Name: Criselito Comais Crujedo

Course and section: BSED-FILIPINO 1B

Year level: First year college

Subject: Panimulang Linggwistika

Module No.6

Activity

Paghambingin ang katangian ng ponema at morpema sa pamamagitan ng paggawa ng Venn Diagram.

MORPEMA

PONEMA Ang morpema ay ang pinakamaliit na yunit ng

isang salita na nagtataglay ng kahulugan. Bawat
Ang ponema ay isa sa mga yunit ng tunog na salita sa isang wika ay binubuo ng mga pantig
nagpapakita ng kaibahan ng isang salita mula sa isa na pinagsama-sama. Subalit hindi lahat ng
pang salita ng partikular na wika. pinagsama-samang mga pantig ay makakabuo
ng isang salita.

ASSESSMENT

Gawin ang mga sumusunod:

1. Kung ikaw ay magsasagawa ng pagsusuri sa isang wikang hindi mo nauunawaan, alin sa tatlong lawak
ang una mong susuriin – palatunugan, palabuuan, o palaugnayan? Pangatwiran.

Sagot:

Pipiliin ko ay palatunugan dahil aalamin ko muna ang nagsusuri kung anu-ano ang mga tunog na
makahulugan o ponemiko sa nasabing wika. Pagkatapos ay saka ko pa lamang siya tutungo sa ikalawang
antas – ang pag-alam sa mga morpema. Gayundin, ang pagsusuring sintaktiko naman ay karaniwang
isinasagawa kung nasuri na ng nagsusuri ang palatunugan at palabuuan ng wika.
2.Pumili ng isang wikang hindi mo nauunawaan at suriin ang palatunugan nito sa pamamagitan ng
paggamit ng impormante.

Sagot:

Ekolek- Karaniwang nalilikha ito at sinasalita sa loob ng mga kabahayan. Taglay nito ang kaimpormalidad
sa paggamit ng wika subalit nauunawaan naman ng mga taong gumagamit nito at mahirap itong gamitin
sa di sanay.  Halimbawa:  Pappy = ama  Mumsy =ina  Mc Guyver =karpintero  Lady Gaga = lola 3.
Etnolek- Nalikha ang wikang ito sa mga etno-linggwistikong pangkat Halimbawa: Wika ng mga Tausug
Wika ng mga Ivatan Wika ng mga Ifugao Wika ng mga Kankanai.

REFLECTION:

Alin sa dalawa ang higit na makapagsasagawa ng maagham na pagsusuri sa isang wika? Pangatwiranan
ang sagot.

Isang linggwista na hindi marunong magsalita sa wikang sinusuri; o

Isang hindi linggwista ngunit katutubo sa wikang sinusuri.

Sagot:

Sa dalawang pagpipilian pipiliin ko ay isang linggwista na hindi marunong mag salita sa wikang sinusuri
dahil isa itong malaking hamon at mapag aralan ito ng mabuti dahil kailangang alamin ng isang
linggwista kung ano ang ibig sabihin at kung ano laman at naniniwala akong lahat ng bagay ay mapag
aralan.
Name: Criselito Comais Crujedo

Course and section: BSED-FILIPINO 1B

Year level: First year college

Subject: Panimulang Linggwistika

Module No.7

Activity

Ilarawan kung papaanong nagsasagawa ng pagsusuring ponemiko.

MUNGKAHING PARAAN NG PAGSUSURI SA PONEMIKO

1. ni Gleason

2. ni Pike

3.PAGSURI SA DISTRIBUSYON NG MGA PINAGSUSUPETSAHANG PARES O GRUPO NG MGA TUNOG.

✓Pagkuha ng impormante

4.PAGGAWA NG TABULASYON NA NAGPAPAKITA NG DISTRIBUSYON NG BAWAT TUNOG SANHI NG

NAGIGING IMPLUWENSYA NG IPINALALAGAY NA SALIK.

EXERCISE

Patunayan na ang /d/ at /r/, ang /i/ at /e/, at ang /u/ at /o/, sa Filipino kung minsan, ay mapatutunayang
magkaibang ponema at kung miinsan naman ay nasa malayang pagpapalitan.

Sagot

Pares ng mga salita na katatagpuan ng mga magkaibang ponema sa magkatulad na magkatulad na

kaligiran ngunit hindi nakakaapekto o nakapagpapabago ng kahulugang taglay ng mga salita.Ayon sa
talakay nina Santiago at Tiangco, ponema sa kategoryang ito ay maaaring ipalit sa pusisyon ng ibang
ponema nang hindi magbabago ang kahulugan ng salita. Anila, ang malayang pagpapalitang ito ng mga
ponema ay karaniwan nang nagaganap sa mga ponemang patinig na /i/ at /e/, gayundin sa /o/ at /u/.

Mga Halimbawa:

Politika = Pulitika

Tutoo = Totoo
Bibi = Bibe

Lalaki = Lalake

Batay sa ipinakitang halimbawa, mapapansin na malayang nagpapalitan ang /i/ at /e/, gayundin naman
ang /o/ at /u/. Kaakibat nito, hindi nakaapekto ang pagpapalitang ito sa pagbabago ng kahulugan ng mga
salita. Subalit hindi lahat ng pagkakataon ay malayang nakapagpapalitan ang mga nabanggit na ponema.
Maari rin naman maging pares minimal ang mga ito tulad ng mga :

Mesa = misa

Tela = Tila

Uso = Oso

ASSESSMENT

Suriin at ibigay ang ‘deep structure tree’ ng sumusunod na pangungusap.

1.Tumatakbo ang bata.

2.Matagal nang nanliligaw si Kevin kay Anna.

REFLECTION

Bakit may kahirapang gamitin sa loob ng silid-aralan ang mga modelo ni Chomsky?

Sagot

Mahirap gamitin sa loob ng silid-aralan ang mga Modelo ni Chomsky dahil katangian na nilalaman nito
na nagdudulot ng kahirapan sa pag-intindi dahil tungkol ito sa pag-aaral ng sintaks o palaugnayan ng
isang wika ay maaaring isagawa sa paraang autonomous o hiwalay sa ibang antas ng wika. Bago pa rito,
ang interes ni Chomsky ay tungkol sa tinatawag sa Ingles na ‘mathematical theory of formal languages’.

Name: Criselito Comais Crujedo

Course and section: BSED-FILIPINO 1B

Year level: First year college

Subject: Panimulang Linggwistika

Module No.8

ACTIVITY
EXERCISE
ASSESSMENT

Enumerasyon

1-3. Tatlong salik na kailangan upang makapagsalita ang tao

1. ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya

2. ang kumakatal na bagay o artikulador

3. ang patunugan o resonador Ang hangin ang nagiging midyum o pahatiran ng mga alon ng tunog na
siya naman nating naririnig.

4-7. Apat na bahagi ng bibig na mahalaga sa pagbigkas ng iba’t ibang tunog sa pagsasalita.

1. dila at panga (sa ibaba).

2. ngipin at labi (sa unahan).

3. matigas na ngalangala (sa itaas).

4. malambot na ngalangala (sa likod).

REFLECTION

Bakit mahalagang mapag-aralan muna ang ponolohiya ng isang wika bago mapag-aralan ang ibang
bahagi o antas?

Ang wika ay isang paraan ng komunikasyon. Sa aking paningin mahalaga ang pag-aaral ng wikang Filipino
sapagkat tungkulin ng isang Pilipino na malaman at magamit ng husto sa maayos na paraan ang ating
wika upang lubos na maintindihan ang at kasaysayan at kultura. Mahalaga ang wika ng isang bansa
katulad ng Wikang Filipino. Ibat-ibang wika sa bawat lugar komunidad at bansa. Ang totoo magkaugnay
ang Filipino at Panitikankambal na maituturingsa kabuuan ng kasaysayan ng sistema ng edukasyon sa
Filipinas.
Name: Criselito Comais Crujedo

Course and section: BSED-FILIPINO 1B

Year level: First year college

Subject: Panimulang Linggwistika

Module No.9

ACTIVITY

Ipaliwanag ang ibig sabihin ng mga sumusunod at magbigay ng halimbawa:

1.Konsistent na palabaybayan

Kung konsistent ang baybay ng salita, hiramin ito nang walang pagbabago. halimbawa: Salitang Banyaga
Filipino Reporter reporter Soprano soprano Memorandum memorandum

2.Di-konsistent na palabaybayan

Kung hindi konsistent ang baybay ng salita, hiramin ito at baybayin nang konsistent, ayon sa simulain
kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kung ano ang sulat ay siyang basa. Halimbawa: Salitang Hiram
Filipino Control kontrol Meeting miting Teacher titser

3.Dating Abakada

Ito ang dating abakadang alpabeto na kung saan ito ay ang unang alpabeto ng wikang pambansa ayon sa
baybayin ng tagalog. Ngunit nilagyan na ng ibang prinsipyong pang wika, upang mas maintindihan ang
paggamit nito.

Halimbawa
4.Bagong Alpabeto

Ang bagong alpabetong Filipino ay binubuo ng dalawampu’t-walong (28) letra.Ang tatawagin nating
bagong alpabeto ay ang binabo o pinayamang Dating ABAKADA, batay sa Memorandum Pangkagawaran
Blg. 194, s. 1976 ng Kagawaran ng Edukasyon at Kultura noong Hulyo 30, 1976. Ang mga tuntunin sa
palabaybayang Filipino na isinasaad sa nasabing memorandum ay pinagtibay ng Sanggunian ng Surian ng
Wikang Pambansa noong Abril 1, 1976

Halimbawa
EXERCISE

Isulat kung ano ang sa palagay mo ay magandnag paraan ng paghiram o pag-asimila sa mga salitang
Ingles na sumusunod. Maaari kang magbigay ng higit sa isang sagot.

1.solid-

Salitang Ingles na solid ay may katumbas na salita o baybay na "Solido" saFilipino at "Sólido" naman sa
kastila.Ang ekspresyong solid ay ginagamit bilang pang-uri natumutukoy sa isang solidong bagay,
matatag, siksik at malakas. Gayundin, tumutukoy ito sakatawan na ang mga molekula ay may higit na
pagkakaisa sa bawat isa kaysa sa mga likido

2.delicate-

Wastong pagbaybay sa filipino sa salitang ingles na “delicate” ay “maselan”.Ang salitang katumbas nito
sa kastila ay delicado/delicada ngunit hindi maaaring ang salitangingles na “delicate” ay hiramin ito sa
salitang katumbas nito sa kastila na “delicado” at ibaybay ayon sa naayong palabaybaying filipino
sapagkat nag iiba ang kanilang kahulugan. Bukod ditohindi maaaring gamitin ang mga salitang katumbas
nito sa kastila kagaya ng nasa tsart sapagkatmay katumbas ang salitang delicate sa filipino at ito ay
“maselan

3.jet-jam,” “jazz,” “jéster,” “jínggel,” “joy,” “enjóy” ng Ingles, “jujítsu” ng Hapones, at “jatáka

4.quorum-kerida

5.lemonade-

Ito ay may katumbas na salita o baybay na "Lemonada" sa Filipino at "Limonada"naman sa salitang

Kastila. Ang salitang ito ay nangangahulugan bilang isang uri ng maiinom nagawa sa katas ng "limon o
citrus limon" na pinaghalo sa tubig at asukal. Gayunpaman, angbaybay ng salitang lemonada ay
halos magkapareho lang ang kanilang kahulugan kungikukumpara sa salitang Kastila, Mexicano o
Ingles

6.arithmetic-Bilnuran

7.colgate- Toothpaste

8.mimeograph- panalinan

9.straggles- mapaggala

10.fraternity- kapatiran
Pantigin ang mga sumusunod:

1.kailangan- Kai-la-ngan

2.naglalanguyan- Nag-la-la-ngu-yan

3.magtutulungan- Mag-tu-tu-lu-ngan

4.patutunguhan- Pag-tu-tu-ngu-han

5.iuuwi- i-u-u-wi

6.pinanalanginan- Pi-na-na-la-ngi-nan

7.pinanggagalingan- Pi-nang-ga-ga-li-ngan

8.transkripsyon- Trans-krip-syon

9 nakatunganga- Na-ka-tu-nga-nga

10.ortograpiya- Or-to-gra-piya

REFLECTION

Sang-ayon ka ba na ang mga titik ng alpabetong Filipino ay tawagin nang tulad ng sa Ingles?

Sagot:

Hindi ako sang-ayon, dahil naniniwala akong tangkilikin ang sariling atin at dahil may sarili tayong wika,
ang wika natin ang dapat nating gamitin sa pagtawag sa alpabeto nating mga Pilipino.
Name: Criselito Comais Crujedo

Course and section: BSED-FILIPINO 1B

Year level: First year college

Subject: Panimulang Linggwistika

Module No.10

EXERCISE:

Bilugan ang letra ng salitang sa palagay mo ay siyang may tamang tuldik ayon sa isinasaad sa bilang.

ASSESSMENT

Magbigay ng tig-dadalawang (2) halimbawa ng mga salita ayon sa uri ng diin.

Malumay – binibigkas ito nang may diin sa pantig na penultima o ikalawang pantig mula sa huli. Ang mga
salitang malumay ay hindi tinutuldikan at maaaring magtapos sa patinig o sa katinig.
Halimbawa:

Nagtatapos sa Patinig Nagtatapos sa Katinig

dalaga nanay

babae silangan

Malumì – tulad ng malumay, binibigkas ito nang diin sa pantig na penultima. Ito ay palaging nagtatapos
sa glottal na pasara o impit na tunog.

Halimbawa:

batà dalamhatì

talumpatì dambuhalà

Mabilís – binibigkas ito nang tuluy-tuloy na ang diin ay nasa huling pantig. Tulad ng mga salitang
malumay, ang mga salitang mabilis ay maaaring magtapos sa patinig o katinig. Ang mga salitang mabilis
ay ginagamitan ng tuldik na pahilis (′) na itinatapat sa huling pantig.

Halimbawa:

Nagtatapos sa Patinig Nagtatapos sa Katinig

takbó bulaklák

isá katawán
Maragsâ – tulad ng mabilis, binibigkas ang mga ito nang tuluy-tuloy na ang diin ay nasa huling pantig.
Ngunit tulad ng mga salitang malumi, ang mga salitang maragsa ay laging nagtatapos sa patinig. Ang
mga salitang maragsa ay laging nagtatapos sa glottal na pasara. Ang tuldik na ginagamit sa mga salitang
maragsa ay pakupya (ˆ) na itinatapat sa huling patinig ng salita.

Halimbawa:

kaliwâ salitâ

dukhâ butikî

REFLECTION

Bakit mahalaga ang paggamit ng diin sa mga salita sa Filipino?

Mahalaga ang pag gamit ng diin dahil maraming mga salita ang magkaparehas ang baybay ngunit
magkaiba sa kahulugan. Ito’y mas lalong makikita sa loob ng Pilipinas kung saan mayroong iba’t-ibang
lengwahe at dialekto ang bawat pulo.