MOTHER TONGUE BASED –MULTI-LINGUAL

EDUCATION

UNIT 2: Cebuano-Visayan: It’s Morpho-phonemic Characteristics and

Grade Level Standards

LESSON II: Cebuano-Visayan Orthography: Phoneme-Grapheme Correspondence

NAME: _______________________________________ DEGREE & YEAR: ______________________

Instructor: ____________________________________ SCORE: _________________________________

Period: Midterm Time Allocation: 4 hours

INTENDED LEARNING OUTCOMES

At the end of the lesson, the students will be able to:

• identified Cebuano-Visayan vowels (CLO 1, CLO2);

• applied correct orthography in Cebuano-Visayan language in the context of written texts(
CLO2).

PREPARATION
Write a paragraph about your most memorable experience in your mother tongue)

____________________________
(title)

_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________.
 How was your experience in writing the paragraph? Did you have any difficulty writing
the correct spelling of the words?

In any language, spelling always poses as a problem to many. Incorrect spelling of words
may change their meaning. To properly convey the idea, correct spelling is important.

PRESENTATION
Cebuano-Visayan Orthography: Phoneme-Grapheme Correspondence

STRESS RHYTHM which is stress-timed

Usa sa ka pinulungan nga punitiku, gilituk sibǜ paglituk, and Sugbu-anun nga
binisayȃ gititik nga nagsubay sa gitawag ug sistima nga alpa-bitiku nga panitik, di-in and
matag punima (patingug ug katingug) ni-tugmá sa matag grapima (titik sa alpabitu): and
labi’ng tukmá, labi’ng gamhanan nga paghulagway linyal sa iya’ng pa-agi sa panitik di-in
nag-katugmá ang iyang punuluhiya u gang iya’ng urtugrapiya.

A phonetic language, spelled as pronounced, Cebuano Visayan is spelled according to

the so-called alphabetic spelling system, where each phoneme (vowel and consonant)
corresponds to each grapheme (letter of the alphabet): the most appropriate, the most powerful
linear description of its spelling system where its phonology and orthography corresponds to
each other.
Ang panagtugma tali sa mga punima nga patingug katingug ug ang ila’ng mga
titik, nagpadayag nga ang pinulungan nga Sugbu-anun nga Binisayȃ aduna’y
urtugrapiyanhun nga panagtugma tali sa iya’ng ka-ugalingun nganurtugrapiya.

The equivalence between the vowel phonemes and their symbolic letters, between the
consonant phonemes and their symbolic letters reveal the Cebuano Visayan language possess
an orthographic correspondence back to its own orthography.

Gumikan sa iya’ng gihuptan nga mga impluwinsiya’ng Amirikanhun ug

Ispanikanhun, nigamit ang Sugbu-anun nga Binisayȃ, sama sa tana’ng mga pinilunga’ng
Pilipinhun, sa mga titik sa alpabitu nga Linatin, busȃ sulatǘn ang paningug pinulungan
nga Malayu sa panitik Kasadpanun dinhȃ sa Sugbu-anun nga Binisayȃ.

Due to its innate American and Hispanic influences, Cebuano Visayan, like all Philippine
languages, uses the letter of the Latin alphabet, thus writing down the Malay speech sound in
Western Spelling in Cebuano Visayan.
 Ang mga Patingug sa Alpabitinu’ng Tingug-Titik Sistima sa Panitik
The vowels in an Alphabetic Sound-Letter System of Spelling

Ang Sugbu-anun nga Binisayȃ aduna’y tulu lamang ka mga punima nga patingug:
[i],[a], ug [u]’ Busa, tulu lamang ka mga tima-ilhan’g titik ang gigamit sa pagsulat nila sa
mga pulung pinasikad sa sistima nga panitik alpabatiku: li, Aa ug Uu.
Cebuano-Visayan has only three vowel phonemes: [i],[a], ug [u]. Hence, only three
symbolic letters must be used in writing them down in words based on the alphabetic apelling
system: li, Aa ug Uu.

MGA PATINGUG MGA PUNIMA MGA GRAPIMA MGA PULUNG NGA PANIG-
Vowels Phonemes Graphemes INGNAN
ATUBANG [i] Li ILIS ilis change
Front DILI dili roll
LIKIT likit no
TUNGÃ [a] Aa ANA ana that way
Center ASA asa where
ANAK anak child
LUYÚ [u] Uu ULU ulu head
Back SUKÚ sukǘ angry
TULU tulu three

Ang Sugbu-anun nga Binisayá adunay upat ka mga diptunggu (mga linangkub nga
tagurha ka mga patingug):

Cebuano Visayan has only four diphthongs (two-vowel combinations):

[aw] [a]+ [u] AYAW ayaw

don’t

[ai] [a]+ [i] KAMAY kamay

tugar

[uy] [u]+ [y] KAHOY kahoy

tree

[iw] [i]+ [w] NIWNIW niwniw

Soak
 MGA PUNIMA’NG MGA GRAPIMA MGA PULUNG NGA PANIG-
DIPTUNGGO Graphemes INGNAN
Dipthong Phonemes
[aw] AW aw YAWYAW yawyaw mumble
KAGAW kagaw germ
[ay] AY ay PATAY patay dead
TATAY tatay father
[uy] UY uy TUMUY tumuy tip
LAHUY lahuy through
[iw] IW iw LIGTIW ligtiw bounce
BIDLISIW bidlisiw ray

Ang mga Hinulamán na mga titik Oo ug Ee:

Kinatsila ug Ininglis

The Borrowed Letters Oo and Ee: Spanish and English

Tungud kay, sa gibatbat na, aduna’y mga impluwensiya ang gikan sa Kinatsila ug
Ininglis nga nahimu na’g na andan sa Sugbu-anun nga Binisaya, sa mga basahun, sukad
pa sa panahun nga kulunyal hangtud migamit sa titik nga Oo bisan u gang paningug nga
gitima-an ma-u ang [u], ug sa titik nga Ee bisan u gang paningug nga gitima-an ma-u ang
[i].

Since, as stated earlier, there exists an acculturation of influences from the Spanish and
American in Philippine tradition, writers of Cebuano Visayan publications, since colonial times
until today, use the letter Oo even if the phoneme is symbolized is [u], and letter Ee even if the
phoneme is symbolized [i].

Sa pagkalinggwistikanhun, kini nga pa-agi sa panitik wala mahasubay sa pagkama-

alamun nga urtugrapiya. Apan dili kini masalaypun, hinu-un, kini matawag, sa
linggwistikanhun’g pamulung, nga usa ka kultura nga na andam. Busa, subay sa tumung
ni-ini nga gramatika sa panudlǘ, labi’ng ma-ayu nga subayun lang ang panagtugma sa
punuluhiya ug urtugrapiya sa panulat nga Sugbu-anun nga Binisaya sa mga magtutud-lu.
Mahimǘ nga ipunǘ lang unya kini nga cultural na andan kung ang katitikanhun’g panukat
ang tun-an ug ihulagway didtu sa hata-as nga pagtu-un.

Linguisticall, this manner of spelling defies learned orthography. But this is not erroneous,
rather, it can be called in linguistic parlance, cultural tradition. Therefore, following the goal of
this pedagogic grammar, it is best to be consistent with the correspondence between
phonology and orphology in writing down Cebuano Visayan spelling by the teachers. This
cultural tradition can be added later when, in higher studies, literary works have been studied
and analyzed.
Ang Mga Hunung Glutal ubsan sa mga Patingug Dinha sa Panitik
Glottal Steps with the vowels in spelling

Ang hunung glutal usa ka punima nga wala’y tima-ilhan nga titik sa alpabetu nga
linatin. Busa kini nga punema sagad dli masabtan sa mga manunulat nga ma-alamun: ma-
u-kini ang nidangat sa paggamit ug langyaw nga titik sinulat tima-an sa lumad nga
paningug. Ang hunung glutal usa ka lumad nga punima nga wala sa pinulungan sa
kinasadpanun, busa ka yang alpabitu’ng Linatin kinasadpanun man, wala’y titik siya nga
alang ni-ini nga punima.

The glottal stop is a phoneme that has no symbolic letter in the Latin alphabet. Thus, this
phoneme is most often misunderstood by educated writers: this is the consequence for using a
foreign letter as the written symbol to signify a native phoneme. The glottal stop is a native
phoneme that does not exist in any Western language, thus because the Latin alphabet is
western, it has no letter to signify this speech.

Ang hunung glutal mahimug mahimutang human sa tulo ka mga patingug nga
duna ug wala’y asinto sa mga pulong. Kung kini, ma-hitabun ang mga hunung glutal
human sa mga paningug nga wala’y asintu gitiman-an ug ['] ibabaw sa gesundan nga mga
patingug. Ang [^] getimaan ibabaw sa mga patingug nga ana-ay asintu kung ang hunung
glutal musunud ni-ini nila.

The glottal stop is a phoneme that has no symbolic letter in the Latin alphabet. Thus, this
phoneme is most often understood by educated writers: this is the consequence for using a
foreign letter as the written symbol to signify a native phoneme. The glottal stop is a native
phoneme that does not exist in any Western language, thus, because the Latin alphabet is
western, it has no letter to signify this speech.

Ang hunung glutal mahimu’g mahimutang human sa tulu ka mga patingug nga
duna ug wala’y asintu sa mga pulung. Kung kini, ma-hitabǘn ang mga hunung glutal
human sa mga paningug nga wala’y asintu gitima-an ug (`) ibabaw sa gisundan nga mga
patingug. Ang (^) gitima-an ibabaw sa mga patingug nga ana-ay asintu kung ang hunung
glutal musunud ni-ini nila.

The glottal stop may come after the three vowels in stressed and unstressed positions in
words. When this occurs (`) is symbolized the unstressed vowels followed. The symbol (^) is
marked on the preceding stressed vowel.

GISUNDAN NGA MGA HUNUNG GLUTTAL SA WALA’Y MGA HUNUNG GLUTAL SA NA-
MGA PATINGUG ASINTU’NG PATINGUG A’Y ASINTU’NG PATINGUG
Preceding Vowels Glottal Stops in Unstressed Vowels Glottal Stops in Stressed Vowels
[i] Ḯ` ì BATḮ batì Î^î BATÎ batî
feel PULUNG
[a] Ã` à KAHÃ kahà Â^â KAHÂ kahâ
frying pan indeed
[u] Ù` ù LUTÙ lutù Û^û LUTÛ lutû
cook clicking
sound

Ang hunung glutal nga nahimutang sa tungâ, mahimu’g sa duha ka mga

patingug, mahimu pud ug sa tungâ sa usa ka katingug ug usa ka patingug, gitima-an sa
giyun (-).

The glottal stop in medical position, either between two vowels, or between a
consonant and a vowel, is marked with a hypen (-).

HUNUNG GLUTAL SA TUNGÃ SA DUHA KA HUNUNG GLUTAL SA TUNGÃ SA KATINGUG

MGA PATINGUG UG PATINGUG
Glottal stop between Vowels Glottal stop between Consonant and Vowels

TI-IL ti-il foot TIMAN-I timan-i remember

HA-IN ha-in where PUN-I pun-i add
PA-A pa-a thigh DAD-A dad-a bring
GINU-U ginu-u lord SAD-AN sad-an guilty
SU-UN su-un imitate KAN-UN kan-un rice/eat

Ang

Mga Katingug sa Alpabitu’ng Tingug-Titik Sistima sa Panitik

The Consonants in an Alphabetic Sound-Letter System of Spelling

Aduna’y napulu’g lima ka mga grapima nga gigamit sa Sugbu-anun nga Binisayâ
harun pagtitik sa iya’ng napulu’g lima ka mga pu-nima’ng katingug.

Cebuano Visayan has fifteen graphemes used to print its fifteen consonant phonemes.
MGA KATINGUG MGA PULUNG NGA PANIG-
Consonants INGNAN
Key Words
MGA PUNIMA Phonemes MGA GRAPIMA Graphemes
[p] Pp PAPA papa daddy
PAPAS papas erase
PAPIL papil paper
[t] Tt TUTUK tutuk stare
TADTAD tadtad chop
TITIK titik letter
[k] Kk KATKAT katkat climb
KITKIT kitkit nibble
KAKÃ kaka spider
[b] Bb BABUY babuy pig
BABAYI babayi female
BATBAT batbat discuss
[d] Dd DAKDAK dakdak throw down
DUTDUT dutdut push
DISDIS disdis slash
[g] Gg GUGMA gugma love
GANTI ganti prize
GAMIT gamit use
[m] Mm MAMA mama mommy
MATA mata eyes
MARKA marka marka
[n] Nn NINDUT nindut nice
NANA-UG nana-ug come down
NA-A na-a present
[ng] NG ng NGANU nganu why
NGITNGIT ngitngit dark
NGISI ngisi grin
[l] Ll LALAKI lalaki male
LALIK lalik sculpt
LALUM lalum deep
[r] Rr RAYNA rayna queen
RILIS rilis railway
RA ra only
[s] Ss SAMUK samuk chaos
SUSI susi key
SAKSI saksi witness
[h] Hh HAKUT hakut gather
HAYHAY hayhay hang
HAPIT hapit almost
[w] Ww WALÃ walâ none
WANANG wanang space
WALU walu eight
[y] Yy YUTÃ yutâ land
YUGYUG yugyug shake
YAMUG yamug mist

Ang digrapu nga katingug MG mg, kung itakdù sa grapima nga patingug Aa,
mahimu nga MGA mga, nga bungatùn nga (manga). Ang MGA mga usa ka pulung nga
kinahanglan idugtung sa mga ngalanpulung harun mahimu’ng daghan. Usa ka tipik-
pulung ang MGA mga nga nagtima-an sa gidaghunan.

The consonant digraph MG mg, when attached to the vowel grapheme Aa, becomes
MGA mga, that should be sounded as (manga). MGA mga is a word that needs to be attached
to nouns in order to pluralize them. MGA mga is a particle that marks plurality.

BALÁY baláy MGA BALÁY mga baláy

house houses

TAWU tawu MGA TAWU mga tawu

man men

IRÍNG iríng MGA IRÍNG mga iríng

cat cats

LUHÁ luhá MGA LUHÁ mga luhá

TALAD talad MGA TALAD mga talad

table tables

Ang Panitik sa mga Pulung Hinulamán

The Spelling of Borrowed Words

Ang Sugbu-anun nga Binisayâ usa ka buhi nga pinulungan, bu-sa nagtubû kini
pina-agi sa paggamit ug mga pulung hinulaman gikan sa mga langyaw nga pinulungán
(sagad sa Ininglis ug Kinatsila). Ma-usab kini’ng mga hinulaman’g langyaw nga pulung sa
linumad nga panitik ug gani sa kahulugan kung gigamit na sila ug dugay (usa ka siglu u
tunga sa siglu). Apang ang mga bag-u nga pulung gihulaman magpabilin ang ang ila’ng
langyaw nga panitik. Ang mga prupyu nga pangalan sa tawu ug luggar nga hinulamán dili
ma-usab ngadtu sa pagkalinudmanun ang panitik.
 Cebuano Visayan is a living language, hence, it is evolving through the use of
borrowed words from foreign languages (usually from English and Spanish). These foreign
borrowed words would be nativized in spelling and even in meaning when these are used
considerably for a long time (a century or half a century). But recently borrowed words still
retain their foreign spelling. Proper names of people and places that are borrowed are never
nativized in spelling.

MG PULUNG HINULAMAN SA LINUMADHUN LAANGYAW NGA PANITIK

NGA PANITIK Foreign Spelling
Borrowed
KUTSILYU kutsilyu knife CUCHILLO cuchillo
(Kinatsila) (Spanish)
SINTRU sintru center CETRO centro
(Kinatsila) (Spanish)
KWARTU kwartu room CUARTO cuarto
(Kinatsila) (Spanish)
KWINTA kwinta cost CUENTA cuenta
(Kinatsila) (Spanish)
KINSI kinsi fifteen QUINCE quince
(Kinatsila) (Spanish)
BASKIT baskit baket BASKET basket
(Kinatsila) (Spanish)
AWTU awtu auto/car AUTO auto
(Ininglis English)
TITSIR titsir teacher TEACHER teacher
(Ininglis English)
BALIBUL balibul volleyball Volleyball volleyball
(Ininglis English)

Ang Giyún sa Sinulat Pamulung

The Hyphen in Written Words

Gigamit ang giyún (-) alang sa (1) mga hunung glutan sa tunga sa nagtupad nga
mga patingug ug tungá sa katingug ug usa ka patingug, (2) nga pulung binali-balik nga
duha ug mmas daghan pa sa duha ka mga silaba, u (3) mga sinakup nga pulung.

The hyphen (-) must be used for: 91) glottal stops between successive vowels and
between a consonant and a vowel, (20 words in repetition with two or more syllables, and 93)
compound words.
MGA PULUNG NGA ANA-A’Y HUNUNG MGA PULUNG NGA BINALIK-BALIK NGA
GLUTAL SA TUNGA SA DUHA KA DUHA/ DAGHAN KA MGA SILABA
PATINGUG
Words with Glottal Stop between Two Vowels
Words in Repetition with Two/More syllables
DU-UL du-ul near BALIK balik repeated
LA-UG la-ug greedyBAHUG-BAHUG bahug-bahug
messy fight
SU-UL su-ul pain KA-UN KA-UN ka-un ka-un
eating leisurely
TI-IL ti-il foot APIL-APIL apil-apil meddle
ANU-US anu-us soot LA-IN LA-IN la-in lain separated
MGA PULUNG NGA ANA-A’Y HUNUNG MGA SINAKUP NGA PULUNG
GLUTAL SA TUNGÁ SA KATINGUG UG Compound Words
PATINGUG
Words with Glottal Stop between Consonant
and Vowel
BUG-US bug-us sincere BALAY LUNGSUD balay lungsud city hall
UL-UL ul-ul gnawing pain APAS-SUMPAY apas-sumpay sequel
TIM-US tim-us pure BATAKAN-BALA-UD batakan-bala-ud
Basic law/constitution
AD-AD ad-ad chop ASUL-DAGTUM asul-dagtum
dark blue
TUN-AN tun-an study KAKHA-TUKÁ kakha-tukà
impoverished

MGA HUMUNIMU
Homonyms

Ang mga humunimu (mga pulung nga tukma ang paglituk apan dili parihas ug
ipasabut) gikinahangan nga ititik ug tukma sama sa tukma nila’ng paningug. Ang ila’ng
gamit sa sinulat nga tudling ma-u na’y mudipirinsiya nila.
Homonyms (words of the same pronunciation but are different in meaning) must be
spelled in the same manner like their phonetic congruence. Only their use in the written
sentence will differentiate them.

MGA TUDLING NGA ANA- MGA HUNIMU KAHULUGAN

A’Y HUMUNIMU Homonyms Meaning
Sentence with homonyms
NAGKAHIGUGMA-AY SI JUAN UG Dugtung-pulung nga
ANA. UG And panlingkit
Juan and Ana fell in love. (Conjunction as connector)
NITU-UN SI CRISANTO UG UG Tipikpulung nga tima-an sa
BALAK. (No English Equivalent) ngalan-pulung
Crisanto studied a poem. (Particle marker for a noun)
Mga Panulbuk
Punctuations

Gisubay sa Sugbu-anun nga Binisayâ ang mga sumbanan sa tudling panulat sa

Ininglis, hilabi na sa paggamit sa mga panulbuk.
Cebuano Visayan follows the English standards for the written sentence, especially the
usage of punctuations.

Ang mga panulbuk sa pagsulat tima-an sa mga punima suprasigmintal. Ang mga
tunu-sulti gitima-an sa mga tulbuktapus ug gang mga hunung sulud sa tudling gitima-an
sa mga tulbukhunung.
Punctuations in writing signify suprasegmental phonemes. Intonations are symbolized by
end punctuations and pauses inside the sentence are marked by pausal punctuations.

Ang mga tulbuktapos (.),(?) ug (!) nimarka sa mga matang sa tudling.

End punctuations (.),(?) and (!) mark the types of sentences.

MGA TULBUK TAPUS MGA MARKA MATANG SA TUDLING

End Punctuations Marks Sentence Type
Tulduk . TUDLING-PAHAYAG
Period Statement
TUDLING-PALIHUG
Imperative
MARKA SUKNÁ ? TUDLING-PANGUTANA
Question Mark Interrogative
PUNTU TUWAW ! TUDLING-TUWAW
Exclamation Point Exclamatory

Mga Tudluk human sa mga Tudling-pahayag

The Period after Statements

Nagsubay kami sa halapad nga lawúd.

We are sailing on the wide ocean.

Nipadulung silá sa dapit nga awa-aw.

They head toward a wild place.

Mga Tudluk human sa mga Tudling-palihug

The Period after Imperatives
 Pasabta ku ni-ini’ng tanan.
Explain all these to me.

Ayaw buksi ang mga bintaná

Do not open the windows

Ang Marka Suknà human sa mga Tudling-pangutana

The Question Mark after Interrogatives

Ikaw ba kini?
Is that you?
Nganu nga nagtakubán ka?
Why are you pretending?

Mga Puntu Tuwáw human sa mga Tudling- tuwáw

The Exclamation Point after exclamatory Sentences

Makabungul ang kahilum!

How deafening is silence!

Nidan-ay na ang bulan!

The moon now shimmers!

Ang mga tulbuk hunung (,),(;),(:), (-), (‘), (“ ”) nitima-an sa mga sglit nga
hunung-pamulung dinha sa tudling human sa mga hugpung isip.

Pausal punctuations (,),(;),(:), (-), (‘), (“ ”) signifiy the momentary junctures within
the sentences after through units.

MGA TULBUK HUNUNG MGA MARKA MATANG SA HUGPUNG ISIP

Pausal Punctuations Marks Type of thought unit
KUMA HUGPUNG phase MGA
Comma , PULUNG GASUNUD words in
a series GIPAKIGSULTIHAN
addressee
PUNTU-KUMA ; PU-UNG NGA WALAY
Semi-colon DUGTUNG-PULUNG clause
without conjunction
KULUN : SUGUD SA TALA-AN
Colon Start of enumeration
BU-UT IPASABUT
What is meant
PAGPANGHULAGWAY
 Illustration
RAYU _ SUGUD SA TALA-AN
DASH Start of enumeration
BU-UT IPASABUT
What is meant
PAGPANGHULAGWAY
Illustration
APUSTRUPU PAGLINGKIT SA DUHA KA
Apostrophe ‘ MGA PULUNG
Contraction of two words
MGA MARKA SULTI ““ DINAYÁG NGA PULUNG
Quotation Marks DINHA SA USA KA
SINULTIHANAY
Direct Speech in a conversion

Mga Kuma dinhà sa mga Tudling

The Comma within Sentences

Nasabtan ku ang gibatì mu Tomas.

I understand what you feel Thomas.

Sultihi ku bahin sa gugma, kamingaw, kasakit ug pag-antus.

Tell me about love,loneliness, pain and sacrifice.

Mga Punta-kuma dinhà sa mga Tudling

The semi-colon within Sentences

Nanilhig siyá; bu-utan kaayu si Fe.

She swept, Fe is so dutiful.

Mabalhin ka ra; balik nakù.

You will change your mind, come back to me.

Ang Kulun dinhà sa mga Tudling

The colon within Sentences

Ganahan kaayu ku ani nga prutusa: atis, mangga ug mansanas.

I just love these fruits: star apple, mango and apple.

Halá dad I ku ani: bulawan, rubi ug dyamanti.

Okay bring these to me: gold, ruby and diamond.
Ang Rayu dinhà sa mga Tudling
The dash within Sentences

Galagut ku sa imu’ng itsura-libat, pyangâ, dagtung, bungul.

I hate your countenance- cross-eyed, flat nosed, dark, deaf.

Matahum si Ana- madanihun ka-ayu sa kalakin-an!

Ana is lovely-exceedingly attractive to men!

Ang Apustrupu dinhà sa mga Tudling

The apostrophe within Sentences

Sultihi ku’s gugma mu’g kasakit.

Tell me about your love and pain.

Nasabtan ku’ng gibati mu’ng kahigwa-us.

I understand your feeling of excitement.

Ang Mga Marka Sulti dinhà sa mga Tudling

The quotation mark within Sentences

“Nganu’ng dahub ang dakbayan?” nangutana si Mayra.

“Why is the city congested?” Mayra asked.

“Ambut lang!” nilingû-lingû si Rani.

“I do not know!” Rani shook his head.

========================================================

PRACTICE
A. Kumpituha ang pagtuki sa mga paglingkit sa duha ka mga pulung gina-
mitan ug apustrupu puina-agi sa sulud sa mga blanku nga bahin sa talad sa ubos.
Gibuhat ang isip 1 alang nunimu.

Complete the analysis of the contractions of two words using the apostrophe by filling
out the blank parts of the table below. Number 1 is done for you.

MGA SINULAT NGA PINULUNG MGA LININGKIT NGA MGA PULUNG

The Written Text The words constructed
1. Ang imu’ng dughan nagdila-ab sa imu nga
akun’ng ka-init. akù nga
2. Yuta’ng pinanggà, lumad ka’s
silangán.
3. Amu’ng himaya ug andam kami’ng
pakamatyan ka.
4. Yuta’s gugma’g duyan ka sa ka-
isug.
5. Matahum ang imu’ng bughaw’ng
kalangitan.
6. Yanu’g babayi’ng ligdung si Ana.
7. Ang imu’ng dagway’ng ma-anyag
gadanghag lang.
8. Ang kabantan-un’g makahunun-
ayun nidan-ag sa iya’ng panagway.
9. Dili masabtan ang iya’ng kangi-ub
ana’ng dapita.
10. Nawagtang ang iya’ng panimu-ut
sa diha’ng nahubúg si Martin.

B. Mga Pagbansay sa Panitik

Exercises in Spelling

Ihustu ang panitik ni-ini nga mga pulung sa sa Sugbu-anun nga Binisayâ sa mga
balnku, dinagku na mga titik sa una’ng blanku ug ginagmay nga mga titik Sa
ikaduha. Gihimù ang isip 1 alang kanimu.

Correct the spelling of these Cebuano Visayan words on the blanks, capital letters on the
first blank and small letters on the second. Number 1 is done for you.

1. NILAKTOD NILAKTUD nilaktud

Skipped
2. PAGTUO ___________ ____________
Belief
3. GABII ___________ ____________
Night
4. BALAOD ___________ ____________
Law
 5. PAGKAON ___________ ____________
Food
6. KABUNTAGON ___________ ____________
Morning
7. NAGKALAINLAIN ___________ ____________
Varied
8. NIGILAKGILAK ___________ ____________
Shimmered
9. RADYO ___________ ____________
Radio
10. AWTO ___________ ____________
Auto/car

========================================================

PERFORMANCE
I. Isulat ang sakto nga panitik ni-ini’ng mga hinulama’ng langyaw nga pulungnga
nalumadnun na sa gamit.

1. BASKETBALL ______________ ____________

2. CIUDAD ______________ ____________
3. DOWNTOWN ______________ ____________
4. COCINA ______________ ____________
5. TELEFONO ______________ ____________
6. TEACHER ______________ ____________
7. ESCUELA ______________ ____________
8. CIENCIA ______________ ____________
9. CUADERNO ______________ ____________
10. BALL PEN ______________ ____________
11. CINE ______________ ____________
12. PROVINCIA ______________ ____________
13. AUTOBUS ______________ ____________
14. QUERIDA ______________ ____________
15. FUERTE ______________ ____________
16. DERECHO ______________ ____________
 17. OFICINA ______________ ____________
18. PARROQUIA ______________ ____________
19. CHINELAS ______________ ____________
20. LA MESA ______________ ____________
21. CUCHILLO ______________ ____________
22. CIMBA ______________ ____________
23. CUCHARA ______________ ____________
24. PAPER ______________ ____________
25. PENCIL ______________ ____________

II. Isulat ang hustu nga panulbuk ni-ini nga sugilagming. Gihimu ang una’ng tudling alang
kanimu.

Write the correct punctuations on the short narrative. The first sentence is done for you.

SI TATAY NANGHAGIS
(Gikan ni N.Suerte.50)

Usa ka adlaw, si tatay hilabihan nga panghagis! Buut mukulata

kang Inday si tatay kay nasamdan kini sa iya ng tratu ng adis adis
Hilabihan g suku a gayud ni Tatay uy Gilangkat ni tatay ang daku ng
salamin sa sala ug gilambus kini niya sa salug sa kabangis Mapusgay
nikagay ug napinu pinu ang wala y swirti ng salamin Nisyagit niyawyaw ug
nanampalas siya sa kapungut
Intawun si Inday Mau pay nasamdan ma u pa gyud ang nakasab an
si Innday nga bu utan

REFERENCES:

Pesirla, Angel O. (2012). The Linguistics of Cebuano-Visayan. Mandaluyong City: Anvil

Publishing.
Alcudia, F. F. et al. (2016). Mother Tongue: for Teaching and Learning. Metro
Manila: Lorimar Publishing, Inc.

Prepared by:

GYPSY ROSE J.CAPUNO

MTB-MLE-M Instructor
 MOTHER TONGUE BASED –MULTI-LINGUAL
EDUCATION

UNIT 2: Cebuano-Visayan: It’s Morpho-phonemic Characteristics and

Grade Level Standards

LESSON III: The Morphology of Cebuano-Visayan

NAME: _______________________________________ DEGREE & YEAR: ______________________

Instructor: ____________________________________ SCORE: _________________________________

Period: Final Period Time Allocation: 4 hours

INTENDED LEARNING OUTCOMES

At the end of the lesson, the students will be able to:

• determined the morphological transformations of Cebuano-Visayan language ( CLO2)

PREPARATION
Introduce yourself in writing using your mother tongue. Then identify the parts of speech
used in your sentences.

_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________.

PRESENTATION
Cebuano Visayan Morphology

=========================================================

Murpuluhiya ang panawág nga gigamit sa mga linggwista alang sa pagtuki sa

sistima sa paggambalay sa pulung. Ang pulung murpuluhiya nagagikan sa Griyigu nga
pulung MORPHĒ, nga nakahulugan ug HULMA. Busà, ang murpuluhiya usa ka patu-ún
kabahin sa hulma sa mga pulung, di-in ang iya’ng kinagamyan nga tagsa-un nga
makahulu-ganun nga tipík sa litúk-pinulung dinhà sa usá ka pinulungán gitáwag ug
murpima.

Morphology is the term used by linguists for the study of the system of word formation.
The word morphology comes from the Greek word MORPHĒ, meaning FORM. Hence,
morphology is a study concerning the structure of words in the utterance of a language called
morpheme.

Hatun sa pag-ilá sa usá ka murpima, ang usá sa pulung kinahang-lan putúl-putulún

ngadtu sa mga kinagamyan nga mga bahin nga makahuluganun pinasikad ni-ini nga
sumbahan:

Kini’ng mga kinagamyan’g makahuluganun nga bahin sa usa ka pulung:

1. Nibalik-balik sa nagkada-iya nga mga kahigayunan

2. Kuyug sa gibanà-banà nga magkatukmà nga kahulugan kung isumpay sa susama nga mga
pulung-hulma.

These smallest meaningful units of a word:

1. Recur in various instances

2. With approximately the same meaning when attached to similar word-forms

Agi ug mga panig-ingnan, ang duhá ka mga pulung, KINAGAM-YAN ug

PINULUNGAN, gutukî subay sa sumbanan sa pag-ilaá sa mga punima ni-ini’ng talad.

As examples, two words , KINAGAMYAN ang PINULUNGAN, are analyzed following the
criterion in determining a morpheme in this table..
MGA PULUNG MGA MAKAHULUGANUN’G MGA SUSAMA NGA MGA
WORDS KINAGAMYAN’G BAHIN PULUNG-HULMA
Smallest Meaningful Units Similar Word-Forms
KINAGAMYAN KINA- prefix KINADAK-AN
Smallest GAMAY small biggest
-AN suffix KINAMAHALAN
KINA+GAM(A)Y+AN most costly
KINA-ITUMAN
Blackest
KINAKUSGAN
strongest
PINULUNGÁN -IN- prefix SINULTI-AN
Language PULUNG word Speech
-AN suffix SINAYAWAN
P-+IN+-ULLUNG+AN Dancing
TINAN-AWAN
gaze

Mapanid-an sa paghulagway sa mga panig-ingan sulud sa talad nga ang mga

pulung gigambalay sa mga makahuluganun nga mga ba-hin, mga murpima.

It can be observed from the illustration of the examples in the table that words are
formed by meaningful units, the morphemes.

Mapaminid-an usáb pagpadayunnga ang mga murpima, sumalà sa pulung-tipik,

mahimu’g: (1) mga gawasnun nga murpima nga makaba-rug sa ka-ugalingun nga
pagkamahuluganan, ug (2) mga naga-id nga murpima nga kinahanglan isumpay sa mga
gawasnun nga murpimaha-run mahimu’ng makahuluganun.

It can further be observed that morphemes, according to word segment, can be: (1) free
morphemes that can stand by themselves in being meaningful, and (2) bound morphemes that
have to be attached to free morphemes in order to become meaningful.

Sumalà sa tudlinganun nga kalabutan sa mga gawasnun nga mga murpima,

mahimù nga mga: (1)murpima liksika (mga unud-pulung), ug (2) murpima gramatika
(mga gamit-pulung).

According to sentential relationship of the morphemes, they can be: (1) lexical
morphemes (content words), and (2) grammatical morphemes (function words)
 Sumalà sa panagdikit-bahin sa naga-id nga mga murpima, mahimù nga mga: (1)
murpima impliksyunal (nipabilin sa mga tudling-gamit), ug (2) murpima diribasyunal (ni-
usab sa mga tudling-gamit).

According, to affixation of bound morphemes, they can be (1) inflectional morphemes

(retaining parts of speech) and (2) derivational morphemes (changing the part of speech).

Mga Gawasnun nga Murpima: Liksikal ug Gramatikal

Free Morphemes: Lexical and Grammatical

Kung tan-awun ang pulung-tipak nga makahuluganun, busa kina-gamyan kini nga
hulma sa pulung, kiní nga murpima ma-ilá nga gawas-nun kay makabarug sa ka-
ugalingun sa pagkamakahuluganun- usá siya ka murpima nga usá ka pulung.

If a word-segment segment is viewed as meaningful, hence, this is the smallest word

form, this morpheme is identified as free because it can stand by itself in being meaningful-it is
a morpheme which is a word.

Kini nga mga gawasnu’ng murpima (mga yanu’ng pulung-hulma) nabahin-bahin

sumalà sa ila nga mga gamit sa tudling: (1) ang mga murpima liksika ma-u ang mga
unud- pulung-ang ngalan pulung, ang pulung diwang, ang dagway-ngalan, ang dagway-
diwà, ug (2)ang mga murpima gramatika ma-u ang mga gamit-pulung-ang hulip-ngalan,
ang pulung-ilá, ang dugtung-pulung, ang tipik-pulung, ang bahin-pulung. Ang talad sa
ubus nihulagway ni-ini.
These free morpheme (simple forms) are classified according to their sentence usage: (1)
the lexical morphemes are the content words-noun, verb, adjective, adverb, and (2) the
grammatical morphemes are the function words- pronoun, article, conjunction, interjection,
particle, preposition. The table below illustrates these.

LIKSIKA: MGA-UNUD-PULUNG MGA PANIG-INGNAN

Lexical Content Words Examples
Ngalan-pulung Noun BALAY house
KAMAY sugar
DAKBAYAN city
Pulung-diwà Verb BASA read
SULAT write
HILAK cry
Dagway-ngalan Adjective MATAHUM lovely
DAGTUNG dark
TA-AS tall
Dagway- diwà Adverb KUSUG fast
INANAY slowly
MAKABIGUN convincingly
GRAMATIKA: MGA GAMIT PULUNG MGA PANIG-INGNAN
Grammatical: Function Words Examples
Hulip-ngalan Pantawu IKAW/KA you
Pronoun Personal IMU your
KANATU/NATU us
Hulip-ngalan Pandayag KINÍ this
Pronoun Demonstrative KADTU that
KANÁ that
Hulip-ngalan Pansuknà UNSA what
Pronoun Interrogative NGANU why
KANUS-A when
Pulung-ilá ANG the
Article USA KA or
UBAN NGA but
hence
Dugtung-pulung UG and
Conjunction U or
APAN but
BUSÀ hence
Tuwáw-pulung AYAY! ouch!
Interjection HALA! watch out!
HUY! Hey!
Tipik-pulung UG MANGGA (noun marker)
Particle mango
MGA BATÀ (plural market)
children
Bahin-pulung SA of
Preposition GIKAN SA from
ATUBANGAN SA in front of

Mga Naga-id nga Murpima: Implikssyunal ug Diribasyunal

Bound Morphemes: inflectional and Derivational

Ang mga naga-id nga mga murpima ma-u kadtu’ng mga murpima nga nahadikit-
bahin. Kini’ng mga naga-id nga murpima, sumalà as panagdikit-bahin, aduna’y duruhá ka
matang: murpima inpliksyunal ug murpima diribasyunal.
 Bound morphemes are those morphemes which are affixes. These bound morphemes,
according to affiation, are of two types: inflectional morphemes and derivational morphemes.

Ang mga murpima inpliksyunal nalingkit ngadtu sa mga unud-pulung nga dili ma-
usab ang ila’ng matang sumalà sa sangkap sa pinu-lungán. Duna usab nga mga
inpliksyunal ng murpima nga walá naha-lingkit sa unud-pulung apangipunû lang sa mga
unud-pulung, mahimun’g mag-una u masunud sa mga unu-pulung.
Inflectional morphemes are attached to the content words that do not change their type
as to part of speech. There are also inflectional morphemes that are detached from content
words, could be before or after the content words.

Kini’ng mga nahalingkit nga mga murpima inpliksyunal gitawag ug mga dikit-
bahin (dikit-sugud, dikit-sulud, dikit-tapus) ug kadtu’ng walâ nahalingkit sa mga unud-
pulung gitawag ug mga tipik-pulung (mga marka-inpliksyun).
These attached inflectional morphemes are known as affixes(prefix, infix,suffix) and those
detached inflectional morphemes are called particles (inflection-markers).

Atu’ng tuki-un ang tanan nga mga inpliksyunal nga mga murpi-ma’ng naga-id sa
talad sa ubus.
Let us analyze all the inflectional bound morphemes in the table below.

MGA INPLIKSYUNAL GAMUT: MGA PANIG-INGNAN NAHIMUTANGAN

NGA MURPIMA’NG UNUD-PULUNG Examples Position
NAGA-ID Root:
Inflectional Bound Content Word
Morpheme
Gidaghanun Ngalan-pulung MGA tigmù Tipik-pulung
Plurality Noun riddles Particle
MGA (-s/-es) MGA basahún
books
Pang-angkun Ngalan-pulung KANG Fe NGA Tipik-pulung
Possessive Noun síngsíng Particle
KANG…NGA… Fe’s ring
(-‘s) KANG Ana NGA
saninà
Ana’s dress

Pangindig Dagway –ngalan MAS lagsik Tipik-pulung

Comparative Adjective more active Particle
MA… MAS matahum
(-s/-es) prettier
LAGSIK-LAGSIK Dikit-tapus
BINALIK-BALIK more active Suffix
(repetition) MATAHUM-TAHUM
Prettier
Pang-labaw Dagway-ngalan
Superlative Adjective KINAlami-AN Dikit-sugud
KINA- -An/-HAN most tasty Ug Dikit-tapus
(most/ -est) tastiest Prefix-Suffix

LABI’NG LABI’ng lami Tipik-pulung

(most/ -est) most tasty particle
tastiest

Indikatibu’ng Pulung- diwà

Aktibu Verb
Indicative Active

A. Panahun- Pulung- diwà NAGsulàt siya. Dikit-sugud

karun Verb She writes. Prefix
Present tense
NAG
B. Panahun-kanhi Pulung- diwà MIsulàt siya. Dikit-sugud
Past Tense Verb NIsulàt siya. Dikit-sugud
MI- NAKAsulàt siya. Dikit-sugud
NI- She wrote. Prefix
NAKA-

C. Panahun uma- Pulung- diwà MUsulàt siya. Dikit-sugud

abot Verb MAGsulàt siya. Dikit-sugud
Future tense MAKAsulàt siya. Dikit-sugud
MU- She will write. Prefix
MAG-
MAKA-

Indikatibu’ng
Pasibu
Indicative Passive

A. Panahun- Pulung- diwà NAsulàt kini. Dikit-sugud

karun Verb This is written. Prefix
Present tense
 NA-

B. Panahun-kanhi Pulung -diwà Gi sulàt kini. Dikit-sugud

Past Tense Verb This was written. Prefix
GI-

C. Panahun uma- Pulung- diwà SulàtÚN kini. Dikit-sugud

abot Verb Masulàt kini. Prefix
Future tense This shall/will be
-UN written.
MA-

Impiratibu Pulung- diwà Dikit-tapus

Imperative Verb Suffix

-I/-HI Pulung- diwà Sulti-I ku. Dikit-tapus

(Speaker-receiver) Verb SultiHI ku. Suffix
She writes.
-A Pulung- diwà Pamati-A ku. Dikit-tapus
(Speaker-doer) Verb Listen to me. Suffix

Gidaghanun sa
Gibuhat
Plurality of Doer

NANAG- Pulung- diwà NANAGhisgut Dikit-sugud

Plural Present Verb Kami. Prefix
We mention.

GIPANAG-AN Pulung- diwà GIPANAGhisgutAN Dikit-sugud

Plural Past Verb namú. Prefix
We mentioned.
Dikit-sugud
MANAG- Pulung- diwà MANAGhisgut mi. Dikit-sugud ug Dikit-
MANAG- AY Verb MANAGhisgutAY mi. tapus
Plural Future We shall mention. Prefix- Suffix
Kasagad sa Lihuk
Frequentive Action

Tig- Pulung- diwà TIGkkawat man g’yud Dikit-sugud

Frequentive Present Verb siya. Prefix
He always steals.

NANG- Pulung- diwà NANGawat man g’yud Dikit-sugud

Frequentive Past Verb siya. Prefix
He used to steal.

MANG- Pulung- diwà MANGawat man Dikit-sugud

Frequentive Future Verb g’yud siya. Prefix
He will always steal.

Ang mga naga-id nga murpima, mga dikit-bahin nga mipa-uusab sa mga
unud-pulung. Sila gilingkit, ngadtu sa mga la-in nga matang sumalà sa sangkap sa
pinulungan. Sila gitawág ug diribasyunal nga mga murpima’ng naga-id.

Bound morphemes, are affixes that changed the content words. They are attached as
to different types according to parts of speech. These are known as derivational bound
morphemes.

Kini’ng talad sa ubús nagpadayag sa mga ka-usaban sa sangkap sa pinulungan

nga gihimù sa mga dikit-bahin nga murpima’ng naga-id diribasyunal.

This table below illustrates the changes in parts of speech done by the affixes that
are derivational bound morphemes.

MGA KA-USABAN SA MGA DIRIBASYUNAL MGA PANIG-INGNAN NAHIMUTANGAN

SANGKAP SA NGA MURPIMA’NG Examples Position
PINULUNGAN NAGA-ID
Change in Parts of Derivational Bound
Speech Morphemes

Pulung-diwà ngadtu KA- HILAK cry Dikit-sugud ug Dikit-

sa Dagway-ngalan -UN KAhilakUN sad tapus
Verb to Adjective Prefix- Suffix

HIM- PUGUNG stop Dikit-sugud

HIMugung Prefix
cautious

HIN- SULTI speak Dikit-sugud

HINulti Prefix
talkative

-IN- SULAT write Dikit-sulud

sINulat written Infix

-IN- -AN- HULUM borrow Dikit-sugud ug Dikit-

 HInULamAN tapus
borrowed Prefix- Suffix

Dagway-ngalan PASI- Bantug famous Dikit-sugud

ngadtu sa Ngalan- PASIbantug Prefix
pulung Fame
Adjective to Noun
DA-AN old
PPASIda-an
warning

TARUNG straight
KAtarung Dikit-sugud
righteousness Prefix

PUTLI pure
KAputli purity
Ngalan-pulung NAG- SANINÀ dress Dikit-sugud
Ngadtu sa NAGsaninà dress up Prefix
Pulung-diwà
Noun to Verb MAG- MAGsaninà Dikit-sugud
will dress up Prefix
Dagway-ngalan PUTI white Dikit-sugud
Ngadtu sa NAputi whitened Prefix
Pulung-diwa MAputi will whiten
Adjective to Verb SUBÛ sad Dikit-sugud
NAGMAsuLun-UN Dikit-sulud ug Dikit-
fretted tapus
Prefix,Infix and Suffix

MAGMAsuLub-UN Dikit-sugud
will fret Dikit-sulud ug Dikit-
tapus
Prefix,Infix and Suffix

Mga Tipik-pulung: mga Marka Unud-pulung

Particles: Content-word Markers

Ang mga Sugbu-anun nga Binisayà nga mga tipik-pulung nga bu-lag, makabarúg nga
usá marka unud pulung. Ki-ní na mga marka unud-pulung (tipik pulung) nagpahayag sa gitawág
sa mga linggwista ug RILATIBASAYUN nga nilakip ni-ini nga mga prusisu:
 The Cebuano Visayan particles which are separate, each can stand as a word, are
content-word markers (particles) express what linguists call RELATIVIZATION which involves the
following processes:

1. Ang tanán nga hulma sa mudipikasyun nga musangput sa rilatibasasyun;

All structures of modification resulting to rilatibasasyun;;

2. Ang pag-ilá sa ulu-pulung dinha sa mga hulma sa mudipikasyun pina-agi sa nahisikup

nga mga istruktura;
The identification of head-words within the modification structure through the
underlying structures;

3. Ang mga pag-ilá sa kasagaran nga mga hulma sa mudipikasyun nga nagpakità nga silà
mga sangputanan rilatibasasyun;
The identificaction of modification structures revealing them as results of relativization;

4. Ang mga apusitibu nga nisangput gikan sa rilatibasasyun;

Appossitives resulting from relativization;

5. Mga makalingla nga mga hulma sa mudipikasyun.

Deceptive structures of modification.

NGA: Marka-ulu-pulung ug Marka Apusitibu

NGA: Head –word Marker and Appositive Marker

Sa mga hulma mudipikasyun, nga nahulma sa ulu-pulung ug iya nga tighulagway, tipik-
pulung NGA gigamit nga marka ulu-pulung ug marka apusitibu.

In modification structures, which are formed by a head-word and its modifier, the
particle NGA is used as head-word marker and appositive marker.

GUGMA NGA PUTLÌ (love+PARTICLE+pure )

PUTLÌ NGA GUGMA (pure +PARTICLE+ love)

SI JOSÉ MAGTUTUDLÙ (Jose +PARTICLE+ teacher)

NGA

MAGTUTUDLÙ NGA SI JOSÉ (teacher +PARTICLE+ Jose)

ulu-pulung
Head word tipik-pulung

Tighulagway/apusitibu
modifier/appositive

UG: Marka-Ubhitu ug Dagway-ngalan

UG: Head –Object Marker and Adverb Marker

Sa mga hulma rilatibisasyun tali sa pulung-diwà ug iya nga ubhitu ang tipik-
pulung UG gigamit nga marka ubhitu ug marka dagway diwà.

In relativation structures between a verb and its object, the particle UG is used as an
object marker and an adverb marker.

MUPALIT UG SUD-AN (buy +PARTICLE+ food)

MUSAYAW HINAY (dance +PARTICLE+ slowly)

UG

pulung-diwà
verb

tipik-pulung
particle

ubhitu sa pulung-diwà object of the verb

u gang dagway diwà adverb
 KA: Marka Pang-Iháp
KA: Counter Marker

USÁ KA BINUHAT (one +PARTICLE+ creature)

WALÚ H MGA BINUHAT (eight +PARTICLE+ creatures)

KA

pang-ihàp
counter

tipik-pulung
particle

ngalan-pulung ma- ihàp

 SI, SILA SI/NI: mga Marka Ngalan-tawu
SI, SILA SI/NI:Person’s Name Marker

Ang tanan nga mga ngalan sa mga tawu gigamitan ug mga tipik-pulung, Ang
tipik-pulung SI gigamit sa usa ka ngalan-tawu nga daghan.

All person’s names are used with particles. The particle SI is used with a singular
person’s name. The particles SILA NI are used with plural person’s names.

SI AMANCIA (PARTICLE+ Amancia)

SILA SI AMANCIA UG JUAN (PARTICLE+Amancia and Juan)

SILA NI AMANCIA UG JUAN (PARTICLE+Amancia and Juan)

marka ngalan-tawu (person’s names markers)

person’s names markers

mga ngalan-tawu
person’s names
 MGA: Marka Gidaghanun
MGA: Plurality Marker

Ang mga tinagsa nga ngalan-pulungmahimu nga dinaghan pani-agi sa paggamit

sa tipik-pulung MGA kun kiní silá mga ngalan-pulung ma-iháp.
Singular nouns can be pluralized by using the particle MGA if these are count nouns.

AWIT MGA AWIT (song PARTICLE+song=songs)

IRING IRING (cat PARTICLE+cat=cats)

BULAK MGA BULAK (flower PARTICLE+flower=flowers)

BALAK MGA BALAK (poem PARTICLE+poem=poems)

(counter marker)
tinagsa nga mga
ngalan tuwaw
singular nouns

marka dinaghan
plurality marker

dinaghan ng mga ngalan-pulung

plural nouns

Ang mga Purma Linggwistika

Linguistic Form

Ang kasagaran ug na-andan nga gitawag natù ug pulun, matud pa sa mga

linggwista, usa ka gawasnun nga purma nga kinagamyan. Gi-gambalay kiní sa mga
tinipun nga mga murpima (ang kinagamyan nga makahuluganunnnga bahin). Busà, ang
na-andan nga gitawág ug PULUNG gitawág sa mga linggwista ug PURMA LINGGWISTIKA.
What we usually and traditionally call word, according to linguists, is a minimum free
form. It I made up of the combined morphemes (the smallest meaningful unit). Hence, what is
traditionally called WORD is called by Linguists as LINGUISTIC FORM.

Pinasikad sa sulud-murpima, ang mga purma linguistika mahimù ug: bugtung, tiningub,
sinagul.

According to morpheme-content, linguistic forms can be: simple,compound,complex.

Ang bugtung purma linguistika gigambalay sa usa lang ka murpima’ng

gawasnun.
The simple linguistic form is made up of two free morphemes.

BALAY + BALAY BALAY-LUNGSUD

gawasnun gawasnun tingub

free free compound

Ang sinagul purma linggwistika gigambaly pina-agi sa pagsagul sa murpima’ng

gawasnun ug murpima’ng naga-id.
The complex linguistic form is constructed by a combination of a free morpheme and a
bound morpheme.

NI + KA NIKA-

Naga-id:dikit-sugud gawasnun: gamut-pulung sinagul

bound: prefix free: root-word complex
========================================================

PRACTICE
PAGBANSAY SA MORPULUHIYA

Kumplitu kining talad sa mga gawasnun’g murpima. Gihimu ang isip 1 alang nimu.

MGA PULUNG/MGA MGA MURPIMA Morphemes

PURMA
GAWASNUN Free NAGA-ID Bound
LINGGWISTIKA
Words/Linguistic LIKSIKA GRAMATIKA INPLIKSYUNAL DIRIBASYUNAL
Form Lexical Grammatical Inflectional Derivational

1. PAGHATAG-BILÍ -HATAG -PAG

-BILÍ
2. SUMALÀ
3. NI
4. PAGPANGITÀ
5. ANG
6. PAGHUKÚM
7. TUGBANG
8. NI-INI
9. APÁN
10. SI
11. DUNA’Y
12. KA
13. MGA
14. HUT-UNG
15. PAGBANSAY
16. PUD
17. SUMALÀ
18. PAGSUKLÌ
19. SA
20. KINÍ
21. SANGPUTANAN
22. KATAWHNA
23. PAGBUHAT
24. UG
25. URGANISASYUN
26. UPAT
27. MA-U
28. TÁHAS
29. PAGKAT-UN SI
30. TARAS
========================================================

PERFORMANCE
Ilha ang matang sa matag pulung sa matag tudling sa mubung sulay-say pinasubay sa
bahin sa pamulung: ngalan-pulung, hulip-ngalan, pulung-diwà, pulung-ilá, dugtung-
pulung, tuwáw-pulung, bahin-pulung, tipik-pulung.

Identify the type of every word in each sentence in this short essay according to parts of speech:
noun, pronoun, verb, adjective, adverb, article, conjunction, interjection, preposition, particle.

Ang kultura sa panulat, nga nakahupút sa katungâ sa budlay

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

dinhà sa usa ka unibirsidad, ang nag-ilá sa kala-inan sa usá ka

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

akadimiku (usa ka Britun nga tawag sa prupisur) tali sa magtutudlù.

23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33

Ang la-in nga katungâ ni-ini mau ang pagtudlù.

34 35 36 37 38 39 40 41

Ang panulat pang-akadimiku ang linugdangan nga nahingpit

42 43 44 45 46 47 48

ang pag-usisa, busà ang pag-usisa ug ang panulat duhà ka mga

49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59

Pamulung unibirsitaryu nga susama ug ipasabut.

60 61 62 63 64 65
1. 26. 51.
2. 27. 52.
3. 28. 53.
4. 29. 54.
5. 30. 55.
6. 31. 56.
7. 32. 57.
8. 33. 58.
9. 34. 59.
10. 35. 60.
11. 36. 61.
12. 37. 62.
13. 38. 63.
14. 39. 64.
15. 40. 65.
16. 41.
17. 42.
18. 43.
19. 44.
20. 45.
21. 46.
22. 47.
23. 48.
24. 49.
25. 50.

REFERENCES:

Pesirla, Angel O. (2012). The Linguistics of Cebuano-Visayan. Mandaluyong City: Anvil

Publishing.
Alcudia, F. F. et al. (2016). Mother Tongue: for Teaching and Learning. Metro
Manila: Lorimar Publishing, Inc.
Prepared by:
 GYPSY ROSE J.CAPUNO
MTB-MLE M 229 Instructor

MOTHER TONGUE BASED –MULTI-LINGUAL

EDUCATION

UNIT 2: Cebuano-Visayan: It’s Morpho-phonemic Characteristics and

Grade Level Standards

LESSON IV: Mother-Tongue Curriculum Guide: Grade Level Standards and Domain

NAME: _______________________________________ DEGREE & YEAR: ______________________

Instructor: ____________________________________ SCORE: _________________________________

Period: Midterm Time Allocation: 5 hours

INTENDED LEARNING OUTCOMES

At the end of the lesson, the students will be able to:

• developed any kind of brief instructional plan following the Grade Level Standards for
KINDERGARTEN (CLO3) .

PREPARATION
Directions: Write Agree if you think the statement is correct; otherwise write
Disagree.
_______________ 1. Literacy development depends on the development of oral language.
_____________ 2 Brain development research shows that reading aloud to children every day
decreases their brain's capacity for language literacy skills
_______________ 3. Phonological awareness is a broad term that includes phonemic awareness.
_______________ 4. Word recognition must be accurate.
_______________ 5. Reading is getting meaning from and giving meaning to the written symbols.
______________6. Literacy development depends on the development of written language.
______________7. Comprehending Informational text locate information from expository texts and
use this information for discussion or written production.
______________8. Reading is getting meaning from and giving meaning to the printed lines.
______________9. Alphabet knowledge paves the way for phonics and word recognition.
________________10. Oral language refers to one’s knowledge and use of the structure, meanings
and uses of the language.

PRESENTATION
=========================================================

K to 12 Basic Education Curriculum

https://www.teacherph.com/kindergarten-curriculum-guide/
=======================================================

Each grade level has a standard.

Grade Level Grade Level Standards
Kindergaten The learner demonstrates skills and strategies
in phonemic awareness, alphabet knowledge,
sound-letter correspondences, decoding,
vocabulary and comprehension as they enjoy
listening and responding to a variety of texts in
their Mother Tongue.
Grade 1 The learner demonstrates basic
communication skills in talking about familiar
topics using simple words and both verbal and
non-verbal cues to understand spoken
language, shows understanding of basic
vocabulary and language structures, reading
process, writing system and appreciates
aspects of one’s culture.

Grade 2 The learner demonstrates communication skills

in talking about variety of topics using
developing vocabulary and simple phrases and
sentences, simple to complex spoken language
using both verbal and non-verbal cues,
understands vocabulary and language
structures, appreciates and understand the
cultural aspects of the language and the
writing system used, and reads and writes
simple and short literary and informational
texts.

Grade 3
The learner demonstrates communication skills
in talking about variety of topics using
expanding vocabulary and phrases, shows
understanding of spoken language in different
contexts using both verbal and non-verbal
cues, vocabulary and language structures,
 cultural aspects of the language, reads and
writes literary and informational texts.

https://www.deped.gov.ph/wp-content/uploads/2019/01/Mother-Tongue-CG.pdf

Each grade level has to develop the learner to demonstrate knowledge and skills
independently and in meaningful contexts. These knowledge and skills are reflected in
the domains of literacy in the K to 12 by which Mother Tongue belongs and verbalized
in the content and performance standards in the teaching of MT from grades one to
three. These standards are non-negotiable. The domains are stated below.

The Domains of Literacy in the K to 12 Languages Curriculum

1. Oral Language
2. Phonological Awareness
3. Book and Print Orientation
4. Alphabet Knowledge
5. Word Recognition
6. Fluency
7. Spelling
8. Handwriting
9. Composing
10. Grammar Awareness
11.Vocabulary
12. Reading Comprehension
12.1 Activating Schema/Prior Knowledge
12.2 Comprehension Strategies
12.3 Comprehension of Literary Texts
12.4 Comprehension of Informational Texts
13. Attitude Toward Language
14. Study Skills

Relationship of the Beginners’ Reading Development and the Domains of Literacy

Reading
Development among
the Beginning Domains of Literacy
PRACTICE
Learners
Domains of literacy during the emergent literacy stage

Learner Characteristic Literacy Domains

• gains control of oral language • Attitude towards literacy, language and
• relies on pictures in text literature
 • pretends to read • Oral language devt.
• recognizes rhymes • Phonological awareness
• starts recognizing letters • Book and print orientation
• Alphabet knowledge
• Handwriting

Domain 1: Attitude towards literacy, language and literature

Having a sense of being a reader and developing individual choices of and tastes for texts to
read for various purposes such as for learning or for pleasure.

• On developing the attitude towards literacy

• Children who have positive attitudes and experiences about reading are more likely to be
motivated to learn to read. -Dorothy Strickland-

• Developing positive attitude towards literacy through story reading

Brain development research shows that reading aloud to children every day
• increases their brain's capacity for language literacy skills and
• is the most important thing that one can do to prepare them for learning to read

A print-rich environment develops positive attitude towards reading.

(Picture Not Mine. Credits to the owner.)

Domain 2: Oral language (in the language of literacy)

Oral language refers to one’s knowledge and use of the structure, meanings and uses of
the language.

• Literacy development depends on the development of oral language (in the language of
literacy).
• One cannot be successful in learning to read (and write) in a language that he does not
understand.

Developing oral language

➢ Listening to stories read by the teachers . . .
➢ Language games such as “I Spy”; Show and Tell
➢ Direct instruction
a. Learning the letters “The names of these pictures start in Mm. Let’s name them.”
b. Unlocking new or difficult words prior to storyreading
“Sa ating kuwento ay may isang matadero. . Ito ang larawan ng matadero.”

Multilingual Literacy and Oral Language Development

 ORAL LANGUAGE DEVELOPMENT

Literacy in L1 Literacy in L2 Literacy in L3

Domain 3: Phonological awareness

➢ Phonological Awareness involves work with rhymes, syllables, onsets and rimes.
➢ Phonemic awareness is the ability to notice, think about and work with the individual
sounds in spoken words.

Developing phonological awareness

➢ Detecting rhymes
• Anong mga salita ang magkatunog?
“Hindi hari Hindi pari, Damit ay sari-sari.”

Syllable detection
• Ipalakpak ang mga pantig sa iyong pangalan:
Halimbawa: Margarita Mar-ga-ri-ta
• Ipalakpak ang mga pantig sa sasabihin kong salita: mata butiki

Phonemic awareness

• Phonological awareness is a broad term that includes phonemic awareness.

• It is the ability to notice, think about and work with the individual sounds
(phonemes) in spoken words.
• Before children learn to read print, they need to become aware of how the
sounds in words work.

Detecting the onset

• Ano ang umpisang tunog ng salitang

mais?
sawa?
bata?
Detecting the rime
• Ano ang huling tunog sa salitang
gatas?
patatas?

Domain 4: Book and Print Knowledge

(Picture Not Mine. Credits to the Oowner.)

refers to knowing and being acquainted with books and how print works.

Book and print orientation includes skills in

• identifying the parts of a book: front and back cover, and its pages.
• knowing that a book has an author and illustrator and telling what they do.
• holding the book right side up.
• flipping the pages of the book sequentially, one page at a time
• knowing where a story begins.
• tracking the story line from left to right and from top to bottom while the story is being
read to them.
• making the correct return sweep.
• consistently looking at the left page first before looking at the right page.
• realizing that the message of most books is in the print and not the pictures.
• making one to one correspondence between written and spoken words
• telling that print in the form of words corresponds to speech.

Domain 5: Alphabet Knowledge

The ability to recognize, name, and sound out all the upper and lower case letters of the
alphabet.
Each letter of the alphabet
• has a name
• has an upper and a lower case
• is written in a certain way
• has a distinct sound

Alphabet knowledge paves the way for phonics and word recognition.

Domain 6: Handwriting

The ability to form letters through manuscript and cursive styles

Domain 7: Phonics and Word Recognition

The ability to identify a written word by sight or by deciphering the relationship between the
sounds of spoken language and the letters in written language.

Reading in the Learner’s Home Language

Beginning Literacy in L1

“Naglalaro kami ni May bola sina Bong at

kuya ng bola.” Lani. Naglalaro sila ng
bola.

EXPERIENCE ORAL LANGUAGE PRINTED SYMBOLS

KAMI
(Picture not mine credits to the owner.) RIN

Domain 8: Spelling

being able to convert oral language sounds into printed language symbols

➢ Invented or developmental spelling

• Natkt ako
• Masaya kmi
• Bwl pmsk

Domain 9: Grammar Awareness

Knowledge of language features and sentence structures in written language

Teaching a grammar lesson

• During the early years grammar awareness is taught indirectly through oral activities.
• Explicit teaching of grammatical structures
• Games and contests for encouraging use of grammatical structures
• The story read during the storyreading serves as the springboard in teaching a grammar
lesson.

Domain 10: Composing

being able to formulate ideas into sentences or longer texts and represent them in the
conventional orthographic patterns of written language

Domains of Literacy During the Fluency Stage

 • develops fluency in reading •Fluency
• recognizes patterns in
•Vocabulary development
words
• checks for meaning and •Reading comprehension
sense
•Study skills
• knows a stock of sight
words

Domain 11: Fluency

The ability to read orally with speed, accuracy and proper expression

Fluency

• Accuracy
• Automaticity
• Proper Expression
• Word recognition must be accurate, rapid and require little conscious attention so that
attention can be directed to the comprehension process
• One reason students may not comprehend text is thatthey are spending all their
attention and energy on figuring out the words.

Domain 12: Vocabulary Development

Knowledge of words and their meanings in both oral and print representations

Teaching Vocabulary

➢ Vocabulary learning happens during

▪ sharing activities: “I Spy” Show and Tell
▪ Storyreading
• unlocking difficult words
• listening to the words in context during storyreading
▪ Learning the alphabet- words that begin in letter
▪ Word recognition lesson
▪ Activities in other disciplines
▪ Explicit teaching of vocabulary words

Domain 13: Comprehension

A complex and active process in which vocabulary knowledge is a crucial component and which
requires an intentional and thoughtful interaction between the reader and the text.

The role of vocabulary and fluency in comprehension

Fluency
COMPREHENSION

Vocabulary

Comprehension Skills

Use of context and prior knowledge: activating prior knowledge conceptually related to text and
establishing a purpose for reading.

Comprehension Strategies: being self-aware as they discuss and analyze text to create new
meanings and modify old knowledge.

Comprehending Literary text respond to literary text through the appreciation of literary devices
and an understanding of story grammar.

Comprehending Informational text locate information from expository texts and use this
information for discussion or written production.

Decoding and Comprehending

▪ Reading is getting meaning from and giving meaning to the printed symbols.
• If you are able to decode the words but you do not get meaning from them, do you
“read”?
Were you able to decode the words?
Were you able to understand the words?
the dialogue? the story?
Did you “read”?

Domain 14: Study Skills

A general term for techniques and strategies that help a person read or listen for specific
purposes with the intent to remember.
PRACTICE
Identify the core language arts skill and domain of literacy where the activities in teaching
Mother Tongue belong.

1. telling life stories

2. show and tell
3. relay story
4. arranging events in sequence
5. making stories about a picture
6. whispering a message
7. follow direction
8. book talk
9. connecting dots
10. play a rhyming game

PERFORMANCE
Make a brief instructional plan in Mother Tongue following the standards and domains
for kindergarten and highlight also the instructional materials that you will use.
REFERENCES:

Alcudia, F. F. et al. (2016). Mother Tongue: for Teaching and Learning. Metro
Manila: Lorimar Publishing, Inc.

Pado, Felicitas. (2016). The Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-

MLE) in the K to 12 Program. University of the Philippines.

https://www.teacherph.com/kindergarten-curriculum-guide/

https://www.deped.gov.ph/wp-content/uploads/2019/01/Mother-Tongue-
CG.pdf

Prepared by:

GYPSY ROSE J.CAPUNO

MTB-MLE M 229 INSTRUCTOR