγηση στις μη ομα-
λές ψυχικές του εμπειρίες ωθούμενο είτε από το ίδιο το
εκλυτικό γεγονός και τα γνωσιακά σχήματα που αυτό
ενεργοποιεί (άμεσα και απευθείας) είτε από σχετιζόμενες
με την ψύχωση γνωσιακές παραποιήσεις (μεροληπτικές
αποδόσεις αιτίας) είτε από τον ταραγμένο αντιληπτικό
και συναισθηματικό του ψυχισμό και τις σταθερές του πε-
ποιθήσεις για τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο. οι
εδραιωμένες πεποιθήσεις του ατόμου για τον εαυτό, τους
άλλους και τον κόσμο όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί κα-
τά την παιδική ηλικία και η σχέση τους με ισχυρές συναι-
σθηματικές εμπειρίες (κατάθλιψη και άγχος), οι οποίες εί-
ναι παρούσες κατά την πρόδρομη φάση, παίζουν σημαντι-
κό ρόλο στο πώς το άτομο θα ερμηνεύσει εσωτερικά και
εξωτερικά γεγονότα. Το κλινικό μοντέλο των Garety et al.
θεωρεί ότι οι συναισθηματικές συνέπειες που προκαλού-
νται από εξωτερικά γεγονότα που προηγούνται και αξιο-
λογούνται αρνητικά παίζουν σημαντικό ρόλο στον αρχικό
σχηματισμό των παραληρητικών ιδεών δίωξης. Η τοποθέ-
τηση αυτών των ιδεών σε ένα σταθερό σύστημα ερμηνειών
του ατόμου εξαρτάται από τη διαμεσολάβηση παραγό-
ντων που σχετίζονται με τις πεποιθήσεις του ατόμου για
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 31

την ψυχική ασθένεια και τη δική του εμπειρία, την ένταση

της βεβαιότητας που έχει για την αλήθεια των παραληρη-
τικών του ιδεών, και την κοινωνική του κατάσταση, κατά
πόσο δηλαδή διαθέτει έναν κοινωνικό περίγυρο που το
βοηθά στον έλεγχο των πεποιθήσεών του. Το άτομο ανα-
πτύσσει στρατηγικές που συμβάλλουν στην ενίσχυση και
τη διατήρηση των παραληρητικών του ιδεών. Κάποιες από
αυτές τις στρατηγικές είναι γνωστικές και σχετίζονται με
την αναζήτηση, την επιλεκτική και τη μεροληπτική επε-
ξεργασία των πληροφοριών που επιβεβαιώνουν το περιε-
χόμενο των παραληρητικών ιδεών, και άλλες έχουν μια
υλική πραγματικότητα, όπως συγκεκριμένα μέτρα ασφα-
λείας που αποτρέπουν την έκθεση του ατόμου σε πληρο-
φορίες και γεγονότα που δεν επιβεβαιώνουν την αλήθεια
των πεποιθήσεών του. Το συναισθηματικό στοιχείο είναι
πολύ ισχυρό στο θεωρητικό μοντέλο των Garety et al. οι
οποίοι θεωρούν ότι η αρχική ταραγμένη συναισθηματική
κατάσταση του ατόμου, αποτέλεσμα του άγχους και των
αρνητικών του πεποιθήσεων για τον εαυτό και τον κόσμο,
διαμορφώνει τις σημασίες του περιεχομένου των παραλη-
ρητικών ιδεών οι οποίες στη συνέχεια ενισχύονται και επι-
δεινώνονται από μια δεύτερη διαδικασία που περιλαμβά-
νει τις αξιολογήσεις του ατόμου για τις παραληρητικές του
ιδέες οι οποίες διαδοχικά παράγουν άλλα συναισθήματα,
όπως αδυναμία ελέγχου των ιδεών του με αποτέλεσμα το
άτομο να αισθάνεται «παγιδευμένο στην ψύχωσή» του. Η
κλινική πρακτική του μοντέλου στοχεύει να αναπτύξει
σταδιακά και συνεργατικά με τα ίδια τα άτομα που υπο-
φέρουν εναλλακτικές μη στιγματιστικές ερμηνείες των πα-
ραληρητικών τους ιδεών εστιάζοντας κυρίως στις υποκει-
μενικές τους εμπειρίες και τις εσωτερικές τους ψυχολογι-
κές διεργασίες.
32 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

Στο κλινικό μοντέλο των Bentall, Kinderman & Kaney

(1994), οι παραληρητικές ιδέες επιτελούν αμυντική λει-
τουργία καθώς η τάση να αποδίδονται αρνητικά γεγονότα
σε άλλους, προστατεύει τον εαυτό από αυτο-επικριτικές
σκέψεις και παράλληλα μειώνει την απόσταση μεταξύ
πραγματικού εαυτού και ιδεατού. Αναθεωρημένη εκδοχή
του μοντέλου τεκμηριώνει εμπειρικά την κυκλικότητα των
διαδικασιών απόδοσης και των στρατηγικών που σχετίζο-
νται με την εσωτερική και εξωτερική παράσταση του εαυ-
τού (Bentall et al., 2001). Αν και τα δύο θεωρητικά μοντέλα
εξηγούν την εμπειρία των παραληρητικών ιδεών με όρους
και διαδικασίες της γνωσιακής κοινωνικής ψυχολογίας
(απόδοση αιτίας, επιλεκτική και ελλειμματική επεξεργα-
σία πληροφοριών), έχουν μεταξύ τους σημαντικές διαφο-
ρές οι οποίες κυρίως αφορούν στις σημασίες του περιεχο-
μένου των παραληρητικών ιδεών, τον αρχικό τους σχημα-
τισμό και τις λειτουργίες που επιτελούν. Η πρόσφατη
ερευνητική δραστηριότητα ενδιαφέρεται για τη μελέτη
των στοιχείων που διαφοροποιούν τα δύο μοντέλα, κυρίως
προς τις υποθέσεις της ελλειμματικής κατανόησης του νου
(Taylor & Kinderman, 2002), τη σταθερότητα του ύφους
απόδοσης (Bentall & Kaney, 2005), και την αδυναμία να
οργανώσει κανείς πιο συμβατικές ερμηνείες των ψυχικών
του εμπειριών (Freeman et al., 2004).
οι σύγχρονες ψυχολογικές προσεγγίσεις, κυρίως αυτές
που προέρχονται από τα ερευνητικά πεδία της πειραμα-
τικής γνωσιακής κλινικής ψυχολογίας, έχουν συμβάλει ση-
μαντικά στην εμπειρικά ελεγχόμενη εναλλακτική ερμηνεία
των παραδοσιακών κλινικών συμπτωμάτων εστιάζοντας
στο νόημα, τις σημασίες, το εύρος και τους τύπους των
εξηγήσεων που οι ίδιοι οι ψυχικά πάσχοντες αποδίδουν
στις ιδιάζουσες και μη ομαλές ψυχικές τους εμπειρίες. Αυ-
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 33

τό είναι ένα μεγάλο βήμα για την αναίρεση των παραδο-

χών του παραδοσιακού ψυχιατρικού μοντέλου και την εγ-
γενή παθολογική φύση των κλινικών συμπτωμάτων. Τα
ευρήματα των γνωσιακών συμπεριφοριστικών προσεγγί-
σεων δείχνουν ότι οι ισχυρές συναισθηματικές εμπειρίες
παράγουν γνωσιακές και αντιληπτικές παραποιήσεις,
στοιχείο που αναθεωρεί την παραδοσιακή διχοτομική διά-
κριση της νεύρωσης από τα παραδοσιακά συμπτώματα
της ψύχωσης. Τα μοντέλα αυτά εστιάζοντας από την οπτι-
κή του μεθοδολογικού ατομικισμού υπερβολικά στις δια-
δικαστικές δραστηριότητες του νου, υποβαθμίζουν το ρόλο
και τη σημασία μιας σειράς άλλων παραγόντων που αφο-
ρούν στις δομικές και υλικές συνθήκες, τα γεγονότα ζωής
και τα μοτίβα διαπροσωπικής επικοινωνίας. Στην ερευνη-
τική μου δραστηριότητα, έχουμε εφαρμόσει το πρόγραμμα
πρόληψης και προαγωγής ψυχικής υγείας γνωσιακής-συ-
μπεριφοριστικής κατεύθυνσης για παιδιά προσχολικής
ηλικίας «Μπορώ να λύσω το Πρόβλημα» που στοχεύει
στον τρόπο που σκέφτονται τα παιδιά και στον τρόπο που
επιλύουν τις διαφορές τους. Τα αποτελέσματα της παρέμ-
βασης που βασίστηκε σε πειραματικό ερευνητικό σχέδιο
επαναλαμβανόμενων μετρήσεων τεκμηρίωσαν τις θετικές
επιδράσεις της παρέμβασης στην ανάπτυξη νέων εναλλα-
κτικών τρόπων σκέψης και επίλυσης προβλημάτων σε παι-
διά ηλικίας 4-6 ετών (Χίου, Ζήση και συν., 2006).

1.3 Το κοινωνικό μοντέλο της ψυχικής ασθένειας

Το κοινωνικό μοντέλο εξηγεί την ψυχική ασθένεια ως προ-

σωρινή δυσπροσαρμοστική αντίδραση στις αντίξοες συν-
θήκες ζωής οι οποίες συνδέονται με τη φτώχεια, την ανερ-
34 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

γία, το κοινωνικό στρες, την κοινωνική απομόνωση και την

έλλειψη συναισθηματικών δεσμών. Το μοντέλο εστιάζεται,
επίσης, στη σημασία του πολιτισμού και της κοινωνικής
δομής, ως τα βασικά στοιχεία που διαμορφώνουν σχέσεις,
ευρύτερες κοινωνικές πεποιθήσεις και πρακτικές. Η ψυ-
χική ασθένεια κατανοείται τόσο από την οπτική της αντί-
δρασης όσο και από την οπτική της κοινωνικής της κατα-
σκευής. Δεν ενδιαφέρεται τόσο για τα συμπτώματα όσο
για το επίπεδο της λειτουργικότητας του ατόμου και τα
εξωγενή στηρίγματα που του επιτρέπουν ή όχι να οργα-
νώσει με νόημα τη ζωή του. Η κοινωνιολογία της παρέκ-
κλισης είναι ένα από τα βασικά επιστημονικά πεδία που
εκπροσωπούν την κοινωνική εξήγηση της ψυχικής ασθέ-
νειας και τα θεωρητικά της μοντέλα αντλούν τόσο από τις
κλασικές θεωρίες της ανομίας (Merton, 1938), της κοινω-
νικής αποδιοργάνωσης, της απόδοσης ετικέτας/ετικετο-
ποίησης, όσο και από πιο σύγχρονες θεωρίες, όπως του
στρες ως κοινωνικής διαδικασίας.
Η βασική υπόθεση της θεωρίας του στρες είναι ότι η
έκθεση του ατόμου σε εξωγενείς ψυχοπιεστικές συνθήκες,
απροσδόκητες ή/και χρόνιες, μπορεί να προκαλέσει αντι-
δράσεις που σχετίζονται με την κατάσταση της ψυχικής
του υγείας. Το κοινωνιολογικό μοντέλο του στρες, διατυ-
πωμένο από τον Pearlin (1999a), υιοθετεί την οπτική της
σχέσης του ατόμου με το περιβάλλον και ορίζει το στρες
ως κοινωνική διαδικασία στην οποία η βαρύτητα των εξω-
τερικών ψυχοπιεστικών συνθηκών μετριάζεται από δομι-
κά στοιχεία της προσωπικότητας, όπως αίσθηση ελέγχου,
αυτοεκτίμηση και από την κοινωνική υποστήριξη των δε-
σμών και των κοινωνικών δικτύων. Η κοινωνιολογική έρευ-
να του στρες εστιάζεται στην κοινωνική του προέλευση,
τους τύπους και τα είδη των στρεσογόνων παραγόντων
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 35

και το πώς κατανέμονται στην κοινωνικο-οικονομική δια-

στρωμάτωση της κοινωνίας.
Ως πηγές του στρες αναφέρονται τα σημαντικά γεγο-
νότα ζωής που προκαλούν συνήθως ανεπιθύμητες αλλαγές
στη ζωή του ατόμου, οι καθημερινές προστριβές, και οι
χρόνιες στρεσογόνες συνθήκες, ορισμένες από τις οποίες
σχετίζονται με δομικούς παράγοντες. Τα σημαντικά γεγο-
νότα ζωής είναι τα χρονικά περιγεγραμμένα, απροσδόκη-
τα, μη προγραμματισμένα, μη ελεγχόμενα και βασικά αρ-
νητικά γεγονότα τα οποία προκαλούν στη ζωή του ατόμου
νέες απαιτήσεις και εκτεταμένες αλλαγές οι οποίες τον
αναγκάζουν εκ νέου να προσαρμοστεί σ’ αυτές. Η ερευ-
νητική παράδοση του στρες ξεκίνησε με τη μελέτη των ση-
μαντικών γεγονότων ζωής που συμβαίνουν σε μια δοσμένη
χρονική περίοδο και τις κλίμακες καταγραφής αυτών
όπως αρχικά επινοήθηκαν από τους Holmes & Rahe (1967).
οι Holmes & Rahe στάθμιζαν τις επιδράσεις μιας μακράς
λίστας από στρεσογόνα γεγονότα, βάσει ενός συγκεκρι-
μένου συντελεστή βαρύτητας, στο επίπεδο της υγείας.
Πληθώρα ερευνών έδειξαν ότι οι συνάφειες μεταξύ γεγο-
νότων ζωής και δεικτών υγείας είναι στατιστικά σημαντι-
κές: όσα περισσότερα αρνητικά γεγονότα ζωής βιώνει κά-
ποιος σε ένα δοσμένο χρονικό πλαίσιο, τόσο χειροτερεύει
η κατάσταση της υγείας του. Παρόμοιες ήταν και οι συνά-
φειες για το επίπεδο της ψυχικής υγείας: οι συσσωρευμέ-
νες αλλαγές που προκύπτουν στη ζωή κάποιου ως αποτέ-
λεσμα συγκεκριμένων στρεσογόνων γεγονότων ζωής (π.χ.
θάνατος, διαζύγιο) συνδέθηκαν με την εμφάνιση της κα-
τάθλιψης, της γενικευμένης αγχώδους νεύρωσης αλλά και
της σχιζοφρένειας. Η κλασική μελέτη των Brown & Harris
(1978) για την κοινωνική προέλευση της κατάθλιψης έδειξε
ότι από τις γυναίκες που υπέφεραν από μείζονα κατάθλι-
36 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

ψη, ένα μεγάλο ποσοστό (68%) είχαν βιώσει τουλάχιστον

ένα σημαντικό αρνητικό συμβάν στο διάστημα των τελευ-
ταίων εννέα μηνών ενώ μόνο το 20% των γυναικών που
δεν ανέφεραν συμπτώματα κατάθλιψης, είχαν παρόμοια
εμπειρία. οι Brown & Harris διεξάγοντας εις βάθος συ-
νεντεύξεις με τις γυναίκες που συγκέντρωσαν από την
κοινότητα του Camberwell στη βρετανία, βρήκαν ότι
εκτός από τα απροσδόκητα αρνητικά γεγονότα ζωής, οι
μακροχρόνιες δυσκολίες, τα προσωπικά και τα κοινωνικά
προβλήματα που είχαν στη ζωή τους επηρέαζαν εξίσου
σημαντικά την ευπάθειά τους στην κατάθλιψη. Το αρχικό
ενδιαφέρον των ερευνητών για συγκεκριμένα γεγονότα
ζωής και τον αντίκτυπο που προκαλούν στην υγεία (σω-
ματική και ψυχική) συμπληρώθηκε με τη μελέτη των χρό-
νιων ψυχοπιεστικών καταστάσεων που συνδέονται συνή-
θως με τις ευρύτερες συνθήκες του κοινωνικού και υλικού
περιβάλλοντος. οι μακροχρόνιες δυσκολίες είναι οι αντί-
ξοες καταστάσεις της ζωής τις οποίες βιώνει κανείς για
πολύ καιρό και μπορεί να προκαλέσουν ψυχική εξουθέ-
νωση. Τα χρόνια προβλήματα σχετίζονται κυρίως με δο-
μικούς παράγοντες όπως είναι η κοινωνικο-οικονομική
θέση του ατόμου, το είδος και η ποιότητα των ρόλων που
κατέχει (π.χ. αβεβαιότητα, πολλαπλότητα και συγκρού-
σεις ρόλων, υπερβολικές απαιτήσεις) και το επίπεδο της
πρόσβασής του σε πόρους. Τα προβλήματα στις προσω-
πικές σχέσεις, οι αρνητικές διακρίσεις της κοινωνίας απέ-
ναντι σε συγκεκριμένες στιγματισμένες ομάδες, το υπο-
βαθμισμένο υλικό περιβάλλον και οι κίνδυνοί του είναι
μερικά παραδείγματα εξωγενών ψυχοπιεστικών συνθη-
κών οι οποίες μπορεί να χρονίσουν με αρνητικά αποτελέ-
σματα στο επίπεδο της ψυχικής υγείας. Η αδυναμία ή τα
εμπόδια πρόσβασης σε πόρους λόγω της άνισης κατανο-
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 37

μής τους συνδέονται με τα φαινόμενα του κοινωνικού και

υλικού αποκλεισμού ατόμων και ομάδων, κάτι που επίσης
είναι γνωστό ότι προκαλεί πολυ-επίπεδες αρνητικές συ-
νέπειες.
ο Pearlin (1999a) εισάγει τον όρο «πολλαπλασιασμός
των πηγών του στρες» για να περιγράψει το πώς ένα και
μόνο συγκεκριμένο αρνητικό γεγονός ζωής μπορεί να
προκαλέσει μια διαδοχή από ανεπιθύμητες αλλαγές οι
οποίες γίνονται μόνιμες αντιξοότητες και προκαλούν την
ψυχική εξουθένωση του ατόμου. Όταν αρνητικά γεγονότα
ζωής συνδυάζονται με μακροχρόνια προσωπικά και κοι-
νωνικά προβλήματα, τότε αυξάνονται σημαντικά οι πιθα-
νότητες να ενεργοποιηθούν προδιαθετικοί παράγοντες
και να εκδηλωθούν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας.
οι συνάφειες μεταξύ στρεσογόνων παραγόντων και υγεί-
ας αν και είναι σταθερά στατιστικά σημαντικές, δεν είναι
ισχυρές. Παράγοντες που σχετίζονται με δομικά στοιχεία
της προσωπικότητας, όπως ανθεκτικότητα, αίσθηση ελέγ-
χου, αυτοεκτίμηση και προσδοκία για αυτο-αποτελεσμα-
τικότητα αλλά και το επίπεδο της κοινωνικής υποστήριξης
«ρυθμίζουν» τη σχέση του στρες με τα αποτελέσματά
του. Πρόκειται για προσωπικά και κοινωνικά αποθέματα
τα οποία ο Pearlin ορίζει ως πόρους τους οποίους το άτο-
μο ενεργοποιεί είτε για να αποτρέψει την έκθεσή του σε
στρεσογόνες καταστάσεις είτε για να μειώσει ή να εξου-
δετερώσει τα αρνητικά αποτελέσματα του στρες. οι
στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες περιγράφουν τις
συμπεριφορές ή/και τις γνωστικές διαδικασίες που στο-
χεύουν στο να χειριστεί κανείς τις νέες απαιτήσεις από
τις απροσδόκητες και αρνητικές αλλαγές που έχουν συμ-
βεί στη ζωή του αλλά και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες
από προβλήματα που χρονίζουν (Lazarus & Folkman,
38 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

1984). Πληθώρα ερευνών έχουν μελετήσει τις στρατηγικές

αντιμετώπισης ως «ρυθμιστικούς» ή «προστατευτικούς»
παράγοντες της σχέσης μεταξύ του στρες και της ψυχικής
υγείας.
Η θεωρία του στρες εστιάζεται στις τρέχουσες κοινω-
νικές και προσωπικές συνθήκες του ατόμου, σε συγκεκρι-
μένα ψυχοπιεστικά γεγονότα και τις γνωσιακές διαδικα-
σίες που το άτομο χρησιμοποιεί για να τις αξιολογήσει και
να τις χειριστεί. Η έμφαση της θεωρίας σε συμβάντα της
προσωπικής ζωής και σε ατομικές διαδικασίες, παραβλέ-
πει την παρουσία και τη σημασία παραγόντων μεγαλύτε-
ρης κλίμακας που σχετίζονται με τη δομή και την οργά-
νωση μιας κοινωνίας αλλά και με στοιχεία του πολιτισμού
που επηρεάζουν το πώς διαμορφώνονται ευρύτερες πε-
ποιθήσεις, απόψεις και πρακτικές οι οποίες παίζουν κα-
θοριστικό ρόλο στην κατανόηση της ψυχικής ασθένειας
από την κοινωνία. Κλασικές κοινωνιολογικές θεωρίες,
όπως της κοινωνικής αποδιοργάνωσης και της ανομίας του
Merton (1938), τοποθετούν τις αιτιάσεις της ψυχικής ασθέ-
νειας σε στρεσογόνους παράγοντες που σχετίζονται με
στοιχεία της οικονομικής και της ευρύτερης οργάνωσης
μιας κοινωνίας, τις πολιτισμικές της αξίες, τις νόρμες και
τα πρότυπα που διοχετεύει στα μέλη της. Κατά τον
Merton, η απόσταση ανάμεσα στους στόχους που η κοι-
νωνία προβάλλει για τα μέλη της και τα μέσα που αυτά
διαθέτουν, προκαλεί την εκδήλωση παρεκκλίνουσας συ-
μπεριφοράς: όταν άτομα αλλά και συγκεκριμένες ομάδες
του πληθυσμού δεν έχουν τα μέσα ή έχουν περιορισμένη
πρόσβαση σ’ αυτά λόγω της ιεραρχικής οργάνωσης της
κοινωνίας, τότε προβαίνουν σε καταπατήσεις των ισχυου-
σών νορμών είτε για να τις καταργήσουν είτε για να πε-
τύχουν τους στόχους με άνομα μέσα. Το κλασικό έργο του
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 39

Durkheim (1966) για τις κοινωνικές αιτιάσεις της αυτο-

κτονίας έδειξε την άνιση κατανομή των αυτοκτονιών εντός
της κοινωνίας αλλά και μεταξύ των κοινωνιών την οποία
εξήγησε με όρους κοινωνικής συνοχής και ενσωμάτωσης.
Για τον Durkheim, oι ραγδαίες αλλαγές μιας κοινωνίας
προκαλούν τη διάρρηξη των δεσμών και την κοινωνική
ολίσθηση ως προς την ηθική και τις αξίες με αποτέλεσμα
την ψυχική κατάρρευση των ατόμων. οι άνθρωποι δεν
έχουν ευκαιρίες να αγκυροβολήσουν σε αξίες και σταθερά
δίκτυα σχέσεων, αισθάνονται κοινωνικά απομονωμένοι,
χωρίς συναισθηματικούς δεσμούς και νόημα για τη ζωή.
οι κλασικές κοινωνιολογικές θεωρίες για το στρες συνδέ-
ουν τις ψυχοπιεστικές συνθήκες ζωής με συγκεκριμένες
ομάδες του πληθυσμού που λόγω της οικονομικής και κοι-
νωνικής οργάνωσης της κοινωνίας βρίσκονται σε μειονε-
κτική θέση, κάτι που έχει επιπτώσεις στην ψυχική τους
υγεία. οι θεωρίες αυτές θεμελίωσαν και μια ισχυρή ερευ-
νητική παράδοση που ενδιαφέρθηκε να εξετάσει τους μα-
κρο-κοινωνικούς παράγοντες, όπως οικονομική ύφεση,
επίπεδο ανεργίας, κοινωνικής συνοχής, εγκληματικότητας
και υλικής αποδιοργάνωσης σε σχέση με το επίπεδο της
ψυχικής υγείας, και να προσδιορίσει τις διαδικασίες εκεί-
νες που δημιουργούν τις ταξικές αντιθέσεις. Αυτό είναι
και το κύριο πλεονέκτημα της συγκεκριμένης κοινωνιο-
λογικής προσέγγισης η οποία όμως αδυνατεί να ρίξει φως
στις λεπτές διεργασίες που συνδέουν τη δομή με τις ατο-
μικές συνθήκες και να μελετήσει άλλους κοινωνικούς πα-
ράγοντες σχετικούς με τη δομή των διαπροσωπικών σχέ-
σεων και τις κοινωνικές διαδικασίες των συναισθημάτων,
στοιχεία που παίζουν σημαντικό ρόλο στο επίπεδο της
ψυχικής υγείας.
40 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

1.4 Η θεωρία της απόδοσης ετικέτας

και η εφαρμογή της στην ψυχική ασθένεια

Σε ποια άτομα και σε ποιες ομάδες του πληθυσμού, κάτω

από ποιες συνθήκες και από ποιους θα αποδοθούν ψυχια-
τρικές ετικέτες, και ποιες είναι οι συνέπειες που αυτές
έχουν; Αυτά είναι ορισμένα από τα κεντρικά ερωτήματα
του κοινωνικού μοντέλου της ψυχικής ασθένειας για τα
οποία κυρίως έχει ενδιαφερθεί η θεωρία της απόδοσης ψυ-
χιατρικής ετικέτας, η ερευνητική παράδοση της οποίας
έχει σημαντικά συνεισφέρει στην κοινωνιολογική κατανόη-
ση της ψυχικής ασθένειας. Η θεωρία της απόδοσης ψυχια-
τρικής ετικέτας, διατυπωμένη στην πρωτότυπή της εκδοχή
από τον Scheff (1966), υποστηρίζει ότι κάτω από ορισμένες
κοινωνικές συνθήκες και σε ένα δοσμένο πολιτισμικό πλαί-
σιο, συμπεριφορές οι οποίες καταπατούν τις ισχύουσες
κοινωνικές νόρμες, τους άτυπους κανόνες κοινωνικής συ-
μπεριφοράς και αντιβαίνουν στις ευρύτερες κοινωνικές
πεποιθήσεις ερμηνεύονται και χαρακτηρίζονται από την
κοινωνία ως παρεκκλίνουσες. Για τον Scheff και για άλ-
λους κλασικούς θεωρητικούς της απόδοσης ετικέτας, όπως
οι Becker (1973) και Lemert (1951), η ερμηνεία μιας συμπε-
ριφοράς ως παρεκκλίνουσας δεν σχετίζεται με τα ποιοτικά
της χαρακτηριστικά, αλλά με την αντίδραση της κοινωνίας
στην απόκλιση και την καταπάτηση των κοινωνικών κα-
νόνων. Σύμφωνα με τους θεωρητικούς, η ψυχική ασθένεια
είναι αποτέλεσμα της αρνητικής κοινωνικής αντίδρασης
στις κοινωνικά αποκλίνουσες συμπεριφορές και τους απο-
κλίνοντες. Η κοινωνιολογική εξήγηση για την ψυχική ασθέ-
νεια, όπως αυτή παρέχεται από τον Scheff και την κλασική
του μελέτη για την καταναγκαστική ψυχιατρική νοσηλεία,
 ΘΕΩΡΗΤιΚΑ ΜονΤΕλΑ ΤΗΣ ΨΥΧιΚΗΣ ΑΣΘΕνΕιΑΣ 41

βασίζεται στην ιδέα ότι οι σχέσεις ισχύος ανάμεσα στον

παρεκκλίνοντα, την κοινωνία και τους εκπροσώπους του
θεσμικού ελέγχου διαμεσολαβούν για να χαρακτηριστεί
μια «παράξενη» ή «ιδιάζουσα» συμπεριφορά ως παρεκ-
κλίνουσα και «ψυχικά διαταραγμένη». ο Scheff χρησιμο-
ποιεί στη θεωρία του τον όρο «υπολειμματική παρέκκλι-
ση» για να τονίσει ότι οι ψυχιατρικές ετικέτες, επίσημες
και μη, αποδίδονται όχι για ξεκάθαρες κοινωνικές παρε-
κτροπές που ενδεχομένως να χρήζουν νομικής αντιμετώ-
πισης, αλλά για δευτερεύουσες παρεκκλίσεις της κοινω-
νικής συμπεριφοράς που εκδηλώνονται από άτομα που
βρίσκονται σε χαμηλή ή αδύναμη κοινωνική θέση ή είναι
μέλη μειονοτικών ομάδων (π.χ. μαύροι, φτωχοί). Με άλλα
λόγια, η απόδοση της ψυχιατρικής ετικέτας σε συμπερι-
φορές που είναι κοινωνικά μη αποδεκτές είναι κοινωνικά
διαφοροποιημένη και εξαρτάται από παράγοντες που σχε-
τίζονται με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του ατόμου που
παρεκκλίνει (π.χ. φύλο, φυλή, εθνικότητα και κοινωνική τά-
ξη), τα κοινωνικά χαρακτηριστικά του ατόμου ή της ομά-
δας που τον παρατηρεί ή τον συναναστρέφεται (π.χ. κοι-
νωνική τάξη, πολιτισμικό υπόβαθρο), τη μεταξύ τους σχέ-
ση και αλληλεπίδραση, όπως και το κοινωνικο-πολιτισμικό
πλαίσιο όπου συμβαίνει η αλληλεπίδραση. ο χαρακτηρι-
σμός κάποιου ως «ψυχικά αρρώστου» από μόνο του ως
γεγονός, οδηγεί τον παρεκκλίνοντα να εσωτερικεύσει τις
κυρίαρχες προκατειλημμένες και στερεοτυπικές πεποιθή-
σεις για τα υποτιθέμενα εξ ορισμού κοινωνικά απαξιωμέ-
να χαρακτηριστικά και ιδιότητες μιας συγκεκριμένης στιγ-
ματισμένης κοινωνικής κατηγορίας ατόμων, αυτής των
«ψυχικά αρρώστων». Η σταθερή εσωτερίκευση από τους
παρεκκλίνοντες των κυρίαρχων στερεοτυπικών πεποιθή-
σεων «για την ψυχική αρρώστια» μπορεί να προκαλέσει
42 ΚοινΩνιΑ, ΚοινοΤΗΤΑ ΚΑι ΨΥΧιΚΗ ΥΓΕιΑ

συμπεριφορές που να επιβεβαιώνουν αυτές τις πεποιθή-

σεις, όπως προβλέπει το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμε-
νης προφητείας. Η ψυχιατρική ετικέτα επιβάλλεται ως χα-
ρακτηρισμός που ορίζει και δεσμεύει, συχνά και ισόβια,
έναν άνθρωπο σε προδιαγεγραμμένες ιδιότητες και χαρα-
κτηριστικά.
οι θεωρητικοί της ετικετοποίησης υποστηρίζουν ότι οι
πολιτισμικά καθορισμένες προ-αντιλήψεις και οι συναινε-
τικές αρνητικές εικόνες της κοινωνίας για την «ψυχική αρ-
ρώστια» και την παρέκκλιση επηρεάζουν, πρωτίστως, τις
ερμηνείες και τις πρακτικές μεταχείρισης της παρεκκλί-
νουσας συμπεριφοράς. Αυτή η θέση προκάλεσε τη θεωρη-
τική διαμάχη για το εάν η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά
από μόνη της είναι η πρωτογενής αιτία της ψυχικής ασθέ-
νειας και της επακόλουθης κοινωνικής απόρριψης ή η ετι-
κέτα και το είδος της ερμηνείας που αποδίδεται σ’ αυτήν.
ο θεωρητικός αντίπαλος του Scheff, ο Gove (1975) υποστή-
ριξε ότι η καθ’ εαυτήν διαταραγμένη συμπεριφορά, ως
ορατή εκδήλωση της ψυχικής ασθένειας, προκαλεί την κοι-
νωνική απόρριψη, και ότι η απόδοση της ψυχιατρικής ετι-
κέτας αποτελεί δευτερογενή συνέπεια. Ένα πλήθος κοι-
νωνικών ερευνών έχει παρακολουθήσει αυτή τη διαμάχη
κομίζοντας εμπειρικά ευρήματα, αρκετά από τα οποία εί-
ναι ασυνεπή και αντιφατικά.
οι Phelan & Link (1999) εποπτεύοντας κριτικά αυτές
τις έρευνες διατύπωσαν μια σειρά από ενδιαφέροντα συ-
μπεράσματα. Το πρώτο είναι ότι τα άτομα που αναφέρουν
παραδοσιακά «ψυχιατρικά συμπτώματα» έχουν περισ-
σότερες πιθανότητες να τους αποδοθούν από το θεσμικό
σύστημα επίσημες ετικέτες ψυχιατρικής διάγνωσης σε σύ-
γκριση με τα άτομα που δεν εμφανίζουν τέτοια «συμπτώ-
ματα», όπως επίσης περισσότερες πιθανότητες να τους