I.

ATALA: GAI OROKORRAK

1. GAIXOTASUNAREN
KONTZEPTUA ETA HISTORIA
EBOLUZIO HISTORIKOA

Herri primitiboak: enpirismoa + magia. Naturaz gaindiko gauzak.

Grezia klasikoan: k.a. V-IV. Naturako kausak: Sendagai naturalak .
Galeno: k.o. II. Medikuntza dogmatikoa.
XVII. Mendean: Syndeham especie morbosa: gaixotzeko modu tipiko
eta konstanteak. Klinikaren jaiotza.
XIX. Mendean: Positibismoa. Natura-zientzia. Ikerketa zientifikoa.
Fenomenoen miaketa.
A. Orientabide anatomoklinikoa: Morgagni eta Virchow. Lesio
mikroskopiko eta makroskopikoen azterketak garatu zituzten.
B. Orientabide fisiopatologikoa: Muller. Funtzio-alterazioetan oinarritzen
da.
C. Etiologia-orientabidea: Pasteur eta Koch. Gaixotasunak kanpo agente
batek eragin zezakeela ondorioztatu zuten. Mikroosganismo batek,
adibidez.

Gaur egungo medikuntzak,

Erabiltzen ditu:
o Metodo anatomo-kliniko klasikoak (ukimena, auskultazioa, ...) eta
berriak (endoskopia, erradiologia, ...).
o Teknika immunologiko eta biologia molekularrean oinarritutako
teknikak, gaixotasunen kausak eta mekanismoak azaltzeko
asmotan.
Guztia eta banakoa bere osotasunean kontuan hartzen ditu: Gaixoak
existitzen dira, ez gaixotasunak.
Medikuntza pertsonala, antropologikoa eta etikoa. Gaixoa gorputza eta
arima da, askea eta erantzukizuna duena, gizartearen parte eta
historiaren parte.

PATOLOGIA
Gaixotasunak aztertzeko zientzia da, prozesu dinamikoa.
Etiologia: kausa. Adibidez, bakterio bat, erradiazioa, elektrizitatea, ...
Patogenia: agente horiek pertsonarekin interakzionatzen dutenean.
Mekanismoaren parte da.
Fisiopatologia: etiopatogeniaren ondorioz sortutako funtzionamenduaren
alterazioa. Mekanismoaren parte da baita ere.
Anatomia patologikoa: lesioaren alterazio estrukturala du aztergai.

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Semiologia edo Adierazpen klinikoa: gaixotasunaren adierazpenaren
azterketa: sintoma, sinu eta sindrome.

Sintomak: subjektiboak. Adibidez, basamortuan deshidratazioa dela

eta egarria izatea.
Sinuak: objektiboak, neurgarriak. Deshidratazioaren ondorioz larruko
tolesduraren sinua izatea, sukarra, ...
Sindromea: adierazpen kliniko multzo bat, arazo patlogiko bat
adierazten diguna. Adierazpen klinikoak batzen direnean azaltzen da.
Adib:
Tumorea : bolumen handitua + ezintasun funtzionala : Sindrome
inflamatorioa

Patokronia: gaixotasunaren garapena denboran zehar.

Prodromoa: gaixotasuna oraindik ez denean adierazten baina ondoeza

hasi denean.
Estadu fasea: alterazioa nahikoa da gaixotasuna adierazia izateko.
Krisia: adierazpenak gutxitzen doaz: Bi aukera:
o Gaixoa sendatzen hastea defentsa-mekanismoek ondo
dihardutelako.
o Gaixoa okerrera joatea, heriotzara hel liteke. Pertsona horren
defentsak ahulegiak direlako gertatzen da.

Etiologia

Patogenia

Fisiopatologia

Semologia

Kausak:Endogenoa,
exogenoa, arrisku
faktorea
Mekanismoaren parte.
Kausak eragindako
alterazioak aztertu.
Mekanismoaren parte.
Funtzioaren alterazioak
aztertu.
Adierazpen klinikoak:
sinu, sintoma,
sindromea, tokikoa,
sistemikoa

KLINIKA
Medikuak gaixoarekin batera burutzen duen jarduera haren osasuna edo
haren egoera psikiko-fisikoa hobetzeko.
1. Diagnostikoa: informazio guztia batu, sailkatu eta ordenatzea.

Datu-bilduma: anamnesia, azterketa fisikoa eta azterketa osagarriak

(laborategi, irudi, endoskopia, biopsia,...).
*Anamnesia: gaixoak medikuari emandako datuak.

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Datu guztien azterketa eta interpretazioa: jerarkizatu (sentikortasun eta
espezifizitatea); Ezberdintze-diagnostikoa; Protokolo eta algoritmoak
erabili.
2. Pronostikoa: bilakabidearen aurreikustea. Noiz sendatuko den, zein
izango den haren etorkizuna aurreikustea.
3. Tratamendua: etiologikoa beharko luke sintomatikoa baino.

Higieniko-dietetikoa
Farmakologikoa
Fisikoa
Ebakuntza

Klinikari esker Patologia aberastu egiten da. Klinikako datuetatik patologiak

aurkitu eta garatu egin ziren.
PATOLOGIA VS KLINIKA
-Patologian, gaixotasunaren mekanismoak aztertzen dira. Hau da,
gaixotzeko moduak bilatzen dira gaixotasun-elementuen artean.
-Klinikan, pertsona gaixotuaren azterketa sakona burutzen da. Obserbaziklinikoek patologia orokorraren garapena lortzen dute, esperientzia ematen
baitiote.
METODO ZIENTIFIKOA
Irizpide etiologiko, anatomiko, fisiopatologiko, klinikoak, ...
-Hipotesia
-Metodologia egokia
-Datuen azterketa
-Ondorioak

I. ATALA: GAI OROKORRAK

2. GAIXOTASUNEN MEKANISMO
OROKORRAK
KAUSAK
A. Exogenoak:
-Fisikoak
-Kimikoak
-Biologikoak
B. Endogenoak:
-Genetika
-Gorpuzkera
GAIXOTZEKO MEKANISMOAK
1. Agente patogeno batek kieszientzia egoeran(oreka fisiologikoan) dagoen
zelula batengan eragiten du.
2. Oreka egoera hautsi eta zelula zatitzen hasten da.
3. Sortutako zelula berriak desberdindu, eta bi bide posible jarraitu ahal
izango dituzte:
a) Heriotzaren bidea: nekrosi zein apoptosi bidez.
b) Zelula ez-diferentziatu bihurtzea: minbiziaren kasuan adibidez.
GAIXOTZEKO MEKANISMO OROKOR MOTAK
-Funtzio-alterazioak
-Lesio eta heriotz zelularra
-Iskemia
-Hantura
-Erasoaren Aurreko Erantzun Sindromea
FUNTZIO-ALTERAZIOEN SAILKAPEN MORFOLOGIKOA
HIPERFUNTZIOA
Gehiegizko aktibitatea.
1. Hiperplasia: ehun baten zelula kopuruaren handipena. Horretarako,
ezinbestekoa da zelulek DNA erreplikatzeko eta euren burua zatitzeko
ahalmen handia izatea. Bi mota daude:
Fisiologikoa:

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Adibidez, haurdunaldian hazkuntza-faktoreen maila handitua dago
titi-hiperplasia eragiteko. Hau, progesterona dela medio gertatzen
da.

Patologikoa:

Adibidez, endometrioak hazkuntza-faktoreen maila igo dezake

endometrioko hiperplasia eraginez. Honek bi ondorio larri dauzka:
-Odol-galera handiagoa (menstruazioan).
-Zelulak peritoneora desplazatzea.
2. Hipertrofia: zelulen tamaina handitzea kopurua aldatu gabe, erraien
bolumen totala handituz. Horretarako, ezinbestekoa da mRNA nahikoa
eskuragarri egotea proteinen sintesi maila altua izateko. Bi mota
daude:
Fisiologikoa: adibidez, haurdunaldian hazkuntza-kitzikek
umetokiko hipertrofia eragiten dute.
Patologikoa: adibidez, hipertentsio arterial altua duten
pertsonetan, bihotzak lan handiago egin behar du odola
ponpatzeko, hortaz, miokardioa hipertrofiatu egiten da. Honek,
bentrikuluen bolumenaren murrizketa dakar, miokardioak
bentrikuluari espazioa kendu egiten baitio. Azken eragina
ponpaturiko odol-bolumen gutxitua izatea da.
HIPOFUNTZIOA
HIPOFUNTZIO-MEKANISMOAREN SAILKAPEN ETIOPATOGENIKOA
A. Morfologikoak: inguruneari egokitzea.
B. Alterazio genetikoak: DNA eta RNA aldaketek aplasia eragin dezakete.
C. Kitzikatze ezberdinak: nerbio eta hormonen alterazioek.
D. Alterazio immunologikoak: gaixotasun autoimmuneek.
E. Apoptosia
HIPOFUNTZIO-MEKANISMOAREN SAILKAPEN MORFOLOGIKOA

Aplasia: errai edo ehunaren ausentzia. Kausak:

-Sortzetikoak (hereditarioa edo bizitza fetalean eragina)
-Eragina: ebakuntza baten ondorioz. Adibidez, tiroidesaren kasuan.

Hipoplasia: errai edo ehun baten osatu gabeko garapena. Kausa

garapenaren interferentzia izaten da.
Bi mota:
-Orokorra: GH gutxi: organismo osoko errai gutzien garapen eskasa.
-Isolatua: errai bakar baten edo gutxi batzuen kasua. Adibidez, giltzurrun
txiki bat izatea.

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Atrofia: eskuratutako errai edo ehunen murrizketa.

Kausak:
-Desnutrizioa
-Kitziken gutxitzea
-Funtzioaren gutxitzea
Bi mota:
o
o

Orokorra: desnutrizioagatik izan ohi da.

Isolatua: errai bat edo gutxi batzuen kasuan gertatzen denean.
Adibidez, nerbio bat mozten dugunean honek inerbaturiko
muskuluak atrofia pairatuko du.

I. ATALA: GAI OROKORRAK

3. ZELULAREN ENDEKAPENA
Zelularen endekapena itzulgarria da hasierako faseetan: agente patogenoa
(lesio zelularraren eragilea) ezabatuz gero, zelula berreskura daiteke.
Endekapen mota ezberdinak bereiz daitezke:

Endekapen hidropikoa: Lesio zelular gehienek eragiten dute uraren

eta sodio ioiaren metaketa zelularen barnean, edema itxura hartzen
du zelulak. Fenomeno hau sodio/potasio ATPasa-ren alterazio baten
ondorio da, ATP-ren kontzentrazioaren murrizketak eragina. Honen
efektua ur eta sodio erretentzioa da zelularen zitoplasman nahiz EEn.

Beste substantzien metaketa zelulan: Zenbait kasutan substantzia

ezberdinak metatu daitezke zelula kaltetuetan. Produktu normalak
(gantzak, glukogenoa, proteinak), exogenoak ( metalak) ala beste
natura batekoak izan daitezke.

*Ca2+ ioiaren metaketa intrazelularrak endekapen prozesua itzulezina

bihurtzen du.
HERIOTZA ZELULARRA
Hainbat heriotz-zelular mota existitzen dira. Nagusiak:

NEKROSIA
Nekrosia zelula baten heriotz akzidentala da, inguruko agente batek,
traumatismo batek eragina. Hipoxian (ehunaren oxigeno falta) eta
iskemian (metabolitoen pilaketa) nekrosi zelularra ematen da.
Hainbat prozesu gertatzen dira nekrosian:
o

Lesio mitokondriala: ATPren kontzentrazioaren murrizketa,

sodio/potasio ponparen aktibitatearen jaitsiera, uraren pilaketa
eta endekapen hidropikoa.

Metabolismo anaerobioa hasten da. Azido laktikoa sortzen da

(hartzidura laktikoa) eta pH-a azidotu.

Ca2+ -ren sarrera eta jarduera entzimatikoaren alterazioak.

Erradikal askeak ugaritzea (elektroi bakartia, parekatu gabea

duten molekulak edo atomoak, oso ezegonkorrak eta
erreakzionakorrak). Hauek zelulako espezie kimikoekin
erreakzionatzen dute estres oxidatiboa eraginez.

Mintz plasmatikoaren gaitasun osmoerregulatzailearen galera.

Zelularen edema, eta azkenik leherketa. Eduki zelularra
mediora askatzen da, eta erantzun immune ez-espezifikoa
aktibatzen da: hantura.

Nekrosian zelula bakarraren heriotzek inguruko zelulak kaltetzen ditu

I. ATALA: GAI OROKORRAK

APOPTOSIA

Heriotz programatua, zelulak bere buruaz beste egitea. Hala ere,

kanpoko faktoreek eragin dezakete.
Faseak:

Zitoplasma uzkurtu

ADNa degradatu

Nukleoa kondentsatu

Kromatinak ilargi-erdi forma hartu

Kromatina zatitu

Mintzak osmosia mantentzen du

Zeiosisa ( mintzaren burbuila itxura)

Fagozitosia

Apoptosia burutzeko bide ezberdinak:

o

Bide zuzena: Granzimaren bidezko kaspasa efektoreen

aktibazioa.

Mitokondria bidea: C zitokromoaren askapena, eta ondorioz

kaspasa bultzatzaileen aktibazioa. Kaspasa bultzatzaileek
kaspasa efektoreak aktibatzen dituzte.

Heriotz-hartzaileak: Hartzaile hauek euren ligandoekin lotu

ondoren, eskualde batzuek (regiones letales) heriotzzelularrarekin lotutako seinale intrazelularrak eragiten dituzte.
Kaspasa bultzatzaileak aktibatzen dira, eta gero efektoreak.

Apoptosiaren garrantzia biologikoa

Apoptosia ulertzea ezinbestekoa da zenbait prozesu biologiko garrantzitsu
azaltzeko: gorputzeko zelula kopuru mugatua mantentzea izaki
plurizelularrek; antigorputz klonen sorrera; enbriogenesia
Apoptosi bidez hiltzen diren zelulek ez dute eraginik inguruko zeluletan.
Apoptosiaren onurak:

Zelula intermitotikoen errekanbioa

Enbriogenesia

Erantzun immunean eta hanturan:

o

Timoko klonen detekzioa

B-linfozitoen selekzioa

I. ATALA: GAI OROKORRAK

o

Erantzun zitotoxikoa: NK eta T linfozitoak

Hanturaren soluzioa

Apoptosia gaixotasunean:
Apoptosiaren murrizketa behatzen da hainbat egoera patologikotan:
neoplasiak (minbizia); gaixotasun autoimmuneak (diabetesa, tiroiditisa,
linfozito autoerreaktiboen huts-egitea); Virus batzuek eragindako
infekzioak.Bestalde, gehiegizko apoptosisa detektatzen da NSZeko
gaixotasun degeneratiboetan (Huntingtons disease, ELA) kaspasen
gehiegizko jardueragatik-, infekzio birikoetan (Giza Immunoeskasiaren
Birusa), eta iskemian.

ALDERAKETA

Nekrosia

Apoptosia

Sinonimoak

Istripuzko heriotza
Erailketa

Heriotz-programatua
Buruz beste

Kausak

Kanpokoak

Barnekoak/kanpokoak

Mintza

Gaitasun osmotikoaren
galera

Zeiosia

Zitoplasma

Hautsi

Fosfolipidoen aldaketa

Organuluak

Hasieratik hautsi

Hasieran gutxi

Nukleoa

Lesio eraginak

Fragmentazioa
Heterokromatizaizioa

Bilakabidea

Hantura

Fagozitoen ezagupena

Esangura biologikoa

Patologikoa

Biologikoa (kontrol
sistema) / patologikoa

I. ATALA: GAI OROKORRAK

4. ESTRESAREN AURREKO
ERREAKZIOA
Organismoa erasotuta dagoenean hainbat erantzun desberdin ematen ditu
hauei erantzunez, hori da estresaren aurreko erreakzioa.
Eraso baten aurrean gure gorputzak erantzun ezberdin batzuk eman
ditzake, estres egoera horri erantzunez, honela konpentsazioa emanez.
Erantzun lokalak eta erantzun orokorrak emango dira ezegokiera horri
erantzunez.
Etiologia ezberdinei dagozkien alterazioak eman daitezke, etiologia zerrek
eragin duen edo kausa delarik. Adibidez, lesio traumatiko bat, eredu larriak,
kirurgia, sepsia (SIRS baina kausa agente bizi bat denean),mina eta emozio
biziak izan daitezke. Hainbat kausa hauek alterazioak eragiten dituzte tokiko
alterazioak zein alterazio orokorrak.
Tokiko alterazioak zitokinen bidez adierazten dira hala nola, IL-1, IL-6 edo
TNF( tumor necrosis factor). Aldiz alterazio orokorrak hala nola
hipogluzemia, osmolaritate alterazioak, hipovolemia eta hipoxia. Alterazio
hauek bide aferenteen bidez informazioa hipotalamora heltzen da. Hau gure
informazio gune nagusia da.
Hipotalamoa heldutako informazio honi erantzunak ematen saiatzen da,bide
eferenteen bidez bidaliz. Honela erreakzio neuro-hormonal-begetatiboa
aktibatzen da.

ADH,hormona antidiuretiko jariatzen da, gernu bidez likido gutxiago

galtzea ahalbidetzen du, honela giltzurrunean ura mantenduz.
Estresaren aurrean honek immunodepresioa eragiten du. Defentsan,
glukokortikoideek efektu antikoagulatzailea dute.

CRHa askatzen da hipotalamotik honek hipofisian ACTHa jariatzea

bultzatzen du eta azken honek glukokortikoide askapena ahalbidetzen
du giltzurrun gaineko guruinean.
Glukokortikoideen bidez glukoneogenesia kitzikatzen da, hau da
glukosa sortzea, proteinak erabiliz. Honela odolera aminoazidoak eta
gantz-azidoak askatzen dira. Glukosa honek intsulinari erresistentzia
dio,intsulina dagoenez glukosa ezin da ondo erabili, eta alderantziz,
glukosarik ez dagoenean intsulina erabiltzen da.
Aminoazidoak gibelaren sustratoak dira, proteinak ekoizteko
erabiltzen dira.
Aldosterona ere jariatzen da.
Endorfinen jariapenaren bidez hardunaldian esnea ekoitzea posible
da. Prolaktinaren askapena ematen delarik azkenean. Prolaktina
kontzentrazioa altua denean FSH eta LH hipofisioarioak jaritzen dira,

10

I. ATALA: GAI OROKORRAK

ziklo obarikoak eregulatzen dituztenak inhibitzen dira.
Beraz,haurdunaldia zailtuz.

Nerbio sistema sinpatikoaren aktibazioa emango da baita ere,

adrenalina jariapena areagotuz, hau da kateko laminena,honela odol
banaketaren birmanatzea emango da, garunean eta bihotzean
odolaren bolumena handituz. Periferiako odol basoak uzkurtu egiten
dira honela sistema zentraleko guneetan pilatuz. Honez gain,
giltzurrunean, larruazalean eta hainbat erraietan odol fluxua
gutxiagotuz.Honela GK( odolak zenbat litro kanporatzen dituen, hau
da O2 gastua)

Estresaren aurreko adaptazio-erreakzio sindromea(gorputzak

erakusten dituen adierazpenak):

NSZ-ean: alerta egoera, anorexia, ugalketaren inhibizioa eragin

ditzakete NSZ-ren aktibazioaren bidez.

Sistema Kardiobaskularrean: bihotz maiztasuna handitzen da

uzkurgarritasuna dela eta honela tentsio arteriala handituz, berriz
baskouzkudura emango balitz zurbiltasuna
emango litzateke.

Metabolismoan: kortisol eta katekolaminen eraginez odolera

aminoazidoen eta gantz-azidoen askapena emango da,
hipergluzemia, glukogenolisia eta glukoneogenesia bultzatuz.Honez
gain, intsulinari erresistentzia egongo da glukosa dagoenean. Hau da,
intsulinak ez du bere funtzioa beteko glukosa dagoenean.
Muskulu katabolismoa, aldi akutuko erreaktanteak.

Sistema endokrinoari dagokionez, GH, PRL eta glukokortikoideen

jariapena areagotuko da.
Amenorrea areagotuko da, hau da, ez du hilekorik izango 3 hillabetez
baino gehiagotan. Testosterona jariapena gutxiagotuko da eta
gaixoaren sindrome eutiroideoa eman daitezke. Hau da, estresa
dagoenean T3 hormona tiroideoa gutxitzen da, honela metabolismoa
gutxiagotuz. Hipotiroidismora joko du,katabolismoa handiagotuz.

Hanturan eta immunitatean berriz, hanturaren aurkako

glukokortikoideen eragina.
Linfopenia emango da, immunodepresioaren ondorioz

11

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Zitokinen jariapenaren bidez garunean sukarra detekta daiteke, hantura
dagoela adieraziz.

12

I. ATALA: GAI OROKORRAK

5. ERANTZUN IMMUNE MOTAK

Sistema immune ez-espezifikoa = Jaiotzatiko immunitatea:

o

NK zelulen bidezko zitotoxizitatea

Fagozitosia

Hantura

Sistema immune espezifikoa = Berenganatutako immunitatea

o

Aurkezpen antigenikoa

B edo T linfozitoek eragindako antigeno ezagutza

B eta T linfozito espezifikoen aktibazio eta ugalketa (klonazioa)

Mekanismo efektoreak

HANTURA
Zer da hantura? Ehun konjuntibo baskularraren erreakzioa, agente kimikoak
direla medio adierazpen kliniko ez-espezifiko lokal eta orokorrak sortarazten
dituena.
Hantura eman dadin, ehuna baskularra izan behar da, odol-basoen eta
leukozitoen beharra dauka eta.
Hanturaren faseak:
I.

Fase baskularra
Hantura eman eta segituan, epe motzeko fase basokonstriktorea
gertatzen da. Jarraian, dilatazio arteriolarra gertatzen da, esfinter
prekapilarren irekiera eragiten duena eta bi fenomeno sortarazten
dituena:

Fluxuaren areagotzea aurretik funtzionalak ziren kapilaretan

Hodi kapilarren irekiera, hanturaren aurretik itxita aurkitzen

zirelarik

Bi fenomeno hauen ondorioa hiperemiaren etengabeko garapena da,

kapilare eta benulen iragazkortasunaren areagotzea asoziatzen
zaiona. Proteinetan kontzentratua den likidoaren galtzeak odolaren
biskositatearen handitzea dakar, bere fluxuaren atzerapena
suposatzen duena.

13

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Guzti honek ondorio batzuk eragingo ditu, beraz:

Ehuneko hiperemia

Disfuntzio endoteliala: basoen iragazkortasuna gehitzea

Exudatua sortu (presio hidrostatikoa areagotzearen ondorioz,

odol basoetatik ehunetara filtratzen den likidoa da; zelulaz,
proteinaz eta material likidoez konposatua dago eta zornea
bezala ere ezagutzen da.)
Exudatua da hanturan kanporatzen den likidoaren ezaugarria:

II.

Leukozito erantzuna

14

I. ATALA: GAI OROKORRAK

a. Hasierako leukozito erantzuna
Leukozitoek (batez ere, monozito eta neutrofilo
polimorfonuklearrak) adhesio prozesu bat jasaten dute zelula
endotelialetara. Horretarako, gorputz polimorfonuklear hauek
adhesio zelula desberdinak daramatzate gainazalean
(adhesinak), gehienbat, selektinak eta integrinak.
Behin ehunean daudela, leukozito polimorfonuklearrak eta
makrofagoak lesioa gertatu den gunera migratzen dute.
Bertara iristea lortzen dute, migrazioa bultzatzen duten
substantzia batzuen kontzentrazio gradianteari esker; prozesu
honi kimiotaxia deritzo.
Diapedesia: odoleko elementu formeen migrazioa infekzio
fokora, kapilar fenestratuetan barrena, zeluletan lesioa gertatu
gabe. Diapedesia bultzatzen duten substantziak:

Histamina

Selektina

Sialil Lewis X, integrinak

Foku inflamatoriora iristean, zelula inflamatorioak agente

patogenoetara itsasten dira elementu arrotzak ezagutzen
dituztelako; prozesu honi opsonizazioa deritzo.
Gainera leukozitoek era inespezifikoan ere barneratu ditzakete
agente patogenoak: fagozitosia.
Honen ondorioa kasu honetan ere exudatua da.

15

I. ATALA: GAI OROKORRAK

b. Leukozito erantzun berantiarra

Leukozito polimorfonuklearrak infekzio gunean hiltzen dira eta
barnean daramaten substantziak kanporatzen dituzte ingurune
estrazelularrera.
Aldiz, makrofagoak ez dira suntsitzen eta hantura prozesua
indartzen dute sistema immunean daukaten parte hartzeari
esker.
Antigeno fagozitatuak sistema mononuklear fagozitikoan
prozesatu eta lortutako peptido antigenikoak T linfozito
kolaboratzaileei aurkezten zaizkie: erantzun espezifikoa eragin.
Honek, azkenik, lesio zelularra eragingo du: erradikal askeak
eta entzima lisosomalak (fagozito barruan antigenoak
suntsitzen dituztenak) ehunetara isurtzen dira eta ehunen
lesioa eragiten dute.
Hanturaren bitartekariak:
Hanturaren hasierako fase baskularra izan ezik (basokonstrikzioa), faktore
neurogenoez erregulatuta dagoena, hanturaren gainontzeko fenomenoak
substantzia kimikoen ondorioak dira (hanturaren bitartekariak). Egoera
normaletan, bitartekari hauek inaktibatuta aurkitzen dira.

16

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Zelula gehienen mintz plasmatikoan, fosfolipidoek azido arakidonikoa

daramate euren konposaketa kimikoan eta honen jariatzea zitoplasmara, bi
motatako fosfolipasen bidez erregulatuta dago:

5-lipoxigenasa
Azido arakidonikotik leukotrienoak sortzen ditu eta bertan bi talde
bereizten dira bakoitzak funtzio ezberdinak erregulatzen dituelarik:

LTB4: kimiotaxia

LTC4, LTD4 eta LTE4: basouzkurdura eta irgazkortasuna

Zikloxigenasa
Azido arakidonikotik prostaglandinak sortzen ditu eta bertan hiru
talde bereizten dira bakoitzak funtzio ezberdinekin:
o

Prostaziklina eta PGI: basozabaldura baina ez agregazio

plaketarioa

PGD2, PGE2 eta PGF2: basozabaldura eta iragazkortasuna

Tronboxano eta TXA2: basouzkurdura eta agregazio plaketarioa

*Az.Azetil Salizilikoaren akzio antitermikoa prostaglandinen sintesia

inhibitzen dutelako da.
Hantura eta konplementu sistema (10.GAIA)

17

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Koagulazio sistema

*Bradicinina: basozabaldura + iragazkortasuna

18

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Koagulazioko XII. Faktorea: koagulazio sisteman parte hartzen duen

proteina plasmatikoa da, XI. faktorea aktibatzen duena.

Fibrina (bide intrintsekoa): odolaren gatzapena eragiten duen proteina

disolbaezina da. Tronbina izeneko entzimak katalizatzen du fibrinaren
sorrera, fibrinogenotik abiatuta. Fibrinogenoa disolbagarria da odolplasman, eta fibrina disolbaezina. Sare tridimentsionala eratzen du
fibrinak kristalizatzen duenean, koagulua osatu eta odoljarioa ekiditen
duena.
Fibrinogeno Fibrina
Odolean ez ezik, linfan eta odol-exudatu guztietan ere dago fibrina.
(Enkapsulazioa + orbaina)

Fibrinolisia (bide
estrintsekoa): koagulazioan sortutako fibrina desegiten duen prozesua
da, tronboen eraketa eragozten duena. Koagulazioarekin batera
gertatzen da, aldi berean, bien arteko oreka
mantenduz hemostasia lortzeko.
Fibrinaren desegite honetan plasminak garrantzi handia du. Hau
odolean inaktiboa den plasminogeno izeneko aitzindari batetik dator
eta gibelean ematen da aldaketa. Era ez aktiboa, hau da,
plasminogenoa koaguloan dagoen fribinara lotzen da.

Bradicinina: bederatzi amino azidoz osatutako polipeptidoa da,

plaketetan eratzen dena eta tripsinaren ondorioz askatzen dena.
Bere funtzioak: basodilatazioa, muskulu lisoaren uzkurdura,
iragazkortasuna handitu, kaltzioaren maila igo astrozitoetan, etab.
(Basodilatazioa + iragazkortasuna)

Adierazpen klinikoak
A. Tokikoak
Beroa, gorritasuna, tumorea, mina eta funtzio ezintasuna.
B. Sistemikoak: aldi akutuko erreakzioa
Zitosina proinflamatorioaren (IL-1, IL-6, TNF) ondorio dira:
Sukarra, neutrofilia, eosinofilia, linfozitosia, astenia, anorexia
(asetasun hipotalamoko zentzua kitzikatzen dute eta leptina
ekoizpena areagotu), pisu galera (zitozinak eragindako anorexiaren

19

I. ATALA: GAI OROKORRAK

ondoeza orokorra) eta anemia (IL-1, neutrofiloek laktoferrina askatu:
burni bahiketa: anemia,hiposideremia, ferritina).
Tokiko hantura

Bilakabidea: mastozito, plaketen eta neutrofiloen produktuen

askapenak eragingo du tokiko hantura.

Orbaina: ehun konjuntiboa sortuz, kolageno eta fibroblastoez.

Granuloma: gutxi gora bera esferikoa den masa, zelula immunez

eratua sistema immunologikoak eliminatu ezin izan dituen
substantziak isolatzen saiatzen denean sortzen dena.

Aldi akutuko erreaktanteak (AAE)

Ekoizpena: gibelean

Kitzikatzaileak : hantura-zitozinak (IL-6, IL-1 eta TNF-alfa) eta

glukokortikoideak

Inhibitzaileak: intsulina

Funtzioak: antiproteasikoa, garbitzailea, garraiolariak, erregulazioimmunean, ehun-erreparazioan eta HANTURA- AKTIBAZIOAREN

INDIZEA.

Odol analisia:
VSG
PROTEINOGRAMA:
ALFA eta BETA GLOBULINAK
PROKALTZITONINA

20

I. ATALA: GAI OROKORRAK

AAE motak:
-AAE positiboak 100-1000 bider gehitzen dira eta zinetika
azkarrekoak: PCR eta serum amyloid A
-AAE positiboak gehitze ertainekoak (2-4 veces) eta zinetika
ertainekoak: alfa-1 antikimiotripsina
-AAE positiboak 2-4 bider gehitzen dira eta zinetika mantxokoak: alfa
1-antitripsina, alfa 1-glukoproteina azidoa, fibrinogenoa, haptoglobina
-AAE positiboak gehitze txikia (%50) eta zinetika mantxoa:
konplementoko 3 faktorea eta zeruloplasmina
-AAE negatiboak: albumina, prealbumina, transferrina.

Hantura erantzun sistemikoaren sindromea (HESS)

21

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Diagnostikorako irizpideak:

Gorputz T: > 38C edo <36C.

Bihotz taupada maiztasuna : >90 taupada/min (takikardia)

Arnas maiztasuna: >20arnasketa/min (takipnea)

22

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Leukozito kopurua: <4000/mm3 edo>12000/mm3

Irizpidetatik kanpo: plasmako proteina C Erreaktiboa (PCR) edo

prokaltzitonina altuak.
*2 irizpide
Larritasun arabereko sailkapena:
*HESS(SIRS) kausa infekzioa bada= SEPSISa
HANTURA
Kuadro arina: Sukarra + erreaktante akutuko proteinak igota
Kuadro larria:
Errai anitzeko disfuntzio sindromea (MODS**), banatzaile-shocka

23

I. ATALA: GAI OROKORRAK

6. EDEMA
Likido-metaketa interstizioan.
Starlin-en indarrak: Oreka mantendu behar da.
1. Presio hidrostatikoa (Ph):
Likidoak egiten duen presioa.
2. Presio koloidosmotikoa ():
Proteinek ura erakartzeko joera izango dute, indar bat sortuz.
3. Baso linfatikoen eragina:
Linfak ura arterietara bueltatzeko joera izango du.
Kapilarretatik interstiziorako fluxua= K(Pc-Pint)-(c int)
K: kapilarreko iaragazkortasun koefizientea
Pc,Pint: Presio hidrostatiko kapilar eta interstiziala
: Proteinen basotik interstiziorako trasbasearen aurkako koefizientea
c, int: Kapilar eta interstizioko presio onkotikoa
PATOGENIA
1. Presio hidrostatikoa (Ph):
Baso-barneko Ph handitu egiten bada likidoa basotik interstiziora igaroko
da, edema sortuz. Trasudatua izango da , hots, likidoa bakarrik igaroko
da.
2. Presio koloidosmotikoa ():
Hipoproteinemietan jaitsi egiten da, edema sortuz. Hipoproteinemia
duen gaixo baten odol-basoak proteina gutxi dauzka, hortaz, ez da gai
izango horrenbeste ur erakartzeko eta ura odol-basoetatik aterako da.
Trasudatua izango da baita ere.
3. Baso linfatikoen eragina:
Basi linfatikoak interstizioko ura jaso eta arterietara berriz ere
bueltatzeko gai dira. Kasu askotan, minbizi baten ondorioz kirurgikoki
baso linfatikoak kendu behar izan dizkioten gaixo baten kasuan adibidez,
likidoa interstizioan metatu egiten da baso linfatikoen ausentzia dela
medio. Trasudatua da ere.

4. Hantura:
Aldi baskularrean basodilatazioa gertatuko da. Horrez gain, basoaren
hormaren iragazkortasuna handitu egingo da, likidoaren irteera eraginez.

24

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Kasu honetan exudatua izango da, hau da, likidoan proteinak ere
aurkituko ditugu.
EDEMA MOTAK
a) Bihotz-gutxiegitasuna:
-Bolumen efektiboaren gutxitzea.
-Lurralde benosoaen presioaren gehitzea:
Bihotzak ez dauka indarrik odola behar bezala ponpatzeko, eta nekatu
egiten da. Ondorioz, aurikuletara ez da behar adina odol sartzen eta
odola benetan metatzen da, benetako presio hidrostatikoa handituz, eta
edema bat sortuz.
b) Hantura, erredura, traumatismoa:
-Kapilar iragazkortasunaren alterazioak: Aldi basalean basodilatazioa eta
iragazkortasunaren handipena: exudatua.
c) Tronbo; Tumorea:
-Buxadura benosoa + linfatikoa: presio kapilarraren gehitzea.Tronboaren
edo tumorearen oztopoa dela eta ezin da odola igaro, kapilarren presio
hidrostatikoa handitu egiten da eta trasudatua sortzen da.
d) Gibel-zirrosia:
-Portaren bidez hesteetatik odola datorkio gibelari. Zirrosiaren kasuan,
gibel-ehunak ehun konjuntibo ez-funtzional maila altuak ditu, portaren
odolaren iragazketa zaildu egiten duena. Honen ondorioz, porta benaren
presio hidrostatikoa handitu egiten da, likidoa peritoneora igaroz.
Horretaz aparte, gibelak prozesaturiko proteinen sintesi maila gutxi
egiten da. Ondorioz, plasmako proteina maila baxua izango da eta presio
koloidosmotikoa ere baxua izango da, edema bat sortuz.
e) Giltzurrun-gutxiegitasuna:
-Giltzurrunaren disfuntzioa dela eta giltzurrunak iragazi dezakeen urkantitatea murriztua dago. Horren ondorioz, gorputz osoan ura metatu
eta presio hidrostatikoa handitu egiten da.
f) Sindrome nefrotikoa:
Sindrome nefrotikoan albuminaren gehiegizko kanporaketa gauzatzen da,
hipoalbuminemia bat sortuz. Honen ondorioz, presio koloidosmotikoa
txikitu eta ura interstiziora kanporatzen da.

25

I. ATALA: GAI OROKORRAK

7. SUKARRA ETA HIPERTERMIA

Gorputz tenperatura zentrala:
Balore normalak:36-37,5 C (37,2C)
Hala ere, tenperatura ez da konstante mantentzen egun osoan zehar. Oro
har, gure tenperatura arratsaldean altuagoa izaten da goizean baino.
Hainbat lekutan neur dezakegu tenperatura zentrala: Besapean, ahoan
uzkian, belarrian, ...
Zeintzuk dira aproposenak? Hau da, zeintzuk dira zentralagoak?
-Ahoan, uzkian eta belarrian.
Emakumeen ziklo menstrualaren kasuan ere aldaketak antzeman ditzakegu:
1-14 egunak: Tenperatura baxu xamar mantentzen da.
14. Egunean, hots, obulazioa gertatzen denean, gorputz tenperatura
zentrala fisiologikoki handitu egiten da.
Hortik aurrera, tenperatura altu mantenduko da hilekoa izan arte, balore
baxuagoetara bueltatuko baita.
SUKARRA edo SINDROME FEBRILA
Gorputz-zentroaren tenperaturaren igoera da, zentru
termoerregulatzailearen erreferentzia-puntuaren igoerak eragina.
Sukarraren mekanismoa: Hipotalamoko zentru termoerregulatzailearen bero
ekoizpena zein galera erregulatzen duen puntuaren igotzea.
-Febrikula: 37,5-38 C
-Sukarra: 38-41 C
-Hiperpirexia (hipertermia): 41 C baino gehiago
Hiperpirexiara helduta, hipotalamoak tenperatura kontrolatzeko gaitasuna
galtzen du, hau da, ezin du erritmo zirkadianoa moldatu. Sukarraren kasuan
aldiz, hipotalamoak tenperatura erregulatzeko gaitasuna mantentzen du.
SUKARRAREN ETIOPATOGENIA
Sukarrak hainbat kausa izan ditzake, baina gehienek hantura-prozesuetan
hartzen dute parte:
A. Hantura:
-Eragile fisiko, kimiko, biologiko, autoimmuneak, ...
B. Nekrosia:
-Infartoak, hemolisiak, ...
C. Tumoreak
D. Metabulopatiak

26

I. ATALA: GAI OROKORRAK

-Hezureria (gota), porfiriak, ...
Hala ere, kasu guztietan aktibazio-mekanismoa berdina da:
1. Pirogeno exogenoek (bakteriak, birusak, toxinak, farmakoak,...)
makrofagoek pirogeno endogenoak ekoiztea eragiten dute:
-IL-1, TNF- eta IL-6
*Sistema mononuklear fagozitikoaren zelulek (makrofagoak oro har)
hantura eragiten duten zitokinak askatzen dituzte: pirogeno endogenoak.
2. Pirogeno endogeno hauek (IL-6-k batez ere) hipotalamoan E2
prostaglandina (E2-P) ekoiztea eragiten dute.
*E2-P tenperaturaren kontrolaren ardatza dela esan genezake, hau da,
hau izango da puntu termostatikoa determinatuko duena. Hori dela eta,
E2-P ekoizpena handitu egiten denean, hipotalamoko puntu
termostatikoa ere igo egingo da, termogenesia aktibatuz eta sukarra
sortuz.
SUKARRAREN PROZESU OSOA
1. Pirogeno endogenoek E2-P-ren ekoizpena handitzea.
2. Puntu-termoestatiko berria ezartzea.
3. Termogenesia aktibatzea: basokonstrikzioa, dardarak, piloerekzioa,
metabolismo areagotua, ... Sukarra igotzeko helburuarekin.
4. Gorputz-tenperatura zentrala igo.
5. Termolisia aktibatzea: Basodilatazioa, izerditzea, arnas-maiztasun
handitua (hiperpnea),...
SUKARRAREN ALDIAK
1. Hasierako aldia:
Termogenesia nagusitzen da, E2-P
ekoizpenaren ondorioz.
Semiologia:
-Dardara (hotzikara, muskuluuzkurdura)
-Zurbiltasuna, larruazal hotza
-Piloerekzioa
-Hotz sentsazioa
-Takikardia: Bihotzak gainkarga bat du metabolismoa areagotua
duelako, beraz, O2 kontsumoa handitu egiten da.

27

I. ATALA: GAI OROKORRAK

-T altua
2. Estadu aldia:
Bero-ekoizpenak termolisia aktibatzen du. Aldi honetan termogenesia eta
termolisia orekatuta daude.
Basodilatazioa, arnas-zentru kitzikatua (alkalosi metabolikoa), bihotzgastua igotzea (O2 kontsumo handitua dela eta).
Tenperatura altuegia izateak ondorio latzak ekar ditzake garunazalean:
-Umeetan: Konbultsioak sor daitezke.
-Zaharretan: Erorketak izateko probabilitatea handitzen da.
Na+ eta H20 berxurgapena giltzurrunetan handitu egiten da, gorputza
likidoei eusten saiatzen baita izerdiarekin galdutakoa konpentsatzeko.
Semiologia:
-Aurpegi gorritua
-Izerditzea
-Takikardia (10-15 taupada/min 1C bakoitzeko)
-Takipnea: Arnas-maiztasun areagotua
Honen ondorioz, PCO2 albeolarra jaitsi egiten da. Hortaz,
anhidrasa karbonikoak katalizaturiko erreakzioa ezkerretara
desplazatu eta [H+] odolean jaitsi egingo da, arnas-alkalosi bat
sortuz.
-Oliguria: diuresi gutxitua eta kontzentratua
Organismoa izerdi bidez galdutako likido kopurua konpentsatzen
saiatzen da.
Horretarako, ADH eta aldosterona mailak handitu egiten dira.
-Nahasmen mentala eta konbultsioak (muturreko egoeretan)
-Bero handiaren sentsazioa
-Hanturaren adierazpen klinikoak: Ez-espezifikoak
Astenia, anorexia, pisu-galera, ondoeza orokorra, logalea, mialgia
eta artralgia.
3. Beherako aldia:
Termolisia nagusitu egiten da.
Pirogenoen maila gutxituz doa.
Semiologia:
-Izerditze handia
-Poliuria : gernu ekoizpen altua
-Tenperaturaren gutxitzea

28

I. ATALA: GAI OROKORRAK

ESANAHI BIOLOGIKOA

Abantailak: Batez ere sukarra oso bortitza ez denean gailentzen

dira.

-Mikroorganismoen hazkuntza inhibitzen du.

-Hantura-zelulak eta zelula immuneak kitzikatzen ditu.
-Infekzioaren bilakabidea hobetzen du.
-Pronostikoa hobetzen du.

Desabantailak: Erasoa larria denean nagusitzen dira.

-Zirkulazio sistemaren eta bihotzaren gainkarga:

Nahiko larria suerta liteke bihotz-arazoak dituen pertsona batean.
-Deshidratazioa bultzatzen du.
-Muskuluen katabolismoa eragiten du (atrofia muskularra).
-Beste infekzio batzuk aktiba ditzake: herpesa, meningokokoa,
neumokokoa, ...
SUKARRAREN EREDUAK ( Informazio etiologikoa)
A. Intermitentea:
24 ordutan gutxienez behin normaldu egiten da.
Sepsian eta bakterio gram-negatiboetan.
Gailur febrilak agertzen dira: picos febriles
B. Erremitentea:
Tenperatura ez da normalizatzen eta gorabehera txiki batzuk daude.
Biriasietan adibidez.
Apur bat jaitsi egiten da baina ez da iristen. Birusek eragindakoa,
adibidez.
C. Etengabea:
Tenperatura altua nahiko konstante mantentzen denean. Farmakoek
eragiten dutena, adibidez.
D. Errekurrentea:
Sukar-agerraldi bat edo gehiago sukarrik gabeko egun batzuk
tartean daudela. Adibidez, TBCn eta paludismoan (eritrozitoen
suntsiketan).

29

I. ATALA: GAI OROKORRAK

HIPERTERMIA edo HIPERPIREXIA

Gorputz-tenperatura zentralak 41 C-eko langa gainditzen duenean,
hipotalamoak tenperatura erregulatzeko gaitasuna galdetzen du, edo beste
era batera , ezin du erritmo zirkadianoa modulatu.
T nukleoan
Izerditzea
Erritmo zirkadianoa
Antitermikoei
erantzuna

Sukarra
41 C baino gutxiago
Bai
Bai
Bai

Hipertermia
41 C baino gehiago
Ez
Ez
Ez

BERO KOLPEA
Kasu honetan, hipertermia inguruneko bero altuegiak eragiten du:
32 C baino gehiago egoteak eta %60-ko hezetasunak.
Horrelako egoeraren aurrean, organismoak hurrengo mekanismoak abian
jarriko ditu bero galtzearren:
1) Basodilatazioa:
Inguruneko tenperatura oso altua denez ez da gorputza hoztuko.
Gainera, edema sor dezake.
2) Izerditzea:
Na+ eta H20 galera egongo denez, deshidratazioa pairatzeko arriskua
dago.
41,5 C-eko tenperaturara heltzean, gorputza hipertermian sartu eta
tenperatura kontrolatzeko gaitasuna galduko du, hurrengo ondorio latzak
jasanez:

30

I. ATALA: GAI OROKORRAK

a) Muskulu-suntsiketa:
Beroagatik, odoleko proteinak desnaturalizatu egingo dira eta proteina
falta egongo da gorputz osoan, beraz, muskuluen katabolismoa
aktibatuko da egoera honi aurre egiteko.
b) Giltzurrun-gutxiegitasuna:
Giltzurrunak proteina gehiegi iragazi behar ditu, hortaz, glomeruluaren
mintz basalean lesio bat gertatuko da, giltzurrun-gutxiegitasuna eragingo
duena.
c) Baso barneko koagulazio barreiatua:
Tronboak sortuko dira.

31

I. ATALA: GAI OROKORRAK

8. NEOPLASIA
Neoplasiaren agertzeak zeluletan ondorengoa gehitzea dakar bat-batean:

Ugalketa, zelulen proliferazioa.

Ez ezberdinketa
Biziiraupena

Beste kontzeptu batzuk:

Hiperplasia: zelulen proliferazio aislatua

Metaplasia: zelulen ezberdintzea aldatzen da.
Tumore Gaiztoa: zelulen bizirautea aldatzen da, beste ezaugarriak
aldatu gabe.

Definizioak:

Tumorea: tamainaren gehitzea (handitzea) organismo baten

naturan kalterik eragin gabe (onbera edo gaiztoa izan daiteke).
Minbizia: solido-tumore batzuren morfologia aldatzea (kongrejo
itxura hartzea)
Neoplasia: izendatzeko egokiena, lehen aipatutako 3 ezaugarriak
aldatzen dira, proliferazioa, ezberdintzea eta bizi-iraupena.

Zelularen alterazioa da zeinek ugalketa iraunkorra, gehiegizkoa, eragabea

eta autonomoa duen, bere leinuari transmititzen diona.
Tumore onbera eta gaiztoen arteko desberdintasunak:

Egiturazko
ezaugarriak
Zelula ezberdintzea
Hazkuntza era:
Expansioa
Infiltratzea
Bultzatzea/
kapsulatua
Hazkuntza abiadura
Mutazioak
Ondorio klinikoak:
Substantzien jarioa
Bai
Konplikazio
sistemikoak
Kakexia
Paraneoplasiko
sindromeak
Metastasiak

Tumore onberak
Sortu diren zelulen
antzekoa
Ondo ezberdinduta

Tumore gaiztoak
Sortu diren zelulen
ezberdinak
Gaizki ezberdinduta

Bai
Ez
Bai

Bai
Bai
Ez

Mantsoa
Gutxi

Mantsoa/azkarra
Ugariak

Bai
Bai

Bai

Ez
Posibleak

Bai
Posibleak

Ez

Bai

Kakexia: sindrome tumorala (anorexia adibidez).

32

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Sndrome paraneoplasikoak neoplasiekin daude erlazionatuta. Adibidez,
tiroidesak hormona tiroideoak jariatzen ditu eta T3/T4 jariaketa handia duen
persona batek, hipoertiroidismoa daukala esango dugu. Baina ez dakigu
horren
kausa,
hau
da,
sindrome
paraneoplasikoa.
Horregatik
hipertiroidismoa eman da.
Sustantzia toxikoek ere, parestesioak eragin ditzakete, hau sentikortasun
alterazioa da kausa desberdinek sortua. Adibidez oinean txingurridura
sortzea.
Sailkapena:
1. Histologikoa:
A. Kartzinomak: ehun epiteliala

Escamosoak: keratina eratzen dute

Adenokartzinomak:muzina eratzen dute edo guruin-egituretatik

B. Sarkomak: ehun-konjuntibotik

Fibrosomak,
liposarkoma,
kondrosarkomak,
rabdomiosarkoma, leiomiosarkoma..

esteosarkoma,

C. Besteak: linfomak, leuzimak, gliomak

2. Zabaldura mailaren arabera: TMN sistema (tamaina metastasia node,
guruin linfatikoak zabalduta egotea adibidez).

Tumorea: 0-4
Node: 0-3
Metastasiak: 0-1

Patogenia:
Lesioen akumulazio bat dagoenean neoplasiaren agertzea emango da. DNAren kaltetze metatua dago non kausa eratorria faktore exogeno eta
endogenoekin elkartzen den. Mutazioa eman da, DNA-n eraldaketa izan da
eta honela proteina desberdinak eta kantitate desberdinetan lortuko dira.
Neoplasia bakoitzean kausak faktore endogeno eta exogeno ezberdinak
izango dira:

Faktore exogenoak: DNA-an eragiten dute, baina hala ere faktore

endogenoen beharra dago.
A. Eragile fisikoa: narritadura mekaniko etengabea, adibidez
behazun litiasisa, kasu honetan harriak izango ditu behazunxixkuan, harri hauek behazunaren horma irritatu egingo dute
eta neoplasia emango da.
Kolangiokartzinoma.
Ionizatzaile-errediazioak: X-izipiak, izpi atomikoak UV-izpiak
B. Eragile-kimikoak: kartzinogenoak ur eta aire, toxikotasun
ohiturak.
Adibidez,
aflatoxina
edo
androgenoek
hepatokartzinomak eragin ditzakete, berriz bentzenoak
leuzemia eta zilarrak birika eta gibeleko neoplasiak.

33

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Neoplasiaren-aurkako farmakoak: ondoriozko neoplasiak, hau
da, farmako batzuk hartzean bigarrengo neoplasia bat azaltzeko
probabilitatea dago.
C. Eragile biologikoak: birusak gehienbat, honddoak, helmintoak..
Faktore endogenoak:
A. Herentzia: neoplasia guztiak ez dira hereditarioak, baina
probabilitatea dago neoplasia izateko familiako kide batzuk
pasa dutenean.
Koloneko familia-poliposisa: hesteetan polipoak izatea da.
Familiako kideak jarraituak izaten dira, honela agertzen diren
polipoak kenduz.
Familiako erretinoblastoma: gurasoak osasuntsuak dira, baina
gene eramaile du amak, hala ere eramailea izango da seme-alaba
eta mutazio bat pairatzean genea adierazi egingo da.
Sindrome nomartomatosoa: gaixotasun kromosomiko gainartzailea
da, kasu honetan ehun baten gehikuntza ez-ohikoa ematen da
organo batean.

Aurreneoplasia-egoera: immune
ahuldadea, eta beste batzuk.

eskasia,

ADN

erreparazio

Onkogenesisa: neoplasiaren sorkuntza. ADN-n gertatu

mutazioa dela eta proteina desberdinak sortuko dira.

den

Zelula normal bat dugu, honek mutazioa pairatzen du eta honela

zelula neoplasikoa izango dugu, honela minbiziaren progresioa
emango da. Tumore primitibo bat sortuko da zelula neoplasiko
honen hainbat eraldaketekin. Tumore honek, angiogenesirako
ahalmena duten zelulak ditu, inbasio lokala izateko ahalmena
duten zelulak eta ahalmen metastasikoa duten zelulez dago
osatuta.
Lehen aipatutako faktoreek eragin arren, zelulak halaber hainbat
gaitasun bereganatu behar ditu eta defentsa mekanismoek ez
dituzte zelula hauek suntsitu behar.
Angiogenesisa: odol baso berriak sortzeko gaitasuna da, honela,
nutrienteak eta toxikoak eliminatzeko gaitasuna du tumore berak.
Neoplasia zelulek:
-Ahalmen berri bereziak eskuratzen dituzte.
-Ostalarien defentsa mekanismoei ihes egiten diote
Eragile-agenteek zelula batetan eragiten du honela gene
programa aldatzen da, Protoonkogeneak onkogenetan bilakatzen
dira, antionkogeneen ez-aktibazioa ematen da, apoptosiaren
inhibizoa eta telomesaren aktibazioa emango da. Aldaketa hauei
dagokienez tokiko hazkuntza emango da, baita angiogenesisa eta

34

I. ATALA: GAI OROKORRAK

metastaziaz lagunduta. Immunitate
adierazpen klinikoak azalduko dira.

defentsari

aurre

eginez

Onkogenesiaren mekanismoak: Zelularen ahalmen eskuratuak:

1.

Hazkuntza-faktorren autosufizientzia

Zelula normalak ugaltzeko hazkuntzafakoteak behar dituzte, zelula

bera erregulatzen da ez du sistemaren laguntzarik behar. Hazkuntza
faktoreen ezaugarriak:

Enbrioaren garapenean eragin, baita helduetan.

Tirosina Kinasa aktibitatea duten hartzailea behar dituzte
Era ordenatuan eragiten dute.
Hauen aktibazioa banatuta dago.
Hazkuntza faktoreen agerpenak, beste patologa batzuk eragin
ditzake,aterosklerosisa, sndrome fibrotikoa..

Bi zelula mota desberdin daude alde batetik, protoonkogeneak,

hazkuntza faktoreak kodifikatzen dituzten dituzten geneak dituzte,
baita bere zelula-hartzailearenak eta baita itzulpena egin behar duten
proteinarenak
ere.
Beste
aldetik,
onkogeneak
ditugu,
protoonkogeneak hauetan bihurtzen dira. Protoonkogeesan espresioa
aldatzen dute, bai kualitatiboki baita kuantitatiboki ere, honela
onkogenen bihurtuz.
Hiru aukera desberdin daude autonomia-mekanismoa neoplasia
zeluletan ( lehen protoonkogeneak ziren, orain onkogeneak):

Zelulak berak hazkuntza hormonak jariatzen ditu. Faktore

autakrinoak
Mutazioak eraginda, hartzaile, errezeptore kopurua handitu da,
honela eragin handiagoan eragingo dute hazkuntza faktoreek.
Tirosina Kinasa aktibazioa emango da

Zelula normalek zatiketa egin ostean egonkor geratzen dira, ez dira

gehiago ugaltzen eta bere funtzioa organismoan betetzen jarraitzen
dute.

2. Ugaltze-aurkako seinaleei sentikortasun eza: sistema

honen proteina alterazioek zelula ugaltze ez kontrolatua eragiten
dute.

Ehun normaletan hainbat seinale daude zelularen homeostasia

mantentzen dutenak, proliferazio zelularra ekidinez. Proteinen
alterazio batek zelularen proliferazioa eragiten du.(retinoblastoma
familiarra(bat-batekoa)
Bi sistemen bidez eragiten dute: proteina Rb eta p53:

35

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Rb proteina ez fosforilatua dagoenean G1-tik, S fasera pasatzea

gelditzen da
P53 proteina, aktibatzen da zelulako ADN-a lesionatzen denean.

Laburbilduz, ADN-ea lesionatzean, P53 produzitzean, Rb proteina

fosfoliratuko da. Honela atseden fasetik (G0), S fasera sartuko da,
zatiketa prozesua hasiz.

3.

Apoptosiaren gaitasun- galdua

Zelulek bereganatutako beste gaitasun bat da, apoptosiaren

inhibizoa, honela zelulak pilatzen joango dira eta ez da heriotza
zelularrik emango.
Zelularen zatiketak, Tamaina handiagoa lortzea eragiten du denbora
gutxian.

4.

Etengabeko erreplikatze potentziala:

Zelula normaletan erreplikatze ahalmena mugatua da, honi, Hayflickfenomenoa deitzen zaio. Erreplikazio zikloak pasa ondoren, zelula
zatiketa gelditu egiten da. Honen kausa garrantzitsuena, erreplikazio
bakoitzean gertatzen den telomero zati baten galera da. Zelula
erreplikatu heinean telomeroak galdu, kromosomen estruktura aldatu
eta hauek desegonkortzen ditu.
Zelula germinalak eta enbrioi zelulak ordea, ez dute telomeroa
galtzen telomerasak baitituzte. Era berean, neoplasia gehienak
telomerasa
aktibitatea
berreskuratzen
dute.
Telomerasak
kromosomen telomeroen galera eragozten du.

5.

Ahalmen angiogenikoa:

Zelulak bizirauteko eta behar bezala funtzionatzeko, behar

beharrezkoa da odol-basoen fluxua, oxigeno eta nutrienteak emateko
eta hondakinak kanporatzeko. Hau dela eta, zelulek gehienez 100
m-ko distantziara kapilar bat izan behar dute.
Zelula neoplasikoek, faktore angiogenikoak ekoizteko edo seinale
antiangiogeniko
fisiologikoak
(tromboespondina)
blokeatzeko
ahalmena dute. Sustantzia angiogeniko nagusiak FGF eta VEGF dira.
Angiogenesia hiru pausotan ematen da:
1- Odol baso normaletatik kimiotaxiaz odol zelulak erakartzea.
2- Kanpo zelulen matrizearen proteolisia.

36

I. ATALA: GAI OROKORRAK

3- Zelulen proliferazioa.

6.

Ehun inbasio eta metastasia:

Tumorearen hazkuntza ematen den heinean, zelula neoplasikoak

inguruko ehunak inbaditzen dituzte. Ehun linfatikoetara eta odol
basotara heltzean, beste ehun distal batzuetara hedatzen dira eta
metastasia ematen da. Metastasia, zelula neoplasiko aktibo multzoari
deritzo, zeinak jatorrizko tumorearekin espazio erlaziorik ez duen
beste tumore batean jatorria duten.
Kartzinomak eta linfomak linfaren bidez hedatzen dira eta sarkomak
aldiz, odolaren bidez.
Inbasioa emateko, zelulek, zelulen-arteko atxikidura
ezabatzen dute eta proteolisi ahalmena hartzen dute.

ahalmena

Tokiko inbasiotik metastasiraino hurrengo etapak ematen dira:

Zelulen arteko itxasmenaren galera

Zelulen arteko matrizea zeharkatzea
Diseminazioa: hedatzea
Metastasia

DEFENTSA MEKANISMOEI IHES EGITEA:

Tumorea arrotza da organismoarentzat eta honen ondorioz, erantzun
immunea aktibatzen da, espezifiko zein ez espezifikoa. Hala ere, tumoreak
organismoaren defentsa honetatik ihes egiteko mekanismoak garatzen
dituzte.

Hospedatzailearen defentsa neoplasia zelulen aurrean:

Ez- espezifikoa:
Lehendabiziko erantzunetako bat, zelulen arteko kohesio indarrak dira.
Ehunetako zelulek matrize extrazelularrari duten loturari esker. Bestalde, NK
zelulak, neutrofiloak eta organismoko beste zelula fagozitikoak, zelula
neoplasikoak suntsitzeko eta fagozitatzeko gai dira. Suntsipena fagozitosis
edo beste mekanismo zitotoxikoei esker ematen da.
Espezifikoa edo immunologikoa:

37

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Zelula neoplasikoak antigeno espezifikoak dituzte eta hauek bereziki
linfozito zitotoxikoen erantzuna eragiten dute. ( kasu gutxi batzuetan CD4
linfozitoak). Hauek, tumore zelulak suntsitzen dituzte, II, IV eta VI
erreakzioen bidez.

Defentsa mekanismoei ihes egitea: lehen esan bezala, tumore zelulak

erantzun immunetik ihes egiteko gai dira. Hainbat motako mekanismoak
daude:

Ahalmen antigeniko eskasagatik.

Antigenoa zelulen muzinek izkutatzen dutelako.
Linfozito T-zitotoxikoei antigeno aurkezpena gaizki egin
zaielako edo I-motako HLA-ren espresioa alteratua edo
eskasa delako.
Tumore sustantziak erantzun immunea blokeatu
dutelako.

NEOPLASIA ZELULEN EZAUGARRIAK:

MONOKLONAK:

Zelula neoplasikoen ezaugarri bereizgarria da. Zelula guztiak jatorrizko

zelula berdinetik sortzen dira. Zelula honek aipatutako ezaugarri bereziak
bereganatu ditu eta defentsa mekanismoetatik ihes egiteko gai izan da.
Monoklon eta neoplasia terminoak esanahi antzekoa dute baina ez guztiz
berdina. Zelula monoklonal multzoak egon daitezke baina ez dute zertan
txarrak izan behar.

ANAPLASIA:
Morfologia:
Ezaugarri batzuk zelula normalen antzekoak dituzte, hala nola,
keratina edo muzina ekoiztea. Bestalde, beste batzuk zelula
tumoralen bereizgarriak dira, nukleo handia, mitosi anormala...
Funtzioa:
Haien funtzioa beste zeluletatik 3 prozesutan ezberdintzen da batez
ere: metabolismoan, markatzaile tumoral deituriko substantzien
sintesi anormalean eta errai funtzioa areagotzean edo gutxitzean.

Metabolismo tumorala:

38

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Energia gehiena glikolisi anaerobikoaren bitartez lortzen dute, nahiz
eta oxigenoa eskuragarri izan.

Markatzaile tumoralak:

Zelula neoplasikoek ekoizten dituzten substantzia hauek zelula

barnean egon daitezke edo gune extrazelularrera jariatu. Hiru talde
nagusi daude: antigeno enbrionario eta fetalak, hormona eutopika eta
ektopikak eta entzimak.
1

AUTONOMIA:
Tumore zelulak autonomia handia dute eta hau demostratu daiteke
agarrean hazkuntza faktorerik gabe nola hazten diren ikusita.
Tumorearen hazkuntza bi faktoreren menpe dago: proliferazio
zelularra eta heriotz zelularraren gutxipena. Masa tumoralaren
bikoizketa 50-250 egunen artean ematen da.

MANIFESTACIN NEOPLASIKOA:

TOKIKOAK:

Tumorearen kokapenaren araberakoak dira.

Bolumen gehipena eta ehunaren ohiko estrukturaren

ordezkapena: mina eta erraiaren funtzioa eragozten dute.
Espazio arazoak
Estenosia eta buxadura huts- erraietan: errai horien
fluxua oztopatu edo buxatuko du. Distentsioa, hiperfuntzioa
(sekrezioan) tumorearen kontra borrokatzeko, hipofuntzioa (
muskuluaren etsipena) eta infekzioa sortuko ditu.
Tumorearen ultzerazioa: iskemia dela eta, nekrosia
sortzen da.

OROKORRAK:

Ez- espezifikoak: minbizi, kakexia edo tumore sindromea

Astenia, anorexia, pisu galera, zurbiltasuna eta sukarra dira sintoma
nagusiak. Hauek, gustuaren alterazioa, digeri aparatuko kalte lokalak
(irensketa asaldurak, digestiokoak edo liseriketa asaldurak), zitozinak,
katabolismoa kitzikatzen duten sustantzien ekoizpena edo pirogeno
endogeno ekoizpenaren ondorio dira.
Asaldura hematologikoak ere ematen dira.

URRUTIKOAK:

Honen barnean bi sindrome mota daude: metastasiaren presentziagatik edo

sindrome paraneoplasikoak.

39

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Metastasiaren presentziagatik:
Tokikoen bezalakoak dira baina metastasia eman den lekuan.
Sindrome- paraneoplasikoa:
Tumorearekin paraleloki garatzen diren manifestazio kliniko eta biologikoak
dira. Urrutiko errai edo sistemetan garatzen dira eta ez daude
metastasiarekin erlazionatuta. Azaldu liteke gaixotasun primitibo bezala,
hau da, sindrome- paraneoplasikoaren iraupena tumorearena baino
handiagoa edo txikiagoa izan daiteke.

Sindrome paraneoplasiko motak:

Mekanismoaren arabera:

Erregulatzaile substantzien ekoizpenagatik.

Tumore- antigenoek bultzatutako erantzun immuneagatik
ekoizpen toxikoak askatzeagatik

Kaltetutako sistemaren arabera:

Endokrinoak
Metabolikoak
Hematologikoak
Neuromuskularrak
Giltzurrunekoak
Giltzadurakoak
Larruazalekoak

Tumore zelulek hormonak edo proteinak (hormon-like) ekoizten dituzte

( arruntenak birikakoak, bularrekoak eta hematologikoak).

ADH
ACTH
PTH-ekin erlazionatuak
Tumore-zelulek koagulazioa kaltzetzen duten proteinak jaria ditzakete
edo alterazio neurologiko paraneoplasikoa

Batzutan tumorearen lehenengo adierazpenak sindrome paraneoplasikoak

dira. Ehunen kalteak, erraiaren hanturak eta erraiaren gutxiagotasunak errai
kaltetuaren hormona-ekoizpen normala gutxitzen dute.
MINBIZI-TRATAMENDUAREN HELBURUAK:

Sendatzea
Kontrolatzea
Arintzea

40

I. ATALA: GAI OROKORRAK

MINBIZI- TRATAMENDUAK

Erresekzio- ebaketa
Erradioterapia
Kimioterapia
Hormonoterapia
Bioterapia

TUMORE- LISIAREN SINDROMEA:

Tumore-zelularen suntsiketaren ondoriozko adierazpen kliniko multzoa da
(kimioterapia edo erradioterapiaren ondoriozkoa).
Adierazpen klinikoak:

Giltzurrun gutxiegitasuna. Hipotentsio eta hanturaren ondorioa.

Hiperurizemia
Hiperpotasemia

ELIKADURAREN EKARMENAK:
Hasiera aldian: prebentzioan dute eragina.

Antioxidatzaileak ( A, C, E bitaminak, selenioa) ADN-a erradikal

askeetatik babesten dute.
Zuntz dietetikoak: kartzinogenoekin elkartzen dira hesteetan.
Indolak eta fenolak ( kruziferetan: aza, azalorea,...) zatiketa zelularra
murrizten dute.

Kimioterapian.
Errekuperazioan eta mantenuan.

41

I. ATALA: GAI OROKORRAK

9. GAIXOTASUN GENETIKOAK
Gizakion kromosomak

Autosomak: 22 pare

Gonosomak: 1 pare

Kontzeptuak
Fenotipoa: gizabanakoaren egitura eta funtzioen ezaugarri multzoa.
Genotipoa: gizabanakoaren eduki genetikoa. Kode genetikoa itzultzeak
fenotipoa dakar.
Lokus-a: geneak kromosoman duen tokia.
Aleloa: kromosomaren, lokus bereko gene baten aldaki bakoitza.
Haplotipoa: kromosoma zati txiki baten ondoan dauden loci multzoa,
zeinek elkarrekin heredatzen diren.
Mutazioa: DNAren (nukleoko edo mitokondriako) base-nitrogenatu
sekuentziaren edozein aldaketa egonkorra.

Asaldura genetikoen miaketa: historia klinikoa

A. Anamnesisa (paziente baten historia klinikoan jasotzen diren datuak)
a. Kaltetutako pertsonari eta familiarrei egindako galderak
b. Heriotzaren kausak
B. Miaketa fisikoa
a. Kaltetutako pertsonari eta familiarrei
C. Miaketa osagarriak
a. Kromosomopatietan:
i. Zitogenetiko-analisis ohikoa: odoleko edo hezur-muineko
nukleodun zeluletan.
Kariotipoa aztertu
Kariotipoa

Definizioa: giza kromosomen batura,

klasifikazio estandar batean antolatuak,
mitosian argazkia atera eta gero.

42

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Kariotipo normalak: kromosomen zazpi talde

euren tamainaren eta zentromeroen
kokapenaren arabera antolatuak.

Izendapena (kariotipo normala edo

patologikoa):
o

p eta q: beso luzea eta beso motza,

hurrenez hurren

+ edo -: material kromosomikoaren

gehitzea edo galtzea

r: kromosoma baten presentzia

eraztunean

t: translokazioa

ii. In situ hibridazioa fluoreszentziarekin (FISH):

kromosoma kopuru edo egiturazko alterazioetan eta
minbiziari elkartutako alterazioetan.
DNA-markatutako zunda
b. Gen-mutazioak: periferia odoleko zelula nukleodunetan
i. Errestrikzio entzimen digestioa
ii. PCR
iii. DNA-microarrays

GAIXOTASUN GENETIKOAK
1. Gaixotasun genetikoa: material hereditarioa kaltetzen du trastorno
monogeniko, poligeniko edo multigeniko (kromosomopatia) moduan.
2. Gaixotasun hereditarioa: leinuari transmititzen zaiona, material
genetikoa kaltetuta egotearen ondorioz. Gaixotasun genetiko guztiak
ez dira hereditarioak.
3. Sortzetiko gaixotasuna (congenita): jaiotzean azaltzen da. Ez
genetikoa ere izan daiteke (ingurumenaren faktoreak, faktore
kimikoak, fisikoak, etab.).

Gaixotasun monogenikoa

43

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Kausak eta mekanismoak
Gaixotasun monogenikoak mutazioen ondorioa dira. Mutazio hauek
izan daitezke:

Espontaneoak: mutazio hau eragin duen kausaren berri ez

dugunean (populazioaren <1)

Eraginak (bultzatuak): kausa ezagutzen denean, eragile

fisikoek (erradiazioa), kimikoek (faktore erradikalarioak) edo
biologikoek (birus onkogenikoak) sortuak.

Mutazio motak

Mutazio puntualak: nukleotido bat beste batengatik aldatzen

denean. Bi modu:
o

Biak mota berdinekoak direnean: transizioa

Mota desberdinen artean: transbertsioa

Inserzioa: nukleotido bat edo gehiago gehitzea.

Delekzioa: nukleotido baten edo gehiagoren galera.

Transposizioa: nukleotido baten edo gehiagoren toki-aldatzea.

Inbertsioa: sekuentzia batean atzetik-aurrerako kokapena.

Ondorioak

Sekuentzia normala

Mutazio isildua: kodifikatutako amino azidoa ez da aldatzen.

Zentzurik gabeko mutazioa: bukaera kodifikatzen duen kodona

produzitzen du eta batzuetan ez dago itzulpenik.

Norabidez aldatzen duen mutazioa: proteina ezberdina

sintetizatuko da.

Irakurtze jarraibidea aldatzen duen mutazioa: basenitrogenatuak desberdinak dira eta ondorioz, kodifikatuko duen
amino azidoa ere bai.

Herentzia motak:

44

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Autosomiko gainartzailea

Gaixotasuna aitak edo amak pairatu behar du.

Lehen belaunaldiko seme-alabek %50-eko aukera dute

gaixotasuna jasateko (A a).

Seme-alaba osasuntsuek ez dute gaixotasuna

transmititzen (a a).

Seme-alaba gaixoek gurasoek bezala transmititzen dute.

Gizonezkoak nahiz emakumezkoak berdin gaixotzen dira.

Gaixotasunak:

Digestio-aparatuan
Odolean

Adenoma-poliposis familiarra
- Herentziazko esferozitosisa
- Von Willebrand gaixotasuna
Hiperkolesterolemia familiarra
Giltzurrun polikistikoa
- Huntington-korea
- Miotoniko distrofia

Metabolismoan
Giltzurrun eta gernu-bidean
Nerbio-sisteman

Autosomiko azpirakorra

45

I. ATALA: GAI OROKORRAK

o

Bereizgarri heterozigotikoak onura selektiboa izan dezake

(drepanozitosia-paludismoa).

Odolkidetasuna izaten da gurasoetan.

Gaixotasuna bi aleloak berdinak direnean bakarrik pairatzen

da.

Gizonak eta emakumeak % berean daude kaltetuak.

Beharrezkoa da bi gurasoek gene gaixo bat gutxienez

edukitzea (heterozigotikoak izatea).

Bi gurasoak eramaile osasuntsuak direnean lehen

belaunaldian gaixotasuna trasmititzeko aukerak :
%25 gaixo(a a), %50 heterozigotiko eramaileak (A a), %25
sano ez eramaileak (A A)

Gaixotasunak:
Odolean
Arnas aparatuan
Metabolismoan

46

- Talasemia
- Drepanozitosisa
Fibrosis kistikoa
- Hemokromatosisa
- Galactosemia
- Glucogenosisa
- Albinismoa
- Fenilzetonuria
- Homozistinuria
- 1-antitripsina eskasia
- Wilson gaixotasuna

I. ATALA: GAI OROKORRAK

X kromosomari elkartutako herentzia azpirakorra

Kaltetutako gizonezkoen kopurua emakumeena baina

askoz ere altuagoa da.

Kaltetutako indibiduoak emakume eramaileen

seme/alabak dira eta orokorrean, kaltetutako indibiduoek
ez daukate gaixotutako gurasorik.

Kaltetutako gizonezkoen seme/alabak beti daude

osasuntsu.

Emakumeek pairatuko lukete homozigotikoak balira.

Gaixotasunak:
Odolekoa

Sistema immunean
Lokomozio
aparatuan

- A eta B hemofilia
- Glukosa-6-fosfato
deshidrogenasaren
eskasia
Bruton--gobulinemia
Duchenn- muskulu
distrofia

Patroi klasikoak modifikatu ditzaketen faktoreak

Sarkortasuna: gen batek indibiduo konkretu batean espresatzeko

duen ahalmena da. Indibiduo bakoitzean dena edo ezer ez araua
jarraitzen duen fenomenoa da, baina populazio batean ordea,
portzentai moduan adierazi daiteke.

47

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Sarkortasuna orokorrean osoa da herentzia autosomiko
azpirakorreko gaixotasunetan eta osatugabea herentzia
autosomiko dominanteetan.

Adierazkortasuna: gen konkretu batek bere burua espresatzeko

duen indarra. Indibiduo talde batek, gen patologiko berdinarekin,
anomalia talde zabala aurkeztu ditzakete, sindromearen
adierazkortasun osotik anomalia minimoetaraino. Gen patologiko
baten adierazkortasun desberdina beste gene batzuen eraginaren
araberakoa da, ingurumen faktoreak barne.

Gaixotasun monogenikoen adierazpenak

Proteina funtzional entzimatikoen asaldura:

o

Amaiera produktuaren gabezia: gabezia entzimatikoaren

ondorioak amaiera produktu baten araberakoak dira.

Entzima-blokeoaren aurre-metabolitoen metaketa:

entzimaren asaldurak zuzenean ekintza toxiko bat
bideratuko duten metabolitoen metaketa eragingo du.

Ekoizpen toxikoen sorrera bide metaboliko sekundario

batetik: produktu toxikoen metaketa bide metaboliko
sekundario baten aktibazioaren ondorioz.

Beste sistema-entzimatiko baten inhibizioaren hutsegitea:

entzima baten gabeziak batzuetan beste sistema
entzimatiko bat estimulatuko du.

Proteina funtzional ez-entzimatikoen asaldura:

o

Odol-proteinen asaldura: mutazioak daude hemoglobinaren

sintesiaz arduratzen diren geneetan edo konplementu
sisteman parte hartzen duten geneetan (immunoglobulinak
ekoizten dituzten geneak).

Mintzeko proteinen asaldura: mutazioek mintzeko garraio

sisteman, mintzeko hartzaileetan edo atxikidura
molekuletan eragina daukate.

Egitura-proteinen gabezia:
o

Egitura-proteina anormalen metaketa: muskuluaren

gaixotasun hereditario batzuetan mikrofilamentuen proteina
anormalen metaketa frogatu da.

48

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Gaixotasun poligenikoak edo faktore anitzeko gaixotasunak

Kromosoma ezberdinetan kokatuak dauden gene mota ezberdinek parte
hartzen dute.

Ez dago herentziaren eredu ezaugarririk.

Kanpo-faktoreek ere eragina dute gaixotasunaren garapenean.

Gaixotasun ugari: HTA, Diabetes Mellitusa, obesitatea, etab.
Kromosomopatiak
Sailkapena:

Kaltetutako kromosomaren arabera:

o

Autosomopatiak

Gonosomopatiak

Asaldura motaren arabera:

o

Zenbakizkoa:

Poliploidiak: 2 baina gehiago kromosoma

homologoen jokoak existitzen direnean.

Aneuploidia: kromosoma baten galera edo adizioa.

49

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Aneploudia anitzenak trisomiak dira (kromosoma
baten adizioa), adibidez: Klinefelter sindromea,
Down sindromea, etab.
o

Egiturazkoa:

Delezioa: kromosomaren zati baten galera .

Adizioa: kromosomaren zati baten adizioa.

Inbertsioa: fragmentu baten zentzu aldaketa

kromosoma baten barruan.

Traslokazioa: delezioen presentzia kromosomaren

atal batean eta adizioak beste gune batean.

Disomia unipartentala: organismo diploide batek bere

aurrekarietatik eratorritako kromosoma homologo pare bat
aurkezten duenean.
Mekanismoa:
I.

Gametoen konplementazioa

II.

Trisomiaren reskatea

Kromosomopatien adierazpen klinikoak:

Abortoak

Adimen eta hazkuntzaren asaldurak: autosomopatietan eta

gonosomopatietan.

Antzutasuna : gonosomopatietan.

Erraien eraketaren asaldurak: sindromearen deskribapen

fenotipikoa ahalbidetzen dute.

50

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Transformazio neoplasikoa: asaldurak hazkuntzan eta

desberdintzapen zelularrean.

Mitokondriako herentzia

Gaixotasunak:
GAIXOTASUNA
Monogeniko
Autosomiko
- Gainartzaile
- Azpirakor
Sexuari elkartuak
Kromosomikoak
Faktore anitzekoak
Kausa ezezagunekoak
Totala

TASA/1000 KONTZEPTZIOKO
3.6
1.4
1.7
0.5
1.8
46.4
1.2
53

10. INFEKZIOA
IZAKI BIZIDUNEN ARTEKO ERLAZIO-MOTAK
Gizakia beste izaki bizidun batzuekin kontaktuan bizi da , eta hiru erlazio
mota garatu ditzake:
1.

Komensalismoa:
Bi izaki bizidunen arteko erlazioa, non izaki batentzat erlazioa
onuragarria den eta bestearentzat, ordea, ez. Adibidez, larruazaleko
flora.

51

I. ATALA: GAI OROKORRAK

2. Sinbiosia:
Bi izaki bizidunentzako onuragarria den erlazioari deritzogu.
Adibiderik aipagarriena heste-flora izango litzateke, hurrengo onurak
dakartzala: behazun-gatzen edo bilirrubinaren biotransformazioa,
bitaminen sintesia eta heste-peristaltismoaren areagotzea.
3. Parasitismoa:
Bi izaki bizidunen arteko erlazioa bietako batentzat kaltegarria
denean. Parasito kontzeptua agente bizi guztiei dagokie (bakteria,
birus, onddo, protozoo, helminto eta artropodo), nahiz eta praktikan
aipaturiko azken hirurei buruz soilik hitz egiteko erabili.

INFEKZIO ERAGILE MOTAK

1. Prioiak:
Aldatutako zati proteiko txikiak dira, ostalariaren proteina normal
baten egitura alteratu edo mutatuak (PrPc), hain zuzen ere. Euren
erreplikazio-prozesua nahiko ezezaguna da.
NSZ-eko endekapen-gaixotasuna eragiten dute. Adibidez, behi eroen
gaixotasuna / Creutzfeld-Jakob gaixotasuna /Enzefalitis
espongiformea.

2. Birusak:
Azido nukleikoa barnean dago estalki proteiko batek estalia. Ez dute
metabolismo-entzimarik.
Zelula ostalari baten DNAn haiek daramaten DNA birikoa txerta
dezakete. Erreplikaziorako zelularen metabolismoaz baliatzen dira.

52

I. ATALA: GAI OROKORRAK

3. Bakteriak:
Erreplikazio autonomoa duten organismo zelulabakarrak dira:
prokariotoak.
Modu independientean bizitzeko gai dira baina beste organismo
batzuk infektatzen dituzte elikatzeko asmotan. Bakterioek normalean
defentsa mekanismoak aktibatuko dituzte: hantura, sukarra,

4.

Mycoplasmas, rickettsiae, chlamydiae:

Bakteriak baino txikiagoak dira. Ez dute peptidoglikanozko horma
zurruna. Horrexegatik, horma zelularra inhibitzen duten antibiotikoei
erresistenteak dira.
Bai rickettsiae-k bai chlamydiae-k zelula barnean bizi behar dute
euren metabolismoa osatzeko, birusen antzera. Rickettsiae-k
eragindako infekzioa oso azkarra izango da, endotelioaren hantura
eragingo duena. Adierazpen klinikoak oso zorrotzak izango dira, shock
septikora heltzea nahiko ohikoa da eta.
Gaixotasunak : neumonia eta gonaden infekzioak (oso prebalenteak).

5. Onddoak:
Oro har, gorputz-nukleoko tenperatura baino tenperatura baxuagoa
behar dute. Hori dela eta, infekzio gehienak larruazal hotzetara
mugatzen dira.
Hala ere, salbuespen gutxi batzuk ere badaude. Mikosi sistemikoa
adibidez, Candida bezalako espezieek sortzen dute, 37 C-ko
tenperaturan ugaltzeko gai direnak.

53

I. ATALA: GAI OROKORRAK

6. Parasitoak:

Protozooak: plasmodium falciparum (malaria), ameba-disenteria,

giardiasia

Helmintoak: zizare borobil eta zapalak

Artropodoak: Akainak, eltxoak, euliak, akaroak, zorriak, arkakusoak

ESPOSIZIOA VS. INFEKZIOA

Espozizioa:

Gizakiaren eta agente biologikoaren arteko kontaktuari deritzo.

Ostalarian inongo kalterik agertzen ez denean bi egoera bereiz ditzakegu:
1. Komensalismoa (itsaskortasuna): Jaiotzetik bereganatutako infekzioa,
bizitza osoan zehar hor dirauena eta mikroorganismorako onuragarria
dena. Adhesinari esker adibidez, HIESaren birusa CD4-ra lotuta
mantentzen da.
2. Kolonizazioa: Detektaturiko mikroorganismoek ez dute ohiko floran parte
hartzen.

Infekzioa:
Mikroorganismoaren bereganatzea beharrezkoa da, hau da,
mikroorganismoa detektatzea posible izan beharko da (diagnostikoa).
Mikroorganismoa finkatu eta ugaltzen hasten da.
1. Infekzio-gaixotasuna: Kaltea nabarmena denean eta ostalariaren
defentsa-erantzuna posible denean
ESPOSIZIOA

Erreserborioa:

Mikroorganismoaren habitat naturala, mikroorganismoa ugaltzen den tokia.

Infekzio-iturria:

Infekzio-agente bat ostalari barnera sartzeko erabiltzen duen izaki biziduna

edo material ez-biziduna.

54

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Infekzio askotan ,erreserborioa eta infekzio-iturria berdinak dira,
mycobacterium tuberculosis-aren kasuan bezala. Sukar horiaren kasuan,
berriz, erreserborioa animali basatiek osatzen dute eta infekzio-iturria etxeanimaliek.

Transmisioa:
o

Zuzena:
o

-Kontaktu fisiko zuzena

-Bertikala : amaren eta seme-alaben artekoa.

-Inokulazioa: animali baten hozkadagatik.

-Arnasketatik (gripea mikrotanten bidez kutsa daiteke)

Zeharkakoa: Tarteko beste elementu baten beharra dagoenean.

o

-Ur edo janari kutsatuen ingestagatik

-Fomiteengatik (arropa, garbitasun objektuak, ..)

-Parenterala: transfusioak , orratz kutsatuak

Artropodoak

Mikrotanten arnastea : gripea

Sarrera-atea:
-Larruazala (osasuntsua zein kaltetua)
-Mukosak (arnas-,digestio- eta iraitzmukosak)
-Parenterala

55

I. ATALA: GAI OROKORRAK

BIZI ERAGILEEN MEKANISMO PATOGENIKOA

1. Transmisioa
2. Itsasmena:
Gizakia milioika agente biologikoekin kontaktuan dago etengabe,
baina itsasteko gaitasuna dutenak soilik izango dira gaixotasun bat
eragiteko gai.

Gram-positiboetan: Azido teikoikoa eta azido lipoteikoikoa

Gram-negatiboetan: Finbriak (pili) (glukokalizaren elementu

ezberdinei lotzen zaie

Birusak: Interakzio zehatzagoak:

-HIESa: CD4
-Epstein-Barr : CR2
-Errinobirusak: ICAM-1

3. Toxinen ekoizpena:
Toxinak agente biologikoek ekoiztutako substantzia kimikoak dira. Bi
mota daude:

Exotoxinak:
Agente biologikoek ingurunera askatzen dituzte. Espezifikoagoak.

Endotoxinak:
Agente biologikoak suntsitzean askatzen dira. (LPS)Mikroorganismo
askoren pareta zalularraren osagai bat da, hainbat hartzaile
desberdinetara lotzen
dena.

56

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Bi toxina moten arteko ezberdintasunak:

EXOTOXINAK

ENDOTOXINAK

Bakterio hazkuntza esponentzialen

ekoiztuak

Bakterio paretaren osagaia

(LPS)

Gram (+)

Gram (-)

Izaera proteikoa

Izaera lipopolisakaridoa

Antigeniko eta immunogenikoa

Immunogenikoa

Termolabilak

Ez-termolabilak

Toxoide bihur daitezke

Ezin dira bihurtu

Toxikotasun handia

Toxikotasun txikia

Ekintza espezifikoa

Ekintza ez-espezifikoa

4. Hazkuntza:
Infekzio askotan mukosa-gainazal batean itsasmena gertatu eta gero
barneratze-prozesu bat gauzatzen da.
5. Propagazioa:
Ehunetan daudela, mikroorganismoek hazkuntza-prozesu aktibo bat
izango dute, eta beste gune batzuetara hedatu ahal izango dira:
propagazioa. Hainbat propagazio mota daude:

Lokala

Bide linfatikoa:
Mikroorganismoak hodi linfatikoetan barneratu eta gongoil
linfatikoetara joango dira.

Odol-bidea:
Bereziki arriskutsua da, izan ere, ondo odoleztaturiko ehun eta
organoetara barreiatuko dira.

Neurona-bidea:

57

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Virchow-Robin espazioen artean gauzatzen da. Birus asko :
Amorrua, herpes sinplea,

Beste bide batzuk:

-Bronkioak
-Hesteak
-Behazun-bidea
-Gernu-bidea
-Serosak (pleura, peritoneoa, )

6. Tropismoa:
Mikroorganismo motaren arabera, mikroorganismoak ehun konkretu
batean kaltea eragiteko joera izango du.
Sukar erreumatikoan adibidez, viridan estreptokokoak bihotz-balbulak
infektatzeko joera du.
IHESBIDE MEKANISMOAK
Babesle kapsula eratu, kimiotaxia blokeatu, fagozitosia inhibitu, aldaketa
antigenikoa, Ig suntsitzen dituzten proteasak ekoiztu,

INFEKZIO GAIXOTASUNEN HIRU MEKANISMOAK

1. Patogeno eragilearen eraso-mekanismoak
2. Ostalariaren defentsa-mekanismoak
3. Patogeno eragilearen ihes-mekanismoak

OSTALARIAREN DEFENTSA-MEKANISMOAK

58

I. ATALA: GAI OROKORRAK

1. Hesi biologikoak:
-Larruazala
-Arnas-bideak
-Digestio-bideak
-Gernu-bideak
2. Defentsa-mekanismo immuneak:

Berezko immunitatea:
--interferon eta -interferon: birusa
-Fagozitosia: Bakterioak eta onddoak. PAMP eta DAMP

Hartutako immunitea

JAIO DEFENTSA-MEKANISMOAK
1.

Lisozima:
Karga basikoa duen proteina. Kanpo-jariakinetan lisozima maila altuak
daude, neutrofilo eta makrofagoek sintetizatzen dute eta haren

59

I. ATALA: GAI OROKORRAK

funtzioa peptidoglikanoa suntsitzean datza. Hortaz, bakterio Gram
(+)-en aurkako babesa ematen du.
2. Laktoferrina:
Neutrofiloek sintetizatzen duen substantzia da. Bi Fe atomo akoplatu
ditzake pH azidotan. Bere funtzioa Fe hartzea da hantura-egoeretan,
Fe maila altuegia dagoelako eta trasnferrinak Fe hartzeko gaitasuna
galdu duelako.
3. Proteina C erreaktiboa:
Pentraxina mota bat da, hainbat bakterio eta onddo ezagutu
ditzakeena eta hepatozitoek sintetizatzen dutena hantura-prozesu
akutuetan. Konplementua bide klasikoaren bidez aktibatzeko gai da.
4. Kolektinak:
Proteina multzo bat da, C1q-ren egitura antzekoa du. Garrantzitsuena
MBL (mannose-binding lectin) da, manosaren bidea jarraitzen duena.
Albeoloetako surfaktantea kolektinetan aberatsa da baita ere.
5. Fikolinak:
C1q-ren egitura eta funtzio antzekoak dituzte.

6. Konplemento-sistema

60

I. ATALA: GAI OROKORRAK

KONPLEMENTO-SISTEMA:

Proteina multzo zabala da. Hiru aktibazio-sistema daude: Klasikoa,

alternatiboa eta lektinen bidezkoa. Bide alternatiboa eta lektinen bidea
berezko immunitateari dagozkio, bide klasikoa, berriz, hartutako
immunitateari.
Hiru bideak erreakzio-jauzien bidez aktibatzen dira elementu zentral batera
heldu arte: C3 faktorea. Faktore honen aktibazioak C3 bi zatitan banatzea
dakar: C3a (txikia) eta C3b (handia).
C3b-k C5 faktorea bi zatitan banatzen ditu: C5b eta C5a. C3b eta C5b lotuta
mantendu egingo dira Hainbat faktore aktibatuko dira erreakzio-jauzi baten

61

I. ATALA: GAI OROKORRAK

bidez: C6, C7, C8 eta C9. Amaieran, mintz biologikoetan poro batzuk sortuko
dira lisi zelularra eraginez.

ERAGILE BIOLOGIKOEN ARTEKO INTERAKZIOEN ONDORIOAK

a.

Infekzio-gaixotasunen agertzea:
Eraso mekanismoak gailentzen dira.

b. Eraso eragilearen suntsipena:

Defentsa-mekanismoak eragiinkorrak dira.
c. Immunoeskasia:
Defentsa-mekanismoen erantzun gutxitua edo eskasa.
d. Hipersentikortasun erreakzioak:
Defentsa-mekanismoen gehiegizko erantzuna.

GAIXOTASUN MEKANISMO PATOGENIKOA

1.

Heriotza zelularra:
Nekrosia vs. Apoptosia.Birusek batez ere.
2. Hantura-erantzuna:
Staphylococcus aereus, Streptococo pneumoniae, Escherichia coli, )
Bakteriak batik bat.
3. Erantzun immunearen alterazioa:

Shock anafilaktikoa:

Hidatosietan kiste batzuk sortu egiten dira, barruan antigenoz

beteriko likidoa dutenak. Kiste hauek puskatuz gero, antibgeno
guztiak bat-batean odolera pasatuko dira erantzun immune bortitza
eraginez.

Konplexu-immuneen lesioa:

Askotan antigeno-antigorputz konplexuak sortzen dira, odol-hodietan

metatuz eta oztopoak sortuz. Honen ondorioz, arteria horrek

62

I. ATALA: GAI OROKORRAK

odoleztatzen duen ehunean heriotza zelularra gertatuko da hipoxia
dela eta.

Autoimmunitatea:

Chagas gaixotasunean plexu nerbiosoen aurkako antigorputzak

sortzen dira. Honek hainbat ondorio izan ditzake: disfagia adibidez.
Ezin izango da peristaltismoa gertatu.
Sukar erreumatoidean anginak (estreptokokoen eraginez) agertzen
dira. Sorturiko antigorputzek bihotz-gongoilak erasotzen ditu, bihotzbalbuletan kalteak sortuz.
4. Iskemia:
Ricketssietan , endotelio-tropismoa dugu.
5. Neoplasiak:
-Epstein Barr birusak linfomak sor ditzake.
-8 motako Herpes birusa Kaposiren sarkoma
-Schsitosoma haematobium Maskuriako neoplasia
OSTALARIAREN EZAUGARRIEN ARABERA

Arraza

Adina

Bakoitzaren suszeptibilitatea

Tokiko faktoreak

Sistema-faktoreak

INFEKZIO-GAIXOTASUN MOTAK
1. Infekzio-gaixotasun fulminanteak:
Adierazpen klinikoek hasiera azkarra dute , atalase kritikoa nahiko goiz
gainditzen dutenak. Larritasuna ostalariaren erantzunak eragiten du
(HESS).
2.

Infekzio-gaixotasun akutuak:
Fase ugari dauzkate:

63

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Inkubazio-aldia:
Agente biologikoarekin kontaktua hartzen denetik adierazpen
klinikoak agertzen diren arte igarotzen den denbora-tartea.
Prodromo-aldia:
Lehenengo adierazpen klinikoak ez-espezifikoak dira.
Aldi akutua:
Bi adierazpen kliniko mota agertzen dira: lokalak
(arnas-,gibel-,giltzurrun-, adierazpeak) eta sistemikoak
(hantura, ).

Erabaki-aldia: (krisi aldia)

Aldi akututik adierazpen klinikoak desagertzen diren arte.

Konbalezentzia-aldia:
Adierazpen klinikoak desagertzen direnetik infekzioa desagertu
arte.
3. Infekzio-gaixotasun kronikoak:
Adierazpen klinikoek denbora luze batean diraute. Bizi eragilea
mantendu egiten da edo erantzun immunea ez da nahikoa infekzioa
deuseztatzeko. B eta C hepatitisaren kasuetan (VHC, VHB).

4. Infekzio-gaixotasun subklinikoak:
Adierazpen klinikorik antzematen ez denean baina infekzioa hor
dagoenean. Tuberkulosian.
5. Infekzio-gaixotasun mantsoak:
Agente biologikoa sartzen denetik adierazpen klinikoak agertu arte
urteak (10-15) pasatzen direnean. Prioien kasua da hau:
entzefalopatia espongiformea.

64

I. ATALA: GAI OROKORRAK

EPIDEMIOLOGIAREN GARRANTZIA
1. Infekzio-garraiatzailea infekzio-gaixotasunik gabe:
Mikroorganismoa ostalarian ugaldu egiten da baina ez du gaixotasunik
sortzen.
Adibidez, Salmonella tiphy behazun bideetan eta VHC eta VHB gibelean.
2.

Infekzio latentea:

Mikroorganismoa leku konkretu batean mantentzen da baina ez da ugaltzen.

Immunodepresioak (desnutrizioa, immunodepresoreak) mikroorganismoaren
erreaktibazioa eragin dezake, gaixotasuna berpiztuz.
Adibidez, sentikortasun gongoiletan herpesa eta birika goi-muturrean
tuberkulosia.
INFEKZIOEN ADIERAZPEN KLINIKOAK

Errai kaltetuaren arabera :

Nekrosia vs Apoptosia

Hantura-erantzunaren arabera:

-HESS: Sepsia
-MODS

Iskemia:

65

I. ATALA: GAI OROKORRAK

Rickettsietan endotelio-tropismoa dela eta.

66