İMO İstanbul Karaköy Şb.

– 02 Aralık 2017

Sığ Temellerin Tasarımı ve

Oturmaların Hesabı

Doç. Dr. Sadık Öztoprak

İstanbul Üniversitesi - İnşaat Mühendisliği Bölümü
oztoprak@istanbul.edu.tr ; sadikoztoprak@gmail.com
Tel: 0533 489 0916

Ders İçeriği – Konu Başlıkları

1. Zemin Arazi Deneyleri
2. Temel Tipleri. Temel Sisteminin Seçimi ve Taşıma Gücü Teorileri
3. Taşıma Gücünün Farklı Yaklaşımlarla Hesap Edilmesi
4. Tabakalı Zeminlerde, Eksantrik Yüklü Temellerde ve Şevlerde Taşıma Gücü
5. Deprem Durumunda Taşıma Gücü
6. Temellerde Gerilme Dağılımı ve Oturma Hesapları (Ani, Konsolidasyon)
7. Taşıma Gücünün Arazi Deneyleri ile Belirlenmesi : CPT, SPT, Plaka Yükleme
ve Presyometre ile Taşıma Gücü Hesabı
8. EUROCODE 7 : Servis Yüklerine ve Oturma Kriterlerine Göre Temel Tasarımı
9. Temellerde Yatak Katsayısının Belirlenmesi
10. Dolgular (Tipleri, Malzeme Seçimi ve Sıkıştırma, Karşılaşılan Problemler,
Tasarım Kriterleri)
11. Dolguların Stabilitesi, Kademeli Dolgu İnşaatı, Tasarım Parametrelerinin 2
Seçimi, Efektif Gerilme Analizi, Toplam Gerilme Analizi
12. Temel ve Dolgu Altındaki Zeminlerin İyileştirilmesi

1
Zemin Arazi Deneyleri

Mayne et al. (2009)

Zemin Arazi Deneyleri

Zemin İncelemesi

Sondaj Arazi Deneyleri

Numune Alma

SPT
Örselenmiş
Numune
CPT

Örselenmemiş Pressyometre
Numune
Arazi Vane

Karot Plaka Yükleme

Numune 4
Jeofizik Yönt.

2
Zemin Arazi Deneyleri
Teknolojik gelişmeler ile birlikte arazi deneylerinin sahada
uygulanması iki türlü olabilmektedir ;
Geleneksel Yöntemler ve Modern
Numune Alma Yöntemler

5
Geçmişte Günümüzde
Mayne et al. (2009)

Zemin Arazi Deneyleri

Ölçülen parametreler

KUM

6
KİL
Mayne et al. (2009)

3
Zemin Arazi Deneyleri
Arazi deneylerinin istenen parametreler için uygunluğu şu şekilde
özetlenebilir; Lunne, Robertson & Powell 1997

Zemin Arazi Deneyleri

Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik
?Zemin Zemin Grubu Sınıfı
Stand. Relatif Serbest basınç Kayma dalgası
Grubu Penetr. (N) Sıkılık (%) direnci (kPa) hızı (m/s)
1-Masif volkanik kayaçlar ve ayrışmış sağlam
metamorfik kayaçlar ,sert çimentolu tortul
(A) kayaçlar .................... ----- ------ >1000 >1000
2-Çok sıkı kum, çakıl.......... >50 85–100 ------ >700
3-Sert kil ve siltli, kil........... >32 ------ >400 >700
1-Tüf ve Aglomera gibi gevşek volkanik
kayaçlar, süreksizlik düzlemleri bulunan
(B) ayrışmış çimentolu tortul kayaçlar ......... ----- ------ 500–1000 700–1000
2-Sıkı kum, çakıl.......... 30-50 65–85 ------ 400–700
3-Çok Katı kil ve siltli, kil .... 16-32 ------ 200–400 300–700
1-Yumuşak süreksizlik düzlemleri bulunan
çok ayrışmış metamorfik kayaçlar, çimentolu
(C) tortul kayaçlar .... ----- ------ <500 400–700
2-Orta sıkı kum, çakıl.......... 10-30 35–65 ------ 200–400
3-Katı kil ve siltli, kil........... 8-16 ------ 100–200 200–300
1-Yer altı su seviyesinin yüksek olduğu 8
yumuşak, kalın alüvyon tabakaları............... ----- ------ ------ <200
(D)
2-Gevşek kum.......... <10 <35 ------ <200
3- Yumuşak kil ve siltli, kil... <8 ------ <100 <200

4
 Zemin Arazi Deneyleri
SPT

 Dinamik deneydir. Kumlar için daha uygundur.

 63.5 kg ağırlığındaki bir tokmağın; 76 cm. yükseklikten

serbest düşürülmesi ile numune alıcının zemine toplam
45 cm. sokulması ile yapılan bir deneydir.

 Her 15 cm. penetrasyon için gerekli darbe sayısı belirlenir.

 İlk 15 cm. ‘lik giriş deney yapılan seviyede örselenmiş

zemin tabakasına ait olduğundan dikkate alınmaz.

 Son 30 cm. ‘lik giriş için gerekli toplam vuruş sayısı, SPT-N
olarak belirlenir.
9
9

Zemin Arazi Deneyleri

SPT
Makara
Makara

25 mm.’lik halat

Halka Tokmak
(63.5 kg)

Kılavuz Çubuğu
76 cm
Çakma Başlığı
Tij Giriş N
(cm) (adet)
15 6
15 9 10
SPT-N = 23
15 14 10

5
Zemin Arazi Deneyleri
SPT
N1,60= CE x CR x CS x CB x CN x SPT-N Düzeltilmiş SPT değeri

CE =
CR =

CS =
CB =
CN = Jeolojik yük düzeltmesi
CE

CE

CE

11
11

Zemin Arazi Deneyleri

SPT
CR
CR

CS
CS

CB
CB 12

6
Zemin Arazi Deneyleri
SPT
CN Jeolojik yük düzeltmesi

 Özellikle kohezyonsuz zeminlerde gerilme-şekil değiştirme davranışına etki eden faktör

düşey efektif gerilmedir. Bu tip zeminlerin penetrasyon direnci çevre basıncına bağlıdır.
Aynı zeminde daha derinde yapılan SPT daha büyük N değeri verir.

 Farklı derinliklerde elde edilen N değerlerini karşılaştırmak için, düşey efektif gerilme (sv’)
genelde 100 kPa ( 1 kg/cm2) değerine göre normalize edilir.

Referans Düzeltme Faktörü, CN Zemin Tipi sv’

𝐶𝑁 = 2/(1 + 0.01 ∗ 𝜎𝑣 ’) Orta-sıkı, ince kumlar

𝐶𝑁 = 3/(2 + 0.01 ∗ 𝜎𝑣 ’) Normal konsolide sıkı kaba kumlar

Skempton (1986) kPa

𝐶𝑁 = 1.7/(0.7 + 0.01 ∗ 𝜎𝑣 ’) Aşırı konsolide ince kumlar

Liao ve Whitman (1986) 𝐶𝑁 = (1/0.01 ∗ 𝜎𝑣 ’)0.5 Tüm Zeminler kPa

Seed (1976) Tüm Zeminler kPa

𝐶𝑁 = 1 − 1.25 ∗ log(0.01 ∗ 𝜎𝑣 ’)

Peck ve diğ. (1974)

𝐶𝑁 = 0.77 ∗ log(2000/𝜎𝑣 ’)
Tüm Zeminler kPa 13
Teng( 1962) Tüm Zeminler kPa
𝐶𝑁 = 50/(10 + 0.15 ∗ 𝜎𝑣 ’)

Zemin Arazi Deneyleri

SPT
ÖRNEK: 11 m. derinlikte sıkı kum zeminde halka tokmakve kılıflı alıcı ile yapılan deneyde
N=23 elde edilmiştir. Kum zeminin bha. = 1.92 t/m3, sondaj çapı 20 cm. ve tij boyu 5 m.’dir.
Ayrıca arazide YASS olmadığı ve Er = % 55 kabul edilmektedir. Buna göre N1,60 değeri kaçtır ?

ÇÖZÜM:

𝐸𝑟 55
 𝐶𝐸 = = = 0.917
𝐸𝑟𝑏 60

 𝐶𝑅 = 0.85 ( Tij boyu 5 m., sf. 13)

 𝐶𝑆 = 0.80 ( Astarlı, sıkı kum tabaka, sf.13)

N1,60= CE x CR x CS x CB x CN x SPT-N
N1,60= 0.917 x 0.85 x 0.80 x 1.15 x 0.69 x 23
 𝐶𝐵 = 1.15 ( Delik çapı = 200 mm. , sf.13)

 𝐶𝑁 = ? N1,60= 11
𝜎𝑣 ′ = 11*19.2=211.2 kPa
𝐶𝑁 = (1/0.01 ∗ 𝜎𝑣 ’)0.5 [kPa]
𝐶𝑁 = 0.69 14

7
Zemin Arazi Deneyleri
SPT

  18   16  N 55 Kumlu zeminler için

Kulhawy and Mayne (1990)

sz: kPa ; pa : Atmosferik basınç (100 kPa)

Cubrinovski & Ishiara (1999)

sz: kPa ; D50: mm

Drenajsız kayma muk., Su (kN/m2)

Stroud (1974) Sivrikaya & Toğrol (2002)
Ip <20 (6-7)N 6.82N60
20<Ip<30 (4-5)N 4.93N60
Ip>30 4.2N 6.18N60
15
Terzaghi and Peck (1967)

Hara et al. (1974)

Zemin Arazi Deneyleri

SPT
Kulhawy and Mayne (1990)

Hacimsel sıkışma katsayısı; Stroud (1976)

1 f=0.42-0.76
𝑀𝑣 =
𝑁𝑥𝑓 arasındadır.

Genelde 0.42 alınır. f

mv = m2/MN
16

Plastisite Indisi, PI (%)

8
Zemin Arazi Deneyleri
SPT
Killer Kumlar
SPT Su SPT ID 
Kıvam Sıkılık
N (kN/m2) N (%) ()
Çok
0-2 <12.5 Çok
yumuşak 0-4 0-15 <28
gevşek
2-4 Yumuşak 12.5-25
4-10 Gevşek 15-35 28-30
4-8 Orta katı 25-50
10-30 Orta sıkı 35-65 30-36
8-15 Katı 50-100

30-50 Sıkı 65-85 36-41

15-30 Çok katı 100-200

>30 Sert >200 >50 Çok sıkı 85-100 >41

17

Terzaghi (1943)

Zemin Arazi Deneyleri

CPT, SCPTu
 Yatayla 60° açı yapan ve 10 cm2 kesit
alana sahip konik başlığın sabit bir hızla
zemine batırılmasıdır.

 Vbatma = 10-20 mm/sn arasındadır.

 Özellikle yumuşak kil, siltli kil ile gevşek ve

orta sıkı kum zeminlerde uygundur. Çakıl
ve sert zeminlerde tercih edilmemelidir.

 Bu deney ile uç direnci (qc); çevre

sürtünmesi (qs) ve boşluk suyu basıncı (u)
ölçülmektedir. Ayrıca özel bir apart ile
cihaz sismik alıcı haline (SCPT) çevrilebilir
ve zeminin kayma dalgası hızı (Vs) Mekanik CPT 18
ölçülebilir. (Numune
Alıcılı), (CPT)

9
Zemin Arazi Deneyleri
CPT, SCPTu

19
Piezometre Sismik
(CPTu) Piezometre(SCPTu)

Zemin Arazi Deneyleri

CPT, SCPTu

20

10
Zemin Arazi Deneyleri
CPT, SCPTu
Sismik Piezometre, SCPTu
Sürtünme Direnci, Boşluk Suyu basıncı, Kayma Dalgası
Uç Direnci, qc, (MPa) qs, (kPa) Zaman, t50 (san) HızıVs, (m/s)
u, (MPa)

21

Zemin Arazi Deneyleri

CPT
Deney Sonuçlarının kullanımı (Zemin Sınıflandırması)

Robertson et al. (1986)

1. Hassas İnce daneli zeminler

2. Organik
3. Killer
Uç Direnci qc (bar)

4. Siltli kil-kil
5. Killi silt-siltli kil
6. Kumlu silt-killi silt
7. Siltli kum-kumlu silt
8. Kum-Siltli kum
9. Kum
10. Çakıllı kum-kum
11. Çok katı ince daneli zemin
12. Kum-killi kum
Sürtünme Oranı (%) 22

11
Zemin Arazi Deneyleri Q = Net uç Direnci/Efektif Gerilme

CPT - CPTu Bq = Boşluk suyu Basıncı değişimi/Net uç Direnci

F= (100*Sürtünme Direnci) /Net uç Direnci
Malzeme indeksi, Ic

CPT

CPTu

23

Zemin Arazi Deneyleri

CPT
CPT korelasyonları

Temiz kumlar (Mayne 2006)

qc  po (Nk konik uç faktörüdür ve 15.7 olarak seçilebilir)

Killer için S u  cu 
Nk (po = jeolojik gerilmedir ve kPa olarak kulanılmalıdır)

Kumlu silt için   26.6   q c (qc MPa olarak kullanılmalı)

Kum için   29.0   q c (qc MPa olarak kullanılmalı)

Kulhawy and Mayne (1990)

24

Schmertmann (1970)

12
Zemin Arazi Deneyleri
CPT
CPT korelasyonları (Devam)

Relatif Sıkılık, Dr , (%)

Lancelotta, (1983)
DR (%)
qc, sv [t/m2]

Ön konsolidasyon Basıncı, Pc , (MPa)

Killer için; Mayne ve Kemper, (1988)
𝑃𝑐 = 0.243 ∗ 𝑞𝑐 0.96 ; qc, Pc [MPa]

Sıkışma Modülü, M
1 Mayne ve Kulhawy, (1990)
𝑀= = 8.25 ∗ (𝑞𝑇 − 𝜎𝑣 )
𝑚𝑣
25

Zemin Arazi Deneyleri

CPT

CPT korelasyonları (Devam)

Kayma Dalgası Hızı, Vs , (m/s)

Araştırmacı Zemin Tipi Formül, Vs (m/s)

Sykora ve Stokoe (1983) Kum 1.7*qc+134
Sykora ve Stokoe (1983) Kum 109.7*qc0.29

Lo Presti ve Lai (1989) Kum 277*qc0.29*sv0.27

Mayne ve Rix (1995) Kil 1.75*qc0.627

26

13
Zemin Arazi Deneyleri
Presyometre
4500
Kendinden delmeli presyometre (SBP)
4000

3500

Cavity pressure, p (kPa)

3000

2500

2000

1500

1000

500

0
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0
Cavity strain, e (%)

27

Zemin Arazi Deneyleri

Presyometre (Menard Tipi)

 Arazide yapılan deneyler ile zemine ait

mukavemet parametreleri ve indeks
özelliklerinin belirlenmesinin yanında
gerilme-deformasyon davranışının incelen-
mesi de son derece önemlidir.
 Presyometre ile zemine ait yatay
doğrultuda gerilme-deformasyon eğrisi
elde edilebilir. 1956 yılında Fransız Louis
Menard tarafından geliştirilmiştir.
 Ayrıca sıkışabilirlik ve kayma direnicinin
yerinde ölçümüne olanak sağlar.

Zemin içinde açılmış sondaj çukuruna, alt ve üstünde koruma başlığı olan elastik
membran istenilen derinliğe bırakılır. Pnömatik bir kaynak yardımı ile membrana
radyal olarak uniform basınç verilir. Membranın hacim değişimi ve uygulanan 28
gerilmeden zemin özellikleri belirlenir.

14
Zemin Arazi Deneyleri Önceden delmeli presyometre (PBP)
Presyometre (Menard Tipi)

29

Zemin Arazi Deneyleri

Presyometre

sOH= Yanal toplam gerilme

30
Baguelin et al. (1978)

15
Zemin Arazi Deneyleri
Plaka Yükleme Deneyi

 Arazide gerilme-deformasyon özelliklerini belirlemeye yardımcı bir

deneydir.

 Dairesel veya kare şeklindeki bir plaka yüklenerek zeminde meydana

gelen oturmalar gözlenir.

 Bu deneyin uygulanabilmesi için dane çapının palaka çapının 1/10’ndan

küçük olması gerekir.

 Deneyde yüklenen plaka boyutları ile gerçek temel boyutları arasındaki

oran çok büyük olduğundan, elde edilen parametrelerin kullanımında
dikkatli olmak gerekir.

 Deney sonucunda zemine ait Taşıma gücü, Yatak Katsayısı ve Elastisite 31

Modülü gibi özellikler belirlenebilir

Zemin Arazi Deneyleri

Plaka Yükleme Deneyi
Zemin Emniyet Gerilmesi
Deney sonucu elde edilen gerilme-deformasyon eğrisinden zemin
emniyet gerilmesi şu şekilde tayin edilebilir ;
1. Eğride 10 mm. deformasyona kadar herhangi bir kırık yoksa;
10 mm. oturmaya karşı gelen gerilme güvenik sayısına
bölünerek
(Gs = 2) zemin emniyet gerilmesi elde edilir.
2. Eğride 10 mm. deformasyona gelmeden bir kırılma noktası
gözleniyorsa bu oturma seviyesine karşı gelen gerilme güvenik
sayısına bölünerek(Gs = 2) zemin emniyet gerilmesi elde edilir.

Elastisite Modülü

Δ𝑃 ΔP :Gerilme-Deformasyon eğrisinde iki nokta arası basınç farkı

𝐸 = 0.75 ∗ 𝐷 ∗ ( ) ΔS :Gerilme-Deformasyon eğrisinde iki nokta arası oturma farkı
Δ𝑆
D : Plaka genişliği (cm)

𝜋𝑞(1 − 𝜇 2 ) D : Plaka genişliği

𝐸= q : Plaka üzerindeki gerilme
4∗𝛿 32
μ : Poisson oranı
δ : Plakanın oturma miktarı

16
Zemin Arazi Deneyleri
Plaka Yükleme Deneyi
Zemin Emniyet Gerilmesi ve Temel
Oturması

𝑏𝑝𝑙𝑎𝑘𝑎
𝒃𝒑 𝑩𝒕 q em zemin = 𝑞𝑒𝑚(𝑝𝑙𝑎𝑘𝑎) ∗
𝐵𝑡𝑒𝑚𝑒𝑙

Yatak Katsayısı

𝐸
𝑘=
𝐵 ∗ (1 − 𝜇 2 )
Vesic (1961)

E : Elasitiste Modülü
B : Plaka çapı veya genişliği 33
μ : Poisson oranı

(Teodoru 2009)

Zemin Arazi Deneyleri

Jeofizik Deneyler

Sismik Deneyler
1. MASW (Multi channel Analysis of Surface Waves)
2. PS-logging (Suspension logging for P & S waves)
3. Karşıt kuyu sismiği (Crosshole seismic)
4. Aşağı kuyu sismiği (Downhole seismic)

Manyetik alan deneyi

(Georadar)

Rezistivite Deneyi

34

17
Zemin Arazi Deneyleri
Jeofizik Deneyler
Sismik Deneyler ile bulunan zemin özellikleri

 Kayma Modülü G= (g/g)*Vs 2

 Sıkışma Modülü M = (g/g)*Vp 2

 Poisson Modülü μ = [0.5*(Vp /VS)2-1]/[(Vp /VS)2-1]

 Zemin Hakim Periyodu T0 = 4*H/ Vs

 Bulk Modülü B = (g/g)*(Vp 2- 4/3*VS2)

 Elastisite Modülü E = [2*(g/g)*Vs 2]*(1+ μ )

Vs ve Vp sırasıyla kayma ve basınç dalgası hızı, g yerçekimi ivmesi ve g zeminin 35

birim hacim ağırlığı, H tabaka kalınlığıdır.

Zemin Arazi Deneyleri

Jeofizik Deneyler Mayne (2001) ve Mayne et al. (2009)

Sondaj Kuyusu 58

Kireç Taşı

Siltli Kil

Kiltaşı
Hareket

Birim hacim ağırlığı 36

18
Zemin Arazi Deneyleri
Jeofizik Deneyler
Örnek : Zemin Hakim Periyodunun Hesaplanması

Kireç Taşı

Siltli Kil

Kiltaşı
Hareket

T0 = 4*H/ Vs
T0 = 0.509 s 37
T0 = 4*(H1/Vs1+ H2/Vs2)
T0 = 4*(32/450+ 32/570)

Temel tipleri

Temeller

Yüzeysel Temeller Derin Temeller

Tekil
.

Df < B ise yüzeysel temeldir

Şerit
.

Radye
.

38

19
Yüzeysel Temel tipleri

Tekil Temel

Radye Temel
39
Şerit Temel

Temel Sisteminin Seçimi

Emniyetli temel tasarımının yapılabilmesi için iki tür analiz yapılarak yeterli güvenlik
sayılarının elde edilmesi gerekir

1. Taşıma Gücü : Zeminin kayma göçmesine karşı

2. İzin verilebilir oturmalar

40

20
 Taşıma Gücü

Genel göçme
(Sağlam zemin
ve kayalarda)

Yerel göçme
(Ara
durumlarda)

Zımbalama
(Yumuşak 41
zeminlerde)

Yüzeysel Temellerde Taşıma Gücü

• Genellikle sadece kayma göçmesi analizi gereklidir.

• Yerel ve zımbalama göçmesi ise oturma analizi ile tahmin edilebilir.

• Yüzeysel temellerde taşıma gücüne göre göçme analizi yapılması

gerekli olsa da; bu tip temellerde oturma göçmeleri daha sık
gözlemlenmektedir. Bu nedenle pratikte, yüzeysel temellerin
oturma analizi daha önemlidir.

42

21
Taşıma Gücü Teorileri
Rankine Kamaları İle Hesap

43

Taşıma Gücü Teorileri

Rankine Kamaları İle Hesap

44

22
 Taşıma Gücü Teorileri
Prandtl Plastk Denge Teorisi

45

Taşıma Gücü Teorileri

Terzaghi’nin (1943 ) taşıma gücü teorisi;

𝑄𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 = 𝑞𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 ∗ B
1
𝑊 = ∗ 𝛾 ∗ 𝐵 2 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′
4
𝑐∗𝐵
𝐶 = 𝑐 ∗ 𝐶𝐵 =
2 ∗ 𝑐𝑜𝑠𝜙 ′
Düşey Denge Yazılırsa ;
1
𝑞𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 ∗ 𝐵 = 2 ∗ 𝑃𝑝 + 𝐶 ∗ 𝐵 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′ − ∗ 𝛾 ∗ 𝐵 2 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′
4
1
𝑞𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 ∗ 𝐵 = 2 ∗ (𝑃𝑝𝑐 +𝑃𝑝𝑞 + 𝑃𝑝𝛾 ) + 𝐶 ∗ 𝐵 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′ − ∗ 𝛾 ∗ 𝐵 2 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′
4
1
𝑞𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 ∗ 𝐵 = 2 ∗ 𝑃𝑝𝑐 + 𝑐 ∗ 𝐵 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′ + 2 ∗ 𝑃𝑝𝑞 + (2 ∗ 𝑃𝑝𝛾 − ∗ 𝛾 ∗ 𝐵 2 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′ )
4

′
46
2 ∗ 𝑃𝑝𝑐 + 𝑐 ∗ 𝐵 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 = 𝐵 ∗ 𝑐 ∗ 𝑁𝑐
2 ∗ 𝑃𝑝𝑞 = 3 ∗ 𝛾 ∗ 𝐷𝑓 ∗ 𝑁𝑞
1 1
2 ∗ 𝑃𝑝𝛾 − ∗ 𝛾 ∗ 𝐵 2 ∗ 𝑡𝑎𝑛𝜙 ′ = ∗ 𝛾 ∗ 𝐵 ∗ 𝑁𝛾
4 2

23
Taşıma Gücü Teorileri
Meyerhof (1963 ) taşıma gücü teorisi;

Düşey Denge Yazılırsa ;

Qu :Temele gelen yük 47

W : Aktif kamanın ağırlığı Üstteki denklemler birbirine
Ppv : JF ve FE düzlemlerine etkiyen eşitlenirse ;
pasif kuvvetin düşey bileşeni

Taşıma Gücü Teorileri

Terzaghi’nin teorisindeki kabuller

48

24
Taşıma Gücü Teorileri
Terzaghi’nin teorisindeki kabuller

• Konsolidasyon oturmaları meydana gelmez.

• Temel zemine göre çok büyük rijitliğe sahiptir.
• Temel alt kotundan yüzeye kadar olan zeminin kayma
mukavemeti sıfırdır; ancak temeli döndüren kuvvetlere karşı
bir sürşarj etkisi vardır.
• Temele üst yapıdan gelen yük düşey doğrultuda temel ağırlık
merkezine etkiyen basınç kuvvetidir.
• Temele etkiyen moment "0 " dır. 49

Taşıma gücünün değişik yaklaşımlarla hesaplanması

Terzaghi (1943)

Şekil Faktörü
şerit daire kare

50

25
Taşıma gücünün değişik yaklaşımlarla hesaplanması

Meyerhof (1963)

Düşey Yükleme
Eğimli Yükleme

51

Taşıma gücünün değişik yaklaşımlarla hesaplanması

Meyerhof (1963)
Faktör Formül 

Şekil

Derinlik

Eğim

52

26
Taşıma gücünün değişik yaklaşımlarla hesaplanması

Hansen
Hansen (1970)
(1970)
Vesic
(1973)
Vesic
(1975)

Vesic (1973, 1975)

53

Taşıma gücünün değişik yaklaşımlarla hesaplanması

Hansen Şekil Faktörü Derinlik Faktörü

(1970)
Vesic
(1973)
Vesic
(1975)

54

27
Yeraltı Su Seviyesinin Taşıma Gücüne Etkisi
Durum 1 Durum 2 Durum 3 Durum 4

𝜸𝟏

𝜸𝟐
Durum 1 g1 = g1'
𝟏
g2 = g2' 𝒒𝒖 = 𝒄 ∗ 𝑵𝒄 + 𝜸𝟏 ′ ∗ 𝑫𝒇 ∗ 𝑵𝒒 + ∗ 𝑩 ∗ 𝜸𝟐 ′ ∗ 𝑵𝜸
𝟐

Durum 2 g1 = g1
𝒒𝒖
g2 = g2' 𝟏
= 𝒄 ∗ 𝑵𝒄 + (𝜸𝟏 ∗ 𝑫𝒇 − 𝜸𝒘 ∗ 𝒉𝒘 ) ∗ 𝑵𝒒 + ∗ 𝑩 ∗ 𝜸𝟐 ′ ∗ 𝑵𝜸
𝟐
Durum 3 g = g
1 1 𝟏
g2 = g2' 𝒒𝒖 = 𝒄 ∗ 𝑵𝒄 + 𝜸𝟏 ∗ 𝑫𝒇 ∗ 𝑵𝒒 + ∗ 𝑩 ∗ 𝜸𝟐 ′ ∗ 𝑵𝜸
𝟐
55
Durum 4 g1 = g1 𝟏
g2 = g2 𝒒𝒖 = 𝒄 ∗ 𝑵𝒄 + 𝜸𝟏 ∗ 𝑫𝒇 ∗ 𝑵𝒒 + ∗ 𝑩 ∗ 𝜸𝟐 ∗ 𝑵𝜸
𝟐

Tabakalı zeminlerde taşıma gücü

• Tabakalı zeminlerde birim hacim ağırlık, kayma mukavemeti açısı ve

kohezyon gibi zemin parametreleri derinlik boyunca değişmektedir.
Yüzeydeki kayma göçmeleri birden fazla tabakada görülebilir.

• Yüzeyde gevşek veya yumşak çok kalın bir zemin ; altında sıkı veya sert
zemin şeklinde bir zemin profili mevcutsa . Göçme düzlemi tamamen
üstteki zayıf zemin içinde kalacaktır; Bu nedenle sınır taşıma gücü değeri
bu tabakaya göre belirlenmelidir.

• Eğer üstte bulunan zayıf zemin tabakanın kalınlığı temel genişliği (B)’nden
küçükse; üst tabakada zımbalama meydana gelecektir. Bununla birlikte
alt tabakadaki zeminde de kayma göçmesi görülecektir.

• Yüzeydeki tabaka kalınlığı oldukça büyükse; göçme mekanizması sadece

56
üst tabakada kayma göçmesi şeklinde olacaktır.

28
 Tabakalı zeminlerde taşıma gücü
Meyerhof and Hanna (1978) ,Meyerhof(1974)

57

Tabakalı zeminlerde taşıma gücü

Yüzeyde mukavemeti yüksek bir zeminin altında zayıf zemin bulunması
durmunda sınır taşıma gücü denklemi şu şekilde modifiye edilebilir :

Alttaki zayıf zeminin taşıma gücü;

Üst tabakadaki mukavemeti yüksek zeminin taşıma gücü;

𝒄𝒂 : 𝑨𝒅𝒆𝒛𝒚𝒐𝒏
𝑲s : Ü𝒔𝒕 𝒕𝒂𝒃𝒂𝒌𝒂𝒅𝒂𝒌ş 𝒛𝒆𝒎𝒊𝒏𝒊𝒏 𝒛𝚤𝒎𝒃𝒂𝒍𝒂𝒎𝒂 𝒌𝒂𝒕𝒔𝒂𝒚𝚤𝒔𝚤 58
𝑯 ∶ Ü𝒔𝒕𝒕𝒆𝒌𝒊 𝒛𝒆𝒎𝒊𝒏 𝒕𝒂𝒃𝒂𝒌𝒂𝒔𝚤𝒏𝚤𝒏 𝒌𝒂𝒍𝚤𝒏𝒍𝚤ğ𝚤 (Temel altından itibaren)
𝝓1 : Ü𝒔𝒕𝒕𝒆𝒌𝒊 𝒛𝒆𝒎𝒊𝒏𝒊𝒏 𝒌𝒂𝒚𝒎𝒂 𝒎𝒖𝒌𝒂𝒗𝒆𝒎𝒆𝒕𝒊 𝒂ç𝚤𝒔𝚤
𝝓2 : 𝑨𝒍𝒕𝒕𝒂𝒌𝒊 𝒛𝒆𝒎𝒊𝒏𝒊𝒏 𝒌𝒂𝒚𝒎𝒂 𝒎𝒖𝒌𝒂𝒗𝒆𝒎𝒆𝒕𝒊 𝒂ç𝚤𝒔𝚤

29
Tabakalı zeminlerde taşıma gücü
(Üstteki sağlam zemin)

(Alttaki zayıf zemin)

59

Meyerhof and Hanna (1978)

Şevlerdeki temellerde taşıma gücü

Meyerhof (1957)

𝑐 60
𝑁𝑠 =
𝛾∙𝐻

30
Şevlerdeki temellerde taşıma gücü

Meyerhof (1957)

61

Eksantrik yüklü temellerin taşıma gücü

Tek yönlü eksantrisite
Temeller; pratikte karşılaşılan birçok durumda, kolonlardan aktarılan eksenel yük
ile birlikte eğilme momentine maruz kalırlar. Bu durumda temel zemini altında,
bina yükünden dolayı oluşan gerilme dağılımı uniform olmamaktadır.

Faydalı temel
genişliği :

Faydalı temel
uzunluğu :

Eksantirik temellerde taşıma gücü:

62

31
Eksantrik yüklü temellerin taşıma gücü
Tek yönlü eksantrisite

63

Eksantrik yüklü temellerin taşıma gücü

Tek yönlü eksantrisite
a) Çekirdeğin b)Çekirdeğin c) Çekirdeğin
içinde üzerinde dışında

64

32
Eksantrik yüklü temellerin taşıma gücü
Tek yönlü eksantrisite
• Bu denklemlere göre, eksantirisite (e), B/6 olursa, qmin ‘0’
olur.

• e > B/6 ise qmin negatif olmalıdır, bunun anlamı zeminin

çekme gerilmesi alması demektir. Ancak zeminde çekme
gerilmesi olmaz. Bu durumda sadece zemin ile temel
arasındaki temas kaybolur.

• Eksantirik yüklü temeller, eksenel yüklü temellere göre aynı

şartlarda daha az yük taşırlar.

• Bu nedenle kolonları temel merkezine yerleştirerek; zeminde

üniform gerilme dağılışı sağlamak daha faydalıdır.
65

Eksantrik yüklü temellerin taşıma gücü

İki yönlü eksantrisite
• Temeller, tek yönde olduğu gibi aşağıdaki şekillerde verildiği gibi düşey yüke ek
olarak x ve y eksenlerinde Mx ve My momentlerine maruz kalabilir. Bu durumda
tek eksenli eksantiristede de olduğu gibi; x = eB ve y = eL uzunlukları ile eşdeğer
Q yüküne çevrilir.

66

33
Eksantrik yüklü temellerin taşıma gücü
İki yönlü eksantrisite
• İki yönde eksantrikliğe maruz bir dikdörtgen temelde; eksantirisitenin çekirdek
içinde kalması durumunda gerilmeler aşağıdaki gibi hesaplanır.

67

Deprem durumunda taşıma gücünün hesaplanması

Sismik taşıma gücü denklemi statik taşıma gücü denklemi ile aynıdır. Değişen
parametreler taşıma gücü katsayılarıdır (NcE, NqE, NgE)

K pE
N qE 
K aE

 
N cE  N qE  1  cot 

K 
Ng E  tan  AE   PE  1
 K AE 

Budhu ve Al-Karni (1993) 68

Richards ve d. (1993)

34
Deprem durumunda taşıma gücünün hesaplanması

 (1  tan 2 a ) 1  tan(   ) cot a   tan a 

 AE  a  tan 1   
 1  tan(   )(tan a  cot a ) 
 
cos 2 (   )
K aE  2
 sin(   ) sin(   ) 
cos  cos(   )  1  
 cos(   ) 
cos 2 (   )
K pE  2
 sin(   )sin(   ) 
cos  cos(   )  1  
 cos(   ) 

 = tan-1kh/(1-kv) ; a =  - 

Burada  kayma mukavemeti açısıdır.  = /2 olarak alınmaktadır. kh ve kv

sırasıyla temel hizasında oluşan yatay ve düşey deprem ivme katsayılarıdır.

kh = 0.4*Ao kv = 0.75*kh 69
Richards ve diğ (1993)

Gerilme Dağılışı
Statik durumda zeminde gerilme oluşumunun temel iki sebebi
vardır:
1. Zeminin kendi ağırlığı
2. Mühendislik yapılarının inşası

Zemin Yüzeyi

YASS

70

35
Gerilme Dağılışı
Boussinesq (1885) gerilme dağılımı ;

Noktasal Yük

71

Yüzeysel Temel tipleri

Rijit ve Esnek temeller altında gerilme dağılımı

Kohezyonlu zemin,esnek Kohezyonlu

temel zemin,Rijit temel

Kohezyonsuz zemin,esnek
temel Kohezyonsuz
zemin,Rijit temel

72

36
Gerilme Dağılışı
Boussinesq (1885) gerilme dağılımı ;

Dörtgensel Yük

𝜟𝝈 𝒗 = 𝒒 ∗ 𝑰𝒑

Fadum (1948) abakları için

Newmark (1935) denklemleri

73

Temellerin oturması
Ani oturma

Timoshenko and Goodier (1951)

Schmertmann(1951)

74

37
Temellerin oturması
Ani oturma
Schmertmann(1951)

75

Temellerin oturması
Konsolidasyon oturması

76

38
Taşıma gücünün SPT deneyi ile elde edilmesi
Meyerhof (1965)

qa = 25 mm’ye karşı gelmektedir.

𝑠
𝑞𝑎 (𝑠 𝑚𝑚) = 𝑞𝑎 (25 𝑚𝑚) ∙
25

Parry (1977)
Kohezyonsuz zeminler 77

Taşıma gücünün CPT deneyiyle elde edilmesi

78

39
Taşıma Gücünün PLAKA YÜKLEME deneyiyle
elde edilmesi

Kohezyonsuz zeminler Kohezyonlu zeminler

79

Taşıma gücünün PRESİYOMETRE deneyiyle

elde edilmesi
Briaud (2007)

80

40
Taşıma gücünün PRESİYOMETRE deneyiyle
elde edilmesi
Briaud (2007)

Dönüştürme
faktörü

Deneyden
81

Diğer faktörler

Taşıma gücünün PRESİYOMETRE deneyiyle

elde edilmesi
Briaud (2007)

Diğer Dönüştürme Deneyden

faktörler faktörü

82

41
Taşıma gücünün PRESİYOMETRE deneyiyle
elde edilmesi
ÖRNEK

83

EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

• Eurocode, Avrupa Standardizasyon Komitesi tarafından 57 parçadan
oluşturulan 10 temel başlık altında toplanmış standartlar grubudur.
• Belirsizliğin fazla olduğu geoteknik analizlerde tek bir güvenlik katsayısı
yerine; belirsizliklerin her birini denetlemek üzere bir katsayı önerir.
• Tasarım için iki farklı limit durum ULS ( Sınır Limit Durumu), SLS( Servis
Limit Durumu) mevcuttur.

ULS: Yapı ve insan güvenliği

 Denge Kaybı
 Aşırı Deformasyon
 Stabilite Kaybı

SLS: Yapı kullanılabilirliği ve

insanların konforu
 Dönme
 Sünme
84
 Çatlaklar Eurocode 7

Bond ve Harris,(2008)

42
EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı
• Eurocode 7’de analizin temelinde;

ULS için

SLS için

Dış Kuvvetlerin
Etkisi
Kısmi faktörler
85

EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

• Ed ‘nin hesabında Eurocode dış kuvvetlerin etkisi için çeşitli

yaklaşımlar önermiştir;
Kombinasyon 1
Tasarım
Yaklaşımı 1
Kombinasyon 2
Tasarım
Ed Yaklaşımı 2

Tasarım
Yaklaşımı 3

86

43
 EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı
• Her tasarım yaklaşımı ve kombinasyon için önerilen formüller ve
katsayılar ise;
Etki Malzeme Direnç
Özellikleri
A1 A2 M1 M2 R1 R2 R3

Elverişsiz γG 1.35 1.0

Sürekli Etkiler (G)
Elverişli γGfav 1.0 1.0
Elverişsiz γQ 1.5 1.3
Geçiçi Etkiler (Q)
Elverişli γQfav 0 0

Kayma Muk. Açısı tan(ϕ) γϕ 1.0 1.25

Efektif Kohezyon c' γc' 1.0 1.25

Drenajsız Dayanım cu γcu 1.0 1.4

Serbest Basınç Dayanımı qu γqu 1.0 1.4

Birim Hacim Ağırlığı γ 1.0 1.0
87
Kayma Mukavemeti Rh γRd 1.0 1.4 1.0
Taşıma Kapasitesi Rv γRe 1.0 1.1 1.0

EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

Tasarım Yaklaşımları ve Kombinasyonlar;

Tasarım Yaklaşımı I
-Kombinasyon I : A1+M1+R1
-Kombinasyon II : A2+M2+R1
(Burada boyutlama kombinasyon II ile yapılır; boyutların
kombinasyon I’e uygunluğu test edilir.)

Tasarım Yaklaşımı II: A1+M1+R2

Tasarım Yaklaşımı III: A1+M2+R3

A2+M2+R3
88

44
EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

Oturma kriteri

89

EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

Örnek: Eurocode 7 yaklaşımları ve Klasik taşıma gücü teorisi karşılaştırılması
Şekildeki temele ait
veriler şu şekildedir :
B= 3 m
L= 9 m
H = 0.75 m
Df = 1.5 m
N = 220 kN/m
e = 0.3 m
  35°
gzemin  19 kN/m3
gbeton 24 kN/m3

Çözüm: Tasarım yaklaşımı olarak Türkiye’de Tasarım Yaklaşımı 1- Kombinasyon -2

kullanıldığından; çözümde de bu yaklaşım takip edilecektir. (A2+M2+R1)

𝜸𝑮 = 𝟏. 𝟎𝟎
𝜸𝑸 = 𝟏. 𝟑𝟎
Kısmi faktörler 90
𝜸𝝓′ = 𝟏. 𝟑𝟎
𝜸𝑹𝒗 = 𝟏. 𝟎𝟎

45
EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı
Temel üstündeki zemin ağırlığı,
Temelin ağırlığı, Wtemel = 0.75 x 9 x 3 x 24 = 486 kN
Toplam, Ws + Wtemel

Tasarım Malzeme Faktörü,

Dizayn Etkileri,

Ölü yük, 𝑊𝑑 = 𝑊 ∗ 𝛾𝐺 = 870.8 x 1.00=870 kN

Kolon yükü, 𝑃𝑑 = 𝑃 ∗ 𝛾𝐺 = 220x9 x 1.00=1980 kN
𝐹𝑑 = 𝑊𝑑 + 𝑃𝑑 = 2850 kN

𝑃 ∗𝑒 1980∗0.3 𝐵
Eksantirisite, 𝑒 = 𝑃 𝑑+𝑊𝑝 = 2850
=0.208 m < 6
𝑑 𝑑 91
Faydalı Genişlik, B'=3.0- 2x0.208 = 2.58 m.
Faydalı Temel Alanı, A‘=2.58 x 9 = 23.2 m2

EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

Tasarım Direnci

92

46
EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

Sınır taşıma gücü

93

EUROCODE 7 ile Taşıma Gücü Hesabı

Terzaghi taşıma gücü formülü ile hesap;

qu  K1  c  N c  g  D f  N q  K 2  g  B  Ng

c=0
  35 ° Nc = 57.75 Nq= 41.44 Ng45.41
B = 3 m. L= 9 m.
𝐵
𝑘1 = 1 + 0.2 × = 1.07
𝐿
𝐵
𝑘2 = 0.5 − 0.1 × = 0.467
𝐿

𝒒𝒖 = 1.07*0*57.75 + 19*1.5*41.44 + 19*45.41*0.467*3

𝒒𝒖 = 2389 kPa 94

47
Temellerde Yatak Katsayısı
Yatak katsayısı basit olarak zemine uygulanan gerilme ile zeminde oluşan deplasman
arasındaki ilişkidir;

95

Temellerde Yatak Katsayısı

Literatürde zemin türlerine göre yatak katsayıları önerimiştir ;

96
Bowles (1996)

48
Temellerde Yatak Katsayısı
Düşeyde olduğu gibi bazı uygulamalarda yatay yatak katsayısı
tasarım için önemlidir;
Baguelin ve Jazequel,(1972)

Zemin Tipi kh (kN/m3)

Poulos,(1971)
Siltli kum 81600-94250

Orta Sıkı Kum 81600-122500

Bowles,(1982)
Sıkı kum ve Kil 408400-543530

Bowles (1982)
Kayma Mukavemeti Em : Presyometre Modülü
Açısı,ϕ (°) kh (kN/m3) Pl : Limit Basınç (presyometre)
Es : Sekant Modülü
10 7850
20 13660
97
30 26390
40 58750
FHWA (1982)

İlginize teşekkür ederim…

Doç. Dr. Sadık Öztoprak

98

49