Filipino

I. WIKA at BALARILA

• WIKA - ginagamit ng tao sa kanyang pag-

iisip, sa kanyang pakikipag-ugnayan at
pakikipag-usap sa ibang tao, at maging sa
pakikipag-usap sa sarili. Ito ay behikulo ng
ating ekspresyon at komunikasyon na
epektibong magagamit.
Kasaysayan ng Wikang Filipino

• Ang wikang Filipino ay pinagtibay bilang Pambansang

wika ayon sa 1935 Saligang Batas ng Pilipinas.
• Lupon ng Surian ng Wikang Pambansa:
– Manuel L. Quezon (Ama ng Wikang Pambansa)
– Jaime C. Veyra (Tagapangulo mula Samar)
– Cecilio Lopez (Kalihim at Punong Tagapagganap)
Kagawad:
• Santiago Fonacier (Ilokano)
• Filemon Sotto (Cebuano)
• Felix Salas Rodriguez (Hiligaynon)
• Casimiro Perfecto (Bikol)
• Hadji Butu (Muslim)
• Jose Zulueta (Pangasinan)
• Zoilo Hilario (Kapampamgan)
Mga Batas sa Pagpapatupad ng Wikang
Pambansa
• Kautusang Tagapagpaganap Blg. 134 (Dis. 30, 1937)
– saa bisa ng Saligang Batas 1935, ipinahayag ni Pangulong
Quezon na ang wikang Pampansa ay ibabatay sa Tagalog.
• Sirkular Blg. 26(Abril 12, 1940)
– Pagtuturo ng Wikang Pambansa sa mataas na Paaralan
• Batas Komowelt Blg.570 (Hunyo 7, 1940)
– Ang Wikang Pambansa ay naging isa sa mga wikang oisyal
ng Pilipinas
• Proklamasyon Blg. 12 (Marso 26, 1954)
– Pagdeklara ng pagdiriwang ng Linggo ng Wika tuwing Marso
29 - Abril 4 bilang paggunita sa kaarawan ni Francisco
Balagtas
• Proklamasyon Blg. 186 (Setyembre 23, 1955)
– Paglipat ng petsa ng pagdiriwang ng Linggo ng Wika mula
Agosto 13-19 bilang paggunita sa kaarawan ni Quezon.
Mga Batas sa Pagpapatupad ng Wikang
Pambansa
• Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 (Agosto 13, 1959)
– Ang Pambansang Wika ay tatawaging Pilipino
Kautusang Tagapagpaganap Blg. 60, 1967
Nilagdaan ng Pangulong Diosdado Macapagal na nag-uutos na
awitin ang Pambansang Awit sa titik Filipino
• Kautusang Tagapagpaganap Blg. 187 (Agosto 6, 1969)
– Paggamit ng Wikang Pilipino sa lahat ng opisyal na komikasyon at transaksyon ng
pamahalaan.
• Kautusang Pangkagawaran Blg. 50 (Nobyembre 14, 1974)
– Pagpapatupad ng mga patakaran sa edukasyong bilingual sa kolehiyo at
pamantasan
• Kautusang Pangkagawaran Blg. 52, 54 (Mayo 27, 1987)
– Pagpapatupad ng mga patakaran sa edukasyong bilingual sa lahat ng paaralan sa
Pilipinas.
• Kautusang Pangkagawaran Blg. 81 (Agosto 6, 1987)
– Pagbuo ng 28 letra bilang Alpabetong Filipino

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ñ, NG, O, P, Q,
R, S, T, U, V, W, X, Y, Z
Ang pag-aaral ng wikang Filipino ay binubuo
ng dalawang kakayahan:
• Kakayahang Linggwistika o linguistic
competence-kakayahang -makabuo ng
mga pahayag o pangungusap na may
wastong kayariang pambalarila
• Kakayahang Komunikatibo-
communicative competence-
kakayahang maunawaan at magamit ang
mga pangungusap na may wastong
pambalarilang kayarian sa angkop na
panlipunang kapalagiran ayon sa hinihingi
ng sitwasyon
4 na lawak sa pag-aaral ng wika:
Ponolohiya-patern o kumbinasyon ng mga tunog sa
loob ng isang wika
• Ponema - pinakamaliit na yunit ng ponolohiya.
• Ponemang segmental-ito ang mga tunog na ginagamitan
ng mga katumbas na letra o titik upang mabasa at
mabigkas.
• Katinig -ipinapakita ang mga ponemang ito batay sa
paraan at punto ng artikulasyon
• Patinig -a,e,i,o,u (allophone)
• Diptonggo -a,e,i,o,u + isang malapatinig - hal:bahay,
reyna, baliw, tuloy
• Kambal katinig/klaster -magkasunod na tunog katinig-
hal. bruha, droga, globo
• Ponemang Suprasegmental- karaniwang hindi
tinutumbasan ng mga letra sa pagsulat kundi sa
mga simbolo lamang upang matukoy ang
paraan ng pagbigkas.
– Tono (pitch) - taas-baba ng bigkas ng pantig ng
isang salita
– Haba-(length)- haba ng bigkas sa patinig ng pantig
/luha
– Diin(stress)- lakas o hina ng bigkas ng pantig
– Antala (juncture)- bahagyang pagtigil na ginagawa
sa pagsasalita
• Alpabetong Filipino-may 28 letra; tulad din
ng tawag sa Inglesnang tawag sa bawat
letra, maliban sa ñ na bigkas kastila
• Silabikasyon-paghahati ng pantig sa
wikang Filipino; mga halimbawang pattern
ng silabikasyon sa wikang ito:
• PKK -eks-tra
• KPKK -is-kawt
• KKPK -trak
• KKPKK -mag-drayb
• MORPOLOHIYA- may kinalaman sa
pagbubuo ng salita.Paggamit ng: salitang ugat-
sariwa ; paglalapi- napaka-sariwa; pag-uulit-
maganda-ganda; pagtatambal- silid-aklatan
• Pagbabagong morpoponemiko-
• Asimilasyon - pang+bansa=pambansa
• Pagpapalit -ano+ano = anu-ano
• Paglilipat - y + in+akap = yinakap =niyakap
• Pagkakaltas -bili+han=bilihan=bilhan
• Pagdaragdag -paaalala+han =paalalahan;
paalalahan +an = paalalahanan
• Pag-Aangkop =hintay +ka = teka
3.SINTAKS - pagbubuo at pagpapahaba
ng pangungusap - panaguri at paksa
Hal. Kumakanta si Christian Bautista.
Si Christian Bautista ay kumakanta.
• 4.SEMANTIKA - may kinalaman sa interpretasyon
ng mga kahulugan ng mga salita at pangungusap.
• Denotasyon at Konotasyon, sinonim, antonim, polisemi,
homofon, parapreys
• Halimbawa: PASKO
• Denotasyon-ika-25 para sa mga Kristiyano, araw ng
kapanganakan ni Kristo.
• Konotasyon- panahon ng pagbibigay ng mga regalo,
papunta ng mga inaanak sa ninong at ninang, karoling
ng mga bata, pagkain ng bibingka at puto-bungbong
• Polisemi- mga salitang may dalawa o higit pang
kahulugan na magka-ugnay Mataas ang marka ng anak
ko sa Ingles.
• Halimbawa: Nag-iwan ng marka ang kanyang kagat sa
braso ng bata.
• Parapreys- mga magkakaparehong kahulugan ng mga
pangungusap.
• Halimbawa: Naglalaro ang mga bata ng basketbol.
• Nagbabasketbol ang mga bata.
• Kumakanta ang koro ng mga lumang kanta.
 PAMBALARILANG KAYARIAN
(GRAMMATICAL STRUCTURES)
Bahagi ng Pananalita
• 1. Pangngalan-ngalan ng tao, bagay,
lugar o pangyayari.
• * maaaring tumutukoy sa anumang
salitang maaaring isunod sa:
ang/si/ng/ni,sa kay; anyong
maramihan nito: ang mga, sina, ng
mga, nina, sa mga, kina
Bahagi ng Pananalita
• Kaukulan ng Pangngalan:
• PALAGYO – ginamit ang pangngalan bilang simuno, pamuno sa
simuno, o pamuno sa kaganapang pansimuno
• Hal: 1. Si Bonifacio ay dakilang Filipino. (Simuno)
• 2. Si Bonifacio, ang bayani, ay dakilang Filipino. (Pamuno sa
Simuno)
• 3. Si Bonifacio ay dakilang Filipino. (Kaganapang Pansimuno)
• 4. Czarina, alagaan mo si Cecille. (Pangngalang Pantawag)
• 5. Ang dalagang iyon ay si Alice, ang pinsan ko. (Pamuno sa
Kaganapang Pansimuno)

• PALAYON – ginamit ang pangngalan bilang layon ng pandiwa o

layon ng pang-ukol.
• Hal: 1. Ang masipag na ina ay nagsisinop ng kanilang
bakuran.(Layon ng Pandiwa)
• 2. Ang mga mag-aaral ay nasa palaruan.(Layon ng Pang-ukol)
Gamit ng Pangngalan

• Simuno/Paksa
– pangngalang pinag-uusapan sa pangngusap
Hal: Ang mga katutubo ay humingi ng paumanhin.
• Kaganapang Pangsimuno
– pangngalang sumusunod sa panandang AY.
Hal: Ang saging ay masustansyang pagkain.
• Pamuno
– Ang simuno at isa pang pangngalang nasa paksa ay iisa
lamang
Hal: Si Mang Nardo, isang magsasaka, ay nagtatanim ng palay.
Gamit ng Pangngalan

• Pantawag
– pangngalang tintawag sa pangungusap
Hal: Kaibigan, huwag mong iwan ang iyong bag sa lamesa.
• Tuwirang Layon
– pangngalang pagkatapos ng pandiwa at sumasagot sa
tanong na ano
Hal: Nag-ihaw ng isda ang maybahay.
• Layon ng Pang-ukol
– pangngalang pinaglalaanan ng kilos
Hal: Ipinagkaloob sa mga katutubo ang gintong butil.
Panghalip

• PANAO - panghalili sa ngalan ng tao

• Hal: Si Dr. Jose Rizal ay manggagamot sa baryo. SIYA …

• Panauhan/Kailanan Palagyo Paukol Paari

• Isahan:
• Una: ako ko akin
• Ikalawa: ikaw, ka mo iyo
• Ikatlo: siya niya kanya
• Dalawahan:
• Una: kata, kita, tayo nita, natin
kanita, atin
• Ikalawa: kayo ninyo inyo
• Ikatlo: sila nila kanila
• Maramihan:
• Una: kami namin amin
• Ikalawa: kayo ninyo inyo
• Ikatlo: sila nila kanila
Panghalip

• PAMATLIG – humahalili sa ngalan sa tao, bagay,

atbp na itinuturo.
• Hal:nito, nire, ganyan, ganito, ito

• PANAKLAW – sumasaklaw sa kaisahan, dami, o

kalahatan ng tinutukoy
• Hal:Pinalabas ng guro ang isa.
• Sinuman ay maaaring lumahok sa timpalak na ito.
•
• PANANONG – humahalili sa mga pangngalan na
ginangamit sa pagtatanong.
• Hal:sino, sinu-sino , ano, anu-ano, alin , alin-alin
Pang-uri

Kayarian ng Pang-uri
• payak - babaeng dakila, kalyens sira
• maylapi - patagilid na lakad
• inuulit - (ang) puti-puti, mapulang-mapula
tambalan - taos puso- kapit tuko
Kailanan ng Pang-uri
• isahan - maganda
• dalawahan - kapwa mabait, magkamukha
• maramihan -magaganda, maraming magaling
Pang-uri

Uri ng Pang-uri
1. Panlarawan - nagsasabi tungkol sa anyo, laki, lasa,
amoy, hugis at iba pang katangian ng pangngalan at
panghalip
Hal: Makukulay ang mga pagdiriwang sa Pilipinas.
2. Pamilang - nagsasabi ng dami o bilang ng
pangngalan o panghalip
Hal: Sila ay dalawang tauhan sa Santa Cruzan.
3. Pantangi- may anyong pangngalang pantangi and
pang-uri
Hal: Ipinagmamalaki ng mga Pilipino ang sapatos Marikina.
4. Paari - mga salitang paari na tumuturing sa
pangngalan
Hal: Ang mga pagdiriwang ay bahagi ng ating kultura.
Tatlong Kaantasan ng Pang-Uri

• Lantay- nagbibigay lamang ito ng katangian ng pangngalan o

panghalip na binibigyang turing. Ito ay maaaring salitang ugat,
salitang maylapi, inuulit o tambalan. Hal: pambato, mayaman
• Pahambing - nagtutulad o naghahambing ng dalawang
pangngalan o panghalip.
– Patulad - ang pahambing kung naghahambing sa dalawang pangngalan
o panghalip na may magkatulad na katangian at gumagamit ng panlaping
magsin, magsing, magkasin, magkasing, kasing, sin, sing
– Di Patulad- ang pahambing kung ang dalawang pangngalan o panghalip
ay hindi pareho o hindi magkatulad ang katangian.
• May dalawang uri ito:
– Palamang - Higit, lalo, mas, di hamak o lubha.
– Pasahol- di gaano, di lubha, di gasino o di masyado
• Pasukdol- naglalarawan ng pangngalan o panghalip na may
katangiang namumukod sa lahat.Hal, hari ng, ubod ng, pinaka,
napaka (panlapi)
• 4.Pandiwa -bahagi ng pananalita na
nagsasaad ng kilos o galaw.
• Aspekto ng Pandiwa:
• Perpektibo -ang kilos ay nasimulan na at
natapos na. (perspektibong katatapos
lang)
• Imperpektibo -nasimulan at nagpapatuloy
pa.
• Kontemplatibo -hindi pa nasisimulan ang
kilos.
Uri ng Pandiwa

• Katawanin - ang pandiwa ay ganap o buo

na ang diwang ipinahahayag sa ganang
sarili.
Hal: Ang dalawang bisita ay nag-uusap.
• Palipat - ang pandiwa ay hindi ganap o
buo at kailangan ng tuwirang layon o
tagatanggap ng kilos
Hal: Dinalhan ng pagkain ang mga bisita.
KAGANAPAN NG PANDIWA- iba pang bahagi na
kasama ng pandiwa sa panaguri na nagbibigay ng ganap
na kahulugan sa pandiwa. Tinatawag din itong
komplemento ng pandiwa.

• 1. Kaganapang Aktor/ Tagaganap - bahagi ng panaguri

na gumaganap sa kilos na isinasaad ng pandiwa
– Kinuha ng bata ang laruan./ Sinulat ni Rosa ang tula.
• 2. Kaganapang Layon - nagsasaad kung anong bagay o
mga bagay na tinutukoy ng pandiwa
– Nagluto ng tinola ang nanay. / Kumain nito ang bisita.
• 3. Kaganapang Benepaktib/tagatanggap - nagsasaad
kung sino ang nakikinabang ng kilos ng pandiwa
– Nagluto ng pansit ang nanay para sa bisita.
KAGANAPAN NG PANDIWA- iba pang bahagi na kasama ng
pandiwa sa panaguri na nagbibigay ng ganap na kahulugan sa
pandiwa. Tinatawag din itong komplemento ng pandiwa.
• 4.Kaganapang Ganapan/Lokatib- nagsasaad ng lugar
ng ginaganapan ng kilos ng pandiwa
Hal: Nagluto ng sinigang sa kaldero ang nanay.
• 5.Kaganapang Kagamitan o Instrumento- nagsasaad
kung anong bagay, kagamitan ang ginagamit upang
magawa ang kilos ng pandiwa.
Hal: Nilinisan niya ang kasangkapan sa pamamagitan ng
malinis na basahan.
• 6.Kaganapang sanhi/Kawsatib – nagsasaad kung ano
ang dahilan ng pangyayari ng kilos ng pandiwa
Hal: Nalungkot siya dahil sa pagkawala ng kanyang
kwintas.
• Kaganapang Direksyunal – nagsasaad ng direksyon
ng kilos na taglay ng pandiwa
Hal: Pumasyal ako sa Bicol. /Dadalaw ako sa aking
kaibigan.
Tinig ng Pandiwa

• Tukuyan o Tahasan - simuno ng

pangngusap ang gumagawa ng kilos
Hal: Siya ay bumuo ng bagong awitin.
• Balintiyak- nasa bahaging panaguri ang
tagagawa ng kilos
Hal: Ang bagong awitin ay binuo niya.
5.Pang-abay- nagbibigay turing sa pandiwa,
pang-uri, at iba pang pang-abay
• Pamanahon – nagsasaad ng panahon. Sinasagot ang tanmong
na “kailan”
• Hal: Ang pangulo ay dumating kahapon.
• Masaya kagabi ang tatay.

• Panlunan- sumasagot sa tanong na “Saan”

• Hal: Dito nakatira ang guro nina Teodora.

• Pamaraan- nagsasabi kung paano ang pagganap sa pandiwa

• Hal: Ang manlalaro ay patakbong umalis.
• Marahang lumapit ang pulis at hinuli ang magnanakaw.

• Panggaano- sinasaklaw ang dami na binabanggit sa pandiwa

• Hal: Ang bata ay busog na, huwag mo na siyang pilitin.
5.Pang-abay- nagbibigay turing sa pandiwa, pang-
uri, at iba pang pang-abay

• Pang-agam- may diwa na nag-aalinlangan o di-tiyak

• Hal:Ang kalahok ay tila nahihiya sa mga tao.

• Pananggi o Panang-ayon- nagsasaad ng pag-ayaw o

pagtanggi
• Hal: Ayaw magluto ni nanay sa dahilang siya’y
bumili na lamang ng pagkain.
• Tunay na maligaya na ngayon ang mag-anak
na Dioneda.
5.Pang-abay- nagbibigay turing sa pandiwa,
pang-uri, at iba pang pang-abay
• Panulad – ginagamit sa paghahambing ng kilos o galaw
ng pandiwa o paghahambing ng mga pang-uri
Hal: Si Mang Pedro ay higit na mayaman kaysa kay Aling
Juana.
• Kataga o Ingklitik - tawag sa katagang karaniwang
sumusunod sa unang salita ng pangungusap.
Hal: Mga artista pala ang darating bukas.

Iba pang mga ingklitik:

 kasi, man, sana, din/rin, daw/raw, tuloy, yata, lamang/lang,
kaya, nang, naman, ba, pala, nga
6.Pangatnig- nag-uugnay ng kapwa salita,
parirala o sugnay.
• Pakilala sa Wastong Gamit ng mga Pangatnig
• Ang pangatnig ay kataga, salita, o lipon n mga salita’t kataga na
nagsasaad ng kaugnayan ng isang salita sa kapwa salita, parirala
sa kapwa parirala, sugnay sa kapwa sugnay, o panunusap sa
kapwa pangunusap. Maraming panatnig sa wikang Filipino. Ito ang
mga sumusunod.
• 1. Pamukod -ginagamit sa pabubukod, pagtatangi o pagpili
• Hal: o, ni, maging, man
• 2. Panubali - nagsasaad ng kalayaang may kondisyon o
pasubali; ginagamit ang mga paliwanag.
• Hal: Kapag, kung, pag, nasa, sakali
• 3. Paninsay - kung ang unang bahagi ng panungusap ay
sumasalungat sa kasunod na bahagi
• Hal: bagama’t, datapwat, samantala
6.Pangatnig- nag-uugnay ng kapwa salita,
parirala o sugnay.
• Pakilala sa Wastong Gamit ng mga Pangatnig
• 4. Pananhi -nagbibigay-dahilan o nangangatwiran sa
pagkakaganap ng kilos o sumasagot sa tanong na bakit
• Hal: dahil, sapagkat, sanhi ng
• 5. Panlinaw -nagpapaliwanag ng bahagi o kabuuan ng
isang ipinahahayag o ng tinatalakay.
• Hal: Kaya, kung gayon, samakatuwid
• 6. Panapos - nagpapahiwatig ng katapusan ng
pagsasalita
• Hal: sa bagay na ito, sa lahat ng ito
• 7. Panimbang -gingamit kung ang dalawang salita,
parirala o sugnay na pinag-uugnay ay magkasinghalaga
o magkatimbang
• Hal: katulad, gaya ng, at, saka, maging, gayundin
• 7. Pang-ukol- nag-uugnay sa pangngalan o
panhalip sa ibang mga salita sa pangungusap.
Ito ay maaaring isang salita o kaya’y dalawang
salita.
• Hal: Ang mga pagkain ay inilagay na sa mesa.
• Ayon sa balita, nagkaroon daw ng mahigpit
na pagtatalo sa Kongreso.
• Mga Pang-ukol:
– sa, ng, ukol sa/kay, ayon sa, dahil sa, mula sa, laban
sa, tungkol sa, alinsunod sa, tungo sa, hinggil sa,
labag sa, batay sa
• 8.Pandamdam- nagpapahayag ng
damndaming di karaniwan. Maaaring isang
kataga, salita, o lipon ng mga salita ang isang
pandamdam.
• Hal: Mabuhay! Tiyak siya na ang panalo.
NG/NANG
• Gamit ng NG
• 1. Ginagamit bilang pantukoy
• Hal. Nag-aaral ng Espanyol si Peter.
• 2. Ginagamit bilang pang-ukol na ang katumbas sa Ingles ay WITH
• Hal. Pinalo niya ng mahabang kahoy ang aso.
• Ginagamit bilang pang-ukol na ang katumbas ay SA
• Hal. Magsisitungo ng Tagaytay ang mga Turista.

• Gamit ng NANG
• 1. Ginagamit na pangatnig sa hugnayang pangungusap bilang
panimula ng katulong na sugnay o sugnay na di makapag-iisa
• Hal: Nang siya’y umalis, ako’y natutulog pa.
• 2. Ginagamit bilang pang-abay na nanggaling sa Na na inangkupan
ng Ng kayat nagiging nang.
• Hal. Nagsalita nang malumanay ang guro sa Filipino
MAY AT MAYROON
• Gamit ng MAY
• 1. Ginagamit ang MAY kung ang kasunod na salita ay:
• Pangngalan: May taong masipag
• pandiwa: May aalis na marino mamayang gabi.
• Pang-uri: May lumang bahay na nasunog.
• Panghalip na Paari: May kanya-kanya tayong gawi
• Pantukoy na MGA: May mga magagarang damit ang bagong
dating mula sa Italya
• Pang-ukol na SA: May sa palos ang taong iyan.

• Gamit ng MAYROON
• 1. Sinusundan ng PANGHALIP NA PALAGYO:
• Hal: Mayroon silang dadaluhang pagtitipon sa susunod na araw.
• 2. Sinusundan ng isang kataga:
• Hal: Mayroon ding palatuntunan sa Linggo ng Wika.
• 3. Ginagamit sa patalinghagang kahulugan:
• Hal: Si Don Elizalde ang mayroon sa kanilang lugar.
• KUNG at KONG
• KUNG - ginagamit na pangatnig sa mga
sugnay na di makapag-iisa sa mga
pangungusap na hugnayan
• Hal: Kung siya’y narito, tayo’y magiging
masaya.
• KONG - buhat sa panghalip na ko at
nilalagyan lamang ng pang-angkop na NG
sa pakikipag-ugnayan sa salitang
sumusunod
• Hal: Ipinagtapat kong nangyari.
• DIN at RIN/ DAW at RAW/DOON at ROON
• Gamit ng din, daw, doon
• Ginagamit kapag ang nauunang salita ay nagtatapos sa katinig
maliban sa W at Y.
• Halimbawa: Sumikat din ang araw
• Sumikat daw ang araw
• Sumikat doon ang araw
• RIN, RAW, ROON
• Ginagamit kapag ang nauunang salita ay nagtatapos sa patinig. Ang
W at Y ay itinuturing na malapatinig, samakatuwid ang rin, raw, roon
ay siyang Ginagamit kapag ang sinusundang salita ay nagtatapos
sa mga titik na ito.
• Wala rin ang kapatid ko sa bahay.
• Wala raw ang kapatid ko sa bahay.
• Wala roon ang kapatid ko sa bahay
• IKA at IKA-
• Ginagamit bilang panlapi sa bilang na
isinusulat bilang salita.
• Hal. Ikatlong taon, Ikaapat na araw
• Ginagamit ang ginitliang na IKA-bilang
panlap
• Hal. Ika-21 ng Pebrero, Ika-3 taon
• Subukin at Subukan
• subukin- “pagsusuri o pagsisiyasat sa uri, lakas o
kakayahan ng isang bagay o tao.”
• subukan- “tingnan kung ano ang ginagawa ng isang
tao o ng mga tao.”
• Halimbawa: Subukin mong gamitin ang sabon na ito.
• Sinubukan nila ang disiplina ng mga
mag-aaral.

• Walisin at Walisan
• walisin- pandiwang pokus sa layon
• walisan- pandiwang pokus sa ganapan

• Halimbawa: Walisin mo ang mga tuyong dahon sa

bakuran.
• Walisan mo ang bakuran.
SUGNAY at PARIRALA
• Sugnay - kalipunan ng nga salkitang may
simuno at pangaguri na maaaring may buong
diwa o di-buong diwa.

– Sunay na di -makapag-iisa- may simuno o panaguri

ngunit walang buong diwa.
Hal: Nang si Leo ay dumating.
– Sugnay na makapag-iisa- may simuno at panguri at
may buong diwa.
Hal: Umawit siya.

• Parirala- lipon ng mga salitang walang simuno o

panaguri sa iba’t ibang kayarian.

Hal: Sa Legaspi , Ng ibon

Mga Pangungusap na Walang Paksa

• Penominal-tumutukoy sa kalagayang
pangkalikasan
Hal: Umuulan! Lilindol daw.
• Temporal- Nagsasaad ng kalagayan o
panahong panandalian.
Hal: Mainit! Kay init ngayon.
• Eksistensiyal-nagsasaad ng pagka-
mayron
Hal: May mga mag-aaral na sa
awditoryum
• Mga Bahagi ng Pangungusap
• 1. Subjek - simuno o paksa- bahaging
pinag-uusapan sa loob ng pangungusap
Hal. Ang mga bayani ay inspirasyon ng mga
kabataan.
• 2. Predikeyt - panaguri- bahaging tungkol
sa subjek.
• Hal. Napakahusay umawit ni Sarah.
Ayos ng Pangungusap

• Karaniwan o Natural na ayos ng

pangungusap kapag nauuna ang predikeyt
o panaguri sa sabjek o paksa.
Hal: Maganda ang bahay.
• Di karaniwan o kabaligtaran naman ang
ayos ng pangungusap kapag nauuna ang
sabjek sa predikeyt o panaguri
Hal: Ang bahay ay maganda.
Apat na Kayarian ng Pangungusap

• Payak o simple - kung ito ay nagpapahayag ng

iisang diwa o kaisipan.
• Hal. Si Julie ay magaling umawit.
• Ang Pangulong Aquino kasama ang mga
kongresista ay nagpulong sa Malacanang.
• Ang mga Pilipino ay masisipag.

• Tambalan o compound - kung ito ay may dalawa o

higit pang diwa o kaisipang ipinahahayag na
pinagdugtong ng pangatnig-
• Hal. Nag-aral siyang sumayaw saka siya
sumali sa paligsahan.
• Magtatagumpay ang bayan kung
nagtutulung-tulong ang mga mamamayan.
Apat na Kayarian ng Pangungusap
• Hugnayan- Komplex- Ito’y binubuo ng dalawang
sugnay na ang isa ay makapag-iisa at ang sugnay na ito
ay pinangungunahan ng pang-abay pangatnig o
panghalip pamanggit.
• Hal: Bumagsak ang kanilang negosyo
palibhasa’y pabaya ang mga manggagawa.
• Langkapan- ang pangungusap ay binubuo ng dalawa o
higit sa dalawang sugnay na makapag-iisa at isa o
dalawang sugnay na di makapag-iisa. Ito ay
pinagsamang tambalan/kompound at hugnayan/
komplex
• Hal. Kapag ikaw ay nakatapos ng iyong
pag-aaral, maghanap ka nang maayos na trabaho nang
makatulong naman sa iyong mga magulang.
• Apat na Uri ng Pangungusap ayon sa
gamit
• 1. Paturol o pasalaysay
• 2. Patanong
• 3. Pautos/pakiusap
• 4.Padamdam
II. PANITIKAN

• PANITIKANG FILIPINO – Ito’y mga akdang pasulat o

pasalita na may kagandahan ng pamamahayag, kadakilaan ng
damdamin, katayuan, ng pag-iisip at may katangiang pandaigdigan
• Ang salitang Tagalog na “panitikan” ay galling sa unlaping PANG-
( na nagigi9ng PAN- kapag ang kasunod na ugat ay nagsisimula sa
d,l,r,s,t); sa ugat ng TITIK (letra) na nawawalan ng simulang T sa
pagkakasunod sa PAN-; at sa hulaping –AN, samakatuwid; pang *
titik * an.
• Ang salitang ito ang panumbas ng tagalong sa “literature” o
“literature” na parehong batay sa ugat na Lating “litera” na ang
kahuluga’y “letra” o titik.
• Ayon kay Hno. Azarias, sa kanyang aklat na “Pilosopia ng
Literature:, ang Panitikan ay pagpapahayag ng mga damdamin ng
tao hinggi sa mga bagay-bagay sa daigdig, sa pamumuhay, sa
lipunan at pamahalaan, at sa kaugnayan ng kaluluwa sa Bathalang
lumikha.
• “Nasusulat na tala ng pinakamabuting kaisipan at damdamin ng
tao.” (W.J Jong)
• Anyo ng Panitikan

• Tuluyan (prosa)- maluwag na pagsasama-sama ng

mga salita sa katutubong takbo ng pangungusap.
• Halimbawa: anekdota, alamat, maikling
katha, kathambuhay, sanaysay, talambuhay, dula, at iba
pa.
• Patula (poetry) - pagbubuo ng pahayag sa
pamamagitan ng salitang binilang sa pantig (6,8,12,16, o
18 sa taludtod) at pinapagtugma-tugma sa mga dulo ng
mga taludtod sa loob ng isang estropa (stanza).
• Halimbawa: liriko, oda, pastoral, kurido,
tulang pasalaysay, tulang padula, soneto, t iba pa.
Matandang Panitikan
Ang matandang panitikan ay inuuri sa dalawa:
Pasalita- kabilang sa panitikang hindi nakasulat
ang mga pahayag na binubuo ng maiikling taludturan tulad
ng salawikain, kasabahan, bugtong, mga talinghaga at mga
awiting-bayan.
Pasulat - sa paglipas ng panahon, ang panitikang
ito’y nagpasalin-salin sa bibig ng mamamayan; ito ay
napagyaman, hanggang sa naging maunlad ang panulatan
at palimbagan at napatala na sa mga aklat- mga akdang
kababakasan ng nakalipas na panahon
12 Kilalang Akda sa buong Daigdig
• Ang Banal na Kasulatan - mula sa Palestina at
Gresya na nagging batayan sa sangkakristyanuhan.
• Ang Qur’an- banal na aklat ng mga Muslim na galling
sa Arabia
• Iliad at Odyssey – ni Homer, batayan ng kaligiran ng
mitolohiya o paalamatan ng Gresya.
• Mahabharata- ng India, kasaysayan ng mga dating
Indo at ng kanilang pananampalataya.
• Divina Comedia- ni Dante Alighieri ng Italya, na
nagtataglay ng ulat hinggil sa pananampalataya,
moralidad at pag-uugali ng panahon ng kinauukulan.
• Song of Roland- kinapapalooban ng Roncesvalles at
Doce Pares ng Pransya na nagsasalaysay ng gintong
panahon ng kakristyanuhan at ng dating makulay na
kasaysayan ng mga Pranses.
12 Kilalang Akda sa buong Daigdig
• Book of the Sun (Analects)- ni Confucius, na nagging batayan
ng pananampalataya, kalinangan, at karunungan ng mga Intsik.
• Book of the Dead – ng Ehipto, na kinappaalaman ng Kulto ni
Osiris mga mitolohiya at teolohiyang Ehipsyo.
• 1001 Tales of Arabian Nights- ng Arabia at Persya, na
nagsasaad ng mga ugaling pampamahalaan, panlipunan,
pangkabuhayan at panrelihiyon ng mga Silanganin.
• Canterburry Tales- ni Geofrey Chaucer, sa Inglatera, na
naglalarawan ng pananampalataya at pag-uugali ng mga Ingles
noong unang panahon.
• El Cid Campeador- ng Espanya, nagpapahayag ng katagiang
panlahi ng mga kastila at ng kanilang alamat at kasaysayang
pambansa noong unang panahon.
• Uncle Tom’s Cabin- ni Harriet Beecher Stowe, ng Estados Unidos
na nakatawag ng pansin sa karumaldumal na kalagayan ng mga
alipin at naging batayan ng simulain ng demokrasya.
• Salawikain o Sawikain at Kasabihan- karamihan sa
mga ito ay may impluwensya ng Arabo, Malay at ng
Indo-Tsina.
Halimbawa:
– Bilugin ang ulo - lokohin
– butas ang bulsa - walang pera
– basang sisiw - kaawa awa
– alimuon - tsismis
– kalog ang baba - matanda na
– bukas ang palad - matulungin
• Salawikain o Sawikain- nagtataglay ng talinghaga. Nagsisilbing
mga panuntunan sa buhay- mga bata ng kaugalian at patnubay ng
kagandahang-asal. Binubuo ito ng mga taludtod na karaniwan ay
dadalawa, may sukat at tugma at nagbibigay-aral.

Halimbawa: Ang bato sakdal man matigas

• Tubig na malambot ang nakaaagnas.

Ang lumalakad ng matulin

kung matinik ay malalim
• Sabi o Kasabihan- hango sa karunungan ng matatandang
may mga karanasan sa buhay. May himig paalaala, kung minsa’y
parang nanunudyo at hindi gumagamit ng malalalim na mga
talinghaga. Payak lamang ang kahulugan ng mga ito na
kasalaminan din ng gawi at ugali ng tao.

• Halimbawa: Anak na di paluhain

• Ina ang patatangisin

• Nasa banig na
• Lumipat pa sa sahig

• Kuwalta na
• Naging bato pa.

• Walang sumisira sa bakal

• Kundi kanyang ring kalawang.
• Bugtong, Talinghaga, Tanaga- sa aklat na Vocabulario de la
Lengua Tagala (1754) nina Padre Juan de Noceda at de San Lucas, maraming
maiikling matulaing pagpapahayag na kinabibilangan ng bugtong, talinghaga, at
tanaga.

• Bugtong- tugmang naghahamon sa tao na mag-iisip nang madalian nang

walang pagbabatayan kundi ang nilalarawan ng mga salita. May layunin itong
mapasigla ang guniguni at mapatalas ang isip.

Halimbawa: Di matingalang bundok Kinalag ang balangkas

• Darak ang nakakamot.
Sumayaw nang ilagpak.
• (BALAKUBAK)
(TRUMPO)

• Kakabiyak na niyog
Isang balong malalim,
• Magdamag inilibot.
Punung-puno ng patalim.
• (BUWAN)
(BIBIG)
• Talinghaga- isang payak na metaporang
may walong pantig sa bawat taludtod. Ito ay may
sukat at tugma.

Halimbawa: Labong ng katawayang bagong tumutubo

• Langit na mataas ang itinuturo;
• Kapag tumanda na at saka lumago,
• Lupang pinagmulan, doon din ang yuko.
• Tanaga- ayon kina Noceda at Sanlukar, isang tulang may apat
na taludtod na pipituhing-pantig at naghahamon din sa isip.

• Halimbawa:

Ang tubig ma’y malalim

Malilirip kung lipdin
Itong budhing magaling
Maliwag paghanapin.

Bulong- tulang ginagamit sa panggagamot o pang-iingkanto.

Halmbawa: Huwag magalit, kaibigan Tabi po, tabi po

Aming pinuputol lamang Huwag pong manununu.
Ang sa ami’y napag-utusan.
• AWITING BAYAN ay bahagi na ng katutubong
pamumuhay sa kulturang Pilipino. Lumitaw ang mga
awitin sa anyong patula na may sukat at tugma at
naaayon sa damdamin at kaugalian ng mga Pilipino.
• Halimbawa ng Awiting Bayan
• Oyayi o paghehele – pagpapatulog ng bata
• suliranin o tambilang – pamamangka
• diyana o tulinda – pagtatanim
• tikam o kumintang – digmaan
• dulayin o indulayin – lansangan
• tagumpay – pagkaraan ng digmaan
• dalit – paglalamay sa patay
• tagayan – pag-iinuman ng alak
• balitaw – may kasamang sayaw
• diona - kasalan ng katutubo
• Karunungang Bayan
• Bugtong /Palaisipan– Parirala o kaya’y
mga pangungusap na inihanay nang
patula at naglalarawan ng talinghaga
• 1. Uka na ang tiyan malakas pang
sumigaw
• 2. Isang prinsesa nakaupo sa tasa.
• 3. Isda sa Mariveles , nasa loob ang
kaliskis.
• 4. Isang butil ng palay, sikip ang isang
buong bahay.
• Epiko- mahabang tulang pasalaysay tungkol
sa kabayanihan ng pangunahing tauhan na
karaniwang may katangiang mala-Diyos.
Madalas, ang paksa ng Epiko ay hango sa
karaniwang pangyayari.
• Mga Epiko:
• Ibalon - Bicol
• Biag ni Lam-ang - Ilokano
• Kumintang - Tagalog
• Bidasari - Moro
• Tuwaang - Bagobo
• Darangan - Muslim
• Alim - Ifugao
• Maragtas, Haraya, Lagda- Bisaya
• Pasyon- ay nagsasaad sa buhay at
pagpapakasakit ng Panginoong Jesucristo
mula sa kanyang kapanganakan
hanggang sa pagkamatay niya sa krus.
Pinababasa tuwing Mahal na araw.
• Mga Pagtatanghal na Panrelihiyon

• Panuluyan - dinaraos ito sa gabi bago sumapit ang araw ng Pasko.

Ang mga tauhan dito ay sina Jose at Maria.
• Salubong - ginaganap naman ang pagtatanghal na ito sa madaling
araw ng Pasko ng Pagkabuhay
• Alay o Flores de Mayo – ginagawa ito kung buwan ng Mayo. Sa isang
altar ng Birheng Maria ginagawa ang pag-aalay ng mga bulaklak ng mga
piling kadalagahan na may tiyak na sinusunod na hakbangin. May kantahan
para rito.
• Pangangaluluwa – ginagawa ito sa gabi ng Todos Los Santos.
Nagpapanggap ng mga kaluluwang nanggaling sa purgatoryo ang mga
kalahok na naglilibot sa bahay-bahay at naghihingi ng limos.
• Tibag – paghahanap ni Sta. Elena sa kinamatayang Krus ni Jesus
• Senakulo -pagtatanghal tungkol sa buhay at pagpapakasakit ni Cristo
• Karilyo – aninong pinagagalaw sa likod ng tabing
• Moro-moro o komedya– pagtatanghal ng paglalabanan ng mga Kristiyano
at Moro/Muslim
• Panubong - isang mahabang tulang pang-awit bilang handog sa isang
dalagang may kaarawan. Sa Tagalog ito ay nangangahulugang Pamutong-
dahil sa pagpuputong ng korona ng mga bulaklak sa dalaga.
• Iba pang Akdang Pandulaan

• Karagatan – pagtatanghal batay sa

alamat ng singsing ni Neneng na nahulog
sa dagat
• Saynete – dulang hinggil sa paglalahad
ng kaugalian ng isang lahi o katutubo sa
kanyang pamumuhay, pangingibig at
pakikipagkapwa
• Sarswela – dulang musikal na tatluhing
yugto
• Ang mga Aklat na Pangwika
• Artes y Reglas dela Lengua Tagala -isinulat ni P.
Francisco Blancas de San Jose. Kauna-unahang aklat
na nalathala sa Tagalog. Ito rin ang pinakamahalagang
aklat na pangwika nooon.
• Vocabolario dela Lengua Tagala - isinulat ito nina P.
Juan de Noceda at P. Pedro de San Lucas noong 1974.
Itinuturing na pinakamahalagang aklat ukol sa pag-aaral
ng talasalitaang Tagalog.
• Compendio del Arte dela Lengua Tagala - Inihanda ito
ni P. Gaspar de San Agustin noong 1703
• Nuevo Diccionario Manula Espanol- ito ay inihanda ni
Don Rosalio Serrano at nalathala noong 1972. Minana
ng anak niyang si Pedro Serrano
Akda Ukol sa Tula

• Fernando Bagonbanta- LADINO o isang

makatang kung sumulat ng tula ay magkasama
ang Kastila at Tagalog. Sinulat niya ang tulang
‘Salamat ng Ualang Hanggan’
• Tomas Pinpin- kauna-unahang manlilimbag na
Pilipino. Si Pinpin ay isa ring Ladino Como Con
Dios
• P. Pedro Suarez Osorio- Isa siyang pari ngunit
higit siyang nakilala sa pagsulat ng tula
• Felipe de Jesus- Siya ang kauna-unahang
mambeberso na may mainam na panlasa.
Masagisag na ang kanyang tula
Mga Sinaunang Dula

• Carillo- palabas ito na ang tauhang yari sa karton na

ang anino ay makikita sa isang puting tabing
• Karagatan- Isang larong patula ng mga dalaga at
binata na ang pinapaksa’y pagliligawan.Ginaganap ito
sa lamayan sa patay o sa laglag-luksa.
• Juego de Prenda- laro rin ito sa mga lamayan sa
patay at ang mga kasali rito’y yaong hindi pa lubhang
mahusay tumula.
• Pamutong- Ito’y napapanood lamang sa Marinduque
at Quezon.
• Ang Pamutong o Panubong ay pagpaparangal sa
isang natatanging tao sa pamamagitan ng pagpuputong
sa kanila ng koronang bulaklak.
• Manunulat ng Awit at Kurido

• Ananias Zorilla – Dama Ines Prinsipe Florino

• Jose de la Cruz – Tinaguriang Huseng Sisiw-
isinulat niya Bernardo Carpio, Ibong Adarna,
Rodrigo de Villa, Adela at Florante
• Francisco Balagtas tinawag na Sisne ng
Panginay,Ama ng Panulaang Tagalog. Isinulat
din niya ang Florante at Laura,Labing-dalawang
Sugat ng Puso,La India Elegante y El Negrito
Amante.
• Kaibahan ng awit at Kurido

• Awit Kurido

• 12 pantig 8 pantig
• marahang kumpas “andante” mabilis na kumpas “allegro”
• Kagandahan – aral kagandahan – kuwento
• Hal. Florante at Laura Hal. Ibong Adarna
 Panahon ng Propaganda at Himagsikan
• Nagdilig ng Nasyonalismo – Gomez, Burgos at Zamora
• Marcelo H. del Pilar - (Plaridel, Piping Dilat, Pupduh,
Dolores Manapat)
• Akda: Pag-ibig sa Tinubuang Lupa - salin sa tagalog ng
tulang Amor Patrio ni Rizal at inilathala niya sa Diaryong
Tagalog
• Caiingat Cayo -pabirong tuligsa at tugon sa tuligsa ni
P. Jose Rodrigues sa Noli ni Rizal, inilathala niya ito sa La
Solidaridad
• Dasalan at Tocsohan akdang hawig sakatesismo
• Ang Cadaquilaan ng Dios-akda na pagtuligsa sa prayle
• Sagot sa Espanya sa Hibik ng Pilipinas- tugon sa tula
ng kanyang guro na si H. Flores
 Panahon ng Propaganda at Himagsikan

• Jose Rizal -Jose Protacio Rizal Mercado Alonzo Y

Realonda (buong pangalan) DIMASALANG, LAONG LAAN at
P. JACINTO
• Mga Akda ni Rizal:
• * Noli Me Tangere -nobelang panlipunan na inihandog sa
Inang Bayan
• * El Filibusterismo = karugtong ng Noli na inialay sa
GOMBURZA
• * Mi Ultimo Adios - Huling Paalam-tula ng pamamaalam ni
Rizal sa bayan.
• * Liham sa mga Babaeng Taga -Malolos-nakasulat sa
tagalog
• * Sa Aking Mga Kababata -tula na naghahayag ng kanyang
matapat na pagmamahal sa sariling wika.
• Andres Bonifacio -ama ng Demokrasyang Pilipino,
Ama ng Katipunan o Supremo ng Katipunan at Ang Dakilang
Dukha Agapito Bagumbayan
• Mga Akda ni Bonifacio:
• * Huling Paalam-kauna-unahang salin sa tagalog ng Mi
Ultimo Adios ni Rizal
• * Pag-ibig sa Tinubuang Lupa- tula ito tungkol sa
pagmamahal sa sariling lupa.
• * Katapusang Hibik ng Pilipinas - tula ito na sagot sa tula ni
M. H. Del Pilar na Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas
• * Ang Dapat Mabatid ng Mga Tagalog -hinihiling dito ni
Bonifacio na magkaisa ang mga Pilipino sa paghahanap ng
Kalayaan
• Emilio Jacinto- Utak ng Katipunan -
sagisag niya sa Katipunan ay PINGKIAN
• Mga Akda ni Jacinto:
• * Kartilla ng Katipunan - nagtataglay ng ng
sampung kautusang dapat sundin ng mga
kasapi ng Katipunan
• * Liwanag at Dilim na katipunan ng mga
sanaysay sa ibat’ibang paksa
• * A La Patria (Sa Aking Ina) ipinalalagay na obra
ni Jacinto
• * Ang Anak ng Bayan na tulang tungkol sa
pagmamahal sa mga kababayan
• Graciano Lopez Jeana- (1856-1896)-
itinatag niya sa Espanya ang Circulo Hispano-
Filipino sumulat ng mga ulat para sa Circulo.
Noong 1889, itinatag niya ang La Solidaridad at
nagging unang patnugot nito. Nang mapalipat
kay M. del Pilar ang tungkulin ng patnugot,
nagging manunulat na lamang siya ng
pahayagan. Nagkubli siya sa pangalan Diego
Laura. Sa kanyang panahon, higit siyang
kinilalang orador kaysa manunulat. Sinulat niya
ang Fray Botod, isang maikling nobelang
mapang-uyam na naglalarawan sa “kabibaan ng
mga prayle”. Ang Fray Botod ay prayleng
napakalakas kumain.
• Mariano Ponce - (1863-1899) gumagamit ng mga sagisag na
Naning, Tikbalang, Kalipulako. Kabilang sa mga akda niya ang Mga
Alamat ng Bulakan, at ang dulang Pagpugot kay Longino

• Antonio Luna- (1866-1899) parmasyutikong gumagamit ng

sagisag na Taga-ilog sa kanyng pag-akda. Marami siyang naiambag
sa La Solidaridad. Kabilang sa mga akda niya ang Noche Buena, La
Tertulia Filipina, La Maestra de Mi Peublo at angImpresiones.

• Pedro A. Paterno (1858-1911) - may-akda ng Ninay, isang

nobelang sosyolohiko. Ito ang unang nobelang sinulat sa Kastila.

• Pascual Poblete ( 1858-1921)- nobelista, makata,

mananalaysay at tinaguriang Ama ng Pahayagan. Siya ang
nagtatag ng mga pahayagang El Resumen, El Grito del Pueblo at
ang Tinig ng Bayan. Siya rin ang kauna-unahang nagsalin sa
Tagalog ng Noli Me Tangere.
• Jose Maria Panganiban (1865-1895)- sumulat ng mga
sanaysay, lathalain at mga talumpati sa ilalim ng sagisag na
Jomapa.

• Pedro Serrano Laktaw - leksikograpo at nmanunulat; isa ring

pangunahing Mason. Siya ang unang sumulat ng Diccionario
Hispano-Tagalog (1889).

• Isabelo delos Reyes - nagtatag ng “Iglesia Filipina

Independente, nagtamo ng gantimpala sa Exposisyon sa Madrid, sa
sinulat na El Folklore Filipino.

• Fernando Canon - kaklase ni Rizal sa Ateneo na sumulat ng

tula ukol kay Rizal. Sa mga tulang pang-Rizal nagsimula ang
kanyang katanyagan.

• Kapwa pintor naman sina Juan Luna at Felix Resureccion

Hidalgo
• Mga Akdang Mapanghimagsik

• Ang paghihimagsik laban sa mga kastila

ay pinagtampukan ng mga akda nina
Andres Bonifacio at Emilio Jacinto, mga
akdang nasulat sa Tagalog, ang wikang
opisyal ng Katipunan. Samantalang
paghihimgsik laban sa mga amerikano ay
tinampukan naman ng mga akda nina
Apolinario Mabini at Jose Palma.
• Andres Bonifacio ( 1863-1897)- kinilalang Ama ng
Demokrasyang Pilipino kinikilala rin siyang Dakilang Plebyo. Siya ay
kasal kay Gregoria de Jesus ang tinaguriang Lakambini ng
Katipunan. Si Bonifacio ay gumamit ng mga sagisag na Agapito
Bagumbayan at May Pag-asa.
• Mga Akda ni Bonifacio:
• 1.Pag-ibig sa Tinubuang Lupa (tula)
• 2.Sampung Utos
• 3.Pahimakas (salin ng Mi Ultino Adios ni Rizal)
• 4.Mga Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan (dekalogo ng
Katipunan)
• 5.Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog (sanaysay)
• 6.Katapusang Hibik ng Pilipinas (Tulang tugon sa tula ni del Pilar na
Sagot ng Espanya sa Hibik ng Pilipinas)
• Emilio Jacinto (1875-1899)- kinilalang Utak ng
Katipunan dahilan na rin sa kanyang katalinuhan.
Sumulat ng Kartilya ng Katipunan. Ginamit niya sa
pagsulat ang sagisag na Dimas-Ilaw, ginamit naman
niyang pangalan bilang kasapi ng Katipunan ang
“Pingkian”.

• Mga Akda ni Jacinto:

• 1.A La Patria ( tulang hawig sa Mi Ultimo Adio ni Rizal )
• 2.A Mi Madre (isang oda)
• 3.Liwanag at Dilim( katipunan ng mga sanaysay)
• 4.Ang Tao any Magkakapantay
• 5.Kalayaan
• Apolinario Mabini (1864-1903) - kilala sa bansag na
Dakilang Lumpo. Tinagurian siyang Utak ng Himagsikan.
Bilang manunulat marami siyang akda sa Kastila mga
akdang pampulitika, sosyolohiko, pampamahalaan at
pilosopiko.

• Mga Akda ni Mabini:

• 1.La Revolucion Filipino
• 2.El Verdadero, Decalogo (Ang Tunay na Dekalogo)

• Jose Palma (1876-1903) - kabilang sa mga manunulat

sa panahon ng rebolusyon laban sa mga Amerikano.
Ang tulang Filipinas ang makabuluhan niyang ambag sa
panitikan. Ito ang naging titik ng musikang nilikha ni Juan
Felipe.
Panahon ng Amerikano
• Mga Pahayagang/ Nagtatag
• a. El Nuevo Dia-Sergio Osmena
• b. El Guito del Pueblo-Pascual Poblete
• c. El Renacimiento-Rafael Palma
• Dula:
• Severino Reyes - ama ng sarswelang tagalog (Lola Basiang, Mang
Binong)
• Akda: Walang Sugat, Huling Pati, Minda, Filotea, Mga Bilag ni Kupido,
Puso ng Inang Pilipinas, Mga Pusong Dakila, Filipinas Para Los Filipinas,
La Vento de Filipinas, Ana Maria, Ang Kalupi, Ang Bagong Fausto, RIP, Si
Margaritang Mananahi, Ang Halik ng Isang Patay
• Aurelio Tolentino
• 1) Sumpaan 7) La Rosa
• 2) Pilipinas at Espanya 8) Bagong Kristo
• 3) Kahapon, Ngayon at Bukas 9) Manood Tayo
• 4) Rizal Los Dioses 10) Ang Sundang ng Isang Patay
• 5) Sinukuan (obra maestra 11) Luhang Tagalog
• 6.) Ang Makata
• Hermogenes Ilagan- * Dalagang Bukid
• Juan Abad- * Tanikalang Ginto
• Juan Matapang Cruz - * Hindi Ako Patay
• Nobela:
• a. Lope K. Santos - Banaag at Sikat, Busabos ng
Palad
• b. Faustino Aguilar - Pinaglahuan, Lihim ng Pulo
• c. Valeriano H. Pena - Nena at Neneng
• d. Inigo Ed. Regalado- Madaling- Araw,
Sampaguitang Walang Bango
• e. Remegio Ma. Castro -Nabasag ang Banga
• g. Roman Reyes -Ang Bulaklak ng Kalumpang
• h. Fausto Galauran - Ang Anak ng Kriminal
Maikling Kuwento
• Sangkap ng Maikling Kwento:

• 1.Paksang-diwa o tema- pangunahing kaisipan ng

kuwento, ng isang pangkalahatang pagmamasid sa
buhay ng may-akda na nais niyang ipahatid sa
mambabasa.
• 2.Banghay- balangkas o istruktura ng mga
pangyayaring kinapapalooban ng mga kilos,
pagkahubog ng tauhan, tunggalian at mga hadlang, at
mga detalye na buhat sa simula ay mabilis sa pag-akyat
sa kasukdulan. Ito ay mabilis na sinusundan ng wakas.
• 3.Katimpian- higit na masining ang matimping
paglalarawan ng damdamin.
• 4.Paningin- pananaw na pinagdaraanan ng mga
pangyayari sa isang katha. Ito ang kahulugan ng
paningin.
Maikling Kuwento
• Sangkap ng Maikling Kwento:

• Apat na paraan ng pagsasalaysay ng kuwento ayon sa paningin ng

naghahayag:

• a.Paningin sa Unang Panauhan- sumasanib ang may-akda sa isa

sa mga tauhan na siyang nagsasalaysay sa unang panauhan.
• b.Paningin sa Pangatlong Panauhan- pangatlong panauhan ang
ginagamit ng manunulat sa pagsasalaysay ng mga pangyayari sa
kuwento. Ang isipan at damdamin ng mga tauhan ay maaari niyang
utusan.
• c.Itinakdang Obhetibong Paningin-maaaring ang pangunahing
tauhan o ang alin man sa mga katulong na tauhan ang tauhang
nagsasalaysay.
• d.Obhetibong Paningin- ang tagapagsalaysay ay nagsisilbing
isang kamera at naririnig.
Maikling Kuwento
• Sangkap ng Maikling Kwento:

• 5.Pahiwatig- nagiging malikhain ang mga

mambabasa sapagkat naiiwan sa kanyang
guniguni o imahinasyon sa mga
pangyayaring nagaganap o maaring
maganap sa kuwento.
• 6.Simbolo- ito ang mga salita na kapag
binanggit sa isang akda ay nag-iiwan ng
iba’t ibang pagpapahakulugan ang
mambabasa. Halimbawa, ang puti ay
kumakatawan sa kalinisan o kawagasan.
• Deogracias, Rosario – Aloha - ( Ama ng
maikling Kuwento) , Ako’y May Isang ibon
- Dagli – kuwentong namumuna,
pumupuri
• Clodualdo del Mundo -Tao sa Parulang
Ginto
• Alejandro Abadilla - Talaang Bughaw
• Mga Kumentong Ginto – (1925-1935)
Abadilla at Del Mundo
Sanaysay
• Naglalarawan ng mga kuru-kuro at pansariling kaisipan ng isang
manunulat. Ang sanaysay ay maaaring maanyo (pormal) at maaari
naming Malaya ( di-pormal o personal).
• Ang salitang sanaysay ay salitang-likha ni Alejandro G. Abadilli
(AGA). Ayon sa kanya, ito ay pinagsanib na mga salitang
pagsasalaysay ng isang sanay o nakasulat na karanasan ng isang
sanay sa pagsasalaysay. Di gaya ng maraming salitang likha, ang
sanaysay ay dagling tinatanggap ng bayan.

• Dalawang uri ng Sanaysay:

• 1.Maanyo o pormal – tanging layunin nito ay mabigay ng kaalaman
• 2.Malaya o di-pormal- higit na kaaliw-alw na basahin sa mga
slitang ginagamit ay medaling maintindihan at ang paksa ay
karaniwan.
• Talambuhay
• Naglalahad ng mahahalagang pangyayari sa
buhay o kasaysayan ng isang tao. Kapag ang
talambuhay ay nauukol sa taong siyang
sumulat, ito ay tinatawag na pansariling
tambalan (autobiography).

• Pangulong Tudling
• Naglalahad ng kuru-kuro ng patnugot ng isang
pahayagan. Ang mga pitak ng mga kolumnista
ay kahawig ng pangulong tudling, lamang, ang
kuru-kuro ng patnugot ay higit na matimbang o
may bigat at siyang kuru-kuro na ng pahayagan.
• Gawad Pambansang Alagad ng Sining ( Panitikan)
• Amado V. Hernandez - 1973
• Jose Garcia Villa - 1973
• Nick Joaquin - 1976
• Carlos P. Romulo - 1982
• Francisco Arcellana- 1990
• Levi Celerio - 1997 (Musika at Panitikan)
• N.V.M Gonzales - 1997
• Edith L. Tempo - 1999
Sionil Jose - 2001
Virgilio S. Almario - 2003
Alejandro R. Roces - 2003
Panahon ng Hapon (1942-1944)

• Dula
• Mga tanyag na dula ng Dramatic Philippines
• Sino Ba Kayo? Julian Cruz Balmaceda
• Dahil sa Anak – Julian Cruz Balmaceda
• Sa Pula sa Puti – Francisco “Soc” Rodrigo / Martir sa
Golgota
• May Uling sa Bukana – Tao Buhain
• Bansot – Aurora Cruz
• Bahay sa Dilim – Alfredo Enriquez
• Nagmamadali ang Maynila – Serafin Guinigundo
• Unang Pamumulaklak –
• Hernando Ocampo
Panahong Kasalukuyan

• Gantipalang Palanca- sa kwento, tula,

dula,Nobela
• Maynila Sa Kuko Ng Liwanag --Edwardo
Reyes
• Ibong Mandaragit- Amado V. Hernandez
• Luha ng Buwaya- Amado V. Hernandez
Karagdagang Kaalaman
• Dung-aw- kantahing Bayan na inaawit ng mga Ilokano
at Igorot sa mga naulila sa piling ng bangkay ng
yumaong asawa.
• Ninay - nobelang obra maestra ni Pedro Paterno.
• Rogelio Mangahas- tula Duguang Plakard
• Tibag -Ugat ng dulang ito ay ang paghahanap ni Santa
Elena ng kinamatayang Krus ni Jesukristo
• Jose Palma - unang bumuo ng titik ng ating
pambansang awit na may pamagat na Himno Nacional
Filipino.
• Ati Cu pung Singsing -Pampanga
• Sarumbanggi -Bikol
• Dionisio Salazar -nagkamit ng unang gantimpala sa
Palanca
• Jose Corazon De Jesus - hari ng Balagtasan
• Juan Crisostomo Sotto -makatang Kapampangan
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 1.Pagtutulad (Simile) ginagamitan ng para, kagaya,
kapara, kawagis at katulad
• a. Ang luha ni Dina ay tulad ng mga butil ng perlas
• b. Ang kanyang ngiti ay kawangis ng bukang-liwayway
• c. Parang bulkang sumabog ang tinitimping galit ni Rodin
• 2.Pagwawangis (Metaphor) - ito ay naghahambing
din tulad ng pagtutulad ngunit hindi gumagamit ng mga
salitang tulad ng para ng, kagaya, kawangis at katulad
sapagkat ito’y tiyakang paghahambing.
• a. Ang ama ni David ay leon sa bagsik.
• b. Isang basag na salamin ang dalaga ni Aling Pinang
• c. Ang tinig mo’y musika sa aking pandinig
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 3.Eksaherasyon o Pagmamalabis (hyperbole) –
Lubhang nagpapalabis o nagpapakita ng kalagayan ng tao, bagay o
pangyayari.
• a. Bumaha ng salapi sa mga kamag-anak nang dumating si Rico
mula sa ibang bansa
• b. Nadurog ang kanyang puso sa kapighatiang dulot mo
• c. Bundok-bundok na mga pinggan ang pinagtulungang hugasan
ng magkapatid
• 4.Personipikasyon o Pagtatao ( Personification) –
Pagbibigay-katauhan o pagsasalin ng talino o gawain at katangian
sa mga bagay-bagay sa paligid natin.
• a. Ngunit ang buwan ay nagmamagandang gabi sa lahat
• b. Nagluksa ang daigdig sa kamatayan ng dakilang bayani
• c. Nagkanlong sa ulap ang araw
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 5.Pagpapalit-tawag o Metonomiya – Pagpapalit ng
mgakatawaganng mga bagay na magkakaugnay, hindi sa
kahambigan kundi sa mga kaugnayan. Ang salitang “ meto” sa
metonomiya ay nangangahulugan ng pag halili at pagpapalit.
• a. Tumanggap siya ng mga palakpak sa kanyang tagumpay
• b. Mabigat na krus ang pinapasan ng babaing iyan
• c. Ang bunga na kanilang pag-iibigan ay isang malusog na lalaki
• 6.Pagpapalit-saklaw (Synecdoche) – ang tayutay na ito’y
bumabanggit sa isang bahagi ng isang bagay para tukuyin ang
kabuuan.
• a. Dalawampung kamay ang nagtulung-tulong sa pagbuhat sa
mabigat na makinarya
• b. Anim na tainga ang matamang nakikinig sa ibinalita ni Isabel
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 7.Pagtatanong ( Rhetorical Question) – Ginagamit ito upang
tanggapin o di tanggapin ang isang bagay. Ang pagpapahayag na
ito’y hindi maghihintay ng sagot.
• a. May ina kayang makatitiis na hindi damayan ang nahihirapang
anak?
• b. Ang isa kayang matalinong hukom ay mapaniniwala agad sa
mga sabi-sabi?
• c. May babae kayang makatatagal sa lalaking iyon na ubod ng
seloso at mapambugbog?
• 8.Pagtatambis ( Antithesis) – Ang pagpapahayag na ito’y
bumabangit ng mga bagay na makakasalungat upang mapabisa
ang pangingibabaw ng isang natatanging kaisipan.
• a. Siya’y isang babaing napakahirap pakibagayan. Ayaw ng
masalita at walang kibo. Nayayamot sa maraming mga tao ngunitt
ayaw naman ng nag-iisa. Nagagalit sa mangmang, ayaw rin
naming makihalubilo sa maralita. Kay hirap unawain ang kanyang
ugali.
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 9.Pagtawag (Apostrophe) – pakikipag-usap sa karaniwang
bagay o isang dinadaramang
• kaiisipan na para bang nakikipag-usap sa isang buhay na tao sa
isang taong wala naman ay parang naroo’t kaharap.
• a. Panaginip, halika’t lapitan mo ako at isakay sa iyong pakpak
• b. Pag-asa, halika rito’t ako’y akayain mo nang hindi dumalim an
aking buhay
• c. Tukso, lumayo ka’t huwag mo akong ibulid sa pagkakasala
• 10.Pagtanggi (Litotes) - Gumagamit ito ng panangging “ hindi”
upang magpahiwatig ng lalong makahulugang paksang-ayon.
• a. Hindi ko sinasabing tamad ka, lamang at bakit laging marumi
ang iyong bahay
• b. Ako’y hindi nagpaparatang na magnanakaw si Budoy ngunit
siya lamang ang pumasok sa kwarto no Kernna nang nawala ang
pilukag makapatong sa ibabaw ng cabinet
• c. Hindi ko sinasabing mabagal ka ngunit bakit araw-araw ay huli
ka sa kalse
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 11.Pag-uyam (Irony) – Ang pagpapahayag na ito’y ginagamitan
ng mga pananalitang nangungutya sa pamamagitan ng mga
salitang kung kukuning literal ang kahulugan ay tila kapuri-puri.
• a. Ang babaeng nakilala mo ay talanag mahinhin. Napakalakas
humalaklak at kung manumit ay halos nakabilad na ang katawan.
• b. Kay bango ng iyong hininga. Bawat makausap mo’y nagtatakip
ng ilong
• c. Kay bait mong kaibigan. Pagkatapos kita tulungan sa iyong
mga kagipitan ay inagaw mo pa sa aking kasintahan.
• 12.Paglilipat-wika ( Transfered Epithesis) – Tulad sa
pagbibigay-katauhan na pinasasabagay ang mga katangiang
pantao, ngunit sa halip na pandiwa ang ginagamit ay mga pang-uri,
mga pang-uring tanging sa tao lamang ginagamit.
• a. Ang mapaglingkod na payong ay sira na
• b. Natangay ang agos ang mapagsilbing tuwalya
• c. Mahiyaing mata subukin mong mangusap sa akin
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 13.Pahalintulad o Analogy- tambalang paghahambing,
pagkakawangki ng mga pagkakaugnay.
• Halimbawa: Inusig ng taga ang dalawang leon
• Si Apolo mandin sa Serpyente Piton.
• 14.Enigma- naikukubli ang kahulugan sa ilalim ng malabong
pagtukoy.
• Halimbawa: Tapat ang puso ko’y di nagunamgunam
• Na ang paglililo’y nasa kgandahan.
• 15.Papanuto o aphorism- maikling paglalahad ng isang
tuntuning pangkaasalan.
• Halimbawa: Kung ang isalubong sa iyong pagdating
• Ay masayang mukha’t may pakitang-giliw
• Pakaingatan mo’t kaaway na lihim,
• Siyang isaisip na kakabakahin.
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
• 16.Aliterasyon- paulit-ult na tunog ng isang katinig na ginagamit sa
mga magkakalapit na salita o pantig.
• Halimbawa: At sa mga pulong dito’y nakasabog, nangalat, nagpunla.
• Nagsipanahanan, nangagsipamuhay, nagbato’t nagkuta.
• 17.Asonansya- inuulit ang tunog ng isang patinig sa halip ng katnig.
• Halimbawa: Ang buhay ng tao at sa taong palad,
• Nasa ginagwa ang halaga’y bigat.
• 18.Onomatopeya - pagkakahawig ng tunog ng salita at ng diwa nito.

• a.Tuwirang onomatopeya- kapag ang mga tunog ng patinig at katinig ay

hindi ang tunog ng inilalarawan ng taludtod.
• Halimbawa: Ikaw’y iniluwal ng baha sa bundok
• Hahala-halakhal at susutsut-sutsot.
• b.Pahiwatig na onomatopeya- kapag ng mga tunog na patinig at katinig ay
hindi gumagadgad kundi nagpapahiwatig lamang ng bagay na inilalarawan.
 Mga Uri ng Patalinghagang
Pagpapahayag o Tayutay
19. Pagsalungat o epigram - khawig ng tambisan pero mas maikli at
matalinghaga
Hal: Nadapa siya upang muling bumangon.
Lumuha siya upang lumigaya sa habang panahon.
20. Pagsusukdol (Climax) - baitang baitang na pagsasaad ng mga
bagay o pangyayari hanggang umabot sa pinakamahalaga.
Hal: Unang naramdaman niya ang butil butil na pawis sa kanyang
noo. kasunod noon ang panlalamig ng buo niyang katawan.
nagdilim ang buong paligid at siya ay bumagsak.
21. Paglumanay (Euphemism) - pagbibigay ng malumanay at
mabubuting pananalita sa tao o bagay karaniwan ay hindi pinag-
uukulan ng panahon.
Hal: Ang mangingibig ay nagwasak ng pananalig ng isang umiibig
ay nagdanas ng napakasakit na pagmumukha mula sa naturingang
nilalang sanhi ng pagtatanggol na ginawa nito sa kanya.
Pahayag idyomatiko (idiomatic
Expression)
• Isang pariralang ang kahulugan ay di mahhango sa
alinmang bahagi ng pananalita.
• Ang kahulugan ng mga ito ay di bunga ng pagsasama
ng kahulugan ng mga salitang bumubuo sa mga ito
kundi isang natatanging kahulugang naiiba sa mismong
parirala.
• Malayo ang kahulugang literal o tuwirang kahulugan sa
kontekstuwal o tunay na kahulugan.
• Matatag na ang pagiging gamitin ng mag pahayag
idyomatiko dahil ginagamit na sa mahabang panahon at
bahagi na ng talasalitaan ng bayan.
• Nagpasalin-salin ito sa bibig ng mga tao.
Pahayag idyomatiko (idiomatic
Expression)
• Halimbawa:
• Alagang ahas-taksil, walang utang na loob, kalawang sa bakal
• Gagapang na parang ahas- maghihirap ang buhay, maghihikahos,
magiging miserable ang buhay
• Parang ahas na kuyog- galit na lahat ang buong angkan sa kagalit ng isa sa
kanila
• Lumilipad sa alapaap- walang katiyakan, alinlangan
• Inalat- minalas, inabot ng alat
• Pinakain ng alikabok- tinalo sa isang karera ng takbuhan
• Nasagap na alimuon- nakuhang tsismis, sabi-sabi,bali-balita,alingasngas
• Balat Kalabaw - hindi marunong mahiya
• Di mahulugang karayom - maraming tao
• Hindi kakapitan ng alikabok - bihis na bihis
• Humuhukay ng sariling libingan - gumawa ng sariling kapahamakan
• Ilista sa tubig- kalimutan ang utang
• May gatas pa sa labi - musmos, bata pa
• Suntok sa buwan- imposibleng mangyari