EK 1

ABAZALAR – KAFTAN

Ýstanbul 2016
 Sahibi
Türkiye Diyanet Vakfý

Yönetim

ÝSAM, Türkiye Diyanet Vakfý Ýslâm Araþtýrmalarý Merkezi

Ýcadiye Baðlarbaþý caddesi 40 Üsküdar 34662 Ýstanbul

Tel : (0 216) 474 08 50 Faks : (0 216) 474 08 74 Elektronik posta : isam@isam.org.tr

Basým, Daðýtým ve Pazarlama

Türkiye Diyanet Vakfý Yayýn Matbaacýlýk ve Ticaret Ýþletmesi

OSTÝM Örnek Sanayi Sitesi, 1256. sokak 11, Yenimahalle 06370 Ankara
Tel : (0 312) 354 91 31 Faks : (0 312) 354 91 32 Elektronik posta : tdvyayin@diyanetvakfi.org.tr

© Bütün yayýn haklarý Yazý ve fotoðraflar ISBN 978-975-389-877-5 (Takým)

Türkiye Diyanet Vakfý’na aittir. kaynak gösterilmeden kullanýlamaz. 978-975-389-878-2 (Ek 1. cilt)

– —
DÎVECÎ
( Ĺä ĮijĺïĤÒ )
Saîd b. Ahmed
b. Muhammed ed-Dîvecî
(1912-2000)
˜ Iraklý tarihçi ve müzeci. ™ Irak Bölgesi Tarihî Eserler ve Kültür Var-
Musul’da doÕdu. Aslen Haburlu bir aile-
ilk kiØi yedinci göbekten dedesi Câsim b.
ye mensuptur. Ailesinden Musul’a gelen
Zâfir çok say†da devesi olduÕu ve deve
kervanlar†yla ticaret yapt†Õ† için Türkçe
“deveci” lakab†yla an†lm†Ø, Dîvecî ailesi ayn†
zamanda ilimle meØgul olmuØtur. Dedesi
Muhammed AÕa çocuklar†n†n öÕrenimiyle
s† ×eyh Osman ve babas† ×eyh Ahmed’in
yak†ndan ilgilenmiØ, özellikle Saîd’in amca-
dil ve din ilimleri yan†nda aklî ilimler saha-
s†nda da yetiØmeleri için Musul’un meØhur
hocalar†ndan ders almalar†n† saÕlam†Øt†r.
lüÕüne tayin edilince ailesiyle birlikte Sin-
Babas† 1915 y†l†nda Sincar kazas† müftü-
Kur’an’† ezberledi. Ölk ve orta öÕrenimini
car’a gitti. Saîd ilk eÕitimini burada ald† ve
Musul’da tamamlad†. Bu s†rada babas†
ve amcas†n†n Hallâc-† Mansûr Camii’nde
düzenledikleri ilim meclislerine kat†ld†.
1930’da BaÕdat Yüksek ÖÕretmen Oku-
lu’na kaydoldu. Burada Ahmed Hasan
ez-Zeyyât, Sât†‘ el-Husrî, DervîØ el-Mik-
dâdî, Tâhâ HâØimî gibi din âlimlerinden
etkilendi. Mezun olduktan sonra 1951
el-Âsârü’l-âmme müdürlüÕüne getirildi.
y†l†na kadar öÕretmenlik yapt†. Ayn† y†l
Musul’da ilk müze olarak Medeniyet Mü-
ve aç†l†Ø†nda buran†n müdürlüÕüne tayin
zesi’nin kuruluØ haz†rl†klar†n† tamamlad†
kütüphane kurmay† baØard†. 1965’te el-
edildi (27 Mart 1952). Müzede zengin bir
Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irak¢’ye üye seçildi. 30
müdürlüÕü görevini sürdürdü. Bu görevi
Ekim 1968 tarihine kadar Musul’da müze
s†ras†nda 220 adet el yazmas† eseri tas-
nif edip bunlar† Mecelletü’l-Ma£hedi’l-
maŹû¹âti’l-£Arabiyye’de (cilt IX, Kahire
ki birçok komisyonda çal†Øt†. Yakla؆k otuz
1963) yay†mlad†. EÕitim ve bilim alan†nda-
alt† y†ll†k bir çal†Øman†n ard†ndan emekliye
ayr†ld†. 1969’da Müstans†riyye ve 1974’te
Dîvecî
Musul üniversitelerinde görev yapt†.
1973’te Musul Arap Kültür Cemiyeti’nin
terliÕini üstlendi. 1978’de BaÕdat Beytül-
kuruluØ çal†Ømalar†na kat†ld† ve ilk sekre-
hikmesi’ni kurmak için seçilen sekiz ilim
adam† içinde o da vard†. 1982’de Kuzey
l†klar† Genel MüdürlüÕü’ne müØavir olarak
tayin edildi. 1987’de Arap Tarihçileri BirliÕi
ödülüne lây†k görüldü. Tunus, M†s†r, Suudi
Arabistan, Suriye, Libya ve Türkiye’de dü-
zenlenen birçok kongreye kat†ld†, konfe-
ranslar verdi. 24 Ocak 2000’de vefat etti.
Fatîn Yûnus el-Muâd†dî, Sa£îd ed-Dîvecî:
¥ayâtühû ve â¦âruhü’l-£ilmiyye ad†yla
yüksek lisans tezi haz†rlam†Øt†r (2000, Kül-
liyyetü’l-âdâb Câmiatü’l-Mevs†l).
Eserleri. Telif: el-Fütüvve fi’l-Öslâm
(Musul 1945), el-Emîr ƒâlid b. Yezîd el-
Ümevî (D†ma×k 1952), £Ašåßilü ÆureyØ
(Kahire 1954; Musul 1955), Beytü’l-¼ik-
me (Musul 1955, 1972, 1975; Japonca’ya
çevrilmi×tir), el-ƒ†demâtü’l-Öctima£iyye
li-¹ullâbi’l-£ilm fi’l-Öslâm (Musul 1955),
el-Mev½†l fi’l-£ahdi’l-Atâbekî (Musul
1955), Cevâmi£u’l-Mev½†l fî muÅtelifi’l-
£u½ûr (BaÔdat 1963), Medârisü’l-Mev½†l
fi’l-£ahdi’l-£O¦mânî (BaÔdat 1964), el-
Mev½†l Ümmü’r-Rebî£în (BaÔdat 1965),
Dûrü’l-£ilâc ve’r-ri£âye fi’l-Öslâm (Musul
1966; Japonca’ya çevrilmi×tir), ؆nâ£atü’n-
nesîc fi’l-Mev½†l (Musul 1968, 1987), et-
Terš¢½ £inde’l-£Arab (Musul 1970), A£lâ-
mü’½-½unnâ£i’l-Mev⽆la (Musul 1970),
EØ£ârü’t-terš¢½ £inde’l-£Arab (BaÔdat
1970), el-Yezîdiyye (Musul 1973), Tešå-
lîdü’z-zevâyâ fi’l-Mev½†l (Musul 1975),
TârîÅu’l-Mev½†l (I-II, Musul 1982-2001),
Ba¼¦ fî türâ¦i’l-Mev½†l (Musul 1982),
et-Terbiye ve’t-ta£lîm fi’l-Öslâm (Musul
1982; Japonca ve Malayca’ya çevrilmi×-
tir), el-Mûciz fi’¹-¹†bbi’l-Öslâmî (Küveyt
1989).
Makale: “؆nâ£âtü’n-nisâß fi’l-Mev½†l”
(et-Türâ¦ü’Ø-Øa£bî, sy. 7 [BaÔdat 1971],
ØaŽi’l-£Abbâs b. Firnâs ¼akîmi’l-Endelüs”
s. 161-190); “el-Fikrü’l-£ilmiyyü’l-£Arabî fî
(el-Lisânü’l-£Arabî, VIII/1 [Rabat 1971], s.
282-288); “MaŹû¹âtü medreseti’r-R†dvânî
fi’l-Mev½†l” (el-Mevrid, I/3-4 [1972], s. 189-
197); “E³ånî ¼afelâti’z-zevâc fi’l-Mev½†l”
89-106); “¥üseyn b. Ös¼âš el-£Abbâdî” (Câ-
(et-Türâ¦ü’Ø-Øa£bî, sy. 5 [BaÔdat 1973], s.
mi£atü’l-Mev½†l, sy. 4 [Musul 1974], s. 85-
99); “el-Beytü’l-Mev½†lî” (et-Türâ¦ü’Ø-Øa£bî,
sy. 6 [BaÔdat 1975], s. 21-47); “Našdü’½-½†la
ve’l-hedâyâ” (el-Meskûkât, sy. 7 [BaÔdat
1976], s. 128-132); “TaÅlî½ü’l-Æuds min ey-
di’½-Øalîbiyyîn” (er-Risâletü’l-Öslâmiyye, sy.
135 [BaÔdat 1400], s. 30-43). NeÔir: Yâsîn
DOERFER, Gerhard
b. Hayrullah el-Hatîb el-Ömerî, Münye-
tü’l-üdebâß fî târîÅi’l-Mev½†li’l-¼adbâß
(Musul 1950); Nicola Süyûfî, Mecmû£u’l-
½†l (BaÔdat 1956); ×eyh Fethullah el-Kådirî
kitâbâti’l-Mu¼arrere fî ebniyeti’l-Mev-
el-Mevs†lî, Mel¼ametü’l-Mev½†l (BaÔdat
1965); Ahmed b. Hayyât el-Mevs†lî, Ter-
cemetü’l-evliyâß fi’l-Mev½†li’l-¼adbâß
(Musul 1966); Muhammed Emîn b. Hay-
rullah el-Ömerî, Menhelü’l-evliyâß ve
meØrebü’l-a½fiyâß min sâdâti’l-Mev½†-
li’l-¼adbâß (I-II, Musul 1967-1968); Sey-
yid Halîl el-Basîr, Urcûzetü Seyyid ƒalîl
müzeci kiØiliÕi ve birikimiyle alan araØt†r-
el-Ba½îr (BaÔdat 1967). Dîvecî eserlerini
malar†na dayal† bulgular, arkeolojik veriler,
o güne kadar bilinmeyen yazma eserler,
vakfiye ve beratlar, yerel sözlü tarih der-
miØtir. Onun kurduÕu Musul Medeniyet
lemeleri gibi verilerle ayr†ca zenginleØtir-
grup taraf†ndan tahrip edilmiØ, deÕerli
Müzesi, Mart 2015 tarihinde silâhl† bir
arkeolojik eserler k†r†lm†Ø, nadide kitaplar
yak†lm†Øt†r.
BÒBLÒYOGRAFYA :
Ahmed Muhammed el-Muhtâr, TârîÅu £ule-
mâßi’l-Mev½†l, Musul 1961, I, 48-57; K. Avvâd,
Mu£cemü’l-müßellifîne’l-£Ir⹆yyîn, BaÕdad 1969,
II, 42-43; Hamîd el-Matbaî, el-MüßerriÅ Sa£îd ed-
Dîvecî, BaÕdad 1988; Sabâh Nûrî el-Merzûk,
Mu£cemü’l-müßellifîn ve’l-küttâbi’l-£Ir⹆yyîn:
1970-2000, BaÕdad 2002, III, 319-320; Abdül-
mün‘im el-Gulâmî, “Mine’l-Ümemi’l-Mev½†liyye-
ti’l-£arîša Âli’d-Dîvecî”, Øada’l-a¼râri’l-Mev½†liy-
ye, sy. 147, Musul 29 AÕustos 1952; Abdülvâhid
Zennûn Tâhâ, “ed-Dîvecî, Sa£îd b. A¼med”,
Mv.AU, IX, 473-476.
ÿMustafa Demirci
– —
DOERFER, Gerhard
(1920-2003)
Alman Türkologu.
˜ ™
8 Mart 1920’de Almanya’n†n Königsberg
raԆ olarak Kaliningrad) Øehrinde doÕdu.
(II. Dünya Sava׆’ndan sonra Rusya top-
Babas† Franz posta memuruydu. Ölkokula
r†nda Øehirde yaØayan Çingeneler’e ilgi
burada baØlayan Gerhard çocukluk y†lla-
duyduÕunu, bunlar†n ileride Øarkiyata
yönelmesinde etkili olduÕunu söyler.
1928’de ailesi Berlin’e ta؆n†nca burada
ilkokula devam etti. 1930-1938 y†llar†nda
1932 ve 1933’te Alman Özci DerneÕi’nde
Reinickendorf Realgymnasium’da okudu.
bulundu. Bu y†llarda tam özgürlüÕü, milli-
yetçilik gerginliÕi olmayan vatan severliÕi,
robotluÕa varmayan disiplini ve hoØgörü-
yü yaØad†Õ†n† söyler, bu dönemi gençliÕi-
nin en güzel y†llar† kabul eder (JTS, XIII
[1989], s. i). 1938-1945 y†llar†nda zorunlu
341
DOERFER, Gerhard
olarak devlet iØlerinde çal†Øt† ve askerliÕi-
kald†Õ†ndan savaØ sonras†nda “siyasî gü-
ni telsizci olarak yapt†. Bir süre tutuklu
venilmez” diye nitelendi, bu sebeple subay
döndü. Ray döØeme, hendek kazma, mo-
olamad†. 1946 y†l†n†n bahar†nda Berlin’e
çal†Øt†. Bu arada akØam okuluna devam
loz kald†rma, ekmek satma gibi iØlerde
etti ve 24 May†s 1949’da liseyi bitirdi.
1949-1951 aras†nda Berlin Humboldt
ile Öngiliz dili ve edebiyat† okudu. Arapça
Üniversitesi’nde Roman dili ve edebiyat†
ve Öslâm bilimleri tahsil etti. Üvey babas†-
n†n iØleri bozulunca ailesine maddî katk†-
da bulunmak için öÕrenimine ara verdi.
1952-1954 y†llar†nda Berlin Freie Üniver-
sitesi’ne devam ederek burslu öÕrenci
“hocam” diye söz ettiÕi Karl Heinrich
s†fat†yla tahsilini sürdürdü. Kendisinden
her Braune’dan Öslâm bilimleri yan†nda
Menges’ten Türkoloji ve Altaistik, Walt-
Arapça ve Süryânîce, Olaf Hansen’den Öran
dili ve edebiyat† dersleri ald†. Ayr†ca Otto
Spies’in genel dil bilimi derslerine kat†l-
d†. 1954’te Zur Syntex der Geheimen
Geschichte der Mongolen adl† teziyle
Türkoloji ve Altaistik Kürsüsü’nde dok-
Orientalistik’in “MoÕollar” bölümünü
toras†n† tamamlad†. Handbuch der
doktora tezinden yararlanarak haz†rlad†.
1955-1957 y†llar†nda Mainz’de Akademie
der Wissenschaft und der Literatur’un
Edebiyat Bölümü’ne asistan oldu ve sek-
reterlik yapt†. 1959’da Philologiae Tur-
cicae Fundamenta’n†n I. cildini yay†ma
haz†rlad† ve buradaki “Das Gagausische”,
“Das Krimosmanische”, “Das Krimtata-
rische”, “Das Aserbeidschanische” (Ah-
met CaferoÔlu ile birlikte) adl† maddeleri
yazd†. Türk dilinin yay†lma alanlar†yla ilgili
haritan†n haz†rlanmas†na katk† saÕlad†.
1964’te yay†mlanan Philologiae Tur-
cicae Fundamenta’n†n II. cildinde “Die
Gagausische Literatur” ve “Die Literatur
der Südsibirens” baØl†kl† makaleleri yazd†.
AraØt†rma Kurumu’nun maddî desteÕiyle
1957-1960 y†llar† aras†nda Alman Bilimsel
Türkische und mongolische Elemente
im Neupersischen adl† tezini haz†r-
layarak (I-IV, 1963-1975) Georg-August
Üniversitesi Türkoloji Bölümü’nde doçent
MoÕolca al†nt†lar†n incelendiÕi bu eser dil-
oldu (1960). Yeni Farsça’daki Türkçe ve
ciler taraf†ndan büyük ilgiyle kar؆lanm†Ø
ve sözlükçülerin de baØvuru kaynaklar†n-
ta؆nd†, 1963’te Türkoloji ve Altaistik
dan biri olmuØtur. 1961’de Göttingen’e
dersleri vermeye baØlad†. Bölümün Alta-
Orta Asya Çal†Ømalar† Øeklinde deÕiØme-
istik ve Türkoloji olan ad†n†n Türkoloji ve
342
Gerhard
Doerfer
sini saÕlad†. 1966-1968 y†llar†nda misafir
profesör olarak Indiana Bloomington Üni-
1967’de Öran ve Afganistan’†n baz† böl-
versitesi’nde çal†Øt†.
gelerinde Türk diliyle ilgili malzeme topla-
d†. Bu çal†Ømalar† esnas†nda o güne kadar
hakk†nda pek fazla bilgi bulunmayan Ha-
kalma bir lehçesi olduÕunu keØfetti ve bi-
laçça’n†n Türkçe’nin eski dönemlerinden
lediÕi 1968 ve 1969 Göttingen araØt†rma
lim dünyas†na tan†tt†. Halaçça için düzen-
ve yakla؆k otuz makalede bir araya getir-
gezilerinde toplanan malzemeyi beØ kitap
di. 1973’te Türkoloji çevrelerinde büyük
yank† uyand†ran, OÕuz Türkçesi’nin kay-
bolmaya yüz tutmuØ bir varyant†n† Hora-
san bölgesinde tesbit ederek tan†tt†. 16
Kas†m 1970’te Göttingen Georg-August
Üniversitesi’nde yeni kurulan Türkoloji ve
Altaistik Bilim Dal†’na ordinaryüs profesör
olarak tayin edildi. Buras† 1982’de Türko-
loji ve Orta Asya Bilimleri Bölümü haline
neminde Östanbul Üniversitesi Edebiyat
geldi. 1975-1976 öÕretim y†l†n†n güz dö-
Fakültesi’nde misafir öÕretim üyesi ola-
istikrars†zl†k içerisinde bulunduÕundan
rak ders verdi. Bu y†llarda Türkiye siyasî
derslerinin pek verimli olmad†Õ†n†, ancak
Östanbul’un kendisi için gizli bir aØk olarak
kald†Õ†n†, bundan daha güzel bir Øehir ta-
n†mad†Õ†n† söylemiØtir (JTS, XIII [1989],
s. iii). 1975-1979 y†llar†nda Societas Ura-
schaft’†n (Göttingen) baØkanl†Õ†n† yapt†.
lo-Altaica ve Deutsch-Türkische Gesell-
1988’de emekliye ayr†ld†. 27 Aral†k 2003
üç armaÕan yay†mlanm†Øt†r: Journal of
tarihinde öldü. Gerhard Doerfer’in an†s†na
Turkish Studies: Türklük Bilgisi AraØ-
t†rmalar† (13. say†s†, Harvard 1989); Beläk
Bitig: Sprachstudien für Gerhard Doer-
fer zum 75. Geburtstag (haz. Marcel Er-
dal – Semih Tezcan, Turcologica, sy. 23,
Wiesbaden 1995); Schriftenverzeichnis
Gerhard Doerfer (haz. Michael Knüppel,
13). DoÕumunun 80. y†l† dolay†s†yla haz†rla-
Göttingen 2000, Materialia Turcica, Beiheft
nan son armaÕan kitab†nda onun k†sa bir
özgeçmiØiyle birlikte kitap, makale, çeviri
okuttuÕu dersler belirtilmiØtir.
ve tan†tma yaz†lar† verilmiØ, üniversitede
Eserleri. Türkçe, MoÕolca ve Tunguzca’-
n†n ortak yönlerini bu dillerin kaynak me-
tinlerine baØvurarak araØt†ran Doerfer’in
Osmanl† öncesi ve sonras† dönemine ait
metinlerin dil bilgisi özelliklerini konu
erken dönem DoÕu Türkçesi metinlerini
alan makalelerinden baØka Eski Türkçe,
dil bilimi aç†s†ndan inceleyen makaleleri
de vard†r. Altay dillerinin ürünleri, Lamut-
lenen masallar, eski Türk Øiiri gibi çok
ça, Gagavuzca, Sibirya halklar†ndan der-
geniØ bir alanda araØt†rma ve inceleme-
lerde bulunmuØtur. Kitap, makale, tebliÕ,
ansiklopedi maddesi, tan†tma ve eleØti-
Doerfer’in baØl†ca eserleri Øunlard†r: Zur
ri yaz†lar†n†n toplam† 500’den fazla olan
Syntax der Geheimen Geschichte der
Mongolen (Berlin 1954), Der Numerus
im Mandschu (Wiesbaden 1962), Alte-
re westeuropäische Quellen zur kal-
mückischen Sprachgeschichte (Wies-
baden 1965), Türkische Lehnwörter
im Tadschikischen (Wiesbaden 1967),
Wörterbuch des Chaladsch: Dialekt
von Charrâb (Budapest 1980, S. Tezcan
ile birlikte), Lamutisches Wörterbuch
(Wiesbaden 1980, W. Hesche – H. Schein-
hardt ile birlikte), Mongolo-Tungusica
(Wiesbaden 1985), Lexik und Sprach-
geographie des Chaladsch (Wiesba-
den 1987), Grundwort und Sprachmi-
schung: Eine Untersuchung an Hand
von Körperteilbezeichnungen (Wies-
baden-Stuttgart 1988), Grammatik des
Chaladsch (Wiesbaden 1988, Turcologi-
ca’n†n 4. say†s†), Südoghusische Materi-
alien aus Afghanistan und Iran (Wies-
baden 1989), Oghusica aus Iran (Wies-
baden 1990, W. Hesche ve J. Ravanyar ile
birlikte), Versuch einer linguistischen
Datierung älterer osttürkischer Texte
(Wiesbaden 1993, Turcologica’n†n 14. sa-
y†s†), Chorasantürkisch: Wörterlisten,
Kurzgrammatiken, Indices (Wiesbaden
1993, Turcologica’n†n 16. say†s†, Wolfram
Hesche ile birlikte), Folklore-Texte der
Chaladsch (Wiesbaden 1994, Turcologi-
ca’n†n 19. say†s†, S. Tezcan ile birlikte),
Formen der älteren türkischen Lyrik
(Szeged 1996, Studia Uralo-Altaica seri-
sinden), Türkische Folklore-Texte aus
Chorasan (Wiesbaden 1998), Etymo-
logisch-ethnologisches Wörterbuch
tungusischer Dialekte (vornehmlich
der Mandschurei) (Hildesheim-New York
2004).

Makale: “Beiträge zur Syntax der Ge-
heimen Geschichte der Mongolen. Teil I:
Die Kongruenz bei attributiven un prädi-
kativen Konstruktionen” (CAJ, I/4 [1955],
s. 219-267); “Prolegomena zu einer Unter-
suchung der altaischen Lehnwörter im
Neupersischen” (CAJ, V/1 [1959], s. 1-26);
“Zur Datierung der Geheimen Geschichte
der Mongolen” (ZDMG, CXIII/1 [1963], s. 87-
111); “Türkisch –n > tcshuwaschisch –m ?”
(UAJ, XXXIX/1-2 [1967], s. 53-70); “Das
Chaladsch-eine archaische Türksprache
in Zentralpersien” (ZDMG, CXVIII/1 [1968],
s. 79-112); “Die özbekischen Lehnwörter
in der Sprache der Araber von Buchara”
(CAJ, XII/4 [1969], s. 296-308); “Öran’da-
ki Türk Dilleri” (TDAY Belleten [1969], s.
1-11); “Zur Sprache der Hunnen” (CAJ,
XVII/1[1973], s. 1-51); “Ist das Japanische
mit den altischen Sprachen verwandt?”
Türkçe ile Halaçça Aras†nda ×a؆rt†c† Bir
(ZDMG, CXXIV/1[1974], s. 103-142); “Eski
KoØutluk” (trc. Semih Tezcan, TDAY Bel-
leten 1973-1974 [1974], s. 1-12); “Ein per-
š 1955-1985, Nordhausen 2010; a.mlf., “Zum 80.
sisch-mongolischer Erla› des Galåye riden
š Oveys” (CAJ, XIX/1-2 [1975], s. 1-84,
Seyh
Gottfried Herrmann ile birlikte); “Proto-
Turkic: Reconstruction Problems” (TDAY
Belleten 1975-1976 [1976], s. 1-59); “Das
Vorosmanische Die Entwicklung der Oghu-
sischen Sprachen von den Orchoninschrif-
ten bis zu Sultan Veled” (TDAY Belleten
1975-1976 [1976], s. 81-131); “Khalaj and
Its Relation to the Turkic Languages”
(TDAY Belleten 1977 [1978], s. 17-33); “Ein
uigurischer Text aus Iran vom Jahre 1207”
(Turcica, XIII [Paris 1981], s. 153-169);
“Nomenverba im Türkischen” (Studia Tur-
cologica Memoriae Alexii Bombaci Dica-
ta, Napoli 1982, s. 101-114); “Türkolojide
EleØtiri Sorunlar†” (TDAY Belleten 1980-81
[1983], s. 87-99); “Temel Sözcükler ve Al-
s. 1-16); “Türkçe’nin Ödeal Bir Etimolojik
tay Dilleri Sorunu” (TDAY Belleten [1983],
SözlüÕünün Nas†l Olmas† GerektiÕi Hak-
k†nda DüØünceler” (trc. Õlhan Çeneli, TDl.,
sy. 392-393 [1984], s. 366-374); “Neues
Zum Imperativ des Chaladsch” (TUBA,
VI [1984], s. 63-82); “The Mongol-Tungus
connections” (Language Research, XXI/2
[Seol 1985], s. 135-144); “Kabulafscha-
risch und Chaladsch” (CAJ, XXIX [1985],
s. 166-175); “Ein Modell zur Klassifikation
der Türksprachen” (Materialia Turcica,
11 [Göttingen 1985], s. 1-34); “Mahmud
al-Ka{garî, Argu, Chalasch” (UAJ, VII
[1987], s. 105-114); “Öran’da Türkler” (TDl.,
LIV/431 [1987], s. 242-251); “Zur Quantität
der Vokale des Chaladsch” (Wiener Zeit-
schrift für die Kunde des Morgenlandes,
78 [1988], s. 23-73); “Chorasantürkisch
aus dem Türkenkessel” (TDAY Belleten
1987 [1992], s. 81-102); “Chaladschica
extragottingensia” (CAJ, XXXVII [1993],
s. 33-81); “Türkische Farbbezeichnungen
und Pferdezucht” (CAJ, XXXIX/2 [1995],
s. 208-227); “Turkmenesche Materialien
aus Gonbad-e Qâbûs” (MT, sy. 19 [1998],
s. 77-125); “Akraba Olmama Kan†tlanabilir
mi? Altay Dilleri Sorunu” (trc. Faruk Gökçe,
Türkbilig: Türkoloji AraØt†rmalar†, 2003/5,
Ankara 2003, s. 157-168).
BÒBLÒYOGRAFYA :
Semih Tezcan – Marcel Erdal, “Zum Geleit”,
Beläk Bitig: Sprachstudien für Gerhard Doerfer
zum 75. Geburtstag (haz. Marcel Erdal – Semih
Tezcan), Wiesbaden 1995, s. VII-IX; “Schriften-
verzeichnis Gerhard Doerfer 1989-1994”, a.e.,
s. XI-XIV; Hasan Eren, Türklük Bilimi SözlüÕü I:
Yabanc† Türkologlar, Ankara 1998, s. 141-147;
Schriftenverzeichnis Gerhard Doerfer (haz. M.
Knüppel), Göttingen 2000; M. Knüppel, Altaische
Reminiszenzen. Briefwechsel von Karl Heinrich
Menges und Gerhard Doerfer aus den Jahren
Geburtstag von Gerhard Doerfer”, MT, XXI (2000),
s. 163-166; I. Laude-Cirtautas, “Schriftenver-
zeichnis Gerhard Doerfer”, CAJ, XXIX (1985), s. 1-24;
Gerhard Doerfer, “Gerhard Doerfer”, JTS, XIII
(1989), s. i-iv; “G. Doerfer Bibliography”, a.e., s.
v-vii; Mehmet Ölmez, “Prof. Dr. Gerhard Doer-
fer’in DoÕumunun 80. Y†l† ve Gerhard Doerfer
Bibliyografyas†” Türk Dilleri AraØt†rmalar†, X,
Östanbul-Berlin 2000, s. 213-214; a.mlf., “Ger-
hard Doerfer’in Ard†ndan”, TDl., sy. 626 (2004),
s. 175-176; L. Johanson, “Gerhard Doerfer (1920-
2003)”, Turkic Languages, VIII, Wiesbaden 2004,
s. 3-6.
ÿA. Azmi Bilgin
– —
DOYRAN
Makedonya’da tarihî bir bölge
ve kasaba.
˜ ™
Õu köØesinde Doyran (Dojran / Toyran) gölü
Makedonya Cumhuriyeti’nin güneydo-
k†y†s†nda yer al†r. Osmanl† idaresi alt†nda
bir kaza merkezi haline gelmiØtir. Son dö-
nemde kaza, Kuzeybat†da Bojmija (Boymi-
ile güneydoÕuda Doyran gölü etraf†ndaki
ya) nahiyesini oluØturan Valandova ovas†
topraklar† kapsayan nahiyesi olmak üzere
iki bölgeyi kaps†yordu. Bu iki nahiye XIV.
Köstendil sancaՆn†n bir parças† olan bü-
yüzy†l†n sonlar†ndan XVI. yüzy†la kadar
yük Ustrumca (Strumista) kazas†na baÕl†y-
d†. 1570 sonras†nda Boymiya ve Doyran’†n
her ikisi birlikte bir kaza teØkil etmiØtir.
yamac† birbirinden ay†r†r. Ula؆m nisbeten
Bu iki bölgeyi alçak daÕlar†n 500-700 m.
kolayd†r. Kuzeybat†dan (Üsküp’ten) gelen
DOYRAN
anayol Valondova ve Doyran arac†l†Õ†yla
Metropolis Øehrine ula؆r. Doyran ovas†-
Vardar vadisinin içinden Makedonya’n†n
n†n doÕu yönünde küçük Demirhisar (Si-
Øehriyle baÕlant†s† kolayl†kla saÕlan†r. XX.
derokastro) ve daha ötede Serez (Serres)
yüzy†l†n büyük k†sm†nda trafiÕe kapal† olan
1980’lerde tekrar trafiÕe aç†ld†.
Doyran’dan Selânik’e giden yol son olarak
Çevresindeki verimli topraklar† ve †l†man
lardan itibaren bir yerleØim yeri oldu. I.
iklimi sebebiyle Doyran en eski zaman-
Dünya Sava؆’nda bütünüyle y†k†lan eski
Doyran, Ömparator Iustinianos zaman†n-
dan (527-565) beri Tauriana diye bilinen
Prasias antik kentinin vârisidir. Bölgenin
tamam† VI. yüzy†l†n sonlar†ndan baØlaya-
Çarl†Õ†’na baÕl† olan Doyran ve çevresi, X.
rak SlavlaØt†. OrtaçaÕ baØlar†nda I. Bulgar
asr†n ikinci yar†s†ndan 1018 y†l†na kadar
don Çarl†Õ†’na dahildi. 1018’de “Bulgar ka-
Çar Samuel’in k†sa ömürlü Bulgar / Make-
tili” lakab†yla an†lan Ömparator II. Basilios,
Doyran’† Bizans ÖmparatorluÕu topraklar†-
Osmanl† as†rlar† boyunca hiyerarØik olarak
na katt†. Doyran, Bizans-Slav hâkimiyeti ve
Selânik’e baÕl† Poljanin PiskoposluÕu’nun
Øan en eski (925/1519 tarihli) Osmanl† tah-
merkeziydi. Bölgeye dair günümüze ula-
rir kayd†nda Doyran Øu Øekilde zikredilmiØ-
tir: “Doyran gölü, nâm-† dîger Peskopiya ve
sözü geçen küçük Øehrin iØlevi yan†nda is-
nâm-† dîger Polaniye.” Bu kay†t vesilesiyle
mine de ula؆lm†Ø olur.
Doyran, 1204’te Bizans ÖmparatorluÕu’-
nun daՆlmas†ndan 1371 y†l†na kadar alt†
defa el deÕiØtirdi: Selânik ÖmparatorluÕu,
Epirus Yunan DespotluÕu, II. Bulgar Çar-
l†Õ†, Nicea Öznik Bizans ÖmparatorluÕu,
S†rp ÖmparatorluÕu ve Köstendil (Velbujd)
PrensliÕi. S†rp güçleri 1371’de Meriç sa-
va؆nda Osmanl†lar kar؆s†nda yenilince
S†rp devleti parçalara ayr†ld†. O tarihlerde
bujd baØØehir olmak üzere ÖØtip, Kratovo,
Jovan ve Konstantin Dragas kardeØler Vel-
Ustrumca, Doyran ve Boymiya’y† içine alan
kendi prensliklerini kurdular. Bu prenslik
Osmanl†lar’a baÕl† bir beylik haline geldi
yezid’in yan†nda sava؆rken öldüÕü 1395
ve hükümdar† Konstantin’in Y†ld†r†m Ba-
y†l†na kadar yar† baՆms†z olarak sürdü.
yan bölge herhangi bir deÕiØiklik ve kar-
Topraklar†na uygun bir mirasç† bulama-
gaØa olmadan Osmanl† idaresine geçti.
BaØØehir Velbujd, Osmanl† sancak beyinin
ili (sonralar† Kyustendil/Köstendil) Øeklinde
ikametgâh† haline geldi. Ad† da Kostadin
deÕiØtirildi.
Köstendil sancaՆn†n bugüne ulaØan en
eski tahrir defterine göre Doyran nahiyesi-
343