TSAPTER 1

1.0 INTRODUKSYON

Ang wika ay isang kasangkapang ginagamit ng lahat ng uri o antas ng tao sa lipunan.

Nagagamit ito sa iba’t ibang aspeto ng pamumuhay ng tao; pang-ekonomiya, pangrelihiyon,

pampulituka, pang-edukasyon at panlipunan. Ang wika’y nawawala at namamatay kung nauubos

o umunti ang mirnoryang pangkat na gumagamit ng nasabing wika ngunit patuloy naman itong

lumalaganap, umuunlad at nagbabago kasabay ng pag-unlad ng mayoryang pangkat na

gumagamit nito. Juan Kalimhin (1974:25)

Ang wika ayon kay Dr. Jose Villa Panganiban (2016: 2), ay paraan ng pagpapahayag ng

kuro-kuro at damdamin sa pamamagitan ng mga salita upang makipag-unawaan sa kapwa tao.

Ito ay binubuo ng mga salita upang makipag-unawaan sa kapwa tao. Ito ay binubuo ng mga

salita, parirala at pangungusap na mya kahulugan. Ito rin ay isang patinig na simbolo na ang

pamaraang ginagamit sa paghahatid ng diwa ayon sa kagustuhan ng nakararami upang ang

nasabing diwa ay magkaugnay-ugnay.

Ayon kay Henry Gleason (1979:79), ang wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang

tunog na pinili at isinaayos sa paraang arbitraryo upang magamit sa komunikasyon ng mga taong

kabilang sa isang kultura. Arbitraryo, na ang ibig sabihin ay hindi na pinagtatalunan at sa

makatuwid pinagkasunduan na gamitin nalamang.

Kakabit na sa buhay ng tao ang wika. Samakatuwid, ito ang naging simbolo sa

pagkakaisa ng mga tao sa daigdig. Saklaw din nito ang bawat bagay na ginagawa ng mga tao.

Maaaring magkaiba-iba ang mga ginagamit na wika o simbolo ng wika sa buong mundo ngunit

iisa parin ang diwa at layunin nito. Ang wikang Filipino ay kinapalooban ng iba’t ibang wika ng

Pilipinas at ng iba’t ibang wikang katutubo na sinasalita ng buong kapuluan at sinasabing

1|Page
mayroon itong humigit kumulang isang daan at labing pitong wikang sinasalita sa buong bansa

ngunit walo lamang ang mga pangunahing wikang sinasalita ng karamihan at ito ang mga

wikang Bikol, Ilokano, Hiligaynon, Pampangga, Pangasinan, Sebwano, Tagalog at Waray ng

Samar Leyte. Mahalagang maunawaan ang wikang sarili upang mapabuti at mapadali ang pag-

akma sa kasalukuyang kapaligiran at mga bagong tuklas na disiplinang makaagham. Ito rin ay

siyang lalong magllinaw sa karapatdapat na katangian ng isang bansa o ng isang lahi.

Ang mga wika ng Pilipinas ay akmang magkakaugnay lamang sapagkat ang mga

kasaysayan ng mga wikang ito ay ang mga tinatawag na mga katutubong wika at marami din ang

pagkakahawig ng mga ito sa isa’t isa at dahil na rin sa ang wika at kultura ay magkakaugnay.

Ang mga wikang Bisaya ng Filipinas ay ang lingua franca ng halos lahat ng mga kapuluan ng

Visayas at mayroon itong mga sanga at ito ay tatlo samga pangunahing wika ang Hiligaynon,

Sebwano at Waray. Ang wikang Sebwano ay ang lingua franca din ng mga lungsod sa gitnang

kabisayaan at ito ay sinasalita o ginagamit sa mga lungsod at lalawigan ng Cebu, Misamis

Oriental, Misamis Occidental, Negros Oriental, Lungsod ng Zamboanga, Lungsod ng Bohol,

Lungsod ng Davao, Lungsod ng Surigao at sa Lungsod Iligan sa bayan ng Rogongon Iligan City.

Lahat ng mga lungsod at lalawigan ng kabisayaan ay mayroong iisang gamit na dayalekto ang

salitang bisaya ngunit may iba’t ibang gamit o barysayon ito. Samakatuwid Tagalog, Bisaya at

Bol-anon ang pangunahing wikang sinasalita ng mga taga Rogongon, ngunit kung susuriin ay

mayroong mga pagkakaiba at pagkakatulad ang mga salita nito. Bigkas at pagpapakahulugan sa

ibang mga salita sa kadahilanan na rin ng mga kasaysayan, mga imigrasyon ng mga tao, sa mga

salitang pagkakaiba o pagkatulad sa wikang Tagalog sa wikang Bisaya sa Rogongon, at wikang

Bol-anon Bohol.

2|Page
1.1 PAGLALAHAD NG SULIRANIN

Ang pag-aaral na ito ay ginawa upang malaman kung ano ang mga salitang may pagkakaiba

at pagkakatulad sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon at maihambing ito sa wikang

Filipino. Sinuri at pinaghambing ang mga salita ayon sa pagbaybay at pagbigkas nito. At sila ay

tinanong Sapamamagitan ng pinaasahang sagutin ang sumusunod na katanungan.

1. Ano-ano ang mga salita sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon ang

makasingkahulugan ngunit iba ang baybay at bigkas?

2. Ano-ano ang mga salitang may pagkakaiba at pagkaaktulad sa wikang Bisaya-Rogongon,

at wikang Bol-anon?

3. Ano-ano ang mga salitang may paghahambing ng ponema sa wikang Bisaya-Rogongon,

at wikang Bol-anon?

1.1.1 MGA LAYUNIN

Ang pananaliksik na ito ay ang pangunahing layunin ng mga mag-aaral sa departamento

ng edukasyon hinggil sa Komparatibong pag-aaral sa wikang Tagalog, Bisaya-Rogongon, at Bol-

anon at nagsasaad na matugunan ang sumusunod na ispesipikong layunin:

1. Alamin kung ano ang mga salita sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon ang

makasingkahulugan ngunit iba ang baybay at bigkas.

2. Alamin kung ano ang mga salitang may pagkakaiba at pagkakatulad sa Bisaya-Rogongon, at

Bol-anon.

3. Alamin kung ano ang mga salitang may paghahambing ng ponema sa wikang Bisaya-

Rogongon, at wikang Bol-anon.

3|Page
1.2 TEORETIKAL NA BALANGKAS

Sang-ayon kay Sapir (1961:31), ang wika ay tanging tao lamang ang nakagagawa at sa

paraang hindi katutubo o likas sa tao’y naipahahayag ang kanyang isip, damdamin at mga

ninanais sa pamamagitan ng mga sadyang isinagawang simbolo. Sinasabing ang mga tao’y

nabubuhay sa mga simbolo na kinikontrol naman nila. Ang kakayahan ng tao kontrolin ang mga

simbolong ito’y nagpapatangi sa kanya sa iba pang nilikha. Ito rin ang ikinaiba ng tao sa hayop.

Ang bawat tao ay may Wikang kinagisnan na naaayun naman ito kung saan siya unang

namulat. Sa bawat lipunan ay may isang partikular na Wikang ginagamit at sa bawat wika ay

may pagkakaiba at pagkakatulad. Nakabatay ang pag-aaral na ito sa Sosyolinggwistikong teorya

na ang wika ay isang panlipunang phenomenon, na ang wika ay panlipuna at speech (lengue) ay

pang indibidwal (constatino, 2002: 10). Nagiging makabuluhan ang anumang pahayag, aksiyon,

salita ng isang indibidwal kung ito’y nakakonsteksto sa loob ng panlipunan at itinatalastas sa

ibang indibidwal o grupo. Dahil naman dito, nakakabuo ng iba’t-ibang konteksto ang paggamit

ng wika ng dahil sa iba’t iba ring mga tao na may iba’t iba ring gawain, papel, interes, saloobin,

pananaw ang kasangkot sa proseso ng komunikasyon. Dito rin papasok ang katangian ng wika na

pagiging heterogenous o may iba’t-ibang anyo, malinggwistiko, maokupasyunal, ma-sosyal man

ang mga anyong ito.

Ginagamit ang teoryang ito dahil sa pag-aaral ay may malaking kaugnayan sa

impormasyon o obserbasyon ng mga respondente hinggil sa kanyang pananaw tungkol sa

komparatibong pag-aaral sa wikang Tagalog, Bisaya-Rogongon, at Bol-anon. Naaayon ito sa

kanilang pagrinig o naransan nilang magsalita sa mga wikang ito.

4|Page
1.3 KONSEPTUAL NA BALANGKAS

Sa bahagi ng mga mananaliksik ang komparatibong pag-aaral sa mga wika ay bunsod na

makikita ang pagkakaiba at pagkakatulad nito sa baybay at bigkas ng kasingkahulgang salita.

Para sa mga mag-aaral malaking tulong na rin ito sa kanila o dagdag kaalaman sa kanilang pag-

aaral. Ang mga elementong pangwika o agham ng wika ay tinatawag ng Linggwistika.

Tinatawag namang dalubwika ang taong nag-aaral ng wika, sapagkat nag-aangkin siya ng mga

di-karaniwang kaalaman at kakayahan hindi sa pagsasalita kundi sa pagsusuri ng wika. Pinag-

aaralan nito ang palatunugan ng isang wika, bukod sa sistema ng pagsusuri o pagkuha ng mga

salita at balangkas ng mga pangungusap nito.

Mula sa isinagawang konseptuwal na balangkas, sinuri ng mananaliksik sa pag-aaral na

ito ang dalawang wika ay isang paraang makatutlong sa pagpapagaan sa pag-aaral ng wika. Ito’y

higit na makatutulong sa mga pag-aaral na di tagalog. Kaya’t upang matiyak at maihanap ng

lunas kung magkaiba at magkatulad ba ang wikaing Bisaya-Rogongon sa wikang Bol-anon,

kailangan ang isang pag-aaral at pagsusuri ng dalawang wikang ito: ang wikaing Bisaya-

Rogongon at wikaing Bol-anon.

5|Page
[DAYAGRAM]

BARANGAY ROGONGON

WIKANG-BISAYA
ROGONGON

WIKANG BOL-ANON

PAGHAHAMBING
PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
NG PONEMA

 KAGAMITAN
 KULAY
 PAGKAIN
 PANGKALIKASAN
 PAMILANG

Figyur 1. Iskima ng Paradaym ng Pananaliksik

6|Page
 Makikita sa figyur 1, ang iskima ng paradaym ng pananaliksik kung saan ang unang

dayagram ang hugis parihaba ay ang lugar ng barangay Rogongon na kung saan dito kinuha ang

mga respondente na marunong magsalita ng Bol-anon o may alam sa wikang Bol-anon at dito rin

kukunin ang mga evalweytor sa mga nakalap na mga salita sa Bol-anon at isasalin sa Bisaya. At

may isang hugis bilog kung saan ang bahaging ito ay naglalaman ng dalawang wika. Ang wikang

ito ay ang wikang Bisaya-Rogongon na nakasulat sa hugis bilog na nasa gitna, ito ang wika na

kung saan sinuri ang mga salita sa bayan ng Rogongon. Ang pangatlo naman ay ang wikang

Bol-anon na kung saan ito ang pinagtuonan ng pansin ng mananaliksik dahil mahalaga ito na

mabigyan ng pag-aaral para malalaman kung ano ang kanilang mga salita at kung may

pagkakaiba at pagkakatulad ba sa dalawang wika. Ang sunod na mga hugis na may arrow na

nakatutok sa dulo kung saan dito inalam ang mga salitang may pagkakaiba sa tatlong wika. Ang

nasa gitna naman ay ang paghahambing ng ponema sa mga nakalap na mga salita sa dalawang

wika. Ang nasa kabilang hugis na arrow naman ay ang pagkakatulad na kung saan inaalam ng

mananaliksik ang mga salita sa dalawang wika ay ang Wikang Bisaya-Rogongon, at Wikang

Bol-anon. At sa huling hugis na nasa dayagram na kung saan ang mga kagamitan, kulay,

pagkain, pangkalikasan, at pamilang na kung saan ang mga salitang ito ay titiyakin kung ano ang

paghahambing ng ponemang may pagkakaiba at pagkakatulad.

1.4 KAHALAGAHAN NG PAG-AARAL

Ang wika ay mahalaga at kinakailangan ng isang bansa maging sa tao sapagkat ito ang

ginagamit sa pakikipagkomunikasyon, pakikipag-ugnayan at pakikipag-talastasan ng

mamamayan. Ito ay talang napakahalaga dahil kung wala ito ang ekonomiya ang ay hindi lalago

7|Page
o uunlad kung ang mga tao ay hindi nagkakaisa o nagkakaintindihan lalong-lalo na sa kung ano

ang . Kaya ang pag-aaral na ito ay magiging kapaki-pakinabangan sa sumusunod:

1.Sa mga mag-aaral. Ang pag-aaral na ito ay makakatulong upang mas magkaroon ng

karagdagan ideya ang mga mag-aaral kung paano pa pauunlarin ang paraan nila sa pagbabay at

pagbibigkas ng mga salita. Makatutulong din itong mapaunlad ang kanilang pakikipagtalastasan

na naaayon sa angkop na paggamit ng bawat salita na gagamitin nila sa pangungusap.

Makatutulong din ito upang maging maingat at alerto na sila sa mga salitang kanilang gagamitin

na angkop sa sitwasyon at panahon.

2.Sa mga mamamayan. Malaki ang naidulot nito sa mga guro lalo na sa mga nagtuturo ng

Filipino. Mas mapapadali na ang kanilang pagbabahagi ng kahit na anong ideya na walang mga

sagabal sa pagkakaintindi ng mga mag-aaral. Sa pamamagitan din nito ay mas lalo pang

matutugunan at mapagtutuunan ng pansin ng guro ang kahinaan at pangangailangan ng kanyang

mag-aaral sa pagbay at pagbibikas. At dahil din dito ay mas lalo pa nilang turuan nang tama at

mabigyan ng sapat na patnubay ang bawat mag-aaral kung ano ang tama o angkop na

pagbibigkas nito.

3. Sa mga sumusunod na henerasyon. Ang pag-aaral na ito ay maaari nilang balikan at ito ay

magbibigay sa kanila ng ideya tungkol sa komparatibong pag-aaral sa mga wikang Tagalog,

wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon sa sinaunang panahon at kung paano ito nagbago

at umunlad.

8|Page
1.5 SAKLAW AT LIMITASYON NG PAG-AARAL

Ang pananaliksik na ito ay sumasaklaw lamang sa paghahambing ng mga salita sa

dayalektong Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon. Bagamat ito’y isang pag-aaral na pangwika,

hindi ito ginamitan ng lalo pang malalim na mga salitang panglinggwistika. Isinaalang-alang

lamang dito ay ang pagkakatulad at pagkakaiba ng baybay, bigkas, at kahulugan sa wikang

Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon. Upang lubos na mauunawaan ng mga mababasa ang mga

salitang magkatulad ang baybay, bigkas, at kahulugan sa dalawang wikang Bisaya-Rogongon at

Wikang Bol-anon, pinapangkat-pangkat ang mga salita ayon sa mga kategorya

1.6 DEFINISYON NG TERMINO

Upang mas mapaigi pa ang kaalaman sa pag-aaral na ito, ang mga sumusunod na salita ay

binigyan kahulugan:

 Bisaya. Ang wikang sinasalita ng mga naninirahan sa Rogongon lalo na sa lalawigan

ng Iligan City, at iba pang karatig na lugar sa Mindanao.

 Bohol. Ito ang lugar ng pag-aaral ng mananaliksik.

 Bol-anon. Ito ang kadalasan sinasalita ng mga taga Bohol.

 Dayalekto o wikain. wikaing sinasalita sa isang rehiyon. Ang iba’t ibang pangkat ng

mga tao ay nagkakaunawaan dahil sa wikang pambansa ngunit ang bawat malilit na

pangkat ay may kanya-kanyang wikain o dayalekto.

 Filipino. Ay ang pambansang wika at isa sa mga opisyal na wika ng Pilipinas ang Ingles

ang isa pa ayon sa Saligang Batas ng 1987.

 Kahulugan. Kung ano ang ibig sabihin o ipahiwatig ng isang salita.

9|Page
 Lingguwistika o linguistic. Ay ang makaagham na pag-aaral ng wika, kahulugan ng

wika at wika bilang konteksto.

 Pagkakaiba. Pagkakakaiba ng mga salitang ginamit sa pag-aaral sa Wikang Tagalog,

Wikang Bisaya-Rogongon at Wikang Bol-anon at hindi sila pareho o magkaiba sila.

 Pagkakatulad. Pagkakatulad ng mga salita sa Wikang Tagalog, Wikang Bisaya-

Rogongon at Wikang Bol-anon ay ang pagka pareho ng mga salita o termino sa pag-

aaral.

 Pagkatuto. Ay ang paglinang at pagpapalakas ng kasalukuyang kaalaman, gawi,

kakayahan, kaugalian, o kagustuhan.

 Pananaliksik. Ay ang proseso ng pangangalap ng mga totoong impormasyon na

humahantong sa kaalaman.

 Pangungusap. Ang pangungusap ay salita o lipon ng mga salitang nagpapahayag ng

buong diwa o kaisipan.

 Rogongon. Ito ang lugar na kung saan kinukuha ang mga respondente sa pag-aaral na ito.

 Wika. Isang paraan ng pagpapahayag ng damdamin at kaisipan ngtao upang

magkaunawaan at magkapalitan ng kurukuro o opinyon angbawat isa.

10 | P a g e
 TSAPTER 2

2.0 METODOLOHIYA

Ang pag-aaral na ito ay isang deskriptibong pag – aanalisa ng mga kagamitan, kulay,

pagkain, paglalarawan, pangkalikasan, panahon, at pamilang. Sa mga wikang Bisaya-

Rogongon, Bol-anon, Tagalog ang ginamit sa pangongolekta ng mga datos mula sa mga

impormante na mga katutubong tagapagsalita ng mga wikang Bol-anon at Bisaya-Rogongon.

Ang pag-aaral na ito ay naglalahad ng mga pamamaraang ginamit ng mga mananaliksik. Kasama

din dito ang paraan ng paglikom ng mga datos at pagsusuri nito. Gumamit din ang mga

mananaliksik ng internet at diksyunaryo upang malaman ang tiyak na kahulugan ng mga salita.

Disenyong kwalitatibo sa pagsusuri ng mga datos. Sinunod ang metodong indehinus na

pamamaraan sa paglilikom at pag-analisa ng mga impormasyong nakalap. Ang mananaliksik ay

gumawa ng listahan ng mga salita ng mga posibling salitang ginagamit sa pang-araw-araw o mga

mga bagay na nakikita natin sa paligid, gamit ang wikang Filipino at Bisaya na magsisilbing

basehan ng ginawang hambingan ng mga salita sa mga wikain. Filipino ang ginamit sa

pangongolekta ng mga datos mula sa mga impormante na mga katutubong tagapagsalita ng mga

wikang Bol-anon at Bisaya-Rongongon.

2.1 LUGAR NG PAG-AARAL

11 | P a g e
 Figyur 2. Mapa ng Bohol

Ang lalawigan ng Bohol ay matatagpuan sa rehiyon 7 or gitnang Bisaya (Central Visayas

Region) sa bansang Pilipinas. Ito ay malawak na 4,820.95 kilometrong parisukat at may

1,313,560 katao ang naninirahan doon ayon sa census noong 2015. Ang kabisera nito ay ang

lungsod ng Tagbilaran at nasa kanluran nito ang pulo ng Cebu, nasa timog, sa ibayo ng Dagat

Bohol, ang Mindanao at si Arthur Yap ang kasalukuyang gobernador. Nahahati ang lalawigan sa

isang lungsod at apatnaput-pitong (47) bayan. Tanyag ang lalawigan bilang destinasyong

panturismo dahil sa mga magaagandang dalampasigan at resorts. Ang Chocolate Hills, ay ang

pinakanarayong tanawin sa lalawigan. Ang Pulo ng Panglao, na matatagpuan sa timog kanluran

ng Lungsod ng Tagbilaran, ay tanyang na lugar pansisid at palaging nakatala bilang isa sa

sampung pinakamagandang sisiran ‘’diving location’’ sa buong daigdig. Ang tarsier, ang

sinasabing pinakamaliit na unggoy sa buong daigdig, ay matatagpuan sa pulo. Ito ang lalawigan

ng ika-8 pangulo ng Pilipinas, si Carlos P. Garcia, na naging pangulo ng Pilipinas noong (1957-

1961), ay isinilang sa Talibon, Bohol.

Ang wikang Bol-anon ay isang wika sa Bohol na mayroong 80% na tagapagsalita nito.

Ang wikang Bol-anon ay isang wikang Bisaya, ito ay inipluwensya sa Sebuwano. Mula sa

pagsusuri, nagkakaroon ng varyasyong leksikal sa mga wikang nabanggit batay sa mga salitang

magkaiba ang anyo ngunit pareho ang kahulugang taglay ng mga ito. May magkatulad rin ang

anyo at parehong kahulugan sa tatlong wikain at ang varyasyong may pareho sa dalawang wikain

ngunit naiiba sa isa. Sa mga varyasyong umusbong, kapansin-pansin ang pagkakaroon ng kani-

kanilang paraan ng paggamit ng wika ayon na rin sa topograpiyang kanilang kinabibilangan.

12 | P a g e
Dito nakakabuo ng katangian ng kanilang wika at nagbubunsod ng pagbabagong sosyolohikal na

nagaganap sa wikaing kanilang ginagamit. (Baterina, 2017)

13 | P a g e
 Figyur 3. Mapa ng Rogongon

Ang pag-aaral na ito ang sarbey ay ginawa sa Rogongon, Iligan City. Isinagawa ang pag-

aaral na ito upang alalamin nila kung ano ang mga salita sa wikang Bol-anon at alamin kung ano

ang mga salitang may paghahambing ng ponema. Sa pamamagitan ng pag-aaral na ito mas

malilinawan pa tayo kung ano pagkakaiba at pagkakatulad ng salita sa dalawang wika. Ang

lugar na ito ay isang lungsod na matatagpuan sa sulok ng hilagang-kanlurang hanggang sa hilaga

ng bahagi ng lalawigang Misamis Oriental at Cagayan de Oro City, sa silangan ng Bukidnon, sa

timog barangay Kalilangan, Panoroganan at Dulag, sa kanluran ng barangay Digkilaan at sa

hilagang kanluran ng Mainit. At ang lugar na ito ay may magagandang lalawigan at ito ay

tinatawag nilang Sikyop na matatagpuan sa Lawlawon Rogongon Iligan City at ang Limunsudan

Falls matatagpuan sa Limunsudan at ang panghuli ay ang Anas Falls na matatagpuan sa

Panoroganan, Rogongon Iligan City. At ang lugar rin na ito ay mayayaman sa mga prutas, gulay

at iba pang mga halaman. Napili ang lugar na ito dahil maraming mga mag-aaral na nakatira rito

mula Elementarya, haiskul at senior haiskul at sila ay makatutulong sa paggawa ng pananaliksik

na ito.

2.2 PANGANGALAP NG DATOS

Na handa na ang talatanungan nagsagawa na ang mananaliksik ng sarbey. Naghanda ng

liham para na humihingi ng pahintulot na makapangalap ng mga impormasyong kinakailangan

mula sa mga respondent. Pagkatapos mabigyan ngpahintulot ng guro, humingi ng kompletong

listahan ng mga pangalan ng mga ginamit na respondente. Nagpapaliwanag sa mga respondente

ng layunin ng pag-aaral. Sa pangangalap ng mga datos, ginamit ang listahan hinango mula sa

14 | P a g e
mga ibinigay na mga kategorya. Binigyan ng mga kopya ang mga respondent upang matumbasan

ang mga termino sa pamamagitan ng pagpapadala sa messenger. Hinintay na makatapos ang

pagsagot upang makolekta agad at pagkatapos pinasalamatan sila sa kanilang pagpapaunlak.

2.3 IMPORMANTE

Ang respondente ng pag-aaral na ito ay ang mga nagsasalita o ng may alam sa wikang

Bol-anon o marunong magsalita ng Bol-ano sa Rogongon, Iligan City naninirahan o nagtrabaho.

Ang mga respondent ay pinili na aayon sa mga age braket at may alam sa wikang Bol-anon.

May sampung impormante na may gulang na 30-40, 50-70

2.4 PAGSASAAYOS NG DATOS

Ang mga datos na nakalap ay inaayos ito ng paalpabeto ang mga salita at ang mga itinala

ang mga salita ay inayos ayon sa nakalista ng mananaliksik. At tinala ang mga salitang may

pagkakaiba at pagkakatulad na inihanay ito sa mga talahanayan na ipresena sa mga susunod na

tsapter.

2.5 PAG-AANALISA NG DATOS

15 | P a g e
 Mula sa nakalap na datos, inuri ang mga salita ayon sa kategorya at binigyan ng angkop

na katumbas sa wikang Bisaya, at wikang Bol-anon upang malaman ang pagkakatulad at

pagkakaiba ng mga salita sa dalawang wika. Matapos ang masusing pag-aanalisa sa mga datos.

Pinatasa o pina-evalweyt din ang mga leksikon o bokabularyo sa termino sa tatlong Wikang

Tagalog, Bisaya-Rogongon, at Bol-anon.

Ang evalweytor ay sina Juanita Francis, nakatira sa Purok, Lawlawon Rogongon, Iligan

City, at nasa edad 63 o animpu’t tatlo, Elizer Pagarat 66 taong gulang. Lovely Tipalan, 31 taong

gulang, Elenita Francis 44 taong gulang nakatira sa Purok. Hanginan Rogongon Iligan City, at

Irene Guinan, 33 taong gulang nakatira sa Purok, Bayanihan. Rogongon lligan City.

TSAPTER 3

KAUGNAY NA PAG-AARAL AT LITERATURA

Sa kabanatang ito ay makikita ang mga kaugnay na pag-aaral at kaugnay na literature.

May mga aklat, di-nalathalang tesis, at pahina sa internet ang binasa ng mananaliksik na

nakatutulong para sa mga kakailanganing impormasyon sa pag-aaral.

3.1 Kaugnay na Pag-aaral

16 | P a g e
 Isa sa mga pag-aaral na may kaugnayan sa kasalukukayang pag-aaral ay ang pamanahong

papel ni Kathryn Micu (2015) na pinamagatang Paghahambing pag-aaral sa wikang Tagalog,

Sebwano, at Sebwano-Cagayanon. Ang layunin kanyang pag-aaral ay; (1) Alamin kung ano-

anong salita sa wikang Sebwano at Sebwano-Cagayanon ang magkasingkahulugan ngunit iba

ang baybay at bigkas. (2) Alamin kung ano-anong salita sa wikang Sebwano at Sebwano-

Cagayan ang magkasimbahay, magkasimbigkis at magkasingkahulugan. (3) Alamin kung ano

ang dahilan kung bakit may baryasyon sa diyalektong Sebwaano sa Sebwano-Cagayan. Sapag-

aaral na ito ang mananaliksik ay gumamit ng pamamaraang palarawan o ‘’descriptive research’’

at ang instrumentong ginamit ay mga material katulad ng Loptap at Internet Connection para sa

pakikipanayam sa respondente na nakatira sa Cebu at Cellphone para e kontak ang mga

respondent sa bakante nilang oras. Ang mananaliksik ay humantong sa kongklusyon na mas

marami ang mga salita na magkapareho ang baybay, bigkas at kahulugan ng wikaing Sebwano-

Cagayanon at wikang Sebwano kaysa sa mga salitang iba ang baybay at bigkas ngunit

magkasingkahulugan. May mga May mga salita naman sa wikaing Sebwano-Cagayanon na

napapalitan ang mga letrang T at "f pagdating sa wikang Sebwano gaya ng salitang "sulat' na

nagiging "suwat at sa ang salitang "anhi" ay nagiging "ari, ngunit magkapareho lang ang

kahulugan ng dalawang salita.

May mga salita din sa wikaing Sebwano-Cagayanan na sa wikang Sebwano ay nakakaltas

ang isang pantig. Halimbawa nito ay ang salitang wala" ay nagiging ‘’wa" nalang sa wikang

Sebwano ngunit magkasingkahulugan pa rin ang dalawang salita. May mga salita naman sa

wikain Sebwano-Cagayanon at wikang Sebwano magkaiba ang baybay at bigkas ngunit

magkasingkahuugan gaya ng salitang Tindog ay barog sa wikang Sebwano na ang ibig sabihin

ng dalawang salita ay tayo. Sa pagbabaybay ng mga salita parehas lang ang wikaing Sebwano-

17 | P a g e
Cagayaon at wkang Sebwano na gumagamk lamang ng tatlong patinig na ''a'' ""i'' at "u" kung

kaya halos ang diin ng mga salita ay maragsa.

Ang pokus ng kanyang pag-aaral ay sumaklaw lamang sa paghahambing ng mga salita sa

diyalektong Sebwano-Cagayanon sa wiknag Sebwano. Samantala ang pananaliksik ko ay naka

pokus rin sa paghahambing ng mga salita sa dayalektong Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon.

Ang mga natuklasang pag-aaral hinggil sa wika na nagsilbing inspirasyon at nakunan ng

ideya tungkol sa pinag-aralan ang estruktura ng wika ang pag-aaral ni Kathryn Micu ay may

kaugnayan sa pananaliksik na ito, parehong inaalam kung ano-anong salita sa mga wika ang

magkasingkahulugan ngunit iba ang baybay at bigkas sa kaniyang pag-aaral. At pareho ring

inaalam ang kung ano ang mga salitang may pagkakaiba at pagkakatulad sa dalawang wika.

3.2 Kaugnay na Literatura

Ayon kay Edward Sapir, ang wika ay isang likas na at makataon pamamaraan ng

paghahatid ng mga kaisipan damdamin at mithiin. Si Carrol (1964:129) ay nagpapahayag na ang

wika ay isang sistema ng magsagisag na binubuo at tinatanggap ng lipunan. Ito ay resulta ng

unti-unting paglilinang sa kasaysayan ito ay tinutukoy na isang set ng hulwaran ng gawi na

pinag-aralan o natutuhan at ginagamit sa iba’t ibang antas ng bawat kasapi ng pangkat o

komunidad.

18 | P a g e
 Ayon kay Sauco (1998) na ang wika ay larawan ng lipunan. Pinatutuhanan ito sa

pagsasalita, lalo na sa palasak at pang-araw-araw na pagsasalita ng tao. Ang pagpapahayag ng

ating kaisipan ay batay sa saklaw ng ating kaalaman sa lenggwahe. Unti-unting nililikha ng tao

ang wika upang maipahayag at maipaunawa ang kahulugan ng mga bagay-bagay sa kanyang

sarili at sa kapwa. Pinauunlad ng tao ang wika at ang wika ang nagpapaunlad ng tao. Bawat

bansa sa lahat ng bahagi ng mundo ay may kanya-kanyang ginagamit para sa kanilang

pakikipagtalastasan. Ang bansang malaya ay may wikang maunlad at malaganap.

Dagdag pa ni Ogden (2009:5), ang linggwistika ay pormal na pag-aaral sa wika. Ito ay

binubuo ng sintaks, ang pag-aaral sa istruktura ng pangungusap, semantika, ang pag-aaral ng mg

kahulugan, prgmatiks, ang pag-aaral sa kahulugan ayon sa konteksto, morpolohiya, ang pag-

aaral sa intrutuka ng isang salita, at ponolohiya ang pag-aaral ng mga makabuluhang tunog.

Dagdag pa niya, kapag ang isang tao ay may angking kakayahan sa mga nabanggit, ikaw ay

masasabing may kakayahang linggwistika.

TSAPTER 4

4.0 INTERPRETASYON NG DATOS

Ang kabanatang ito ay naglalahad ng mga salitang-ugat sa wikaing Bisaya-Rogongon at

sa wikang Bol-anon na nasuri at nabigyang kahulugan. Ang pag-aaral na ito ay gumamit ng mga

talahanayan sa paglalahad ng mga datos upang ang mga ito’y lalong madaling mauunawaan at

mabigyang kahulugan. Ang mga sumusunod ay ang suliraning inihanap ng lunas ng mga

mananaliksik:

19 | P a g e
SULIRANING BILANG 1. ANO-ANO ANG MGA SALITA SA WIKANG BISAYA-

ROGONGON AT WIKANG BOL-ANON ANG MAKASINGKAHULUGAN NGUNIT

IBA ANG BAYBAY AT BIGKAS?

Minamabuti ng mananaliksik na paghiwalayin ang mga salitang-ugat ayon sa iba’t ibang

kategorya upang sa gayon ay lalong malinawan ang pagkaunawa ng mga kinauukulan sa

patunghay sa pananaliksik na ito. Ang uri ng pananalita, babay, at kulugan ng mga salitang-ugat

ay siyang ginagamit na basihan ng mga mananaliksik sa paggawa ng talahanayan.

Makikita sa unang talahanayan. Ang mga salitang-ugat sa Bisaya-Rogongon at Bol-anon

ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba at pagkakatulad.

Talahanayan 1. Mga katawagan sa mga Kagamitan na nakalap sa Wikang Bol-anon

Rogongon, Iligan City

FILIPINO BISAYA- BOL-ANON PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD

ROGONGON
1. bahay balay bay h, l a, y

2. araro daro dawo w,r a

3. palayok kulon kuwon

l,w o
4. unan unlan unwan
l,w a,n

5. payong payong pajong y,j a,g

6. kawali kalaha kawa l,i,h,w a

7. kahon kahon kawon k,w a,o

8. relo relo rewo l,w r,o

9. kalayo kayo kajo l,j a,o

10. uling uling uwing l,w i

20 | P a g e
 11. kumot habol habow l,w,t o

12. tabo kabo kabow w,t a,o

13. galon galon gawon l,w a,o

14. baunan balunan bawonan l,w a

15. sumbrer kalo kawo b,l,w o

Mapapansin natin mula sa talahanayan ang mga Katawagan sa bahagi ng kagamitan ay

may mga terminong may pagkakaiba at pagkakatulad. Sa bilang 1, ang bahay sa wikang Tagalog

at balayl naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay bay.

Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay

ponemang /l,/ at /h/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/

at /y/. Sa bilang 2, ang araro sa wikang Tagalog ay daro naman sa wikang Bisaya-Rogongon at

sa Bol-anon naman ay dawo. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay

ponemang /r/ at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad naman ay ponemang

/a/ at /o/. Sa bilang 3, ang palayok sa wikang Tagalog ay kulon naman sa wikang Bisaya-

Rogongon at kuwon naman sa wikang Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang

may pagkakaiba ang ponemang may pagkakaiba ay /l/, /w/, /m/, at /n/. At ang paghahambing ng

ponemang may pagkakatulad ay ponemang /k/. Sa bilang 4, ang unan sa wikang Tagalog ay

unlan naman sa wikang Bisaya-Rogongon at sa wikang Bol-anon naman ay unwan. Mapapansin

ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ang ponemang /l/ at /w/. At ang

paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 5, ang payong sa

wikang Tagalog ay payong naman sa wikang Bisaya-Rogongon at pajong naman sa wikang Bol-

21 | P a g e
anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang /y/ at /j/. At

ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /o/. Sa bilang 6, ang kawali sa

wikang Tagalog ay kalaha naman sa wikang Bisaya-Rogongon at kawa naman sa wikang Bol-

anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang /l/, /h/ at /w/.

At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 7, ang kahon

sa wikang Tagalog ay kahon rin naman sa wikang Bisaya-Rogongon at kawon naman sa wikang

Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang /h/ at

/w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /o/. Sa bilang 8, ang

relo sa wikang Tagalog ay relo rin naman sa wikang Bisaya-Rogongon at rewo naman sa wikang

Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang /l/ at /w/.

At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /o/. Sa bilang 9, ang kalayo

sa wikang Tagalog ay kalayo rin naman sa wikang Bisaya-Rogongon at kajo naman sa wikang

Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang /y/, /j/

at /l/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /o/. Sa bilang 10, ang

uling sa wikang Tagalog ay uling rin naman sa wikang Bisaya-Rogongon at uwing naman sa

wikang Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang

/l/ at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /i/.

Sa bilang 11, ang kumot sa wikang Tagalog ay habol naman sa wikang Bisaya-Rogongon

at habow naman sa wikang Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may

pagkakaiba ay ponemang /t/, /l/ at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay

ponemang /o/. Sa bilang 12, ang tabo sa wikang Tagalog ay kabo naman sa wikang Bisaya-

Rogongon at kabow naman sa wikang Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang

may pagkakaiba ay ponemang /t/, at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad

22 | P a g e
ay ponemang /o/. Sa bilang 13, ang galon sa wikang Tagalog ay gallon rin naman sa wikang

Bisaya-Rogongon at gawon naman sa wikang Bol-anon. Mapapansin ang paghahambing ng

ponemang may pagkakaiba ay ponemang /l/, at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may

pagkakatulad ay ponemang /a/ at /o/. Sa bilang 14, ang baunan sa wikang Tagalog ay balunan

naman sa wikang Bisaya-Rogongon at bawonan naman sa wikang Bol-anon. Mapapansin ang

paghahambing ng ponemang may pagkakaiba ay ponemang /l/, at /w/. At ang paghahambing ng

ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 15, ang sombrero sa wikang Tagalog at

kalo naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay kawo.

Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng dalawang wika ay

ponemang /l,/ at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/

at /o/.

Talahanayan 2. Mga katawagan sa mga Kulay na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa Rogongon,

Iligan Ciy
FILIPINO BISAYA- BOL-ANON PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD
ROGONGON
abuhin abuhon abohon i,u a,n

kayumangg tabunon tabonon y,t,b,i a

pula pula puwa l,w a,u

dilaw dalag dag i,l,w,g a

lila tapol tapow i,t,l,w a

23 | P a g e
puti puti puti u,t,i,p

itim itom itom o i,t,m

asul bughaw bughaw s,l,w,b u

berde lunhaw lunhaw r,d,l,w

kahel kahil kahil e,i a

Mapapansin natin mula sa talahanayan ang mga Katawagan sa mga Kulay ay may mga

terminong may pagkakaiba at pagkakatulad. Sa bilang 1, ang abuhin sa wikang Tagalog at

abuhon naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay

abohon. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika

ay ponemang /i,/ at /u/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/

at /h/. Sa bilang 2, ang kayumanggi sa wikang Tagalog at tabunon naman sa wikang Bisaya-

Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay tabonon. Mapapansin ang

paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /y,/ /o/, /g/ at

/i/ At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 3, ang pula

sa wikang Tagalog at pula rin naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman

ang tawag dito ay puwa. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob

ng tatlong wika ay ponemang /l/ at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad

ay ponemang /a/ at /u/. Sa bilang 4, ang dilaw sa wikang Tagalog at dalag naman sa wikang

Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay dag. Mapapansin ang

paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/, /w/ /g/

at /i/.. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 5, ang

24 | P a g e
lila sa wikang Tagalog at tapol naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman

ang tawag dito ay tapow. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob

ng tatlong wika ay ponemang /l/, /w/ /p/ at /i/. At ang paghahambing ng ponemang may

pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 6, ang puti sa wikang Tagalog at puti rin naman sa

wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay puti rin. Mapapansin

walang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang. Ang

mayroon ay ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ponemang /i/ at /u/. Sa bilang 7,

ang itim sa wikang Tagalog at itom naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon

naman ang tawag dito ay itom. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa

loob ng tatlong wika ay ponemang /o/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay

ponemang /i/, at /m/. Sa bilang 8, ang asul sa wikang Tagalog at bughaw naman sa wikang

Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay bughaw rin. Mapapansin ang

paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /s/, /l/, /w/,

at /h/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/.

Talahanayan 3. Mga katawagan sa Pagkain na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa Rogongon

Iligan City

FILIPINO BISAYA- BOL-ANON PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD

ROGONGON
1. mapait pait paita m a,i

2. ginataan gitunuan gitun-an i,u,a,g

3. maasim aslom aswom i,l,w a

4. maalat parat pawat l,r,w a

25 | P a g e
 5. matamis tam-is tam-isa a,m,i,t

6. ihawan sugbaanan sugbahan i,b,w,h, a

7. sobrang subraan pagluto arang luto-a b,l,g,s a

luto
8. tuyo bulad buwad t,l,w,d u

9. malamig bugnaw bugnawa l,g,b,w a

10. matabang tab-ang tab-anga m a,b

11. masarap lami lami-a m,l,p a

12. marang madang marang r,d a

13. sahug sagol sagow h,l,w a

14. sibuyas panakot lamas i,b,l,y a

15. maanghang halang hanga m,h,l a

Mapapansin sa talahanayan 3 ang mga Katawagan sa bahagi ng pagkain ay may mga

terminong may pagkakatulad at pagkakaiba nito. Sa bilang 1, ang mapait sa wikang Tagalog at

pait naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay paita.

Mapapansin sa mga salitang ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad sa loob ng

tatlong wika ay ponemang /p/, /i,/ at /t/. Sa bilang 2, ang ginatan sa wikang Tagalog ay gitunuan

naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay gitun-an.

Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay

ponemang /i,/ at /u/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/ at

/t/. Sa bilang 3, ang maasim sa wikang Tagalog ay aslom naman sa wikang Bisaya-Rogongon

habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay aswom. Mapapansin ang paghahambing ng

26 | P a g e
ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/, /i/,at /w/. At ang

paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/ at /m/. Sa bilang 4, ang maalat

sa wikang Tagalog ay parat naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang

tawag dito ay pawat. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng

tatlong wika ay ponemang /l/, /p/,at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad

ay ponemang /a/ at /t/. Sa bilang 5, ang matamis sa wikang Tagalog at tam-is naman sa wikang

Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay tam-sa. Mapapansin sa mga

salitang ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad sa loob ng tatlong wika ay

ponemang /m/, /i,/, /s/ at /t/. Sa bilang 8, ang tuyo sa wikang Tagalog ay bulad sa wikang

Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag buwad ay aswom. Mapapansin ang

paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/, /w/, /t/

at /y/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /u/. /. Sa bilang 13,

ang sahug sa wikang Tagalog ay sagol sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman

ang tawag buwad ay sagow. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa

loob ng tatlong wika ay ponemang /l/, /w/, at /h/ At ang paghahambing ng ponemang may

pagkakatulad ay ponemang /a/ at /s/.

Talahanayan 4. Mga katawagan sa Pangkalikasan na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa

Rogongon, Iligan City

FILIPINO BISAYA- BOL-ANON PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD

ROGONGON
1. alon balod bawod l,w,d a,o

2. buwan bulan buwan l,w u,a

3. lawa sapa danaw l,s,p,w a

27 | P a g e
 4. hamog danlog danwog l,h,w a

5. kanal kanal kanaw l,w a

6. bukid buntod bukid t,o u

7. madaling- kadlawon kadjawon m,l,w a

araw
8. gubat lasang kalasangan b,l,t,n a

9. ulan ulan uwan l,w a

10. usok asu asuha k,h u

11. lupa yuta bunbun l,y,t,b u

12. putik lapok yapok t,l,i,u k

13. kidlat kilat ngilat d,n,k i,a

14. bukal tubod bukal t,o,l,k u

15. sapa suba sapa u,b,p a

Mapapansin sa talahanayan 4 ang mga Katawagan sa Pangkalikasan ay may mga

terminong may pagkakatulad at pagkakaiba nito. Sa bilang 1, ang alon sa wikang Tagalog at

balod naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay bawod.

Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay

ponemang /l/ at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/

at /o/. Sa bilang 2, ang buwan sa wikang Tagalog at bulan naman sa wikang Bisaya-Rogongon

habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay bawun. Mapapansin ang paghahambing ng

ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/ at /w/. At ang

paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/ at /u/. Sa bilang 3, ang lawa sa

28 | P a g e
wikang Tagalog at sapa naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang

tawag dito ay danaw. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng

tatlong wika ay ponemang /l/, /p/, /d/,at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may

pagkakatulad ay ponemang /a/. Sa bilang 4, ang hamog sa wikang Tagalog at danlog naman sa

wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay danwog. Mapapansin

ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/,

/h/, /d/,at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/ at /g/. Sa

bilang 5, ang kanal sa wikang Tagalog at kanal rin naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang

sa Bol-anon naman ang tawag dito ay kanaw. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may

pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/, at /w/. At ang paghahambing ng ponemang

may pagkakatulad ay ponemang /a/ at /l/. Sa bilang 9, ang ulan sa wikang Tagalog at ulan rin

naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay uwan.

Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay

ponemang /l/, at /w/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/

at /u/. Sa bilang 15, ang sapa sa wikang Tagalog at suba naman sa wikang Bisaya-Rogongon

habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay sapa. Mapapansin ang paghahambing ng

ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /u/, at /b/. At ang

paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/ at /s/

Talahanayan 5. Mga katawagan sa Pamilang na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa

Rogongon, Iligan City

FILIPINO BISAYA- BOL-ANON PAGKAKAIBA PAGKAKATULAD

ROONGON
Isa Isa Usa i,u a

29 | P a g e
 Dalawa Duha Duwa l,w a

Tatlo Tulo Tuwo l,w o

apat upat upat u a

lima lima lima l,i,m,a

Anim Unom Unom a,i,o n,m

Pito Syete Siti p,y,s t

Walo Walo Wawo l,w a,o

Siyam Siyam Sijam y,j i,a

Sampu Napulo Napuwo s,l,w a

Labingisa Onsi Onsi l,b,g,o i

labingdalawa Dosi Dosi l,b,w,o i

labingtatlo trisi trisi l,r,b i

labingapat Katorsi Catorsi k,p,r,g a

Labinglima Kinsi Kinsi b,g,l i

Makikita sa talahanayan 5, ang mga Katawagan sa bahagi ng Pamilang ay may mga

terminong may pagkakatulad at pagkakaiba nito ngunit mas marami pagkakatulad sa dalawang

wika sa wikang Bisaya-Rongon at Bol-anon. Mapapansin din sa taas na halos magkakatulad sa

baybay, at bigkas. Sa bilang 1, ang isa sa wikang Tagalog at isa rin naman sa wikang Bisaya-

Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay usa. Mapapansin ang paghahambing ng

ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /u/. At ang paghahambing ng

30 | P a g e
ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/ at /i/. Sa bilang 2, ang dalawa sa wikang Tagalog

at duha naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay duwa.

Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay

ponemang /l/, /w/, at /h/. At ang paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/

at /a/. Sa bilang 3, ang tatlo sa Tagalog at tulo naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa

Bol-anon naman ang tawag dito ay tuwo. Mapapansin ang paghahambing ng ponemang may

pagkakaiba sa loob ng tatlong wika ay ponemang /l/, at /w/. At ang paghahambing ng ponemang

may pagkakatulad ay ponemang /o/ at /t/. Sa bilang 4, ang apat sa Tagalog at upat naman sa

wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay upat. Mapapansin isa

lang ang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng tatlong wika. Ang

paghahambing ng ponemang may pagkakatulad ay ponemang /a/, /p/, at /t/. Sa bilang 5, ang lima

sa Tagalog at lima ri naman sa wikang Bisaya-Rogongon habang sa Bol-anon naman ang tawag

dito ay lima rin. Mapapansin walang paghahambing ng ponemang may pagkakaiba sa loob ng

tatlong wika. Sa bilang 6, ang anim sa Tagalog at unom naman sa wikang Bisaya-Rogongon

habang sa Bol-anon naman ang tawag dito ay unom. Mapapansin ang paghahambing ng

ponemang may pagkakatulad sa loob ng tatlong wika ay ponemang /n/ at /m/.

Talahanayan 6. Mga Salitang Pangalan sa wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

kaibigan amega/amego amega/amego

nanay nanay nanay

31 | P a g e
dalaga dalaga daga

lapis lapis lapis

libro libro libro

aso iro iwo

kabayo kabayo kabajo

pusa iring iring

Gaisano Mall Gaisano Mall Gaisano Mall

McDonald’s McDonal Gaisano Mall

Palaruan dulaanan duwanan

Pasko Pasko Pasko

Bagong Taon Bag-ong Tuig Bag-ong Tuig

Makikita sa talahanayan 6, ang salitang Pangalan sa wikang Bisaya-Rongon at Bol-anon.

Ang bahagi ng pananalita na ito ay mga salitang nagsasaad ng panglan ng tao, bagay hayop,

pook, at pangyayari. Sa bilang 1, ang kaibigan sa wikang Tagalog ay amega/amego naman sa

wikang Bisaya-Rogongon at sa Bol-anon amego/amega rin. Halimbawa wikang Tagalog sa

pangungusap; Magkaibigan sina Alleth at Akima sa wikang Bisaya-Rogongon naman Magamega

si Alleth ug Akima sa Bol-anon naman amega kaajo si Alleth ug Akima.

Talahanayan 7. Mga Salitang Pang-uri sa wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

Maganda Gwapa Gwapa

32 | P a g e
 Pangit Bati Maot

mabait Buotan Buotan

Masaya Malipayon Malipajon

Madilim Ngi-ngit Ngiug

Malaki Dako Dako

Maliit Gamay jutay

Maluwag Lu-ag Lu-ag

Masikip Gu-ot Huot

Mabagal Hinay Yaya

Mabilis Paspas Paspas

Mahaba Taas Taas

Maputi Puti Puti

Maitim Itom Itom

Maliwanag Hayag Hayag

Makikita sa talahanayan 7, ang salitang Pang-uri sa wikang Bisaya-Rongon at Bol-anon.

Ang Pang-uri ay mga salitang naglalarawan sa tao, bagay, hayop o pook. Ang Pang-uri ay maaari

ring maglalarawan sa hugis, sukat at kulay ng pangalan. Sa bilang 1, ang maganda sa wikang

Tagalog ay gwapa namans a Bisaya-Rogongon at gwapa rin sa wikang Bol-anon. Halos ng

salitang-ugat ay nadadagdagan ng unlaping "ma" sa wikang Filipino para sa eksaktong tumbas sa

wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon. Sa "maputi" naman sa wikang Filipino ay makikita ring

kinaltas lamang ang "ma" para sa tumbas sa wikang Bisaya-Rogonon at Bol-anon.

33 | P a g e
 Talahanayan 8 sa Panghalip ng wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon.

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

ako ako ako

ikaw ikaw sija

siya siya sija

akin ako ako

niya niya niya

iyo imo imo

tayo kita kita

kami kami kami

natin saato saato

Sila sila saja

namin nato nato

kayo kamo kamo

kanila sailaha saiyaha

inyo sainyo sainjo

Makikita sa talahanayan 8, ang salitang Panghalip sa wikang Bisaya-Rongon at Bol-anon.

Ang Panghalip ay ang salitang humalili o pamalit sa pangngalan na nagamit na sa parehong

pangungusap o kasunod ng pangungusap. Sa bilang 1, ang ako sa wikang Tagalog ay ako rin

naman sa wikang Bisaya-Rogongon at ako rin sa Bol-anon. Halimbawa sa pangungusap sa

wikang Tagalog: Ako ay aalis bukas ng umga sa Bisaya-Rogongon naman ako kay mulakaw

ugma sa buntag sa wikang Bol-anon naman ako kay muhawa ugma sayo sa buntag.

34 | P a g e
Talahanayan 9, sa Pandiwa ng Bisaya-Rogongon at Bol-anon.

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

umalis lakaw hawa

takbo dagan dajan

Hampasin hampaka hapaka

sumigaw nisyagit nisinggit

umiyak nihilak nihilak

Naglakad Naglakaw Naglakaw

Nagdidilig Nagbubo Nagbubo

matulog matulog matuwog

sumayaw nisayaw nisajaw

Naglalaro Nagdula Nagduwa

Ang talahanayan 9, ay nagpapakita ng mga salitang Pandiwa sa wikang Bisaya-

Rogongon at Bol-anon at ang katumbas ng mga salita sa wikang Filipino. Narito ang mga

halimbawang salita; ang umalis sa wikang Tagalog ay lakaw naman sa wikang Bisaya-Rogongon

sa wikang Bol-anon naman ay hawa. Halimbawa sa Pangungusap sa wikang Tagalog Umalis

sina Ronie at Anna habang hindi pa umuulan sa wikang Bisaya-Rogongon naman ay nilakaw si

Ronie ug Ann bisag wala pa ni ulan sa wikang Bol-anon naman nihawa si Ronie ug Anna bisag

wapa ni ulan. Ang takbo sa wikang Tagalog ay dagan naman sa wikang Bisaya-Rogongon at sa

wikang Bol-anon dajan. Halimbawa sa pangungusap sa wikang Tagalog tumakbo ang aso ni

Anna sa wikang Bisaya-Rogonon naman nidagan ang iron i Anna sa wikang Bol-anon naman ni

35 | P a g e
dajan ang iwo ni Anna. Ang simuno sa pangungusap ay si Anna ang panaguri sa pangungusap ay

tumakbo.

Talahanayan 10, sa Pangungusap ng Bisaya-Rogongon at Bol-anon.

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

Si Elenita ay maganda. Si Elenita kay gwapa. Si Elenita kay arang gwapaha.

Naglinis ng lamesa si Irene. Nanglimpyo ug lamesa si Nanglimpyo ug lamesa si

Irene. Irene.

Si Juanita at Elizer ay Si Juanita ug Elizer kay Si Juanita ug Elizer kay

magasawa. magtiayon. magtiajon.

Nagpagupit ng buhok si Nagpaalot ug buhok si Nanay. Nagpatupi ug buhok si Nanay.

Nanay.

Si Ronie at Rose ay Si Ronie ug Rose kay manag- Si Ronie ug Rose kay manag-

magkasintahan. uyab. ujab.

Mayroon bagong bag si Naay bag-ong bag si Marites. Naay bag-ong bag si Marites.

Marites.

Masayang naglalaro ang mga Malipayong nagdula ang mga Malipajong nagduwa ang mga

bata. bata. bata.

Napaka init ng panahon Perti kainit sa panahon karon. Perting inita kaajo sa panahon

ngayon. kawon.

Si Elenita ay bumili ng Si Elenita kay nipalit ug bag- Si Elenita kay nipalit ug bag-

bagong sapatos. ong sapatos. ong sapatos.

36 | P a g e
 Ang talahanayan 10, ay nagpapakita ng mga salitang Pangungusap sa wikang Bisaya-

Rogongon at Bol-anon. Ang Pangungusap ay isang salita o lipon ng mga salita na nagsasaad ng

isang buong diwa, Ito ay binubuo ng simuno at panaguri. Simuno- ay isang pinaguusapan sa

pangungusap. Panaguri- ay ang mga salitang nagsasabi tungkol sa simuno, kung ano ang

ginagawa ng simuno, o kung ano ang nangyayari sa simuno. Halimbawa sa wikang Tagalog si

Elenita ay maganda sa wikang Bisaya-Rogongon naman ay si Elenita kay gwapa at sa wikang

Bol-anon naman ay si Elenita kay arang gwapaha. Ang simuno sa pangungusap ay si Elenita at

ang Panaguri ay maganda. Sa wikang Tagalog naglinis ng lamesa si Irene. Sa wikang Bisaya-

Rogongon naman ay nanglimpyo ug lamesa si Irene at sa wikang Bol-anon naman ay

nanglimpyo ug lamesa si Irene. Ang simuno sa pangungusap ay si Irene at ang panaguri ay

naglilinis. Sa wikang Tagalog si Juanita at Elizer ay magasawa sa wikang Bisaya-Rogongon

naman si Juanita ug Elizer kay magtiayon sa wikang Bol-anon naman si Juanita ug Elizer kay

magtiajon. Sa wikang Tagalog napagupit ng buhok si Nanay sa wiknag Bisaya naman nagpaalot

ug buhok si Nanay sa wikang Bol-anon naman nagpatupi ug buhok si Nanay. Sa wikang Tagalog

si Ronie at Rose ay magkasintahan sa wikang Bisaya-Rogongon naman si Ronie ug Rose kay

manag-uyab sa wikang Bol-anon naman si Ronie ug Rose kay manag-ujab.

TSAPTER 5

BUOD, KONKLUSYON AT REKOMENDASYON

Sa tsapter na ito makikita ang buod, konklusuon at rekomendasyon na batay sa

isinasagawang pananaliksik. Inilahad dito ang mga kasagutan sa mga katanungan. Makikita rin

37 | P a g e
dito ang mga natuklasan sapag-aaral na pinagbabatayan sa pagbuo ng konklusyon at

rekomendasyon.

5.0 BUOD

Sa pananaliksik na ito inalam ang pagkakaiba at pagkakatulad ng baybay, bigkas at

paghahambing ng ponema ng salita ginawang gabay ng mga sumusunod ng mga katanungan:

5.0.1 Ano-ano ang mga salita sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon ang
makasingkahulugan ngunit iba ang baybay at bigkas?

5.0.2 Ano-ano ang mga salitang may pagkakaiba at pagkakatulad sa wikang Bisaya-Rogongon,
at wikang Bol-anon?

5.0.3 Ano-ano ang mga salitang may paghahambing ng ponema sa wikang Bisaya-Rogongon,
at wikang Bol-anon?

Personal na pakikinayam sa mga respondente at Pamamaraang deskribtibo o palarawan

paglalahad at disenyong kwalitatibo sa pagsusuri ng mga datos sa pananaliksik na ito, gayun din

ang pamimigay at pagsasagot sa talatanungan ng mananaliksik. Itinala sa talahanayan ang mga

nakalap na mga salitang ginagamit sa pagkakatulad at pagkakaiba matapos sagutin ang

talatanungan. Sa pangalap ng datos ginamit ng mananaliksik ang paraang sarbey sa mga

respondete na naninirahan at nagtrabaho sa Rogongon, Iliga City.

Ang pagsasalita ng Tagalog o Bisaya-Rogongon at Bol-anon ay isa ito sa naging dahilan

kung bakit tayo ay magkakaisa at magkakaunawaan. Bilang mag-aaral buksan ang ating mga

kaisapan na sanayin ang ating sarili sa mga salita na hindi natin madalas na maririnig ay dapa’t

natin itong matutunan at mararanasan upang tayo ay magkakaintindihan sa anomang bagay na

38 | P a g e
ating makikita. At ang ikalawang layunin nang pag-aaral na ito ay ano-ano ang mga salitang may

pagkakaiba sa wikang Bisaya-Rogongon, at wikang Bol-anon. Natuklasan na maraming mga

salita sa Tagalog, ang magkakapareho sa mga katawagan ngunit mas marami ang Bisay-

Rogongon at Bol-anon. Ang pagkakatulad nito ang dahilan sa pagkakapareho ng mga ito sa

paraan ng pagbigkas na mauuring malumay, mabilis, at maragsa. Kahit magkakatulad ang mga

salita sa baybay at bigkas ng Bisaya-Rogongon, Bol-anon nagkakaiba pa rin ito sa kahulugan

buhat na rin sa heograpiko at sosyolingguwistikong dimensyon ng isang lugar. Maraming

magkakatulad na salitang Bisaya-Rogongon at Bol-anon ang nagkaiba ang kinabibilangan at may

mga iba na nanatili ang bahagi ng pananalita ng dalawang wika. Kahit may mga nananatiling

magkapareho ng bahagi ng pananalita, hindi pa rin ito dahilan sa pagkakapareho ng kahulugan

nito. Ang wika ay talagang nakabatay sa lugar kung saan ito nabubúhay at umiiral. Ang

pagkakapareho ng mga salita sa Tagalog, Bisaya-Rogongon at Bol-anon ay palatandaan ng

ugnayan ng mga wika sa Pilipinas buhat sa iisang angkang pinagmulan nito at ang pagkakaiba ng

kahulugan nito ay buhat sa heograpiko at kultural na aspekto ng bawat lugar.

5.1 KONKLUSYON

Batay sa mga natuklasan sa pag-aaral na ito, nabuo ang mga sumusunod na konklusyon:

39 | P a g e
 1. Karaniwang naglalaman ang pag-aaral na ito ng mga salitang makasingkahulugan ngunit

iba ang baybay at bigkas ng Bisaya-Rogongon at Bol-anon na parehong nabibilang sa

wikang Bisaya. Ang mga salitang nakalap ay nakapukos lamang sa katawagan ng

Kagamitan, kulay, pagkain, Pangkalikasan at pamilang.

2. Mas napadali ang pag-alam o pagsuri ng mga kaibahan at pagkakatulad ng mga salita sa

wikang Filipino sa paghahanay ng mga salitang Bisaya-Rogongon na gamit ng mga Bol-

anon. Batay sa mga natuklasang pag-aaral, nakikita ang mga pagahahambing ng may

pagkakaiba at pagkakatulad ng ponema sa loob ng tatlong wika.

3. Nailahad din sa ibaba ng mga talahanayan ang paghahambing ng mga ponema ng mga

salita sa wikang Tagalog, Bisaya-Rogongon at Bol-anon. Ang unang talayahan ay ang

mga katawagan sa mga Kagamitan. Nakikita marami ang pagkakaiba nito kaysa

pagkakatulad na mga salita. Sa talahanayan 2, ay ang mga katawagan sa kulay base sa

resulta marami ang mga salita na magkasingkahulugan ngunit iba ang pagbibigkas ng

mga salita. Sa talahanayan 3 ay ang mga katawagan sa pagkain base sa resulta marami

ang mga paghahambing ng ponema may pagkakaiba at pagakakatulad. Sa talahanayan 4

ay ang mga katawagan sa Pangkalikasan at mga katawagan sa pamilang base sa resulta

ng paghahambing ng ponema natuklasang maraming mga salitang magkasingkahulugan

ngunit iba ang pagbibikas nito, nakikita rin ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga

ponema sa loob ng tatlong wika.

4.

5.2 REKOMENDASYON

40 | P a g e
 Batay sa mga natuklasan at konklusyon ng pag-aaral, inirerekomenda ang mga

sumusunod:

1. Iminumunkahi na magsagawa ng mas masusing pag-aaral sa paghahambing ng

ponemang may pagkakaiba at pagkakatulad ng dalawang wika sa Bisaya-Rogongon at

Bol-anon.

2. Iminumungkahi na magsasagawa ng pag-aaral na hindi nasasaklaw sa pag-aaral na ito.

3. Magsagawa ng kaugnay na pag-aaral batay sa mga salitang ginagamit sa

komparatibong pag-aaral ng wikang Tagalog, Bisaya-Rogongon, at Bol-anon upang mas

maintindihan ng mabuti at mapalawak ang kanilang kaalaman.

4. Magsagawa ng kaugnay na pag-aaral batay sa mga salitang ginagamit sa Komparatibong

pag-aaral ng wikang Tagalog, Bisaya-Rogongon, at Bol-anon upang maintindihan ng mabuti at

mapalawak pa ang kanilang kaalamn tungkol sa wikang Bol-anon.

BIBLIYOGRAPIYA

41 | P a g e
Diksyunaryo

Velasco N.J 2008. ANG English-Filipino Diksyunaryo. Millenium Edition

Manila: Harmoney Publishing House Inc.

Internet

Aronoff, M. and Fudeman, K. (2005). What is morphology? Fundamentals of linguistics.

Massachusetts: BlackwellPublishing.

Bol-anon. Boholano language. (2000). http://www.bohol.ph/language.ph.

https://www.worldcat.org/title/kakayahang-pilipino-sa-komunikasyong-filipino-filipino-

101/oclc/989286488.

https://www.academia.edu/36354433/

Ang_Suliranin_at_Pag_aangkop_ng_mga_Guro_ng_Pampribadong_Paaralan_sa_Pagtuturo_Ga

mit_ang_Di_kinagisnang_Wika_sa_Programang_MTB_MLE.

http://www.languagelinks.org/onlinepapers/fil_contr3.

McFarland, C. D. (1981). A linguistic Atlas of the Philippines. Manila: Linguistics Society of the

Philippines.

Pinagkunan: www.google.com.ph/search?+images+of+rogongon+map

Pinagkunan: www.googlw.comph/search?+image+of+bohol+map

Paz, C. (1995). Ang wikang Filipino: Atin ito. Quezon City: University of the Philippines.

Rubrico, J. G. (1999). Magbinisaya kita: Cebuano primer I. Quezon City: IJR Links and

Consultant.

42 | P a g e
Rubrico, J. G. (1999). Magbinisaya kita: Cebuano primer I. Quezon City: IJR Links and

Consultant.

Trosdal, M. B. (1992). Formal-functional grammar of the Cebuano language with a functionally

labelled English-Cebuano vocabulary. Cebu City: Salvador and Pilar Sala Foundation Inc.

Yap, F. A. (1970). The sounds of Filipino: A descriptive analysis. Manila: United Publishing

Company.

APENDIKS

43 | P a g e
Talahanayan 1. Mga katawagan sa mga Kagamitan na nakalap sa Wikang Bol-anon

Rogongon, Iligan City

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. unan unlan unwan

2. palayok kulon kuwon

3. araro daro dawo

4. timba balde timba

5. tabo kabo kabow

6. sagwan/panggaod bugsay bugsay

7. habihan/ panghabi pantahi pantahi

8. tabo kabo kabow

9. galon galon gawon

10. lagare gabas gabas

11. lambat pukot pukot

12. bilao nigo nigo

13. lapis lapis lapis

14. sandok luwag luwag

15. sumbrero kalo kawo

16. tambuli trampet trampet

17. banyera planggana planggana

18. itak sundang sundang

19. maghilod manlugod manlugod

20. bahay balay bay

44 | P a g e
Talahanayan 2. Mga katawagan sa mga Kulay na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa

Rogongon, Iligan Ciy

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

abuhin abuhon abohon

kayumanggi tabunon tabonon

pula pula puwa

dilaw dalag dag

lila tapol tapow

puti puti puti

itim itom itom

asul bughaw bughaw

berde lunhaw lunhaw

kahel kahil kahil

Talahanayan 3. Mga katawagan sa Pagkain na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa Rogongon

Iligan City

45 | P a g e
 FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. mapait pait paita

2. ginataan gitunoan gitun-an

3. maasim aslom asloma

4. maalat parat parata

5. matamis tam-is tam-isa

6. ihawan sugbaanan sugbahan

7. sobrang luto subraan pagluto arang luto-a

8. tuyo bulad buwad

9. malamig bugnaw bugnawa

10. matabang tab-ang tab-anga

11. masarap lami lami-a

12. marang madang marang

13. sahug sagol sagow

14. sibuyas panakot lamas

15. maanghang halang hanga

Talahanayan 4. Mga katawagan sa Pangkalikasan na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa

Rogongon, Iligan City

46 | P a g e
FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. alon balod bawod

2. buwan bulan buwan

3. lawa sapa danaw

4. hamog danlog danwog

5. kanal kanal kanaw

6. bukid buntod bukid

7. madaling-araw kadlawon kadjawon

8. gubat lasang kalasangan

9. ulan ulan uwan

10. usok asu asuha

11. lupa yuta bunbun

12. putik lapok yapok

13. kidlat kilat ngilat

14. bukal tubod bukal

15. sapa suba sapa

Talahanayan 5. Mga katawagan sa Pamilang na Nakalap sa Wikang Bol-anon sa

Rogongon, Iligan City

47 | P a g e
FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. isa isa usa

2. dalawa duha duwa

3. tatlo tulo tuwo

4. apat kwatro cuatro

5. lima lima lima

6. anim unom unom

7. pito syete siti

8. walo walo wawo

9. siyam siyam sijam

10. sampu napulo napuwo

11. labingisa onsi onsi

12. labingdalawa dosi dosi

13. labingtatlo trisi trisi

14. labingapat katorsi catorsi

15. labing lima kinsi kinsi

16. labinganim disi’sais disi’sais

17. labingpito disi’siti disi’siti

18. labingwalo disi’otso disi’otso

19. labingsiyam disi’nuybe disi’nwebe

20. dalawampu baynte baynte

21. dalawampu’t isa baynte uno baynte uno

48 | P a g e
22. dalawampu’t dalawa baynte’dos baynte’dos

23. dalawampu’t tatlo baynte’tres baynte’tres

24. dalawampu’t apat baynte’kwatro baynte’cuatro

25. dalawampu’t lima baynte’singko baynte’singko

26. dalawampu’t anim baynte’sais baynte’sais

27. dalawampu’t pito baynte’syete baynte’siti

28. dalawampu’t walo baynte’otso baynte’otso

29. dalawampu’ tsiyam baynte’nuybe baynte’nwebe

30. tatlumpu traynta traynta

31. tatlumpu’t isa trayntay’uno trayntay’uno

32. tatlumpu’t dalawa trayntay’dos trayntay’dos

33. tatlumpu’t tatlo trayntay’tres trayntay’tres

34. tatlumpu’t apat trayntay’kwatro trayntay’cuatro

35. tatlumpu’t lima trayntay’singko trayntay’singko

36. tatlumpu’t anim trayntay’sais trayntay’sais

37. tatlumpu’t pito trayntay’syete trayntay’siti

38. tatlumpu’t walo trayntay’otso trayntay’otso

39. tatlumpu’t siyam trayntay’nuybe trayntay’nwebe

40. apatnapu kwarenta kwarenta

41. apatnapu’t isa kwarentay’uno kwarentay’uno

42. apatnapu’t dalawa kwarentay ‘dos kwarentay ‘dos

43. apatnapu’t tatlo kwarentay’tres kwarentay’tres

44. apatnapu’t apat kwarentay’kwatro kwarentay’cuatro

49 | P a g e
45. apatnapu’t lima kwarenrtay’singko kwarenrtay’singko

46. apatnapu’tanim kwarentay ‘sais kwarentay ‘sais

47. apatnapu’t pito kwarentay’syete kwarentay’site

48. apatnapu’t walo kwarentay’otso kwarentay’otso

49. apatnapu’ts iyam kwarentay’nuybe kwarentay’nwebe

50. limampu singkwenta singkwenta

51. limampu’t isa singkwentay’uno singkwentay’uno

52. limampu’t dalawa singkwentay ‘dos singkwentay ‘dos

53. limampu’t tatlo singkwentay’tres singkwentay’tres

54. limampu’t apat singkwentay’kwatro singkwentay’cuatro

55. limampu’t lima singkwentay’singko singkwentay’singko

56. limampu’t anim singkwentay ‘sais singkwentay ‘sais

57. limampu’t pito singkwentay’syete singkwentay’siti

58. limampu’t walo singkwentay’otso singkwentay’otso

59. limampu’t siyam singkwentay’nuybe singkwentay’nwebe

60. animnapu saysenta saysenta

61. animnapu’t isa saysentay’uno saysentay’uno

62. animnapu’t dalawa saysentay’ dos saysentay’ dos

63. animnapu’t tatlo saysentay’tres saysentay’tres

64. animnapu’t apat saysentay’kwatro saysentay’cuatro

65. animnapu’t lima saysentay’singko saysentay’singko

66. animnapu’t anim saysentay ‘sais saysentay ‘sais

67. animnapu’t pito saysentay’syete saysentay’siti

50 | P a g e
68. animnapu’t walo saysentay’otso saysentay’otso

69. animnapu’t siyam saysentay’nuybe saysentay’nwebe

70. pitumpu sitenta sitenta

71. pitumpu’t isa sitentay’uno sitentay’uno

72. pitumpu’t dalawa sitentay’ dos sitentay’ dos

73. pitumpu’t tatlo sitentay’tres sitentay’tres

74. pitumpu’t apat sitentay’kwatro sitentay’cuatro

75. pitumpu’t lima sitentay’singko sitentay’singko

76. pitumpu’t anim sitentay’ sais sitentay’ sais

77. pitumpu’t pito sitentay’syete sitentay’siti

78. pitumpu’t walo sitentay’otso sitentay’otso

79. pitumpu’t siyam sitentay’nuybe sitentay’nwebe

80. walumpu otsenta otsenta

81. walumpu’t isa otsentay’uno otsentay’uno

82. walumpu’t dalawa otsentay ‘dos otsentay ‘dos

83. walumpu’t tatlo otsentay’tres otsentay’tres

84. walumpu’t apat otsentay’kwatro otsentay’cuatro

85. wa lumpu’t lima otsentay’singko otsentay’singko

86. walumpu’tanim otsentay ‘sais otsentay ‘sais

87. walumpu’t pito otsentay’syete otsentay’siti

88. walumpu’t walo otsentay’otso otsentay’otso

89. walumput’t siyam otsentay’nuybe otsentay’nwebe

90. siyamnapu nubenta nubenta

51 | P a g e
91. siyamnapu’t isa nubentay’uno nubentay’uno

92. siyamnapu’t dalawa nubentay ‘dos nubentay ‘dos

93. siyamnapu’t tatlo nubentay’tres nubentay’tres

94. siyamnapu’t apat nubentay’kwatro nubentay’cuatro

95. siyamnapu’t lima nubentay’singko nubentay’singko

96. siyamnapu’t anim nubentay ‘sais nubentay ‘sais

97. siyamnapu’t pito nubentay’syete nubentay’siti

98. siyamnapu’t walo nubentay’otso nubentay’otso

99. siyamnapu’t siyam nubentay’nuybe nubentay’nwebe

100. isangdaan isakagatos isakagatos

Talahanayan 6. Mga Salitang Pangalan sa wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon

52 | P a g e
 FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

kaibigan amega/amego amega/amego

nanay nanay nanay

dalaga dalaga daga

lapis lapis lapis

libro libro libro

aso iro iwo

kabayo kabayo kabajo

pusa iring iring

Gaisano Mall Gaisano Mall Gaisano Mall

McDonald’s McDonal Gaisano Mall

Palaruan dulaanan duwanan

Pasko Pasko Pasko

Bagong Taon Bag-ong Tuig Bag-ong Tuig

Talahanayan 7, mga Salitang Pang-uri sa wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon

53 | P a g e
FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

Maganda Gwapa Gwapa

Pangit Bati Maot

mabait Buotan Buotan

Masaya Malipayon Malipajon

Madilim Ngi-ngit Ngiug

Malaki Dako Dako

Maliit Gamay jutay

Maluwag Lu-ag Lu-ag

Masikip Gu-ot Huot

Mabagal Hinay Yaya

Mabilis Paspas Paspas

Mahaba Taas Taas

Maputi Puti Puti

Maitim Itom Itom

Maliwanag Hayag Hayag

Talahanayan 8, sa Panghalip ng wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon.

54 | P a g e
 FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

ako ako ako

ikaw ikaw sija

siya siya sija

akin ako ako

niya niya niya

iyo imo imo

tayo kita kita

kami kami kami

natin saato saato

Sila sila saja

namin nato nato

kayo kamo kamo

kanila sailaha saiyaha

inyo sainyo sainjo

Talahanayan 9, sa Pandiwa ng Bisaya-Rogongon at Bol-anon.

55 | P a g e
 FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

Alis lakaw hawa

takbo dagan dajan

Hampasin hampaka hapaka

sumigaw nisyagit nisinggit

umiyak nihilak nihilak

Naglakad Naglakaw Naglakaw

Nagdidilig Nagbubo Nagbubo

matulog matulog matuwog

sumayaw nisayaw nisajaw

Naglalaro Nagdula Nagduwa

Talahanayan 10, sa Pangungusap ng wikang Bisaya-Rogongon at Bol-anon.

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

Si Elenita ay maganda. Si Elenita kay gwapa. Si Elenita kay arang gwapaha.

Naglinis ng lamesa si Irene. Nanglimpyo ug lamesa si Nanglimpyo ug lamesa si

Irene. Irene.

Si Juanita at Elizer ay Si Juanita ug Elizer kay Si Juanita ug Elizer kay

magasawa. magtiayon. magtiajon.

Nagpagupit ng buhok si Nagpaalot ug buhok si Nanay. Nagpatupi ug buhok si Nanay.

Nanay.

56 | P a g e
Si Ronie at Rose ay Si Ronie ug Rose kay manag- Si Ronie ug Rose kay manag-

magkasintahan. uyab. ujab.

Mayroon bagong bag si Naay bag-ong bag si Marites. Naay bag-ong bag si Marites.

Marites.

Masayang naglalaro ang mga Malipayong nagdula ang mga Malipajong nagduwa ang mga

bata. bata. bata.

Napaka init ng panahon Perti kainit sa panahon karon. Perting inita kaajo sa panahon

ngayon. kawon.

Si Elenita ay bumili ng Si Elenita kay nipalit ug bag- Si Elenita kay nipalit ug bag-

bagong sapatos. ong sapatos. ong sapatos.

57 | P a g e
 KWESTYONEYR

Direksyon 1: Lagyan ng tsek ang kahon na tumutukoy sa iyong kasagutan.

A. May alam ka ba sa wikang Bisaya-Rogongon o sa wikang Bol-anon?

Bisaya-Rogongon

Bol-anon

Direksyon 2: Isulat sa talahanayan ang mga sagot, kung may alam kayo sa wikang Bisaya-

Rogongon o sa wikang Bol-anon?

A. Base sa mga nakasulat sa wikang Filipino sa ibaba, mga katawagan sa mga kagamitan.

Ano-ano naman ang katawagan nito sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon?

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. bahay

2. araro

3. palayok

4. unan

5. payong

6. kawali

7. kahon

8. relo

9. kalayo

10. uling

58 | P a g e
 11. kumot

12. tabo

13. galon

14. baunan

15. sombrero

B. Base sa mga nakasulat sa wikang Filipino sa ibaba, mga katawagan sa mga kulay.

Ano-ano naman ang katawagan nito sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon?

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

abuhin

kayumanggi

pula

dilaw

lila

puti

itim

asul

berde

kahel

59 | P a g e
 C. Base sa mga nakasulat sa wikang Filipino sa ibaba, mga katawagan sa mga

Pagkain. Ano-ano naman ang katawagan nito sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang

Bol-anon?

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. mapait

2. ginataan

3. maasim

4. maalat

5. matamis

6. ihawan

7. sobrang luto

8. tuyo

9. malamig

10. matabang

11. masarap

12. marang

13. sahug

14. sibuyas

15. maanghang

60 | P a g e
 D. Base sa mga nakasulat sa wikang Filipino sa ibaba, mga katawagan sa mga

Pangkalikasan. Ano-ano naman ang katawagan nito sa wikang Bisaya-Rogongon at

wikang Bol-anon?

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. alon

2. buwan

3. lawa

4. hamog

5. kanal

6. bukid

7. madaling-araw

8. gubat

9. ulan

10. usok

11. lupa

12. putik

13. kidlat

14. bukal

15. sapa

61 | P a g e
 E. Base sa mga nakasulat sa wikang Filipino sa ibaba, mga katawagan sa Pamilang.

Ano-ano naman ang katawagan nito sa wikang Bisaya-Rogongon at wikang Bol-anon?

FILIPINO BISAYA-ROGONGON BOL-ANON

1. isa

2. dalawa

3. tatlo

4. apat

5. lima

6. anim

7. pito

8. walo

9. siyam

10. sampu

11. labingisa

12. labingdalawa

13. labingtatlo

14. labingapat

15. labing lima

62 | P a g e
 IMPORMANTE

Mahal na Respondente,

Maalab na pagbati!

Ang mananaliksik ay mag-aaral sa St. Peter’s College na nagpapakadalubhasa sa

Filipino at kasalukuyang sumusulat ng pamanahonang papel hinggil sa Komparatibong pag-aaral

sa wikang Tagalog, Bisaya-Rogongon, at Bol-anon.

Kaugnay nito, Inihanda ang kwestyoner na ito upang mangalap ng mga datos na

kailangan sa pananaliksik na ito.

Kung gayon, mangyaring sagutan nang may buong katapatan ang sumusunod na

aytem. Tinitiyak na magiging kompidensyal na impormasyon ang inyong mga kasagutan.

Maraming salamat po!

Mananaliksik

63 | P a g e
MGA IMPORMANTE

Ako si Reyboy Paguican, apatnapu’t tatlong (43) taong gulang. Nakatira sa Purok, Hanginan.

Rogongon Iligan City. Dalawampu’t lima na akong naninirahan dito sa Rogongon. Kasalukuyan

po akong naninirahan sa Bayug Jagna Bohol. Ang aking trabaho ay isang magsasaka.

Ako si Marites Zomel, apatnapu’t limang (45) taong gulang. Nakatira sa Purok, Hanginan,

Rogongon Iligan City. Ipinanganak ako sa Bayug Jagna Bohol. At ang trabaho ko ay labandira

tuwing sabado at lingo. Kapag lunes hanggang byernis isang magsasaka ako ‘’mangubra.’’

Ako si Avel Pagar, apatnapu’t siyam (49) taong gulang. Nakatira po ako sa Tagbilaran, Bohol.

Ang trabaho ko po doon ay isang magsasaka katulad dito sa Purok, Hanginan. Rogongon Iligan

City. Ang trabaho ko rin dito ay magsasaka, na kung saan hindi ko ipinagpalit ang trabaho ko

kasi, kung saan ako nasanay at kung saan ako nabubuhay at makakuha nang aking mga

pangangailangan sa araw-araw. Kahit mahirap at kakayanin namin dahil diyan kami nararapat.

Ako si Romel Baja, limampu’t isa (51) taong gulang, nakatira sa Bayug Jagna Bohol.

Ipinanganak ako sa Tagbilaran Bohol. Dayo lang po ako dito sa Purok, Hanginan Rogongon

Iligan City. Ang trabaho ko po ay magsasaka.

Ako si Entig Paguican, animpu’t apat (64) taong gulang, nakatira sa Purok, Hanginan

Rogongon Iligan City. Kasalukuyan po akong na ninirahan sa Bayug Jagna Bohol. Ang trabaho

ko noon ay magsasaka. Sa ngayon hindi na ako nagtrabaho dahil masakit na ang tuhod ko. Dito

nalang ako sa bahay ng anak ko, nagpapagaling.

Ako si Juanita Francis, animpu’t apat (64) taong gulang, nakatira ako sa Lawlawon, Rogongon

Iligan City. Ang trabaho ko noon ay magsasaka, magtitinda ng saging. Sa ngayon hindi na ako

64 | P a g e
magsasaka dahil mataas ang BP ko, at hindi na rin ako magtitinda ng saging. Ngayon wala akong

trabaho at may kunting pagkakakitaan naman ako ‘’sarisari store.’’

Ako si Elizer Pagara, animpu’t anim (66) taong gulang, nakatira sa Purok. Recudo,

Rogongon Iligan City. Ang trabaho ko ay magsasaka. Sampu ang aking anak limang lalake at

limang bababe, isa nalang ang hindi nagaasawa.

Ako si Lovely Tipalan, tatlumpu’t isa (31) taong gulang, nakatira ako sa Lawlawon Rogongon

Iligan City. Ang trabaho ko ay magsasaka. Dalawa ang aking anak isang babae at isang lalake,

pareho silang nag-aaral sa Kalamalamahan Elementary School, Poblacion Rogongon Iligan City.

Ako si Elenita Francis, apanapu’t apat (44) taong gulang, nakatira sa Purok. Hanginan

Rogongon Iligan City. Ipinanganak ako sa Recudo Rogongon Iligan City. Lima ang aking anak

tatlong babae at dalawang lalake. Ang trabaho ng asawa ko ay magsasaka at magsasaka rin ang

trabaho ko. At may kunting pagkakakitaan din kami katulad ng ‘’sarisari store’’ magtitinda ng

saging sa market.

Ako si Irene Guicanan, tatlumpu’t tatlo (38) taong gulang, nakatira sa Bayanihan Rogongon

Iligan City. Dati naninirahan ako sa Lawlawon Rogongon Iligan City. Ang trabaho ko ay

magsasaka may kunting pagkakakitaan rin katulad ng magtitinda ng BBQ.

65 | P a g e
 CURRICULUM VITAE

Paguican, Anna Rose F.

Aguinaldo Extension Pala-o Iligan City
09679144831
annarosepaguican@gmail.com

Personal na Datos

Edad: 22 taong gulang

Tirahan: Purok. Hanginan Rogongon, Iligan City

Petsa ng Kapanganakan: Nobyembre 1, 1999

Lugar ng Kapanganakan: Purok. Recudo, Rogongon Iligan City

Relihiyon: Romano Katoliko

Trabaho: Magtitinda ng Saging

Magulang: Elenita P. Paguican at Reyboy B. Paguican

Trabaho: Magsasaka

Edukasyon (Koleheyo)

St. Peter’s College sa lungsod ng Iligan City

Kurso: AB-Filipino 3nd year

66 | P a g e
67 | P a g e