TSAPTER 1

1.0 INTRODUKSYON

Magkakatulad ang lahat ng wika dahil lahat ng tao ay gumagamit ng wika ay

nakapapahayag o nakikipagtalastasan sa paraang nagkakaunawaan sila ng kanilang kagrupo.

Ang lahat ng wika ay binubuo ng mga tunog at sagisag. Bagamat sinasabing magkakatulad ang

mga wika, nagkakaiba naman ang mga ito sa dahilang arbitraryo ang relasyon ng tunog sa

kahulugan ng salita. Ang tagagamit ng wika ay nagtatakda ng kahulugan ng bawat salita at

maging ang pagbubuo at ang pag-uugnay ng mga salita. (Santos, at Magracia, E. et. al;2009;

61).

Lingwistika ang tawag sa maagham na pag-aaral ng wika. Pinag-aaralan dito ang

istruktura, katangian, pag-unlad at iba pang bagay na may kaugnayan sa isang wika at ang

relasyon nito sa iba pang wika.Ang anumang paraan ng pakikipaglastasan at pagpapahayag ng

kaisipan at damdamin sa pamamagitan ng mga salita,parirala at pangungusap na nagtataglay ng

kahulugan at makahulugan.Masasabing ang pag-aaral ng wika ay kaugnay din ng pag-aaral ng

kultura.Ang mga salitang nalilikha ay sumusunod sa pangangailangan ng mamamayan at

nagkakaroon ng kahulugan ayon sa hinihingi ng kaugalian.

Ang kakayahan ng tao sa pakikipag-usap ay dahilan ng pagkakaroon niya ng pagkakataon

upang makisalamuha at makihalu-bilo sa iba’t ibang antas ng lipunan at makiayon sa patuloy na

pagbabago. Dahil nga sa patuloy na pagbabago ng wika kaya walang pigil din ang pagbabago ng

pakikipagtalastasan.Magkaugnay ang dalawang ito. Ang pangangailangan ng tao sa pagtakbo ng

panahon ang dahilan ng pagbabago ng wika at pakikipagtalastasan. ( Semorlan, 2010; 2).

1
 Ang ibig sabihin na mahalaga sa isang tao ang pakikipag-usap at pakikisalamuha upang

magkakaroon tayo ng kausap . Dahil tanging tao lamang ang may kakayahang magsalita sa

isa’t isa.

1.1 Paglalahad ng Suliranin

Ang pag-aaral na ito ay naglalayong masusuri at maanalisa ang mga salita at

pangungusap ng mga piling respondente. Pangunahing layunin ng pag-aaral na ito wika ng

linggwistika na maiuugnay ang pagkakaroon ng gramar ng proseso sa wika ng taga Iligan City.

Inaalam din ang simbolo ng ilang bagay o gamit na napapaloob sa ilang wika.

1.2.1 Mga Layunin

Upang maisakatuparan ang layuning ito,sinikap na masagot ang mga sumusunod na katanungan.:

Upang matamo ito, sinikap na masagot ang sumusunod na katanungan:

1. Ano-ano ang mga katangian ng wika na maaring makikita sa tatlong kwento’

a. ponolohiya;

b. pagbubuo ng mga salitang nagtataglay ng kahulugan batay sa uri ng mga

panlaping ikinabit sa salitang-ugat;

c. kaanyuan ng salita;

d. mga morpemang panleksikal

2. Ano –ano ang teorya sa pinagmulan ng wika?

3. Ano-ano ang makikita sa mula sa diyalogo ng kwento kung saan dito alamin ang

mga pahayag o usapan ang sistema sa pagbuo ng mga pangungusap o sintaks?

2
1.2 Batayang Teoretikal

Ayon kay Barry (2002) ang pananaw sa kakayahang linggwistika ay ang maunawaan ng

mabuti ang bahagi ng linggwistika; ponolohiya, morpolohiya, sintaks at iba pa (hindi na isinali

bilang aming indikeytors) upang maunawaan ang pangungusap at ang paggamit ng wastong

balarila para sa maayos na pakikipagtalastasan o iba pang gawain na may kinalaman sa

linggwistika. (Barry: 2002).

Ang ibi sabihin sa pananaw linggwistika ay lubos nating malaman ang mga salita,

pangungusap, at iba pang konsepto na may kaugnayan sa panglinggwistikang aspeto sa paggamit

ng balarila o gramar sa pag-aaral ng linggwistika.

1.3 Batayang Konseptwal

Ginawang batayan ang pananaw ni Saussure sa kanyang estruktural na lapit sa paglalapi

na nagsasangkot ng pagkolekta ng mga korpus ng pagsasalita at pagkatapos ay ikatergorya ang

lahat ng mga elemento ng korpus sa kanilang iba’t ibang antas ng wika batay sa ponema,

morpema, at leksikal na kategorya. Ang pangunahing prinsipyo nito ay pagtukoy sa mga tiyak

na gampanin at posisyon ng bawat salita sa isang ponolohiya at morpolohiya. Nakapokus ito sa

deskriptibong pag-uuri-uri ng mga salitang nakapaloob sa isang pahayag batay sa anyo ng mga

ito at hindi batay sa kahulugan. Pinaniwalaan ng mga estrukturalista na ang kahulugan ay

mapapalitaw kapag tinitingnan ang estruktura ng wika. Mahalaga ang estruktura o anyo ng wika

sa pagsusuri at pagbibigay ng kahulugan. May mga iskolar na nagsagawa ng pag-aaral ang

pagsusuri sa estruktura ay mabibigyan ng higit na kaliwanagan sa wika. Pagsusuri sa salitang

ugat at morpema at angkop na panlapi na ginagamit.

3
 Konseptwal na Batayan

Tatlong kwento mula sa Tambo,

Iligan Ciy

Linggwistika

ponolohiya

morpolohiya

sintaks

Figyur 1. Iskima ng Paradaym ng Pananaliksik

Makikita sa dayagram ang isang malaking bilog na kumakatawan sa Piling mga Kwento

sa Tambo, Hinaplanon. Ang kasunod nito ang isang parisukat na kumunekta sa tatlong parihaba

na kumakatawan sa linggwistikang aspeto na kung saan maaaring makita sa ponolohiya,

morpolohiya at sintaks at iba.

1.4 Saklaw at Limitasyon ng Pag-aaral

Ang pokus ng pag-aaral na ito sa pag-aanalisa ang katangian ng wikang Filipino na

nagmula sa tatlong kwento ng pag-aaral na ito sa naninirahan sa Purok 8, Tambo, Iligan City.

Nilimitahan nito ang wika na ginagawa o paniniwalaan nila bago nila marinig ang pagsasalita

4
sa Bisaya. Sakop din ng pag-aaral ang pagbibigay kahulugan sa simbolo ng mga bagay o

ginagamit na napapaloob sa paggamit ng wika .Hindi sakop ng pag-aaral na ito ang ilan sa

paggamit o historikal tungkol sa wika ng mga iba’t ibang barangay o lugar.

1.5 Kahalagahan ng Pag-aaral

Makakatulong ang pag-aaral na ito sa mga mambabasa upang malaman ang wika ay

mahalaga at kinakailangan ng isang tao,sapagkat ito ang ginagamit sa pang araw-araw na

pamumuhay, sa pakikipagtalastasan ng bawat mamamayan.Ito ay napakahalaga dahil kung wala

ito ang bansa ay hindi lalago o uunlad kung ang mga tao ay walang pagkaka-isa o

pagkakaintindihan kaya ang pag-aaral na ito ay maging kapaki-pakinabang. Kung paano nila ito

ginagamit sa pang araw-araw na buhay. \

1.6 Depinisyon ng mga Termino sa Pag-aaral

Upang maging malinaw sa mga mambabasa ang takbo ng pananaliksik na ito,binibigyan ng

kahulugan ang mga terminong madalas gamitin sa pagtalakay.

Cebuano. Ito ang wikang ginagamit sa pag-aaral at sinasalita ng mga naninirahan dito sa purok

8, Tambo, Iligan City.

Linguista o Lingguwistika. Ang tawag sa mga dalubhasa sa lingguwista o dalubwikaan.

Linggwistika. Ito ang masining na pag-aaral sa wika ng tao.

Wika. Ito ay isang masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pinili at isinaayus sa

paraang arbitraryo upang magamit ng mga tao na nabibilang sa isang kultura.

5
 TSAPTER 2

MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL AT KAUGNAY NA BABASAHIN

Bago itaguyod ang kabanatang ito, ang mananaliksik ay sumangguni sa iba’t ibang

website sa internet upang makakuha ng mga kaugnayan na literatura at pag-aaral. May mga

aklat, di-nalathalang tesis, at internet na binasa ng mananaliksik para makatulong sa pag-aaral.

2.1 MGA KAUGNAY NA PAG-AARAL

Bilang pangwakas, sinabi ni Aquino ((2002) na ang kakayahang linggwistika o kaalaman

sa mga alituntunin ng balarila ay hindi sapat. Kinakailangan pang iproseso mo ang kaalaman mo

sa pamamagitan ng paggamit nito sa wastong pangungusap. Dagdag pa niya, kung may

kaalaman ka sa alituntunin ng balarila at kung paano ito gamitin nang tama sa isang

pangungusap, ibig sabihin ay taglay mo ang kakayahang linggwistika at komunikatibo.

Ang pag-aaral ni August (2019) na may pamagat na “ Leksikong Kultural ng Tagalog at

Sinugbuanon: Isang Analisis” na ang Nilayon ng pag-aaral na ito na suriin ang leksikong

kultural ng wikang Tagalog at wikang Sinugbuanon. Sinikap na sagutin ang sumusunod: (1) Alin

sa mga salitang naitalâ sa wikang Tagalog at Sinugbuanong Binisaya ang may magkaparehong

anyo? (2) Ano-ano ang tamang pagbigkas nito ayon sa ponolohikong estruktura ng mga salita?

(3) Ano-ano ang kahulugan o rehistro ng mga ito sa bawat wikang pinagmulan nito? (4) Sa ano-

anong bahagi ng pananalita ang mga salitang ito napabibílang? Pamaraang deskriptibo o

palarawan na nilapatan ng pagsusuring estruktural ang ginamit sa pag-aaral na ito . Natuklasan

na (1) maraming mga salita sa Tagalog at Sinugbuanon ang magkakapareho sa palatunugan at

palabuuan. Ang pagkakatulad nito ang dahilan sa pagkakapareho ng mga ito sa paraan ng

pagbigkas na mauuring malumay, mabilis, at maragsa. (2) Kahit magkakatulad ang mga salita sa

6
baybay at bigkas ng Tagalog at Sinugbuanon, nagkakaiba pa rin ito sa kahulugan/rehistro buhat

na rin sa heograpiko at sosyolingguwistikong dimensyon ng isang lugar,

Ang kasalukuyang pag-aaral ay may kaugnayan sa pag-aaral ni August dahil ay isa sa

suliranin ay may pagkakatulad ng pagsusuri ng tamang pagbigkas nito ayon sa ponolohikong

estruktura ng mga salita. Magkakatulad ang desinyo sa pagsagawa ng pag-aaral.

2. 2 MGA KAUGNAY NA LITERATURA

Ayon naman kay Carroll (1964) ay nagpapahayag na ang wika ay isang sistema ng mga

sagisag na binubuo at tinatanggap ng lipunan. Ito ay resulta ng unti"unting paglilinang sa loob ng

maraming dantaon at nagbabago sa bawat henerasyon, ngunit sa isang panahon ng kasaysayan

ito ay tinutukoy na isang set ng hulwaran ng gawi na pinag aaralan o natutuhan at ginagamit sa

iba’t ibang antas ng bawat kasapi ng pangkat o komunidad.

Ang ibig sabihin wika ay ginagamit sa pagpapahayag natin pang-araw-araw kung saan

unti-unting nagbabago sa paglipas ng panahon. Ngunit ang sistema ay buong-buo pa rin na pag-

aaralan.

Ayon kay Chomsky (1928), lahat ng tao ay may language acquisition device. (Dinagdag

niya na pa ang” everyone is born with some sort of universal grammar in their brains –

Basic rules are similar across all language”.

Ang ibig sabihin ay ang wika ay unibersal na gramar kung saan nakatakda na sa ating

isipan na may tuntuning sinusunod.

Ang sangay ng linggwistika na sumisiyasat sa likas na katangian ng wika o mga wika

nang walang pagtatangi para sa mga praktikal na mga paggamit. Binabahala nito ang pagbuo ng

mga teorya ng wika o mga wika.

7
 Samantala, tinalakay naman ni Barry (2008) sa kanyang libro kung ano ang linggwistika.

Ayon sa kanya, ang linggwistika ay isang disiplina at agham sa wika ng tao. Dagdag pa niya,

hindi tumitingin sa pagkakapareho ang linggwistika bilang disiplina, bagkus tinitignan nito wika

na kaiba at natatangi sa lahat. Ito ay isa lamang reaksyon sa mga panahon kung saan sinubukang

ilarawan ng tao ang wika sa pamamagitan ng pagtutulad nito sa iba.

Ang ibig sabihin ni Barry ay ang linggwistika ay may displinang sinusunod at tinitingnan

dito ang wika na may kakaiba o uniqueness sa lahat ng wikang ginagamit ng bawat tao.

8
 TSAPTER 3

METODOLOHIYA NG PAG-AARAL

Disenyong kwalitatibo ang ginamit sa pag-aaral. Pamaraang snow ball sampling ang ginamit sa

pagsusuri ng mga datos. Rekording ang tiyak na pamamaraang ginamit upang matipon ang mga

impormasyon o datos.

3.1 Lugar ng Pag-aaral

Lokasyon ng pag-aaral

Ang Hinaplanon ay isang barangay sa lungsod ng Iligan. Ang populasyon nito ayon sa natukoy

ng 2015 Census ay 5,464. Kinakatawan nito ang 1.59% ng kabuuang populasyon ng Iligan. Ang

Hinaplanon ay matatagpuan sa isla ng Mindanao na may 8, 25478, 124,2613.

Ang komon na hangganan ng barangay hinapalanon ay ang San Roque, Luinab, Santa Filomena,

Santo Rosario, Upper Hinaplanon at Bagong Silang.

9
3.2 Impormante

Ang pinili ng mananaliksik na impormante ay ang mga nasakop sa lugar ng Tambo,

Hinaplanon. Limitado lamang ang ginawang pagsasaliksik sa mga iba’t ibang lugar dahil

bawal sa ngayon ang magdikit-dikit. Kinuha ang mga datos sa pamamagitan ng pagrekord ng

mga dayalogo sa tatlong kwento gamit ang cellphone.

3.3 Pangangalap ng Datos

Rekording ang ginamit na pamamaraan sa pangangalap ng datos sa pamamagitan ng

selpon. Dahil sa COVID -19 . Ang mga respondente ay may impormasyon depende sa lugar na

pinagkukunan ng pag-aaral.

3.4 Pagsasaayos ng Datos

Ang mga datos na nakalap ay iniayos at ayon sa linggwistikang aspeto tulad ng

paghahanap ng mga salita na aayon sa ponolohiya morpolohiya at Sintaksis. At tinala ang mga

salitang nasa Cebuano at tinumbasan ang mga salita sa Filipino.

3.5 Pag-aanalisa ng Datos

Mula sa tatlong kwento ay tinala ang mga salita pagkatapos inaanalisa ang mga salita

ayon sa linggwistikang pag-aaral naayon sa palatunugan, palabuuan, pagbubuo ng isang

pangungusap at ang kayarian at binigyan ng angkop na katumbas sa wikang Cebuano at sinalin

ito sa Wikang Filipino upang malaman ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga salita sa

dalawang wika.

10
 TSAPTER 4
PRESENTASYON, INTERPRETASYON, ANALISIS

Sa bahaging ito, makikita ang presentasyon ng mga datos na nakalap sa lugar ng Tubod

iligan City. Ang mga datos na nakuha ang siyang ginagamit upang makamit ang layunin ng

pag-aaral

4.0 PRESENTASYON AT ANALISIS NG DATOS

Ang mga katanungang gustong masagot ay makasagot ay mailahad ang mga nakalap ng mga

impormasyon na sapat at makapagbigay ng direktang sagot na matibay na ebidensya kung ano

ipinagkaiba ng sumusunod.

4.1 Mga Katangian ng Wika

Nauuri ang mga wika batay sa poolohiya, kaanyuan at pagbubuo ng mga salitang nagtataglay

ng kahulugan batay sa klase ng mga panlaping ikinaiba sa salitang –ugat.

1. ISANG SISTEMA ANG WIKA

Binubuo ang wika ng magkakaugnay na bahagi na maaring sa anyo o kahulugan.Tumutukoy

ang anyo sa magkakaugnay na sistema ng mga tunog,pagbuo ng salita sa loob ng

pangungusap.Ang mga pangungusap ay maaaring pagsamahin para makabuo ng isang pahayag o

diskurso.Magkakaroon rin ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa maliliit na yunit ng mga salita

kapag ito’y ginagamit sa pangungusap na tinatawag na sintaktik na kaanyuan.Nauuri ang wika

batay sa ponolohiya batay sa klase ng mga panlaping ikinaiiba sa salitang-ugat

11
a. Ponolohiya

1. Ponemang Malayang Nagpapalitan

Ito ay ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi nagpapabago sa

kahulugan ng salita. Halimbawa: Totoo- Tutoo Lalaki- Lalake Bibi- Bibe Noon- Nuon 

Dahil sa diin sa lalaki/ lalake ay nasa ikalawang pantig na hindi katatagpuan ng /i/ at /e/

kaya’t hindi nag- iiba ng kahulugan ng dalawang salita. Sa madaling salita, ito ay malayang

nagpapalitan. Ponema ang tawag sa makabuluhang tunog ng isang salita kapag magkaiba

ng ponema sa makatulad na kaligiran, nangangahulugang makabuluhan ang nasabing tunog.

Ito’y nag-iiba sa gender. (Santiago, A. at Tiangco, N: 1977:8)

Halimbawa sa nagsasaad ng gender

Talahanayan 4.1.1 Pagkakaiba ng ponema sa Gender

Cebuano Salin sa Filipino

tindera-tindero tindera-tindero

hornero-hornera hornero tawag sa tagaluto ng tinapay

kusinera-kusinero kusinera-kusinero

tiya-tiyo tiya-tiyo

lolo-lola lolo-lola

maestro-maestra maestro-maestra

maria-mario maria-maria

glendo-glenda glendo-glenda

abugado-abugada abugado-abugada

dekana-dekano dekana-dekano

12
 Mapapansin natin sa mga halimbawang salita na nasa talahanayan ay nagsasaad ito ng

kasarian. At ito’y may pagkakaiba ng mga ng isang ponema tulad halimbawa sa salitang

tindera-tindero ang o ay nangangahulugang lalaking nagtitinda. Kapag napapalitan na ito ng a

ay nangangahulugan ito ng babae. Ang salitang hornero tawag sa lalaking tagaluto ng tinapay.

At kapag napapalitan ng kayang ponemang a kaya naging hornera naman kung babae. At ito’y

may pagkakaiba ng mga ng isang ponema tulad halimbawa sa salitang salitang kusinera-

kusinero ay nagkakaiba ito sa ponemang a at o ang kusinera ay isang babae na trabaho ay

tagaluto ng pagkain. At ang kusinero naman ay isang lalaking tagaluto din. tindera-tindero,

hornero-hornera, kusinera-kusinero, tiya-tiyo, lolo-lola, maestro-maestra, Maria-Maria, Glendo-

Glenda, abugado-abugada, dekana-dekano. Pansinin natin batay sa mga halimbawang ito ang

ponemang a ay ang gender nito ay isang babae. Samantala kung ang ponemang o ay ang gender

nito ay babae. at ang bahagi ng pananalita ay pangngalan.

Narito ang mga halimbawang pangungusap.

Mga halimbawang pangungusap:

1. Naa didto nagtinda ang tindera ug isda.

Sal. Nagtinda doon ang tindera ng isda.
2. Tindero ug bugas akong manghod nga laki.
Sal. Tindero ng bigas ang aking bunsong kapatid na lalaki.
3. Si Tiya ang naglaba ug si tiyo ang nanglimpyo.
Sal. Si tiya ang naglalaba habang si tiyo ang naglilinis
4. Akong lola dugay ra nga nipahuway sa laing kalibutan.
Sal. Ang aking lola ay matagal na sumakabilang buhay.
5. Boutan kaayo ang maestra ug maestro nga akong nakahimamat.
Sal. Mabait ang maestra a t maestro na aking nakilala.
6. Kaluha sina Maria at Mario.
Sal. Kambal sina Maria at Mario.
7. Silang Glendo ug Glenda ang managsoon sa amahan.
Sal. Sina Glendo at Glenda ay magkakapatid sa ama.

13
 2. Salitang Nagkokontrast
Ito’y magkaiba ang katangian ng dalawang tao o bagay. Madaling mapatunayan na

ang /1/ at /e/, gayaundin ang /u/ at /o/ ay magkahiwalay na ponema sa Filipino sapagkat

ang mg ito’y nagkokontrast sa magkatulad na kligiran.

Halimbawa:

Cebuano Filipino

tinuud-tinuod

mesa-misa

uso-oso

Mapapansin natin mula sa mga halimbawa ang mga salitang nagkokontrast gaya ng mga

salitang tinuud;tinuod, mesa;misa; uso-oso na nakatala sa unahan.

Halimbawang pangungusap

1. Tinuod ang nahitabo kagahapon.

Totoo ang nangyayari kahapon.
Duha nao ka mesa ang gipatungan sa pagkaon.
Dalawang mesa ang pinatungan ng pagkain.

b. Pagbubuo ng salitang nagtataglay ng kahulugan batay sa uri ng mga panlaping

ikinakabit sa salitang ugat.
Halimbawa;
Sebuano Filipino

Panlaping ikinakabit

Ma+tubig Matubig
matubig
Ang kahulugan ay maraming tubig
Ka+lapok maputik
kalapok
Ang ibig sabihin ay puno ng putik
kaon+an kainan
Kan-anan
ang ibig sabihin ay lugar ng kainan
tinda+han tindahan
lugar ng pamilihan

14
 Mapapansin natin mula sa mga halimbawa na nakatala sa talahanayan ang mga salitang

nabubuo at nagtataglay ito ng kahulugan kapag may ikinakabit na mga panlapi. Ang unang

hanay ay mga salitang nasa Cebuano tulad ng ma+tubig at ang salin sa Filipino na nakahanay sa

ikalawa ay ma+tubig na ang ibig sabihin ay maraming tubig.; at ang ka+lapok sa Cebuano na ang

bagong porma ay kalapok na ang ibig sabihin ay maputik sa Filipino at mapapansin natin dito na

ang panlaping ka-, sa Cebuano at ma- sa Filipino.; sa salitang –ugat na kaon+an nagiging kan-

anan na ang ibig sabihin ay lugar kung saan ang mga tao ay kumakain at ang salin sa Filipino ay

kainan.

c. Kaanyuan ng mga salita

Ang mga kaanyuan ng mga salita ay maaring payak, maylapi at tambalan.

Payak – salitang –ugat

Halimbawa:

Sebuano Filipino

kaon kain

puno puno

simba simba

rosaryo rosaryo

isda isda

manok manok

piso sisiw

Mapapansin natin mula sa nakatala sa unahan na ang mga kaanyuan ng mga salita

ay ang mga payak, maylapi. Ang payak na salita o salitang –ugat lamang. Halimbawa

sa salitang kaon sa Cebuano at sa Filipino ay kain; at salitang puno sa Cebuano at sa

15
Filipino naman ay puno; sa Cebuano ; sa Cebuano ay simba at ang salin sa Filipino ay

simba; sa Cebuano ay Rosaryo at ang sa Filipino ay rosaryo; isda sa Cebuano at sa

Filipino ay isda; manok sa Cebuano at s Filipino ay manok; Piso sa Cebuano ay sisiw

Maylapi – ito ang mga salitang-ugat na nilalapian ng mga panlaping unalapi,

gitlapi, hulapi.

Halimbawa:

Sebuano Filipino

makaon makain

garosaryo nagrosaryo

simbahan simbahan

isdaan palaisdaan

gapiso may sisiw .

Mapapansin natin mula sa mga halimbawa na nasa unahan ang mga maylapi ng

salita sa Cebuano makaon at sa Filipino ay makain; garosaryo sa Cebuano at sa

Filipino naman ay nagrosaryo; simbahan sa Cebuano at sa Filipino naman aysimbahan

isdaan sa Cebuano at sa Filipino naman ay palaisdaan; gapiso sa Cebuano at sa

Filipino naman ay may sisiw . batay sa mga halimbawang tinalakay ay kadalasan ang

maylaping nagaganap ang unlapi na ikinakabit sa unahan ng salita. Kung maylapi ay

may mga panlaping ikinakabit s unahan ng salita at tinatawag itong unlapi, sa gitna kung

gitlapi, sa hulihan naman ay hulapi, may mga paglalapi naman nagaganap na kabilaan na

ang panlapi ay makikita sa unahan at hulihan. May tinatawag din langkapan kung saan

ang paglalapi ay makikita sa unahan, gitna, at sa hulihan ng salita.

16
 d. Mga morpemang may kahulugang leksikal

Sa uring ito masasabing tiyak ang pangalan ng lugar at ng tao

Halimbawa:

e. Mga morpemang may kahulugang pangkayarian sa uring ito kapag nag-iisa ay walang

kahulugang ipinapahayag.

Halimbawa; ng, sa ang mga,. Ang mga ito ay walang tiyak na kahulugan.

3. ARBITRARYO ANG WIKA

Nangangahulugan na ang bawat wika ay may kani-kaniyang set ng palatanungang

leksikal at gramatikal na istruktura na ikinaiiba nito sa ibang wika.Ang mga tunog na

pangwika,ganoon din ang mga nabuong salita at ang mga kahulugan nito ay pinagkasunduan

ng mga taong kapangkat sa isang kultura. Halimbawa ang salitang flower sa wikang Ingles ay

katumbas ng bulaklak sa Tagalog at bulak sa Bisaya.

Halimbawa;

Ingles Bisaya Filipino

Book Libro Aklat

Star Bituon Bituin

Mouth Baba Bibig

hands Kamot Kamay

plate Plato Pinggan

Makikita natin sa talahanayan ang kanya-kanyang kahulugan ng salita ng bawat wika

sa wikang Ingles nasa unang hanay at ang ikalawang hanay ang wikang Cebuano at nasa

17
ikatlong hanay ang Filipino na katumbas. Tulad halimbawa ng salitang book sa Ingles ; sa

Cebuano ay libro; at aklat naman sa Filipino, Star sa Ingles, Bituon sa Cebuano at sa Filipino ay

Bituin; Mouth ; Ingles, Baba sa Cebuano at Bibig sa Filipino; hands sa Ingles, at Kamot sa

Cebuano, at sa Filipno ay Kamay; plate sa Ingles, Plato sa Cebuano at Pinggan sa Filipino.

3.8 Linyar na Katangian ayon sa Klasikong modelo ni Aristotle

Ginagamit ang wika bilang daluyan ng pagpapalitang-diwa.Dahil sa pagkakaalam at

pagiging mulat sa pag-iisip ng iba, mapapayaman natin ang ating diwa. Dahil sa dayalog ng mga

ideya sa pamamagitan ng wika,magiging posible para sa lahat ang magsalita at magsulat, habang

ang karamihan naman ay dapat makinig. Dito nag sisimula ang pagtatala ng mga pangyayari sa

paligid. Matutunghayan ang paraang ito sa linear na katangian ng komunikasyon ayon sa

klasikong modelo ni Aristotle mula sa kanyang aklat na Retorika.

Tagapagsalita argumento pananalita tagapakinig

Modelo ni Aristotle

Ang tagapagsalita ang lilikha ng mensahe at babalangkas nito sa kongkreto at malinaw

na paraan upang maunawaan ng tagapakinig ang nilalahad o nais iparating.Ang layunin ng

komunikasyon at ang tanging maimpluwensyahan ng tagapagsalita at mabago nito ang

damdamin ng kanyang mga tagapakinig.

18
 4. ANG WIKA AY PANTAO

Malaki ang impluwensiya at epekto ng unang katutubong wika sa paggamit ng pangalawang

wika ng maraming etnolinggwistikong pangkat sa Pilipinas. Nagkaroon ito ng barayti sa iba’t

ibang pook na ginampanan nito dahil sa impluwensya ng wika

1.) Halimbawa, kapansin-pansin ang barayti ng Filipino sa Zamboanga kapag nag Filipino

ang isaTausug,Samal,Bisaya at Zamboangueno.Naiimpluwensyahan ang mga salita at

tunog ng Filipino sa Mindanao ng salitang Tausug,Samal,Bisaya at

Chavacano.Halimbawa ay ang paggamit ng pandiwa. May kaibahan ang mga pandiwang

ginagamit ang panlaping um at mag na ginagamit ng mga tao. Masasabing ang paggamit

ng taga Mindanao ng pandiwang ginagamitan ng panlaping mag-ay impluwensiya ng

kabisayaan.

Halimbawa:

Magkaon- magkain, nagkain

Magbantay

Maggagawa,naggagawa

Napapansin din kung nagsasalita ang mga Bisaya, karaniwang ginagamit nilang panlapi ay

mag-, mang-, tulad ng mga salitang ito;mangayo,mangaun,magkaun,mag-unsa.

Halimbawa: Manganha,manglaba,magtuon,magluto,magsag-ob

5. DINAMIKO ANG WIKA/BUHAY ANG WIKA AT DINAMIKO ANG WIKANG

FILIPINO
Hindi ito papipigil,nagbabago,nararadagdagan,lumalawak,umuunlad,mayaman sa

talasalitaan at malayang nakapapasok ang mga katutubo at dayuhang salita.

Katangian ito ng isang buhay na wika

19
Halimbawa:

Library-aklatan,silid aklatan,laybrary
Vocabulary-talasalitaan, bukabularyo
Teacher-guro, titser, maestro, maestra
Textbook-aklat-libro-teksbuk-textbook-buk
Chair-salumpuwit-tser-upuan

Expert-dalubhasa-ekspert-eksperto

Sunset-dapithapon-palubog ng araw

Approve-sang-ayon-payag

Birthday-kagampanan-kabuwanan-bertdey, kaarawan

Smart-pilosopo-matalino-may utak

Matutunghayan sa paikot na modelo ni Dance(1987) na tila isang bukal na nagpapakita sa

katangian ng wika na isang komunikasyon ng nagiging dinamiko.Ipinahihiwatig ni Dance na

ang proseso ng komunikasyon ay isang pangyayaring dinamiko,nangangahulugan patuloy na

nagbabago sa paglipas ng panahon.

20
 6. Naglalarawan ang wika sa kultura ng bansa

Ang isa sa pinakamahalaga sa tao at lipunan ay ang wika. Samantala ang wika ay nabuo

para sa tao at lipunan. Ayon sa isang linggwista na si Henry Gleason, “Ang wika ay tumutukoy

sa masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pinipili at isinasaayos sa paraang arbitraryo

na ginagamit sa komunikasyon ng mga tao sa lipunang may iisang kultura.” Sa lipunan, wika ang

tumutulong upang labis na magkaunawaan ang mga tao sa isa’t-isa, ito rin ay mahalaga sa

lipunan sapagkat gaya nga ng sabi nila, “No man is an island.” Samakatuwid, walang sinuman

ang maaaring mabuhay na para sa sarili niya lamang. Nabuo ang wika para sa lipunan at ang

lipunan ay nabuo dahil sa wika, kaya nakakaapekto ang wika sa lipunan na ginagalawan ng tao.

Ang wika ay nakakaapekto sa kultura, sapagkat matutukoy o makikilala natin ang isang tao sa

kung ano ang wikang kanyang ginagamit, gayun din malalaman natin kung ano ang kultura o

etnikong kanyang pinagmulan. Hindi maitatangging, hindi mapaghihiwalay and wika at kultura,

dahil sumasalamin sa kultura ng isang tao ang kanyang ginagamit na wika, may mga salita din

kasing pag-aari lamang ng isang bansa. Halimbawa na lang nito ay sa pilipinas, dito lang sa atin

21
ang may salitang “Po”,”Opo” at “Oho” na naglalarawan sa kaugalian ng mga plipino bilang sa

pagiging magalang. Sa ibang probinsiya naman gumagamit sila ng “Manong” at “Manang”

kapag mas nakakatanda sa kanila ang isang tao na sa ibang lugar partikular sa mga taga maynila,

ay hindi na ito ginagamit o paminsan-minsan na lang ginagamit dahil para sa karamihan hindi ito

maganda pakinggan.

Dinamiko ang wika, ito ay buhay na patuloy ring nag-iiba ang kahulugan, pagbigkas at tunog sa

paglipas ng panahon. Ang malaking nakakaapekto dito ay ang lipunan na ating kinagagalawan.

Sa kadahilanang marami nang naiimbentong salita katulad na lamang ng mga salita sa gay linggo

(o salita ng mga bading) at ang iba pang mga bagong salitang nabubuo sa lipunan. Taon-taon

maraming nadidiskubre na wika dahil masyadong matalino na ang mga tao, kung kaya’t mabilis

na naiimpluwensiya ng mga ito ang wikang gagamitin sa isang partikular na lipunan.

May mga kanya-kanyang lahi ang bawat isa, dito sa asya halos iisa lamang nag hulma ng mukha

ang mga tao kung kaya’t nakakalito tukuyin kung saang bansa ito nanggaling o ano ang kultura

nito kaya sa wikang gamit ng isang tao maaring makilala natin kung saang bansa galling ito.

Mahalaga talaga na magkaroon ng pambansang wika ang isang bansa upang mas madaling

matukoy ang isang tao sa kung saan siya galing at dito rin nagkakaroon o makikita ang

pagkakaisa ng isang bansa gaya na lamang sa kultura ng korea, parte ng kultura nila na hindi

maaring magturo ng ingles sa lugar nila kung kaya’t kinakailangan pa nilang pumunta sa ibang

bansa para matuto ng salitang ingles, kapag marunong ka mag ingles at nasa korea ka mataas na

ang tingin nila sa’yo dahil bihira lang ang marunong mag-ingles sa kanila. Sa kultura ng mga

taga korea, makikita natin kung gaano nakakaimpluwensya ang wika sa kanila. Gaya din ito ng

bansang Tsina at Japan kung saan kahit na hindi sila marunong mag-ingles, maunlad ang bansa

nila.

22
Gaya ng nabasa ko “Kahit na ang ingles ang ating “Lingua franca” sa buong mundo, kailangan

pa rin natin ng pambansang wika” Kultura din sa ating mga Pilipino na kapag magaling mag-

ingles ang isang tao o nakakapagsalita siya ng banyagang wika, andun yung pag-iisip natin na

mas matalino o mas magaling ang taong iyon kaysa sa atin kaya kung minsan mas napapamahal

tayo sa lenggwahe ng iba at hindi sa sarili nating wika. Sadyang nakakaapekto ang kultura sa

wika lalo na kapag naimpluwensyihan ng lipunan na kinagagawalan nito.

Sa kabuuan, apektado ang wika sa kultura ng isang tao at sa lipunan ng partikular lugar at gayun

din nakakaapekto ang kultura at lipunan sa wikang ginagamit. Sadyang hindi maipaghihiwalay

ang dalawa, ang wika at kultura, samantala nakabuntot sa kultura ang lipunan dahil kung walang

lipunan walang mabubuong kultura, at kung walang kultura maaarin may sari-sariling paniniwala

ang tao sa isang lipunan. Mahalaga ang wika kaya’t mahalaga ring mahalin ito

7. Natatangi ang Wika

Ang wika ay natatangi sa dahilan na ito ang ating pinakainstrumento sa komunikasyon.

Dahil ito ay natatangi ikanga, tayo’y pinagbubuklod-buklod at pinag-iisa para lalo pang

paunlarin ang wikang mayroon tayo ngayon. Ito rin ang dahilan kung bakit napapanatili ng

bawat isa ang magandang pagsasamahan o pagkakaibigan. Ito rin ang dahilan kung bakit tayo’y

nakabuo ng mga ideyang kaakit-akit para mapakinabangan ng ibang taong lubos pang

nangangailangan ng kaalaman.

Halimbawa:

Cebuano Filipino
Oo! Po!
Maayong buntag, hapon, o gabii. Magandang umaga po, hapon o gabi.
Oo. Opo!
O , Tay, Nay, Opo itay, inay masusunod po.
Amen ko! Mano po!
Amen ko, nay, tay . Mano po nay, tay.

23
 Mapapansin natin mula sa mga halimbawa ang mga magagalang na pananalita. Sa

Cebuano ang Oo, Maayong buntag.

8. Makapangyarihan ang wika

Ang paggamit ng wikang Filipino ay simbolo ng nasyonalismo ng mga Pilipino. Ang

wikang ito ang magpapabago, magpapayabong, at magpapaunlad sa bansang Pilipinas.

Sinasalamin ng wika ang kultura at kasaysayan ng isang bansa. Malaki ang epekto nito sa pang-

araw-araw na pamumuhay ng mga tao. May pagkakaiba man sa lahi at etniko, ang bawat isa ay

may wikang sinasalita at wikang pinagyayaman.

Bilang isang mamamayan ng Pilipinas nararapat na ipagmalaki at payabungin ang wikang

pambansa. Wika ang susi sa komunikasyon. Wikang Filipino ang nagsisilbing pagkakakilanlan

ng bansang Pilipinas. Ang wikang Filipino ay makapangyarihan.

4.1.2 Pares Minimal

Pares minimal kapag magkaiba ng ponema sa makatulad na kaligiran, nangangahulugang

makabuluhan ang nasabing tunog.

Talahanayan 4.1.2.2 Pares Minimal

24
 Cebuano Filipino Cebuano Filipino

1. Pala -bala Pala Bala Bala

Nanghulam ug pala si Nanghiram ng Naigo ug bala Natamaan ng

Gaina sa ilang Mina pala si Gaina ang kawatan. bala ang
kina Mela magnanakaw.
2. Tula-dula Tula Dula Dula

Maayo si Mimi basta Magaling si Nagdula ang Nagkakaoon ng

. tula ang hisgotan. Mimi basta ang mga bata sa kilid pagsasadula sa
pagtula ang pag- sa bungtod. aming klase.
uusapan.
3. Lampas- hampas lampas
Hampas hampas
Sayo sa buntag niadto
si Papa sa bukid ug Maagang Kusug kaayu Malakas ang
lampas iyang gamiton pumunta si papa ang hampas sa hampas ng ma
sa paghawan sa sa bukid bitbit mga balud sa alon sa
kalubin-an. niya ang baybayon. baybayin.
kasangkapang
panlinis sa mga
damo.
4. Lantay-landay higaan landay Matigas

Ganahan ko matulog Gusto ko Gahi kaayo Matigas ang

sa lantay. matulog sa karneng baboy karneng baboy
higaan. kung landay na. kung ito’y
matanda na.
5. Parat- barat Alat barat kuripot

Ang sud-an nga akong Ang ulam na Ang tigulang Ang matanda ay
napalit ganiha parat nabili ko kanina kay barat kaayo. napakakuripot.
kaayo. ay maalat.
6. Sakay-sagay Sakay Sagay Matanda

Akong mga anak Ang aking mga Sagay na ang Matanda na ang
sakay ug karomata. anak ay mga lubi pwede mga niyog
sumakay ng na kining pwede na kining
karomata. koprason. koprason
Lakat-lagat lakad Lagat lagat

Modayon mo ug lakat Tuloy ba ang Ang kamoteng Ang kamoteng

uImong manghod lakad ng kapatid kahoy lagat man kahoy ay di
modayon ug lakat sa mo bukas di na mokaon.. kaaya-ayang
Cagayan ugma . papuntang kainin.
Cagayan.
7. Lamaw-langaw Pagkain sa langaw langaw
baboy
Daghan ug lamaw diri
para sa inalimahang Maraming Puno ug langaw Puno ng langaw
baboy namo. pagkain dito ang palibot sa ang paligid ng
para sa merkado. merkado.
inaalagaang 25
baboy namin.
8. Katang-karang Alimasag Karang Karang
 Mapapansin natin sa mga halimbawang salita na nasa talahanayan ang mga pares minimal na

salita sa Cebuano na pala-bala na may salin sa Filipino na pala-bala din. ; tula-dula sa Cebuano at

ang salin tula-dula; sa Cebuano na lampas-hampas; at sa Filipino lampas-hampas; lantay-landay

sa Cebuano ay lantay ang salin sa Filipino ay higaan, sa landay ito sa Cebuano ang salin ay

matanda; parat-barat; sa Filipino ay alat at kuripot; sakay-sagay; sa Cebuano at sa Filipino ay

sakay-sagay; lakat-kagat sa Cebuano at ang salin sa Filipino ay Lakad at lagat. Lamaw-langaw sa

Cebuano, sa Filipino ay pagkain ng baboy at langaw; katang-karang sa Cebuano at sa Filipino ay

alimango at karang; lakaw-laraw sa Cebuano at ang salin sa Filipino ay lakad at plano. Makikita

natin ang pares na pala at bala ay nagkakaiba ng ponemang p at b sa pala-bala at parat-barat, t

at d sa tula -dula at , l at h sa lampas-hampas,, t at d sa lantay -landay na nasa gitna ang

pusisyon, p at b sa parat-barat, k at g sa sakay-kagay na nasa gitnang pusisyon din sa at l at k sa

lakat-kagat; l at ng sa lamaw-langaw; r at t sa katang-karang; k at r lakaw-laraw. At may mga

halimbawang pangungusap bawat pares ng salita at may salin din sa Filipino

Nakapagdudulot ng pagbabago sa kahulugan ng salita kapag nagkakaiba ang tunog ng mga

ponema.

4.1 .1 Ang pagpapantig /silabikasyon

Pagpapantig,Kumbensyunal na Ortograpiya higit sa Diin,Real Particle o Pananda

verbal ni Cecilio Lopez .

Pagpapantig- Ang pagpapantig ay paghahati ng salita sa pantig o mga pantig. Ito ay paraan ng

paghahati ng salita. Ito ay ibinabatay sa grapema o nakaasulat na simbolo.

1. Kapag may magkasunod na dalawa o higit pang patinig sa posisyong inisyal, midyal at

pinal na salita, ito ay hiwalay na mga pantig

26
Halimbawa

Cebuano Filipino Pormasyon ng Pantig

a-ko ako K

a-wat gaya K

u-li uwi PK

a-mo amo PK

Mapapansin natin sa mga halimbawa sa itaas na ang mga salita ay magkasunod na

patinig na nasa pinal na salita, at may K para sa katinig, P para sa patinig. Tulad sa salitang a-ko

sa Cebuano ay ang salin sa Filipino ay a-ko.; sa salitang a-wat sa Sebuano sa Filipino ay ga-ya na

ang ang pagkahati nito ay PK sa inisyal at pinal na pusisyon. At ang salitang u-li sa Sebuano ay

u-wi sa Filipino, at ang a-mo sa Sebuano ay K ang paraan sa Filipino din. Batay sa mga

hailimbawa hindi lahat na salita sa Sebuano ang paraa ng pagpapantig may pagkakataon na ang

salin nito sa Filipino ay iba ang pagpapantig.

Halimbawa

Tintasyon Tuk-so

Mubo Pan-dak

Luk-so lukso

3.Sa hiram na salita,ang magkasunod na katinig ay parehong kasama sa kasunod na patinig

Halimbawa

27
Cebuano Filipino

Sob-re So-bre

Po-bre mayaman

4.Sa pag-uulit ng pantig

a.Ang patinig lamang ang inuulit kung ito ay unang tunog ng salitang ugat

A-a-limahan

A-al-sa

E-eks-tra

b.Kung ang unang pantig ng salitang ugat ay nagsisimula sa katinig-patinig ang katinig at

kasunod na patinig lamang ang inuulit.

Halimbawa

Cebuano Filipino

Ka-on kain

Sud-an ulam

Pi-pri-tu-hon Pi-prituhin

Kabaw Ka-la-baw

Hi-kaw Blu-sa

Ung-goy Ka-kla-se

Bun-dok Pang-ka-pa-ya-pa-an

28
Kumbensyunal na Ortograpiya hinggil sa Diin-Sining ng tamang pagbaybay at pasulat ng

mga salita ayon sa tamang pamantayan o gamit.

Halimbawa:

Pagtaas ng tono Pagbabang tono

Gabi’/gabih/ (night) Baha’y

Kama’y Ulo/u:loh/

Buho’k/buhok Buha’y/ bu:hay

Lukso’/luksoh/ Ba’yaba:yan

Akla’t/aklat/ Su’lat/su:lat

1. Titik /i/ konseptong tumutukoy sa pagiging maliit iro, iring, ilaga ,aritis, sing

sing,id ,itlog, isda, ilong, ipis

Talahanayan 4.4.1 Titik /i/ konseptong tumutukoy sa pagiging maliit iro, iring, ilaga ,aritis, sing
sing, id , itlog, isda, ilong, ipis

Cebuano Filipino

1.)Ni uwang ang iro kagabii. 1.)Tumatahol ang aso kagabi.

2.)Naligsan ang iring ganina.
3.) Grabe’g kutkot sa ilaga ang mga sanena
sa suok
4.)Gwapo ang aritis ni leny.
5.)Mahalon ang singsing ni Leni.
6.)Nabilin ang id ni Franzine sa ilang balay.
2.)Nasagasaan ang pusa.
3.)Pinunit ng mga daga ang mga damit sa
sulok
4.)Maganda ang hikaw ni Bea.
5.)Mamahalin ang singsing ni Leni
6.)Naiwan ang id ni Franzine sa kanilang
bahay.

29
7.)Mahal na kaau ang dozena sa itlog. 7.)Nagmahal na ngayon ang dozena ng itlog.

8.)Presko kaayo ang isda nga napalit ni 8.)Napaka preskong isda ang nabili ni Angel.
Angel.
9.)Lisngag ug ilong ang mga Pinoy. 9.)Pango ang ilong ng mga Pilipino.

10.)Daghang ok ok sa basurahan. 10.)Napakaraming ipis sa basurahan.

Makikita natin sa talahanayan ang konseptong ito tumutukoy sa pagiging maliit na

bagay man o hayop tulad halimbawa ng aso, pusa,daga, hikaw,singsing, id, itlog,isda,ilong at

ipis.

4.5 Titik /a/ at /o/ mga konseptong tumutukoy sa pagiging malakas, malaki at maingay.

Cebuano Filipino
bitin ahas Dako kaayong bitin ang nakit an nila Jerry ug Mateo.
Napakalaking ahas ang nakita nila Jerry at Mateo.
kalayo apoy Nasunog ang niluto ni Margie kay kusog kaayo ang
kalayo.
Nasusunog ang sinaing ni Margie dahil sa lakas ng
apoy
kalamidad bagyo Dagha g nawad-an ug balay ug panginabuhian
adtong bagyong Ulyses

Maraming nawawalan ng bahay at pamumuhay sa

Bagyong Ulyses.
kabayo kaayo Hadlok kaaayo mosakay ug tartanilya kay kusog
kaayo modagan ang kabayo.
kilat kidlat Kusog kaayo ang kilat gabie.
Napakalakas ng kidlat kagabi.
awto awto Naguba ang awto ni Angelo samtang ga byahe
Nasira ang oto ni Angelo habang nasa byahe
buaya buwaya Daghan kaayo buaya sa Manila zoo.
Napakaraming buwaya sa Manila zoo
kabaw kalabaw Ang kabaw namo ang gigamit pagdaro sa umahan.
Ang kabaw namin ang ginamit pagdaro sa aming
umahan.

Makikita natin sa talahanayan ang konseptong tumutukoy sa pagiging malakas, malaki at

maingay tulad halimbawa ng mga hayop o mga bagay na malalakas maliit at malalaki tulad ng
30
ahas, apoy, bagyo, kabayo, kulog, oto,buwaya, kalabaw,elepante at bato. Ang unang hanay na

nasa talahanayan ang bernakular at sa ikalawang hanay ang salin sa Filipino. At sa ikatlong

hanay ang mga halimbawang pangungusap.

4.2 TEORYA NG WIKA NG PINAGMULAN NG WIKA

Mga teorya ng pinagmulang ng wika

Maraming haka-haka tungkol sa pinagmulang ng wika bukod sa dami-daming teorya ng

iba’t ibang tao hindi pa rin maipaliwanag kung saan, paano at kailan talaga nagsimula ang

wika.Tinatanggap ng mga dalubwika na hanggang sa ngayon ay wala pa ring katiyakan ang iba’t

ibang teorya tungkol sa pinagmulan nito.Isa itong palaisipang hanggang sa kasalukuyan ay

hinahanapan ng patunay subalit nananatili pa ring hiwaga o misteryo. (Semorlan, T. 2010;7)

a. Teoryang Bow-wow

Ayon sa teoryang ito,maaaring ang wika raw ng tao ay mula sa panggagaya sa mga tunog

ng kalikasan.Ang mga primitibong tao diumano ay kulang na kulang sa mga bokabularyong

magagamit dahil dito,ang mga bagay-bagay sa kanilang paligid ay natutunan nilang tagurian sa

pamamagitan ng mga tunog na nalilikha ng mga tao.Marahil ito ang dahilan kung bakit ang tuko

ay tinatawag na tuko dahil sa tunog na nalilikha ng nasabing insekto.Pansinin ang mga batang

natututo pa lamang magsalita.Hindi ba’t nagsisimula sila sa panggagaya ng mga tunog,kung

kaya’t ang tawag nila sa aso ay aw-aw at sa pusa ay miyaw.Ngunit kung totoo ito,bakit iba-iba

ang tawag sa aso halimbawa sa iba’t ibang bansa gayong ang tunog nanalikha ng aso sa Amerika

man o sa Tsina ay pareho lamang. (Semorlan, 2010;7)

Cebuano Filipino

31
 1.)Tilatik-ulan
Kusog kaau ang ulan gahapon. Ang lakas ng ulan kahapon.

Hapdos ang pisik sa bombay ug paminta.
Saba kaau ang mga sakyanan.
Paspas ang akong kulba kay nakita nko akong
gekaibogan..
Saba kaayo ang mga iro.
2.)Shk!shk!-Paminta,bawang.
Ang sakit hapdi ng talsik ng bawang at
paminta.
3.)Brumm,brummm-sasakyan,dyip
Napakaingay ng mga sasakyan.
5.)Klig,klig-dalaga
Ang lakas ng tibok ng puso ko ng makita ko
ang hinahangaan ko.
6.)Aw-aw-aso
Napakaingay ng mga aso.

7.)Kokak!kokak!-palaka
Daghan baki basta ting ulan. Napakarami ng palaka kapag umuulan.

8.)Meow!meow!-pusa

Daghan ug binuhi nga iring si Carlo. Maraming alagang pusa si Carlo.

9.)Shssssssssss-ahas
Dako kaau ang bitin sa zoo. Napakalaki ng ahas sa zoo.

10.)Meeeeee-kambing
Saba kaayo ang kanding kay ga ulan. Napakaingay ng kambing dahil umuulan.

Makikita natin mula sa talahanayan ang konseptong maaaring may marami ang nagsasabi

na ang wika ay nagmula sa tunog tulad halimbawa na nasa talahanayan tunog mula sa hayop o

bagay tulad ng tunog ulan, paminta o bawang,sa sasakyan, kilig ng dalaga, aso, palaka, pusa,ahas

at kambing. Kapag ang mga ito ay tumutunog na o nag-iingay malalaman na ng tao kung anong

hayop ang tumutunog.

b. Teoryang Ding-dong

Kahawig ng teoryang bow-bow, nagkaroon daw ng wika ang tao, ayon sa teoryang ito, sa

pamamagitan ng mga tunog na nalilikha ng mga bagay-bagay sa paligid. Ngunit ang teoryang ito

32
ay hindi limitado sa mga kalikasan lamang kung di maging sa mga bagay na likha ng tao.Ayon

sa teoryang ito, lahat ng bagay ay may sariling tunog na siyang kumakatawan sa bawat isa at ang

tunog niyon ang siyang ginagad ng mga sinaunang tao na kalauna’y nagpabagu-bago at nilapatan

ng iba’t ibang kahulugan.Tinatawag din ito ni Muller na simbolismo ng tunog. (Semorlan, T.

2010;7)

Cebuano Filipino

Bruum! Bruum! Bruum! Bruuum! Bruuum! Bruuumm!

Tingog sa sakyanan ni Jc. Tunog sa sasakyan ni Jc.

Prrrrrrrrrrrrrrrrrrrt! Prrrrrrrrrrrr! Prrrrrrrt! Prrrrrrrt

Ni tingog ang pito sa mga pulis kay naay Tumutunog ang pito ng mga pulis dahil
mga kawatan. may mga magnanakaw.
Bang!Bang!Bang
Ge pusil ni Tonton si Maymay. Binaril ni Tonton si Maymay.
Kreng!kreng! kreng!
Ni tingog ang telepono ni Lyndel kay Tumunog ang telepono ni Lyndel dahil
nanawag. may tumatawag.
Peeeeep!peeeeep
Tingog sa sakyanan kay trafic kaayo. Tunog ng sasakyan dahil sa trafic.
Tiktak!Tiktak!
Tingog sa relo. Tunog ng orasan.
Boom-boom boom-boom
Tingog sa dram kay naay fiesta. Tunog ng dram dahil may fiesta
Kring!kring!kring
Tingog sa telepono kung naay manawag. Tunog ng telepono kapag may
tumatawag.
Tot-tot-tot
Busy ang linya sa telepono kay naay Busy ang linya ng telepono dahil may
nanawag nga lain. tumawag na iba.
Ding-dong
Motingog ang door bell kung naay tao Tumutunog ang door bell kapag may tao.

Makikita sa talahanayang ito ang tunog ng mga bagay tulad ng sasakyan, pito,baril,

telepono, orasan, dram at doorbel. Kahit pa nasa malayo tayo ay malalaman na natin kung anong

tunog ang ating narinig dahil alam naman natin na nagmula sa tunog ang wika.

33
 c. Teoryang Pooh-pooh

Unang natutong magsalita ang mga tao,ayon sa teoryang ito,nang hindi sinasadya ay

napabulalas sa sakit.Hindi ba’t siya’y naapapa-Aray! Samantaalang ang mga Amerikano ay

napapa-ouch!Ano’ng naibubulalas natin kung tayo’y nakadarama ng tuwa? Ng sarap? Ng takot?

Cebuano Filipino

Agay! ka sakit. Aray!Ang sakit.

Hay naku! Ka init sa panahon karon.
Sungog ni Edna kay Lea.
Nahulog ang bata sa pangpang.
Ka gwapa ni Marian Revera.
Wala ko ka dungog sa imong ge
ingon.
Kalami sa paksiw.
Kinsa ka?
Nalipay si Karla kay dagkong grado
iyang ka kuha.
Naka wow si Junjun kay naay
niaging sexy na dalaga.
Hay naku! Ang init ng panahon ngayon.
Ahammmmmmm!
Pangungutya ni Edna kay Lea.
Hala!
Nahulog ang bata sa bangin.
O may gad!
Ang ganda ni Marian Revera
Ha?
Hindi ko narinig ang sinabi mo.
Hmmmmmmm
ang sarap ng paksiw
Hoy
Sino ka?
Yehey!
Napa yehey si Karla dahil malalaking
marka ang kanyang nakukuha.
Wow!
Napa wow si Junjun dahil may
napadaang dalaga na napaka sexy.

Makikita natin mula sa talahanayang nakatala na ang teoryang ito ay malalaman kung

ano ang nararamdaman ng isang tao. At dito makikita na masaya, malungkot o nagalit ang isang

tao. Kahit na hindi nila ito sasabihin malalaman mo ito sa pamamagitan ng kanyang mukha o

galaw.

d. Teoryang Yo-he-yo

34
 Pinaniniwalaan ng linggwistang si A.S.Diamond ( sa Beret,2003)na ang tao ay natutong

magsalita bunga diumano ng kanyang pwersang pisikal. Hindi nga ba’t tayo’y nakalilikha rin

ng tunog kapag tayo’y nag-eeksert ng pwersa Halimbawa, ano’ng tunog ang nilikha kapag

tayo’y nagbubuhat ng mabibigat na bagay,kapag tayo’y sumusuntok o nangangarate o kapag ang

mga ina ay nanganganak?

Cebuano Filipino
Hahay! Hahay !
Kakapoy mo adto sa bukid. Nakakapagod mag punta sa bukid.
Ho! Ho!
Kapoy kaayo maglakaw. Nakakapagod maglakad.
Agay! Aray!
Ka sakit sa akong ngipon Ang sakit ng ngipin ko.

Atching! Atching!
Ka katol sa akong ilong. Ang kati ng ilong ko.
Hala? Hala?
Nakuratan ko nimo Mari. Nakakagulat ka naman Mari.
Hmmmm Hmmmm
Kabalo nko unsay dapat buhaton Alam ko na kung ano ang dapat kung gawin.
Che!Che!
Gawas iroa ka Baho kaayo ka. Labas ka aso ka ang baho ng amoy mo.
Hiya tigidigtigidig
Tingog sa kabayo kung m dagan. Tunog ng kabayo kapag tumatakbo.
Ahhhh!
Bug at kaau sa Mitch. Ang bigat talaga ni Mitch
Hahay!
Katulgon na gyud kay ko. Inaantok na ako talaga.

Makikita natin sa talahanayan ang teoryang yo-he-ho at dito malalaman kung ano ang

nararamdaman ng tao maaaring ito ay pagod, maysakit, nagtataka. Bawat tao ay may kanya-

kanyang ekspresyon sa sarili, kahit hindi sila magsasabi ay malalaman ng iyong kapwa ang

iyong saloobin sa pamamagitan ng paggalaw at pagkilos.

e. Teoryang Yum-yum

35
Katulad ng teoryang ta-ta, sinasabi rito na ang tao ay tutugon sa pamamagitan ng pagkumpas sa

alinmang bagay na nangangailangan ng aksiyon. Ang pagtugong ito ay isinasagawa sa

pamamagitan ng bibig ayon sa posisyon ng dila. Katulad halos ng teoryang ta-ta ang paliwanag

ng mga proponent ng teoryang ito sa pinagmulan ng wika.

Cebuano Filipino

Babay na akong hinigugma. Paalam na aking mahal.

Ge layug nako si Tere.
Ge sagpa nako si Beny.
Ge dunggab ni Jumar sa Jake.
Nanilhig sa palibot si Jose.
Malimbalot ang balahibo sa salida basta adlaw
sa mga patay
Ge kusi ni mama si Disteny.
Sinabunutan ko si Tere
Sinampal ko si Benny
Sinaksak ni Jumar si Jake.
Nagwawalis ng bakuran si Jose.
Nakakatindig balahibo ang mga palabas tuwing
undas.
Kinurot ng nanay si Disteny.

Ni ambak sa Wendy sa Falls. Tumatalon si Wendy sa Falls.

Ga dula ug dakpanay sila Em-Em ug Barvet. Naglalaro ng habolan sina Em-Em at Barvet

Mo sugot ko ana Sang-ayon ako diyan

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nakasulat sa Cebuano ay nasa

Cebuano at ang ikalawang hanay naman ay ang salin sa Filipino.

Ang teoryang Yum-yum ay ginagamit ng mga salitang pag sang-ayon, paalam, hinampas,

sinuntok, apir, tinusok, nagwawalis, naglalaro at tumatalon.

f. Teoryang La-la

Hawig ito sa teoryang pooh-pooh.Tianatawag din ito madalas na teoryang kontak.

Iminungkahi ng linggwistika si Revesz na bunga ng interpersonal na kontak ng tao sa kanyang

tao ang wika.

36
 Cebuano Filipino

Kinahanglan niya ang tabang para sa Kailangan niya ng tulong para sa

pag sakwat sa semento. pagbubuhat ng semento.

Sila kay ga lipay-lipay samantalang ang Sila ay nagsisiyahan habang ang kabilang

pikas balay kay ga guol. bahay ay nagluluksa.

Tabang naay kawatan. Tulong may magnanakaw.

Mo adto me sa manila sunod semana. Kami ay pupunta ng Maynila sa

Sila Jona ug Jenny kay naka buak ug
baso.
Kita tanan magtinabangay para mas mo
lambo pa ang atong baarangay.
Tabang nalunod ang akong anak.
makalawa.
Sila Jona at Jenny ay nakabasag ng baso.
Tayong lahat ay magtutulungan para mas
lalong umunlad ang ating barangay.
Saklolo nalunod ang anak ko.

Ako ang nakadaog sa dula nga Ako ay nagwagi sa larong lahi.

pangkaraan.
Siya ang ga una-una sa ka gubot. Siya ang nagsimula ng gulo.

Ikaw sa Yetyet ang magbantay ka mama Ikaw muna Yetyet ang mag bantay kay
sa ospital. inay sa hospital.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap nasa teoryang la-la ginagamitan

ng mga salitang siya, ikaw, ako, saklolo, niya, tayo, sila, kami, tulong at sila. Makikita natin

ang pangungusap na nasa Cebuano at ang pangalawang hanay naman ang pangungusap na nasa

Filipino.

3.14 Pagbubuo ng sampung salita batay sa sumusunod na panlapi

A. an (pandiwa)

(Sigawan, bugbugan,taguan,awayan,sayawan,tawanan,hawakan,samahan,tulungan,sabitan)

Cebuano Filipino

Gisinggitan niya ang mga tawo kay naay Nagsigawan ang mga tao dahil may mga

37
tawong gapadulong. artistang paparating.

Nagsumbagay ang mga batan on sa gawas. Nagbugbugan ang mga kabataan sa labas.

Nagtagutaguay ang mga bata sa palibot. Nagtagutaguan ang mga bata sa bakuran.

Nag-away-away ang pamilya ni Bareto. Nagaawayan ang pamilyang Bareto.

Nakadaog sa sayaw si Ona ug Atara. Nanalo sa sayawan si Ona at si Atara.

Gi kataw an sa mga estudyante ang nanglimos. Pinagtawanan ng mga mag-aaral ang pulubi.

Naggunitay ug kamot ang mag-uyab Naghawakan ng kamay ang mag jowa.

Gi kuyugan ni Jsaper si Bitod padulong sa Sinamahan ni Jasper si Bitod papuntang Paseo.

Paseo

Nagtinabangay ang mga lumulupyo sa Nagtulungan ang mga mamamayan sa paglinis

paglimpyo sa palibot para malikayan ang ng paligid para iwas dengue.

dengue.

Ge sabitan ug daghang medalya si Tessie Sinabitan ng maraming medalya si Tessie.

Ang mga pandiwa ay kilala rin bilang mga salitang kilos na pweding gamitin sa salitang AN ito

ay nagsasaad ng kilos ng paksa (tao, hayop, o bagay)

B.an-(Pangalan)

(Kalayaan,digmaan, kabataan, sambayanan, katapatan, kaarawan, sankatauhan, kababayan,

Karangalan, m,lmagulang)

Cebuano Filipino

Naabot sa mga Pilipino ang Kagawsanan. Nakamit na ng mga Pilipino ang kalayaan.

Daghan nangamatay sa gubat sa Marawi Maraming namamatay sa digmaan ng Marawi.

Ang mga kabatan-onan karon lahi ra kaysa sa Ang mga kabataan ngayon ay ibang iba talaga

38
una. kaysa noon.

Malipayong nagpuyo ang mga sambayanan Masayang namumuhay ang mga sambayanan sa

sa bukid. bundok.

Katungod sa mga tao nga ipaglaban ang Karapatan ng mga mamamayan na ipaglaban

ilahang kaugalingon. ang kanilang mga sarili.

Birtday sa akong mama sa sunod bulan. Karawan ng nanay ko sa susunod na buwan.

Kailangan natong respitoon ang sankatauhan Kailangan nating igalang ang sankatauhan para

para e respito pud ta. igalang din tayo.

Gitabangan ni Presedente Duterte ang mga Tinutulungan ni Pangulong Duterte ang mga

kaigsuonan natong naa sa laing lugar. kababayan natin sa ibang bansa.

Gitagaan ug award ang 24 oras na balita sa Binigyang karangalan ang 24 oras na balita sa

Gma kay tungod sa ilang kaayo nga serbisyo. Gma dahil sa kanilang kabutihang serbisyo.

Ginaatiman sa mga inahan ang ilahang mga Maalaga ang mga magulang sa kanilang mga

anak anak.

Makikita natin sa mga halimbawang pangungusap na nasa itaas na nakahanay sa

talahanayan. Ang unang hanay ay ang mga pangungusap na Cebuano at ang pangalawang hanay

naman ay ang salin sa Filipino. Ang pangalan ay ginagamit ng salitang -AN, ang mga Filipino

ay may iba’t ibang kaugalian sa pagpapangalan ng kanilang mga anak. Ang nasa loob ng chart

ay may pagpapangalan na pweding magsimula sa an o nasa gitna o sa hulihan.

C.pala (pang-uri)

( palakaibigan,palabiro,palamunin,palangiti,palabasa,palasayaw,palaiyak,palaaway,palamuti,

Palaro)

39
 Cebuano Filipino

Buotan kaayo si Berlyn kay palaamigo. Napakabait ni Berlyn dahil siya palakaibigan.

Kataw- anan kaayo si Rayray kay joker kaayo. Nakatatawa si Rayray dahil napaka palabiro.

Tapulan kaayo si Nico dugangdugang lang sa Napakatamad ni Nico dagdag palamunin lang

pakan-onon. sa bahay.

Ang tawong palatawa ang nawong mahimong Ang taong palangiti ay magmumukhang bata.

bata.

Ang taong palabasa daghan ug kamahuan sa Ang taong palabasa ay maraming alam sa

kinabuhi. buhay.

Si Melina ug Jasmin kay palasayaw ganahan Si Melina at Jasmin ay palasayaw mahilig

kaayo mo apil-apil ug kontest. silang sumali sa pa kontest.

Ang kamanghurang anak ni Nora kay Ang bunsong anak ni Nora ay palaiyak.

kapayason.

Ang taong palaaway daghan ug kontra. Ang taong palaaway ay maraming kaaway.

Ang balay nila Ben ug Cris kay daghan ug Ang bahay nina Ben at Cris ay maraming

abobot. palamuti.

Sa tibuok padula sa St. Peter’s ang COC ang Sa kabuuang palaro ng St.Peter’s ang COC

nakadaug. ang nanalo.

Paliwanag:

Ang pang-uri ay salitang naglalarawan o nagbibigay turing sa mga pangngalan o panghalip. Ang

halimbawa nito ay nasa loob ng kahon na nasa itaas

D.maka (pandiwa)

40
(maka-inom,makatayo,makakain,makatulog,makahinga,makaihi,makapaglaro,maka-

alis,makapunta,makahiram)

Cebuano Filipino

Mario pwede maka inom ug tubig sa inyo? Mario pwede bang maka-inom ng tubig sa

inyo?

Dili ko maka tindog kay sakit akong tuhod. Hindi ako makatayo sa sakit ng tuhod ko.

Cyntia pwede ba makapaniudto sa inyo? Cyntia pwede bang makakain ng pananghalian

sa inyo?

Dili makatulog si Fred kay saba kaayo sa Hindi makatulog si Fred dahil maingay sa

gawas. labas.

Huot akong dughan di ko maka ginhawa. Masikip ang aking dibdib hindi ako

makahinga.

Ge dala sa ospital sa lovely kay dili makaihi. Dinala sa hospital si Lovely dahil ayaw

makaihi.

Dili makadula si Ara kay dali ytutan mo gawas Hindi makapag laro si Ara dahil hindi

sa balay. payagang makalabas ng bahay

Dili makalakaw si Lorna kay walay ma bilin sa Hindi makaalis ng bahay si Lorna dahil walang

balay nila. maiwan sa bahay nila.

Dili makaadto si Joros sa birtday ni Alan kay Hindi makapunta si Joros sa kaarawan ni Alan

wala ge tugtan sa iyang mama. dahil hindi pinayagan ng kanyang nanay.

Dili pwede makahulam ug libro sa laybrari Hindi pwedeng makahiram ng aklat sa silid

hangtod walay pagtogot. aklatan hanggat walang pahintulot.

41
 Makikita sa talahanayang ito na ang maka ay nagsasaad ng pandiwa halimbawa nito ay

ang maka-inom makatayo,makakain,makatulog at iba pa. Makikita natin sa mga halimbawang

pangungusap na nasa itaas na nakahanay sa talahanayan. Ang unang hanay ay ang mga

pangungusap na Cebuano at ang pangalawang hanay naman ay ang salin sa Filipino.

E. ka-han (pangalan)

(kababaihan, kalalakihan, kabuuan, kadakilaan, kahanga hanga, kababalaghan, basahan, hanapan,

pinaalalahanan)

Cebuano Filipino

Dili na pwede manakit ang mga lalaki sa mga Bawal na manakit ang mga lalaki sa

kababayen-an kay naa nay batas karon. kababaihan dahil may batas na ito ngayon.

Daghang mga lalaki karon ang gibya an ug Maraming mga kalalakihan ngayon ang

asawa kay nanimpalad sa laing lugar. iniwanan ng mga asawa dahil nangibang bansa

na ito.

Onse ang kabuok ang kinatibuka-ang patay sa Labing isa ang kabuuang patay sa aksidente

tarhedya sa bus. ng bus.

Tungod sa kaayo ni Stephen ge tagaan siya ug Dahil sa kadakilaan ni Stephen siya binigyan

award. ng parangal.

Maayo kaayo ang gibuhat ni Mercy kay ge uli Kahanga-hanga ang ginawa ni Mercy dahil

niya sa tag-iya ang napunitan niyang pitaka. sinuli niya sa may-ari ang napulot niyang

pitaka.

Daghan kaayo ug istorya nga di maayo sa Maraming kababalaghan sa paaralan ng

eskwelahan sa Luinab. Luinab.

42
Hugaw kaayo ang trapo nilang Dianne. Napakarumi ng basahan nila Dianne.

Rose pangitae ko ug paabangan nga balay. Rose hanapan mo ako ng uupahang bahay.

Permi ge pahimangnuan ni Josie ang iyang Palaging pinaalalahanan ni Josie ang kanyang
mga anak. mga anak.

Makikita natin sa mga halimbawang pangungusap na nasa itaas na nakahanay sa

talahanayan. Ang unang hanay ay ang mga pangungusap na Cebuano at ang pangalawang hanay

naman ay ang salin sa Filipino. Ang mga salita na nasa loob ng kahon ay pwedeng magsimula sa

ka at ang huli ay han.

F ma (pandiwa)

(masipag,makulit,matapang,makati,masira,masayahin,tumawa,maglaro,umalis,kumain)

Cebuano Filipino

Kugihan mag tuon si Ariel. Masipag mag-aral sa Ariel.

Lihokan ng bata si Erma. Makulit na bata si Erma.

Isog nga bata si Omar. Matapang na bata si Omar.

Katol kaayo ang akong tiil kay ge paak sa mga Makati ang aking paa dahil kinagat ng mga

lamigas. langgam.

April ayaw hilabti ang akong mga dulaan kay April huwag mong galawin ang aking laruan ta

basin mangaguba. baka masira.

Malipayon nga bata si Andrea ug Rica. Masayahin na bata si Andrea at Rica.

Nikatawa ug kusog si Andre kay tungod sa Tumawa ng malakas si Andre dahil sa biro ni

joke ni Vice Ganda. Vice Ganda.

Magdula me ni karen unya ug badminton. Maglaro kami mamaya ni Karen ng badminton.

Ni lakaw si mama ug papa ni adto ug Market. Umalis si Nanay at Tatay pumunta ng

43
 Palengke.

Makikita natin sa mga halimbawang pangungusap na nasa itaas na nakahanay sa

talahanayan. Ang unang hanay ay ang mga pangungusap na Cebuano at ang pangalawang hanay

naman ay ang salin sa Filipino. Ang mga salitang ma ay ginagamit sa pandiwa na Tumawa,

umalis, mamaya, masayahin at iba pa.

3.15 Sampong salita batay sa sumusunod na salitang ugat.

(inom,aral,kaon,sulat,laba,iyak,sayaw,dagan, katkat,tawa)

Cebuano Filipino

Uminom

Niinom ug tubig si Belen. Uminom ng tubig si Belen.

Nag-aaral

Nag-eskwela ug tarong si Gretchen para Nag-aaral ng mabuti si Gretchen para

makahuman. makatapos.

Kumain

Ni kaon ug otan si Lourdes. Kumain ng gulay si Lourdes.

Sumulat

Nag sulat ug liham si Angelica Sumulat ng liham si Angelica.

Naglaba

Nanglaba ug daghang bolingon si Janet. Naglaba ng maraming labahin si Janet.

Umiyak

Nihilak ang bata ni Nenet kay ge gutom. Umiyak ang sanggol ni Nenet dahil nagugutom

44
 Sumayaw

Ni sayaw si Love ug Kathlen. Sumayaw sina Love at Kathlen

Ni dagan si Cliford kay naay away. Tumakbo

Tumakbo si Cliford dahil may gulo.

Ni saka sa kahoy si Jonathan. Umakyat

Umakyat sa puno si Jonathan.

Tumawa

Nangatawa ang mga lalaki pag-agi ni Manelyn. Tumawa ang mga kalalakihan pag daan ni

Manelyn.

Paliwanag

Ang pagbubuo ng mga salita batay sa sumusunod na salitang-ugat ay ginagamit ng Inom, Aral,

Kain, Sulat, at laba at may ginawang pangungusap na nasa loob ng kahon.

4.3 TUNGKULIN NG WIKA

Pitong tungkulin ng wika ayon kay A.K.A Halliday na inilahad niya sa explorations in the

functions of Languages (1973).

1.) Pangheuristiko

Tumutukoy ang tungkuling ito o paghahanap ng impormasyon na may kinalaman sa paksang

pinag-aaralan. Kabilang dito ang pag-iinnterbyu sa mga taong makasasagot sa mga tanong na

kailangan sa paksang pinag-aaralan,pakikinig sa radyo,panonood ng telebisyon,pagbabasa ng

pahayagan at ng mga aklat.

Cebuano Filipino

Si Charlyn nangita ug impormasyon bahin sa Si Charlyn ay naghahanap ng impormasyon

45
 iyang asaynment. tungkol sa kanyang takdang aralin.

Ge unsa kaha paghimo ni Aling ang casava. Paano kaya ginawa ni Aling Marta ang

casava.

Nakabasa ni Tonyo sa libro ang bahin sa mga Nabasa ni Tonyo sa aklat ang tungkol sa

dautang espiritu. mga kababalaghan.

Nahisgutan sa 24 oras ang bahin sa kalmidad Nabanggit sa 24 oras ang tukol sa bagyo

mao ng mag alerto ko. kaya maging alerto ako.

Nakit an nako sa social media ang bahin sa Nakita ko sa social media ang tungkol sa

gubot sa pamilyang Bareto. gulo ng Bareto pamily.

Nakabasa ko sa Recipe nga libro kung Nabasa ko sa Recipe na aklat kung paano

unsaon pag luto sa palitaw. mag-luto ng palitaw.

Nakabasa si Raul sa tesis kung unsay Nabasa ni Raul sa tesis kung paano ikasal

pamaagi ang pagkasal sa mga Muslim. ang mga Muslim.

Nakit an nako sa adbertays kung unsay Natingnan ko sa patalastas kung ano

pampabaga sa buhok. pampakapal ng buhok.

Nabasahan ni Wilgen ang Rizal na libro mao Nabasa ni Wilgen ang Rizal na aklat kaya

nakabalo siya sa kinabuhi ni Rizal. nalaman niya ang tungkol sa buhay ni Rizal.

Kinahanglan ni Mark ug laing tesis para mas Kailangan ni Mark ng ibang tesis para

madali ang iyahang pagbuhat sa mapadali ang kanyang paggawa sa

pananaliksik. paniniliksik.

Makikita natin mula sa talahanayan ang mga heuristik na siyang kumakatawan

bilang isa sa mga tungkulin ng wika ay gumagamit sa pamamagitan ng mga salitang

46
paano,tungkol,nanonood,nagbabasa at nagsisiyasat. Ito ay para makakalap ng mga

impormasyonsa kahit saan tungkol sa nangyari sa kaplaigiran. Mapapansin natin ang nasa unang

hanay ang wikang Cebuano at nasa ikalawang hanay ang salin sa Filipino.

2.) Pang-imahinasyon

Tumutukoy ito sa malikhaing guni-guni ng isang tao sa paraang pasalita at pasulat.Karaniwang

mababasa ang imahinasyong nililikha ng tao sa mga akdang pampanitikan gaya ng tula,maikling

kwento,nobela,dula at sanaysay.Makikita ang pagiging malikhain ng isang tao sa pagsasalaysay

man o paglalarawan at pagsasaling-impormatibo.

Pagbibigay ito ng impormasyon sa paraang pasalita at pasulat.Kabilang sa bahaging ito

Ang ulat, pamanahunang papel,t esis, panayam at pagtuturo.

Cebuano Filipino

Murag naay multo ga sunod-sunod nako. Parang may multong sumusunod sa akin.

Naghimo me ug Pananaliksik sa poklor. Gumagawa kami ng pananaliksik sa poklor.

Hadlok mo adto sa menteryo kung gabie na. Nakakatakot pumunta sa cementeryo kapag

gabi na.

Ingon sa uban naa daw mga kapre mamuyo sa Sabi ng iba may mga kapre daw na naninirahan

mga dagkong punuan pareha sa mangga. sa malalaiking puno tulad ng mangga

Hadlok kaayo mo tan-aw ug hadlok nga salida. Nakakatakot manood ng horror na pelikula.

Ingon sa among silingan aswang daw tong isa Sabi ng kapitbahay namin aswang daw yong

namo ka silingan. isang kapitbahay namin.

Ingon akong mama mas hadlok ang simbahan Sabi ng mama ko mas nakakatakot ang

kaysa sa menteryo. simbahan kaysa sa cementeryo.

Gwapo tan awon ang KMJS sa GMA kay naay Magandang panoorin ang KMJS sa GMA

47
 mga hadlok nga estorya. dahil may mga kababalaghan.

Kung manindog ang balahibo naay mga Kapag tumatayo ang balahibo may mga

dautang esperitu ga sunod nimo. masasamang esperitu na sumusunod sayo.

Gi saniban ug dautang elemento si Clara kay Sinaniban ng masamang esperito si Clara dahil

buotan man nga bata. mabait itong bata.

Paliwanag

Ang Imajinative sa siyang kumakatawan bilang isa sa mga tungkulin ng wika ay gumagamit sa

pamamagitan ng mga salitang kababalaghan, espiritu, nakakatakot, aswang, pelikula, kapre, at

multo. yan ang mga salitang kailanman ay hanggang imahinasyon lamang.

4.)Pang-interaksyon

Matutunghayan sa tungkuling ito ang paraann ng pakikipagtalakayan ng tao sa kanyang

Kapwa,pakikipagbiruan,pakikipagtalo tungkol sa partikular na isyu,pagsasalaysay ng

malulungkot o masayang pangyayari sa isang kaibigan o kapalagayang loob,paggawa ng lihim

pangkaibibgan at iba pa.

Cebuano Filipino

Si Richard ug Ricky kay naghinatagay ug Si Richard at Ricky ay nagbibigayan ng

pagkaon. pagkain.

Kaming duha ni Roel kay nagkataw-anay. Kaming dalawa ni Roel ay nagtatawanan.

Si Miclen ug Montebon nagplano para sa pag Si Miclen at Montebon ay nagpaplano tungkol

abot sa pasko. sa paparating na pasko

Ang mag amega kay nag sinungugay. Ang magkaibigan ay nagbibiruan.

Ang maestra nagbasa ug gwapo nga kwento sa Ang guro ay nagbahagi ng magandang kwento

48
mga mag-aaral. sa mga mag-aaral.

Si Nila u Tasyo nag sabot para sa ilang kasal. Si Nila at Tasyo nag-uusap tungkol sa kanilang

kasal.

Sila Wendy,Wilma ug Wenwen nanan aw ug Sina Wendy,Wilma at Wenwen ay nanonood

Korean nga salida. ng Korean Movies.

Ang magpamilya nga Quiapo ug Actub Ang pamilyang Quiapo at Actub ay kumain sa

nangaon sa Jollibee. Jollibee.

Ni tan-aw ug sine ang mag-uyab. Nanonood ng sine ang mga Jowa.

Ge kumusta ni Beging si Susan. Kinakamusta ni Beging si Susan.

Paliwanag

Ang interaksyonal na siyang tungkulin ng wika ay gumagamit ng mga salitang

nagbibigayan,kinakamusta,nagtatawanan,nag-uusap,at nagbibiruan para makipag komunikasyon

sa ibang tao.

5.)Pampersonal

Tinutukoy rito ang sariling pala-palagay o kuro-kuro sa paksang pinag-uusapan. Kasama rin dito

ang pagsulat ng talaarawan at journal. Dito mo naipahayag ang pagpapahalaga sa anumang anyo

ng panitikan tulad ng tula at maikling kuwento na orihinal mong isusulat na may kaugnayan sa

buhay.

Cebuano Filipino

Nagsulat ko ug Diary bahin sa nangahitabo Sumusulat ako ng Diary tungkol sa

sa akong kinabuhi. nangyayari sa aking buhay.

Ga sulat kug tula para sa akong kaugalingon. Sumulat ako ng tula tungkol saking sarili.

49
 Ge sulatan nako ug tula ang akong ge Sinulatan ko ng tula ang aking iniibig.

higugma.

Hadlok kaayo mag inusara sa balay. Nakakatakot mag iisa sa bahay.

Magsulaat ko ug diary bahin sa nahitabo sa Sumulat ako sa diary tungkol sa nangyayari

akong kinabuhi. sa aking buhay

Paliwanag

Ang personal na siyang kumakatawan bilang isa sa mga tungkulin ng wika ay gumagamit ng

mga salita sa pamamagitan ng mabait,gumagawa ng journal, sumusulat ng diary. Ito ay ang mga

paraan para maipalabas nila ang kanilang saloobin.

6.)Pang-instrumental

Tungkulin ito ng wika ng tumutukoy sa pagtugon sa pangangailangan ng tao gaya ng: Pakikipag-

usap sa iba lalo na kung may mga katanungan na kailangang sagutin pagpapakita ng mga

patalastas tungkol sa isang produkto; paggawa ng liham-pangangalakal,liham sa patnugo.at iba

pa.

Cebuano Filipino

Gusto ni Minda mo kaon ug hotcake. Gusto ni Minda kumain ng hotcake.

Si Ramil nag sulat ug tula para sa iyang Si Ramil ay sumulat ng tula para sa kanyang

hiniguma. iniibig.

Giuhaw na ang bata gusto na mo inom ug Nauuhaw na ang bata gusto ng uminom ng

tubig. tubig.

Ni sakay ug elevator si Eunice pa adto ug ika Sumakay ng elevator si Eunice pa puntang

limang andana sa Mall. pang limang palapag ng Mall.

50
 Sa salog nangaon ang mga anak ni Monteza. Sa sahig kumakain ang mga anak ni

Monteza.

Ni tulo ang atop nilang Ernest. Tumulo ang bobong nila Ernest.

Sa puso naligo si Sandra. Sa bomba naliligo si Sandra.

Ni palit ug tambal si Ella kay ni sakit ang Bumili ng gamot si Ella dahil sumakit ang

iyang tiyan. kanyang tiyan.

Naguba ang telepono ni Matmat. Nasira ang telepono ni Matmat

Aslum nga mangga ang napalit ni Jinky. Napakaasim na mangga ang nabili ni Jinky.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Ang instrumental na siyang

tungkulin ng wika ay gumagamit ng salitang gusto,nagugutom,nauuhaw.Tumatayo ito sa mga

kailangan ng tao sa kanilang pang araw-araw na pamumuhay.

7.)Panregalatori

Tumutukoy ito sa pagkontrol ng ugali o asal ng ibang tao. Saklaw ng tungkuling ito ang

pagbibigay ng direksyon gaya ng pagtuturo kung saan matatagpuan ang isang partikular na

lugar,; direksyon sa pagsagot ng pagsusulat at direksyon sa paggawa ng anumang bagay.

Halimbawa,mga estudyante na gumanap sa drama, kontrolado ng iskrip ang kanilang mga kilos o

galaw gaya ng Si Tanya ang Uwak na Gustong Pumuti na sinulat ni German v. Gervacio.

Cebuano Filipino

Niadto ug Merkado si Reynan para mopalit Pumunta ng palengke si Reynan para bumili

ug presko na isda. ng preskong isda.

Ge butang nako ang sud an sa ref. Inilagay ni ko ang ulam sa refregerator.

51
 Maayo kaayo mo arte si Kim sa drama. Napakagaling umarte ni Kim sa dula.

Ebalhin sa laing estasyon Tere. Ilipat mo sa ibang Chanel Tere.

Pagluto na Jose para makakaon nata. Mag saing kana Jose at ng makakain na tayo.

Katulog na Flor kay sayo pa imong klase Matulog kana Flor kasi maaga pa ang pasok

ugma. mo bukas

Sydney pagpabukal ug tubig para Sydney magpakulo ka ng tubig at ng

makapangape na atong bisita. makapag kape ang bisita natin.

Himoe ko ug asaynment Kieth. Gawaan mo ako ng takdang aralin Kieth.

Palihog ug sira sa purtahan Junrey. Pakisara sa pinto Junrey.

Panghugas ug plato Amy. Maghugas ka ng pinggan Amy.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Ang regulatori ang siyang

kumakatawan bilang isa sa mga tungkulin ng wika ay gumagamit ng salitang

maghugas,pakisara.Isa sa mga paraan o salita para malaman ang kilos,asal ng ibang tao.

4.4 Mga Pananda

Real particle o pananda at verbal ni Cecilio Lopez – Substance words (mga salitang

pangnilalaman) at mga particles (pananda).Hinati niya ang substance words sa mga noun,proper

noun,common verbal (gerund)adjectives,verbs,pronoun the numerals at ang real particles.

Ito ang mga halimbawang binigay ni Cecilio Lopez

For state of condition (affirmative) ----may, there is, there are, has, have.

For state of condition (negative) -------wala, there is none, there are none, has not,

52
 Have not.

Negative Particle --------- hindi, not, no,

The prohibitive particle -------- huwag, do not

Mga pananda

Ang mga panandang ginamit ni Cecilio Lopez para sa pangngalang pantangi ( proper noun ) at

pangngalang pambalana ( common noun ) ay ang sumusunod:

1.) Pangngalang Pantangi ( proper noun )

Isahan Cebuano Maramihan Cebuano

Nominatibo si si sina sila

Altributive ni ni nina nila

Locatibo kay kang kina ilang

Oppositional ni, ng ni ug na, ng na, ug

2.)Pangngalang Pambalana ( common noun )

Cebuano Filipino Cebuano Filipino

Isahan Maramihan

Nominative ang ang ang manga ang mga

Altributive ng ng ng manga ng mga

Locative sa sa sa manga sa mga

Oppositional na, ng na, ng ng manga na, ng

53
 Mapapansin natin ang mga pananda nasa unahan na ang mga pananda na maaaring

gamitin sa pangungusap sa pangngalang pantangi at pambalana. Nakahanay ang mga nasa

Cebuano naa marker sa isahan at maramihan sa mayroon din nakahanay na marker sa Filipino sa

isahan at maramihan. Kasunod sa ibaba ang mga halimbawang pangungusap

Halimbawa:

1.Kina Leowil ang may salu-salo.

2.Ang bahay nina Rosa ay nasusunog.

3.Si Kakay ay kaibigan ni Iking.

4.Si gurong Semorlan ay mabuting tao.

5.Ang aking sahod ay pinambili ko ng bigas.

6.Si Marelyn ay galing sa Hongkong.

7.Ang hangin sa bukid ay presko.

8.Ang batang si Red ay muntik ng mahulog sa ilog.

9.Si Eldred ay hinahanap na ng kanyang mga magulang.

4. 5 Verbal- Ang pagbuo ng verbal sa pamamagitan ng iba’t ibang paraan na matutunghayan sa

manwal ni Lopez.

Cebuano Filipino

Pang + dungog = panungog pandinig

Pag + basa =pagbasa pagbasa

Paki+sakay = pasakay pakikisakay

Pagpa + luhod = pagpaluhod pagpapatiluhod

Pagpa+gwapahay =paggwapahay pagpapagandahan

Pagsa + matsing = pagsasamatsing

54
Halimbawang Pangungusap

Cebuano Filipino

Usahay ang panungog kay mag bunga ug Kadalasan ang panunukso ay

away sa atong usag-usa. nagbubunga ng sakitan sa ating kapwa.

Ang pagbasa kay naghatag ug ka otokan Ang pagbabasa ay magbubunga ng

sa tao. katalinuhan sa tao.

Lami kaayo ang pagluto sa pansit. Ang sarap-sarap ng pagkakaluto ng

pansit.

Nagkalisod ug pinangita ug kwarta. Nagkakandarapa sa paghahanap ng pera.

Ang makisakay sa di kaila kay Ang pakikisakay sa hindi kakilala ay

makaolaw. nakakahiya.

Ni adto si Mayla sa simbahan nagluhod Pumunta si Mayla sa simbahan

nangayo ug pasaylo sa Ginoo. nagpatiluhod humihingi ng awa sa Diyos

Nagpanindotay ang kalingawan ni ana. Pagpapagandahan ang patimpalak na

iyan.

May balak ang taong iyon. May pagsasamatsing ang taong iyon.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino.

4.6 PAGBUBUO NG PANG-URI NI PAGBUBUO NI CECILEO LOPEZ

55
Ang pang-uri ay mga salitang nagsasaad ng katangian o uri ng tao, hayop, bagay, pook o

pangyayari na tinutukoy ng pangngalan o panghalip na kasama nito sa loob ng pangungusap.

1. Lantay- ay tumutukoy sa kaantasan ng pang-uri na hindi naghahambing.

Cebuano Filipino

Ang iyang bag kay gwapo. Ang kanyang bag ay maganda.

Si Jean kay ga puyo sa Bahayan. Si Jean ay nakatira sa Bahayan.

Ang iyang suot nga sanena kay mahalon. Ang kanyang suot na damit ay mamahalin.

Ni gawas sa balay si Daren para maglipay- Lumabas ng bahay si Daren para mag libang.
lipay.
Ang iyahang igsoon kay sabaan. Ang kanyang mga kaibigan ay maingay.

Gwapo ug balay ang among silingan. Maganda ang bahay ng aming kapitbahay.

Si Cindy kay na hadlok sa itom nga iring. Si Cindy ay natatakot sa itim na pusa.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Sa pagbubuo ni Cecilio

Lopez sa lantay ay walang paghahambing ang naipapakita o walang pagkukumpara.

2. Pahambing na magkatulad-ito’y paghahambing ng mga katangian sa

pamamagitan ng paggamit ng mga panlaping magka-,ka, magsing, kasing,

magkasing, at sing.

Cebuano Filipino

Ang buhok ni Yana kay halos pareha ka taas Ang buhok ni Yana ay kasing haba ng buhok

kay Elsa. ni Elsa.

Halos pareha rag edad silang Jaime ug Juliana. Magkasing edad ang magkaklaseng sina Jaime

56
 at Juliana.

Ang mag-ig-agaw nga si Amado ug Alfredo Ang magpinsang sina Amado at Alfredo ay

kay pareho ganahan magdula ug basketball. kapwa mahilig maglaro ng basketball.

Pareho ug bilding ang ge trabahuan ni Amanda Magkapareho ang gusali na pinagtatrabahuan

ug Sophia. nina Amanda at Sophia.

Halos magpareha ka taas mi ni Queency. Magkasing tangkad kami ni Queency

Mas maayo mo sayaw si Vhong kaysa kay Mas magaling sumayaw si Vhong kay sa kay

Billy. Billy.

Pareho sa senena ang ka puti sa panet ni Kasing puti ng damit ang kulay ng balat ni

Hershe. Hershe.

3. Di-Magkatulad/Pagkakaiba

Magkakaiba ang katangian ng dalawang tao o bagay.Ang pang-uri na mayroon o walang

panlaping ma-, ay nangangahulugang medyo nakalalamang nang bahagya.

Cebuano Filipino

Ayaw ug awat kang Martin kay basin Wag kang tutulad kay Martin at baka pati

madamay ka sa binuhatan niyang binuang. ikaw ay madamay sa kanyang kagagawang

kalukohan.

Mas ge mahal pa niya iyang uyab kaysa sa Labis ang kanyang pagmamahal sa jowa

iyang mga igsoon. kompara sa kanyang mga kapatid.

Mas maayo pa si Vanessa kaysa kang Gea. Di hamak na mas magaling si Vanessa kaysa

kay Gea.

Mas nagpursige si Joel sa iyang pag-eskwela Lalo pang ginagalingan ni Joel ang kanyang

57
 kaysa sa iyang mga igsoon nga walay paki sa pag-aaral kaysa kanyang mga kapatid na

kinabuhi. walang pakialam sa buhay.

Di kaayo taas si Melva kaysa kay Demie. Di gaanong matangkad si Melva kay sa kay

Demie.

Mas gwapa si Eva kaysa kay Nathalie. Mas maganda si Eva kaysa kay Nathalie.

Ang buhok ni Abe kay mas kulot,di pareha Ang buhok ni Abe ay higit na kulot,hindi

kay Daniela. katulad kay Daniela.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang Cebuano at

nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Sa pagbubuo ni Cecilio Lopez na

siyang magkatulad ay gumagamit ng mga salitang sing, kasing, magkasing, magsing, parang,

katulad, kaparis, kapara at paris.

4. Pasukdol – ang pangngalan o panghalip na pinag-uusapan ay inihahambing sa

dalawa o mahigit sa dalawa o higit pang pangngalan/panghalip.

Cebuano Filipino

Gwapa ng bataa. Magandang-maganda ang batang iyan.

Datu na kaayo si Vern. Mayaman na mayaman na si Vern.

Gamay kaayo balay nila Diivine. Ang liit-liit ng bahay nila Divine.

Wala gyud siya’y kwarta karon. Walang wala siyang pera ngayon.

Tapulan kaayo si Marvs. Ang tamad-tamad talaga ni Marvs.

Brayt kaayo ang anak no Joy. Ubod ng talino ang anak ni Joy.

Hari sa kabuotan si Reynald. Hari ng kabaitan si Reynald.

Ge dibdib gyud niya ang ge ingon sa Labis niyang dinamdam ang sinabi ng guro.

58
 maestra.

Grabe ka matinabangon ng bataa. Napakamatulungin ang batang iyan.

Pinaka gwapa si Marian sa ilang baryo. Pinakamaganda si Marian sa kanilang bayan.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Sa pagbubuo ni Cecilio

Lopez ang pasukdol ay gumagamit ng mga salitang pinaka,ubod,at iba pang mga salita.

4.7 Pag-aaral Tungkol sa Diin ni Leonardo Bloomfield

Higit na kilala ang pagsusuring isinagawa ni Bloomfield sa gramatika ng tagalog

hanggang sa kasalukuyan.Ang pagsusuri ni Bloomfield sa gramatikang Tagalog ay masasabing

maagham kung saan madarama sa manwal ni Cecilio Lopez ang nagiging impluwensya ng

isinagawang pagsusuri ni Bloomfield sa Tagalog.Hinati sa tatlo ang kanyang pagsusuri sa

Tagalog.

Malumay-ang malumay ay binibigkas ito ng may diin sa ikalawang pantig mula sa huli.Ang

mga salitang malumay ay hindi tinutuldikan.Ito ay maaaring magtapos sa katinig o patinig.

Mabilis-binigkas ng tuloy-tuloy na ang diin ay nasa huling pantig ngunit walang impit sa dulo.

Malumi-ang malumi ay tulad ng malumay na may diin sa ikalawa sa huling pantig ngunit

nagtatapos sa impit na tunog.Ang huling letra ay may tuldik na “paiwa”.

Maragsa-ito ay binibigkas nang tuluy-tuloy na ang huling pantig ng salita ay may impit.Ito ay

laging nagtatapos sa patinig.Ito ay tinutuldikan ng “pakupya” na itinatapat sa huling patinig ng

salita.Ito rin ay may impit sa dulo.

59
 Cebuano Filipino Uri ng

pagbigkas

bu:gaw/ bugaw Malumay

/ba:lak? Tula sa Cebu Malumay

pulong salita Malumay

sugod simula Malumay

Upat apat Malumay

/usa/ usa Mabilis

gubat gulo Mabilis

bitin ahas Mabilis

ulahi huli Mabilis

Bulan buwan Mabilis

pula Pula Malumi

dako Laki Malumi

bata Bata Malumi

luha Luha Malumi

sakto Tama Malumi

samad sugat Maragsa

ilaga daga Maragsa

korek wasto Maragsa

Ni bukal kumukulo Maragsa

tasa Tasa Maragsa

60
 Mapapansin natin ang mga halimbawang sa iba’t ibang diin a ng pagbigkas . Ang nasa

unang hanay ang Cebuano na maga salita at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa

Filipino. Sa Ikatlong hanay naman ay ang mga uri ng pagbigkas; una ang malumay, malumi,

mabilis, at maragsa.

4.8 Pokus ng Pandiwa ni Dr Ernesto Constantino

1.Aktor Pokus- kapag ang paksa ng pangungusap ang gumagawa ng kilos na isinasaad sa
pandiwa.(mag,um,mang,ma,makapag,maki,magpa).(Wika at Buhay Grade 5 page 145)

Cebuano Filipino

1.)Si Moises ang nagpadayag sa sulti sa Ginoo
sa Israel.
2.)Nagbuhat ug prajek ang mga kabata-onan.
.3)Nagluto ug lami nga sud an si mama para sa
amo.
4.)Ni palit si Rosa ug bulak.
5.)Si Ian kay nangayo ug tambag sa iyang
manghod bahin sa iyang problema.
6.)Manlimpyo sa balay si Anna ugma.
7.)Si mama kay nanglaba ug mga kurtina
atong niaging adlaw.
8.)Ang akong mga amega mangaligo ug dagat
karong Lunes.
9.)Si Reynan kay niadto ug market.
10.)Nilayas sa balay si Kuya.
1.)Si Moises ang nagpapahayag ng salita ng
Dios sa mga Istraelita.
2.)Naglunsad ng proyekto ang mga kabataan.
3.)Nagluto ng masarap na ulam si nanay para
sa amin.
4.)Bumili si Rosa ng bulaklak.
5.)Si Ian ay humingi ng payo sa kanyang
kapatid tungkol sa kanyang suliranin.
6.)Maglilinis ng bahay si Anna bukas.
7.)Ang nanay ay naglaba ng mga kurtina
noong isang araw.
8.)Ang aking mga kaibigan ay maliligo sa
dagat ngayong Lunes.
9.)Si Reynan ay pumunta ng palengke.
10.)Lumayas sa bahay si kuya.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Sa aktor pokus ay

gumagamit ng mga panlaping um,ma,mang,maka at makapag.

2. Pukos sa layon-kapag ang layon ang paksa o binibigyang-diin sa pangungusap.(in,i,ma,an)

Cebuano Filipino

1.)Pagtinabangay sa mga Pilipino ang yabe sa 1.)Pagbabayanihan ng mga Pilipino, ang

ilang panaghiusa. naging susi sa pagkakaisa ng mga Pilipino.
2.)Naguba nimo ang gamiton namo sa dula.

61
 3.)Ang sud-an nga lami ge luto ni nanay para
sa amo.
4.)Ge palit nako ang bulak.
5.)Lutua ang otan nga naa sa nego.
6.)Katkata ang bukad sa Mt. Agad-Agad.
7.)Ge kaon ni kikay ang lumpia.
8.)Ge hikot ni Pedro ang kabaw.
9.)Taklobi ang pagkaon sa lamesa.
10.)Isira ninyo ang pirtahan.
2.)Nasira mo ang props para sa play.
3.)Ang ulam na masarap ay niluto ni Nanay
para sa amin.
4.) Binili ko ang bulaklak.
5.) Lutuin mo ang gulay sa bilao.
6.)Akyatin mo ang Mt. Agad-Agad.
7.)Kinain ni Kikay ang lumpiya.
8.)Tinali ni Pedro ang kalabaw.
9.)Takpan mo ang pagkain sa mesa.
10.)Isara ninyo ang pinto.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino Ang layon pokus ay

ginagamitan ng mga salitang .(-in,i-,ma-,-an).

3. Lokatib Pokus-ang paksa ng pangungusap ay ang lugar na pinaggaganapan o pinangyarihan

ng kilos.(pag-/-an,-an/han,ma-/an,pang-/an,mapag-/an)

Hlimbawa:

Cebuano Filipino

1.)Gi saolugan ug Kalayaan ang Kawit,Cavite. 1.)Pinagdausan ng pagdiriwang ng

2.)Gi tamnan namo ang kabukiran ug mga Kalayaan ang Kawit,Cavite.

punoon sa kahoy. 2.)Pinagtamnan namin ang bukirin ng

3.)Gi adtuan ni mama ang kusina sa balay para maraming puno gulay.

magluto ug lami nga sud-an. 3.)Pinuntahan ni nanay ang kusina ng bahay

4.)Ang tindahan ang gipalitan ni Rosa ug para magluto ng masarap na ulam.

bulak. 4.)Ang tindahan ang pinagbilhan ni Rosa ng

62
5.)Gi saulugan sa padula ang bag-ong nabuhat bulaklak.

nga estage. 5.)Pinagdausan ng paligsahan ang bagong

6.)Gi saulogan sa kasal ang bag-ong simbahan. tayong entablado.

7.)Gi adtuan ni tatay ang bag-ong buhat nga 6.)Pinagdausan ng kasal ang bagong simbahan.

balay ni kuya. 7.)Pinuntahan ni Tatay ang bag-ong

gawang bahay ni Kuya.

8.)Tagae ug kwarta ang imong igsoon. 8.)Bigyan mo ng pera ang kapatid mo

9.)Butangi ninyo ug bulak ang pantyon. 9.)Lagyan ninyo ng bulaklak ang puntod.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino Ang lokatib pokus ay

ginagamitan ng mga salitang (pag-/-an,-an/han,ma-/an,pang-/an,mapag-/an).

4.)Benepaktib Pokus-kapag ang pokus na benepaktib ay tumutuon sa tao o bagay na

nakikinabang sa resulta na isinasaad ng pandiwa.(i,in,ipang,ipag)

Halimbawa:

Cebuano Filipino

Gipa-asenso sa kalayaan ang mga bag-ong .)Pinaunlad ng kalayaan sa Pamamahayag

tigbalita. ang mga bagong sibol na tagapagbalita.

2.)Gilutuan mi ni mama ug lami nga sud an. 2.)Kami ay ipinagluto ni nanay ng masarap na

ulam.

3.)Ge palitan ni Rosing ug bulak ang Mahal na 3.)Ibinili ni Rosing ng bulaklak ang Mahal na

Berhin. Berhin.

4.)Geluto-an mi ni ate ug lami nga samporado. 4.)Kami ay ipinagluto ni ate ng masarap na

tsamporado.

63
5.)Gepalitan ni Gloria ug pan ang lola. 5.)Ibinili ni Gloria ng tinapay ang Lola.

6.)Si Tiyo Cardino kay gipa bugha ug kahoy si 6.)Si Tiyo Cardino ay ipinagsibak ng kahoy si

kuyaTonton. Kuya Tonton.

7.)Ge tahi niya ang karsones ni lolo 7.)Tinahi niya ng pantalon ni lolo.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino Ang benepaktibong pokus ay

ginagamitan ng mga salitang i,in,ipang,ipag.

5.Instrumental Pokus-kapag ang pokus ay nasa mga bagay na ginagamit o nagiging kagamitan
sa pagganap ng kilos.(ipang,maipang)

Halimbawa:

Cebuano Filipino

1.)Ge palit niya ug mga besti ang 1.)Ipinambili ng kanyang kasuotan ang

iyang kredit kard. kanyang credit card.

2.)Ang kaldero ang gilutuan ni mama 2.)Ang kaldero ang ipinangluto ni

ug lami nga sud an para sa mga bisita. Nanay ng masarap na ulam para sa

Bisita.

3.)Ge trapo ni Marco ang trapo sa 3.)Ipinampunas ni Marco ang basahan

lamesa. sa mesa.

4.)Ipinanghambalos niya ang hawak

4.) Ge bunal niya ang ge gunitan na tungkod sa magnanakaw.
niyang tungkod sa kawatan. 5.)Ang bagong biling hurno ang
5.)Ang bag-o nga palit nga hurno ang ipinagluto ni Mang Manolo ng
ge lutuan ni Mang Manolo nga lami

64
 nga pan. masarap na tinapay.

6.)Ipinampunas ni Mary sa mukha

6.)Ge trapo ni Mary sa nawong ang ang aking regalong bimpo

akong ge hatag nga regalo

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Ang instrumentong pokus

ay ginagamitan ng mga salitang ipang,maipang.

6.Kosatib Pukos-kapag ang pokus ay nasa sa sanhi o kadahilanan ng kilos.(i,ika,ikina).

Halimbawa:

1. Gi kalipay ni Presidente Digong ang paspas na pagtugon sa mga katawhan sa iyang

pagtawag.
kinatuwa ng Pangulong Digong ang mabilis na pagtugon ng mamamaya sa kanyang
panawagan.
2. Gi kalipay namo ang pagluto ug sud an sa among Tito.
Ikinatuwa namin ang pagluluto ng ulam ng aming Tito.

3. Gi kalipay ni Angel ang pagpalit ug Rosas sa iyang uyab para sa iya.

Ikinatuwa ni Angel ang pagbili ng rosas ng kanyang nobyo para sa kanya.

4. Gekalipay namo ang inyong paglimpyo sa among tugkaran.

Ikinagalak namin ang inyong paglilinis sa aming bakuran.

5. Nasuko si Marlyn sa pagpanungog ni Mario.

Ikinainis ni Marlyn ang pambubuska ni Mario sa kanya.

6. Ga guol ang mga katawhan sa kalit nga pagkamatay sa ilang pinuno.

Ikinalungkot ng mga mamamayan ang biglaang pagkamatay ng kanilang punong-bayan.
7. Ikinaiyak ng mga manonood ang pagkabaliw ng bidang babae.
Nakahilak ug manan-away kay tungod nabuang ang bida nga lalaki.

65
 Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino Ang kosatib pokus ay

ginagamitan ng mga salitang i,-ika-,ikina.-

7.Direksyunal Pokus-kapag ang pinagtutuunan ng pandiwa ay direksyunal o ang tinutungo ng

kilos.(an,han,in,hin).

Halimbawa:

1.)Gi adtoan nmo ang Marikina na ge bagyo. 1. Puntahan natin ang Marikina na

Lubhang sinalanta ng bagyo.

2.)Gi sulatan niya ang iyang magulang. 2. Sinulatan niya ang kanyang mga magulang

3. Pinuntahan ni Henry ang tindahan para

3.)Giadtuan ni Henry ang tindahan para
mupalet ug mga gamit.
4.)Gipadal -an niya ug bulak ang iyang uyab
5.)Gi adtuan sa mga pulis ang sapa para
mangita ug ebidensya.
6.)Gi sulatan niya ang maestra.
7. Gibalhin niya akong tanum nga caladium.
8. Gisirad-an niya ang eskwelahan.
mamili ng kagamitan.
4. Pinadalhan niya ng bulaklak ang
kasintahan.
5. Pinuntahan ng mga pulis ang ilog upang
mangalap ng ebidensya.
6. Sinulatan niya ang punong-guro.
7. Inilipat niya ang aking tanim na caladium.

Mapapansin natin ang mga halimbawang pangungusap na nasa unang hanay ang

Cebuano at nasa ikalawang hanay naman ang ang Salin sa Filipino. Ang direksyunal na pokus

ay ginagamitanan ng mga salitang an, han,in,hin

66
 4.9 Pokus ng Pandiwa

My iba’t ibang uri ng pokus sa wikang Filipino; Tagaganap , layon, kagamitan, sanhi,

tagatanggap, ganapan/direksyunal at resiprokal. Pokus ang tawag sa relasyong pansemantika ng

pandiwa sa simuno o paksa ng pangungusap. Naipapakita ito sa pamamagitan ng taglay na

panlapi ng pandiwa.

1. aktor-pokus o pokus sa tagaganap

Ang paksa ang tagaganap ng kilos na isinasaad ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa

tanong na "sino?".

(mag- , um- , mang- , ma- , maka- , makapag- , maki- , magpa-)

Halimbawa:

1. Sebuano:Naghimo ug proyekto ang mga kabatan-unan.

Filipino. Naglunsad ng proyekto ang mga kabataan.

2. Sebuano. Magluto ug lami nga sud-an si Nanay para sa amoa.

Filipino.Nagluto ng masarap na ulam si nanay para sa amin.

3. Sebuano. Mopalit si Rosa ug bulak.

Filipino. Bumili si Rosa ng bulaklak.

4. Cebuano. Si Ian nanagyo ug tamba sa iyang igsoon bahin sa iyang mga problema.

Filipino.Si Ian ay humingi ng payo sa kanyang kapatid tungkol sa kanyang suliranin.

2. pokus sa layon

Ang paksa ang layon ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong na "ano?".

(-in- , -i- , -ipa- , ma- , -an)

Sa Ingles, ito ay ang direct object.

Halimbawa:

67
 1. Nagguba nimo ang mga props para sa pal.

Nasira mo ang mga props para sa play.

2. Ang sud-an lami nga giluto ni Mama para sa amoa.

Ang ulam na masarap ay niluto ni nanay para sa amin.

3. Mopalit si Rosa ug bulak.

Binili ni Rosa ang bulaklak.

3. lokatibong pokus o pokus sa ganapan

Ang paksa ang lugar na ginaganapan ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong na

"saan?".

(pag-/-an , -an/-han , ma-/-an , pang-/-an , mapag-/-an)

Halimbawa:

1. Gitamnan namo ang bukid ug daghang utanon.

Pinagtaniman namin ang bukiran ng maraming gulay.

2. Giadtoan ni Mama ang kusina sa balay para magluto ug lami nga sud-an.

Pinuntahan ni nanay ang kusina ng bahay para magluto ng masarap na ulam.

3. Ang tindahan nga gipalitan ni Rosa ug bulak.

Ang tindahan ang pinagbilhan ni Rosa ng bulaklak.

4. benepaktibong pokus o pokus sa tagatanggap

Ang paksa ang tumatanggap sa kilos ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong na "para

kanino?".

(i- , -in , ipang- , ipag-)

Sa Ingles, ito ay ang indirect object.

Halimbawa:

68
 1. Kami ang gilutuan ni nanay ug lami nga sud-an.

Kami ay ipinagluto ni nanay ng masarap na ulam.

2. Gipalitan ni Rosa ug bulak ang Mahal nga Birhen.

5. instrumentong pokus o pokus sa gamitAng paksa ang kasangkapan o bagay na

ginagamit upang maisagawa ang kilos ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong

na "sa pamamagitan ng ano?".

(ipang- , maipang-)

Halimbawa:

1. Ang kaldero ang gilutuan ni Nanay ug lami nga sud-an para sa amoa.

Ang kaldero ang ipinangluto ni nanay ng masarap na ulam para sa amin.

2. Gitrapuhan ni Marco ug noog ang lamesa.

Ipinampunas ni Marco ang basahan sa mesa.

3. Gipuspusan niya sa iyang gihawirang sugkod ang kawatan

Ipinanghambalos niya ang hawak na tungkod sa magnanakaw.

6. kosatibong pokus o pokus sa sanhi

Ang paksa ang nagpapahayag ng sanhi ng kilos ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa

tanong na "bakit?".

(i- , ika- , ikina-)

Halimbawa:

1. Gikalipay namo ang pagluto ug lami nga sud-an sa among inahan.

Ikinatuwa namin ang pagluluto ng masarap na ulam ng aming nanay.

2. Gikalipay ni Ynez ang pagpalit ug rosas sa iyang uyab para sa iyaa.

Ikinatuwa ni Ynez ang pagbili ng rosas ng kanyang nobyo para sa kanya.

69
 3. Gikaguol sa bata ang wala pakigkita sa iyang pamilya.

Ikinalungkot ng bata ang hindi nila pagkikitang mag-anak.

7. pokus sa direksyon

Ang paksa ang nagsasaad ng direksyon ng kilos ng pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa

tanong na "tungo saan/kanino?".

(-an , -han , -in , -hin)

Halimbawa:

1. Gisulatan niya ang iyang mga ginikanan.

Sinulatan niya ang kanyang mga magulang.

2. Giadtoan ni Henry ang tindahan para makapamalit ug mga gamit.

Pinuntahan ni Henry ang tindahan para mamili ng kagamitan.

Makikita natin sa mga halimbawang pangungusa na ang pokus sa pandiwa kung saan

nakatala sa itaas ang mga pangungusap na nasa karaniwang ayos kung saan ang unang hanay na

nasa talahanayan ang mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang

hanay naman ay ang mga pangungusap na salin sa Filipino . My iba’t ibang uri ng pokus sa

wikang Filipino; Tagaganap , layon, kagamitan, sanhi, tagatanggap, ganapan/direksyunal at

resiprokal. Pokus ang tawag sa relasyong pansemantika ng pandiwa sa simuno o paksa ng

pangungusap. Naipapakita ito sa pamamagitan ng taglay na panlapi ng pandiwa.

4.8 Sintaks ay ang pag-uugnay-ugnay ng mga salita at pagsama-sama nito para sa pagbubuo ng

mga pangungusap. Mula sa diyalogo ng tatlong kwento kung saan dito alamin ang mga

pahayag o usapan ang sistema sa pagbuo ng mga pangungusap.

Dalawang uri ng pangungusap sa Filipino ayon kay Dr. Ernesto Constantino

70
 Si Enesto Constantino ay may sinulat noong 1965 tungkol sa mga padron ng

pangungusap sa dalawampu’t anim na wika sa Pilipinas,kasama roon ang walong pangunahing

wika. Pinangkat ni Constantino ang pangungusap sa predikatibo (predicative sentence) ayon sa

balangkas na nahahati sa tatlong uri :Tiyak,di tiyak at sitwasyunal.Bawat isa sa mga

pangungusap sa tiyak ay pinangungunahan ng particle o marker.

Dalawang uri ng pangungusap sa Filipino

1 Simuno sa Karaniwang Ayos at Di-karaniwang Ayos

Ayos ng Pangungusap. May dalawang ayos ng pangungusap sa Filipino. Ang mga ito ay ang

karaniwang ayos na ang panaguri na sinusundan ng paksa tulad ng makikita natin sa ibaba.

1. Karaniwang ayos

Ang karaniwang Ayos ng pangungusap ito ay tumutukoy sa ayos ng pangungusap kung

saan nauuna ang panaguri kaysa sa simuno ng pangungusap.

Cebuano Filipino

Buotan ang akong mga ginikanan. Mabait ang aking mga magulang.

Gwapa si Vergie. Maganda si Vergie.

Maldita kaayo among amo. Napakasungit ng aming amo.

Malipayon nga bata si Dexter. Masayahing bata si Dexter.

Ga dula ang mga bata sa dalan. Naglalaro ang mga bata sa daan.

Naligo taga adlaw si Maria. Naliligo araw-araw si Maria

Nanilhig si Jay. Nagwawalis si Jay.

Ga tudo ang maestra. Nagtuturo ang uro.

Nagbantay ang gwardya. Nagbabantay ang gwardya.

71
 Nagtukod ug balay ang panday. Nagtayo ng bahay ang karpentero

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga pangungusap na nasa

karaniwang ayos kung saan ang unang hanay na nasa talahanayan ang mga halimbawang

pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang hanay naman ay ang mga pangungusap na

salin sa Filipino .

2.Di-karaniwang-ayos

Ang ikalawang ayos ay di karaniwang ayos na nauuna ang paksa at sinusundan ng panaguri.

Ginagamitan ito ng pangawing na ay.

Cebuano Filipino

Ang akong mga genikanan kay buotan. Ang aking mga magulang ay mabait.

Si Vergie kay gwapa. Si Vergie ay maganda.

Ang among amo kay istrekto Ang aming boss ay napakasungit.

Si Dexter kay malipayon nga bata. Si Dexter ay masayahing bata.

Ang mga bata kay nagdula sa dalan. Ang mga bata ay naglalaro sa daan.

Si Maria nagligo kadaadlaw. Si Maria ay naliligi ara-araw.

Si Jay kay nanilhig Si Jay ay nagwawalis.

Ang maestra kay nagtudlo. Ang guro ay nagtuturo.

Ang gwardya kay nagbantay. Ang gwardya ay nagbabantay.

Ang panday kay ga panday ug balay. Ang karpentero ay nagtayo ng bahay.

72
 Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga pangungusap na nasa di-

karaniwang ayos kung saan ang unang hanay na nasa talahanayan ang mga halimbawang

pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang hanay naman ay ang mga pangungusap na

salin sa Filipino .

Di-Pagpapanaguring Pangungusap

May mga pangungusap na walang simuno ngunit may ipinapahayag na buong

diwa,samakatuwid walang ang marker na matatagpuan dito.May mga pangungusap namang

walang panaguri ngunit may diwa.

1.Penomenal-nagsasaad ng kalagayan ng panahon dulot ng kalikasan.

Cebuano Filipino

Ka kusog sa dogdog murag mo ulan na gyud. Ang lakas ng kulog parang uulan na ata.

Murag naay snow sa Pilipinas grabe ka Parang may snow sa Pilipinas napakaginaw.

tugnaw.

Pagdali ug lakaw Fatima kay ga dag-om na. Bilisan mong lumakad Fatima dahil may

ambon na.

Sakit kaayo ang sinag sa dalaw. Napakasakit sa balat ang sikat ng araw.

Murag naay bagyo mo abot mangandam nata. Parang may bagyong paparating kaya

maghanda na tayo.

Kusog kaayo ang linog sa Davao. Ang lakas ng lindol sa Davao.

Ga ulan gahapon ug kusog. Umuulan kahapon ng malakas.

Namatay ang bata kay naigo sa kilat. Namatay ang bata dahil tinamaan sa kidlat.

Nag dag-om nasad. Makulimlim na naman.

Na human na ang bagyo ni hayag na ang Na tapos na ang bagyo lumiliwanag na ang

73
panahon. panahon.

Daghan panganod ang langit. Maulap ang kalangitan.

Alingiing ang panahon gahapon. Maalinsangan ang panahon kahapon.

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga di-pagpapanaguring

pangungusap na siyang penominal ay gumagamit ng mga salitang giniginaw,makulimlim,may

bagyo,lilindol,pasko,bukas,ang init,binaha,lunes na at bukas. Kung saan ang unang hanay na

nasa talahanayan ang mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang

hanay naman ay ang mga pangungusap na salin sa Filipino .

1.) Temporal-nagsasaad ng kalagayang panandalian lamang.

Cebuano Filipino

Hapit na ang Kristmas. Malapit na ang Kristmas.

Ting-init na sa kabukiran Tagtuyot na sa bukirin

Sa Sabado ang ang birtday ni Lorien. Sa Sabado ng ang kaarawan ni Lorien.

Sa Hunyo na ang kasal ni Romel. Hunyo na ang kasal ni Romel.

Ang salida sa Bernes Santo kay puro Ang palabas sa panahon ng Kwaresma ay

pangginoo. tungkol sa Panginoon.

Ting ani na sa tubo sa Mayo. Tag-ani na ng tubo sa Mayo.

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga na Ang temporal ay

ginagamitan ng kristmas,tagtuyot,sabado,hunyo,kwaresma at tag-ani. kung saan ang unang

hanay na nasa talahanayan ang mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa

kaliwang hanay naman ay ang mga pangungusap na salin sa Filipino .

74
3.Eksistensyal-nagpapahayag ng pagkamayroon o wala.

Cebuano Filipino

Naay gitagad si ate nga bisita. May hinihintay si Ate na bisita.

Wala pay ga kuha sa mga bata. Wala pang sumundo sa mga bata.

Naa silay sabutan. May pulong sila.

Walay ni bisita sa ako sa presohan. Walang dumalo sa akin sa kulungan.

Naay ge tagad si papa nga tawag. May hinihintay si papa na tawag.

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga na eksistensyal ay ginagamitan

ng mayroon,pagka-mayroon,pagkawala kung saan ang unang hanay na nasa talahanayan ang

mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang hanay naman ay ang mga

pangungusap na salin sa Filipino

4.Modal-nangangahulugan ng gusto, nais, ibig.

Cebuano Filipino

Gusto siya mo adto ug Maynila. Gusto niyang mag punta ng Maynila.

Gusto ko mo sayaw. Nais kong sumayaw.

Gusto ka mo kuyog nako sa balay? Ibig mong sumama sa akin sa bahay?

Dapat makapasar ko sa pasulit. Dapat makapasa ako sa pasulit.

Gusto nako e ingon kang Totoy na ganahan Nais kong ipag tapat kay Totoy na gusto ko

ko niya. siya.

Gusto ko maligo sa sapa. Gusto kong maligo sa ilog.

Gusto ko mo kaon ug cake. Gusto kong kumain ng cake.

75
 Kailangan nimo akong tabang? Kailangan mo ba ng tulong?

Pwede pa ba ko mo dugang ug saud an? Maari po ba akong mag dagdag ng ulam?

Gusto siya maglaag sa laing lugar. Gusto niyang maglakbay sa ibang lugar.

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga halimbawang pangungusa

modal ang siyang nangangahulugan kung ano ang gusto ng tao o kailangan nito gumagamit ito

ng mga salitang gusto,nais,ibig. Pagkawala, at kung saan ang unang hanay na nasa talahanayan

ang mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang hanay naman ay ang

mga pangungusap na salin sa Filipino .

5.Padamdam na pangungusap- nagpapahayag ng matinding damdamin o emosyon

Cebuano Filipino

Tabang! naay sunog. Saklolo! May sunog

Hala! ka isog nimo bataa ka ha! Aba! Ang tapang mo bata ka ha!

Agay! Ka sakit sa akong ngipon! Aray! Ang sakit ng ngipin ko!

Hala! Ang bata naligsan! Naku! Ang bata nasagasaan.

Ka gwapo sa bulak. Ang ganda! ng bulaklak.

Ayaw!ayaw ug sulod kay naay bomba sa Huwag! Huwag kang pumasok dahil mag

sulod. bomba sa loob.

Wow!ka gwapa niya mura man ug manika. Wow!ang ganda niya para siyang manika.

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga halimbawang pangungusap na

padamdam na pangungusap ay tumatayo bilang ekspresyon ng tao sa tuwing sila ay

nagagalit,masaya.Ginagamitan ito ng mga salitang wow! Huwag!naku!aray! Kung saan ang

76
unang hanay na nasa talahanayan ang mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At

sa kaliwang hanay naman ay ang mga pangungusap na salin sa Filipino .

6. Pakiusap-ang pangungusap na paki-usap ay nagpapahayag ng pag-uutos o pakikiusap na

gawin ang isang bagay.Ito ay nagtatapos sa tuldok ng pangungusap na pasalaysay.

Cebuano Filipino

Pwede mo gamit ane! Pwede pagamit nito?

Sige na.kuyugi ko Ina palihog. Sige na.samahan mo na ako Ina please.

Palihog ko sa cellphone nako. Paki abot ng cellphone ko.

Paki sira sa purtahan kay init. Paki sara sa pinto kasi ang init.

Pwede manghulam ug libro Sansan? Pwede bang mang hiram ng aklat Sansan?

Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga halimbawang pangungusap na

paki-usap ay gumagamit ng mga salitang paki,sige na at iba pa. kung saan ang unang hanay na

nasa talahanayan ang mga halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang

hanay naman ay ang mga pangungusap na salin sa Filipino .

7.May ka ang Pandiwa-nangangahulugan ng katatapos ng pagganap ng kilos.

Cebuano Filipino

Mao pay pag-abot nila. Kararating lang nila.

Mao pay pagdawat namo sa sulat. Katatanggap lang namin ng liham.

Bag o pa ga- inom si Junmar ug tambal para
sa sakit sa iyang tiyan.
Gihangak si Ohing ug dinagan kay ge gukod
sa iro.
Mao pay pag hipos ni lola sa mga dulaan sa
iyang mga apo.
Kakainom lang ni Junmar ng gamot para sa
sakit sa tiyan.
Hinihingal si Ohing sa kakatakbo dahil
hinahabol ng aso.
Kakaligpit lang ni lola ng mga laruan sa
kanyang mga apo.

77
 Makikita natin sa talahanayang nakatala sa itaas ang mga halimbawang pangungusap na

Ang may ka ang pangungusap ay ginagamitan ng kaka, kakarating, kakatanggap, kakainom,

Kakatakbo, kakaligpit. kung saan ang unang hanay na nasa talahanayan ang mga

halimbawang pangungusap sa Cebuano sa Tambo. At sa kaliwang hanay naman ay ang mga

pangungusap na salin sa Filipino .

5.1 Pagsusuri sa Dalawang Modelong Panggramatika ni Chomsky

Ang Stucture 1957 at ang Aspect 1965 ay ang dalawang modelong panggramatika ni Chomsky

na halaw sa kanyang dalawang aklat:Syntactic Structure: 1957 at ang Aspect of the Theory o

Syntax 1965.

Halimbawa:

1.Sumama si Saly kay Glenry.

2.Sinamahan ni Saly si Glenry.

Tuntunin ng Pariralang pangngalan

PN+PD

Pangungusap (Pariralang Pangngalan+Pariralang Pandiwa)

PN M(marker) +NPn

PD PD (pandiwa)+PN

M si

PN Sally,Glenry

PD Sumama

Modelo ni Chomsky Aspects 1965

Ang pangalawang komponent ng modelo ni Chomsky ay binubuo ng mga tuntuning

transpormasyonal na sa pamamagitan ng mga tuntuning transpormasyonal na ito ay maaaring

78
isagawa ang mga sumusunod: (1)pagbabagong ayos ng mga salita sa pangungusap,hal.Ang

pangungusap na tahas (active) ay gagawing balintiyak (passive); (2) pagdaragdag ng mga salita

sa pangungusap,pagsasama ng dalawang pangungusap.Sa kanyang modelong 1965 naglagay ng

mga distinctive features sa leksikon.Ang nabuong set ng mga feature ay tinawag ni Chomsky na

Complex symbol.

Halimbawa

+pangngalan

+ panlalaki

+ Count boy

+Animate

+Human

+Masculine
...
Ang salitang boy ay may bilang,ito ay karaniwang,may buhay,tao at maskulino.Ang

tatlong sunud-sunod na tuldok sa ibaba ay nagsasaad na maaaring mayroon pang ibang features

na maisasama ng matrix.

Minodipika na nang bahagya ang naturang CS para maunawaan ng mga mag-aaral.

Halimbawa:Umiibig kay Susil si Richard

Umiibig
<+ dahilan
<+ ibig

Susil Richard

79
 +Babae
+Tao +Lalaki
+matanda +Tao
+May buhay +Adult
+Kongkreto +May buhay
... +Kongkret
...

5.2 Pagsusuri ng Isang Pangungusap sa Filipino ayon sa Dalawang Bersyon ng Modelong

Transformationl Generative Grammar ni Chomsky.

Pang-uri

1. Boutan si Maria.
PP

P S

PU PN

M Pu M Pn (si)

Si Maria

0 pl su

-an bout si Maria

Boutan

Boutan si Maria.

80
`

2. Panghalip Pari siya

PP

P S

PN PH

M Pn(si) M Ph2

O pari o siya

Pari siya

PP P+N
P PH
PH PN+PH
PNsi M+Pnsi
Pnsi pari
M O
Ph2 siya
M O
X Pari siya.

81
Filipino

3. Panghalip

Siya ang gahimo.

PP

P S

PH PN

M Ph(m) M Pn

O siya ang gahimo

Siya ang gahimo

PP P+N
P PH
PH Ph+PN
M 0
Ph2 siya
PNsi M+Pnsi
M ang
Pnsi gahimo
X Siya ang gahimo

82
 Mapapansin natin mula sa pagbalangkas ng pariralang panghalip kung nakasunod sa pag-

iistruktura ang sa wikang Cebuano nauna sa balangkas ang panghalip at kasunod ang

pangngalan.

4. Pandiwa

5. Mopalit si Rosa.

PP

P S

PD PN

Pd

Asp pl su M Pn(si)

asp1 mo- pali si Rosa

mopalit si Rosa

PP P+N
P PD
Pd asp+pl+su
Asp1 mo
su palit
PNsi M+Pn
M si

83
Pnsi Rosa
X Mopalit si Rosa

Filipino

Bumili si Rosa

PP

P S

PD PN

Pd

Asp pl su M Pn(si)

asp1 um bili si Rosa

Bumili si Rosa

PP P+N
P PD
Pd asp+pl+su
Asp1 -um
su bili
PNsi M+Pn
M si

84
 Pnsi Rosa
X Bumili si Rosa

Mapapansin natin mula sa pagbalangkas ng pariralang pandiwa kung nakasunod sa pag-

iistruktura ang mga presentasyon sa pagbabalangkas ay pareho ang sistema sa Cebuano ang

pandiwang nagguba at nasa una. Ang pandiwang bili ay may panlaping -um na ikinabit sa

salitang-ugat na nagguba ay may panlaping na-, at ang salitang –ugat na bili na may marker na

ang ay pareho lang asa Salin sa Filipino.

1) Pokus sa Tagaganap

Nagluto ug lami nga sad-an si Mama para sa amo.

PP

P S

PD PN

Pd K M PN (si)

Asp pl su kg kl kb si mama

Asp2 nag- luto ug Png sa PnL para sa Pnb

Nagluto ug lami nga sud-an para sa amo si mama

85
 1 2 3 4 5

TP= Nagluto ug lami nga sud-an si mama para sa iyang amo.

Fil. Nagluto ng masarap na ulam si mama para sa amo.

1 2 3 5 4

TP 1 2 3 4 5 1 2 3 5 4

TP ( Transposisyon—tunay na anyo ng pangungusap)

2) Pokus sa Tagatanggap

Gilutuan ni nanay ug lami nga sud-an.

PP

P S

PD PN

Pd K M Pn b

Asp pl su kg ka ang ama

Asp1 gi,-an- luto ng Png ng Pna

Gilutuan ug lami nga sud-an ni nanay.

86
 1 2 3 4
TP= Gilutuan ug lami nga sud-an ni nanay.
Ipinagluto ni nanay ng masarap na ulam.
1 3 2 4
TP 1 2 3 4 1 32 4
TP ( Transposisyon—tunay na anyo ng pangungusap)

3) Pokus ng kagamitan

Gipuspusan niya sa iyang gihawirang sugkod ang kawatan.

PP

P S

PD PN

Pd K M Pn b

Asp pl su kg ka ang ama

Asp1 gi-, -an puspus ug Png ng Pna

Gipuspusan ug sugkod niyang gihawiran ang kawatan

1 2 3 4

87
 TP= Gipuspusan niya ug sugkod nga iyang gihawiran ang kawatan.

Ipinanghambalos niya ng sungkod ng hawak ang magnanakaw.

1 3 2 4

TP 1 2 3 4 1 32 4

TP ( Transposisyon—tunay na anyo ng pangungusap)

4) Pokus sa sanhi

Gikaguol ni Inday ang wala pakigkita sa iyang pamilya.

PP

P S

PD PN

Pd K M Pn k

Asp pl su ka ang wala pakigkita sa iyang pamilya

Asp1 gika- guol ni Inday

Gikaguol ni Inday ang wala pakigkita sa iyang pamilya

1 2 3 4

88
 TP= Gikaguol ni Inday ang wala pakigkita sa iyang pamilya.

Ikinalungkot ni Inday ang hindi nila pagkikitang mag-anak.

1 3 2 4

TP 1 2 3 4 1 32 4

TP ( Transposisyon—tunay na anyo ng pangungusap

TSAPTER 5

BUOD, KONGKLUSYON, REKOMENDASYON

5.1 BUOD

Samantala, mapapansin mula sa mga halimbawa ang tanging salita na makikita sa

diyalogo ng tatlong kwento; at ito ang mga katanungan na nais tuklasin ng mananaliksik.

1. Ito’y may pagkakaiba ng mga ng isang ponema tulad halimbawa sa salitang tindera-

tindero ang o ay nangangahulugang lalaking nagtitinda. Kapag napapalitan na ito ng a

ay nangangahulugan ito ng babae. Ang salitang hornero tawag sa lalaking tagaluto ng

tinapay. At kapag napapalitan ng kayang ponemang a kaya naging hornera naman

kung babae. At ito’y may pagkakaiba ng mga ng isang ponema tulad halimbawa sa

salitang salitang kusinera-kusinero ay nagkakaiba ito sa ponemang a at o ang kusinera

ay isang babae na trabaho ay tagaluto ng pagkain. At ang kusinero naman ay isang

lalaking tagaluto din. tindera-tindero, hornero-hornera, kusinera-kusinero, tiya-tiyo,

lolo-lola, maestro-maestra, Maria-Maria, Glendo-Glenda, abugado-abugada, dekana-

dekano. Pansinin natin batay sa mga halimbawang ito ang ponemang a ay ang gender

nito ay isang babae. Samantala kung ang ponemang o ay ang gender nito ay babae. at

ang bahagi ng pananalita ay pangngalan

pagbubuo ng mga salitang nagtataglay ng kahulugan batay sa uri ng mga panlaping

ikinabit sa salitang-ugat;

89
 kaanyuan ng salita; may mga salitang nabubuo at nagtataglay ito ng kahulugan kapag

may ikinakabit na mga panlapi. Ang unang hanay ay mga salitang nasa Cebuano tulad

ng ma+tubig at ang salin sa Filipino na nakahanay sa ikalawa ay ma+tubig na ang ibig

sabihin ay maraming tubig.; at ang ka+lapok sa Cebuano na ang bagong porma ay

kalapok na ang ibig sabihin ay maputik sa Filipino at mapapansin natin dito na ang

panlaping ka-, sa Cebuano at ma- sa Filipino.; sa salitang –ugat na kaon+an nagiging

kan-anan na ang ibig sabihin ay lugar kung saan ang mga tao ay kumakain at ang salin sa

Filipino ay kainan. Mapapansin natin mula sa mga halimbawa na nasa unahan ang mga

maylapi ng salita sa Cebuano makaon at sa Filipino ay makain; garosaryo sa

Cebuano at sa Filipino naman ay nagrosaryo; simbahan sa Cebuano at sa Filipino naman

ay simbahan; nisdaan sa Cebuano at sa Filipino naman ay palaisdaan; gapiso sa

Cebuano at sa Filipino naman ay may sisiw . batay sa mga halimbawang tinalakay ay

kadalasan ang maylaping nagaganap ang unlapi na ikinakabit sa unahan ng salita. Kung

maylapi ay may mga panlaping ikinakabit s unahan ng salita at tinatawag itong unlapi,

sa gitna kung gitlapi, sa hulihan naman ay hulapi, may mga paglalapi naman nagaganap

na kabilaan na ang panlapi ay makikita sa unahan at hulihan. May tinatawag din

langkapan kung saan ang paglalapi ay makikita sa unahan, gitna, at sa hulihan ng salita

2. Sagana ang mga wika sa mga salitang nakabatay sa tunog na naririnig sa paligid tulad ng

tikatik ng ulan, kaluskos ng dahon, aliw-iw ng batis, salpok ng alon, dagundong ng

kulog, pagaspas ng bagwis, lawiswis ng kawayan. (Rubin, et al.) ayon sa pag-aaral ng

linggwista mga pinagmulan ng wika na ayon sa teorya ito ang

makikita sa mula sa diyalogo ng kwento kung saan dito alamin ang mga pahayag o

usapan ang sistema sa pagbuo ng mga pangungusap o sintaks.

90
 Sa kabuuan, ipinapakita na may pagkakaiba sa mga wikang Cebuano at Wikang Filipino

sa baybay, morpema, sa sintaks, at ang bahagi ng pananalita. Higit sa lahat, makikita na

mayroong pagkakatulad dahil sa may mga taong nagsasalita ng dalawang wika dito sa Iligan

City. Napatunayan na maraming mga salitang-ugat sa Sebwano sa Tambo, Iligan City at

Sebwano ang magkasimbaybay, magkasingkahulugan at magkasimbigkas, kung kayat maaaring

sabihin na madali lang matutunan ang wikaing Sebwano sa Tambo wikang Sebwano o ng sino

mang gustong matuto ng wikaing Sebwano. Ang pagkatuto ng wikang Cebuano sa Tambo,

Illigan City sa isang di-Cebuano ay nababatay sa kanyang kaalaman sa wikang Sebwano.

Nagkakaroon ng nilang pagbabago ng morpema pero kadalasan ang panlaping mo, mi, gi, gina,

ma,sa pagkakabit nito sa salitang ugat. May mag pangngalan din na mga salita ay pareho lamang

katulad ng anak, lolo, at lola. Papa.

5.2 Konklusyon

Batay sa mga natuklasaang datos nabuo ang mga sumusunod na konklusyon.

Ang wikang Cebuano ay tunay ngang napakalaki ang pagkakaiba ng wikang Filipino.

Batay sa aming pananaliksik pagdating sa ispeker mas marami ang bilang ng Pilipino na

gumagamit sa wikang Filipino at sa Cebuano. Malaki ang deperensya dahil sa nakaangat ng mga

Filipino na gumagamit ng Filipino kaysa sa Cebuano. Ang wikang Cebuano ay pangalawa sa

mga wikang Pambansa. Kahit papaano mahalagang mauunawaan natin ang mga ang mga

salitang magkaiba sa kahulugan at ang baybay. At may mga salitang pareho lahat ng baybay,

bigkas ngunit magkaiba ang kahulugan. Ang pag-unawa sa wikang Cebuano ay makakatulong

upang maiwasan ang di pagkakaintindihan sa pagitan ng ibang wika.

5.3 Rekomendasyon

91
Kaugnay sa mga kongklusyong nabanggit, buong – pagpapakumbabang inirerekomenda ng mga

mananaliksik ang mga sumusunod:

a.) Para sa mga mananaliksik sa hinaharap inirekomendang mas palawakin pa ang pag-aaral

na ito. Na sana ay may gagawa pa ng paghahambing hinggil sa Sebwano at Sebwano – Sebuano

sa Dipolog.

b.) Para sa mga pamantasan inirekomenda na pag-aralan ang mga baryasyon sa wikang

Sebwano sa Sebwano –Sebuano Iliganon upang magkaroon ng malawakang pagkakaintindihan

at pagkilala ng mga salitang magkaiba at magkatulad.

c.) Para sa mga guro inirekomenda upang mas lalong maintindihan nila ang kanilang mga

mag-aaral na nagsasalita ng mga Sebwano. Lalo na sa Guro na hindi pamilyar sa wikang

Sebwano.

92
 Bibliograpi

Lachica, V. S. (1994). Komunikasyon at linggwistika. Manila: Rex Book Store.

Paz, Consuelo J. et al. 2003. Ang pag-aaral ng Wika. Quezon City: UP Press.

Paz, V. 2012. Ang Pang-akademyang Varayti ng Wika sa Pilipinas. Mula sa aklat nina
Peregrino, J., et al 2012. UP, Lungsod ng Quezon.

Rubin, L. T. (1992). Wika sa lipunang Pilipino. Quezon City: Rex Book Store.

Santiago, A. O. (1977). Panimulang linggwistika sa Pilipino. Manila: Rex Book Store.

Santiago, Alfonso O. & Norma G. Tiangco. 2003. Makabagong Balarilang Filipino. Manila:
Rex Book Store.

Santos, Angelina L, Hufana, Nerissa L.,Magracia, Emma, B. 2009. Ang Akademikong Filipino
sa Komunikasyon Teksbuk-Workbuk sa Filipino 1. Malabon City: Mutya Publishing
House, Inc.

Santos, Lope K. (1939). Balarila ng Wikang Pambansa. Manila: Surian ng Wikang Pambansa.

Saussure, F. de. (1916). Course in General Linguistics.C. Bally at A. Sechehaye, mga ed. Isinalin
ni W. Baskin. New York & Toronto: McGraw-Hill .

Seidenberg, Mark S. (1992). "Beyond Orthographic Depth in Reading: Equitable Division of

Semorlan, Teresita P. 2010. Linggwistika: Panimulang Pag-aaral. DFIW. Kolehiyo ng Sining

at Agham Panlipunan. MSU-Iligan Istitute of Technology.

https://www.google.com/search?
q=modelo+ni+dance&sxsrf=ACYBGNQxJbtW8R9vps64tMX6agMlW4YViA:1572397347990
&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=O881FrcOF5mvTM%253A%252CvlWpw

https://www.slideshare.net/MartinCelino/modelo-ng-komunikasyon

www.slibeshare/Rita MaeOrdrada/yunit istruktura ng wika

93
 APENDIKS

CEBUANO

Niadtong unang panahon ang Barangay Manggas kay gamay ra ang mga balay ug adunay
daghang punuan ug mangga ug mga saging. Gitawag kining Manggas tungud kay daghang
daghang mangga. Adunay usa ka babaye nga taas ug buhok ug naa siya’y uyab nga taga-pikas
baryo. Matud pa niya nga naa ang iyang uyab daw gabudhi kaniya ug siya nag-inusara sa iyang
kinabuhi. Naghinuktuk permi didto sa punuan sa mangga gapundo permi ug gahilak kini. Ug
nawad-an sa paglaum sa iyang kinabuhi. Kaniadto wala kini simbahan ug adunay usa ka tawo
nga nagtukod ug simbahan ug gipanganlag Isidro ud didto sila mag-ampo ug magrosaryo.
Kadugayan nagdesisyon ang tag-iya nga i-donate na lang niya kini.

Filipino

Noong unang panahon ang Purok Manggas ay kakaunti lang ang bahay at ito ay maraming puno
ng kahoy at saging,Tinatawag itong Mangga dahil base sa aking napagtanungan ay kapag daw
ang lalaki ay iniwan ng kanyang jowa nagtaksil ay siya’y nagmumukmok sa ilalaim ng punong
mangga at siya’y nawawalan ng pag-asa sa buhay. Noon wala pa itong simbahan, may
nagnganglang Isidro na nagtayo ng kanyang sariling simbahan nag rorosary lang sila noon dahil
wala pang pari. Kaya Isidro ang patron nila dahil sinusunod ito sa pangalan ng may ari ng
patron.Napag isipan ng may-ari na e donate ito para pagtayuan ng mas malaki laking pwesto
ngayon pari na ang nagmimisa nito at tuwing Mayo 15 ang kapistahan nila.Sa ngayon
dumadami na ang namumuhay sa Manggas noon sakop ito sa Del Carmen pero ngayon sa
Tambo, Hinaplanon. May mga kababalaghan ding ikinikwento sa akin at mga pamahiin.
Nakakatakot pakinggan kaya hindi nalang pinagpatuloy ang kwento.

ANG SINUGDAN SA TAAS NGA ILONG

Sa unang panahon, kalit ga plano ang Ginoo magpaulan ug ilong sa mga katawhan.
Sa tanan
nga mga butang nga nahitabo sa udto diha sa atubangan sa payag ni Aling Bakat.

94
Pagtambong sa mga tagsa-tagsa ka mga representante sa matag nasud sa tibuok kalibutan.

Adunay mga Amerikano, French, Chinese, Japanese ug uban pa. Andam na ang tanan
gawas kay Totong. Si Totong ang representante sa atong nasud. Naglaray na ang tanan
representante pero si Totong na tulog ra sa duyan ni Aling Bakat. Kay abi ni Totong dugay pa
mag sugod and pagpa-ulan ug ilong maong natulog usa siya. Gitawag na sa Ginoo ang mga
katawhan ug nagdali-dali sila paingun sa atubangan sa payag ni Aling Bakat. Nagsugod ng ug
paulan ug nagpa-unhanay sa pagkuha ang mga representante sa matag nasud. Nagpa-unhanay’g
kuha ug ayus ug chada nga ilong ang mga representante sa lain-laing nasunod ug halos hapit na
mahurot ang tanan. Nalingaw na ang katawhan ug kalit lang ni mata si Totong. Na kuratan si
Totong kay iyang na hibaw.an nga pahumanay na ang pagpaulan ug sa diha nga siya miadto
ngadto sa atubangan sa payag ni Aling Bakat, nakakita pa siya nga daghan ang nabilin sa maong
dapit. Nakuyawan siya sa iyang nakita, ang mga ilong nga nabilin kay ginatamak-tamakan sa
ubang mga nasud. Wala nay na buhat si Totong ug iya nalang kining gipunit ug gi-angkon kini.
Salamat kang Totong kay pango atong ilong.

Salin sa Filipino

ANG ALAMAT PANGONG ILONG

Noong unang panahon, biglang nag-trip ang Panginoon na magpaulan ng Ilong para sa
sangkatauhan. Nangyari ang lahat sa tanghaling tapat sa harap ng kubo ni Aling Bakat.

Dumalo ang kanya-kanyang representative ng bawat bansa sa buong mundo. Andun ang
mga Amerikano, French, Intsik, Hapones at kung sinu-sino pa. Handa na ang lahat maliban kay
Totong. Si Totong ang nag-representa sa ating bansa. Nakapila ang lahat ng lumahok ngunit si
Totong ay natulog sa duyan ni Aling Bakat. Inisip ni Totong na matagal pang magsisimula ang
paulan ng ilong kaya't natulog muna ito. Tinawag na ng Panginoon ang mga tao at dali-daling
nagsitumpukan sa harap ng kubo ni Aling Bakat. Sinimulan na ang pagpapaulan at nag-unahang
makakuha ang representative ng bawat bansa. Nag-unahang makakuha ng maaayos at
magagandang ilong ang mga taga ibang bansa at halos maubos na ang lahat. Masayang nakakuha
ang mga tao nang biglang magising si Totong. Gulat si Totong nang malamang tapos na pala ang
pagpapaulan at nang pumunta siya sa tapat ng kubo ni Aling Bakat, nakita niyang may natira
pang ilong sa lansangan. Nagulat siya sa nakita niya, ang mga ilong na natira ay ang mga
tinapak-tapakan na ng mga taga-ibang bansa. Walang nagawa si Totong kundi damputin ang mga
ito at angkinin. Salamat kay Totong pango ang ilong natin.

ANG BUANG-BUANG NGA PISO

Usa ka adlaw niana adunay fish pond sa manggas ug naay mga manok nga mungaan ug naa
kini mga piso usa ka ka piso nga nagtindog duol sa isdaan. Nagtan-aw kini sa bibie nga paspas
kayo mosalom. Ug nangandoy siya nga maayo unta nga mapareha siya sa bibe. Nagpasidaan
iyang inahan nga di jud siya moadto sa isdaan kay unyag mahulog siya ug malunod. Bisan pa

95
nga gipasidan-an siya sa iyang anahan niadto jud siya ug naibog jud siya ug gapaduol jud kini .
niambak siya sa isdaan ug nabulingit siya ug nalunod kini.

Filipino Ang Hangal Na Sisiw

Isang araw may isang sisiw na nakatayo malapit sa palaisdaan. Pinanood niya ang pato na
mabilis lumangoy. Nagarap ang sisisw na ganun siya kabilis kung lumangoy. Ngunit
pinagbabawalan siya ng kanyang ina na hindi papupuntahin sa palaisdaan. Ngunit engganyo siya
kaya lundag siya sa palaisdaan at huli na ang lahat dahil ito’y nalunod.

IMPORMANTE

1. Elyn S. Prieto
Limampung taon gulang
Tambo, Iligan City

2. Richard B. Balacy
Limampung walong taong gulang
Tambo, Iligan City
3. Jerson Dalangin

Tatlumput pitong taong gulang

Tambo, Iligan City

96
97