3.

GAIA: ELIKAGAIAK ETA DIETA

Hona hemen 3. gai honetan landuko dugun ataza. Gogora ezazue gai honen inguruan ez dela
azterketarik izango, baizik eta 5. Unitateko azterketan honen galderatxo bat soilik aterako den.

1. DIETA
Zer da dieta bat? Askotan iragarkietan ikusten dugu dieta “osasungarriak” modan jartzen direla. 2006tik
aurrera, oso famatua den Dunkan dieta modan jarri zen mundo mailan. Dieta hau gure kontsumoaren
gehienezkoa elikagai plastikoetan oinarritzen da, eta beraz, proteinak jango ditugu bereziki.

A) Azaldu zer den dieta orekatu bat

Dieta orekatuak gure organismoaren funtzionamendu egokirako behar ditugun mantenugai

guztiak ematen dizkigu.

B) Aipatu zein osagai izan behar dituen dieta orekatu batek halakoa izateko
C) Almidoia duten elikagaiak, ogia, pastak, arroza eta patatak barne.
D) Frutak eta barazkiak.
E) Esnea eta beste esneki batzuk.
F) Haragia, arraina, arrautzak, frijoleak eta esnekiak ez diren proteina-iturriak.
G) Koipe edo azukre asko duten elikagaiak.

Elikagaien funtzioei erreparatuta, zein 3 mota ezberdintzen ditugu? Zein funtzio beteko luke
Dunkan dieta bereziki?
 Energetikoa: zelulen funtzionamendurako energia ematen dute....
 Plastika edo konpontzailea: organismoaren egitura osatzeko beharrezkoak diren
elementu materialak ematen dituzte organismoaren hazkuntzan eta berrikuntzan....
 Erregulatzailea: zeluletan gertatzen diren erreakzio kimiko batzuk kontrolatzen
dituzte.

Hori guztia ikusita, ba al da Dunkan dieta dieta osasungarria? Hoberen litzatekeren bat proposatu
zenezake?
Bai da dieta osasungarria. Ez horela ondo dago.

1
2. JANARI GURPILA
Hurrengo irudian janari gurpila den marrazki bat dugu. Zertarako balio du? Zer adierazi nahi du?
Zergatik du antolamendu hori? Hori bete emandako jakiekin, dagozkien lekuetan jarriz.

Janari gurpila baliabide grafiko bat

da, zenbait erakundek edo
organismok herritarrei ematen
diete elikadura seguru eta orekatu
bat jarraitzeko

Energetikoa: Horia 1: Ogia, Patata

Horia 2: Mantequilla, Aceite,

Konpontzaileak: Gorria 1: Pollo, Arautzak, Legunmbreak, Frutos Secoak.

Gorria 2: Gatza, Esnea, Yogura.

Erregulatzailea: Verdea 1: Banana, Fresa,

<Verdea 2: Tomatea, Lechuga, Zanahoria

2
ENERGIAREN TRANSFORMAZIOA ETA ERABILERA
Zuen lagun batek “Reiki” izeneko diziplinan sartu da. Horretan, energía espirituala energía
kimikoan bilaka daitekeen sinesmena dute. Horrenbestez, energía gehiago izateko eta hobeto
egoteko, masajeekin eta meditazioarekin nahiko litzateke. Argi dago zure lagun horrek ez
dakiela Bioenergetikaz, hurrengo esquema baliatuta, hitz egiozue energía zelan hartu, nola
moldatu eta zer egiteko balio zaigun. Zein da energia neurtzeko unitatea?

Hartzen gluzidoak, Lipidoak eta proteinak Energía

Kimikoa hartzen duzu eta hortik Energía Kimikoa
Energía mekanikoa sortzen da Zelula lanerako, Energía
termikoa sortzen da bero-hondakinerako eta energía
kimikoa Erreserba eta egiturerako.

3
 3. ASTEKO ENERGIA KALKULUA
Astebeteko jakien kolekzioa egin eta hurrengo taula sailkatu. Bete ezazu taula eta emaiozu jaki bakoitzari dagokion balioa. Segi ezazu emandako adibidea
(hori ezabatu dezakezu). Zenbat eta otordu gehiago kontuan izan orduan eta zehatzagoak izango dira ateratako kalkuluak. Erabili “Eranskinean” dauden
taulak.

ASTELEHENA ASTEARTEA ASTEAZKENA OSTEGUNA OSTIRALA LARUNBATA IGANDEA Batazbesteko

ENERGIA
(KJ/Kcal)
Gozaria Adibidea:
Zukua- 50g-
12kcal
Gailetak- 30g-
18kcal

Bazkaria

Afaria

4
 ENERGIA
egun
bakoitzeko
(KJ/Kcal)

5
 4. DIETA PIRAMIDEA
Aurreko ariketan erabilitako informazioa (egun bakoitzeko janariak) berrantolatu daitezke 50. orrialdean
datorkigun eskema moduan. Egin itzazue horrelako eskema zuen jakiak klasifikatuz.

A) Ateratzen den piramidea, ba al

da eredukoa bezalakoa?
Zergatik?

B) Desberdintasunik baditu, non da

ezberdina?

C) Alde horiek orekatzearren, aldaketaren bat egingo zenioke zuen dietei?

6
 5. JANARI ETIKETA
Hartzazue etxetik duzuen jaki baten etiketa (balio energetikodun osagai batena, ura ez, adibidez),
ateraiozue argazki bat eta dokumentuan txertatu. Ondoren, komentatu hurrengo atalak. Horretarako
aipatu zertarako den bakoitza eta ipini zure balioak. Baliteke puntu guztiak ez etortzea, ipini zeintzuk
ez diren agertzen eta ondo dagoen horiek ez aipatzea.

A) Balio energetikoa
B) Biomolekulen proportzioak
B.1) Gantzak
B.2) Karbono-hidratoak
B.3) Proteinak
B.4) Karbono-hidratoak
C) Alergiak
D)Pisua
E) Portzioak
F) Bitaminak eta mineralak
G)Eguneroko dosia

7
 7. KONTSERBAZIO-METODOAK
Markatu eta arrazoitu hurrengo taulako jakiaak zein kontserbazio metodoen bitartez mantentzen
diren bai saldu aurretik (sortze-prozesuan) bai etxean dauzkagunean. Markatu X batez bakoitza eta
ondoren, azaldu laburki non gertatzen den bakoitza. Zeintzuk dira erabilien diren metodoak?

Jakia Hotza: Hotza: Gehigarri Erradiaz Hutsean Atmosfera Beroia: Beroa: Deshidrataz Deshidratazi
Errefrigera Izoztea ak ioa eraldatuan UHT Pasteuriza ioa oa:
zioa zioa (HT) Liofilizazioa

Adb: Esnea X X X X X X

Yogurta

Lekak

Pizza

Oilaskoa

Haragi zatia

Espazioko
janaria

Pure

Zukua

Plastikozko
erretiluak/
bandejak

Garbantzu
potea

Merkatuetak
o bakailaoa

Garagardoa

Olibak

Tuna lata

Chetos/
Patatak
paketea

Guztira Adb: 18
aldiz

8
Adb: Esnea: Hori sortzean Pasteurizatu edo uperizatu egiten dute bakterioak hiltzeko. Ondoren,
atmosfera eraldatua duen kutxan sartu, mantentzeko gehigarri batzuk bota eta saltzen da. Behin
irekita, hotzean nahiz izoztuta mantendu dezakegu gure etxeetan.

9
6. ERANSKINA:

10
11