AD: RAMAZAN

SOYAD: AKYILDIZ
NO: 2200231008
KONU: NİKOMAKHOS’A ETİKTE CÖMERTLİK
 İÇİNDEKİLER
GİRİŞ............................................................................................................................................ 3
1. Kitap .................................................................................................................................... 3
2. Kitap .................................................................................................................................... 4
3. Kitap .................................................................................................................................... 4
4. Kitap .................................................................................................................................... 5
5. Kitap .................................................................................................................................... 5
6. Kitap .................................................................................................................................... 5
7. Kitap .................................................................................................................................... 5
8. ve 9. Kitap ........................................................................................................................... 5
10. Kitap .................................................................................................................................. 6
CÖMERTLİK NEDİR? .................................................................................................................... 6
Sehavet(seha) ......................................................................................................................... 7
Cud .......................................................................................................................................... 7
CÖMERTLİĞİN ŞARTLARI ............................................................................................................. 8
CÖMERTLİK İLE MUHTEŞEMLİĞİN FARKI .................................................................................... 8
İSLAM DÜNYASINDA CÖMERTLİK ANLAYIŞI................................................................................ 9
SONUÇ ........................................................................................................................................ 9
KAYNAKÇA ................................................................................................................................ 10
 GİRİŞ

Tüm dünyada ilk öğretmen olarak kabul edilen Aristoteles, antik Yunan
düşüncesinde önemli bilginler arasında sayılır. Kendisinden önce oluşmuş olan
bütün bilimleri toplamış, onların sınırlılıklarını belirlemiş ve birbirine karışmış
olanları ayırarak ilimleri tasnif etmiştir. Bütün bunları yaparken de doğru
düşünme kurallarına uyarak hareket etmiştir.
Ahlak konusunu da ele almış ve bu konuda da eserler meydana getirmiştir.
“Nikomakhos’a Etik”, “Eudemos’a Etik”, “Magna Moralia” bu konudaki eserleri
arasında sayılır. Biz bu çalışmamızda Nikomakhos’a Etik adlı eserde yer alan
cömertlik konusuna değineceğiz.
Nikomakhos, Aristoteles’in babasının adıdır. Erkek çocuğuna bu ismi
koyan Aristoteles öldükten sonra oğlu onun notlarını bu isimle yayınlamıştır.
Kitabın isminin hikayesi budur. Aristoteles’in ders notlarından oluşan bu kitap on
bölümden oluşur ve ahlak konusunda yazdığı eserler içerisinde en ünlü olandır.
Mutluluk nedir sorusuna cevap arayan Aristoteles eserini oluştururken her
bölümde farklı erdemlere değinmiştir. Konumuza geçmeden önce eserin
içerisinde yer alan on kitabı kısaca özetlememizin konuyu anlamamıza yararı
olacaktır.
1. Kitap
Aristoteles birinci kitapta insanın yaptığı tüm eylemlerin bir amacı
olduğuna işaret etmiştir. Bu amacında iyiye ulaşmak olduğunu söyler. Yani
insanın yapıp etmelerinin en son amacı en iyiye ulaşmaktır. İnsanın tercihlerinin
ve eylemlerinin gayesi budur. Ancak insanlar farklı tercihler yaparlar ve farklı
eylemlerde bulunurlar. Bundan dolayı Aristoteles “en iyi nedir” ve “insanın amacı
nedir” sorularına cevap olarak mutluluğu verir. Çünkü ona göre istenilen amaç
mutluluğa ulaşmak ona sahip olmaktır. Ancak mutlu olmak sadece hazdan zevk
almak değildir ikisi farklı şeylerdir. Aristoteles bedensel olarak hazzı yaşamayı
mutluluk olarak görmemiştir o bunlardan ziyade insanın “akıl sahibi” bir yaşam
sürerek mutlu olmasını kast etmiştir. Bu insanı hayvandan ayıran yönüdür. Bu
amaçla mutlu olmak isteyen insan sorumluluk sahibi, iyi tercihlerde bulunan bir
varlık olmalıdır. Onun sisteminde mutluluk en yüksek olan iyiliktir.1 Aristoteles
bu amaca göre hareket ederken aklın rolüne vurgu yapar. Ahlak anlayışında da
temel olarak “Madde ve Form” ilişkini alır. İnsanın da ayırt edici yönü olarak aklı
alır. İnsanın kendine hakim olma durumu da aklını dengeli kullanmasıdır.
Kendine hakim olamayan bir insanın bilgisinin kendine bir faydası olamaz çünkü
o aklını dengeli kullanamamaktadır bu yüzden de tercihlerine göre hareket
etmeyip isteklerine göre hareket etmektedir.

1
Şerife Öksüzoğlu, Aristoteles ve Mevlana Düşüncesinde Mutluluk Erdemi
 2. Kitap
Aristoteles ikinci kitapta erdem konusuna değinmiş ve erdemin insanın
iradesine bağlı olup olmadığı konusunu ele almıştır. Ayrıca orta yollu ve ölçülü
olmak nasıl olur sorularına cevap aramıştır. Erdemin akli bir durum olduğunu ve
ruha bağlı olduğunu söylemiştir. Ruhun akıldan pay almayan kısmının bitki gibi
olduğunu söylemiş, akıldan pay alan kısmının ise kendine hakim olduğunu
belirtmiştir. Bu bölümde Aristoteles erdemleri düşünce ve karakter erdemleri
olacak şekilde ayırmıştır. Karakter erdemlerinin alışkanlıkla, düşünce
erdemlerinin ise eğitimle olduğunu söylemiştir. Erdemin tanımını yaparken onun
orta yollu davranmak olduğunu belirtmiştir. Erdemin zıttı olan kötülüğü ise aşırı
uçlarda olmak olduğunu söylemiştir. Erdemler insanların tercihleri sonucunda
oluşur ve erdem insanın daha iyi olmasını amaçlar. Aristoteles erdemle insanın
faziletlerini kast etmiştir. Yunan felsefesinde erdemle genel olarak bu durum kast
edilmiştir. Bu düşünceden hareketle Aristoteles’te erdemi insan için iyiyi
yapmasını sağlayan bir değer olarak görmüştür. Hangi davranışın erdem olduğunu
belirlemek içinde bir ölçüte ihtiyaç vardır, Aristoteles’te ölçüt olarak orta yollu
davranmayı kabul etmiştir. Orta olan uç taraflar değildir,ne eksiklik ne de
fazlalıktır. Ancak Aristoteles bu orta noktanın kişilere göre değişebileceğini
söylemiştir. Bu orta yolu sağlayan insan mutluluğu yakalar.

3. Kitap

Tercihlerimiz bizim irademizle olur. İrademiz olmadan yapılan tercihlerde

bizim herhangi bir etkimiz yoktur. Kişi eğer bilgisizle bir eylem yapmışsa ve
bunun sonucunda üzüntü duyuyorsa bu durum istemsiz yapılan eylemlerden
sayılır. Ancak herhangi bir üzüntü duymuyorsa bu kişi cehaletiyle bunu yapmıştır.
İki durum arasında ise fark vardır. Aristoteles’e göre insan bir şeyi tercih ederken
üç şeyi kıstas alır. Bunlar haz verici olması, güzel ve yararlı olmasıdır. İyi insan
dengeli bir seçim yaparken kötü insan ise dengesiz bir tercihte bulunur. İnsanların
eylemleri acılara ve hazlara göre belirlenir. Erdemler insanları iyi insan yaparken
bunun belirleyicisi huylarımızdır. Ani bir şekilde kendiliğinden olan eylemlere
tercihli eylemler demeyiz. Aristoteles’e göre bir şeyi tercih etmekle istemek farklı
şeylerdir. Tercih bilinçli bir şekilde yapılır, hayvanlar ve çocuklarda bir şeyi
isteyerek yaparlar ama tercih etmezler. Tercih tesadüfi bir şekilde olmaz, aklımızı
kullanarak bilinçli bir şekilde yaparız. Tercihimizin sonucu ne olursa olsun onun
sorumluluğu bize aittir. Erdemler insanlarda doğa vergisi bulunmaz biz elde
ederiz ve geliştiririz. Erdemlerimizin sonu her zaman olumlu olmayabilir bazen
olumsuz sonuçlarda olabilir. Cesur birisinin savaşta hayatını kaybetmesi gibi.
Hazlarda da insan orta yollu olmalıdır. Bedensel hazlarda dikkatli olmalıdır
aşırıya kaçmamalıdır.
 4. Kitap
Cömertliği vermekte orta yollu davranmak olarak anlatmıştır. Bu erdemin
uç noktalarının ise savurganlık ve cimrilik olduğunu belirtmiştir. Para konusunda
en uyumlu insanın cömert kişi olduğunu belirtmiştir. Ancak Aristoteles
muhteşemliği cömertlikten ayırmıştır çünkü muhteşem kişinin yaptıkları
cömertliği aşan şeylerdir. Aşırılığa düşen insanlar ise riyakar kişilerdir.

5. Kitap
Bu bölümde Aristoteles adalet kavramına değiniş ve onu tanımlarken
adaletsizlik durumuyla birlikte anlatmıştır. Adaletli kişi yasalara uygun davranan
kişidir. Adalet tüm erdemleri içinde taşıyan bir erdemdir. Aristoteles adaleti
sağlarken değerin toplanıp ortalamasının alınması görüşünü benimsemiştir.
Parayı toplumu bir arada tutan bir eşitleme aracı olarak görmüştür. Hakimler
adaleti sağlayan aracılardır. Aristoteles adaleti sağlamak için her şeyin mutlak
olarak eşit olmasına da karşıdır çünkü bu durumda da bir adaletsizlik oluşur. Yasa
dışı olan herhangi bir işi kişi başkasına uygulayamayacağı gibi başkasına da
uygulayamaz. Paylaştırıcı ve düzeltici olmak üzere iki adaletten bahseder.
Paylaştırıcı adalette mevzu bir şeyi kişiler arasında ölçülü şekilde dağıtmaktır.

6. Kitap
Düşünce erdemlerini içeren bölümdür. Akıl sahibi varlıkları ikiye
ayırmıştır. Bu ayrım sayesinde ilkelere farklı şekillerde bakabiliriz. Ruhun
eylemlerinin doğru şekilde olması için üç nokta önemlidir. Bunlar duyum, istek
ve akıldır. Eylem ve düşüncenin doğru şekilde olması için doğru istekle olması
lazımdır. Pratik olmadan düşünceyle harekete geçilmez. Ahlaki bir eylem için
özgür irade çok önemlidir.

7. Kitap
İyi, kötü gibi hazlardan, iradesine güç yetirememe gibi durumlardan söz
edilir. Vahşi olma, kendimizi kontrol edememe, kötülük yapma uzak durmamız
gereken alışkanlıklardandır. Ölçülü insanlar bu durumlarda dengeli olan
insanlardır. Yine aklına uygun yaşayan insan kendisine hakim olabilir.

8. ve 9. Kitap

Bu bölümün konusu dostluk üzerinedir. Farklı yaştaki ve gruptaki

insanların dostlukları üzerinden konuyu açıklar. Erdemli insanların dostluklarının
muhteşem olduğunu söyler. Gençlerin kurmuş olduğu dostluğun ise haz temelli
olduğunu hazın azalmasıyla veya zamanın geçmesiyle sona erdiğini söyler.
Yaşlıların dostlukları ise çıkar üzerine kuruludur.2 Bu duruma göre gençlerin
dostluğu bundan iyidir. İyi bir dost olmak için beraber vakit geçirmek önemlidir.
Dostlukta en önemli olan eşitliktir. Bu da erdemli insanlar arasında olur. Dost
kişiler karşısındaki kişiyi sevmelidirler. Dostluk bir ilişki içinde var olur ve
gelişir.

10. Kitap

Haz ve acı bizim eylemlerimizi belirleyen şeylerdir. Yaşam boyu devam

ettiği için erdemli olmayı belirlemede çok önemlidirler. Erdemli kişinin yapması
gereken gerekli şeyleri yapmak, gerekmeyen şeylerden kaçınmaktır. Her
duyumuz için ve düşüncemiz için bir haz vardır. Etkinliğin tamamlanmasıyla haz
oluşur. Hazlar etkinliklerle tamamlanır ve insan etkinlik yaptıkça haz alır. Hazlar
mutlulukla birlikte olmalıdır. İnsanı yapılması gerekeni yapmak, uzak durulması
gerekenden uzak durmak konusunda eğitmemiz gereklidir. Bu konu yasalarla
yapılmalıdır. Eğitim konusu yasalarla belirlenmelidir.

Kısaca kitapların özetini yaptıktan sonra asıl konumuz olan cömertlik

konusuna geçebiliriz.

CÖMERTLİK NEDİR?

Aristoteles cömertlik kavramını ifade ederken “eleutheriotes” kelimesini

kullanmıştır.3 Bu kelimenin kökenine baktığımız zaman ise Yunan Panteonun en
üstünde yer alan tanrı ve tanrıçaların başı Zeus’un bir lakabı olarak kullanıldığını
görürüz. Bu kelime Zeus için bir sıfat niteliğinde kullanılmıştır.4 Kelimenin diğer
anlamları şu şekildedir. Antik yunanda Dionysos için kullanılmıştır ve kurtarıcı
manasına gelmektedir. Kelimenin liberal anlamında kullanımı da vardır. Ancak
asıl kullanım amacı eli açıklığı ifade etmek içindir. Eli açık kişiler için bu kelime
kullanılmaktadır. Bu kelimenin Türkçede ki kullanımına ve kökenine bakmakta
da fayda vardır.
Bu kelime Türkçeye Farsçadaki “cevan-merd” kelimelerinden türetilerek
geçmiştir. İslam literatüründe ise cömertliği ifade etmek için daha çok “cud”,
“seha” ve “sehavet” kavramları kullanılmıştır.5 Bu kelimelerin anlamlarını
açıklamakta fayda vardır.

2
Necati Subaşı, Friendship in the Nicomachean Ethıchs
3
Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, Birinci Kitap, 1099a b.20
4
Wikipedia English, Eleutheriotes Maddesi
5
Mustafa Çağrıcı, TDV İslam Ansiklopedisi, Cömertlik Maddesi
 Sehavet(seha)

Bu kelimenin sözlükteki anlamı şudur: “ocağın, içinde kolaylıkla ateş

yakılacak şekilde geniş tutulması ve yanmakta olan ateşin alev ve dumanının
kolayca yükselmesine imkân hazırlanması” anlamını ihtiva eder.6 Gönül
zenginliğini ve genişliğini ifade etmek içinde bu kelime kullanılmıştır.

Cud

Bu kelimede sehavet ile eş anlamlıdır. “Cömertlik yapma” manasındaki

cevdet veya cevd kelimesinden türeyen bir kelimedir. Bir şeyin “yeni, iyi ve
sağlam olması”, gibi manalara gelir.7

Bu kelimeler dışında Kuranı Kerimde cömertliği ifade ederken nifak, îsâr,

itâ, itâm, ihsan, ikram, bezl gibi kelime köklerinden türemiş kelimeler
kullanılmıştır. Hadislerde de yukarıdaki kelimelerin kullanımı yer almaktadır.
Aristoteles cömertlik erdemini karakter erdemleri içerisinde
değerlendirmiştir. Karakter erdemlerinin özelliği insanda alışkanlıkla oluşup,
alışkanlıkla gelişmesidir. Aristoteles’in sistemindeki ölçüt orta yola göre hareket
etmektir. Para alışverişinin orta yoluna göre hareket edersek cömert bir kişi
oluruz. Erdemlerin uç noktalarının olumsuz olduğunu söyleyen Aristoteles bu
erdemin aşırılığının savurganlığa sebep olacağını eksikliğinin ise bizi cimri bir
kişiye dönüştüreceğini söylemiştir. Ancak Aristoteles bu erdemin zıttı olarak
savurganlığı değil cimriliği örnek vermiştir.8 Onun cimriliği seçmesinin sebebi
toplumda daha köklü bir şekilde yer alması ve daha büyük kötülüklere sebep
olmasıdır.
Erdemleri yüzünden en çok övülen kişiler cömert kişilerdir.9 Çünkü onlar
verme konusunda üstündürler mala düşkün değildirler ihtiyacı olanlara verirler.
Bu tutumları yüzünden toplum tarafından çok sevgi görürler. Erdemli kişi sahip
olduğu şeyi iyi yönde kullanandır. Paraya sahip olup da onu iyi şekilde kullanan
kişiler cömert olurlar. Paraya sahip olup bunu gerekmediği yere fazlaca veren
veya gerekmeyen yerden alanlar ise bol bol verseler dahi cömert sayılmazlar.
Cömertlik kişinin servetine göre değişen bir durumdur. Çok vermemiz bir şey
ifade etmez önemli olan servetimize göre ne kadar verdiğimizdir. Bu yüzden bir
kişi az miktarda verse bile eğer onun serveti miktarınca yüksek bir oransa o kişi

6
Lisanü’l Arab, “shv” maddesi
7
Lisanü’l Arab, “cvd” maddesi
8
Aristoteles, Nikomakhos’a Etik, Dördüncü Kitap 1121b b.15
9
Kemal Batak, Aristoteles’te En Yüksek Entelektüel Erdem, s.20
cömert bir insandır. Cömertlik erdemine sahip olan insan uygun kişiye uygun
zamanda uygun miktarda verir. Dengeyi tutturmak çok önemlidir uçlardan uzak
durmamız gereklidir. Bu eylemi yaptıktan sonra hoşnutsuz olmamalıdır yoksa
cömert olmaz. Cömert insanlar kolay kolay zengin olamazlar çünkü onlar malı
gözetmezler bu da cömert kişinin özellikleri arasında yer alır. Bazen verirken
aşırıya kaçabilirler ancak bu onların erdemini yok etmez. Yani erdemli bir kişi
yaparken en iyiye ulaşma çabasıyla cömertlikte bulunmalıdır. Cömert insan iki uç
durumu tartar ve bunların ortasında yer alır.10

CÖMERTLİĞİN ŞARTLARI

A) Cömert insan verme eylemini gerçekleştirdikten sonra üzüntü veya

hoşnutsuzluk duymamalıdır. Eğer böyle bir durum söz konusu olursa cömert
sayılmaz çünkü mala değer vermiştir.
B) Dengeli bir tutum izlemelidir. Uç noktalardan uzak durması gerekir.
Aşırıya veya eksikliğe kaçmamalıdır.
C) Uygun zamanı ve uygun kişiyi iyi belirlemelidir. Yoksa erdemini boş
yere kullanmış olur.
D) Gerekmeyen yerlere vermemelidir, gerekmeyen yerden de almamalıdır.
Ona düşen gereken yere vermektir.

CÖMERTLİK İLE MUHTEŞEMLİĞİN FARKI

Para konusundaki tutumlardan bir tanesi de ihtişamdır. Cömertlik konusu

bütün para konuların içine alırken muhteşemlik büyük miktardaki harcamalarla
alakalıdır. Yani her muhteşem insan aynı zamanda cömerttir fakat her cömert kişi
muhteşem değildir. Cömertlikte harcanan para miktarı ve ortaya çıkan sonuç
cömertliğe göre daha büyüktür. Muhteşem kişinin yaptığı harcamalar herkes
tarafından yapılamayacak büyüklüktedir. Muhteşem kişilerin yaptığı harcamalar
kendisine onur kazandırır. Ayrıca muhteşem olabilmek için önemli miktarda
servete sahip olmamız gereklidir.

10
Şerif Fatih Akka, Aristoteles’te İnsan Kavramı, s.139
 İSLAM DÜNYASINDA CÖMERTLİK ANLAYIŞI

Cömertlik anlayışı İslamiyet öncesi cahiliye döneminde çok önem verilen

konulardan bir tanesidir. Cahiliye toplumu cömertliğe çok önem veriyordu.
Araplar arasında bazı kişiler cömertliği ile ün salmışlardı. Cömert insanları tasvir
etmek için kuşları doyuran, köpekleri besleyen gibi sözler kullanırlardı. Ancak bu
insanların cömertlik duyguları erdemli davranıştan uzak, gösteriş için, şan şöhret
için yapılmaktaydı. Övünme duygularıyla kabilelerini öne çıkarmak için bu
davranışlarda bulunuyorlardı.
İslam dini insanlara tenzil olduktan sonra cömertliğe de farklı anlamlar
yükledi. Onu gösterişten uzak, çıkar için olmayacak şekilde düzenli. Cömertlik en
önemli faziletler arasında kabul edildi.11 İslam düşüncesinde cömertlik bencil
çıkarlar için yapılan bir iş olmaktan çıkarılmış, Allah rızası kazanmak için yapılan
bir eylem haline gelmiştir. Kuranı Kerimde de bu konuya değinilmiş ve malını
harcamanın gösteriş için değil Allah rızasını kazanmak için yapılması gerektiğini
vurgulamıştır.12 Ayrıca cömertlik erdemi Allah’ın sıfatları arasında da
zikredilmiştir. İslam ahlakçıları bu konuya özen bir önem vermiştir çünkü bu
erdem peygamberlerin özellikleri arasında da geçmektedir. İki aşırılığın
ortasındaki fazilet olarak kabul etmişlerdir. Kuranı kerimde insanların uç
noktalardan uzak durup ölçülü harcama yapmaları söylenmiştir.13 Cömertlik
sadece insanlara yardım etmemekle kalmamalı severek yapılmalıdır.

SONUÇ

Aristoteles erdemleri iki kategoriye ayırmıştır. Cömertlik erdemi de para

konusunda ortaya göre hareket etmektir. Bir işin erdemli sayılması için hoşlanarak
yapılmalıdır. Hoşnutsuzluk çıkaran bir verme durumunda insan cömert sayılmaz.
Cömert kişi uygun kişiye uygun miktarda vermelidir. Aynı durum İslam
anlayışında da geçerlidir. Gösteriş için bir şeyler yapılmamalıdır. Erdemli kişinin
amacı en yüce iyiye ulaşmaktır. En yüce iyide mutluluktur. Erdemli kişi
eylemlerini aklını kullanarak tercih eden kişidir. İstemekle tercih etmek farklı
şeylerdir. Ruhun akli yönüyle tercihlerde bulunuruz. Erdemli kişi eylemlerinin
sorumluluğunu her durumda üstlenir. Riyadan kaçınarak verme işini yapması
gereklidir.

11
Hatice Toksöz, Farabi Düşüncesinde İlahi Cömertlik ve Adalet, s.83
12
Bakara2/264, Maide 5/2
13
Araf 7/31, İsra 17/29, Furkan 25/67
 KAYNAKÇA

Aristoteles, Nikomakhos’a Etik çev. Robert Kosanke

Batak, Kemal, Aristoteles’te En Yüksek Erdem

Öksüzoğlu, Şerife, Aristoteles ve Mevlana Düşüncesinde Mutluluk Erdemi

Subaşı, Necati, Friendship in the Nicomachean Ethics

Toksöz, Hatice, Farabi Düşüncesinde İlahi Cömertlik ve Adalet

Akka, Şerif Fatih, Aristoteles’te İnsan Kavramı

Çağrıcı, Mustafa, İslam Ansiklopedisi Cömertlik Maddesi

İbn Manzur, Lisanul Arab

Wikipedia English, Eleutheriotes Maddesi