İÜ Matematik Bölümü KONVEKS ANALİZE GİRİŞ 17

R, R2 ve R3 uzaylarındaki hiperdüzlemleri belirleyiniz. (Ödev)

Bir L ⊆ Rn lineer alt uzayı için L⊥ = {y ∈ Rn : hy, xi = 0, ∀x ∈ L} şeklinde

tanımlanan küme de bir lineer alt uzay olup L lineer alt uzayının ortogonal
tümleyeni olarak adlandırılır. Her x ∈ Rn vektörü x1 ∈ L, x2 ∈ L⊥ olmak üzere
x = x1 +x2 şekilde tek türlü bir yazılışa sahiptir ve dim(L)+dim(L⊥ ) = n geçerlidir.
Özel olarak L bir hiperdüzlem olduğunda L⊥ alt uzayı 1 boyutlu bir doğru olur.

Teorem 2.9. Herhangi bir H ⊂ Rn hiperdüzlemi, belli bir 0 6= a ∈ Rn vektörü ve b ∈ R

sayısı için H = {x ∈ Rn : ha, xi = b} kümesi ile gösterilebilir. Üstelik bu biçimde verilen
her küme bir hiperdüzlemdir.

İspat. H kümesi Rn ’de bir hiperdüzlem olsun. Bu durumda H’nin boyutu n − 1’dir ve
Teorem 2.6 nedeniyle n − 1 boyutlu bir L lineer alt uzayı vardır ve belli bir x0 ∈ H
için H = L + x0 geçerlidir. dim(L) = n − 1 olduğundan dim(L⊥ ) = 1 olur, dolayısıyla
λ∈R
bir 0 6= a ∈ Rn vektörü için L⊥ = {λa : λ ∈ R} geçerlidir. x ∈ H ⇔ x − x0 ∈ L ⇔
hλa, x − x0 i = 0 ⇔ ha, x − x0 i = 0 ⇔ ha, xi = ha, x0 i elde edilir. b := ha, x0 i denirse
H = {x ∈ Rn : ha, xi = b} bulunur.

Hiperdüzlemlerin H = {x ∈ Rn : ha, xi = b} yazılışlarındaki 0 6= a vektörüne H

hiperdüzleminin bir normal vektörü denir.

Örnek 2.10. R2 uzayında x + 2y = 4 denkleminin belirlediği H hiperdüzlemini yazınız.

H hiperdüzleminin paralel olduğu L alt uzayını yazınız. H1 = (1, −4) + H paralel
hiperdüzlemini belirleyiniz.

H = {(x, y) : x + 2y = 4} = {(x, y) : h(x, y), (1, 2)i = 4}

L = {(x, y) : h(x, y), (1, 2)i = 0}
H1 = (1, −4) + H = {(x + 1, y − 4) : x + 2y = 4} = {(k, t) : k − 1 + 2(t + 4) = 4}
= {(k, t) : k + 2t + 7 = 4} = {(k, t) : k + 2t = −3} = {(x, y) : x + 2y = −3}
= {(x, y) : h(x, y), (1, 2)i = −3}

@ozkandegerhoca ozkandeger.org turkmath.org/forum

İÜ Matematik Bölümü KONVEKS ANALİZE GİRİŞ 18

Sonuç 2.11. Trivial çözüme sahip olmayan bir lineer denklemin çözüm kümesi bir hiper-
düzlemdir.

Teorem 2.12. A bir m × n matris ve b ∈ Rm olmak üzere M = {x : Ax = b} kümesi

Rn uzayında bir afin kümedir ve herhangi bir afin küme bu şekilde ifade edilebilir.

İspat. M = {x : Ax = b} kümesinin afin olduğunu gösterelim. x, y ∈ M ve λ ∈ R olsun.

z := (1 − λ)x + λy olarak tanımlansın. Bu durumda

Az = (1 − λ)Ax + λAy = (1 − λ)b + λb = b

kısacası Az = b geçerli olur. Böylece z = (1 − λ)x + λy ∈ M gerçeklenmesi nedeniyle M

kümesi bir afin küme olur.
6 M kümesi Rn uzayında herhangi bir afin küme olsun. Teorem 2.6 nedeniyle M
Şimdi ∅ =
kümesinin paralel olduğu bir L lineer alt uzayı vardır. {a1 , a2 , ..., am } vektör kümesi L⊥
uzayının bir tabanı olsun. Bu durumda aşağıdaki ifadeler geçerldir:

L = (L⊥ )⊥ = {x : x⊥a1 , x⊥a2 , ..., x⊥am }

= {x : hai , xi = 0, i = 1, 2, ..., m}

= {x : Ax = 0}

burada A, satırları a1 , a2 , ..., am olan m × n matrisi göstermektedir. M afin kümesi L alt

uzayına paralel olduğundan, bir x0 ∈ M için aşağıdakiler geçerli olur:

M = L + x0 = {x : A(x − x0 ) = 0} = {x : Ax = Ax0 } = {x : Ax = b}

burada b := Ax0 olarak alınmıştır.

Acaba Rn ve ∅ afin kümeleri {x : Ax = b} kümesi biçiminde nasıl ifade edilebilirler?

@ozkandegerhoca ozkandeger.org turkmath.org/forum

İÜ Matematik Bölümü KONVEKS ANALİZE GİRİŞ 19

Dikkat edilirse Teorem 2.12’deki afin küme aşağıdaki biçimde de ifade edilebilir:

m
\
M = {x : hx, ai i = bi , i = 1, 2, ..., m} = Hi
i=1

burada ai ile A matrisinin i. satırı, bi ile b ∈ Rm vektörünün i. bileşeni ve Hi ile

Hi = {x : hx, ai i = bi }

kümesi gösterilmektedir. Her bir Hi kümesi bir hiperdüzlemdir.

Sonuç 2.13. Rn uzayının her afin alt kümesi sonlu sayıdaki hiperdüzlemin bir kesişimidir.

Tanım 2.14. m ≥ 1 olmak üzere v0 , v1 , ..., vm ∈ Rn noktaları için eğer

m
X m
X
λi vi = 0 ve λi = 0 =⇒ λ0 = λ1 = ... = λm = 0
i=0 i=0

gerektirmesi doğru oluyor ise v0 , v1 , ..., vm noktaları afin bağımsızdır denir.

Teorem 2.15. m ≥ 1 olmak üzere v0 , v1 , ..., vm ∈ Rn noktalarının afin bağımsız olabilmesi

için gerek ve yeter koşul v1 − v0 , v2 − v0 , ..., vm − v0 noktalarının lineer bağımsız olmasıdır.
m
P
İspat. Gereklilik: v0 , v1 , ..., vm noktaları afin bağımsız olsun. λ0 = − λi olmak üzere
i=1
aşağıdaki denklemi ele alalım,

m
X
λi (vi − v0 ) = 0 .
i=1

Dikkat edilirse

m m m m m
!
X X X X X
λi (vi − v0 ) = λi vi − λi v0 = λi vi − λi v0 = 0
i=1 i=1 i=1 i=1 i=1

m
P m
P m
P
olduğundan λi vi = λ0 v0 + λi vi = 0 geçerlidir. Öte yandan λi = 0 gerçekleştiğin-
i=0 i=1 i=0
den ve v0 , v1 , ..., vm noktaları afin bağımsız olduğundan her i = 0, 1, 2, ..., m için λi = 0
olur. Dolayısıyla v1 − v0 , v2 − v0 , ..., vm − v0 noktaları lineer bağımsızdır.

@ozkandegerhoca ozkandeger.org turkmath.org/forum

İÜ Matematik Bölümü KONVEKS ANALİZE GİRİŞ 20

Yeterlilik: v1 −v0 , v2 −v0 , ..., vm −v0 noktaları lineer bağımsız ise v0 , v1 , ..., vm noktalarının
afin bağımsız olduğunu göstermek ödevdir.

Bundan sonra bir C ⊆ Rn kümesi tarafından doğurulan uzay span(C) ile gösterile-
cektir. span(C) kümesi C kümesinin elemanlarının tüm lineer kombinasyonlarının
oluşturduğu küme olduğundan bir lineer alt uzaydır.

Lemma 2.16. v0 , v1 , ..., vm ∈ Rn ve K := af f {v0 , v1 , ..., vm } ise span{v1 − v0 , v2 −

v0 , ..., vm − v0 } kümesi K kümesine paralel olan bir alt uzaydır.

İspat. K afin kümesine paralel olan alt uzay L ile gösterilsin. Bu durumda K − v0 = L
olur, dolayısıyla da her i = 1, 2, .., m için vi − v0 ∈ L ve L bir alt uzay olduğundan vi − v0
elemanlarının tüm lineer kombinasyonlarını içerir. Bu ise

span{v1 − v0 , v2 − v0 , ..., vm − v0 } ⊆ L

kapsamasının geçerli olması demektir. Tersine, sabit bir v ∈ L için v + v0 ∈ K geçerlidir.

Dolayısıyla K ’nın tanımı gereği v + v0 elemanı, vi ’lerin bir afin kombinasyonu şeklinde
yazılır, yani
m
X m
X
v + v0 = λi vi , burada λi = 1
i=0 i=0

geçerlidir. Bu ise

m m m
! m m m
X X X X X X
v= λi vi − v0 = λi vi − λi v0 = λi vi − λi v0 = λi (vi − v0 )
i=0 i=0 i=0 i=0 i=0 i=1
∈ span{v1 − v0 , v2 − v0 , ..., vm − v0 }

içermesinin dolayısıyla da L ⊆ span{v1 − v0 , v2 − v0 , ..., vm − v0 } kapsamasının doğru

olduğunu söyler. Sonuçta K − v0 = span{v1 − v0 , v2 − v0 , ..., vm − v0 } elde edilir.

Sonuç 2.17. m ≥ 1 olmak üzere v0 , v1 , ..., vm noktalarının afin bağımsız olması için gerek
ve yeter koşul af f ({v0 , v1 , ..., vm }) kümesinin m-boyutlu olmasıdır. (Ödev)

@ozkandegerhoca ozkandeger.org turkmath.org/forum