KRITIKASATABITABI

Sidebar






PILIPINOLOHIYA
PILIFILIPINO: ISANG TEORYA NG WIKA
Marso 28, 2010kritikasatabitabiAraling Filipino, bilingual, dalumat ng wika, Departamento ng Filipino, DLSU, Filipino, isip, kritika, kritika ng
kritika, lalim ng wika, multilingual, paimbabaw na wika, Philippine Studies, PiliFilipino, pilipinolohiya, pilosopiya, pilosopiya ng wika, teorya ng
wika, ubod ng wika, wika, Wikang Filipino1 Puna
Panayam Profesoryal Cecilio M. Lopez sa Wika at Panitikang Filipino
ni Dr. Rhod V. Nuncio

(Sipi mula sa babasahing papel ng panayam sa Y407 Pamantasang De La Salle, Marso 30, 9:30-11:00 n.u.)

Ang limitasyon ng aking wika ay siyang limitasyon ng aking mundo. –

Ludwig Wittgenstein (TLP 1922)
Anong teoryang pangwika ang maaari nating gamitin para ipaliwanag ang kasalukuyang hubog, anyo at takbo
ng wikang Filipino? Paano ito makatutulong upang maging masinop at masinsin ang ating analisis ng wika at
ang naturang gamit nito para sa mga tao at sa lipunan niyang ginagalawan?

Ito ang dalawang pangunahing tanong na sasagutin ko sa panayam na ito. Ang una ay tumutukoy sa
pagkakaroon o kawalan ng internal na banghay o istruktura ng wika natin na pundasyon o basehan ng
performatibong kakayanan ng mga Filipino na gamitin ang wikang Filipino. Samantala ang ikalawa nama’y
tumutukoy sa praktikalidad ng teorya upang tasahin at usisain ang nangyayaring pagbabago ng wika sa gitna ng
mabilisang pagbabago ng ating panahon.

PiliFilipino – ito ang inihahaing panimulang teorya upang suriin ang paimbabaw, malaliman at kaibuturan ng
wika. Ang tatlong bahagdang ito ng wika ang magiging punto ng analisis at pagdadalumat. Hango ito sa sinabi
ni N. Chomsky (sa Searle 1971) na mayroong surface structure (paimbabaw) at deep structure (ubod) ang wika.
Ang sa akin naman, may pumapagitna sa dalawang level na ito, ang middle structure na tatawagin kong lalim
ng wika. Ito ang nawawala sa kayarian ng wikang Filipino (WF). Sa madaling salita, walang lalim ang wika
dahil walang gramatikang nakaugat sa internal na himpilan ng ating kamalayan. Tanging ang malakas at
dominanteng paimbabaw na puwersa na mula sa iba’t ibang direksyon, ideolohiya, adbokasi ang kasalukuyang
nagiging sandigan at batayan sa pagbabagong pangwika. Sa ngayon hangga’t di matutugunan ang kakulangan
sa lalim at ubod ng WF, ang paimbabaw na level ng wika ang tumatayong stratehiya sa pagpili, pagpilipit at
pagpipilit na lumabas ang kakanyahan ng wika. Ang tanong nga lang, hanggang kailan ito tatagal? At aasa lang
ba ang lahat sa politikal at ideolohikal na bangayan ng mga makawika ang hinihintay na pagkagulang ng WF?
Ika nga’y matira ang matibay!
Katulad ng nabanggit, paimbabaw ang debelopment ng wikang Filipino. May tatlong pananaw tungkol dito:

a.) Kasalukuyang nililinang pa rin ang wika mula sa pinagbatayang wikang Tagalog at ang nakalululang
hamon na paglinang nito mula sa mga katuwang na wika sa bansa,

b.) Mabilis na paglaganap ng Taglish sa iba’t ibang domain ng kaalaman at praktika,

c.) Interbensyon ng gahum (estado, iskolar, media) na nakakaapekto sa menu ng pagpili, pamimilit at
pagpilipit sa wikang Filipino.
………

PAIMBABAW NA WIKA
Ang puwersa ng pagbabagong wika ng WF ay hindi nakatarak sa kognitibong kakayahan ng tao kundi sa
samutsaring timpla (o gimik) at interbensyon ng mga institusyon, grupo at mga polisiyang bitbit ng mga ito.
Bakit hindi nagmumula sa kognisyon o sa mental na proseso ng paglikha ng wika? Dahil madalas at sa
maraming pagkakataon ang internal na lohika at istruktura ng pag-iisip natin ay nakakapit sa banyagang padron,
sa banyagang wika – Ingles. Pansinin:

1. Ang makabagong alpabetong Filipino ay binibigkas ayon sa Ingles. May implikasyon ito sa ponetika
dahil nabaligtad ang prinsipyo ng “kung ano ang bigkas, siya ang baybay”. Imbis na phonocentric (una
ang tunog kasunod ang baybay) naging graphicentric (kung ano ang letra sa Ingles, ito ang baybay).
Kung kaya’t mamimilipit sa pagbigkas ang maraming batang mag-aaral ng WF kung ito ang prinsipyong
susundin sa ponetika ng WF. Ang “bahay” ay bibigkasing “bey-hey”.
2. Ang pagbaybay ng mga hiram na salita at paglahok nito sa sintaktikang anyo ng pangungusap ay
nakakiling sa Ingles. Hal. Nakaka-turn-off naman ‘yang friend mo. So, yabang! Marahil sa mga
Manileno o elistang namimilipit magFilipino o mag-Ingles, ito ang makabagong syntax sa palabuuan ng
pangungusap. Laganap din ito sa broadcast media, showbiz, advertisement, interbyu sa mga politiko at
kabataang cosmopolitan kuno ang oryentasyon sa kasalukyan.
3. Ang tinatawag na code-switching ng mga dalubwika (Sibayan, Baustista, Cruz) ay totoo namang di
code-switching dahil ganito naman ang kaayusan at kayarian ng pangungusap sa mga wikang lubos-
lubos ang panghihiram ng mga salita. Wala nang switching na nagaganap dahil lantaran na itong
lumilitaw sa mga diskursong gamit ang WF. Syntactic-semantic substitution ang nagaganap dahil ang
paggamit ng i-, pag-, mag-, nag-, kaka-, um-, na- ay sadyang naghihintay ng halinhinang mga salitang
banyaga o hiram nagiging structurally flexible sa formang Taglish.

i-zerox, pag-zerox, mag-zerox, kaka-zerox, i-solve, pag-solve, nag-solve, kaka-solve

i-text, pag-text, mag-text, kaka-text, na-text i-equate, pag-equate, mag-equate, kaka-equate
um-attend, um-increase, um-order, um-answer

Kung kaya’t multiple substitution ang pedeng gawin dito na maiaayos o mailalapat din sa pangungusap.

Hal. “I-zerox mo ang papers mo sa promotion.” “Ok na kaka-zerox ko nga lang.” Ang Tagalog/Filipino
component (unlapi o hulapi) ay laging co-dependent sa hiram na salita, subalit nanatiling buo ang salitang
Ingles o ibang hiram na salita.

Wala namang ganitong halimbawa (co dependent ang Ingles sa Filipino):

Re-ayos mo na yan!

Anti-makabayan ang mga trapo sa Congress.

Pindotize (na katawa-tawa ang dating) mo yong keypad.

Hindi ang wikang Ingles ang kalaban natin. Maaaring matuto ang isang tao ng higit pa sa dalawang wika. At
kapag sinabi nating kakayahang bilingual o multilingual, nararapat na magkapantay ang kabihasaan ng isang tao
sa pagbasa, pagsulat, pakikinig at pagbigkas sa mga wikang ito. Hindi tingi-tingi.

Ang problema’y kapabayaan at ang pagpapaubaya na sa darating na panahon, gugulang at uunlad din ang WF.
Fatalistikong pananaw ito. Tila si Juan Tamad ito na naghihintay sa pagbagsak ng bayabas sa kanyang bibig.

Kung kaya’t nangyari ang iba’t ibang direksyon at agendang pangwika na batay sa interes ng iilan at uso ng
panahon. Ang iba’t ibang direksyong ito ay unti-unting nawawala’t namamatay, unti-unti nauungusan ng
malalaking diskurso tulad ng globalisasyon, industriyalisasyon at postmodernismo. Kung kaya’t sa ating bayan
mismo, nagtatalaban ang mga ito at naiiwang nakatindig ang mapanuksong alternatibo – ang gawing wikang
ofisyal at panturo ang Ingles.

Tingnan natin ang iba’t ibang direksyon na narating ng ating wika sa kasalukuyan:

1.) Ang WF ay Taglish – wikang bunga ng eksposyur sa midya, paimbabaw at walang malinaw na gramatika
(kung meron man contingent ito at nakabatay sa talastasang publiko), ang wikang “maiintelektuwalisa ayon kay
Bonifacio Sibayan” (sipi mula kay Sison-Buban 2006)

2.) Ang WF ay Taglish na may varayti sa iba’t ibang wika sa bansa ayon kay Isagani Cruz

3.) Ang WF ay batay sa Tagalog o ang pananaig para rin ng puristikong gahum o ng Imperial Tagalog;
walang pagkakaiba ang Filipino at Tagalog ayon kay Cirilo Bautista (pananalitang ibinigay sa lunsad-aklat ng
Galaw ng Asoge, 2005)

4.) Ang WF ay larong-wika na pinasok ng mga batang manunulat ngayon, iskolar sa iba’t ibang larang sa
akademya, na walang malinaw na alintuntunin ng laro ngunit nangingibabaw na examplar ng kasalukuyang
anyo ng wika

………

UBOD NG WIKA
Ang ubod ng wika ang unibersal na forma o kaayusan ng basikong yunit ng kamalayan na taal nang
matatagpuan sa isipan ng tao. Kumbaga ito ang template ng isipan natin na yari na – naghihintay na mapunan,
mahubog, malilok, at maisaayos ayon sa idaragdag na istruktura ng natural na wika. Kumbaga ito ang
“universal o generative grammar” ni Chomsky, ang “private language” ni Wittgenstein, “archi-writing” ni
Derrida. Bago pa man may istruktura ng wika, may nakalikha nang istruktura ang isip na tatanggap at mag-
oorganisa ng kamalayan ng tao. Kaya’t may kakayanan ang lahat ng tao na matuto ng wika, ng kahit anumang
wika, dahil sa ubod ng wikang nakahimpil sa isipan natin. Ito ang a priori grammar. Ito rin ang nag-uudyok sa
imahinatibo’t malikhaing paraan ng isip natin na ikonstrak ang wika batay sa iba’t ibang
modalidad/range/linguistikong yunit sa pagkatuto ng wika… … …

LALIM NG WIKA: GRAMATIKANG FILIPINO?

Lahat ng buhay na wika (natural languages) ay dumaraan sa mahabang panahon ng pagbabago at madalas hindi
developmental ang yugto ng pinagdadaanan nito kundi retardasyon at tuluyang pagkawala. Alam natin ang
magiging kahihinatnan ng maramihang puwersang pangwika na paimbabaw na nagtatalo-talo at naghahalo-halo
sa isip at kamalayan ng tao. Higit pa riyan, nagpapaubaya at nagpaparaya ang mga ispiker-tagapakinig ng wika
dahil wala silang masandigang internal na lohika o gramatika ng wikang naririnig at nababasa nila. Alalahanin
natin ang sinabi ni Emerita S. Quito (1989/2010: 23): “Hanggang ngayon, tayo ay nasasadlak sa kabulukan ng
Taglish. Ang maikling kasaysayang ito ng wika sa ating bansa ay nagpapahiwatig ng dalawang bagay. Una:
pagkatapos ng 88 taon, hindi pa rin maaaring sabihin na ang Pilipino ay natuto na ng wikang Ingles; at ikalawa,
lumaganap ang isang bulok na wika, ang Taglish, na hindi Ingles at hindi Filipino.”

Mahalaga ang lalim ng wika dahil:

1. Ito ang nagsasaayos ng mga signal o yunit ng ubod ng wika para maging natural na wika,
2. nagsisilbi itong auditing at editing facility sa isip ng gumagamit ng wika,
3. ito ang precursor ng imahinatibong pag-iisip ng tao ayon sa tuntunin ng wika niya at ng daynamikong
kakanyahan at kakayahan ng wika sa pagpapakahulugan
4. nagiging transisyonal at transgenerational ang pagsasalin ng pagkatuto ng wika na di nakadepende sa
kung ano ang uso at pinapauso
5. intralinguistic facility ito para sa transformasyon ng wika ayon sa pagbabalanse ng internal na lohika ng
kanyang wika at ng praktika/gamit ng wika bunsod ng pagbabago sa lipunan at iba pang external factor.
………

Ang pagpili ng Filipino bilang wika ay mangyayari sa kailaliman ng kanyang isip at kung magkagayon
malayong-malayong mabubuwal nang agad-agaran ang Filipino (tao at wika) sa daluyong ng pagbabago sa
mundo at lipunang ginagalawan. Ang PiliFilipino ay panimulang pagtatangka sa pagteteorya sa wika at analisis
ng WF na may sandamakmak na varayti. Inisyal na hakbang ito sa binubuong teorya ng wika at sa implikasyon
nito na ang istruktura ng WF ay dapat nakaangkla sa lalim at ubod ng wika o sa gramatika (prescriptive) at pre-
grammar (individuated inscription) ng isang tao. Ang paimbabaw na wika’y di maglalaon ang magiging natural
na wika (descriptive) na gagamitin ng mamamayan. Ang PiliFilipino ay kritikal at istratehikong pagpili ng
taong malay sa ubod at lalim ng kanyang wika upang maging kanyang wika sa pakikipagtalastasan,
pamimilosopiya, paghahanapbuhay, pagkrikritika at iba’t ibang komunikatibong sitwasyon at pagkilos.

Kung kaya’t ibalik natin ang wika sa kaibuturan ng kamalayan natin at di lamang sa sanga-sangang
dila ng gahum.

REPORT THIS AD

PiliFilipino: Isang Teorya ng Wika

PAGDALUMAT-SALITA TUNGO SA
PAGTETEORYANG FILIPINO
Disyembre 6, 2009kritikasatabitabiAraling Filipino, dalumat-salita, diskurso, Filipino, hiyang, kritika, kritikang
Filipino, pagdalumat, pagteteorya, Philippine Studies, pilipinolohiya, sangandiwa, sanghiyang, teorya, teoryang Filipino, Wikang Filipino1 Puna
PANAYAM DR. ISAGANI R. CRUZ (binasa sa DLSU noong Nobyembre 13, 2008)

PAGDADALUMAT-SALITA: Kung Bakit Hindi na Hikain ang Wika ng Teorya sa Wikang Filipino
ni Prof. Rhoderick V. Nuncio, Ph.D. Departamento ng Filipino, Kolehiyo ng Malalayang Sining, Pamantasang
De La Salle-Maynila

Nais kong buwagin ang matagal nang paniniwala na walang kakayahan ang ating wika—ang wikang Filipino—
na magamit sa larangan ng pagteteorya. Hindi pa raw ganap na intelektwalisado ang wikang ito sa iba’t ibang
larangang pang-akademya (liban na lamang daw sa panitikan) kung kaya’t nananatiling lingua franca pa lamang
ito sa kalye. Ganyan ba kababaw ang tingin natin sa wikang Filipino? O dili kaya’y ganyan ang tingin nating
nasa akademya sa wika ng mamamayan natin? Sa isang maliit na pulong na dinaluhan ko, talagang tingin ng iba
na kapag ituturo ang isang aralin (na nakasanayan na sa Ingles) sa Filipino ay nagmumukhang mababaw daw.
Sa isang pulong din, binatikos at tinarget ng pagmamaliit ang kurikulum ng Araling Filipino dahil wala pa raw
corpus ng pag-aaral tungkol sa Midya at Pagtuturo. Marami silang puna, lalong-lalo na ang hindi naman
gumagamit ng Filipino kesyo Ingles at Ingles pa rin ang wika ng teorya, wika ng akademya, wika ng pagtuturo,
ang wika ng gahum. Iyon ang akala nila. Hindi ko na bubusisiin kung anu-ano ang dahilan kung bakit tayo
ganito, at sila’y ganoon, dahil matagal ng debate ang “kababawan ng wikang Filipino”. Sa akin lamang gusto
kong manindigan at sabihin at gawin na ang wika ng teorya ay nakasalalay ngayon sa wikang Filipino katulad
ng paniniwala ni Dr. Isagani Cruz. Nasa wikang Filipino, sa palagay ko, ang hinaharap ng teorya sa mundo. Sa
wika natin mabubuo ang teoryang titingalain ng buong mundo sa darating na dantaon. (2003: 146) Ang papel na
ito ay nagsimula sa mga hamong ibinabato sa atin ni Dr. Isagani R. Cruz. Kung ang mga hamong iyon ay mga
bato, sa dami ng mga matatapang na hamon niya tungkol sa isyu ng wika, pagtuturo, kritika at literatura,
siguradong puro pasa na tayo. Pero ang punto niya: gusto lang niya tayong gisingin! Akala natin magaling lang
magdikonstrak ng texto si Isagani R. Cruz, subalit ang totoo’y tayo ang gusto niyang distrungkahin, idikonstrak,
windangin. Ito ang bitbit ko ngayong inspirasyon dahil kung wala ang aklat na Bukod na Bukod (bukod pa sa
iba pa niyang kritikal at pilosopikal na mga akda), ang teksto’t texto ng kanyang kritika, ang textong si Isagani
R. Cruz at ang kritikong si Isagani R. Cruz, hindi mabubuo ang dalumat ko. Hindi magiging matibay ang
paninindigan ko. Tatlong sanaysay ni IRC ang magiging batayan sa panayam na ito: una, Kung Bakit Mas Dato
Gid ang Wikang Filipino Kaysa Wikang Langyaw; ikalawa, Kung Bakit Hinihika ang Wika sa Kritika; ikatlo’t
huli, Ang Wika bilang Ideolohiya o ang Wika ng Teorya bilang Teorya ng Wika. Hindi ko nais rebyuhin ang
tatlong sanaysay na ito, bagkus magsisilbing pananda at tagapag-usad ang mga ito upang palitawin ko ang aking
mga argumento.

Unang argumento: Naniniwala ako na may kakayahan ang wikang

Filipino na magamit ito sa pagdadalumat upang higit na mapayabong ang
karunungang Filipino at Araling Filipino.
Ayon kay IRC, “Hanganrin kong ipakita na mas mayaman ang ating wika kaysa sa banyagang wika dahil mas
marami tayong salitang maitutumbas sa konseptong langyaw” (2003: 84). Karugtong nito ang paglalagom ng
kanyang sanaysay: “Sa madaling salita, maraming salita tayong maaaring gamitin para pag-ibahin ang iba’t
ibang kahulugan ng iisang salitang langyaw” (93). Maraming nabigay na mga halimbawa si IRC sa sanaysay na
ito: kritika, teorya, kritisismo, pamumuna, panunuri, kasaysayang pampanitikan, buwis, daigdig at mundo.
Ngunit ihahaylayt ko lang ang isang salita: teorya. Ang teorya na galing sa literary theory o theory ay ang “pag-
aaral sa pangkalahatang isyung bumabalot sa literatura, sining, at kultura, tulad ng papel ng literatura sa mundo,
kung maaari ngang matuklasan ang kahulugan ng isang likhang panliteratura, o ang relasyon ng literatura sa
wika” (92) Ang teorya ay isang salitang langyaw na inangkop sa baybay Filipino. Ngunit kung susundin ang
premis ni IRC mas angkop at mas wastong gamitin ang salitang “dalumat”. Mula sa etymology ng theory: Gk.
theoria “contemplation, speculation, a looking at, things looked at,” from theorein “to consider, speculate, look
at,” from theoros “spectator,” from thea “a view” + horan “to see.”
(http://www.etymonline.com/index.php?term=theory) Kay Panganiban (1973) ang salitang “dalumat” ay
kasingkahulugan ng “paglilirip” at “panghihiraya”. Sa Ingles na kahulugan, ayon kay Panganiban (1973), ganito
ang ibig sabihin: very deep thought, abstract conception. Ang dinadalumat ay salita na may implikasyong
abstrakto at pilosopikal. Ginagamit ang salita hindi sa payak na paraan bagkus sa mataas na antas ng pag-iisip.
Sa ganitong paliwanag, samakatuwid, ginagamit ang salita bilang konsepto sa larangan ng pagteteorya.
Humihiwalay sa lexical o diksyunaryong kahulugan lamang ang salita at nililirip ito sa antas ng interpretasyon.
Ang kahulugan mismo ng panghihiraya ay upang maging malikhain ang isang palaisip o teorista sa kognitibong
konstruksyon ng kabuluhan, kahulugan at kakanyahan ng salita bilang dalumat. Kung kaya’t pumapasok dito
ang lisensiya ng isang iskolar o teorista na bumuo ng bagong salita sa dinadalumat na teorya . Kung susuriin
natin ang teorya batay sa etymology nito nakatutok lamang ito tulad ng dalumat sa paglilirip o abstraktong
konseptwalisasyon. Ikalawa, ipinipahiwatig nito ang distansiya ng teorista bilang tagamasid, tagatanghod,
tagasipat. Subalit, wala rito ang kapangyarihan ng haraya at paghihiraya na nakasahog sa konotasyon ng
salitang dalumat. Samakatuwid, kung nagdadalumat ang isang palaisip, nakakapit sa isip niya ang paglilirip,
pagsisid sa kailaliman ng kahulugan/penomenon at paghihiraya nito. Ibig sabihin dahil sa imahinasyon,
tagakatha’t tagasuri siya sa pagdadalumat. Hindi lamang textual ito bagkus, visual din ang saklaw ng
pagdadalumat. Visual din naman ang ipinapahiwatig ng teorya ngunit palabas ito, nakatanaw ito. Sa dalumat,
sasabihin kong, internal ito’t nasasakop na ang pagtanaw sa labas, dahil hiniharaya na ito sa kognitibong
pagtakbo ng isip, sa loob, sa ating kamalayan. Siyempre pa kailangang linawin din kung anong kontexto
nakatali ang kahulugan ng teorya dahil sa ngayon maraming kahulugan ito batay sa anumang disiplinang
(siyensya, agham panlipunan o humanidades) sumususo rito. Ikalawang argumento: Hindi na bansot ang ating
wika, hindi na kulang-kulang ang ating vocubularyo para sa talastasang teoretikal. Hindi na totoong kailangan
pa nating maghintay ng isandaang taon para maintelektuwalisa ang wikang ito. Ang Pagdalumat-Salita Sa
anumang binubuong teorya, mahalaga at makapangyarihan ang wika. Bukod sa pagtingin na ang wika ay
representasyon ng mundo ayon sa mga nominalista, ang wika rin ay isang instrumento na maaaring
makapagpabago ng isipan ng mga tao at sa pagtagal ng panahon ng kilos ng tao. Subalit, mas tututukan ng
panayam na ito ang gamit ng wika bilang “wika ng teorya” (Cruz, 2003: 134). Mas tatalab ang hamon sa
intelektuwalisasyon ng wikang Filipino kung gagamitin ang wikang ito sa teoretikal o pilosopikal na larangan
ng mga iskolar. Ibig sabihin nararapat na sa wikang Filipino nag-iisip nang analitikal at kritikal at sa wikang
Filipino ito naipapahayag . Ganito rin ang paniniwala ng ibang iskolar (Cruz 2003, Lumbera 2000, Salazar
2000, Covar 1998, Atienza 1996, Enriquez 1992, Torres-Yu) na sila mismong nagtangka’t nagtagumpay sa
masinop at mataas na paggamit ng Filipino sa akademya. Sa ginawang paglilinaw ni I R. Cruz (2003: 134-135)
sa Critical Practice ni Belsey (1980), lumitaw ang apat na konsiderasyong ito. Ayon kay Cruz, maaari nating: 1.
…linawin ang bagong konsepto na nais ipaliwanag ng teorista, 2. …ituro ang mga bagong salita, kung mayroon
man, na nilikha ng teorista para maipaliwanag ang kanyang bagong konsepto; 3. …ipaliwanag kung ano ang
mga bagong palagay na naghahari sa diskors ng teorista, kung ano samakatwid ang kanyang nais ipalit sa
kababawan 4. …kung aling mga palagay na kasama sa kababawan ang binabatikos ng diskors, hindi lamang ng
nilalaman nito kundi pati na ang estilo o estratehiya ng pagsulat nito. Isang punto lang naman ang hindi ako
sang-ayon, ang salin ng common-sense bilang kababawan. Ang wika ay isang ideolohiya, wika ni IRC (131). Sa
tingin ko ito ang diskurso ng balana. At dahil sinabing nakasahog ang kababawan sa wika, dahil wika ang
kongkretong manifestasyon nito, magiging kontradiksyon ang pagwaksi sa kababawan o common sense upang
linangin ang wika ng teorya sa wikang Filipino at pagdadalumat-salita. Dalawa ang paliwanag ko rito: Una, ang
common-sense, ang balon ng kaalaman at kamalayan ng mga tao upang sila’y kumilos at makipagdiskurso sa
pang-araw-araw nilang buhay. Ito ang kasangkapan nila sa pag-unawa ng mga ordinaryo at maski mga
komplikadong bagay-bagay sa buhay nila. Dito nanggagaling ang sumatotal ng makabuluhang pagkilos nila
batay sa nabuong paniniwala at hinuha bunsod ng pagdanas o karanasan nila. Common-sense na umiyak tayo sa
palabas na madrama. Siyempre dahil common-sense nga ito. Tumawa kung talagang nakatatawa. Magdala ng
payong kung makulimlim ang langit. Sa normal at normatibong takbo ng buhay natin, napakahalaga ng
pagkakaroon nito. Di nga ba’t ang kulang sa ganito’y nababansagang mahina ang pag-iisip. Natatanging kaloob
sa atin ito dahil ito ang dahilan kung bakit nagbreakdown ang mga riserts tungkol sa Artificial Intelligence dahil
ang kaya lang iproseso ng kompyuter o computational system ang impormasyon ngunit hindi ang common-
sense na tulad sa isang tao. Ikalawa, ang gusto kong sabihin ay ganito. Mahalaga ang balanang pananaw dahil
nakasandig dito ang pagdadalumat. Totoo ngang sa artikulasyon at presentasyon ng dalumat/teorya pinahihirap
ng mga teorista/palaisip ang kanilang isinusulat, dahil common-sense din naman, para mag-isip ang babasa nito
at lalo pang paghusayan ang pag-unawa rito. Ika nga’y winiwindang tayo para ang hindi obvious ang lumabas,
kundi ang iba pang maaaring kahulugan. Kung kaya’t ang function ng pagdadalumat ay hindi para idikonstrak
ang balanang pananaw, kundi bukod pa sana sa pagkakaroon ng ganitong pananaw, mabuksan ang iba pang
posibilidad ng pag-unawa. Hindi maaaring maging kababawan ang common-sense dahil sa halos lahat ng
pagkakataon, ito ang nakalitaw at nakalutang sa inaaakala nilang paraan ng pag-unawa sa praktikal na
pamumuhay nila. Ang tungkulin ng teorista’t palaisip ay palawakin pa ang palaisipan ng buhay at realidad. Para
sa karaniwang tao hadlang nga ang balanang pananaw para usisain pa ang ibang kaisipan at palaisipan. Ito rin
ang kapangyarihan ng wika at ito nga ang layunin ng panayam kung bakit kailangang nasa wikang Filipino ang
pagdadalumat dahil sa wikang balana manggagaling ang dalumat. Nakasanayan na kasi na ang wikang Filipino
ay wika lamang sa komunikasyon ng mga karaniwang tao, wika ng midya at showbiz, at wika lamang sa
kababawan. Subalit kailangang maging wika ito ng ating diwa, sa mataas na antas ng pag-iisip ng mga Filipino.
Hindi rin naman inosente ang wika ng teorya. Ang lahat ng wika ay may pinagbubukalang ideolohiya. Ang
wika ng teorista/palaisip ay nagpapahiwatig ng posisyon ng kapangyarihan. Ika nga’y bunga ito ng social
capital ayon kay Bourdieu na taglay ng isang nakapag-aral, titulado, at kahit paano mataas ang katayuan sa
buhay kumpara sa iba. Kung kaya’t dahil dito, natural din na magkaiba talaga ang kayarian ng wika ng balana at
wika ng akademya. Tunghayan natin kung ano ang pagdadalumat-salita. Ang pagtatangkang teoretikal,
alinsunod sa paglikha ng bagong salita at katuturan nito, ay tatawaging pagdadalumat-salita. Ano ang
pagdadalumat salita? Tinatawag na dalumat-salita ang paggamit ng wika sa mataas na antas ng pagteteorya
batay sa masusi, masinop, kritikal at analitikal na paggamit ng mga salitang kumakatawan ng mga ideya at
kaalamang nagiging konsepto sa malalimang pag-uuri’t paggamit nito. Tinitingnan sa paraang ito ang ugnayan
ng salitang ugat at ang varyasyon ng mga pagbabanghay ng salita na nagluluwal ng sanga-sangang kahulugan
(Nuncio at Morales-Nuncio 2004: 167). Ganito ang ilang paraan ng pagdadalumat-salita ng ilang kritiko,
teorista, at palaisip sa iba’t ibang disiplina. 1. Pag-imbento/pagkatha ng mga bagong salita/konsepto:
Pilipinolohiya ni Covar, Pantayong Pananaw ni Zeus Salazar, Pamathalaan ni Consolacion Alaras, Sarilaysay ni
Rosario Torres-Yu. 2. Pagsasalin at pagdagdag ng kahulugan: kritika, anda, at gahum ni IRC, loob at labas 3.
Pag-aangkop/rekontekstuwalisasyon: Sikolohiyang Pilipino ni Virgilio Enriquez, kasaysayan bilang “salaysay
na may saysay” at “pag-uulat sa sarili”; Dating bilang pagdadalumat sa estetikang Filipino ni Lumbera. Dagdag
pa natin ang naging ilang kontribusyon ko sa pagdadalumat-salita. Kaakuhan-pag-ako ng sarili (ako) sa kanyang
pagkatao, pagkakakilanlan Pantawang pananaw-kapangyarihan ng tawa na tumuligsa at mang-uyam sa mga
nasa kapangyarihan; ang tawa bilang kritika Sangandiwa (kasama ang aking asawa sa pagkatha nito)-kalikasan
ng Araling Filipino bilang multidisiplinari ang lapit, multikultural at multilinggwal ang mga konsiderasyon sa
pag-aaral nito. Pagsasanga-sanga ng mga talastasang pangkalinangan sa loob at labas ng bansa na may lalim at
lawak. Kaisahan ito ng pagkakaiba-iba ng diwa at kabuuan din ng maramihang pakikisangkot tungo sa
mapanaklaw at malawakang kapilipinuhan ng sarili’t bansa (2004: 167). Ikatlong argumeto: Nasa atin mismong
kalinangan o kultura, sa balanang pananaw, at makaFilipinong diskurso sa tulong ng ating wika ang
pagbubukulan ng wika ng dalumat/teorya natin. Sa bahaging ito, nais kong talakayin ang pagdadalumat-salita
ng “sanghiyang” upang ipakita sa inyo ang detalye at kabuluhan nito sa kasalukuyang panahon, sa penomenon
ng internet. Sisimulan ko ito sa hambingan ng morpolohiya at pagdadalumat-salita. Maaaring sabihin na
magkahawig ang morpolohiya at ang pagdadalumat-salita. Ang morpolohiya ay isang sangay ng pag-aaral sa
linggwistiks. Ayon kina Santiago at Tiangco (1991) pag-aaral ito sa mga morpema ng isang wika at ng
pagsasama-sama ng mga ito upang makabuo ng salita. Ang bawat salita ay maaaring binubuo ng salitang-ugat
at ng mga panlapi. Binanggit din nina Santiago at Tiangco (1991:108) na ang panlapi bilang yunit ng salita ay
tinatawag ding “di malayang mga morpema”, sapagkat walang sariling katuturan ang mga salitang ito kung
hindi idudugtong o ilalapi sa ibang mga yunit salita na tinatawag bilang mga morpema. Katulad halimbawa ng
salitang magbasa; binubuo ito ng dalawang yunit morperma: mag+ (unlapi, unang yunit morpema) at basa
(salitang ugat, ikalawang yunit morpema). Ang mag+ ay hindi nakakatayong-sariling salita (sa ponolohiya,
ponema ito na tinatawag ding pantig), walang sariling katuturan kung hindi ilalapi sa ibang salita. Sa ganitong
mabusising pagtanaw sa wika, bubuksan ang binubuong pagteteorya sa wika. Magkahawig man sa proseso,
hindi magkatulad sa maraming bagay ang morpolohiya at pagdadalumat-salita . Pansinin ang talahanayan sa
ibaba: Morpolohiya Pagdadalumat-salita Tipo/kinabibilangang pag-aaral linggwistik metalinggwistik Tipo ng
palabuuan ng salita denotatibo konkreto konotatibo Abstrakto/teoretikal Uri ng pag-unawa linggwistiko
pilosopikal Pagpapakahulugan gramatikal diskursibo Talahanayan 1.1 Pagkakaiba ng Morpolohiya at
Pagdalumat-salita Ang pag-unawa sa salita sa morpolohikal na istruktura ay linggwistikong nakabatay sa
kumbensyonal na pamantayan. Ibig sabihin higit nang alam ng nakararami ang salita at kahulugan nito.
Samantala, ang isang katangian ng dalumat-salita ay hindi ito matatagpuan sa anumang diksyunaryo, dahil nga
sa bagong mga salita-konsepto ito at dahil arbitraryo itong nilikha ayon sa pangangailangang teoretikal. Sa
pagpapakahulugan sa natural na wika , ibig sabihi’y wikang ginagamit ng nakararami sa komunidad ng
gumagamit (nagwiwika) nito, hinuhugot ang kahulugan sa istruktural-gramatikal na kaayusan ng salita. Ang
pagpapalagay na walang sariling kahulugan ang pantig o unlaping mag+ ay nabuo bilang mga koda o batas sa
pag-aaral ng wika. Samantala sa dalumat-salita, diskursibo ang pagpapakahulugan, hindi natatali sa istruktura
ng wika o sa mga batas nito lamang ang pagpapakahulugan, bagkus winawari ito batay sa partikular at
kabuuang signifikasyon nito sa ibang usapin. Imbis na textual (panloob-suri sa wika), intertextual (panlabas-
suri) ang nagiging hantungan ng pagdadalumat-salita. Ang panloob-suri ay tinatawag na linggwistikong
analisis, samantalang ang panlabas-suri’y diskors analisis (Tannen 1993, Fairclough 1995, Van Dijk 1997,
Georgakopoulou at Goutsos 1997). Kultural (Kontextualisasyon at Konseptuwalisasyon) Madalas sabihin ng
mga iskolar na magkatambal ang wika at kalinangan. Sa isang banda, tama ito sa dahilang binubuhay ng bawat
isa ang isa’t isa. Nasa kalinangan mismo mahihinuha ang konteksto ng wika, kung papaano binibigyang lalim at
salaysay ang salita sa partikular na gamit, at ang wika sa kabuuang signifikasyon nito. Hindi masalimuot na
relasyon ito. Ika nga’y kung gusto mong matutunan ang isang buhay na banyagang wika o lokal na wika,
nangangailangang mamalagi sa sisidlan nitong kalinangan. Kailangang makibagay, makibahay at
makipamuhay. Sa fanksyonal na pagtingin, ang wika ang ginagamit para sa transmisyon ng kultura, para
manatiling buhay ito. Ang wika sa isang kalinangan o kultura ay kumbensyonal na ginagamit at nauunawaan.
Napag-alaman at alam ito ng mga kabahagi ng kulturang iyon dahil na rin sa mahabang panahong paggamit nito
at dahil sa nakasahog ito sa aktibong ritwalisasyon ng kultura. Ibig sabihin nito, ang wika’y ritwal na praktika at
praktika ng ritwal sa nasabing kalinangan. At sa kaligiran nitong mga kalinangan na may iba pang wika,
nabubuhay pang lalo ito, lumalaganap at nagiging tampulan ng kuryosidad at higit pang pag-aaral. Ang salitang
sanghiyang ay hindi nalalayo sa ganitong pagpapalagay. Sa kultural na kahulugan nito, ang sanghiyang ay isang
ritwal-sayaw sa Alfonso, Cavite. Kilala ito bilang sayaw sa apoy ng mga naninirahang may taimtim na
pagtanaw sa bisa ng mapagkalingang kapangyarihan ng ritmo, ritwal at paniniwala. Ritmo ito dahil sa pisikal na
pakikilahok ito ng buong katawan na sinasabayan ng chant habang nagsasayaw. Ritwal ito sa dahilang
isinasagawa ito ng isang pamayanan sa ilang makabuluhang gawain tulad ng pagpapagaling ng sakit, pag-aalay
sa Kataas-taasan, at pakikipagkapatiran. Sa ganitong tradisyonal na ritwal, isang grupo ng pesanteng nakapaa ay
umaapak sa nagbabagang uling, na wari’t nasa kalagayan ng kapayapaan at hindi nakakaramdaman ng
init/sunog, at walang pagpapaliwanag ng kanilang ritwal sa pamamagitan ng kahit anong sakit; sa katunayan,
sila’y tila naiiba ang kamalayan sa pagkakatiwala nila sa kanya, ang tagalikha ng apoy at kaluluwa (Azurin
1995: 91). Sinasabi ng mga experto na nagkakaroon ng altered-state of consciousness ang mga lumalahok sa
ganitong gawain. Parang isang trance ang nagaganap, na pakiwari’y humihiwalay ang isipan sa katawan o hindi
namamalayan ng katawan ang sakit at pagbabago rito habang pumapaloob sa ganitong saysikal na kondisyon ng
pag-iisip o pagtutok ng isip sa isang bagay, kamalayan, at kalagayan. Ganito ang naging obsebasyon ni Jaime
Bulatao, isang kilalang clinical psychologist: …Kapag nasa trance na sila, magsasayaw sila sa ibabaw ng
nagbabagang uling, pabalik-balik na nakapaa sa loob ng sampung minuto. Pagkatapos ng seremonya, sampung
minuto pa ang dasal-pasasalamat, bago sila manumbalik mula sa trance. Tiningnan ko ang kanilang mga paa.
Walang sugat/sunog. Buong-buo ang kanilang malay sa katatapos nilang sayaw, ngunit mayroong pakiramdam
ng matinding saya habang nagsasayaw sila…(sa Azurin 1995: 92). Ito ang kontextual na kahulugan ng
sanghiyang batay sa kultural na sandigan nito. Kumbaga’y kailangang ilatag ito dahil ang mga elemento’t
karanasan ay magiging pundasyon sa mga susunod na hakbang sa pag-aaral na ito, lalong-lalo na sa
pagdadalumat-salita nito. May mangilan-ngilang pag-aaral na rin ang tumutok sa sanghiyang, kina Austria at
Calairo (2000) tinawag nila itong sahiyang at dinala ang diskurso nito sa ibang level: sa pagsulat ng kasaysayan
ng Cavite. Hinambing nila ang elemento’t karanasan ng sanghiyang sa iba’t ibang diskursong pangkasaysayan
ng Cavite. Sa pag-aaral na ito dadalhin din sa ibang diskurso ang salita/konseptong sanghiyang. Dadalhin ito sa
mundo ng internet. Dekontextualisasyon Sa ganitong pag-aangkat sa ibang usapin ng salita/konseptong
sanghiyang, huhugutin ito mula sa pinagbukalang kontexto, sa kultural na katuturan nito at ipapalagay ito bilang
bukas na signos/senyal na maaaring unawain sa ibang larangan. Hindi titingnan ang sanghiyang sa puntadebista
ng folk religion, na unang binasa ng ilang antropologo at sikolohista tulad nina Azurin at Bulatao. Paglalaruin
ang mga salita/konsepto kaugnay ng dalumat ng sanghiyang bilang malikhaing operasyon ng kognitibong
kakayahan ng teorista. Sasahugan ito ng kritikal/analitikal na operasyon ng isip upang maging kapanabayang
lapit sa malikhaing bisa sa teoretikal na larangan. Higit sa lahat titingnan ito sa ubod ng katuturan nito bilang
makabuluhang gawain, bilang penomenon at bilang diskurso. Pananatilihin ang mga elementong ritwal at ritmo
ngunit babaguhin ang huling kategorya ng paniniwala bilang “functional” at hindi sa konotasyong relihiyoso, sa
halip sa bagong basa nito: isang cybernetic na relasyon na kung saan pumapasok sa ibang estado ng kamalayan
at pananaw ang GNI. Sa ganitong lapit nagkakaroon ng pagpapabago sa galaw, kilos at pananaw ng mga
gumagamit ng internet. Sa kabuuan ang dekontextualisasyon ay pagbabago ng dulog, pagpapalit ng pansipat, at
pagtanaw sa ibang paradaym, sa ibang tunguhing teoretikal. Sa ganitong paraan magiging buhay ang ating mga
salita hindi lamang ng talastasang pang-araw-araw, bagkus ng talastasang makabuluhan sa ating binubuong
karunungang Filipino. Rekontextualisasyon at Rekonseptuwalisasyon Mula sa pagwawari sa kultural na gamit
at pagiging malay sa mawawalang kontexto, ibang lapit at dulog ang siyang magpapaangat nito sa ibang level
ng usapin o diskurso. Nabanggit na ang tinutukoy na ibang level o diskurso ay ang diskurso at penomenon ng
internet. Papaano pumapasok ang rekontextualisasyon at rekonseptuwalisasyon ng sanghiyang sa kontexto ng
internet? Ano ang dulog at paradaym upang mawari, mabuo at maunawaan ito? Bakit kailangan ang
rekontextualisasyon? Anu-ano ang iba’t ibang kahulugan at/o pagdadalumat salita ng sanghiyang? Diskurso
Rekonseptuwalisasyon (Dalumat-salita) Rekonstextualisasyon Metadiskurso (pagdidiskurso sa diskurso ng
internet at mga pananaw ukol dito) Pagsanghiyang Pagtatahi sa diskurso ng postmodernong diskurso,
modernong kondisyon sa gitna ng bulusok ng praktis sa Teknolohiya ng Impormasyon at Komunikasyon (TIK)
o Information & Communication Technology (ICT) Penomenon ng kompyuter, internet at tao Pagkahiyang,
“Hiyang” Datos sa kasaysayan at mga gumagamit ng internet. Pagtalakay sa iba’t ibang digri ng paggamit ng
konsepto ng “hiyang” tungkol sa relasyon ng tao at kompyuter Cybernetic, ang isyu ng kaakuhan (identity) at
pamayanan (community) Kasanghiyang [Ka(i)sanghiyang] Problematisasyon sa relasyong cybernetic:
dualismong external sa mundo ng internet at kabuuang pumapaloob sa mundo ng internet Adiksyon sa Online
game at diskurso ng kaakuhan at pamayanan hinggil dito Sanghiyang Ritmo, ritwal, paniniwala at pagkahiyang
sa mundo ng online game at sa internet mismo Talahanayan 1.2 Rekonseptuwalisasyon ng Sanghiyang
Teoretikal na Lapit/Lapat Sa ganitong punto ipapasok ang binubuong teorya, una ang sanghiyang bilang lapit, at
ikalawa, bilang lapat. Isang pagdulog, pananaw-pananaliksik o paradaym ang lapit. Ito ang nagbibigay sukat sa
sipat o pagtingin sa gagawing paliwanag at interpretasyon sa mga datos ng pananaliksik na ito. Samantala, ang
sanghiyang bilang lapat ay nangangahulugang frame o kuwadro. Ito ang nagbibigay hugis sa ginagawang
pagsusuri, ito ang banghay ng analisis. Kung kaya’t may mga modelo, iskima, at dayagram upang matuntun ang
direksyon ng pagteteorya sa madawag na diskurso at praktis ng internet, gayundin, upang maunawaan nang
lubos ang binubuong diskurso at teorya o mga teorya sa pag-aaral na ito. Tatalakayin isa-isa ang mga ito.
Linggwistiko semantikong pagsipat Sa mga taga-Alfonso, ang salitang sanghiyang ay isang buong termino kung
uunawain mula sa kanilang lokal na pananaw. Hindi tinitingnan ang salitang ito sa kasaysayan ng pagkabuo ng
salita, kundi tinitingnan sa kultural na pinagmulan nito. Kalinangang-bayan ang bumabalot na kontexto sa
pinagmulan ng salita, na kung saan ang salita ay hindi nagiging salita lamang, bagkus winawari ito batay sa
makabuluhang gawaing nakakabit sa salitang iyon. Kung kaya’t kina Austria at Calairo (2000), ang sahiyang o
sanghiyang ay “base sa lumang alamat”. Ayon sa alamat may ilang mga bata ang nahatulang mamatay. Inutos
ng hari na sunugin sila. Ngunit dala ng matindi at masidhing pananampalataya kay Bathala, sila’y nakaligtas.
Hindi sila nasunog! Manghang-manghang pinanuod ng hari at ng lahat ng mga saksi ang mga bata habang
nagsasayaw sa galak ng mga ito sa ibabaw ng mga maiinit na baga. Itong “sayaw sa kagalakan” na ito ang
siyang inaalala ng mga mananayaw ng sahiyang sa pamamagitan ng ritwal na paglalakad sa mga buhay na baga
(Austria at Calairo 2000: 2). Subalit, sa pagtatangkang teoretikal sisikaping banghayin at baybayin ang
mayamang diwang nakapaloob sa salita/termino/konseptong sanghiyang. Sa rekontextualisasyong ito hindi na
ito yaong kumbensyonal na salitang nakatali sa kultural nitong kontexto, kundi magiging isang konstrak—
teoretikal na konstrak. Sa pagdadalumat-salita ng sanghiyang, binubuo ito ng dalawang salita: (1) sang+, at (2)
hiyang. Kung wawariin, lumalabas na “isang hiyang” ang katuturan nito. Batay sa masusing paghihimay ng
salita, maaari nating banghayin pa nang lubos ang konstrak na ito: Banghay ng salita
Kahulugan/Rekontextualisasyon sang+ Panlapi [isa+ng]: pambuo ng pangngalan at nagsasaad ng kabuuan (UP
Diksyunaryo) hiyang 1. Pang-uri: anumang bagay na akma, angkop o lapat (UP Diksyunaryo) 2. adj. suited,
compatible, agreeing (as medicine, food, company, etc.) / Syn. Bagay, agpang, akma, tama, tapat (Panganiban
1973) sanghiyang: 1. mundo o kabuuan ng anumang karanasan at kamalayan na may kaangkupan/kaakmaan
ang dalawa o higit pang mga bagay, tao, at kalagayan sa isa’t isa. 2. pakiramdam sa karanasang nilalapatan ng
kaginhawaan at kaangkupan na nag-uugnay sa tao, bagay, konsepto, diskurso Talahanayan 1.3 Pagbabanghay
ng salita/konseptong sanghiyang May apat na level na maaaring dalumatin sa digri ng pagpapakahulugan sa
salitang hiyang batay sa iba’t ibang gamit nito sa isang (a) tipikal, at (b) teoretikal na diskurso: A. Tipikal na
talastasan (kumbensyonal na gamit ng salitang hiyang) Unang level: may kinalaman sa relasyong tao at bagay
(hal. “Hiyang ako sa shampoo na ‘yan.”) Ikalawang level: relasyon ng tao sa tao (“Magkahiyang kami , kaya
nga’t magpapakasal na kami sa Mayo?”) [mula sa varyasyon ng gamit sa Tesauro ni Panganiban 1973]
Teoretikal na diskurso (kinonstrak na gamit sa antas ng pagteteorya) Ikatlong level: relasyon ng tao sa konsepto,
diskurso at praktis (“Hiyang akong mag-internet.” “Hiyang ang mga kapitalista sa diskurso ng globalisasyon.”)
Ikaapat na level: relasyon ng diskurso sa konsepto, iba pang diskurso, at praktis na tumatalakay sa isang
kabuuan o malakihang pananaw. (“Magsanghiyang ang postmodernismo at usapin ng multikulturalismo.” “Ang
sanghiyang ng modernong kalagayan at praktis ng ICT sa bansa ay madaling nararamdaman ng mga nasa
middle class.”) Talahanayan 1.4 Tipikal at Teoretikal na Diskurso ng hiyang/sanghiyang Eskima ng Sanghiyang
at Paglalapat nito sa Buong Pag-aaral Metadiskurso Pagsanghiyang Ideolohiya at Diskurso (ideational at
interpersonal) Ritmo Ideolohiya Ritwal Paniniwala • Modernidad/postmodernidad (intelektuwal) •
Globalisasyon (politikal-ekonomiya) • Cyberkulturang popular (kultural) • Teknolohiya ng impormasyon at
komunikasyon (praktikal/instrumental) (pook at panahon) interpersonal ideational Dalumat Paradaym (relasyon
ng tao, kompyuter at internet) Komunikasyon hiyang isang hiyang (sanghiyang) ka-isang-hiyang
(kasanghiyang) sanghiyang Makina Extensyon Cybernetic intrapersonal interpersonal intertextual Praktika
(Penomenon) Konsepto ng Kaakuhan at Pamayanan/Samahan Mga Implikasyon Intrapersonal Blogging
Interpersonal (dalawahan) Chat Interpersonal (networking) Friendster Interpersonal (pamayanan/ samahan)
Layadimasupil Pinoyexchange Intertextual (hybrid) Online game (Ragnarok) Kaakuhan (maximum) Kaakuhan
(maximum) Kaakuhan (maximum) Pamayanan (minimum) Kaakuhan (minimum) Pamayanan (maximum)
Kaakuhan (maximum) Pamayanan (maximum) Konklusyon ng pag-aaral Kongklusyon Sa kasalukuyang
literatura ng pag-aaral sa internet na nakasulat sa Ingles, wala pang salitang naimbento upang saklawin ang
penomenon ng relasyon ng tao, kompyuter at tao. Pinag-aaralan nila ito sa larang na computer mediated
communication. Tanging sa pagitan ng tao at kompyuter sila may bansag, ang cybernetic relationship. Ngunit sa
pangyayaring mga tao mismo ang magkakaugnay sa internet na pinapagitnaan ng iskrin ng kompyuter at ng
virtual na mundo ng internet, wala pa silang salita para rito. Individuated pa ang katawagan nila batay sa
ispesipikong feature at gamit ng internet: users, online game addicts, chatters, surfers, bloggers. Sa wikang
Filipino pa lamang, ang sanghiyang, ang may malawak at makabuluhang pakahulugan sa ugnayan ng mga tao
sa cyberspace. At sa aking palagay, kung dadalumatin natin ang ating sariling wika, ang ating sariling mga
salita, matutuklasan natin ang kaugnayan natin sa ating kalinangan, kinapopookan at kapwa. At upang dagdagan
ang pangarap ni IRC: ang mga salita/dalumat naman natin ang isasalin at isasama sa mga antolohiya sa kritika,
teorya at pilosopiya. Sila naman ang mamimilipit sa pagbigkas ng ating mga salita, at sila naman ang
pagkakamot ng ulo kung paano ito isasalin o kung pananatilihin ba ang naturang salita. Naniniwala akong
darating din sila sa ganyang punto. Kailangan lamang maging malikhain at kritikal tayo sa pagdadalumat,
lalong higit kung nakatapak lagi tayo sa lupa at sa ating tinubuang lupa. Maraming salamat po!
Pagdalumat-salita tungo sa pagteteoryang Filipino
TUNGKOL SA “KULTURANG POPULAR” AT
“KOLONYALISMO”
Disyembre 5, 2009kritikasatabitabiAraling Filipino, kolonyalismo, komersyal, komersyalismo, kritika, kulturang popular, Philippine
Studies, pilipinolohiya, popculture, sangandiwaMag-iwan ng puna
Mga Bakas ng Popularisasyon Bilang Aparatong Kolonyal/Komersyal at ang Kapangyarihan ng
Komukunsumong Masa
(sipi mula sa aklat na Sangandiwa: Araling Filipino bilang Talastasang Pangkalinangan at Lapit-
Pananaliksik. Manila: UST Publishing House, 2004, nina RVNuncio at EMorales-Nuncio)
Ang kulturang popular ay kasangkapan sa pagpapahayag ng damdamin
at kaisipang popular. Ngunit ang pagpapahayag na ito ay hindi payak
lamang sa paglilipat ng nilalaman ng isang isipan sa isipan ng iba. May
radikal na intensyon ang komunikasyon sapagkat ito ay kasangkapan ng
kapangyarihan dahil bukal ang wika sa pagnanasa ng taong abutin at
manipulahin ang kanyang lugar.
—Florentino Hornedo, Kulturang Popular: Kabuluhan, Midyum, Daigdig
at Paninda
Mabisang aparato ng kolonyalismo at komersyalismo ang popularisasyon. Sa panahon ng pananakop ng Kastila
ginamit ang krus, sandata at maskara. Pagdating ng mga bagong kolonyalistang Amerikano, ginamit naman ang
teknolohiya at mas midya. Sa diskursong ito ang popularisasyon ay pananakop bilang panghihimasok sa
kasarinlan ng kamalayan at katawan. Panlulupig din ito na kinukonsidera ang paggamit ng simbulo, senyal at
materyal na kumakalat dala ng mga inobasyon at istratehiyang kolonyal at komersyal sa bansa. Ngunit sa
bandang huli mayroong tensyon, kontradiksyon, kapangyarihan at resistans ng mamamayan ang nalilikha.

Mga Bakas ng Kolonyalismo

Ang pagsusuri sa kontexto ng aparatong popularisasyon ay isang mapanuring pagtingin sa naging epekto ng
kolonyalismo sa Pilipinas. Inuunawa ang salitang kolonyalismo sa papel na ito bilang texto at kontexto ng
pananakop sa Pilipinas. Ang una ay patungkol sa imahe bilang instrumento sa pagpapalawig ng kaayusan,
pananakop at paniniil sa katawan at kaisahan ng bawat Filipino. Dito sa imahe ng kolonyalismo ipinapalabas
ang pagkakaroon ng simbulong krus, espada at maskara bilang mga natatanging simbolikong instrumentong
ginamit ng mga Kastila para sa panlulupig at pagpapayapa ng kaayusan ng mga ng mga Filipino. Ginamit ang
relihiyon upang maikalat ang Kristiyanismo sa bansa. Ginamit naman ang dahas at puwersang militar, upang
maipamukha ang katatagan at kalakasan ng mga dayuhan sa pananakop nila gamit ang istrakturang politikal at
ekonomiko. Ginamit naman ang maskara bilang pananakop sa kultural na lebel—ang paggamit ng comedia at
zarzuela upang mahubog ang mga sinakop sa kaisipan at kostumbreng dayuhan. Subalit masasabing naging
mahina ang imahe ng maskara dahil sa hindi paglaganap ng wikang Espanyol. Naging isang miskalkulasyon sa
loob ng tatlong daang taon ang hindi pag-ayon sa paglaganap ng nasabing wika.

May posibilidad na hindi sana sumiklab ang Rebolusyong 1896 kung

naging malawakan sa simula pa ang pagtuturo ng Espanyol sa mga
mamamayan sa kolonya. Repormista ang kamalayan ng mga edukadong
nanguna sa kampanya para sa pagtuturo ng Espanyol. Kung may
pagbabago mang ibubunsod ang pagkakamit ng wika ng kolonyalista,
iyon ay tungo marahil sa pagpapatibay pang lalo sa paghahari ng
Espanya sa Pilipinas. Naganap ang radikalisasyon ng kamalayan ng mga
edukadong Filipino sa panahon ng kanilang pakikibaka para sa
karapatan ng mga Filipinong matuto ng Espanyol. Sa pagtatanggi ng mga
kolonyalista na ibigay ang wika nila sa mga Filipino, naliwanagan ang
mga ilustrado na layunin ng mga kolonyalista na panatilihing mangmang
ang nasasakupan upang ang mga ito’y manatiling alipin (Lumbera 2000:
91).
Kung kaya’t ang maskara ay gumamit ng wika mismo ng mga Filipino; ito ang wikang nagbigay ng sariling
anyo sa dulang naging kasangkapan dapat sa programang kolonyal. Dito naisafilipino at naging komedya at
sarswela ang mga dulang ito.

Walang lantarang hangaring bigyan ng kasarinlan ang mga Filipino noon sa ilalim ng Espanya. Subalit ang
pagsasabansa ng lahing Filipino kabilang ang mga Muslim, Intsik at iba pang lahi ay isang implikasyon ng
pagbabago o pag-aaklas laban sa mga Kastila.

Kung kaya’t aktuwalisasyon ng kamangmangan, pantasya, kahirapan at pagkaalipin ang pananakop ng Kastila.
Ang kolonisasyon ng mga Kastila ay ang pagtatalaga ng katauhan na sila mismo ang humubog, isang katauhan
ng imahen bilang indio sa paningin nila ngunit naging tensyon at kontradiksyon na gagapi sa kanila.

ANG MGA TUNGGALIANG IDEOLOHIKAL

Ngunit sa pagpasok naman ng mga Amerikano, naging isang daluyan ng pag-aaklas sa panibagong
kolonisasyon ang paggamit ng drama. Halimbawa nito ay ang pagyabong ng Drama Simbolico sa Maynila at
karatig-Katagalugan (Chua 1997) at maging sa mga drama realistiko na ipinangalan ni Resil Mojares (Don
Pagusara 1997:xxi) sa Cebu. Naturete at nangamba din ang mga Amerikano sa ganitong uri ng pagsasadula
gamit ang mga dramang naisulat nina Aurelio Tolentino (Kahapon, Ngayon at Bukas), Juan Matapang Cruz
(Hindi Aco Patay), Juan Abad (Tanikalang Ginto), at Tomas Remigio (Malaya). Kung kaya’t tinurin ang mga
obrang ito bilang subersibo at mapanganib. Dahil sa ang nilalaman ng pagtatanghal ay laban sa imperyalistang
Amerika, naging palaman sa publiko ang ganitong pagbabanta (Arthur Riggs, 1981):
…[It] inculcate a spirit of hatred and enmity against the American people
and the Government of the United States in the Philippines, and…to incite
the people of the Philippine Islands to open and armed resistance to the
constituted authorities, and to induce them to conspire together for the
secret organization of armed forces, to be used when the opportunity
presented itself, for the purpose of overthrowing the present Government
and setting up another in its stead. (sinipi mula kay Arsenio Manuel ni
Doreen Fernandez, 377).
Upang maiwasan ang ganitong pagkakataon sa unang salvo ng mga kolonyalistang Amerikano, pinalaganap ng
huli ang tunggaliang ideolohikal na hindi nakatutok sa puwersa kundi sa tinaguriang inobasyon at benevolent
assimilation. Ipinasok din ang edukasyon bilang instrumento ng kolonisasyon sa mga Pilipino. Ang ganitong
kaparaanan ng kontrol ay mabisang naisakatuparan. Sinabi ni Renato Constantino na: “American control of the
educational system made possible the distortion and suppression of information regarding Philippine resistance
to American rule and the atrocities committed by the American army to crush that resistance” (1978: 68).
Ang pangkahalatang ideolohiya ay umikot sa agenda ng pagpapayapa ng resistans bitbit ng sistemang
edukasyunal na inihain ng mga Amerikano. Bukod pa rito, bilang namamayaning pananaw, sinabi ni Priscelina
Legasto (1998: 46-47) na may dalawa pang kategorya ang ipinagmalaki ng mga Amerikano para alisin ang
pagkaatrasado ng mga Pilipino: una na rito ang sistemang pensionado at ang ikalawa ang pagtuturo ng wikang
Ingles. Dito ngayon naging masalimuot ang baybaying kaisipan at paniniwala sa isang wika at kulturang labas
sa tunay na saloobin at karanasan ng mga Filipino.
MGA BAKAS NG KOMERSYALISMO: PAGPASOK
NG RADYO AT TELEBISYON BILANG
DOMESTIKASYON AT KOMODIPIKASYON O
PAKIKISANGKOT NG MASS MEDIA SA BUHAY
NG KOMUKUNSUMO NITO

Kasama ng radyo, ang telebisyon ay bunga ng imbensyon at eksperimentasyon dala ng mapusok na edad ng
industrialisasyon hanggang di nagtagal pumasok ang mga imbentong ito sa larangan ng komersyo. Ang
teknolohiya at inobasyon ang naging sisidlan ng panibagong pagbulusok ng komidipikasyon ng
pangangailangan ng tao. Impormasyon ang naging bentahe, naging bagong tutok sa panahong itinatalaga ng
kapital ang pag-angat o pagbagsak ng isang bansang yumayakap sa ideolohiya at praktika ng imperyalistang
Amerika. Dahil nga nasa ilalim ng pamunuang Amerikano ang Pilipinas noon, madaling naipasok sa merkado
ang gawang Kano. Kasama na rito ang oportunidad sa pagpasok partikular ng radyo at telebisyon at
pangkalahatan ng mas midya. Sa katunayan sa pagdating ng radyo sa bansa ay nakitaan na ng gamit sa palitan at
bilihan sa merkado at komersyo. Ganito ang pananaw ni Clodualdo del Mundo Jr.: “So good was the response
to this medium of information and entertainment that in 1928, the local distributor of a famous American-
manufactured radio set saw it fit and without doubt, profitable to establish their own radio station…So it went
from experimental to plain business” (1986:69).
Samantala, pumasok naman ang telebisyon bilang bahagi ng mekanismong politikal upang palakasin at
pabanguhin ang imahe ng isang Pangulong nagnanais muling tumakbo. Si Judge Antonio Quirino ang gumawa
ng paraan upang gamitin ang isang midyum na kilalang-kilala at patok na patok sa Amerika noong dekada
singkwenta. Subalit naging bigo si Elpidio Quirino sa kanyang planong politikal na mahalal muli kahit na
naging tagumpay ang pagpasok sa bansa ng telebisyon sa tulong ng kanyang kapatid. Ngunit kung hindi naman
nagtagumpay sa unang sigwa ng pagpasok ng telebisyon sa larangan ng politika, kabaligtaran naman ito sa
nangyari sa pagpapaunlad ng industriya ng mas midya at ng negosyo sa bandang huli. Ganito ang paliwanag ni
Clodualdo del Mundo, Jr. (sa Patajo-Legasto, 1998) nang sa bandang huli, napunta sa mga kamay ng mga
negosyante ang mas midya. Katulad halimbawa ng isang istasyon, napilitan silang sumuung sa batam-batang
industriya ng telebisyon. “Bolinao Electronics Corporation…not only had to set up and maintain a TV station,
but also had to arrange for the distribution and sale of TV sets. Because it was directly responsible for the
people buying TV sets, it was bound to continue operations at any cost” (del Mundo, Jr. 1986: 74).

Bunga nito nakisangkot ang mas midya bilang daluyan ng impormasyon at enterteynment na kinagigiliwan ng
tao. Bawat tahanan ay nagnanais na magkaroon kung hindi man radio, tv set o ng pareho. Pumasok na ang moda
ng produksyon at distribusyon ng mas midya sa Pilipinas. Sa simula ang distribusyon ay nakatuon sa
napripribilehiyong iilan na may salapi at kapangyarihan para magmay-ari o magkaroon ng akses sa mas midya.
Sapagkat ang pamantayan ay negosyo, katulad nang nabanggit iilan lamang ang nagkakaroon ng akses dito.
Subalit babaguhin lahat ito nang ang kulturang ito na sinusustene ng iilan ay tututok sa kultura ng
komukunsumong masa.

Ang pagkonsumo sa produkto ng mass media—radyo, telebisyon, pahayagan—ay nagtatakda ng pagtangkilik sa

kalakaran ng oras o panahon. Ang mass media ay kinokonsumo hindi dahil ito ay mahalaga sa panapanahong
yugto, kundi nagbibigay ito ng tuluyang pangagailangan ng tao sa lahat ng yugto ng panahon. Sabi ni Philip
Abrams: “Unique among the mass media, radio and television are given opportunities by time, by the fact that
they have the whole day, everyday, to dispose of, and that they can break up the day” (sa Casty, 1973: 90). Ang
prosesong ito ay domestikasyon ng mass media sapagkat ang bawat programa sa radyo at palabas sa telebisyon
ay tuluyang naihahatid nang walang puknat, nang walang hinto sa pandinig, sa paningin at sa kamalayan ng tao.
Dagdag pa ni Alice Guillermo: “Much of the effectivity of the TV medium as a conveyor of values and hence of
ideological content lies in its immediate accessibility: with a flick of a dial, the images spring to life and all at
once there is created the illusion that these images are within us, around us and that they unfold in space as the
world outside our domestic confines” (1989: 204).

Lahat na yata halos ng galaw, hilig, pagpapahalaga, hitsura, problema, kaalaman at iba pa ay tumatakbo bilang
mga nag-aagawang tema sa programa o produkto ng mass media. Lahat ng ito ay nakasilid ika nga sa idiot box
(TV) o talkies (radio) na mistulang nagbebenta ng tema at produkto sa pagkonsumo ng tao. Dahil dito, ang
galaw, isip at damdamin ng tao ay nakakahon sa diskurso ng mass media. Sinusuyod ito bilang praktika ng
pang-araw-araw na pamumuhay sa lipunan. Sinasang-ayunan ito ni Nick Couldry nang sabihin niyang: “We can
understand the media’s ability to become ‘obligatory passing points in the general circulation of images and
discourse, not as something superimposed on social practice from the outside; instead it endlessly reproduced
the details of social practice itself” (2000: 5).

Kung bakit ganito ang kinahihinatnan ng mga komukonsumo ng mass media ay sa dahilang hindi na ito
tinitingnan bilang repleksyon o representasyon ng realidad; bagkus, ang mass media mismo ay bumubuo na ng
realidad ng tao. Kalabisan mang sabihin, subalit ito ang nagdidikta kung ano ang kakainin, iinumin, susuotin,
aalamin, papanoorin, pakikinggan, sasabihin ayon kay Rolando Tolentino (2001). At sa kaganapang ito
nagiging mistulang normal at natural lamang ang pagkonsumo sa pangkahalatang diskurso at praktika ng mga
tao.

ANG DISKURSO NG KULTURANG POPULAR SA PANAHON NG KOMERSYALISMO

Ang kulturang popular ay realidad ng tao; inaangkin ito bago ang lahat at pinapalaganap mula sa sensibilidad ng
tao dahil sa kanyang pagnanasa sa buhay patungo sa kamalayang naghahari ang makabago, mapusok, marangya
at makapangyarihan. Ang kulturang popular ay pagsasabuhay ng bagay, imahe, simbulo, pananda, paninda at
komoditi sa karanasan ng tao na namulat sa mabilisang pagbabago sa isang sibilisasyon. Tinatangkilik ito dahil
sa popular at higit sa lahat tinatangkilik ito dahil sa tao ang una at huling puntirya. Paano? Dapat munang
isaalang-alang ang kahalagahan ng teknolohiya at inobasyon sa isang bansa. Sinabi ni Tolentino na:

Makikilala lamang ang produkto ng kulturang popular kung ito ay

naipapalaganap. Kinakailangan ng mga teknolohiya para maipaabot ito
sa mga tao. Ang teknolohiyang ito ay maaaring media—print, broadcast,
film, computer at iba pa. Ito ay maaaring domestikong teknolohiya tulad
ng telebisyon…Ito ay maaaring kultural na teknolohiya—tulad ng
edukasyon at sining (2001: 7).
Ang industriya, imprastraktura, telekomunikasyon at merkado ay mahahalagang sangkap sa komersyo ng isang
bansa. Napasimulan ang lahat ng ito sa pagpasok ng mga Amerikano na sila ang nagpalakad at nakinabang sa
negosyong pambansa ng Pilipinas sa panahon ng Komonwelt at Unang Republika, partikular ang pagbibigay
pantay-karapatan sa mga Amerikano sa negosyo at kalakalan sa panunungkulan ni dating pangulong Manuel
Roxas. Ang implikasyong ekonomiko nito sa usapin ng uring panlipunan ay umikot (at umiikot hanggang
ngayon) sa namumuhunan, sa mga negosyanteng may salapi. Kung kaya’t ang teknokrasya ay ginamit para
mapanatili pa lalo ang sangkalan sa pagpapaigting ng mga interes at kapritso ng mga kapitalista. Ang
pagbubukas ng pinto sa mga bagong teknolohiya ang naging dahilan kung kaya’t ang pagnanasa ng lahat sa uso
at makabago ay bigla-biglang natutugunan. At dahil na rin dito naging mahusay na kasangkapan ang
teknolohiya upang lumikha ng artipisyal na pagnanasa, hilig at fanstasya. Ikinumpol ang produksyon sa
pamamagitan ng teknolohiya para sa higit na nakakaraming tao—ang masa. Ayon kay Teresita Maceda
(Lagda 1999) binaha ng mga produktong buhat sa Amerikanong kulturang popular ang Pilipinas at dahil dito
nagmistulang di makatakas sa Amerikanisasyon ang masa kahit na hindi sila natutong lahat ng Ingles o
nakapag-aral.
Kung dadalumatin ang salitang kulturang popular, dalawa ang kategoryang bumubuo ritor: ang una’y kultura at
ikalawa’y popular. Ang kultura ay isang pinagsasaluhang praktika at mentalidad ng tao. “Culture is both the
‘arts’ and the values, norms and symbolic goods of everyday life. While culture is concerned with tradition and
social reproduction, it is also a matter of creativity and change” (Barker, 2000: 35).

Isang deskripsyon lamang ito sa terminong kultura, sapagkat walang tahasang kahulugan ito. Ang kultura ay
masasabing mayroong reflexibong kahulugan na maaaring nakabatay sa katangian, salik at deskripsyon na
sumasanga-sanga sa usapin ng politika, ekonomiya at kasaysayan. Sinasabi naman ni Tolentino (2001) na ang
kultura ay isang kamalayan na gumaganap sa cohesion o kabuuan ng isipan sa mga kilos at bagay-bagay na
likha nito o nilikha para rito. Pahayag niya: “Ito ay tumutukoy sa afinidad ng indibidwal na kaisipan sa iba pang
kolektibong kaisipan…(H)alimbawa ang hindi namang magkakakilalang mga tao ay nagkakaroon ng di-malay
(unconscious) na ugnayan dahil sa parehong balitang kanilang nabasa sa pahayagan o napakinggan sa radyo
tungkol sa mga pamabansang isyu” (2001: 4-5).
Samantala, ang salitang popular naman ayon kay Raymond Williams ay isang pang-uri na nangangahulugang
“kinagigiliwan, nagugustuhan ng nakararaming tao.” (1983: 87, salin). Numerikal din ang isang pakahulugan ng
popular. Popular ang isang bagay o tao kung maraming tumatangkilik. Ang afirmatibong aksyon na
pagtangkilik ang lumilikha ng bilang. Sa isang banda, ang salitang popular ay tuwirang tumutukoy sa tao mula
sa salitang populus (“people” sa Ingles) sa wikang Latin.
Sa ideolohikal na usapin, sa pagsasanib ng dalawang salitang ito, ang kulturang popular ay unang lumitaw at
naintindihan sa pagsapit ng modernong panahon sa Europa bilang kabaligtaran ng mataas na Kultura (may
empasis sa malaking K). Kultura ito ng namamayaning kaayusan at inaangkin ng naghaharing uri sa lipunan.
Ang produkto ng Kultura nila ay tinaguriang kanon at klasiko, samantalang ang kulturang masa ay bakya at
mababang uri (Adorno at Horkheimer, sa During 2000). Pakiwari ni Chris Baker dito: “A variant of high-low
cultural boundary, and one which reproduces the’inferiority of the popular, is that which decries commodity-
based culture as inauthentic, manipulative and unsatisfaying” (2000: 44).

Saan nanggagaling o ano ang sentrong pinagluluwalan ng kulturang popular? Sinasabing ang gumagawa o
sumusugal sa kulturang ganito ay yaong mga transnasyunal at translokal na kapitalista. Wala ng geopolitikal na
hangganan ang pagpasok ng makabagong musika, literatura, pagkain, damit, kaisipan, ideolohiya at marami
pang iba. May rasyonalisasyon ng pang-araw-araw na tunguhin ang mga tao na naiimpluwensiyahan ng mga
bagay o komoditi mula sa labas. Humahatak ito sa pangkalahatan na sumanib at makiuso at nagiging pananda
ng kasikatan sa panloob na geograpi ng kilos at gawi ng tao (Ritzer, 1990). Kay Lumbera (1997) usapin ng loob
at labas ito, ang kulturang popular ay galing sa labas na kaiba sa pambansa o folk na kulturang nasa loob ng
bansa. Nang tumagal, ang puwersang ito na mula sa labas ay pumasok na sa sensibilidad, pagpapahalaga,
kaugalian ng mga tao. Matatawag natin itong kultura ng kamalayang popular na mas matindi pa sa pisikal na
pagtangkilik lamang ng produkto. Kapag napasok na ang kamalayan, nagiging bahagi na ng kalooban ang mula
sa labas.

Sa bandang huli ng spectrum, makikita ang kalagayan ng mga komukonsumong masa. Sa ganitong sitwasyon
pinaniniwalaang ang kulturang popular ay maiintindihan, hindi sa yugto ng produksyon ng mga produkto,
bagkus sa pagkonsumo nito.

Kulturang Popular: Isang Pagsasaayos sa Kapangyarihan ng Kultura at Masa sa Panahon ng

Komersyalismo
Lubhang nakakulong sa diskurso ng kawalang kapangyarihan ang papel ng masa sa kontexto ng kulturang
kanilang nililikha at lumilikha sa kanila. Sa ganitong kadahilanan, nararapat na gamitin at basahing muli ang
pagteteorya ng terminong kulturang popular.

May tatlong kategorya ang paggamit ng mga katagang ito. Ang kulturang popular ay isang pag-aangkin sa
puntodebista ng gumagamit o komukonsumo nito. Ito ay kultura ng tao, ng masa at masasabing dikta ng
komukonsumo. Paanong mangyayaring dikta ito ng masa? Ang mga produkto ng kulturang popular ay
ginagawa kasa-kasama ang masa sa isipan ng mga kapitalista. Hindi ba’t bago lumustay ng malaking puhunan
sa isang produkto ang isang negosyante, tinitingnan at sinusuri muna kung magugustuhan ba ito ng konsumer?
“Judgments about popular culture are concerned with question not of cultural or aesthetic value (good or bad
taste) but of power and the place of popular culture within the wider social formation” (Barker, 2000: 48). Ang
produksyon sa kalakaran ng kulturang popular ay nasasapawan. Ang mga kapitalista ay dapat na sumunod at
mamalagi sa paggawa ng may matataas na serbisyo at produkto. Sa pamamagitan ng makabagong pamamaraan
sa produksyon at paggamit ng teknolohiya napapanatili ang kalidad at kahusayan. Ang produksyon sa kulturang
popular ay maramihan sapagkat inaabot nito ang masa. Subalit ang ganitong takbo o kalakaran ay naglalagay ng
alanganin sa mga kapitalista. Sapagkat gamit din ng nasabing teknolohiya at pananaw sa maramihang
produksyon, nasasapawan sila ng mga maliliit ngunit makapangyarihang retailer o negosyante. Dito pumapasok
ang mga imitasyon ng mga produkto sa merkado, halimbawa ang mga pekeng pantalon, damit, bag; payrited na
tape, cd, at dvd; suplus na appliances tulad ng computer, tv, radio, cd player, kotse at marami pang iba. Sa
ganitong tunggalian ang may matataas na kalidad na produkto ay binibigyan ng proteksyon ng batas. Ngunit
ang kalaban nito ay ang puwersa ng mamimili na siyang nagpapasya sa pagkonsumo kahit na ang produkto ay
peke, payrited o imiteyted. Isang kasagutan kung bakit mataas ang pagtangkilik dito ay ang presyo ng serbisyo
at produkto—lahat ito ay mura kumpara sa orihinal, awtentik at patented. Hindi rin natin masasabing labas ito
sa kalakaran ng kulturang popular. Hindi ang isyu ng legalidad ang punto rito, kundi ang tunggalian at tensyon
sa espasyo ng paggamit ng kapangyarihang pumili at bumili. Ang boses ng masa bilang konsumer ang
gumagawa sa malaking bahagdan ng pagkilos ng produkto at serbisyo sa merkado at sa lipunan sa kabuuan.
Inululugar ang kapangyarihan ng masa bilang espasyo ng tunggalian at pag-aaklas sa merkado o lipunan.
Babagsak ang isang kapitalista kung hindi patok sa masa ang kanyang produkto. Sapagkat ang pag-aangkin ng
kapangyarihan ng masa ay nakatutok sa kalayaan ng konsumer na mamili sa produkto o serbisyong kanyang
bibilhin. May kalayaan sa pagpili ang konsumer, samantalang ang kapitalista ay nakakulong sa produksyong
walang katiyakan at katatagan pagdating sa merkado.
Ang lugar ng elit, aristokrat at burgis ay yaong gamitin ang kanilang salapi para sa produksyon at wala ng iba
pa. Samantalang ang masa mismo ang tuwirang may kapangyarihan upang buhayin, ipagpatuloy at buuin ang
kulturang popular. Maling sabihin na ang kulturang popular ang namamayaning kaayusan na binuo ng mga elit.
Sa bahagdan ng pagbubuo ng kulturang ito maliit na porsyento lamang sila bilang prodyuser-konsumer. Ang
punto ng kulturang ito ay wala sa produksyon kundi nasa pagkonsumo. Ang trending kung anong palabas o
produkto ang dapat pamalagiin ay dapat na nakasunod sa kagustuhan, desisyon at pagtangkilik ng mga
komukonsumo; kung hindi, ang palabas at produktong ito ay mauuwi sa pagkalimot at pagkalugi. Kung kaya’t
nawawala sa ere ang isang palabas sa telebisyon kung hindi ito nagustuhan ng manonood. Nalalaos ang isang
usong damit kung wala nang nagsusuot. Nalalaos din ang mga artista o aktor kung lumipat sa iba ang kanilang
dating fans. Sa katapusan, nagsasara ang isang kompanya kung ang kanilang pananatili ay wala ng saysay sa
mga tao.

Ang kulturang popular ay lugar ng tensyon at kontradiksyon, kapangyarihan at resistans. Tunay ngang
nakikinabang ang mga kapitalista sa pag-ikot ng transaksyon sa negosyo, industriya at kulturang popular.
Ngunit nagiging pupugak-pugak na mithiin na ang magkamal ng malaking kita, sapagkat magastos ang
kagustuhan ng konsumer. Ang pangunahing tungkulin ng kapitalista o prodyuser ay pasayahin at gawing
kuntento ang konsumer, ngunit alam nating walang katapusan ito. Isa pa, kailangan nilang sustenahin ang
kanilang lugar sa merkado dahil sa kompetisyon. Kailangan din nilang magkaroon ng palagiang inobasyon sa
serbisyo at produkto, at bigyan ng maraming benepisyong libre at iba pang gimik ang konsumer upang
manatiling tapat na tagapagtangkilik. Hindi ba’t magastos ang ganitong kalakaran ng kulturang popular? Kung
may kontrol man sila iyon ay dulot ng kanilang salapi, subalit hindi pangmatagalan ito sa dahilang madaliang
guguho ang kapital dahil sa walang hinto at hindi matigil na kagustuhan ng mga komukonsumo. Ang kulturang
popular sa mga kapitalista ay lugar ng pakikipagbuno. Samantala sa masa ito ay isang bukas na lugar ng
malayang pagpili o paghulagpos. RVN

Tungkol sa “kulturang popular” at “kolonyalismo”

PANELS & SCHEDULES OF THE 1ST DLSU
GRADUATE STUDENTS’ CONFERENCE
Hunyo 12, 2009kritikasatabitabiDepartamento ng Filipino, DLSU, Filipino, graduate student conference, graduate
students, interdisciplinary, kritika, kulturang popular, literaturang filipino, multidisciplinary, pantayong pananaw, philippine politics and
governance, Philippine Studies, pilipinolohiya, pilosopiya, pilosopiyang filipino, research & publications, sikolohiyang pilipinoMag-iwan ng puna
Departamento ng Filipino, Research & Publications Office of the
College of Liberal Arts and DLSU-CHED Zonal Research Center

The 1st DLSU Graduate Students’ Conference

Kaisipang Filipino sa Iba’t Ibang Disiplina sa Loob at Labas ng Bansa
(Filipino Ideas Across Disciplines in and beyond the Philippines)

June 26-27, 2009

Yuchenco Lecture Hall 408,
Yuchengco Rooms 504 & 505

JUNE 26, 2009 (FRIDAY)

7:30-8:15 am

Venue:
Yuchengco Hall
Lobby Registration & Snack

WELCOME ADDRESS
8:15-9:00 am Br. Armin A. Luistro, FSC, President & Chancellor, DLSU

Venue: Y408 OPENING REMARKS

Dr. Jose M. De Mesa, Full Professor, DLSU
 OFFICIAL OPENING OF THE CONFERENCE
Dr. Rhod V. Nuncio, Convenor

Plenary Session – A
9:00-10:15 am
Pilosopiyang Filipino
Fr. Leonardo Mercado, SVD
Venue: Y408 Dr. Florentino Timbreza

Parallel Session A1 Parallel Session A2 Parallel Session A3

Pilosopiyang Filipino: Araling Lokal: Kalinangan
Ugat at Direksyon (I)
Y408
Literatura at
at Kasaysayan (I) Kritikang Filipino
Y504 Y505
Pagbasa sa Wika ng
Talampakan: Ilang
Tala at Pagninilay sa
Sariling Danas ng
Lakbay-Sulat o Travel
Writing
Louie Jon Sanchez,
DLSU

Bayan at Pagkabayan sa
Dalumat ng Salamyaan: Banal na Ahas, Ahas
Ang Pagpopook ng Marikina na Banal: Ang Ahas o
sa Kamalayang-Bayang Naga bilang motif sa
Marikenyo mga piling panitikan
Gripaldo and Mabaquiao on ng Pilipinas
Filipino Philosophy:
A Critical Assessment of Jayson de Guzman Petras,
mula sa impluwensiya
Two Attempts to Establish UPD ng India
a Filipino Philosophy Louise Vincent B.
Amante, UPD
JJ Joaquin, DLSU PASINTABI: Konteksto ng Kontra-Gahum:
Paggalang at Ugnayan sa Pagsipat sa Tema,
Filipino Philosophy Kapaligiran ng Bundok Pilosopiya at
according to Mercado and Banahaw Ideolohiya ng Piling
Timbreza: A Re-evaluation Kontemporaryong
Marella Ada V. Rolando V. Redor, Jr., Tulang Radikal Tungo
Mancenido, UST Asian Social Institute sa
Kontekstwalisasyon
Ang Pagmemeron ni Roque ng Kritisismong
Ferriols Ang Mali-Mali Bilang Marxista
Diskurso at Pamuo sa
Mark Joseph T. Calano, Larawang Filipino David Michael M.
ADMU San Juan, PNU
Rener R. Concepcion
10:15-11:30 am Batangas State University
Lunch

11:30-1:00 am
 Plenary Session – B

1:00-2:15 pm Pantayong Pananaw/Bagong Kasaysayan

Dr. Zeus Salazar
Dr. Rhommel Hernandez
Venue: Y408

Parallel Session B1 Parallel Session B2 Parallel Session B3

Araling Lokal: Pilosopiyang Filipino: Internet Culture,
Kalinangan at Kasaysayan Ugat at Direksyon (II) Society & Technology
(II) Y504 (I)
Y408 Y505
ICT-Integration in
Education as a Social
Practice in a Post-
conflict Setting: An
Analysis of an ICT-
Integration in
Education Program in
ARMM
Donn David P.
Ramos, Asian Social
Institute

Engaging
communities through
Information and
Communications
Technology: The
Public Library
Experience

Berinarew: Aral at Aliw Bernardita Gwynne

Emmanuel Dumlao, P. Bondoc, UST
UPLB
Maranaos and the
Research Methodology in Optical Disc Piracy in
the Studies of Practices and the Philippines
Changes in the Ifugao Sosyolohikal-Antropolohikal
Culture: Challenges for na Perspektibong Teyoretikal
Vivencio O. Ballano,
Future Research at Pamamaraan-Pananaliksik
St. Paul University
bilang Angkop at Sapat na
Quezon City
Lapit sa Pag-aaral ng
John Octavios S. Palina, Pilosopiyang Filipino
PhD, Saint Mary’s Mananaliksik: Emmanuel D.
University Batoon, UST

Understanding the Filipino

The Hegemonization of through meta-mythology: A
Pinakbet paper on Filipino philosophy

Simon P. Caday, PhD, Sidney Diamante, DLSU

PLM
Ethical and political
philosophy in Ibalon epic

Ramon E. De Leon, DLSU

2:15-3:30 pm
 Snack
3:30-3:45 pm

Parallel Session C1
Araling Lokal: Parallel Session C2 Parallel Session C3
Kalinangan at Kasaysayan Pilosopiyang Filipino: Pelikula, Media at
(III) Ugat at Direksyon (III) Kulturang Popular
Y408 Y504 Y505
Ang Bukod na Bukod
na Pelikula: Ang
Alternatibong
Pelikulang Filipino
Bilang
Mapagpalayang
Sining
Elvin Amerigo
Valerio, DLSU

Ang ‘Mahikal’ na Gamit ng Ang Kapalaran ng

Daras (Adze) at mga Manik mga
I am angry because you are Mapapalad/Bukas-
(Beads) at ang Implikasyon
unjust: A Filipino woman’s Palad at
Nito sa Arkeolohiya ng awakening to feminism
Pilipinas Taj Vitales, UPD Sawimpalad/Kapos-
Jean Peracullo, PhD, DLSU Palad sa Gulong ng
Ang Lugar ng Pantayong Palad na Iginuhit sa
Freedom: Being With Palad
Pananaw sa Arkeolohiyang Oneself in an Other
Filipino: (Ang Diskurso sa
Horoscope sa mga
Ignatius H. Vinzons, Pangunahing Tabloid
Pangangailangan ng Isang Lecturer, ADMU at Broadsheet)
Nakakonteksto Eros S. Atalia, UST
Indigenized Phenomenology
at Filipinong Pananaw sa Isang silip sa mga
Sinaunang Kasaysayan Jane D. Gallamaso, ADMU nagwaging pelikulang
ginawaran ng
Joan Tara R. Reyes, UPD A Theology of the Cup:
Insights about the Cup of Most Gender-
Kain Tayo! Salo na! Blood of the (New) Covenant Sensitive Film Award
Pagnamnam sa Kaugaliang in the Synoptic Gospels’ sa Metro Manila Film
Filipino Tungo sa Narrative of the Passover Festival
Makabuluhang Teolohiya Meal
Sheryl Rose M.
Williard Enrique Christian Voltaire Metin, Andes, UP Film
Macaraan, DLSU DLSU Institute
3:45-5:00 pm

JUNE 27, 2009 (SATURDAY)

Plenary Session – C
8:00-9:15 am

Sikolohiyang Pilipino at Pilipinolohiya

Venue: Y408 Dr. Madelene Sta. Maria
Dr. Prospero Covar

Snack
9:15-9:30 am

Parallel Session D2
Internet Culture, Society & Parallel Session D3
Parallel Session D1 Technology Health Social
Politics & Governance (I) (II) Sciences (I)
Y408 Y504 Y505
De-culturalization and the
Great Refusal: Toward a
Critique of
Contemporary Philippine
Society
Chromosomal
Jeffry V. Ocay, Changes In Patients
Macquarie University, with Chronic
Sydney Australia Myelogenous
Political Philosophies of the Leukemia (CML)
Student Political Parties in Undergoing
the University of the Chemotherapy
Philippines Diliman: 1980-
2008 (A Case Study of Blogging as the Ma. Celeste S.
Filipino Student Movement quintessential postmodern Soriano-Abad,
Political Thought) cultural artifact in the time of DLSU
globalization
Albert P. Tijam, Jr. UPD Aileen F. Macalintal, UPD Experiences and
Adaptive Responses
Legitimacy Strains in Post- GLOBAL PANTAYO: Ang Toward Aging Among
People Power Philippines Diskursong Pantayong Elderly Ilocano
Pananaw sa Cyberspace sa Women
Liberty Orbe-Taruc, Ika-21 Dantaon
Macquarie University, Junnile S. Paat, RN,
Sydney Michael Charleston B. DLSU
Chua, UPD
9:30-10:45 am

Parallel Session E1
Politics & Governance (II) Health Social Sciences (II)
Y408
The State as Meme
and Sustainable
Development:
Piecing Together the
Philippine Development
Puzzle
Louie C. Montemar,
DLSU
The Geopolitics of the
10:45-12:00 nn Bangsamoro Question and
Parallel Session E3
Araling Filipino:
Parallel Session E2 Kasarinlan at
Kaakuhan
Y504 Y505
Predictors of Family Ang PADEPA at ang
Functioning Among Pagpapaunlad ng
Adolescents: Implications Araling Filipino
For Curriculum-Based Michael Francis C.
Program on Filipino Family Andrada, UPD
Life
Pananamit,
Dr. Clarissa F. Delariarte, Pagpanggap, at
UST Pagkilala: Ang
Cosplayer Bilang
Development of a Service Filipino
Model for the Enhancement
of the Medico-Dental Anna L. Pineda,
 the Suggested BATNAs for Program Based on Morbidity UPD
both GRP and MILF Reports January 2008 to
December 2008. PagsasaFilipino ng
Nassef M. Adiong, Performance Studies:
UPD Ronan S. Estoque, DPA Tanghal Aralin o
and Edgar G. Natividad, Aralin sa Pagtatanghal
The Empowered MD, TIP (Perfomans Istadis ba?
“Structuring Structure”: O Araling
Review of the Performance)
Commonalities in the
Leadership Frameworks Reagan Romero
of Youth Development Maiquez, PLB
Programs in the
Philippines

Marcia Czarina Corazon

Medina, ADMU

Lunch
12:00-1:00 pm

Plenary Session – D
1:00-2:15
Literatura, Kritika at Kulturang Popular
Dr. Isagani Cruz
Venue: Y408 Dr. Rolando Tolentino

Parallel Session F1 Parallel Session F2

Political Economy &
Development Studies
Y408
Colonial Legacies in
Contemporary Capitalist
Structures: A Historical-
Institutional Analysis of
Origins and Change of the
Philippine Economic
System
Jet Olfato,
Nanyang Technological
University, Singapore
Language, Math &
Education
Y504
A study of the semantic-
syntactic correlation of
control arguments in Filipino
control constructions
Aquiles P. Bazar III,
DLSU
Solving the Odd Perfect
Number Problem:
Some Old and New
Approaches

The Employment Mismatch Jose Arnaldo B. Dris,

“Phenomena” in the
Philippines – A Theoretical
and Empirical Contribution
to Philippine Labor
Economics
Robert Dan J. Roces,
DLSU
DLSU
Socio – Economic Impacts of
Selected Technological
Educational Institutions in
Metro Manila: Towards a
Public Service Delivery
Model

2:15-3:30 pm The Use of the Multisystem Ronan S. Estoque, TIP

 Cultural Framework in

Managing the Ethical

Conduct of the Agency

in Select Life Insurance

Companies in the
Philippines
Dennis L. Berino, DBA,
Ramon V. del Rosario Sr.
Graduate School of
Business
De La Salle University

Snack
3:30-3:45 pm

Plenary Session – F
3:45-5:00
Politics, Media and Governance
Dr. Eric Batalla
Venue: Y408 Dr. Antonio Contreras

ANNOUNCEMENT OF 10 BEST PAPERS

Prof. Jose Ma. Arcadio Malbarosa, Co-convenor
5:00-5:30

CLOSING REMARKS
Venue: Y408 Dr. Feorillo P.A. Demeterio III, Director CLA Research & Publications
Office
Panels & Schedules of the 1st DLSU Graduate Students’ Conference
DLSU GRADUATE STUDENT CONFERENCE
Pebrero 20, 2009kritikasatabitabiAraling Filipino, arts and culture, bagong kasaysayan, criticism, diaspora, filipino faith and religiosity, filipino
studies, gender studies, governance, graduate student conference, kritika, literatures, local studies, media, pantayong pananaw, philippine
education, Philippine Studies, pilipinolohiya, pilosopiyang filipino, politics, popular culture, science and technology, sikolohiyang pilipino1 Puna
The 1st DLSU Graduate Students’ Conference:
Departamento ng Filipino
and Emergent Research Center on Language, Media and Culture
College of Liberal Arts

June 26-27, 2009

CALL FOR ABSTRACTS

Filipino Ideas across Disciplines

In and Beyond the Philippines

The Philippine indigenization of knowledge and thought had prospered within the five decades or so after
the Second World War. This had led to the emergence of several disciplinary movements that studied
Filipino identity/ies and nationhood, such as Pilosopiyang Filipino, Sikolohiyang Pilipino, Bagong
Kasaysayan, Panitikang Pambansa, Pilipinolohiya, and Aghamtao.

At present, we can only ponder which among these movements have remained; what other discourses
they have spawned, both locally and internationally, as they studied and debated on the unfolding of the
Filipino thought; and how do the present graduate students and experts from the various disciplines
confront their intellectual legacy?
This conference aims to invite graduate students to explore and examine these theoretical, foundational,
philosophical, methodological debates inherent in their various disciplines; to encourage them to envision
how their disciplines would converge towards inter/multidisciplinary status; as well as to map out the
trajectory of Filipino thought amidst the vibrant discourses and conditions of orientalism, globalization,
global economic problems, and many others. The conference also aims to provide a venue for dialogue
and sharing of knowledges and experiences between the graduate students and the leading local experts
in the Social Sciences, Humanities and the Natural Sciences.

The conference is open to all graduate students who are currently taking up their M.A./M.S. or Ph.D. (or
other equivalent degrees) in any discipline within the Social Sciences, Humanities and the Natural
Sciences. New M.A./M.S. and Ph.D. holders are also invited.

Language: The papers and the proceedings of the conference may be in Filipino and English.

Topics/Panels: Students may discuss, elaborate or critique issues within, or related to, the following
topics/areas:

 Pilosopiyang Filipino
 Sikolohiyang Pilipino
 Pantayong Pananaw/Bagong Kasaysayan
 Philippine Literatures and Criticism
 Philippine Arts and Culture
 Philippine Politics and Governance
 Philippine Education
 Filipino Faith & Religiosity
 Araling Filipino/Pilipinolohiya/Philippine Studies/Filipino Studies
 Diaspora
 Media and Popular Culture
 Local Studies
 Gender Studies
 Science and Technology
 Others (open category)

Students should submit an abstract of not more than 300 words, double-spaced,
to gscdlsu@gmail.com . Included in the abstract should be the name of the proponent, his/her
college/university, and his/her contact information.

Important Dates:

· Call for Abstracts – February 23 – March 30, 2009

· Deadline for Submission of Abstracts – March 31, 2009
· Notice of Acceptance – April 15, 2009
· Deadline for Submission of Full Paper – May 30, 2009
· Conference – June 26-27, 2009

Details for the Submission of the Full Paper: Students may present term papers, ongoing or
accomplished thesis or dissertation, as well as empirical or theoretical studies. The full paper should be
original/unpublished, written in Filipino or English, composed of not more than 8,000 words, in double-
spaced computerscripts, and on short bond paper. MLA format should be used for notes and
bibliography. For sample of MLA format, interested graduate students may refer
tohttp://library.osu.edu/sites/guides/mlagd.php .

Registration: Students who wish to present paper or participate in the conference should pay a
registration fee of PhP 500 to cover the expenses for food (lunch, morning and afternoon snacks for two
days) and conference kit.

Best Graduate Papers: The organizing committee shall choose 10 best papers presented in the
conference. These papers will be published in Malay and Ideya, which are internationally abstracted,
refereed journals based in De La Salle University.

Please visit http://www.philjol.info/index.php/MALAY and

http://www.philjol.info/index.php/IDEYA for details on the journals.

For more information, please contact:

Dr. Rhod V. Nuncio rhodnuncio@gmail.com

 Convenor
5244611 loc. 509

Dr. Feorillo P. A. Demeterio III feorillodemeterio@gmail.com

Prof. Jose Ma. Arcadio C. Malbarosa malbarosaj@dlsu.edu.ph
Co-convenors

Steering Committee:
Dr. Eric Vincent C. Batalla, Political Science
Dr. Jose Rhommel B. Hernandez, History
Dr. Josefina C. Mangahis, Filipino
Dr. Leni dlR Garcia, Philosophy
Prof. Dante Luis P. Leoncini, Philosophy

Board of Advisers:
Dr. Exaltacion E. Lamberte, University Fellow & CLA Dean
Dr. Isagani R. Cruz, University Fellow & Professor Emeritus
Dr. Jose M. De Mesa, University Fellow

DLSU Graduate Student Conference

SUMULAT NG BLOG SA WORDPRESS.COM.
 Follow

REPORT THIS AD