ATOM MODELLERİ

DALTON ATOM MODELİ

A.Lavoisier' in kütlenin korunumu kanunu ,J. Proust’un Sabit Oranlar

Yasasını, Dalton'un Katlı Oranlar Yasası’nı bulması bilimsel anlamdaki

ilk atom modeli olan Dalton atom modelinin temelini oluşturmuştur.

Daltonun atomla ilgili görüşleri şöyle özetlenebilir;

✦Elementler ATOM adı verilen ve bölünemeyen son derece küçük içi dolu kürecik
şeklindeki taneciklerden oluşur. (Atomlar radyoaktif tepkimelerle
parçalanabildiğinden günümüzde geçerliliğini yitirmiştir.)

✦Belli bir elementin bütün atomları birbirinin aynıdır; yani bu atomların boyutları
eşittir, aynı kütleye sahiptir ve kimyasal özellikleri aynıdır. Ancak bir elementin
atomları diğer bütün elementlerin atomlarından farklıdır.
Dalton atom modeli
✦Bileşikler birden çok elementin atomlarından oluşmuştur. Herhangi bir bileşikteki bilardo topuna
iki elementin atom sayılarının oranı bir tam benzetilir
sayı ya da basit tam sayılı bir kesirdir.

✦Kimyasal tepkimeler, yalnızca atomların birbirinden ayrılması, birbirleri ile

birleşmesi ya da yeniden düzenlenmesinden Dalton’un atom modelinde elementler hakkındaki
ibarettir; atomların yok olmasına ya da oluşmasına yol açmaz.
görüşleri arasında hangisi yer almaz?

A) En küçük taneleri atomdur.

Dalton atom modelinin eksik ve yanlış yönleri
B) Parçalanamayan taneciklerden oluşur.
• Atomun içinde daha küçük tanecikler (atom altı tanecikler) vardır.
• Radyoaktif tepkimeler sonucunda atom parçalanabilir. C) Bir elementin tüm atomları özdeştir.
• Atomun büyük kısmı boşluktur.
• Bir elementin bütün atomları aynı değildir, aynı elementin farklı D) Farklı elementlerin atomları birbirinden farklıdır.
kütleli olan atomları vardır (izotop atomlar).
E) Proton, nötron ve elektron içerir.

THOMSON ATOM MODELİ

Thomson yaptığı deneyler sonucunda elektronun varlığını

kanıtlamıştır.
Thomson elektronların çok hafif ve negatif yüklü tanecikler olduğu
sonucuna vardı. Atomun nötral yapıda olduğunu bilen Thomson, atomda
negatif yüklü dengeleyecek olan pozitif (+) yükün olması gerektiğini
düşündü. Ancak bu pozitif yüklü tanecik leri gözlemleyemedi.

Thomson, bir atom içerisinde elektronların tıpkı bir üzümlü kekteki

üzümler gibi dağıldığını düşünerek “ modelini” ortaya attı.

Thomson atom teorisinin varsayımları.

1. Atomlar çapı yaklaşık 1O-8 cm olan kürelerden oluşur. Üzümler elektronları

kek ise pozitif yükü temsil eder
2. Elektron olarak adlandırılan negatif ( - ) yüklü tanecikler pozitif (+)
yüklü küre içerisine homojen olarak dağılmıştır.

3. Atomda negatif ( - ) yük sayısı, pozitif (+) yük sayısına eşit olup
atomlar nötr yapıdadır.

4. Elektronların kütlesi atomun kütlesi yanında ihmal edilecek kadar

küçük olduğundan atomun kütlesini pozitif yükler oluşturur.
 Thomson atom modelinde,
Thomson Atom Modelinin eksik ve yanlış yönleri
I. Atomun bükük bir kısmı boşluktur.
• Atomdaki pozitif (+) ve negatif (-) yükler atomda homojen II. Atomda negatif yükler pozitif yükler içerisine
ola-rak dağılmaz. homojen olarak dağılmıştır.
• Atomdaki pozitif (+) yükler çok küçük hacme sıkışmışken
III. Atomda nötr tanecikler yer alır.
negatif (-) yükler çok büyük hacim kaplar.
ifadelerinden hangileri yer alır?
• Atomda bulunan pozitif tanecikler atom kütlesinin yaklaşık
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
yarısını oluşturur.
D) I ve III E) II ve III

RUTHERFORD ATOM MODELİ

Elektron içeren boşluk

Rutherford Thomson’un önerdiği atom modelini test etmek için bir

deney düzeneği tasarladı. Bu deneyde radyoaktif bir kaynaktan yayılan
alfa (He2+ ) ışınlarını, etrafı özel bir madde ile çevrilmiş altın levhaya
gönderdi. Bu deneyde beklenen alfa parçacıklarının yolundan sapmadan Pozitif yüklü çekirdek
devam etmesiydi. Rutherford modeli ,
çekirdekli model ,
gezegen modeli
olarak bilinir
Alfa (a) taneciklerinin saçılma deneyi :

Doğrultusu
değişen(sapan) Alfa ışın
ZnS ışınlar kaynağı
sürülmüş
2. +
levha
Altın levha
3.©

Doğrultusu değişmeyen ışınlar

Şekildeki deneye göre gözlenen durumlar şu şekildedir:

♦ Pozitif yüklü parçacıkların çoğu levhadan sapmadan geçmiştir. (1)

♦ Elektronlara yakın yol izleyenler çok az (2), çekirdeğe yakın yol izleyenler çok şiddetle sapmıştır. (3)

♦ Çekirdeğe tam karşısından gelen ışınlar geri yansımıştır. (4)

Rutherford atom modeli varsaysımları

NOT:
1. Atomun büyük bir kısmı boşluktur.
Rutherford yüksüz taneciklerin
2. Atomun merkezinde pozitif yüklerin oluşturduğu çekirdek yer alır. (nötron) varlığını öngörmüştür ancak
3. Çekirdek çapı yaklaşık 10-
12 13 8
- 10- cm, atom çapı ise 10- cm olduğundan atom bunu ispat edememiştir Rutherford’un
hacminin büyük bir kısmı boşluktur. Elektronlar bu boşlukta bulunur ve öngördüğü yüksüz taneciklerin
çekirdek etrafında döner. varlığını ilerleyen yıllarda James
Chadwick kanıtlamıştır.
4. Pozitif yükler atomun kütlesinin yaklaşık yarısını oluşturur.

5. Çekirdek elektronların yükünü dengeleyecek kadar pozitif yük

taşımaktadır. Bu pozitif yükler proton olarak adlandırılmıştır.

Rutherford modelinin eksik yönleri
• Çekirdek etrafında dönen elektronların neden pozitif yüklü çekirdek üzerine
düşmediğini açıklayamamıştır.
• Rutherford atom modeli, elektronun davranışını açıklamada yetersiz kalmıştır.
Rutherford metal levha üzerine gönderdiği alfa
ışınlarının büyük bir kısmının yollarından sapmadan
geçtiğini gözlemlemiştir.
Bu deney sonucu Rutherford aşağıdakilerden
hangisine ulaşmıştır?
A) Alfa ışınları yükdek enerjili olduğundan bu ışınlar
atomu parçalamıştır.

B) Atomda pozitif ve negatif yükler homojen

dağılmıştır.

C) Atom çoğunlukla boşluktan ibarettir.

BOHR ATOM MODELİ
D) Atom çekirdeği nötron adı verilen yüksüz

Elementlerin alev rengi üzerinde yaptığı değişiklikler maddeler için tanecikler içerir.
ayırt edici bir özellik olduğu görülmüştür
E) Atomun çapı çekirdeğinin çapına eşittir.
Platin tel alev rengi gözlemlenecek çözeltiye daldırılarak aleve
tutulduğunda çözeltideki atomlar alevden ısı alır.
Bir maddenin ısı enerjisini almasına absorbsiyon (soğurma), aldığı
enerjinin bir kısmını ışıma olarak geri yaymasına emisyon (yayma) denir.
Beyaz ışık cam prizmadan geçirilirse gökkuşağında gördüğümüz
renk tayflarını oluşturur.
Yüksek sıcaklığa kadar ısıtılan maddelerin yaydığı ışınlar, prizmadan
geçirilirse değişik açılarla kırılarak farklı renkleri içeren çizgiler
oluşturur. Bu çizgilere ışık spektrumu adı verilir.
Her maddenin ışık spektrumu birbirinden farklıdır ve ışık spekt-
rumları atomun yapısı hakkında bilgi verir
ısıtılmış hidrojen gazından
çıkan ışınlar prizmadan
geçirilince kendi özgü
spektrum renklerini
oluşturur.

beyaz ışıkdan gelen ışınlar soğutulmuş

hidrojen gazından geçirildikten sonra
prizmadan yansıtılırsa beyaz ışığın
bazı noktalarında renkler sönümlenir

Yarık
Prizma

Soğurma spektrumu
Beyaz ışık
kaynağı Soğuk ve geçirgen
hidrojen gazı
bazı renkleri soğurur.
 Hidrojen atomu için ileri sürülen modelin temel varsayımları şunlardır:

1. Bir atomda elektron, yalnız belli dairesel yörüngelerde (enerji düzeyleri veya kabuklarda) bulunabilir. Her kabuk
belirli enerjilere sahip olup K, L, M, N, O gibi bir harf ya da 1, 2, 3, 4, 5 gibi bir n değeri ile belirtilir. O halde
elektronlar çekirdekten itibaren her uzaklıkta bulunamazlar. Eğer öyle olsaydı hidrojen spektrumunda her renkte
şerit olması gerekirdi.

Çekirdek

Yörüngeler

2. Elektron yalnızca izin verilen dairesel bir yörüngeden diğerine geçebilir.Bu geçişlerde ısı alınır yada ısı verilir

3. Her yörüngenin belli bir enerjisi olduğundan elektron, içinde hareket halinde bulunduğu yörüngenin enerjisini alır.
Bu nedenle çekirdeğe en yakın K tabakasındaki elektronun enerjisi en düşüktür. İşte bir atom elektronunun
çekirdeğe en yakın enerji düzeyinde (n=1, K tabakası) bulunduğu hale (en düşük enerjili hal) temel hal denir.

4. Temel halde olan bir atom kendiliğinden enerji yayamaz. Atom dışarıdan enerji aldığında elektronun daha yüksek
enerji düzeylerine (n=2 ,3, 4...) çıkmasına uyarılmış hal denir. Uyarılmış atom, enerjisi yüksek olduğundan
kararsızdır. Işıma yaparak temel hale döner. Yayınlanan bu ışınlar daha önce incelenen hidrojen spektrumundaki
renkli çizgileri meydana getirir.

Bohr Atom modelinin yetersizlikleri Bohr Atom Modeli’nde,

+ 2+
 Bohr atom modeli tek elektronlu atomların (1H , 2He , 3Li gibi) I. Elektronlar çekirdeğin çevresinde belirli enerjiye sahip
davranışını kolayca açıklarken çok elektronlu atomların davranışını dairesel yörüngelerde bulunabilir.
açıklamada yetersiz kalmıştır.
II. Temel hâldeki bir elektron enerji alırsa, yüksek enerjili
 Bohr elektronların yerinin tam olarak belirli olduğunu
bir enerji düzeyine geçebilir.
söylemiştir ancak ,elektronların yeri kesin olarak bilinemez
 Bu eksiklikler yeni bir atom modeli ihtiyacını ortaya çıkarmıştır III. Çekirdekte, kütlesi protonların kütlesine eşit olan nötr

 Bilim insanları modern atom modelini geliştirilmiştirlerdir tanecikler yer alır.

verilenlerden hangileri yer almaz?

Modern atom teorisine (bulut modeli) göre elektronların
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
bulunma olasılığının yüksek olduğu hacimsel bölgelerden bahsedilir.
Bu bölgelere elektron bulutu (orbital) denir. Elektronun davra- D) I ve III E) II ve III
nışını açıklaması bakımından modern atom teorisi oldukça önemlidir.
 ATOMUN YAPISI

Atomun temel tanecikleri

Bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini taşıyan

en küçük yapı taşına atom denir.

Atom iki kısımdan oluşur: Çekirdek ve yörüngeler (katmanlar)

ATOM

ÇEKİRDEK YÖRÜNGELER

Atomun, küçük, yoğun ve Çekirdeğin çevresindeki belirli

pozitif yüklü kısmıdır. enerjiye sahip katmanlardır.
Bağıl kütlesi Elektriksel
Atomun kütlesinin büyük K, L, M, N, O gibi harflerle ya Tanecik Sembolü
(akb) Yükü
çoğunluğunu oluşturur. da 1, 2, 3, 4 gibi sayılarla
gösterilirler. Proton p 1 +1

Nötron n 1 0
Proton (p+) Nötron (n°) Elektron (e“)
Elektron e 1 –1
Atomun çekirdeğinde Atomun çekirdeğinde yer Çekirdeğin çevresindeki 1836
yer alan + 1 yüklü alan yüksüz parçacıktır.
enerji seviyelerinde yer
parçacıktır. Kütlesi Kütlesi yaklaşık 1 akb dir. alan - 1 yüklü parçacıktır.
yaklaşık 1 akb dir. Nükleon olarak da adlan
Kütlesi bir protonun kütle
Nükleon olarak da dırılır. sinin 1836 da 1 i kadardır.
adlan dırılır.

Atom Numarası
Bir atomun çekirdeğinde bulunan proton sayısına atom numarası denir.Proton
sayısı değiştikçe atom başka bir elementin atomuna dönüşmektedir. Atom no=Proton sayısı=Çekirdek yükü

X
Atom numarası genel olarak Z harfi ile gösterilir.
Element sembolünün sol alt köşesine yazılarak gösterilir.
Atom numarası aynı zamanda çekirdek yükü olarak da geçer
atom no

Kütle Numarası
Bir atomun çekirdeğinde bulunan proton ve nötronların

X
kütle numarası
toplam sayısı atomun kütle numarasıdır.

Kütle numarası A harfi ile gösterilir.

atom no
Kütle numarası atomlar için ayırt edici değildir. Farklı element atom
larının kütle numarası aynı olabilir.

Kütle numarası (A) = Proton sayısı + Nötron sayısı = nükleon sayısı

 Nötr Atom :

Proton sayısı elektron sayısına eşit olan atom demektir.

İyon: NOT:
Elektron sayısı ile proton sayısı arasındaki farktır, artı yada eksi Proton sayısının değişmesi ile iyon yükü değişmez.
yüklü atom veya atom gruplarıdır.
Bir atomun bir yükle yüklenebilmesi için atoma elektron gelmeli
yada atomdan elektron gitmelidir.
İYON

Katyon Anyon

Pozitif yüklü iyonlardır. K , Ca

+ 2+
, Fe
3+
... Negatif yüklü iyonlardır.
N-3,F-1 ,PO4-3.....
Nötr bir atom elektron verdiğinde katyon
Nötr bir atom elektron aldığında anyon oluşturur.
oluşturur.
Proton sayıları, elektron sayılarından Elektron sayıları proton sayılarından büyüktür.(e->p +)

+
büyüktür.(p >e-) Anyon oluşurken çap büyür

Katyon oluşurken çap küçülür.

X
Kütle numarası ,A iyon yükü Kütle numarası = Proton sayısı + Nötron sayısı

+ Proton sayısı - Elektron sayısı + Yük

nötron sayısı
+
Atom numarası , Z elektron sayısı NOT:
Atom elektron aldığında
verdiğinde çekirdeğin
çekim gücü
27 32 değişmez.Elektron başına
+3 -3
13
Al 15
P düşen çekim değişir.

Proton sayısı İyon oluşurken bir taneciğin;

Nötron sayısı değişmez.

Atom numarası
Proton sayısı değişmez.
Kütle numarası Nükleon sayısı değişmez.

Nötron sayısı Çekirdek yapısı değişmez.

Elektron sayısı değişir.
Elektron sayısı
Toplam tanecik sayısı değişir.

Çekirdek yükü Fiziksel özelliği değişir.

Kimyasal özelliği değişir.
ÖRNEK Çapı değişir.
Kütle numarası 60 olan X atomunun nötron sayısı
proton sayısından 4 fazladır.Buna göre X in + 2
yüklü iyonundaki elektron sayısı kaçtır?

A) 21 B) 23 C) 24 D) 26 E) 28
 ÖRNEK Nötr bir atomdan +1 yüklü iyon
Anyonların yapısı ile ilgili; meydana gelmesi için

I. Çekirdek yükü elektron sayısından azdır. I. Atom dışarıdan bir proton almalıdır.

II. Proton sayısı nötron sayısına eşittir. II. Atom bir elektron vermelidir.

III. Elektron sayısı nötron sayısından fazladır. III. Bir elektron iki proton almalıdır.

yargılarından hangileri her zaman doğrudur? olaylarından hangisi yada hangileri

meydana gelmelidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III

ÖRNEK
5
X2+ iyonu, Yn iyonuna 4 elektron verdiğinde yükleri
eşit oluyor, buna göre n kaçtır?

8
12 17 NOT:
CO3 iyonu için aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 6 C
-2 O
8 1)Aynı atomların proton sayısı aynıdır.
2)İki taneciğin kimyasal özelliklerinin aynı olması için
a) Toplam proton sayısı kaçtır? hem proton hemde elektron sayılarının aynı olması
gerekir.
b) Toplam elektron sayısı kaçtır? Burada ilk önce proton sayısına bakılır daha sonra
c) Toplam nötron sayısı kaçtır? elektron , bunlar aynı ise fiziksel özellik için nötron
sayısına bakılır.
d) Toplam tanecik sayısı kaçtır?
bakış sırası p,e,n

ÖRNEK

9 X2O3-2 iyonunda toplam 58 elektron bulunmaktadır.

Buna göre, X-2 iyonunun elektron sayısı
kaçtır? ( 8O)

A) 26 B) 28 C) 12 D) 16 E) 18

ÖRNEK
Aynı elemente ait X3– ve X5+ iyonlarının elektron
sayıları toplamı 28’dir.

X elementinin nötron sayısı, proton sayısın-

dan iki fazla olduğuna göre X’in kütle
numarası kaçtır?

A) 30 B) 31 C) 32 D) 34 E) 35
 ATOM TÜRLERİ

İzotop Atomlar
nötron

Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı olan

.
atomlara izotop atomlar denir.

.
Hidrojenin İzotopları:
1
• H (Hidrojen)
1 B
2
• 1
H (21D, döteryum, ağır hidrojen)
3 3
proton
• 1
H ( 1T, trityum, radyoaktif hidrojen)

Nötr izotop Atomların;

◆ Kimyasal özellikleri aynı,( Hidrojenin izotopları

hariç) fiziksel özellikleri farklıdır.
◆ Doğada bulunma yüzdeleri farklıdır.

◆ Ortalama atom kütleleri kesirlidir..

DİKKAT!!!!!!
◆ Çekirdek yapıları farklıdır..
35 36 tanecikleri izotopturlar
◆ Çekirdek kütleleri farklıdır..
Cl-1 Cl+7 ancak kimyasal özellikleri
17 17
◆ Proton sayıları aynıdır. aynı değildir.

◆ Elektron sayıları aynıdır.

◆ Çapları aynıdır. (Nötronun çapa etkisi ihmal edilirse)

◆ Aynı element ile oluşturdukları bileşiklerin formü-

◆ lü ve kimyasal özellikleri aynı, birer taneciklerinin

kütleleri ve fiziksel özellikleri farklıdır.

İzoton Atomlar
Nötron sayısı
Proton sayıları farklı, nötron sayıları aynı olan atomlara izoton A ve B izoton atomlardır.
atomlar denir.
İzoton atomların proton sayıları farklı olduğundan bu atomlar A B
farklı elementlere aittir.
İzoton atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
Proton sayısı

39 40
K Ca
19 20

İzobar Atomlar Nötron sayısı

Proton ve nötron sayıları farklı, kütle numaraları aynı olan atomlara izobar
atomlar, denir. A ve B izobar
atomlardır
A
İzobar atomlarında proton sayıları farklı olduğundan bu atomlar farklı
B
elementlere aittir.

Proton sayısı
İzobar atomların fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

40 40
K Ca
19 20
İzoelektronik Tanecikler
Elektron sayısı aynı olan taneciklere izoelektronik tanecikler denir.
İzoelektronik taneciklerin proton sayıları farklıdır. Nötron sayıları ve ÖRNEK
Nötr X ve Y atomlarının nötron sayıları ile kütle numaraları
kütle numaraları için birşey söylenemez.
tabloda verilmiştir.
Fiziksel kimyasal özellikleri farklıdır. Element atomu Kütle numarası Nötron sayısı
K+1 Ca+2
19 ile 20
X 36 18

Y 38 20

ÖRNEK Bu element atomları ile ilgili,

37 - 40
17Cl ve 20 Ca2+ iyonları ile ilgili aşağıdaki ifade- I. X in proton sayısı 18 dir.
lerden hangisi yanlıştır?
II. Y-2 iyonunun elektron sayısı 16 dır.
A) İzoelektronik taneciklerdir. III. X ve Y izotop atomlardır.
B) Her ikisi de iyondur.
yargılarından hangileri doğrudur?
C) Birbirlerinin izotonudurlar.

D) Ca
2+
nın p/e oranı daha büyüktür. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

E) Kimyasal özellikleri aynıdır. D) I ve III E) I, II ve III

ÖRNEK
• İzotop atomlarda a niceliği aynıdır.
• İzoton atomlarda b niceliği aynıdır.
• İzobar atomlarda c niceliği aynıdır.
Buna göre a, b, c nicelikleri aşağıdakilerden hangisinde
doğru verilmiştir?

a b c

A) Proton sayısı Kütle numarası Nötron sayısı ÖRNEK

B) Proton sayısı Nötron sayısı Kütle numarası A ve B taneciklerinin sadece aynı elemente ait oldukları
bilinmektedir.
C) Nötron sayısı Kütle numarası Proton sayısı
I. İzobar II. İzoton III. İzotop
D) Kütle numarası Proton sayısı Nötron sayısı
Buna göre, bu tanecikler yukarıda verilenlerden
E) Kütle numarası Nötron sayısı Proton sayısı hangileri olabilir?

ÖRNEK A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

126 D) I ve III E) II ve III
X6+ iyonunda 45 elektron bulunmaktadır.

Buna göre, X atomunun izotopunun çekirdek

yükü ve nötron sayısı aşağıdakilerden
hangisindeki gibi olabilir?

Çekirdek yükü Nötron sayısı

A) 51 74

B) 51 75

C) 39 88

D) 54 74

E) 39 75
 PERİYODİK SİSTEM

 1800’lü yıllarda bilim insanları 60 kadar elementi keşfetmişti.

 Atom kütleleri ve bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenen bu elementler
içerisinde çeşitli özellikler bakımından birbirine benzerlik gösteren elementler
bulunduğu anlaşılmıştır. Bu elementleri gruplandırarak bu gruplara özel isimler
verdiler.

 O dönemlerde atomlardaki proton ve elektronların varlığı bilinmiyordu ancak

atom kütlelerini belirlemişlerdi. Kimyasal özelliklerinde elementlerin atom
kütlelerine bağlı olduğunu düşünüyorlardı.

Günümüz periyodik cetvel oluşturulmasında Rus kimyacı Dimitri

Mendeleyev' in büyük katkıları olmuştur.

Mendeleyev bilinen 63 elementi fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre

gruplandırarak artan atom kütlelerine göre yatay bir sütun boyunca
sıralanmıştır benzer özellik gösterenleri dikey sütunlara
yerleştirmiştir, yani günümüzdeki periyodik cetvele çok
benzemektedir.

Bazı elementler için boş yerler bırakmış onların özelliklerini çok iyi
bir biçimde tahmin etmiştir

 Mendeleyev’in periyodik
 Mendeleyev’in en büyük
sisteminin asıl başarısı yeni yanılgısı elementlerin
elementlerin bulunabileceğini özelliklerinin atom kütlelerine
öngörmesidir. bağlı olduğunu düşünmesiydi.

HENRY MOSELEY

 Mendeleyev'in sisteminde bazı hatalar vardı bu yüzden

periyodik cetvelin sıralanmasında yeni bir özellik
NOT:
gerekliydi.
Moseley'ye kadar bütüm bilim
insanları elementleri atom
 Henry moseley X ışınları ile yaptığı deneyler sonucu atom kütlesine göre sıralamıştır
numaralarını bulmuştur, elementlerin özelliklerinin atom ,moseley ise proton sayısına
numarasına bağlı olduğunu göstermiştir göre sıralamıştır

Kimyasal özellikler atomun elektron dizilimi ile ilgi-

lidir. Moseley periyodik sistemi artan atom numarasına
göre düzenlemeyi önermiştir.

Günümüzdeki periyodik sistem artan atom numara

sına göre düzenlenmiştir. Bu düzenlemede benzer kim-
yasal özellikte olanlar aynı düşey sütunda yer alırlar.
 MODERN PERİYODİK SİSTEM

 Modern periyodik cetvel artan atom numaralarına göre

sıralanmıştır
 Yatay sıralara periyot denilir 7 tane periyot vardır.
 1. periyotda 2 element , 2. ve 3. de 8 element , 4. ve 5. de 18
element, 7ve 8. periyotda 32'şer element bulunur.
 1. periyot hariç diğer bütün periyotlar bir metal ile başlar
soygaz ile biter.
 6.ve 7. periyotda lantanit ve aktinitler periyodik cetvelin
altında iki yatay sıra şeklinde gösterilirler.

 Periyodik cetvelde dikey sütunlara grup denilir

 Aynı gruptaki elementlerin genellikle fiziksel kimyasal
özellikleri birbirine benzer, bu yüzden gruplara aile de denir.
 Gruplar iki türlü adlandırılır
Periyodik sistemde bazı grupların özel isimleri
 Amerikan tanımına göre A ve B grupları şeklinde, bu sisteme
göre 8 tane A grubu, 8 tane B grubu vardır, 8B grubu üç vardır:
sütundan oluşur (kimyasal özellikleri benzer olduğu için). 1A ----► Alkali Metaller (H hariç)
 IUPAC tanımına göre 1 den 18 e kadar numara verilerek 2A ----► Toprak Alkali Metaller
isimlendirme yapılır 3A ----► Toprak Metalleri
1A..........1.GRUP
4A ----► Karbon Grubu
2A.........2. GRUP
5A ----► Azot Grubu
3B..........3.GRUP
7A.........17. GRUP 6A ----► Oksijen Grubu (Kalkojenler)
8A.........18.GRUP şeklinde 7A ----► Halojenler (Tuz Oluşturan)
A grublarına baş grup 8A ----► Soy (asal) Gaz
B gruplarına yan grup denilir B grubu elementleri ----► Geçiş Metalleri
B GRUPLARI 4. PERİYOTDA BAŞLAR buna çok dikkat edin!!!!!!!!!!!!
Lantanit ve Aktinit serisi ----► İç Geçiş
Metalleri
 ÖRNEK 1 ÖRNEK 2

Periyodik sistem ile ilgili, Periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

I.Elementlerin artan atom numaralarına göre sıralanarak
oluşturulmuştur
II.Aynı grupta bulunan elementlerin son katmanlarında
eşit sayıda elektron vardır.
III.Her periyotta bulunan element sayısı eşittir.
hangisi doğrudur?
A) Yatay sıralara grup, düşey sütunlara periyot
denir.
B) 18 tane periyot, 7 tane grup içerir.
C) Aynı periyotta bulunan elementler son
katmanlarında eşit sayıda elektron içerir.

D) 2. periyot elementlerinin tümü A gruplarında

yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
yer alır.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
E) 3. periyot elementlerinin tümü metaldir.
D) II ve III E) I, II ve III

Katman elektron dizilimi

 Elektronlar enerjisi en düşük katmandan başlanarak
yerleştirilir. Periyodik cetvelde yer bulunurken
proton sayısına göre diziliş yaparak
 Bir katmanın alabileceği max elektron sayısı 2n2
bulunur.
kadardır. (n, Enerji düzeyi)
Elektron alındığında yada verildiğinde
 İlk 20 elementin atomlarında hiçbirinin son katmanında yer değişmez.
8’den fazla elektron bulunmaz. Katman sayısı periyodu verir.
 Bir iç katman dolmadıkça en dış katmandaki elektron Son katmandaki elektron sayısı grup no
sayısı 2’yi geçemez. verir.

NOT:
Helyumda son katmanda 2 elektron vardır
kesinlikle 2A değil, 8A grubu elementidir.
Dikkat edelim!!!!!!!!!!!!!!
8O Soruda 2X şeklinde verilir, daha kolay yanlış
yaparız.

9F
DİKKAT!!!!!!!
10Ne
Elektron dizilişi her zaman
elektron saysına göre yapılır ,
yer ise temel haldeki elektron
dizilişinden bulunur.

17 CI
NOT:
Temel hal elektron dağılımında son
katmandaki elektronlara degerlik
18Ar elektronu denilir.

19K

20Ca

11Na+

16S2–

20Ca2+
ÖRNEK 3
Bir X element atomu için verilen bilgiler ÖRNEK 4
şöyledir:
40
Katman elektron dizilimi, ) 2 ) 6 şeklinde
• 20 M atomu ile izotondur. olan X atomu ile ilgili,
38 I. Atom numaras ı 8 dir.
• 19L atomu ile izobardır. II. Değerlik elektronları sayısı 2 dir.
Buna göre X elementinin periyodik sistemdeki III. 2. periyot 6A grubu elementidir.
periyodu ve grubu aşağıdakilerin hangisinde
yargılarından hangileri doğrudur?
doğru verilmiştir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
Periyodu Grubu
D) II ve III E) I,IIve III
A) 4 1A

B) 3 8A
C) 4 2A
D) 3 7A
E) 3 6A

ÖRNEK 5 ÖRNEK 6
Temel hal elektron diziliminde 3.
A+3 ile 15B-2 iyonları izoelektroniktir.
katmanında 7 elektron bulunduran bir
Buna göre, A atomunun değerlik elektron sayısı
atom için;
kaçtır? I. Proton sayısı 17'dir.
A) 1 B) 2 C) 5 D) 6 E) 8 II. Değerlik elektron sayısı 7'dır.
III. Nötron sayısı 20 ise kütle numarası 37'dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III

ÖRNEK 7 ÖRNEK 8

Katman-elektron dizilimleri,
X atomunun X2+ iyonuna dönüşümü ile ilgili;
A:)2 I. Elektron sayısı azalır.
B:)2)2 II. Elektron bulunan katman sayısı azalır.
III. Çekirdeğin çekim gücü artar.
C:)2)8)6
yargılarından hangileri kesinlikle
șeklinde olan A, B, C atomları için,
yanlıştır?
I. A ve B aynı gruptadır.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
II. B ve C aynı periyottadır.
D) II ve III E) I, II ve III
III. Değerlik elektron sayıları C > A = Bdir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III
 ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI

Elementler;
Metaller, ametaller, yarı metaller ve soygazlar olmak üzere 4 ana bölüme ayrılır.

METALLER

1. 1A grubunda H hariç , diğer elementler,

2A grubu elementlerinin hepsi,
B grubu elementlerinin hepsi, NOT:
3A da Al, Ga, In ve Tl, 1A grubunda hidrojene
çok dikkat etmek gerekir ,
4A da Sn ve Pb, ametal olduğu unutulduğu
5A da Bi, için sorularda genelde
yanlış yapılır
Lantanitlerin ve aktinitlerin hepsi metaldir
2. Cıva hariç oda sıcaklığında (25 °C) katı hâldedirler.

3. Katı ve sıvı hâlde elektiriği ve ısıyı iyi iletirler.

4. Tel ve levha hâline getirilebilirler.

5. Kesilen yüzeyleri parlaktır

6. Bileşik oluştururken elektron vererek pozitif yüklü ÖRNEK 1

iyon (katyon) oluştururlar. Metallerin genel özellikleri dikkate alındığında
aşağıdaki yargılardan hangisi doğru değildir?
7. Metaller kendi aralarında alaşım (metal + metal
A) Kesilen yüzeyleri parlaktır.
karışımı) oluştururken ametallerle iyonik bağlı
B) Tel ve levha haline gelebilirler.
bileşik oluştururlar.
C) Isı ve elektrik akımını iyi iletirler.
8. Metallerin çoğu (aktif metaller) asitlerle tepkimeye
D) Elektron vermeye yatkındırlar.
girerek tuz ve hidrojen gazı oluşturur.
E) Moleküllü yapıya sahiptirler.
9. Erime ve kaynama sıcaklıkları genellikle yüksektir.

10.Atomik yapılıdırlar

AMETALLER
1. Periyodik tablonun sağında 4A, 5A, 6A, 7A
gruplarında yer alırlar. H,S,I,F,O,N,Cl,Br,C,P

2. Oda sıcaklığında katı, sıvı ve gaz halinde olan üyeleri vardır

3. Isıyı ve elektriği iletmezler. (Karbonun bir yapısı olan
grafit hariç)

4. Tel ve levha haline getirilemezler,kırılgan yapıdadırlar.

5. Yüzeyleri matttır.

6. Metallerle bileşik oluştururken elektron alarak negatif yüklü iyon

(anyon) oluştururlar. Kendi aralarında elektron ortaklaşması ile bileşik
oluştururlar.
7. Metallerle iyonik bileşik, kendi aralarında kovalent bağlı bileşik
oluştururlar.

8. Oda koşullarında iki veya daha çok atomlu moleküllü yapıdadırlar.

N2, O 2 ,O 3 , P4 , S 6 gibi

9. Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür.

 YARI METALLER
Bor (B), Silisyum (Si), Germanyum(Ge), Arsenik (As),

Antimon (Sb), Polonyum (Po) , Tellür (Te), Astatin (At) yarı metal
sınıfındadır.
1. Metal ve ametallerin özelliklerini taşırlar.
görünüş olarak metallere benzerler ,kimyasal özellikler
bakımından ametallere benzerler.
2. Değerlik elektronları sayısı 3 ile 7 arasında değişir.
3. Kendi aralarında ve Ametallerle, kovalent bileşik
oluşturabilirler. Metallerle alaşım oluşturabilirler.

4. Oda koşullarında katı hâldedirler.

5. Bazıları parlak, bazıları mattır.
6. Orta derece iletkenlikleri vardır. Sıcaklık arttıkça elektrik
iletkenlikleri artar. Isıyı metallerden daha az iletirler.
7.Genellikle elektronik ürünlerde kullanılırlar

SOYGAZLAR (Asal gazlar)

Son katmanları dolu olan kararlı yapıdaki elementlerdir. Soy

ÖRNEK 2
gazlar, meteorolojik balonların doldurulmasında, floresan
lambalarında ve ampullerde, flaş ampullerde beyaz ışık elde Aşağıdaki gruplardan hangisi karşısında
edilmesinde kullanılır. verilen element türünü içermez?

1 . Periyodik tablonun en sağındaki 8A grubunda yer alırlar. Grup Element türü

2. Oda şartlarında tek atomlu gazlar sadece soygazlardır. A) 1A Ametal

3. Son katmanlarında He’nin 2, diğerlerinin 8 elektronu vardır. B) 5B Yarımetal

4. Elektriği ve ısıyı iletmezler. C) 3A Metal

5. Kimyasal tepkimeye girmezler, bu yüzden asal gazlar D) 4A Ametal

denilmiştir. E) 8A Soygaz

ÖRNEK 3
Aynı periyotta yer alan X, Y, Z ve T elementleri ile ilgili
aşağıdaki bilgiler verilmiştir.
• X alkali metal grubundadır
• Y elementi halojenler grubunda yer alır.
• Z oda şartlarında tek atomlu gazdır.
• T geçiş metalidir.
Bu elementlerin atom numaralarının küçükten büyüğe
doğru sıralanışı aşağıdakilerin hangisinde doğru
verilmiştir?

A) X, Y, Z, T B) X, Z, T, Y C) T, X, Y, Z

D) X, T, Y, Z E) Y, Z, X, T
ÖRNEK 4
X: 2 ÖRNEK 7
Nötr hâlde 12 elektronu bulunan elementle ilgili,
Y: 2 ) 2 )
I. Katman elektron dizilimi; 2, 8, 2 şeklindedir.
Z: 2 ) 8 ) 2 )
II.Ametaldir.
Yukarıda X, Y ve Z atomlarının katman – elektron
III.1. yörüngesinden 2 elektron vererek kararlı hale geçer.
dağılımları verilmiştir. Buna göre
yargılarından hangileri doğrudur?
I. X,Y,Z elementlerinin değerlik elektron sayısı aynıdır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
II. X,Y,Z elementlerinin kimyasal özellikleri benzerdir.

III.Y ve Z elementleri elektiriği iletir X iletmez D) I v e II E) II ve III

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

ÖRNEK 8
ÖRNEK 5
Bir element atomunun katman elektron dizilişi X : 2 ) 8) 8 )
2 ) 8 ) 8 ) 2 ) şeklindedir. Yukarıda katman - elektron dağılımı
verilen X atomu için;
Bu element ile ilgili;
I. Değerlik elektron sayısı 2’dir. I. lUPAC a göre 18. grupta yer alır.
II. Alkali metaldir. II. Doğada atomik halde bulunur
III. Baş grup elementidir. III. Kararlı haldedir bileşik oluşturmaz.

yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I v e III E) I,IIve III D) I, II ve III E) I ve III

ÖRNEK 9
ÖRNEK 6

Periyodik tablonun 2. periyodunda yer alan X, Y, Z Aşağıdaki gruplardan hangisinin karşısında

elementleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor. verilen genel adı yanlıştır?
X: Bulunduğu periyotta en kolay elektron veren elementtir.
Grup Genel adı
Y: Oda koşullarında tek atomlu gaz halinde bulunur.
A) 6A Kalkojenler
Z: Bulunduğu periyotta elektronegatifiği en yüksek elementtir. B) 8A Asal gazlar
Buna göre bu elementlerin çekirdek yüklerini bulunuz? C) 3A Toprak alkali metalleri
D) 7A Halojenler
E) 1A Alkali metaller
 PERİYODİK ÖZELLİKLER

ATOM YARIÇAPI( atom hacmi, atom büyüklüğü) Elementlerin fiziksel ve

kimyasal özelliklerinin
Genel bir tanım olarak; değişimi atom yarıçapına
★ En dış yörüngedeki bir elektronun çekirdeğe
bağlıdır.
olan uzaklığına atom yarıçapı denilir.

Aynı grupta
Aynı periyotta soldan sağa doğru;
Katman sayısı değişmezken çekirdekteki Periyodik sistemde aynı grupta
proton sayısı arttığı için çekirdeğin elektron yukarıdan aşağıya doğru katman
başına uyguladığı çekim kuvveti artar ve
atom yarıçapı küçülür.
sayısı arttıkça atom yarıçapı artar.

Atom çapı karşılaştırma

İlk olarak elektron dizilişi yapılır.

★ 1) Yörüngeye bakılır, yörüngesi büyük olanın çapı daha büyüktür.

+2
20Ca

-1
9F

2He

★ 2) Yörünge eşitse proton sayısı küçük olanın çapı daha büyüktür

20Ca

+1
19K

-2
16S

-2
8O

+2
12Mg

+2
4Be

2He
★ 3) Proton sayısı eşitse elektron sayısı fazla olanın çapı daha büyüktür

-2 +2
16S 16S

ÖRNEK 1
Periyodik sistemin 2. periyodunda yer alan elementlerden
X 1A, Y 8A grubundadır.

Bu elementler ile ilgili,

I. X alkali metal Y asalgazdır.

II. X in atom numarası Y ninkinden büyüktür.

III. Y nin atom çapı X inkinden küçüktür.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

İYONLAŞMA ENERJİSİ

Gaz halindeki nötr bir atomdan bir elektron koparmak için gereken enerjiye birinci iyonlaşma enerjisi,
ikinci elektronu koparmak için gereken enerjiye ikinci iyonlaşma enerjisi denir.
Bu şekilde üçüncü, dördüncü iyonlaşma enerjisi olarak devam eder.

DİKKAT!!!!!!!!
X(g) + İE1 X+(g) + e–
X(k) + E ➞ X+(g) + e–
Buradaki E enerjisi sadece bir iyonlaşma
X+(g)+ İE2 X+2(g) + e– enerjisi değil içinde hal değişim enerjisi de
vardır.

X+2(g) + İE3 X+3(g) + e–

DİKKAT!!!!!!!!
X(g) + E X+2(g) + 2e–
Aynı anda bir atomdan iki yada daha fazla
elektron koparılmaz , her iyonlaşma enerjisi
bir elektron koparır.
★ Bir atomda elektron sayısı kadar iyonlaşma enerjisi
vardır, atomdan elektron koparıldıkça geride kalan Buradaki E enerjisi 1. ve 2. iyonlaşma
elektronları koparmak zorlaşır bu yüzden atomun enerjisinin toplamıdır.
kendi iyonlaşma enerjileri arasında İE < İE < İE <…İE
1 2 3 n
ilişkisi vardır.

★ A grubu elementlerinde iyonlaşma enerjisi

yardımı ile grup nolar değerlik elektron
sayıları bulunabilir.
İyonlaşma enerjileri sırası ile art arda
karşılaştırılır hangi iki iyonlaşma enerjisi
arasında 4 kat ve yukarı fark varsa bu
iyonlaşma enerjilerinden küçük olanın
numarası grup numarasını verir.
 ÖRNEK 2
ELEMENT İ.E1 İ.E2 İ.E3 İ.E4
(kj/mol) (kj/mol) (kj/mol) (kj/mol)
X 490 4760 6800 9640
Y 718 1460 7830 10600
Z 618 1820 2750 16600
K 100 978 2500 4000

★ İyonlaşma Enerjisi Karşılaştırma

1) Genellikle atom çapının tersidir , yani çapı küçük olan Yukarıdan aşağıya doğru çap
tanecikden elektron koparmak daha zordur , ne artışı fazla olduğundan her
demişler sürüden ayrılanı kurt kapar. zaman iyonlaşma enerjisi
İyonlar ve nötr atomlar karışık verilirse yada sadece iyonlar yukarıdan aşağıya azalır
verilirse çapa bakmak daha sağlıklı olur
ancak sağdan sola bu şekilde
genelleme yapamayız.
ÖRNEK 3

Aşağıdaki taneciklerden birer elektron koparmak için

gerekli olan enerjileri büyükten küçüğe sıralayınız

★ 2) Bir periyot da soldan sağa iyonlaşma enerjisi genellikle

artar
2A ile 3A ve 5A ile 6A gruplarında değişiklik olmaktadır. Bu
yöntemi sadece nötr atomlar verince kullanmak daha sağlıklı
olur.

1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A

ÖRNEK 4

Aşağıdaki taneciklerden birer elektron koparmak için

gerekli olan enerjileri büyükten küçüğe sıralayınız

13Al

12Mg

14Al

4Be
★

★ 2.İE,3.İE.. karşılaştırılırken son ★ NOT:

yörüngedeki elektron sayısına bakılır Hiç bir atom ve iyonun hiç bir
hangi tanecikde fazla ise onun İE daha iyonlaşma enerjisi birbirine eşit
büyüktür, eğer eşitse çapa bakılır olmaz

X, Y, Z alkali metalleri için verilen bilgiler şöyledir:

• Atom çapı en büyük olan Y dir.

• İyonlaşma enerjisi en büyük olan Z dir.

Buna göre bu elementlerin konumları yukarıdan

aşağıya nasıl dizilir?
 ELEKTRON İLGİSİ

Gaz fazındaki bir atomun bir elektron alması sırasındaki enerji

değişimine elektron ilgisi denir. Atomların birinci elektron ilgisi
genellikle ekzotermik (ısı veren)tir.

★ Elektron ilgisi endotermik de

X(g) + e– X–(g) + Enerji olabilir .8A ,2A grupları ve azotun
elektron ilgisi endotermiktir

★ Periyodik tabloda elektron ilgisi

en büyük olan element Flor
değil Klordur.

★ Elektron ilgisi çapla ters orantılı

olarak değişir
Soldan sağa artar, yukarıdan
aşağıya azalır

ÖRNEK 5
Aşağıdaki atomların elektron ilgilerini karşılaştırınız

9F

16S

8O

ELEKTRONEGATİFLİK artar
 Elektronegatiflik, bir kimyasal
bağda atomun elektron çekme
yeteneğinin ölçüsüdür.
 Bazı hesaplamalar yardımı ile a
florun elektronegatifliği 4 olarak z
alınmış diğer elementler flora a
göre bulunmuştur. l
 Elektronegatiflik de çap ile ters ı
orantılıdır soldan sağa artar r
yukarıdan aşağıya azalır.
 Soygazlar da yok kabul edilir
 Bir bağda iki atomun
elektronegatiflik farkı arttıkça
bağın iyonik karakteri artar ,
kovalent karakteri azalır.
 METALİK ve AMETALİK ÖZELLİKLER

azalır
Metalik özellik: Bir metalin kolay elektron verebilmesinin
bir ölçüsüdür. Elektropozitiflik olarak da geçer.
Soldan sağa azalır
a
Yukarıdan aşağıya azalır.
r
t
a
★ Metalik özellikler çap ile doğru orantılıdır r

artar
Ametalik özellik:Bir ametalin kolay elektron
alabilmesinin ölçüsüdür. Elektron ilgisi arttıkça
ametalik özellik artar. a
z
a
l
★ Ametalik özellikler çap ile ters orantılıdır ı
r

1 yönü
Özellik 1 yönü 2 yönü

Atom numarası

Değerlik elektron sayısı

Atomların katman sayısı

2 yönü

Atom çapı

İyonlaşma enerjisi

Elektron ilgisi

Elektronegatiflik

Metalik özellikler

Ametalik özellikler
 ÖRNEK 6
X, Y, Z metalleri ile ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.

• X ile Y aynı periyotta, Y ile Z aynı grupta yer alır.

• Katman sayısı en küçük olan Z dir.

• Elektron verme eğilimi en büyük olan X tir.

Buna göre bu elementlerin periyodik tablodaki kesiti

nasıl olur ?

ÖRNEK 7

Yanda verilen periyodik sistemde bazı elementler X Y

X, Y ve Z ile gösterilmiştir.
Bu elementler ile ilgili,
I. Atom çapı en büyük olan X tir.
Z
II. İyonlaşma enerjisi en büyük olan Y dir.
III. X ile Z nin kimyasal özellikleri benzerdir.
IV. Y ile Z nin degerlik elektron sayıları aynıdır.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV