Hazırlayan : Öğr. Gör. Dr.

Emel Karayel

VOX MEDIA - ORTA ÇATI

Orta çatı, genellikle öznenin kendi üzerine bir eylemde bulunduğunu, yani yaptığı işten yine kendisinin
etkilendiğini veya öznenin kendisi için, kendi yararına bir iş yaptığını ya da yaptırdığını gösterir.

Etken çatıdaki bazı fiillerin orta çatısı bulunmadığı gibi, orta çatıdaki bazı fiillerin de etken çatısı yoktur.
Ancak bazı fiillerin her iki çatısı da olabilir; bu durumda fiilin orta çatısında öncelikle dönüşlü (refleksif)
bir anlam aranır.

Öznenin kendi üzerine hareketi söz konusu olduğunda, hareket özneyi düz tümleç olarak etkiler ve fiil
genellikle geçişsiz bir anlam taşır.

Örnekler:

Vox Activa Vox Passiva Vox Media

 (acc.), yıkıyorum. , (birisi tarafından) yıkanıyorum. , kendimi yıkıyorum-yıkanıyorum

(dönüşlü, geçişsiz); kendim için, kendi

yararıma yıkıyorum (geçişli, acc.)

, eğitiyorum , eğitiliyorum. , kendim için, kendi yararıma

(acc.) eğitiyorum, eğitim almasını sağlıyorum,

eğittiriyorum, okutturuyorum.

, öğretiyorum. , öğretiliyorum. , (kendime öğretiyorum),

(çift acc.) öğreniyorum; öğrenmesini sağlıyorum.

, sağlıyorum, , sağlanıyorum, , kendim için/ kendime

tedarik edyrm (acc.) tedarik ediliyorum. tedarik ediyorum,ediniyorum,elde edyrm.

, çözüyorum, , çözülüyorum, , kendim için çözüyorum, serbest

serbest bırakıyorum. serbest bırakılıyorum. bırakıyorum; fidye ödeyerek serbest

kalmasını sağlıyorum, kurtarıyorum.

, taşıyorum, , taşınıyorum, , (kendimi taşıyorum),

götürüyorum. götürülüyorum. gidiyorum, yürüyorum, ilerliyorum,

yola çıkıyorum, yol alıyorum.

, yazıyorum, , yazılıyorum, , kendim (kendi yararım) için

çiziyorum, çiziliyorum. yazıyorum, kaydediyorum, not alıyorum.

resim yapıyorum.

* Geçişli fiiller etken çatıda olduğu gibi, orta çatıda da düz tümleç alabilirler. Örnekler :

-  . Kendi amaçlarım için seni okutturdum, senin öğrenim görmeni sağladım.

-     . (Kendi) çocuğuna müzik dersi aldırdı.
Hazırlayan : Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

-   . Kendi yararı, rahatlığı için listeleri yazdırdı, tanzim ettirdi.

-       .

Çiftçiler tarlalardan kendileri için ürünler (alıp) götürüyorlar.

-     .

Baba, oğullarını kendisi için eğitir / oğullarının eğitim almalarını sağlar / oğullarını eğittirir.

* Bazı fiillerin orta çatıdaki anlamları etken çatıdaki anlamlarından farklı olabilir. Örnekler :

Vox Activa Vox Passiva Vox Media

 (gen.), başlıyorum; , yönetiliyorum.  (gen.), başlıyorum.

yönetiyorum , hükmediyorum.

 (acc.), ikna ediyorum. , ikna ediliyorum.  (dat.), kendimi ikna ediyorum,

inanıyorum, güveniyorum,itaat ediyorum,

boyun eğiyorum.

 (acc.), durduruyorum, , durduruluyorum, , kendimi durduruyorum -

son veriyorum, vazgeçiriyorum son veriliyorum. duruyorum, sona eriyorum,

(birini – acc. , bir şeyden – gen.) vazgeçiyorum (bir şeyden – gen.)

* Şimdiki zamanları hem şekil hem de anlam bakımından etken olan bazı fiiller gelecek zamanda anlam
bakımından etken olmakla birlikte şekil bakımından orta çatıya girebilir. Bu durumda futurum,
Deponens Futurum olarak adlandırılır. Örnekler :

Praesens Futurum (Deponens Futurum)

, kaçıyorum. , kaçacağım.

, duyuyorum. , kaçacağım.

, görüyorum. , göreceğim.

, koşuyorum. , koşacağım.

Hazırlayan: Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

ARTICULUS ()

Articulus, belirleme unsuru olarak özellikle isimlerle, bazen de sıfat, zarf, partisip ve mastarlarla
beraber kullanılır. Tanımladığı ismin belirli , yani önceden sözü edilmiş ya da şu anda sözü edilen bir
isim olduğunu gösterir ve isme sayı, cins ve hal bakımından uyar. Çekim ekleri Birinci Çekimden
nominativus’u - ile biten Dişil İsimler ve İkinci Çekimden -  gövdeli Eril ve Cinssiz İsimler gibidir.
Vocativus hali yoktur; onun yerine  , ey!  ünlemi kullanılabilir.

ARTICULUS’UN KULLANIMLARI

1. Özel isimler genellikle articulus ile kullanılır.

   

İsmin yanında açıklayıcı bir kelime bulunması halinde articulus bu kelimenin başına gelir.

   ( Büyük İskender )

   ( Atinalı Sokrates )

2. Soyut isimler articulus ile ya da articulus olmadan kullanılabilir:

  veya  (bilgelik, ilim)

Ancak belirli olarak kullanıldıklarında articulus ilave edilir:

   , Sokrates’in bilgeliği.

Belirsiz olarak kullanıldıkları zaman, genel bir düşünce ifade edildiği takdirde articulus eklenir:

     .

Bilgelik cesaretten daha yararlı bir şeydir.

3. İşaret sıfatları daima articulus ile kullanılır.

   veya   , bu öğrenci.

   veya   , bu kadın.

   veya   , o hediye veya o hediyeyi.

4. Articulus genellikle özneye bağlı bir iyelik zamirinin yerini tutar.

       .

Kadın kızını okula götürüyor.

5. Belirsizlik bildiren articulus yoktur; onun yerine ,  belirsiz zamiri kullanılabilir.

 , köy. , herhangi bir köy.

6. Articulus belirli bir tür ya da sınıfı ifade etmek için tekil ve özellikle çoğul isimlerle birlikte kullanılır.

     .

Filler atlardan daha büyüktürler.

Hazırlayan: Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

ARTICULUS’UN ÇEKİMİ

Masculinum Femininum Neutrum

Sing. Nom.   

Acc.   

Gen.   

Dat.   

Plur. Nom.   

Acc.   

Gen.   

Dat.   

Hazırlayan: Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

İSİM ÇEKİMİ ( Declinatio ,    )

Eski Yunancada üç türlü isim çekimi vardır:

1. Birinci Çekim: Gövdesi -  ile biten isimler ( A Gövdeliler, A Gövdeli İsim Çekimi ) . Eril ve dişil
isimler dahildir.

2. İkinci Çekim: Gövdesi -  ile biten isimler ( O Gövdeliler, O Gövdeli İsim Çekimi ) . Eril, dişil ve
cinssiz isimler dahildir.

3. Üçüncü Çekim: Gövdesi;

a) sessiz harfle biten isimler,

b) -  ve -  ile biten isimler,

c) çift sesliyle biten isimler.

Eril, dişil ve cinssiz isimler dahildir.

BİRİNCİ ÇEKİM ( A GÖVDELİ İSİMLERİN ÇEKİMİ )

 Gövdeli Dişil İsimler

Bu çekimin üç şekli vardır :

1. Nominativus’larının sonundaki -  bir sesli harf veya ’ dan sonra gelen isimler. Bu çekimde - 
genellikle uzun olmakla birlikte, kısa da olabilir ve singularis çekimin tüm şekillerinde değişmeden kalır.
Bu nedenle  ᾱ ( ya da ᾰ ) purum  adını alır.
Bu çekime giren dişil isimlerde ’ nın uzun mu yoksa kısa mı olduğu genellikle ton işaretinin
nominativus singularis’teki yerinden anlaşılır. Örneğin : ᾰ , ᾰ , ᾱ .

Örnek çekimler :

Sing. Nom.  ᾱ , ev. Plur. Nom.   , evler.

Voc. -  , ev ! Voc. -  , evler !

Acc.   , evi. Acc.   , evleri.

Gen.   , evin. Gen.   , evlerin.

Dat.   , eve, ev için. Dat.   , evlere, evler için.

Sing. Nom.  ᾱ, memleket, toprak, yer. Plur. Nom.   , memleketler, topraklar, yerler.

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

Hazırlayan: Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

Sing. Nom.  , köprü. Plur. Nom.   , köprüler.

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 , bilim, bilgi, bilgelik.  , kaya.

 , cesaret.  , tanrıça.

 , sebep.  , gün.

 , kız öğrenci.  , kapı.

 , haksızlık, adaletsizlik.  , şehir meydanı, pazar yeri, çarşı.

 , akşam.  , meclis.

2. Nominativus’ larının sonundaki -  ,  dışındaki bir sessiz harften sonra gelen isimler. Bu çekimde
-  daima kısadır ve genetivus singularis ile dativus singularis şekillerinde uzayarak ’ ya dönüşür (ᾰ
impurum) .

Örnek çekimler :

Sing. Nom.  ᾰ, araba. Plur. Nom.   , arabalar.

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

Sing. Nom.  ᾰ, dil ; lisan. Plur. Nom.   , diller ; lisanlar.

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 , masa.  , arı.

 , düşünce; şan, şöhret.  , deniz.

 , rekabet, yarışma, müsabaka.

* İlgili isim çekimleri için Luschnig 68 , 69 ve 71 , 72 sayfalara bakınız !

Hazırlayan: Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

3. Nominativus’ları -  ile biten isimler.  ’ lı isimlerin çekimi dişil articulus’ un çekimi ile aynıdır.

Sing. Nom.  , köy. Plur. Nom.  , köyler.

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

Sing. Nom.  , okul. Plur. Nom.  , okullar.

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 , zafer.  , mektup.

 , ay.  , sanat.

 , savaş.  , kale, şehir kapısı.

 , erdem.  , toprak, kara, memleket.

 , sevgi.  , onur, hürmet, saygı, saygınlık.

 , ruh, yaşam.  , gereklilik, zorunluluk.

Not:  Gövdeli Dişil İsimlerde nom. sing. takısızdır ve gövdeyi verir; acc. sing. ise gövdeye -  eklenerek
oluşturulur . Gen. sing. bitimi olan - ᾱ ile acc. plur. bitimi olan - ᾱ ve dat. sing. takısı -  ile dat.
plur. takısı -  daima uzundur. Çoğul şekiller articulus’un çoğul şekilleriyle aynıdır. Sing. ve plur.
nominativus ile vocativus aynıdır.

İsimlerde Ton İşaretleri :

İsimler nominativus singularis şekillerinin ton işareti ile ezberlenerek öğrenilmelidir. İsimlerin nom.
sing. şekillerindeki ton işareti son hecenin izin verdiği ölçüde korunur. Örneğin :

 ,   ,   , 

Hazırlayan: Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel
 BİRİNCİ İSİM ÇEKİMİ

   GÖVDELİ ERİL İSİMLER

Bu isimlerde gövde sonunu oluşturan sesli harf daima uzundur ve bir sesli harf (  ,  ) veya ’ dan
sonra uzun  , diğer seslerden sonra ise -  şeklindedir. Çekimleri nom. , voc. , gen. sing. şekilleri
dışında dişil isimlerin çekimleriyle aynıdır.

Nominativus singularis gövde sonuna -  alır. Voc. sing. ise nom. sing. şeklindeki - ’ nın kaldırılmış
halidir. Örneğin : Nom. sing.  , satrap, Pers valisi . Voc. sing.  

Genetivus sing. takısı,  Gövdeli İsimlerde olduğu gibi, -  çift seslisidir.

* İstisna olarak şu isimlerde voc. sing. kısa  ile biter :

-  ile biten isimler :

 , asker → voc. sing.  , ey asker !

 , şair → voc. sing.  , ey şair !

 , vatandaş → voc. sing.  , ey vatandaş !

 , sahip, efendi → voc. sing.  , ey sahip !

-  ile biten kavim isimleri :

 , Pers, İranlı → voc. sing.  , ey Pers !

 , İskit → voc. sing.  , ey İskit !

- , -  ya da -  ile oluşan birleşik isimler :

 , kitapçı → voc. sing.  , ey kitapçı !

 , beden eğitimi öğretmeni → voc. sing.  , ey …..

 , arazi ölçümü yapan kişi → voc. sing.  , ey ….

 Gövdeli eril isimler ikiye ayrılır :

1. Nominativus’u -  ile biten eril isimler :

Sing. Nom.  ᾱ, kâhya, hazinedar. Plur. Nom.  

Voc. - ᾱ Voc. - 

Acc.  ᾱ Acc.  ᾱ

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 ᾱ, genç, delikanlı.

2. Nominativus’u -  ile biten eril isimler :

Sing. Nom.  , gemici. Plur. Nom.  

Voc. - ᾰ Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

Sing. Nom.  , (erkek) öğrenci. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 , yargıç, hakim.  , tutuklu, mahkûm, esir.

 , okçu.  , köylü.

 , şair.  , hizmetçi, uşak.

* İlgili isimler için Luschnig 69, 71, 72 sayfalara bakınız !

 İKİNCİ ÇEKİM ( O GÖVDELİ İSİMLERİN ÇEKİMİ )

Bu gruba eril, dişil ve cinssiz isimler dahildir.

1. Nominativus’u -   ile biten eril isimler :

Sing. Nom.  , nehir. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

* İsmin gövdesi - dur (gövde sonu seslisi - ). Dolayısıyla , çekim takısı nom. sing. şeklinde -  ;
acc. sing. şeklinde ise - ’ dür.

Yunanca bir ismin gövdesi gen. sing. takısı atılarak elde edilir. Bu çekime giren isimlerin gen. sing. takısı
gövde sonu seslisi -  ile kaynaşır : - -  →  .

Sing. Nom.  , halk. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

* Sondan ikinci hece üzerindeki acutus, bu hece kısaysa, çekim boyunca korunur ( ,  
gibi). Örneğin,  (yaşam) kelimesinin son hecesi kısa ve ton işareti sondan ikinci hecede olduğu
halde, bu ton işaretinin acutus olmasından, - hecesinin kısa olduğu anlaşılır; çünkü uzun olsaydı, ton
işareti circumflexus olurdu. Kısa hece üzerine circumflexus gelemeyeceği için, acutus çekim boyunca
değişmeden kalır.

Sing. Nom.  , yaşam. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 , erkek kardeş.  , güneş.

 , öğretmen.  , ekmek (genellikle çoğul kullanılır).

 , kır, tarla.  , söz.

 , gökyüzü.  , servet, zenginlik.

 , çiftçi.  , doktor.

2. Nominativus’u -   ile biten dişil isimler :

Sing. Nom.  , ada. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

Sing. Nom.  , üzüm bağı. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. - 

Acc.   Acc.  

Gen.   Gen.  

Dat.   Dat.  

 , hastalık.  , kitap.

 , yol.  , çınar ağacı.

 , kadın öğretmen.  , kıta, kara.

3. Nominativus’u -   ile biten cinssiz isimler :

Sing. Nom.  , tapınak. Plur. Nom.  

Voc. -  Voc. -   , yer,

Acc.   Acc.   mevki, kale.

Gen.   Gen.    , sebze

Dat.   Dat.   (genellikle çoğul)

Sing. Nom.  , giysi, pelerin. Plur. Nom.    , yıldız.

Voc. -  Voc. -   ,vahşi hayvan.

Acc.   Acc.    , yaprak.

Gen.   Gen.    ,bardak,

Dat.   Dat.   kadeh.

* Özne cinssiz ve çoğul ise, fiil daima tekil olur.

-      . Vahşi hayvanlar ormana doğru kaçıyor.

-      . Yıldızlar gökyüzündedir.

-       . Köyün kaleleri düşmanlara engel oluyor.
Hazırlayan : Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

İsim Tamlaması :

Türkçede özne olan bir isim başka bir isimle tamlandığı takdirde, sonuna - ı, - i, - u, - ü harflerini alır.
Ancak bu harfler sadece tamlama ekidir ve Yunanca accusativus hali ile bir ilgisi yoktur. Bu nedenle
tamlanan isim özne olduğu için, yalın halde sayılır ve Yunancaya nominativus halde çevrilir. Yunancada
tamlayan ismin hali her zaman genetivus’tur; tamlayanın hali ise cümledeki görevine göre belirlenir.

Sınıfın kapısı kapalı - dır .

Tamlayan (gen.) Tamlanan (nom. – Özne) Yüklemi Oluşturan Sıfat Bağ fiil (Verbum Copulativum)

İsim Soylu Kelimeden Oluşmuş Yüklem (Praedicatum Nominale)

Sınıfın kapısını kapattım .

Tamlayan (gen.) Tamlanan (acc. – Tümleç) Fiilden Oluşmuş Yüklem (Praedicatum Verbale)

    /    /        
 . Öğretmenin kızı ev(in)e gidiyor.

    /     /     
   . Öğretmenin kızını okula götürüyorum.

*Fiilin doğrudan doğruya etkilediği kelime olan düz tümleç, Türkçede ister belirtili ister belirtisiz olsun
( sonuna – i alsın ya da almasın), Yunancada mutlaka accusativus halde gelir. Örneğin, “kitabı okudum”
ve “bir kitap okudum” cümlelerinde hem “kitap” hem de “kitabı” , fiilin doğrudan doğruya etkilediği
kelime, yani düz tümleç olduğu için Yunancaya accusativus halde çevrilecektir. Ancak belirtili düz
tümleç articulus’lu , belirtisiz düz tümleç ise articulus’suz accusativus ile gösterilecektir.

Özne - Yüklem Uyumu :

Cümlede iki temel unsur vardır : Özne (subiectum) , yüklem (praedicatum) . Özne daima nominativus
haldedir. Cinssiz çoğul özneler ( fiil tekil olur) dışında, özne tekilse yüklem de tekil; özne çoğulsa, yüklem
de çoğul olmalıdır.Cümledeki diğer bütün unsurları kendine bağlayan yüklem, bir fiil (verbum) ya da
isim (nomen) soylu bir kelime ve bağ fiilden oluşabilir.

1. Praedicatum verbale (fiilden oluşmuş yüklem): Yüklemin yalnızca bir fiilden (verbum) oluştuğu
durumdur.

  .   .

Öğretmen eğitir. Kızlar dans ediyorlar.

2. Praedicatum Nominale (isim, zamir ya da sıfattan – isim soylu kelimeden oluşmuş yüklem): Yüklem
bir bağ fiil (verbum copulativum) ile bir isim soylu kelimeden (isim-substantivum, zamir-pronomen ya
da sıfat-adiectivum) oluşuyorsa, bu tür yüklemlere praedicatum nominale denir.

Yüklemi oluşturan isim, zamir ya da sıfat Latincede genel olarak nomen (isim) adı altında toplanır. Bu
yüzden Türkçe dilbilgisinde isimli yüklem (nomen praedicativum), zamirli yüklem (pronomen
praedicativum) ya da sıfatlı yüklem (adiectivum praedicativum) olarak adlandırılan bu tür yüklemlere
ait nomen’e, nomen praedicativum (yüklemi oluşturan isim) denir.

* Verbum copulativum ve nomen praedicativum tek başlarına değil, ancak birlikte yüklem
oluşturabilirler. Örnek :
Hazırlayan : Öğr. Gör. Dr. Emel Karayel

     . Zaman acıların ilacıdır.

Subiectum V. Cop. Nomen Praedicativum Tamlayan Özne Tamlayan İsimli Yüklem

(Özne) Praedicatum Nominale Gen. Possessivus

 ( praes. inf. , olmak )

Modus Indicativus Tempus Praesens

Sing. 1.  (ben)im

2.  (sen)sin

3. () (o)dur

Plur. 1.  (biz)iz

2.  (siz)siniz

3. () (onlar)dır

 fiili tek başına kullanıldığında, olmak, var olmak anlamına gelir. Bir sıfat, isim ya da zamirle
birlikte yüklemi oluşturduğunda ise, bağ fiil (verbum copulativum) işlevi görür.

Olmak fiili bir eylemi ifade etmez. Özne olarak gösterilen kişinin veya nesnenin niteliği veya durumu
hakkında bir şey bildirir. Bağ fiilin özneye bağladığı isim, sıfat ya da zamire yüklemin anlamını
tamamladığı için tamamlayıcı (tamlayıcı) denir. Tamamlayıcı durumundaki sıfat veya zamir özneye hal,
sayı ve cins bakımından mutlaka uyar. Bununla birlikte tamamlayıcı durumundaki isim, özneye hal ve
sayı bakımından mutlaka, cins bakımından ise, kural olarak isimlerin cinsi değiştirilemeyeceği için,
olabildiğince uyar ve genellikle articulus almaz.

    . Gemici şairdir.

Özne Bağ fiil Yüklemi Oluşturan İsim

(Subiectum) (Verbum Copulativum) (Nomen Praedicativum)

İsimli Yüklem (Praedicatum Nominale)

    . Kızlar şairdirler .