GAIA 5:

UGALKETA FUNTZIOA
1. DEFINIZIOAK:

a. SEXU-UGALKETA: “espezie bereko eta sexu desberdineko bi

organismoen arteko ugalketa da, non izaki bakoitzak informazio genetiko
desberdina ekartzen du”
b.KOITOA: “ernalketa naturalaren lehenengo pausua da gizonezkoaren
espermatozoideak emakumezkoaren ugal-aparatoan ipini ahal izateko”
c. ESPERMATOGENESIA: “espermatozoideak sortzen dituen prozesua
da”
d. OBOGENESIA: “obuluak sortzen dituen prozesua da”
e. ZIKLO MENSTRUALA: “elkarren segidako bi hilekoen artean dagoen
denboraldiari esaten zaio”
f. ZIGOTOA: “ernaldutako obulua da”
g. EZARPENA / HABIRATZEA: “enbrioia umetokiko endometrioan
itsasteari deitzen zaio”
1. DEFINIZIOAK:

a. ENBRIOIA: “zigotoa ugaltzean soltzen den zelula multzoa”

b. FETUA: “enbrioia umetokian ezarri eta lehenengo hiruhilabetetik jaio arte
hartzen duen izena”
c. ANTISORGAILUA: “sexu-harremanetan ernalkuntza eta haurdunaldia
ekiditeko tresnak eta metodoak dira”
d. MENARKIA: “nesken lehenengo hilekoa da”
e. HILEKOA: “ernalketarik ez badago endometrio eta obulua kanporatzeko
prozesua da”
f. MENOPAUSIA / KLIMATERIO: “emakumearen ugalkortasuna
amaitzen deneko garaia da”
2. LEHEN ETA BIGARREN MAILAKO SEXU-
EZAUGARRIAK:

1. MAILAKO EZAUGARRI SEXUALAK: ugaltze

organoak dira. Jaiotzetik ditugu.
2. MAILAKO EZAUGARRI SEXUALAK: ez dute
ugalketan zuzenean parte hartzen baina sexuak
bereizten dituzte eta pubertarotik aurrera garatzen
dira.
2. LEHEN ETA BIGARREN MAILAKO SEXU-
EZAUGARRIAK:

MUTILAK 10 -18 URTE NESKAK 9 -18 URTE

• Sorbaldak zabaldu eta •Aldakak zabaldu eta gerria

estutu
muskuluak garatu
•Ilea gorputzeko hainbat tokitan
•Ilea gorputzeko hainbat tokitan agertu
azaldu (bizarra, pubis, besapean)
•Ahotsa baxuagoa egin •Organo sexualak eta bularrak
garatu
•Sexu organoen garapena •Hilekoa azaldu
2. LEHEN ETA BIGARREN MAILAKO SEXU-
EZAUGARRIAK:
3. NERABEZAROAN GERTATZEN DIREN ALDAKETA
FISIKO, PSIKOLOGIKO ETA SOZIALAK

ALDAKETA FISIKO / FISIOLOGIKO

- 1. eta 2. mailako sexu karaktereak garatu (hazi isurketa eta
hilekoa agertu)
- Sexu hormonek eragiten dute

ALDAKETA PSIKOLOGIKOAK (astiroago gertatu)

- Garapen fisiko eta psikologikoak ez datoz bat
- Hainbat fenomeno emozional: beldurra, antsietatea,
mutirikeria, ulertu ezizatearen sentsazioa
- Sexu erakarpena eta krisi sentimentalak
- Adimeraneren garapena
3. NERABEZAROAN GERTATZEN DIREN ALDAKETA
FISIKO, PSIKOLOGIKO ETA SOZIALAK

ALDAKETA SOZIALAK
- Familiarteko harremanetan gatazkak sortu daitezke
- Lagun taldeak sortu
3. NERABEZAROAN GERTATZEN DIREN ALDAKETA
FISIKO, PSIKOLOGIKO ETA SOZIALAK

Nerabezaroan gertatzen diren aldaketen bideoak:

https://youtu.be/FFu11IyYhYs

https://youtu.be/fsKsOqjSocg
4. GIZONAREN UGAL APARATUA ETA OSAGAIAK
4. GIZONAREN UGAL APARATUA ETA OSAGAIAK
5. EMAKUMEAREN UGAL APARATUA ETA OSAGAIAK
5. EMAKUMEAREN UGAL APARATUA ETA OSAGAIAK
6. OBULU ETA ESPERMATOZOIDEA

OBULU ESPERMATOZOIDE
UGAL ZELULA
EMEA ARRA
(GAMETO)
BURUA, LEPOA,
ITXURA BOROBILA
BUZTANA
EZ (bultzatuta mugitzen
MUGIMENDUA BAI
da)

HANDIA
TAMAINA TXIKIA
(Espermatozoide x500)
6. OBULU ETA ESPERMATOZOIDEA
7. ZIKLO MENSTRUALA ETA BERE KONTROLA

✦ ZIKLO MENSTRUALA = OBULUTEGIKO ZIKLOA +

UMETOKIKO ZIKLOA (28 egun)
✦ OBULUTEGIKO ZIKLOA
✦ Folikulua hazi, 14. egunean obulua askatu (=obulazioa)
✦ 24 ordutan ernaltzen ez bada, degeneratu eta hil egingo da
✦ UMETOKIKO ZIKLOA
✦ Endometrioa sortu eta garatu
✦ Haurdunaldirik ez badago 5 egunetan kanporatu (hilekoa)
7. ZIKLO MENSTRUALA ETA BERE KONTROLA

✦ KONTROLA: guruin endokrinoak: hipotalamo, hipofisia eta

obulutegiak, hormonen bitartez kontrolatzen dute zikolaren
funtzionamendua.
8. ERNALKETA ETA HAURDUNALDIA

1. OBULAZIOA (Obarioetan)

Obulua sortu, Falopioren tronpetara

2. KOITOA 3. ERNALKETA
Obulua + Espermatozoide = Zigotoa

4. HABIRATZEA (Enbrioia umetokian)

5. FETUA GARATU
https://youtu.be/C_pJX7dq2oY

6. JAIOTZA (9 hilabete)
8. ERNALKETA ETA HAURDUNALDIA
8. ERNALKETA ETA HAURDUNALDIA
9. JAIOTZAREN HIRU FASEAK

1. UMETOKIKO
LEPOAREN
DILATAZIOA: uzkurketek
poltsa amniotikoa puskatu
egiten dute
2. FETUA KANPORATZEA:
amak bultzatuta umea
kanpora irteten da
3. HAURRONDOKOA
KANPORATU: umea irten
eta gero karena eta
zilborrestea kanporatu
10. METODO ANTISORGAILUEN ZERRENDA

• METODO HORMONALAK: PILULA

• BARRERA METODOAK: PRESERBATIBOA (KONDOIA) ETA

DIAFRAGMA

• METODO MEKANIKOAK: UMETOKI BARRUKO

DISPOSITIBOA (UBG / DIU)

• METODO KIRURGIKOAK: BASEKTOMIA (GIZONEZKOAK)

ETA TRONPEN LOTURA (EMAKUMEZKOAK)
 10. METODO ANTISORGAILUAK
PILULA

✦ Eraginkortasun handiko metodoa, gaur egun efekto sekundario gutxi izanik.

✦ Emakumearen hormona-zikloan eragiten du haurdunaldia ekiditeko
✦ Medikuen kontrola eskatzen du eta ez du sexu bidez transmititzen diren
gaixotasunetik babesten.
 10. METODO ANTISORGAILUAK

PRESERBATIBO EDO KONDOIA

✦ Hesi- edo barrera-metodoa dira. Emakume edo gizonezkoentzako modeloak

daude eta bietan helburua da koitoan semena biltzea.
✦ Oso eraginkorra ondo erabiltzen bada.
✦ Sexu bidezko transmisioa duten gaixotasunak prebenitzeko.
 10. METODO ANTISORGAILUAK
DIAFRAGMA (+ESPERMIZIDAK)

✦ Beste barrera- edo hesi-metodoa. Normalean krema espermizidekin batera

erabiltzen da.
✦ Sendagileak umetokiko lepoa neurtu eta emakume bakoitzare hobeto egokitzen
zaiona ematen dio.
✦ Koitoaren ondoren 6 bat ordutan ezin da kendu espermatozoide guztiak hil arte
✦ Berrerabili daiteke.
 10. METODO ANTISORGAILUAK
UMETOKI BARRUKO DISPOSITIBOA (DIU)

✦ Metodo honek enbrioiaren habiratzea ekiditen du.

✦ Sendagileak ipini behar du emakumearen umetokian eta han egon daiteke
denbora luzez (2 urte).
✦ Aldez aurretik umeak izan dituzten emakumeentzat soilik gomendatzen da
haurdunaldi ektopikoak eragin ditzakeelako.
 10. METODO ANTISORGAILUAK
BASEKTOMIA ETA TRONPEN LOTURA

✦ Behin betiko esterilizazio-metodoak dira.

✦ Behin eginez gero ez dira itzulgarriak. Dagoeneko seme-alabak izan dituzten
bikoteentzat gomendatzen da. Ez du gaixotasunetatik babesten.
10. METODO ANTISORGAILUAK
METODO NATURALAK

BILLINGS
METODOA

TENPERATURA
BASALAREN
OGINO METODOA METODOA

✦ Metodo hauek hilekoaren zikloan oinarritzen dira, emankortasun

gutxieneko garaia zehaztu eta bertan koitoa izateko.
✦ Ez dira metodo seguruak eta ez dute gaixotasunen prebentziorako balio.