Diterjemahkan dari Bahasa Inggeris ke Bahasa Melayu - www.onlinedoctranslator.

com

Kajian Perbandingan Kewarganegaraan Wanita Selepas Perkahwinan dalam Sistem Perundangan Negara Berbeza

http://ijmmu.com

Jurnal Antarabangsa Pelbagai Budaya editor@ijmmu.com

ISSN 2364-5369

dan Kefahaman Pelbagai Agama

Jilid 6, Isu 1
Februari, 2019
Muka surat: 60-65

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk

Kanak-kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif

Permata Primadhita Nugraheni*; Abdul Salim; M. Furqon Hidayatullah

Jabatan Pendidikan Khas, Universitas Sebelas Maret, Indonesia

Emel: permata196@gmail.com

http://dx.doi.org/10.18415/ijmmu.v6i1.490

Abstrak

Kanak-kanak kurang upaya biasanya ditakrifkan oleh kanak-kanak yang memerlukan keperluan khas dalam aspek kehidupan seharian mereka. Mereka mungkin mempunyai keperluan yang luas dalam

pendidikan, sosial, penjagaan kesihatan dan kesihatan psikologi. Kanak-kanak kurang upaya mempunyai hak untuk dididik dalam pelbagai penempatan, dari sekolah khas ke sekolah inklusif bersama rakan sebaya mereka.

Sekolah inklusif dipanggil mesra pembelajaran apabila semua elemen persekitaran sekolah Mesra Pembelajaran yang telah diwujudkan ditangani. Setiap warga sekolah inklusif harus mengiktiraf elemen tersebut termasuk

guru. Kajian ini bertujuan untuk menilai pengetahuan dan kefahaman guru tentang pendidikan mesra pembelajaran di kalangan sekolah inklusif di bawah bidang kuasa Kementerian Agama Indonesia. Kajian ini

menggunakan kaedah kajian kuantitatif. Teknik pengumpulan data yang digunakan ialah skala penilaian dengan 18 item soalan. Hasil kajian ini mendapati kebanyakan guru (89%) menunjukkan tahap pengetahuan dan

pemahaman yang sederhana hingga rendah tentang pendidikan inklusif mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya. Manakala 11% lagi guru mempunyai pengetahuan yang baik tentang konsep pendidikan

mesra kanak-kanak kurang upaya. Secara keseluruhannya, pengetahuan dan kefahaman guru berada pada tahap sederhana hingga rendah. Tambahan pula, terdapat keperluan untuk meningkatkan pengetahuan dan

pemahaman guru tentang pendidikan mesra untuk kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif. Hasil kajian ini mendapati kebanyakan guru (89%) menunjukkan tahap pengetahuan dan pemahaman yang sederhana

hingga rendah tentang pendidikan inklusif mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya. Manakala 11% lagi guru mempunyai pengetahuan yang baik tentang konsep pendidikan mesra kanak-kanak kurang

upaya. Secara keseluruhannya, pengetahuan dan kefahaman guru berada pada tahap sederhana hingga rendah. Tambahan pula, terdapat keperluan untuk meningkatkan pengetahuan dan pemahaman guru tentang

pendidikan mesra untuk kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif. Hasil kajian ini mendapati kebanyakan guru (89%) menunjukkan tahap pengetahuan dan pemahaman yang sederhana hingga rendah tentang

pendidikan inklusif mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya. Manakala 11% lagi guru mempunyai pengetahuan yang baik tentang konsep pendidikan mesra kanak-kanak kurang upaya. Secara

keseluruhannya, pengetahuan dan kefahaman guru berada pada tahap sederhana hingga rendah. Tambahan pula, terdapat keperluan untuk meningkatkan pengetahuan dan pemahaman guru tentang pendidikan mesra

untuk kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif. pengetahuan dan kefahaman guru berada pada tahap sederhana hingga rendah. Tambahan pula, terdapat keperluan untuk meningkatkan pengetahuan dan

pemahaman guru tentang pendidikan mesra untuk kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif. pengetahuan dan kefahaman guru berada pada tahap sederhana hingga rendah. Tambahan pula, terdapat keperluan untuk meningkatkan pengetahuan dan

Kata kunci:Kanak-kanak Kurang Upaya; Sekolah Inklusif; Pendidikan Mesra Pembelajaran

pengenalan

Kanak-kanak kurang upaya adalah mereka yang memerlukan sokongan khas untuk melakukan aktiviti kehidupan seharian.
Kanak-kanak tersebut juga memerlukan perkhidmatan khas dalam pendidikan, kesihatan, penjagaan sosial, penjagaan kesihatan
psikologi dan perkhidmatan berkaitan ketidakupayaan lain. Terdapat empat kategori kanak-kanak kurang upaya, termasuk kanak-
kanak cacat fizikal, sosial, mental dan emosi. Kanak-kanak berkeperluan khas adalah kanak-kanak yang berbeza dari segi fizikal,
mental, dan tingkah laku sosial (Abdullah., 2013). Kanak-kanak kurang upaya menghadapi cabaran yang berkaitan dengan
ketidakupayaan mereka. Kanak-kanak berkeperluan khas seperti yang dinyatakan oleh Maftuhatin (2014) berbeza dengan ketara
berbanding rakan sebaya mereka yang biasanya sedang membangun. Syarat tersebut memerlukan mereka mempunyai
perkhidmatan pendidikan khas untuk mencapai potensi penuh mereka. Kanak-kanak berkeperluan khas sering kehilangan fizikal,
mental, intelek, sosial dan emosi yang memberi kesan yang ketara kepada pencapaian perkembangan mereka. Kementerian
Pemberdayaan Wanita dan Perlindungan Kanak-Kanak Indonesia mendefinisikan kanak-kanak kurang upaya sebagai

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif
60
Jurnal Antarabangsa Kefahaman Pelbagai Budaya dan Agama (IJMMU) Vol. 6, No. 1, Februari 2019

keadaan yang terhad dari segi fizikal, mental, sosial dan emosi yang memberi kesan ketara kepada status perkembangan
mereka. Daripada definisi di atas, dapat disimpulkan bahawa kanak-kanak kurang upaya adalah kanak-kanak yang
mengalami masalah fizikal, mental, sosial, dan emosi yang memerlukan sokongan khas dalam perkhidmatan pendidikan,
kesihatan, penjagaan sosial dan penjagaan kesihatan psikologi.

Kanak-kanak kurang upaya memerlukan perkhidmatan pendidikan yang memenuhi keperluan asas pembelajaran mereka. Mereka mempunyai hak untuk mendapat pendidikan dalam pelbagai

penempatan dari sekolah khas hingga sekolah inklusif. Istilah sekolah inklusif bermaksud kanak-kanak kurang upaya dididik dalam kalangan rakan sebaya mereka di sekolah yang sama. Praptiningrum (2010) menyatakan

bahawa pendidikan inklusif ialah sistem perkhidmatan pendidikan yang memerlukan pengintegrasian kanak-kanak kurang upaya di sekolah biasa berhampiran dengan rakan sebaya mereka yang sebaya. Pelaksanaan

pendidikan inklusif menyediakan persekitaran yang fleksibel, ceria dan mesra yang memberi kesan positif kepada konsep kendiri pelajar kurang upaya, pelajar biasa dan guru. sementara, Maftuhati (2014) mendefinisikan

pendidikan inklusif sebagai satu strategi untuk memberi peluang kepada kanak-kanak kurang upaya mendapatkan pendidikan berkualiti tinggi di sekolah yang sama seperti mana-mana kanak-kanak lain yang memenuhi

keperluan mereka. Sementara itu, Tylor (2006) menyifatkan inklusi sebagai memberi perkhidmatan kepada pelajar yang mempunyai pelbagai kebolehan dan ketidakupayaan dalam bilik darjah arus perdana dengan

sokongan dalam kelas yang sesuai. Daripada definisi di atas, istilah pendidikan inklusif membayangkan bahawa kanak-kanak kurang upaya dididik di sekolah biasa bersama-sama rakan sebaya mereka yang lazimnya

sedang membangun dengan perkhidmatan yang sesuai berkenaan keperluan pembelajaran asas mereka. Tylor (2006) menyifatkan inklusi sebagai memberi perkhidmatan kepada pelajar yang mempunyai pelbagai

kebolehan dan ketidakupayaan dalam bilik darjah arus perdana dengan sokongan dalam kelas yang sesuai. Daripada definisi di atas, istilah pendidikan inklusif membayangkan bahawa kanak-kanak kurang upaya dididik di

sekolah biasa bersama-sama rakan sebaya mereka yang lazimnya sedang membangun dengan perkhidmatan yang sesuai berkenaan keperluan pembelajaran asas mereka. Tylor (2006) menyifatkan inklusi sebagai

memberi perkhidmatan kepada pelajar yang mempunyai pelbagai kebolehan dan ketidakupayaan dalam bilik darjah arus perdana dengan sokongan dalam kelas yang sesuai. Daripada definisi di atas, istilah pendidikan

inklusif membayangkan bahawa kanak-kanak kurang upaya dididik di sekolah biasa bersama-sama rakan sebaya mereka yang lazimnya sedang membangun dengan perkhidmatan yang sesuai berkenaan keperluan

pembelajaran asas mereka.

Sekolah inklusif dikehendaki menyediakan perkhidmatan pendidikan yang bersesuaian bagi memenuhi keperluan
kanak-kanak kurang upaya, hasilnya sekolah mesra pembelajaran terbentuk. UNESCO telah membangunkan rangka kerja
yang dipanggil Persekitaran Inklusif, Mesra Pembelajaran. Dalam rangka kerja ini, definisi sekolah mesra pembelajaran ialah
setiap kanak-kanak mempunyai hak untuk belajar mengembangkan potensi mereka sepenuhnya dalam persekitaran yang
selamat dan mesra. Ia menggalakkan penglibatan dan penyertaan aktif setiap ahli sekolah secara organik. Tujuan
penyelidikan ini adalah untuk menilai pengetahuan dan pemahaman guru tentang mewujudkan persekitaran mesra
pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif yang disemak daripada Inklusif, Persekitaran Mesra
Pembelajaran (ILFE) yang ditubuhkan oleh UNESCO.

Metodologi

Ini merupakan kajian kuantitatif deskriptif yang bertujuan untuk menilai pengetahuan dan kefahaman
guru tentang persekitaran sekolah mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya. Instrumen kajian
telah direka bentuk kepada 18 soalan. Soal selidik telah disahkan dengan menggunakan kaedah pertimbangan
pakar. Data sekunder dikumpul melalui pemerhatian di sekolah inklusif di bawah bidang kuasa Kementerian
Agama Indonesia yang terletak di Kota Surakarta.

Peserta kajian ini adalah seramai 30 orang guru dari sekolah menengah inklusif dalam Kawasan Bandaraya
Surakarta. Analisis deskriptif kuantitatif dilakukan daripada data yang dikumpul melalui soal selidik untuk
menentukan pengetahuan yang dimiliki guru tentang persekitaran sekolah mesra pembelajaran menggunakan SPSS
20. Markah dikira berdasarkan tahap keutamaan yang diterima oleh guru. Tahap pengetahuan dikategorikan kepada
pengetahuan rendah, pengetahuan sederhana, dan pengetahuan baik. Dapatan yang diperoleh daripada soal selidik
yang dilengkapkan oleh guru disesuaikan dengan dapatan yang diperoleh melalui pemerhatian.

Keputusan

Guru sekolah inklusif diberikan soal selidik untuk menilai pengetahuan dan pemahaman mereka tentang mesra
pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif. Daripada data yang dianalisis, diketahui bahawa
kebanyakan guru mempunyai pengetahuan yang adil tentang sekolah mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang
upaya, dengan purata skor 8,9. Berdasarkan data, kami mendapati bahawa 89% daripada peserta adalah

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif
61
Jurnal Antarabangsa Kefahaman Pelbagai Budaya dan Agama (IJMMU) Vol. 6, No. 1, Februari 2019

mempunyai tahap sederhana hingga rendah, dan 11% lagi peserta mempunyai tahap pengetahuan yang baik
tentang sekolah mesra pembelajaran. Responden yang mempunyai pengetahuan yang baik dikenal pasti sebagai
guru yang lebih berpengalaman dalam melaksanakan prinsip pendidikan inklusif. Ini bermakna guru-guru tersebut
telah pun mengakui konsep persekitaran sekolah mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya.

Jadual berikut adalah hasil analisis mengenai pengetahuan dan kefahaman guru di sekolah inklusif di
bawah bidang kuasa Kementerian Hal Ehwal Ugama tentang sekolah mesra pembelajaran untuk kanak-kanak
kurang upaya.

Jadual 1Statistik deskriptif pengetahuan guru

N Minimum maksimum Jumlah Min Std. penyelewengan

Pengetahuan 18 5 14 161 8,94 2,532

N sah (ikut senarai) 18

Data pengetahuan dan pemahaman guru tentang sekolah mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya,
yang dikategorikan kepada tiga subkategori ditunjukkan dalam Jadual 2.

Jadual 2Kekerapan setiap kategori pengetahuan guru

Subjek
skor kategori
Kekerapan. Peratus.
X< 7 rendah 2 11%
7 ≤ X ≤ 12 Sederhana 14 78%
12 > X tinggi 2 11%

Jadual 2 menunjukkan bahawa pengetahuan dan kefahaman guru tentang sekolah mesra pembelajaran
persekitaran untuk kanak-kanak kurang upaya di bawah bidang kuasa Kementerian Hal Ehwal Agama Indonesia
kebanyakannya berada pada tahap sederhana (78%). Manakala, 11% lagi guru mempunyai pengetahuan yang rendah, dan
11% lagi mempunyai pengetahuan yang baik tentang persekitaran sekolah yang mesra pembelajaran untuk kanak-kanak
kurang upaya. Kesimpulannya, kajian ini mendedahkan bahawa kebanyakan guru menunjukkan tahap pengetahuan dan
pemahaman yang rendah tentang pendidikan inklusif mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya.

Perbincangan

Keputusan data menunjukkan bahawa guru di sekolah inklusif menunjukkan pengetahuan dan pemahaman yang rendah
tentang mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya. Guru masih belum memahami sepenuhnya tentang persekitaran
mesra pembelajaran yang sesuai untuk kanak-kanak kurang upaya. Kurangnya pengetahuan guru tentang persekitaran sekolah
mesra pembelajaran bagi kanak-kanak kurang upaya merupakan salah satu faktor yang menyebabkan pelaksanaan sekolah mesra
pembelajaran tidak berkesan.

Seperti yang dinyatakan dalam kit Persekitaran Inklusif, Mesra Pembelajaran yang ditubuhkan oleh
UNESCO (2007) terdapat lapan aspek utama dalam mewujudkan persekitaran mesra pembelajaran untuk
pelajar kurang upaya di sekolah inklusif seperti berikut: 1) Dasar sekolah dan sokongan Pentadbiran; 2)
Persekitaran sekolah; 3) Kemahiran, pengetahuan, dan sikap guru; 4) Pembangunan kompetensi guru; 5)
Pelajar; 6) Kandungan dan Penilaian Akademik; 7) Bidang Mata Pelajaran Khas/ Aktiviti Ekstrakurikuler, dan 8)
Kemasyarakatan.

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif
62
Jurnal Antarabangsa Kefahaman Pelbagai Budaya dan Agama (IJMMU) Vol. 6, No. 1, Februari 2019

Penyelidikan ini bertujuan untuk menilai pengetahuan dan pemahaman guru di sekolah inklusif tentang
persekitaran mesra pembelajaran untuk kanak-kanak kurang upaya. Daripada lapan belas responden, didapati lebih separuh
(89%) guru mempunyai tahap pengetahuan yang sederhana. Manakala, pengetahuan guru yang lain berada pada tahap
yang baik. Sekolah yang mempunyai lebih banyak pengalaman dan masa dalam menyesuaikan sekolah inklusif mempunyai
lebih ramai guru yang mempunyai pengetahuan yang baik tentang persekitaran mesra pembelajaran untuk kanak-kanak
kurang upaya.

Antara faktor yang menyebabkan guru kurang pengetahuan termasuklah; sekolah yang baru
melaksanakan sistem pendidikan inklusif, dan kekurangan kompetensi guru dan mereka tidak pernah menangani
kanak-kanak kurang upaya sebelum ini. Forlin & Chambers (2011) menegaskan kepentingan latihan perguruan
sebelum mengendalikan pelajar kurang upaya. Persediaan yang lemah sebelum melaksanakan sistem pendidikan
inklusif boleh mengakibatkan kekurangan pengetahuan guru dan usaha sekolah dalam melaksanakan sekolah
inklusif mesra pembelajaran. Tarnoto (2016) melaporkan bahawa 16,67% guru mempamerkan kekurangan
pengetahuan tentang murid kurang upaya dan sekolah inklusif. Satu lagi dapatan daripada kajian beliau ialah guru di
sekolah inklusif menghadapi terlalu banyak cabaran dalam mengajar murid kurang upaya dalam bilik darjah yang
sama dengan murid biasa. Selaras dengan kajian Nimatuzahroh (2015) yang mendapati 44, 6% guru percaya bahawa
sekolah mereka belum bersedia untuk menjadi inklusif. Selain itu, 73,2% guru percaya bahawa inklusi adalah satu
beban. Kebanyakan sekolah biasa masih belum bersedia untuk menyesuaikan prinsip pendidikan inklusif dan
percaya bahawa menerima kanak-kanak kurang upaya di sekolah biasa hanyalah satu beban.

Pengetahuan tentang sekolah mesra pembelajaran juga dipengaruhi oleh kemudahan

infrastruktur yang disediakan oleh pihak sekolah dalam menempatkan kanak-kanak kurang upaya. Guru
belum memahami sepenuhnya infrastruktur yang sesuai untuk kanak-kanak kurang upaya. Mereka
percaya infrastruktur yang mereka ada sudah menyokong untuk memenuhi keperluan semua pelajar
termasuk pelajar kurang upaya. Malah, kebanyakan infrastruktur yang ada di sekolah tidak layak untuk
menampung pelajar kurang upaya. Tarnoto (2016) dalam kajiannya mendapati 87,10% cabaran yang
dihadapi oleh sekolah dalam melaksanakan prinsip inklusif berpunca daripada kekurangan infrastruktur
yang mencukupi. Keadaan ini akan menyebabkan guru kurang variasi dalam penggunaan kaedah
pengajaran. Sedangkan,

Satu lagi aspek sekolah mesra pembelajaran ialah sikap guru. Masih ada bukti bahawa
guru di sekolah inklusif mempunyai sikap negatif terhadap kanak-kanak kurang upaya. Mereka
percaya bahawa kehadiran kanak-kanak kurang upaya di dalam bilik darjah mereka akan memberi
kesan negatif kepada pelajar biasa. Salamah (2015) menyatakan bahawa penerimaan negatif guru
terhadap murid kurang upaya disebabkan oleh keadaan mental dan emosi mereka. Kekurangan
pengetahuan dan pemahaman guru tentang pelajar kurang upaya dan konsep inklusif itu sendiri
menyebabkan mereka sukar untuk memasukkan pelajar kurang upaya ke dalam bilik darjah
mereka. Kajian Elisa & Wrastari (2013) mendapati guru lebih suka pelajar kurang upaya yang
berfungsi tinggi untuk dimasukkan ke dalam bilik darjah. Pelajar kurang upaya yang berfungsi
rendah juga harus difasilitasi oleh ahli terapi atau paraprofesional lain untuk menyokong guru
kelas.

Pelaksanaan sekolah inklusif mesra pembelajaran yang berkesan boleh dicapai melalui peranan
setiap warga sekolah, bukan sahaja oleh guru, tetapi juga ahli psikologi sekolah, terapi fizikal, ahli terapi
cara kerja, guru khas, jurubahasa isyarat, dan profesional lain. Pentadbir sekolah dan guru juga harus
dimaklumkan bahawa dalam mengendalikan kanak-kanak kurang upaya di sekolah inklusif memerlukan
kerjasama dalam kalangan profesional.

Daripada perbincangan yang dinyatakan di atas, dapat disimpulkan bahawa pengetahuan dan kefahaman
guru tentang persekitaran sekolah yang mesra pembelajaran bagi kanak-kanak kurang upaya masih memerlukan
penambahbaikan. Daripada dapatan kajian ini ditunjukkan bahawa kebanyakan guru (89%) mengalaminya

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif
63
Jurnal Antarabangsa Kefahaman Pelbagai Budaya dan Agama (IJMMU) Vol. 6, No. 1, Februari 2019

pengetahuan sederhana. Terdapat beberapa faktor yang menghalang kurangnya pengetahuan dan kefahaman guru
tentang sekolah mesra pembelajaran bagi murid kurang upaya. Salah satu faktor utama ialah tahap pengetahuan
guru yang rendah tentang konsep sekolah inklusif. Selain itu, guru juga masih menunjukkan penerimaan negatif
terhadap pelajar kurang upaya untuk dimasukkan ke dalam bilik darjah mereka.

Kesimpulan

Kajian menyiasat pengetahuan dan pemahaman guru tentang sekolah mesra pembelajaran
persekitaran untuk pelajar kurang upaya telah dibentangkan. Didapati guru-guru di sekolah inklusif di bawah
Kementerian Hal Ehwal Ugama Kota Surakarta secara amnya (89%) mempunyai tahap pengetahuan sederhana
hingga rendah. Dapatan ini menunjukkan bahawa guru-guru masih belum memahami dan memahami sepenuhnya
cara mewujudkan persekitaran sekolah yang mesra pembelajaran di sekolah inklusif untuk kanak-kanak kurang
upaya.

Cadangan

Berdasarkan dapatan, ia mengesyorkan bahawa: guru memerlukan lebih banyak latihan untuk dilaksanakan
persekitaran sekolah yang mesra pembelajaran untuk pelajar kurang upaya. Pentadbir sekolah inklusif juga
harus memasyarakatkan konsep persekitaran sekolah mesra pembelajaran kepada guru mereka.
Mempelbagaikan kaedah dan bahan pengajaran, memotivasikan pelajar mengenai potensi mereka,
melonggarkan sikap negatif terhadap kanak-kanak kurang upaya harus dianggap sebagai keperluan guru
untuk bekerja di sekolah inklusif.

Rujukan

Forlin Chris & Dianne Chambers. (2011). Persediaan Guru untuk Pendidikan Inklusif: Meningkat
Ilmu tetapi Menimbulkan Kebimbangan. Jurnal Pendidikan Guru Asia-Pasifik, 39(1): 17-23. http://
doi.org /10.1080/1359866X.2010.540850.

Kementerian Pemberdayaan Perempuan dan Perlindungan Anak Republik Indonesia. (2013). Panduan
Penanganan Anak Berkebutuhan Khusus Bagi Pendamping (Orang Tua, Keluarga, dan Masyarakat).
Jakarta.

Lilik Maftuhatin. (2014). Evaluasi Pembelajaran Anak Berkebutuhan Khusus (ABK) Di Kelas Inklusif Di
SD PLUS Darul 'Ulum Jombang. Religi:Jurnal Studi Islam, 5(2).

Nandiyah Abdullah. (2013). Mengenal Anak Berkebutuhan Khusus. Magistra.86 (XXV).

Ni'matuzahroh. (2015). Analisis Kesiapan Guru Dalam Pengelolaan Kelas Inklusi. Seminar Psikologi &
Kemanusiaan. Forum Psikologi UMM.

Nisa Tarnoto. (2016). Permasalahan-Permasalahan Yang Dihadapi Sekolah Penyelenggara Pendidikan

Inklusi Pada Tingkat SD. Jurnal Humanitas (Jurnal Psikologi Indonesia). Humanitas, 13(1): 50- 61.

Praptiningrum.N. (2010). Fenomena Penyelenggaraan Pendidikan Inklusif Bagi Anak Berkebutuhan

khusus. Jurnal Pendidikan Khusus, 7(2).

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif
64
Jurnal Antarabangsa Kefahaman Pelbagai Budaya dan Agama (IJMMU) Vol. 6, No. 1, Februari 2019

Syafrida Elisa & Aryani Tri Wrastari. (2013). Sikap Guru Terhadap Pendidikan Inklusi Ditinjau Dari
Faktor Pembentukan Sikap. Jurnal Psikologi Perkembangan dan Pendidikan, 2(1): Februari 2013.

Taylor, G. (2006). Trend dalam Unjuran Pendidikan Khas untuk Dekad Akan Datang. Lewiston, New York:
The Edwin Mellen Press.

Umi Salamah. (2015). Kesiapan Guru Kelas Dalam Menangani Anak Berkebutuhan Khusus di SD N
Pojok Kabupaten Sleman. Skripsi: Universitas Yogyakarta.

UNESCO. (2007). Peranti Untuk Mengembangkan Lingkungan Inklusif, Ramah Terhadap

Pembelajaran. Jakarta. Direktorat Jendral Pengurusan Pendidikan Dasar dan Menengah.

Hak Cipta

Hak cipta untuk artikel ini dikekalkan oleh pengarang, dengan hak penerbitan pertama diberikan kepada jurnal.

Ini ialah artikel akses terbuka yang diedarkan di bawah terma dan syarat lesen Atribusi Creative
Commons (http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/).

Pengetahuan dan Kefahaman Guru Terhadap Pendidikan Mesra Pembelajaran untuk Kanak-Kanak Kurang Upaya di Sekolah Inklusif
65